Me këmbët në ujët e kënetës e me sqepin e gjatë ngritur vertikalisht drejt qiellit, ai sikur priste diçka. Shpendi dukej se kishte vetëm këmbë e sqep e një dorë pupla në mes. Sikur Stiliani ta kishte parë duke çepkatur farëza nëpër lëndinat e zabelet, s’do t’i kishte lënë mbresë, kurse atje në blacë zogu me sqepin e hollë drejt qiellit, dukej se dëgjonte diçka mahnitëse. Stilianit nuk i hiqej nga mendja figura e tij. Këmbët e gjata e sqepi thuajse po aq i gjatë, me një trumbë puplash në mes, i parafytyrohej edhe kur mbyllte sytë. Nuk ia dinte emrin zogut, ndërsa cicërimat e lehta si ca mërmëritje që po ia besonte qiellit dhe bllacës, ia dëgjonte. Ndofta zogu priste a ftonte zogëzën duke cicëritur: “Jam këtu, jam këtu. Tani vij, vij, vij, vij!” Pamja e zogut e ngacmoi Stilianin ta gdhendte figurën e tij në dru. Tek e parafytyronte të modeluar, i shkonte një e therur mes për mes, sikur i fërgëllonte shpirti prej padurimit. Zogu do të qëndronte me sytë e pulitur kudo që ta vije dhe kushdo që ta shihte do të kishte mbresën se po ia dëgjonte cicërimat që delnin nga sqepi.
Ndërsa dielli derdhte mbi luginë afsh të ngrohtë, dhentë kullosnin si përherë të qeta në lëndinat me bar. Herë pas herë në qiellin e kaltër fluturonin zogj të vegjël duke hapur e mbledhur krahët. Qielli mbushej me cicërima e Stiliani mendonte sa mirë do të kishte qenë sikur ta dinte gjuhën e zogjve që të kuptonte çfarë thoshin midis tyre. Vetëm te përrallat kishte njerëz që e kuptonin gjuhën e zogjve dhe Stiliani e besonte si të vërtetë. Nuk thonë kot pleqtë, kanë ngjarë, prandaj tregohen.
U fut në zabel të kërkonte një dru bushi të trashë sa llëra dhe për fat e gjeti shpejt. E preu në rrëzë me sakicë, pastaj i shkurtoi majën dhe copa e bushit thuajse dy pëllëmbë e gjatë, akoma e pa zhveshur nga lëkura, tani ngjante si kopër për të shtypur hudhrat, po ai do ta kthente në shëmbëlltyrën e zogut pa emër që sodiste i mahnitur diellin dhe qiellin.
Çdo cefël që hiqte biçaku nga druri, i ngjallte përbrenda gëzimin e paçanësuar se po nxirrte nga duart një zog po aq të bukur sa ai i vërteti dhe kënaqej tek e përfytyronte të përfunduar. Do ta quante thjesht “Zogu i bllacës.” Dhentë ecnin duke kullotur dhe ai po ashtu ecte duke gdhendur copën e drurit. E ndërsa gdhendte kërçelen, Stilianit i ngjante se ia dëgjonte këngën zogut, me refrenin “tani vij, vij, vij.” Mes cicërimave biçaku shkiste lehtësisht mbi drurin e butë të bushit. Më së fundi e arriti që donte, një zog me këmbë të gjata e me nyje në mes, trupi sa një dorë fëmije me pendët e krahëve të palosura njëra mbi tjetrën dhe qafa e ngritur lart me sqepin si shigjetë. Tani zogu i tij ishte si ai që pa në kënetë. E soditi i gëzuar dhe duke e mbajtur zogun në dorë, e vuri kopenë përpara dhe e nisi drejt fshatit, që të arrinte t’i fuste dhëntë në shtrungë pa perënduar dielli, përndryshe Sabriu, do të turfullonte si kalë teknefes.
Rrugës hasi një udhëtar që la xhadenë dhe mori monopatin e fshatit të tij. Sikurse e donte mirësjellja, e përshëndeti i pari:
– Mirëmbrëma, o mik!
– Mirëmbrëma, – iu përgjegj udhëtari.
– Nga vjen zotrote?
– Nga qyteti.
– Ke ndonjë mik këtu, apo…
– Jo, jam inspektor arsimi.
– A, paske punë me shkollën… Shkolla të bën njeri, po ç’e do që s’e patëm atë fat.
Sapo inspektorit i ranë sytë mbi zogun e gdhendur, e pyeti:
– Ku e gjete këtë zog?
– E bëra vetë, -iu përgjegj Stiliani. – Kaloj kohën duke gdhendur lugë druri, koka kërrabash, qepshe…
– E bukur, – tha tjetri pasi e vërejti hollësisht, se vërtet e befasoi forma elegante e zogut.
– Të pëlqen? – e pyeti bariu.
– Shumë, -pohoi inspektori.
– Merre! – ia ofroi bariu.
-Po ndoshta ta ka porositur dikush… – deshi të davariste dyshimet inspektori.
– Jo, jo, – e siguroi ai. – Kush porosit gjëra të tilla? – u habit Stiliani.
Inspektor Misto Kavaku u mendua pak. Zogu i pëlqente, por kishte të ngjarë që çobani t’i kërkonte një çmim të lartë dhe ai nuk ishte i prirë për shpenzime luksi. Sikur të kishte kuptuar dyshimet e tij, bariu i tha se ia falte.
– Kam dhe një lugë druri, – tha çobani duke nxjerrë nga torba qepshen e lëmuar me prarime bojë lajthie.
– Këtë do ta ble, – i tha inspektori, duke menduar se e shoqja do t’i gëzohej dhuratës.
***
E shoqja e Mistos, Pavlina, iu gëzua qepshes, ndërsa skulpturën prej druri s’e përfilli aspak. Si vajzë fshati, edhe pse jetonte në qytet prej vitesh, ajo çmonte vetëm sendet që i hynin në punë, ndërsa objektet artistike i shihte si rrangulla të kota.
– Po këtë ç’e deshe? – e pyeti të shoqin qortueshëm, sapo ai nxori nga çanta zogun prej druri.
– Thashë mos e doje ta vije te komoja për bukuri, – ironizoi i shoqi.
– Unë s’e shoh dot me sy, ti më thua ta mbaj atje si ikonë…
– Po nuk e deshe, e shpie në zyrë.
– Shpjere ku të duash, veç ma hiq nga shtëpia, – erdhi përgjigja e saj.
Të nesërmen Mistoja e mori skulpturën prej druri në zyrë dhe e vuri mbi tryezën e punës.
Doemos ishte një objekt i rrallë që tërhiqte vërejtjen e secilit vizitor a në punës që hynte në zyrë.
– Ku re në këtë kryevepër? – e pyeti Jeton Shtuni, drejtori i Arsimit, sapo hyri në zyrë. Shkoi pranë tryezës, e mori zogun në dorë dhe po e sodiste hollësisht.
– Ma falën, – ia ktheu Mistoja.
– Mos fol gjepura, nuk të fal njeri sende të tilla…
– Për nder ma falën në Arrëz.
– Thuaj, sa e ke blerë?
– Unë të harxhoj për të tilla gjëra? – protestoi Mistoja.
– Atëherë e ke peshqesh nga ndonjë mik, që ta ka nevojën… – e ngacmoi Jetoni
-As nuk e njoh fare, – u mbrojt Mistoja duke e befasuar shefin akoma më shumë. – U takuam rastësisht në rrugë. “Të pëlqen?” më pyeti. “Po,” i thashë. “Mbaje!” më tha. As emrin nuk ia mësova. Qe çoban dhensh, më duket…
Misto Kavaku u kujtua se nuk ia dinte autorit as emrin e mbiemrin, veç profesionit çoban dhensh. .
– Ky u bë imi, – deklaroi shefi duke përdorur formulën e njohur të përvetësimeve shoqërore.
– Merre! – ia ofroi zemërgjerësisht Misto Kavaku. – Unë e solla për zyrën. – Madje ndihej i gëzuar që iu dha rasti t’ia falte shefit diçka që i pëlqente. E dinte se Jetoni mblidhte objekte etnografike, çorapë me lule, qëndisje me grep, mblatësa, kupa druri, etj. Disa thoshin se e shtynte pasioni për artin popullor, disa të tjerë pëshpëritnin se synonte të nxirrte fitime të majme prej tyre. i donte për tregti.
I mrekulluar nga punimi, Jeton Shtuni e vuri mbi tryezën e vet që t’ua dëftente shokëve të vet, sidomos atyre që dinin t’i çmonin vlerat e artit popullor. I joshur nga punimi artistik i veprës “Zogu me këmbë të gjata,” -titullin vepra e mori vetvetiu- ai mendoi të shkonte në Arrëz e të takonte autorin. Shpresonte se artisti popullor do të kishte në inventarin e vet edhe vepra të tjera dhe ai s’donte t’i linte t’i shpëtonin nga duart mrekulli të artit popullor. Ai u nis me veturë drejt fshatit Arrëz mes pyllit me pisha e bredha. Kërkoi mësuesin e shkollës fillore dhe e pyeti nëse njihte ndonjë gdhendës figurinash prej druri. Mësuesi u mendua. Me frikë në zemër Jetoni priti përgjigjen e tij.
– Më duket se Stilian Ademi, gdhend kupa gjize, lugë me bilbil, vazo, koka kërrabash… Kështu më kanë thënë, – bëri një parapritë mësuesi, – por unë vetë s’i kam parë.
-A thua të ruajë në shtëpi sende të gdhendura? – e pyeti shefi.
-Nuk e di. Ai s’ka shtëpi fare, as familje, – u kujtua mësuesi. – Fle në plevicën e Sabri Tulanit.
– Kush është ky?
– Kryetari i komunës pra, ai që e ka pajtuar çoban.
Shefi kërkoi ta takonte çobanin sapo të kthehej nga kullota në darkë, ndërsa mësuesi qe i mendimit të takonin Sabriun më parë, ndryshe atij do t’i ngelej hatëri.
***
Sabri Tulani nuk e pyeti mikun nga qyteti përse qe munduar, se te shtëpia e tij vinin vazhdimisht blerës leshi, gjalpi, lëkurësh ose mish në këmbë. Mysafiri mbase donte katër a pesë shelegë për dasmë a ndonjë festë familjare. Pas përshëndetjes të zakonshme, miku nga qyteti filloi të interesohej për punët e çobanit që ruante dhentë e tij.
-Ç’punë? – pyeti me dyshim Sabriu, duke menduar mos merrej me kontrabandë.
– E ka fjalën për lugët, kokat e kërrabave që gdhend ai, – e sqaroi mësuesi.
– Ooo! Çeplendiset me brisk në dorë e vret kohën duke gdhendur druçka, – e zhvleftësoi Sabriu. – Kalamajve , u ka lezet të gdhendin bilbila druri, e asi sendesh, jo burrave! Rri gjithë ditën burri duke gdhendur një kokë kërrabe. Pse stoli për ta varur në gushë është kërraba? Si e gdhendur, si e pagdhendur një punë bën. Apo e kam gabim?
– Jo, e ke mirë, – e përkrahu mësuesi.
-Në krye xheku vinte m’i tregonte, – vazhdoi Sabriu, – më lutej t’ia shihja si e kishte stolisur dashin te koka e kërrabës, më tregonte turinjtë, buzët, brirët e tij të kthyer. Dashin e dua të gjallë, ia ktheja unë, që ta shes në pazar, që ta pjek në furrë, ndërsa ky i kërrabës tënde s’më hyn në qese. Mirë i thosha? – pyeti Sabriu.
-Bukuri, – e miratoi mësuesi.
– Xhingla-minglat s’i hyjnë askujt në sy, – shpërtheu Sabriu.
– Më falni, – ndërhyri Jetoni, – por edhe ato kanë vlerën e tyre….
– Vlerë? – u habit Sabriu. Ai s’mund ta besonte se nga duart e çobanit të tij delnin gjëra me vlerë. – Te fundçat e shqopave të Tilit mbeti vlera? – pyeti mospërfillës.
– Një tavan i gdhendur e kënaq syrin, ndërsa atij me tavanishte s’ia hedh sytë kush, – vërejti mysafiri.
Kundërshtimi i matur dhe argumentet e tij, e shtynë Sabriun të mos acarohej me blerësin e ri.
– Jo, unë s’e ndaloj, – deklaroi Sabriu, – ama i mjeri ai po më humbi ndonjë sheleg. Qumështin e nënës kam për t’i nxjerrë.
-Kur mund ta takojmë? – e pyeti Jeton Shtuni.
Gëzimi avulloi nga fytyra e Sabri Tulanit. Pra ai kishte ardhur të takonte argatin e tij. Doli më i rëndë bishti se sqepari..
– Sonte s’besoj se vjen, – shtoi kryetari, – e kam dërguar në stan të qethë dhentë.
-Po nesër? – pyeti i ardhuri nga qyteti.
-As nesër. Do të rrijë atje tre katër ditë, – i gënjeu.
Miku i largët u ngrit në këmbë e pas tij edhe mësuesi.
-Nuk më premton koha ta pres, – tha me hidhërim Jetoni.
I zoti i shtëpisë i përcolli deri te gardhi dhe kur mbylli me zimbicë tokatin, uroi me mend të mos i shkelnin më në shtëpi miq të tillë.
***
Ndërkohë as Jeton Shtuni nuk e gëzoi gjatë skulpturën. “Zogu prej druri” dukej prirej të shkonte drejt sferave të larta dhe vrullin s’mund t’ia ndalte askush.. Sapo drejtori i Artit i Ministrisë së Kulturës, Klement Tufa, e pa te tryeza e shefit, u sevdallis pas tij.
-Kryevepër, – tha duke e soditur me ëndje. – Kush e skaliti kaq hijshëm? Ç’elegancë! Sodit përhedhjen që ka qafa tok me sqepin! Duket sikur pas pak do të ngrihet si shigjetë drejt qielli. Kush qenka ky artist?
– Një çoban dhensh nga Arrëza, – i tha shefi.
– Besoj se nuk e ke vështirë të gjesh një tjetër si kjo, – i tha duke ia rrëmbyer pa ceremoni. – Do t’ia tregoj ministrit, – deklaroi për të larguar çdo kundërshtim të mundshëm e ndërkohë i lëmonte sqepin zogut si ta përkëdhelte. – Besoj se edhe ai do ta pëlqejë. – Doli nga zyra pa e lëshuar zogun nga dora.
***
As Klement Tufa nuk mundi ta mbante gjatë te dollapi me xham prapa tryezës së tij. Sapo veprën artistike e diktoi zëvendës ministri, u interesua të dinte si i kishte rënë në dorë dhe ku mund të prokuroronte një kopje tjetër si ajo. Klementi i tregoi se e kishte gjetur në rrethin e Korçës, te zyra e shefit të arsimit. Pas një jave zëvendës ministri Perlat Maska u nis me shërbim në Korçë “për disa pune administrative” të sektorit. Në çantë futi edhe “zogun me këmbë të gjata,” që porosia të ishte e saktë dhe vartësit të mos e hanin sapunin për djathë. Pasi mbaroi kontrollin e sipërfaqshëm në prefekturë e pasi la detyrat për të ardhmen, e pyeti prefektin nëse asaj ane kishte njerëz që gdhendnin në dru ashtu si qëmoti.
– Këtej të gjithë gdhendin, – iu përgjegj prefekti pa u menduar.
– E kam fjalën për punime artistike, – e sqaroi zëvëja.
Prefektin e ngatërroi fjala “artistike” dhe nuk po e kuptonte përse interesohej zyrtari i ministrisë.
– Lugë prej druri, figurina, kafshë, gjela për shishet e rakisë, koka kërrabash… – vazhdoi sqarimin Perlat Maska.
Nënprefekti u shtensionua menjëherë.
– Shiten në pazar me okë, – i informoi, – prit deri ditën e shtunë dhe i shohim bashkë po deshe. Do t’i gjesh si t’i duash e sa të duash….
– Pranojnë porosi?
Pyetja i erdhi e papritur, por si nëpunës i shkathët, nuk e humbi toruan.
– Pse jo? – iu përgjegj nënprefekti. – Edhe me porosi…
– Dua një zog të tillë, – shfaqi dëshirën ai, duke nxjerrë nga çanta zogun prej druri. – Dua t’i kem çift.
Vepra kaloi dorë më dorë te nëpunësit e prefekturës. Për hatër të mikut u hoqën sikur e pëlqyen. “Po. Po shumë e bukur!” “Punim i hollë..” “Shihe si e ka sqepin, si fëndyell.” Veç pa përjashtim vrisnin mendjen përse duhej? Kërraba e luga e kurrizit e kryejnë nga një funksion, ndërsa zogu, zog sot, zog mot. As cicëron, as ecën…
– Të pyesim, – tha prefekti, – se të tilla s’kemi parë në pazar. Atje shesin qepshe, lugë druri, sende që hyjnë në punë.
Pastaj dikush u kujtua se një zog të tillë e kishte parë në zyrën e shefit të arsimit dhe me ndihmën e tij zbuluan adresën e Stilian Ademit dhe të pronarit ku ishte pajtuar. Meqë vetura nuk shkonte deri në Arrëz, për shkak të shembjeve dhe shkarjeve të dheut, i dërguan lajm Sabri Tulanit të zbriste në qytet. Më mirë se ai, askush s’e mbaronte atë porosi. Mjaft t’i jepte urdhër çobanit të tij.
Sabriu i lajmëroi të afërmit se e kërkonte një zyrtar nga Tirana, sigurisht për ndonjë punë të rëndësishme dhe do të zbriste në qytet. “Njerëzit e sërës sime i thërresin,” mendonte duke kalëruar krenar me frerët ndër duar, veshur me rrobat më të mira. Portofolin e mbushi me kartëmonedha që t’u shtronte drekë në ndonjë lokal, nëse nuk do t’i lejonte koha të vinin deri në fshat, te shtëpia e tij. “Jam i modës së vjetër,” thoshte Sabriu, “më pëlqen më shumë kali se vetura. Pse, do pyesësh ti. Se kali të shpije të shpije atje ku do ti, ndërsa vetura atje ku do ajo.”
***
Prefekti i prezantoi zyrtarin e shquar e ndërsa Sabriu e përshëndeti, ai nxori nga çanta zogun prej druri dhe pasi e çpështolli, nisi të fliste për stilin e modelimin sa tradicional, aq dhe modern. Sytë e Sabriut shkonin sa te zogu te fytyra e butë e zyrtarit nga Tirana. Shtrëngonte nofullat nga inati, që ai zyrtar me peshë, interesohej për një palo çoban që gdhendte ca druçka, në vend të nderonte kryetarin e komunës. A durohej kjo shpërfillje? Mundohej ta fshihte inatin me buzëqeshje tinëzare.
-Ma jep atë druçkën mua, – e luti Sabriu zyrtarin.
Ai u step dhe vërejti se zogu nuk i duhej.
– Ta ketë përpara si yrnek, a model, si i thonë sot, se ai është paksa i lajthitur dhe ç’bën sot e harron nesër…
Pa e besuar krejtësisht, drejtori e mbështolli me letër me kujdes dhe ia dorëzoi. Atij iu duk se zogu u drodh sapo e mori Sabriu.
– Mos ki merak! – e qetësoi ai. – Për një javë, e shumta, ia shpije në zyrë zotit prefekt.
***
Në mbrëmje Sabri Tulani, me xhaketën hedhur krahëve e me dorën fshehur pas kurrizit, i doli përpara kopesë. I bëri shenjë me kokë Stilianit t’i vinte pranë e ndërkohë vuri re një sheleg që çalonte.
Pse çalon shelegu? – e pyeti vrazhdë.
– Vikoja? – Stiliani u kishte vënë emra dhenve e shelegëve të kopesë. – Ka dy ditë e gjora që çalon… iu ça thundra.
Thundra? Po pse?
– Ku ta dish? Bagëti është, s’ka gojë të flasë. Ka shkelur në ndonjë çakull të mprehtë, a…
Po ti ç’bën? Pse nuk i mban hapur sytë?
Mal i thonë, o zot. Ka vende të buta, ka edhe grill.
– Ti e ke mendjen të gdhendësh nga këto, – tha duke nxjerrë që prapa kurrizit zogun e mbështjellë me letër. E grisi nga që s’i durohej ta hapte sa më shpejt dhe ia futi në surrat. – Ti e ke sajuar këtë? Jotja është kjo?
– Unë… – Stiliani po habitej si i kishte rënë në dorë pronarit, zogu të cilin ia kishte falur një udhëtari.
– Qen e bir qeni! Tërë ditën gdhend ca syfete e ca hiçmosgjëra, e më le bagëtinë azat. Nuk të mbaj për këto unë, e more vesh? Nuk ta jap çapin e bukës për marrëzi të tilla. – Ai e vendosi zogun mbi gju dhe i mëshoi me të dy duart. Qafa e hollë e zogut krisi dhe Stilianit iu duk sikur dëgjoi një cicërimë dhimbje që iu mek në grykë. Të dy copat ia hodhi mbi kokë Stilianit dhe ndërsa ai ngriti duart të mbrohej, copat e zogut dergjeshin përtokë.
– Ç’ke aty në torbë? – e mbërtheu me sy Sabiti.
– Hiç … – tha çobani i habitur, se torbën s’ia kishte kontrolluar kurrë. Mos dyshonte se i vidhte ndonjë dorë lesh, a ndonjë kupac hurle?
– Derdhi këtu! – e urdhëroi.
Pranë këmbëve të Stilianit ranë sendet e torbës, një kokë kërrabe me figurën e nuselalës, një fyell i zbukuruar me lale-lule, një dorëze thike dhe disa copëra shqope e bushi. Sabriu i shkeli me këpucë me inat, deri sa i bëri bërllok.
– Të pashë dhe njëherë duke gdhendur, këtu tek unë s’ke më vend. Hajt, shporru tashti!
Duke zvarritur këmbët ngadalë, i tronditur nga tërbimi i pronarit, Stiliani u çapit drejt plevicës. Shtyri derën dhe u shukos në errësirën e saj.
Komentet