Të jesh 30 për qind i numrit të përgjithshëm të banorëve të shtetit, të kesh pas shpine dy ‘mëmëdhe’  – Shqipërinë e Kosovën – e për gjuhën tënde të vendosin gjykatat dhe ligjet, kjo shpjegon dhe shpërfaq edhe mjerimin politikë të një populli.

Ndërkohë, a ju kujtohet sa herë deri më tani kryesuesit e BDI-së lëvdoheshin se e kishin zyrtarizuar gjuhën shqipe dhe sa herë deri më tani Tirana e Prishtina zyrtare atyre ua uronin arritjen epokale?!

Pastaj a ju kujtohet sa herë ne thoshim se gjuha shqipe nuk zyrtarizohet çdo katër vite gjatë fushatave parazgjedhore, e as me ligje e përqindje, por vetëm nëse si e tillë shpallet në kushtetutën e vendit dhe vetëm nëse  trajtohet si gjuhë e popullit autokton pa të cilin nuk mund të ekzistojë Maqedonia.

Pa marrë parasysh nëse e kujtoni të shkuarën tonë të turpshme politike apo nëse atë e keni harruar, mbetet e vërteta se ne kurrë nuk e kuptuam se në këtë Ballkan dukemi më pakë seç jemi ngaqë jetojmë të ndarë në pesë shtete dhe se, disa nga këto shtete i frikohen gjuhës sonë ngaqë ajo është ‘atdheu’ i vetme që i bashkon të gjithë shqiptarët.

Më në fund edhe sot si dikur, shqiptarët jashtë kufijve të Shqipëri e të Kosovës, nga Tirana e Prishtina zyrtare shpeshherë trajtohen si ‘mbeturina’ të parëndësishme të shqiptarisë.

Dhe duke i trajtuar si të tillë, ndodhë që kryeministri i Kosovës ta përkrahë qeverinë më proserbe që kurdo qoftë ka pasur Maqedonia – atë të VMRO-DPMNE’së me VLENIn e pavlerë shqiptarë në të, e Tirana zyrtare t’i qëndrojë mbrapa Frontit Evropian, i cili front e bëri Maqedoninë pjesë të botës serbe – të ‘Ballkanit të Hapur’, por duke i lënë shqiptarët e këtushëm në një pozitë thuajse qesharake: që edhe duke qenë 30 për qindëshi i numrit të përgjithshëm të banorëve të vendit, edhe duke pasur pas shpine dy mëmëdhe – Shqipërinë dhe Kosovën, të mos dinë si ta shpëtojnë nga proceset e montuara antishqiptare gjyqësore më të shenjtën që kanë – gjuhën e tyre amtare?!

Do ishte shume gabim të pranonim një të pa vërtetë në lidhje me rezultatin e pritshëm të reformës zgjedhore. Rezultati është ky që është.

Kemi një reformë të munguar me tërë problemacitetin e tmerrshëm të krimit elektoral , kemi rekomandimet dramatike të OSBE-ODIR, kemi rezultatin e pushtetit të grabitur mbi prova të pa fundme.

Kemi një bilanc të pa ndryshuar në thelb në raport me zgjedhjet e manipuluara , të 2025 që na presin. Bëhet fjalë jo thjeshtë për një rotacion normal, ku zgjedhjet si mekanizmi i demokracisë përbëjnë provën e vullnetit të popullit, por për ndarjen e dy epokave.

Në raport me gjendjen e rrënuar të demokracisë në Shqipëri, domosdoshmërisht, që duhej të kishte një reforme, ku konsensusi duhej të ishte vullneti i të gjitha palëve që të krijonin një formulë të re zgjedhore në mënyrë që përfaqësimi real të mund të bëhej forca   e madhe  që do ti hapte udhë një të ardhmeje të re, e cila  duhet që të lejë mbrapa ,dale –  ngadal, Shqipërinë e brejtur nga konfliktet e ndërsyera nga regjimi, Shqipërinë e trukuar në çdo drejtim, Shqipërinë reale të zbrazur nga banorët e saj, Shqipërinë e diferencave të mëdha sociale ndërmjet njerëzve të mjerë e të këputur dhe oligarkëve, dhe si përfundim; Shqipërinë, e cila sot para së ardhmes së saj ka pikëpyetjen e madhe ekzistenciale të qenies. Por në raport me atë që ne kërkojmë të gjithë, kjo i ngjanë aq shumë konceptit të Fadajevit për letërsinë, e cila sipas tij “ është si një kopsht me mollë, jo ashtu siç është në të vërtetë, por ashtu siç duhet të jetë”.

Në fakt, në se e përshtatim këtë filozofi krijuese të shkrimtarit të njohur rus me realitetin tone, është një vizatim i bukur. Kopshti ynë tashti është mbuluar nga ferrat që ka mbjellur i paudhi që qeveris me diktatin e forcës së parave të krimit dhe drogës. Kopshti ynë në të cilin kishin filluar të mbinin dhe të lulëzonin edhe “lulet edhe mollët e para për dy dekada me radhë  tashti është i pushtuar nga gjembat dhe barërat e këqia. I ka ikur ajo hijeshia modeste që kishte filluar të përhapej dhe është kthyer në një rezervat krokodilësh, gjarpërinjsh dhe grabitqarësh.

Ne e shikojmë Evropën sot mes  dekadash të kthyer mbrapsht,ndërkohë  që  duhej të ishim pjesë e  saj me të gjitha të drejtat.

Do ishte një moment i rëndësishëm kthese ,ku pas gjithë gjithë  kësaj periudhe të jetës në xhungël tërë qytetareve të dhunuar, të shfrytëzuar dhe të diskriminuar, t’iu jepej  shansi, që të shprehnin vullnetin e lirë pa represion, pa blerje dhe rrëmbim votash, pa manipulim dhe histori të pa fundme truqesh për ta mbajtur pushtetin nën zotërim.

Vota e lirë  dhe vullneti i shumicës realizohet vetëm atëherë, kur ligji i zgjedhjeve formulon,  aprovon dhe zbaton rregullat të detyrueshme që përfaqësojnë tërë problematikën e një përvoje   të dështuar dhe dramatike.

Cili është produkti reformës zgjedhore sot ? Fitore, humbje apo edhe ashtu edhe kështu. Në perceptimin tim jemi aty ku kemi qenë. Reformë zgjedhore thelbësore s’ka.  Kodi   zgjedhore nuk  është prekur,përveç disa arnimeve që nuk i prishin punë regjimit për të tjetërsuar vullnetin e votueseve . E vetmja gjë e vogël që ka ndryshuar   është se regjimi ka future hundët me propagandë dhe po bën lojën e trukut të radhës ,duke i paraqitur disa ndryshime të detyrueshme të Gjykatës Kushtetuese si reformë. Jemi aty ku ishim, tek barrikada që i ka vënë regjimi me kreun e tij drejtës tone  për të vazhduar më tej.  Sjelljet e tij politike as mund të imagjinohet të ndryshojnë ,sepse është diktator dhe diktatorët e niveleve  të tilla respektojnë vetëm parimet e zanatit  të tyre  për të mbajtur pushtetin.

Makthi i pushtetit të diktatorëve mund të krijoj  çdo lloj situate për këtë pushtet.

Bisedimet dhe retorika mbi to tashmë mbeten  një kohë e humbur.

Vetëm forca i tmerron diktatorët.

Gjithashtu, vlen ti rikujtojmë vetes si  opozitarë të çfarëdo rangu qofshim, se ky  regjim  asnjëherë nuk  i ka fituar zgjedhje me votë. Ai votën gjithmonë e ka tjetërsuar  dhe ne e kemi toleruar. Ka blerë gjithë reagimet e mundshme brenda dhe jashtë vendit dhe ka ecur përpara mbi krimin elektoral. Në qoftë se do ishte ndryshe s’kishte pse ta kapte pengë Lulzim Bashën me renegatët dhe kokrrat e disa inaçinjëve qejfmbetur që i grumbullohen  përreth. Po qe se nuk   kishte një gjykim  si humbës për të gjitha zgjedhjet, s’kishte pse të udhëtonte kaq shumë në rrugën e krimit makbethian me kamën e pabesisë  të fshehur nën kostumet dhe kravatat shumëngjyrëshe, për të vrarë kundërshtarin e tij politikë. Po të ishte i bindur në fitoret  e tij s’kishte pse të shpenzonte, të gjente dhe të korruptonte Mcgonigal, kryeagjentin e superfuqisë globale, vetëm e vetëm, që te shkatërronte opozitarizmin në Shqipëri.

Po qe se kishte siguri në pushtetin e tij, nuk kishte pse ta “sakrifikonte” me një  ekspozim  banal së bashku me vëllain e tij të vogël Aleks, Sekretarin Amerikan të Shtetit z. Antoni Blinken, për ta shënjestruar pa prova     kundërshtarin e tij Sali Berisha me një nongrata të   gabuar historike.

Po të ishte kaq i qetë në  vijimësinë e pushtetit të tij, nuk kishte pse futej në kurthin e vetvetes, duke e përndjekur dhe burgosur politikisht kryetarin e opozitës  shqiptare dhe shumë opozitarë të tjerë.

Është thënë dhe provuar me fakte të pa numërta, (që po ti radhitësh kërkojnë shumë faqe), se Edi Rama është në politikë një trumcak  në mes të errësirës. Ai sot jo vetëm që nuk është në ditët e tij normale në politikë,  por është në pikun e ditëve më të zeza të tij.

Atëherë çfarë duhet bërë më prej nesh?

Pikë së pari problemi i refuzimit  ose sorollatja  e bërjes së reformës zgjedhore sipas standardeve  nga regjimi, duhet sqaruar publikisht  me të gjitha detajet e rëndësishme që ka.

Për shumë njerëz ka  një amulli dhe paqartësi interpretimi  në lidhje me këtë problem, që dëmtojnë ndjeshmërinë e domosdoshme të njerëzve në lidhje me përkushtimin e tyre.

Duhet konsumuar në mënyrë shteruese nëpërmjet një komunikimi të kujdesshëm dhe të vendosur  problematika e këtij refuzimi, me OSBE-në, ODIR-in, përfaqësinë diplomatike të BE-së dhe SHBA në Tirane dhe përfaqësitë e tjera diplomatike të përfshira në këtë çështje.

Duhet krijuar një dinamike  e re  reaguese nga PD-ja  dhe tërë forcat opozitare and blok në mënyrë që ta çajmë   me forcë digën e betonuar të regjimit për ti hapur rrugë zgjedhjeve të lira me një kod zgjedhor demokratik dhe të sigurt.

Përtej retorikës duhet organizuar një mobilizim  i forte presioni për  ta detyruar regjimin ti hapi rrugë qeverisë teknike, pa të cilën nuk ka si të ketë zgjedhje.

Të futesh në zgjedhje me këtë kod zgjedhor   është një lloj sikur të vetë dorëzohesh në xhungël.

Prandaj  çdo kërkesë apo kusht i opozitës  , si ndaj regjimit ashtu edhe tërë faktorëve ndërkombëtar, duhet fokusohet  tek krijimi i qeverisë teknike. Është kërkesa më modeste që po bën opozita e shtypur prej këtij regjimi.

Regjimit i kanë rënë maskat dhe besueshmëria po i futet nënë dhe.  Kreu i tij  nuk ka më fuqi të  rendë poshtë e lartë në arenat e diplomacisë ndërkombëtare si prestigjator me  kanavacën e ngjyrave në krahë, me anën e së cilës na ka munduar 12 vjet me lobimet e pista të diplomacisë sorosiane.

Pëlhurat e Penelopës po grisen një nga një dhe po i dalin sheshit zhgarravinat e mbuluara të krimit ,korrupsionit mashtrimit dhe padrejtësive që po bën.

Në Shqipëri janë shënuar disa hapa para në rregullimin e kuadrit ligjor për financimin e partive politike dhe fushatave zgjedhore, por organizatat ndërkombëtare që monitorojnë proceset zgjedhore dhe ekspertë të fushës mendojnë se ato janë të pamjaftueshme. Pas çdo fushate zgjedhore, lindin dyshime që lidhen me saktësinë e raporteve financiare të partive politike, me faktin se kush qëndron pas këtyre financimeve, se sa realë janë donatorët që raportojnë partitë në KQZ apo dhe sa efektive janë rregullat në fuqi. Kodi Zgjedhor përcakton katër burime financimi për subjektet zgjedhore: nga buxheti i shtetit, të ardhurat e vetë subjektit, dhuratat, huatë dhe kreditë. Megjithë insistimin e OSBE- ODIHR-it, disa rekomandime në këtë kuadër ende nuk janë adresuar. Reforma zgjedhore e këtij viti, që i paraprin zgjedhjeve politike të vitit 2025, nuk e preku kapitulllin e financimit të partive politike. Në një imtervistë për Zërin e Amerikës ambasadori i OSBE-së Michel Tarran shprehu keqardhje për këtë, ndërsa veçoi disa elementë që duhen përmirësuar.

“Kolegët tanë të ODIHR kanë insistuar që duhet të forcohen mjetet e KQZ sepse nuk ka mundësi tani me mjetet që ka në dispozicion për të kontrolluar me të vërtetë situatën. Së dyti duhet të ketë transparencë me të madhe në raportime për donacionet dhe shpenzimet gjatë fushatave zgjedhore dhe jo vetëm pas zgjedhjeve. Së treti duhet të përmirësohet kuadri ligjor përsa i përket palëve të treta që ndëryjnë në jetën e brendshme politike të Shqipërisë”- shprehet Michel Tarran, Kryetar i Prezencës së OSBE-së në Shqipëri.

Edhe Instituti Demokratik Amerikan i tha Zërit të Amerikës se nevojitet forcimi i rolit të KQZ, si dhe rregullime ligjore në lidhje me fushatën nga palët e treta, ose thënë ndryshe nga aktorë që nuk garojnë në zgjedhje.

“Legjislacionit zgjedhor të Shqipërisë, i mungon rregullimi për fushatën e “palëve të treta”. Ky boshllëk i lejon aktorët me burime të dyshimta financimi të ndikojnë në fushatat elektorale duke bërë fushatë në favor apo kundër një partie apo kandidati të caktuar. Kjo i jep mundësi partive të anashkalojnë detyrimin lidhur me tavanin e shpenzimeve për fushatë zgjedhore, duke i kanalizuar burimet e financimit nëpërmjet palëve të treta, ndaj të cilave KQZ-ja nuk ka asnjë kompetencë mbikëqyrëse apo rregullatore”- thotë Instituti Demokratik Amerikan, në përgjigjen me shkrim.

Përfaqësues të dy partive të mëdha politike, PS dhe PD Milva Ekonomi dhe Ivi Kaso thonë për Zërin e Amerikës arsyet, sipas këndvështrimeve të tyre, se përse problemet e financimit të zgjedhjeve dhe partive politike nuk u pasyquruan në ndryshimet që pësoi Kodi Zgjedhur në verën e këtij viti.

“Propozimet që erdhën nga OSBE-ODIHR dhe nga NDI ( Instituti Demokratik Amerikan) për ndryshimet në Kodin Zgjedhor, janë ndryshime që kalojnë në Komisionin e Reformës Zgjedhore. Dhe në patëm momente që komisioni funksionoi, pastaj ndërpreu aktivitetin, pastaj pala opozitare u ul me vështirësi në tavolinë dhe u arrit një dakortësi minimaliste”- thotë Milva Ekonomi, Sekretare për Programin në PS.

“Kemi kërkuar që të diskutohet të gjitha propozimet e ODIHR-it për dy proceset e fundit zgjedhore. Kjo nuk është pranuar nga pala tjetër, e cila nuk ka pranuar të adresojë asnjë problematikë që nuk kishte të bënte me dy vendimet e Gjykatës Kushtetuese, atë për llogaritjen e shpërndarjes së mandateve dhe atë për votën e diasporës”- shprehet Ivi Kaso, Sekretar për çështjet zgjedhore në PD.

Zgjedhjet politike pritet të mbahen në Maj të vitit të ardhshëm. Zonja Ekonomi dhe Zoti Kaso mendojnë se koha e mbetur është e pamjaftueshme për t’i reflektuar në Kodin zgjedhor problematikat mbi financimin e fushatave zgjedhore dhe partive politike.

Shqetësime në këtë kuadër vijnë edhe nga deputetë të shumicës parlamentare. Kryetari i komisionit për dezinformimin dhe format e tjara të ndërhyrjes së huaj në proceset demokratike Erion Braçe, i tha Zërit të Amerikës, se ka nevojë për transparencë kur bëhet fjalë për burimet financiare të donatorëve të partive apo kandidatëve.

“ Është e pambuluar nga pikpamja ligjore. Pra ne nuk kontrollojmë sot veprimtarinë e të tretëve që financojnë në procese zgjedhore. Përshembull unë jam donator i një partie. Problemi që kemi është që unë nuk deklaroj, deklaron partia për mua dhe unë nuk deklaroj burimin e të ardhurave të mia. I keni dëgjuar këta që thonë arkëtojmë kaq para nga donacione që vijnë nga brenda dhe nga jashtë vendit. Ky është shqetësimi. Kjo duhet të rregullohet urgjentisht para këtyre zgjedhjeve. Përndryshe lumi i parave që derdhen në fushatë elektorale nuk do të ketë asnjë limit”- thotë Z. Braçe.

Nga ana tjetër Instituti Demokratik Amerikan vëren me shqetësim se edhe “çështja e vetëfinancimit të kandidatëve mbetet e parregulluar me ligj, duke krijuar avantazhe për kandidatët me mundësi më të mëdha financiare kundrejt atyre me mundësi të pakta financiare”.

Në një intervistë për Zërin e Amerikës Komisioneri Shtetëror i Zgjedhjeve Ilirjan Celibashi edhe pse pranon se ka përparime në kuadër të deklarimit të burimeve të financimit në zgjedhje, sërish thotë se ky proces është formal.

“Duhet të pranojmë jemi në kuadër formal të këtij procesi. Partitë dhe kandidatët raportojnë ato që ata duan të raportojnë, dhe ne thjesht bëjmë vlerësimin e atyre që kanë raportuar, por pak mundësi dhe mekanizma kemi për për të verifikuar në thellësi, se sa para marrin partitë dhe se si i kanë shpenzuar këto para. Jemi përpjekur të bëjmë kryqëzim informacioni, pra ky donator i ka apo jo kapacitetet për t’i dhënë këto para. Do duhet që ky proces të jetë më i rregulluar në aspektin ligjor dhe të ketë më shumë kompetencë KQZ-ja për të verifikuar edhe mbi donatorin”- argumenton Z. Celibashi.

Pas denoncimeve të organizatës “Qëndresa Qytetare” në KQZ, për zgjedhjet vendore të vitit 2023, 20 zyrtarë u gjobitën për përdorimin e burimeve shtetërore në fushatë. Kodi zgjedhor parashikon sanksione, ndaj partive dhe donatorëve për shkelje të rregullave të financimit në fushatë, që përfshijnë gjoba deri në 5 milionë lekë dhe pezullim të financimit publik të një partie politike deri në pesë vjet, por ajo që shqetëson jo vetëm drejtuesit e kësaj organizate, lidhet me faktin se regjimi i sanksioneve është shumë i dobët për të qenë imponues.

“Ka patur dhe gjoba më pak se 25 euro, pra më pak se rruga që i ka kushtuar kandidatit apo zyrtarit nga një qytet në Tiranë. Ajo që kemi menduar në zgjedhjet e ardhshme është të vëmë në lëvizje prokurorinë. Ekzistojnë nene specifike në Kodin Penal për keqpërdorimin e burimeve publike në zgjedhje. Jemi në komunikim me SPAK-un, për zyrtarët e lartë por dhe me prokuroritë e rretheve për nivelet e tjera dhe çdo identifikim që do të kemi do ta adresojmë në këto institucione”- thotë Rigels Xhemollari, Drejtues i “Qëndresa Qytetare”.

Nga ana tjetër ekspertët vërejnë gjithashtu se mbetet krejtësisht e parregulluar me ligj edhe çështja e financimit të fushatave zgjedhore online.

“Kërkohet një ligj specifik që mediat online të jenë të rregulluara, me qëllim që paratë hije nga aktorë të tretë, që nuk janë të detyruar me ligj për të deklaruar financimet të mund të levrojnë para që bëjnë pis procesin zgjedhor”- shprehet Gerta Meta, Drejtore Ekzekutive e Shoqatës për Kulturë Demokratike.

Por Zoti Celibashi thotë se në lidhje me financimin e fushatave zgjedhore që zhvillohen online KQZ ka ndërmarrë një nismë.

“Ne si institucion po shohim mundësinë që të ndërtojmë një njësi e cila do të merret posaçërisht me monitorimin e mediave online, dhe për të kryqëzuar atë që raportohet si shpenzim nga subjektet zgjedhore me atë që ne verifikojmë realisht. Kjo kërkon dhe angazhimin e platformave sociale , ndërsa çështja e portaleve është në kaos të plotë”- vijon Z. Celibashi.

Ekspertët në vijimësi kanë ngritur shqetësime se financimet informale kryesisht në zonat me grupe kriminale aktive mund të ndikojnë deri në rezultatin e zgjedhjeve.

“ Grupet kriminale siç e kemi parë dhe nga skandalet kanë asete të mëdha financiare të padeklaruara dhe interesi i tyre është që të kenë njerëzit e tyre në nivelet vendimarrëse. Legjislacioni ynë aktual nuk e pengon këtë gjë, nuk e heton, edhe nëse ka indicie nga raportimet në media apo diku tjetër nuk e përdor këtë si indicie të mjaftueshme për të shkuar tek hetimi”- thotë Afrim Krasniqi, Drejtor ekzekutiv i Institutit të Studimeve Politike.

Shqetësim për financimin e kandidatëve në fushata zgjedhore nga bota e krimit shprehu edhe ambasadori i OSBE-së, duke e cilësuar këtë si rrezik për demokracinë.

“Nuk është në interesin e Shqipërisë që kandidatë të botës së krimit të vijnë në fuqi. Dhe fatkeqësisht ka interesa të ndryshme këtu që janë kundër interesave të vendit. Kjo dëmton demokracinë, dhe për këtë arsye në si organizatë jemi kaq të angazhuar, sepse qëllimi ynë kryesor është forcimi i demokracisë në Shqipëri. Dhe është e qartë se nëse aktorë të padëshiruar gri ndërhyjnë në zgjedhje, kjo shkon kundër intersave dhe demokracisë në Shqipëri”-thotë Michel Tarran, Kryetar i Prezencës së OSBE-së në Shqipëri.

Problemtikat e financimit të fushatave zgjedhore dhe partive politike janë sfida edhe për vendet e zhvilluara perëndimore, por ekspertët vërejnë se në vende si Shqipëria me demokraci të brishtë, informalitet të lartë, qarkullim të parave gri në ekonomi, me përpjekje në rritje të botës së krimit për të depërtuar në vendimarrje politike dhe parlamentare, këto sfida janë edhe më të mëdha.

Presidenti sirian Bashar al-Assad u largua nga vendi të dielën, një fund dramatik i luftës së tij gati 14-vjeçare për të mbajtur pushtetin, ndërsa vendi i tij u dërrmua nga një luftë brutale civile që u kthye në një fushë beteje për fuqitë rajonale dhe ndërkombëtare.

Largimi i al-Assadit ishte në kontrast të plotë me muajt e tij të parë si president i fuqishëm i Sirisë në vitin 2000, kur shumë shpresonin se ai do të ishte një reformator pas tri dekadash të kontrollit të hekurt të babait të tij.

Vetëm 34 vjeç në atë kohë, okulisti i arsimuar në Perëndim ishte i apasionuar pas kompjuterëve dhe një njohës i mirë i teknologjisë, me një temperament të butë.

Por kur u përball me protesta kundër sundimit të tij që shpërthyen në mars 2011, Assad iu rikthye taktikave brutale të babait të tij në një përpjekje për të shtypur kundërshtarët. Ndërsa kryengritja u shndërrua në një luftë civile, ai nxorri ushtrinë në qytetet e kontrolluara nga opozita, me mbështetjen e aleatëve të tij: Iranit dhe Rusisë.

Grupet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut dhe prokurorët e akuzuan regjimin e al-Assadit për përdorim të gjerë të torturës dhe vrasjeve pa proces gjyqësor në qendrat e paraburgimit të drejtuara nga qeveria e Sirisë. Lufta ka shkaktuar vdekjen e gjysmë milioni njerëzve dhe ka zhvendosur gjysmën e popullsisë prej 23 milionësh të paraluftës të vendit.

Konflikti dukej se ishte ngrirë në vitet e fundit dhe qeveria e al-Assadit rifitoi kontrollin e pjesës më të madhe të territorit të Sirisë, ndërsa veriperëndimi mbeti nën kontrollin e grupeve opozitare dhe verilindja nën kontrollin kurd.

Ndonëse Damasku mbeti nën sanksione paralizuese perëndimore, vendet fqinje kishin filluar të pranonin realitetin e mbajtjes së vazhdueshme të pushtetit nga al-Assadi. Lidhja Arabe e pranoi përsëri si anëtare Sirinë vitin e kaluar dhe Arabia Saudite në maj njoftoi emërimin e ambasadorit të saj të parë që nga ndërprerja e marrëdhënieve me Damaskun 12 vjet më parë.

Megjithatë, realiteti gjeopolitik ndryshoi me shpejtësi kur grupet opozitare në Sirinë veriperëndimore në fund të nëntorit ndërmorën një ofensivë të befasishme. Forcat qeveritare kapitulluan me shpejtësi ndërsa aleatët e al-Assadit, të përfshirë në konflikte të tjera – lufta e Rusisë në Ukrainë dhe luftërat njëvjeçare midis Izraelit dhe grupeve militante të mbështetur nga Irani, Hezbollah dhe Hamas – nuk dukeshin të gatshëm të ndërhynin me forcë.

Fundi i sundimit të familjes Assad

Al-Assad erdhi në pushtet në vitin 2000 në një kthesë të fatit. Babai i tij kishte përgatitur vëllain më të madh të Basharit, Basilin, si pasardhësin e tij, por në vitin 1994, Basili u vra në një aksident automobilistik në Damask. Familja e solli Basharin nga Londra ku ai kishte një klinikë për sytë. Ai iu nënshtrua stërvitjes ushtarake dhe mori gradën e kolonelit për të pëmbushur kredencialet që një ditë të mund të merrte pushtetin. Kur Hafez al-Assad vdiq në vitin 2000, parlamenti uli me shpejtësi moshën minimale për presidentët nga 40 në 34. Ngritja e Basharit në postin e presidentit u çimentua nga një referendum kombëtar, në të cilin ai ishte i vetmi kandidat.

Hafez, një ushtarak, sundoi vendin për gati 30 vjet gjatë të cilave krijoi një ekonomi të centralizuar të stilit sovjetik dhe përdori një grusht aq rë hekurt ndaj kundërshtarëve sa sirianët kishin frikë edhe të bënin shaka për politikë me miqtë e tyre. Ai ndoqi një ideologji laike që kërkonte të eliminonte dallimet sektare, duke e vënë theksin tek nacionalizmi arab dhe imazhi i rezistencës heroike ndaj Izraelit. Ai formoi një aleancë me udhëheqjen klerikale shiite në Iran, konsolidoi dominimin sirian mbi Libanin dhe ngriti një rrjet grupesh militante palestineze dhe libaneze.

Bashari fillimisht dukej krejtësisht ndryshe nga babai i tij i ashpër. I gjatë dhe i dobët, ai kishte një natyrë të qetë dhe të butë. Pozicioni i tij i vetëm zyrtar përpara se të bëhej president ishte si kreu i Shoqërisë Siriane të Kompjuterëve.

Gruaja e tij, Asma al-Akhras, me të cilën u martua disa muaj pas marrjes së detyrës, ishte tërheqëse, me stil dhe me origjinë britanike. Çifti i ri, i cili pati tre fëmijë, dukej se shmangte luksin e pushtetit. Ata jetonin në një apartament në lagjen e pasur Abu Rummaneh të Damaskut dhe jo në një pallat madhështor si udhëheqësit e tjerë arabë.

Fillimisht kur mori detyrën, al-Assad liroi të burgosurit politikë dhe lejoi lirinë e shprehjes. Gjatë “Pranverës së Damaskut”, intelektualët e vendit mblidheshin për të diskutuar për artin, kulturën dhe politikën gjë, që ishte e pamundur nën kohën e babait të tij. Por pasi 1000 intelektualë nënshkruan një peticion publik duke bërë thirrje për demokraci pluraliste dhe liri më të mëdha në vitin 2001, dhe një grup u përpoq të formonte një parti politike, këto aktivitete u ndaluan nga policia e frikshme sekrete që burgosi dhjetëra aktivistë.

Përballë Pranverës Arabe, al-Assad u mbështet tek aleancat e vjetra për të mbajtur pushtetin

Në vend që të lejonte hapjen politike, al-Assad ndoqi rrugën e reformave ekonomike. Ai hoqi ngadalë kufizimet ekonomike, lejoi hapjen e bankave të huaja, u hapi dyert importeve dhe fuqizoi sektorin privat. Në Damask dhe qytete të tjera që ishin zhytur prej kohësh në mjerim, pati një bum qendrash tregtare, restorantesh të reja dhe mallrash konsumi. Turizmi u rrit. Në politikën e jashtme, ai vazhdoi linjën që kishte ndjekur i ati, bazuar në aleancën me Iranin dhe një politikë të ngulmimit për një kthim të plotë të Lartësive Golan të aneksuar nga Izraeli, megjithëse në praktikë al-Assad nuk u përball kurrë ushtarakisht me Izraelin.

Në vitin 2005, ai pësoi një disfatë të thellë me humbjen e kontrollit dhjetëvjeçar të Sirisë mbi Libanin fqinj pas vrasjes së ish-kryeministrit Rafik Hariri. Shumë libanezë akuzonin Damaskun se qëndronte pas vrasjes dhe Siria u detyrua të tërhiqte trupat e saj nga vendi ku një qeveri pro-amerikane erdhi në pushtet.

Në të njëjtën kohë, bota arabe u nda në dy kampe – njëri i përbërë nga vendet aleate të SHBA-së, të udhëhequra nga sunitët si Arabia Saudite dhe Egjipti, tjetri ku bënin pjesë Siria dhe Irani i udhëhequr nga shiitët me lidhje me Hezbollahun dhe militantët palestinezë.

Gjatë gjithë kohës, al-Assad u mbështet përgjithësisht tek e njëjta bazë si babai i tij: sekti i tij alavit, një degë e Islamit shiit që përbën rreth 10% të popullsisë. Shumë nga postet në qeverinë e tij iu dhanë brezave të rinj të të njëjtave familje që kishin punuar për babain e tij. Po ashtu ai përfshiu anëtarët e klasës së re të mesme të krijuar nga reformat e tij, përfshirë familje të shquara tregtare sunite.

Al-Assad gjithashtu u mbështet tek familja e tij. Vëllai i tij më i vogël Maher drejtonte Gardën elitare Presidenciale dhe ishte në krye të goditjes kundër kryengritjes. Motra e tyre Bushra ishte një zë i fortë në rrethin e tij të ngushtë, së bashku me bashkëshortin e saj, zëvendësministrin e Mbrojtjes Assef Shawkat, derisa ai u vra në një bombardim të vitit 2012. Kushëriri i Basharit, Rami Makhlouf, u bë biznesmeni më i madh i vendit, duke drejtuar një perandori financiare përpara një mosmarrëveshjeje që çoi në largimin e Makhloufit.

Al-Assadi gjithashtu i kishte besuar gjithnjë e më shumë role kyçe gruas së tij, Asma, përpara se ajo të njoftonte në maj se po i nënshtrohej trajtimit për leuçeminë dhe të largohej nga skena publike.

Kur shpërthyen protestat në Tunizi dhe Egjipt në vitin 2011, duke rrëzuar përfundimisht sundimtarët e tyre, al-Assadi mohoi se ekzistonte mundësia që e njëjta gjë të ndodhte në vendin e tij, duke këmbëngulur se regjimi i tij ishte në harmoni me popullin e tij.

Pasi Pranverës Arabe mbërriti në Siri, forcat e tij të sigurisë organizuan një goditje brutale, ndërsa al-Assad vazhdimisht mohoi se po përballej me një revoltë popullore. Ai fajësoi “terroristët e mbështetur nga jashtë” se po përpiqeshin të destabilizonin regjimin e tij.

Retorika e tij u mirëprit në shumë nga grupet pakicë të Sirisë – përfshirë të krishterët, druzët dhe shiitët – si dhe disa suni që i frikësoheshin perspektivës së sundimit nga ekstremistët sunitë edhe më shumë sesa sundimit autoritar të al-Assadit.

Ndërsa kryengritja u shndërrua në një luftë civile, miliona sirianë u larguan në Jordani, Turqi, Irak dhe Liban dhe në Evropë. Ishte ironike se si më 26 shkurt 2011, dy ditë pas rrëzimit nga pushteti të Hosni Mubarakut të Egjiptit nga protestuesit dhe vetëm disa ditë para se vala e protestave të Pranverës Arabe të përfshinte vendin e tij, al-Assad dërgoi një e-mail ku vinte në lojë refuzimin kokëfortë të udhëheqësit egjiptian për të dhënë dorëheqjen.