“Skenarët e përballimit të epidemive”- Prof. Myftar Barbullushi: Të vërtetat Universale të Covid-19

March 19, 2020

Te vertetat Universale te Covid-19

Alber Kamy, shkrimtar dhe filozof francez, fitues i Çmimit Nobel për Letërsi, e fillon romanin e tij te famshem ‘Murtaja’ nepermjet nje pershkrimi realisht befasues per lexuesin.

‘Ne mengjesin e 16 prillit, ndersa dilte nga salla e operaracionit, Dr Bernard Rieux ndjeu se shkeli ne dicka te bute. Ishte nje mi i ngordhur ne mes te dhomes. Meqe nxitonte, e shtyu me kembe dhe zbriti shkallet qete qete‘.

Miu i ngordhur simbolizon dhe misheron rrugen e heshtur, detajet e vogla, gati gati te padukshme, permes te cilave shfaqen epidemite. Me pas, artistikisht, mjeshtri zberthen thelbin e vecante te epidemise, shtrirjen e saj ne formen e nje drame artistike ne 4 akte, elementet e pare te epidemise, perceptimi individual i saj, interpretimi shoqeror, dhe pergjigja mjeksore dhe sociale ndaj saj.

Pikerisht ne kete pershkrim te jashtezakonshem te epidemise se murtajes nga Albert Camus, do ta gjente frymëzimin Charles Rosenberg per te realizuar strukturën arketipike të epidemive, ne berthamen e se ciles mund te gjenden e identifikohen të vërtetat universale në lidhje me mënyrën se si shoqëritë ne shekuj kane pesuar, e me pas kane reaguar, ndaj epidemive te sëmundjeve ngjitëse. Pra, thjesht nje celes ky, kopil, ne pritje te celesave me te cilat po merren shkencetaret ne te gjithe boten, qe do te shkycin perfundimisht enigmat e kesaj drame te koheve moderne te rivizituara nga Covid-19.

Të vërtetat e epidemive ne shekuj

Aspekti me dramatik i reagimit te shoqerive ndaj epidemive eshte deshira për të identifikuar përgjegjësit. Nga hebrenjtë në Evropën mesjetare e deri tek çantat e lojërave në tregjet kineze, gjithmone eshte dikush fajtor. Ky diskutim i fajit favorizohet nga ndarjet ekzistuese shoqërore si feja, raca, përkatësia etnike, klasa apo identitetit gjinor. Kina na e solli, themi te gjithe sot.

Së dyti, epidemitë shenjestrojne koken e punonjësve te shëndetësise. Sa shume mjekë dhe infermjere vdiqën gjatë epidemive të murtajës në Evropën mesjetare, gjatë epidemise se etheve të verdha në Filadelfia në 1793, gjatë epidemisë së Ebolës në 2014 dhe tani në Kinë. Edhe pse kjo vdekshmëri e larte pasqyron gatishmërinë e mjekeve dhe infermjereve për të vënë veten në rrezik ne emer te mbrojtjes te jetës, ajo gjithashtu mund të padisë qeveritë që i lene klinicistet të përballen me epidemine pa mjetet dhe sistemet e duhura, pa te cilat ata nuk mund të jene të sigurt. Nese shohim shifrat tona modeste te epidemise, numuri i punonjesve te shendetesise, te prekur, eshte dukshem i larte.

Se treti, një temë tjetër e përsëritur në analizat historike të epidemive është se ndërhyrjet mjekësore shpesh here nuk arrijnë të realizojnë premtimin e tyre, te ndalojne epidemine. Edhe pse vaksina kunder Lise u përshkrua për herë të parë në 1798, u deshën gati 180 vjet për të arritur suksesin. Në vitin 1900, drejtuesit e shëndetësisë ne San Francisko rrethuan me litar Chinatown në përpjekje për të izoluar shpërthimin e murtajës bubonike; vetëm të bardhët (dhe me sa duket edhe minjtë) mund të hynin e të dilnin nga lagja. As ky operacion nuk pati efektin e dëshiruar.

Sifilisi, një nga sfidat e mëdha të fillimit të shekullit XX, mund të ishte zhdukur, se paku teorikisht, nëse të gjithë do të kishin respektuar dy gjera ne dukje te thjeshta, por te domosdoshme, abstinencën seksuale absolute ose një regjim monogamie.

Virusi i imunitetit të njeriut (HIV), në vitet 1980, mund të ishte dominuar, por nuk ndodhi. Megjithëse ardhja e terapisë efektive antiretrovirale në 1996 e uli në mënyrë drastike vdekshmërinë e lidhur me SIDA-n, ajo nuk mundi t’i japë fund asaj.

Pra, siç konkludon historiani Allan Brandt, “premtimi i sferes magjike nuk është përmbushur kurrë ne asnje epidemi”.

Se katerti, kursi i epidemive te deritanishem ka qene shume i ndryshem, nga histori epidemish katastrofike, ekstremisht te rralla, e deri ne epidemi si flake kashte, qe nuk na ndihmojne per nje parashikim mbi kursin e pritshem te Covid-19.

Disa ekspertë fataliste paralajmërojnë se gjysma e popullsisë së botës do të infektohet brenda ketij viti, një incidencë që mund të rezultojë në mbi 100 milion vdekje. Historitë e epidemive katastrofike jane shume te rralla, ndaj nje skenar i tille duhet të jetë thuajse i pamundur. Megjithate, fatkeqesisht, egziston si mundësi. Kete skenar ata e mbeshtesin ne kombinimin e nje virusi shume agresiv me shoqerite aktuale, që ofrojnë kontaktin njeri-kafshë, dyndjen urbane, udhëtimet globale dhe nje popullsi te stresuar nga rritja e pabarazise sociale. Historia sugjeron qe, pikerisht, kjo mundesi ekstremisht e vogel ne cdo epidemi shoqerohet nga paniku dhe frikera te egzagjeruara, qe jane me te rrezikshme se sa vete epidemia.

Nga ana tjeter, historia na sjell shumë shembuj të panikut ndaj epidemive, që, ne te vertete, nuk u materializuan kurrë (psh. Gripi H1N1 në 1976, 2006 dhe 2009). Per me teper, Kina tregoi se kjo epidemi mund te mbahet nen kontroll.

Se pesti, skenaret e perballimit te epidemive te meparshme kane qene te ndryshem. Historia e epidemive na ofron te pakten 2 skenare te cilat po gjykohen si zgjedhje ne europen e sotme.

Mosizolimi, pra lenia e virusit te qarkulloje lirshem qe te preke 60% te popullates e kesisoj te coje ne te ashtuquajturen imunizim i tufes, perndryshe i komunitetit human. Por cili eshte cmimi i ketij imunizimi? Le te bejme nje llogari. Marrim me optimizem vdekshmerine 2%. Ne 1 milion banore, nese nuk do mjekojme, do kemi 20 mije te vdekur. Me tej me llogarite vazhdoni vete. Pra ky do te ishte cmimi i ketij imunizimi.

Izolimi, pra vendosja e masave kufizuese, jane skenari tjeter i mundshem. Ky skenar tenton te zgjidhe problemin permes distancimit social dhe veteizolimit ne shtepi, nder te tjera, edhe per te mos mbingarkuar, pertej kapaciteteve funksionuese, sistemet shendetesore te perfshira ne perballimin nje epidemie te tille. Sipas mbeshtetesve te ketij skenari, eshte me humane te arrish imunizimin e shoqerise, nepermjet vaksines dhe jo duke e lene te lire virusin. Per me teper, ende nuk e dime nese imuniteti i realizuar do jete i perjetshem apo jo.

Sfida me e madhe e perzgjedhjes se skenarit te duhur, i takoi Kines, e cila vendosi per aplikimin e masave drakoniane qe ne thelb kishin izolimin. Kina ia doli, megjithe koston e shkeljes se te drejtave te njeriut.

Italise iu desh, edhe pse me vonese, te ndjeke te njejten rruge. Vonesat dhe pasigurite ne lidhje me qasjen e duhur rrezikuan te kolapsojne sistemin shendetesor mjaft solid si ai i Lombardise. Fatmiresisht, nga raportimet me te fundit, edhe pse nuk eshte arritur ende piku, trendi i rasteve te reja te infektuara eshte ne renie.

Shqiperia ka zgjedhur pa medyshje, qe ne fillim, te njejten qasje, duke nxjerre mesimet e duhura nga gabimet e fqinjve italiane.

Anglezet, gjithmone me qasje me ndryshe, shokuan mbase me frazen e bujshme te Boris Johnson “Pergatituni te pranoni viktima ne familje dhe ne njerezit tuaj te dashur“, duke zgjedhur te mos izolohen, por nuk kaloi shume e, edhe ata, po shkojne drejt izolimit.

Ne vend te refleksioneve…..

Ndërsa epidemia e Covid-19 është shpalosur me nje panik te papare ne kohet moderne, natyrshem lindin nje sere dilemash.

Perse kaq shumë njerez ne bote refuzojnë vaksinat e gripit ? Perse Kina e mbylli ekonominë e saj për të luftuar Covid-19, ndërsa bën shume pak për të ndaluar përdorimin e cigareve, pergjegjes per miljona vdekje? Perse bota eshte e qete kur vetem ne nje vit vdesin 4 miljon nga diabeti, apo kur rreth 14% e popullates po humb funksionin e veshkave dhe shkon drejt dializes ?

Besoj se, pasi virusi te kaloje e ne te riderdhemi ne jeten tone te mepareshme, disa gjera te ripara e te rivleresuara ne dhomen e zeze te izolimit ti kemi mesuar.

Sa gjera po mesojme.

Po mesojme te reflektojme.. Sa shume kemi nevoje te reflektojme… Po mesojme se duhet te ridimensionojme e rivleresojme disa profesione qe, duke i marre te mireqene, harrojme se i neperkembim.

Po mesojme se edhe ato vajzat e reja qe qendrojne ne kasat e supermarketeve, te hapura dite e nate, me njerez qe ju afrohen ne fytyre, te pakten ti falenderojme.

Po kujtohemi per raportin me shtepine dhe vlerat e verteta te saj. Po rikujtohemi se ne cilen qoshe te shtepise, prej vitesh i kemi hedhur librat, apo po kujtohemi qe bibliotekat nuk jane dekor. Po mesohemi ta kalojme darken pa sport.

Po rikuptojme bukurine revolucionare te internetit dhe te mjeteve te tjera sociale, qe, kur perdoren mire, jane te mrekullueshme. Po mesojme se, kur vdekja pipetin ne ajer, paraja nuk qenka gjithcka. Po mesojme se sa te lidhur jemi me njeri tjetrin. Nese ti del, me ben dem mua. Ne se une dal, te bej dem ty.

Myftar Barbullushi

P.S. ne mbyllje te librit Camus insiston “murtaja nuk zhduket dhe nuk vdes asnjëherë përfundimisht. Ajo qëndron e fshehur për dhjetëra vite… tek mobiliet ose rrobat… pret me padurim në dhomat e gjumit, qilaret, tek shamitë, apo letrat e vjetra dhe, kur të vijë dita, murtaja do të ringjallet dhe do të dërgojë minjtë e saj për të mbjellë vdekjen në një qytet që jeton mirë e bukur”.

Fatkeqesisht, librin nuk e kishim lexuar aq mire dhe u gjendem te papergatitur e, mbase prape keshtu do te jemi perseri, pasi te kete mbaruar edhe akti i fundit i kesaj drame qe, gjithsesi, do te mbyllet me sukses. Kurajo miq.

twitter
Follow
facebook
linkedin

Fjalë kyçe: Alber Kamy, COVID-19, Prof. Myftar Barbullushi

2 Comments

Dhurata 5 years ago Reply

Super artikull. Bravo profesor. Nje vezhgim shumedimensional!

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

Dalja në zgjedhje është provë dashurie ndaj Atdheut! – Nga Skënder MULLIQI

Zgjedhjet nacionale të radhës po afrohen.Nuk patem kushedi zgjedhjesh deri më tash, jo shumë të lira dhe as demokratike, se pati keqpërdorime votash edhe hajni.Por, sidoqoftë jeta vazhdon , dhe në zgjedhje do të ishte mirë të dalim masivisht.Të gjithë i dimë defektet e deritashme të zgjedhjeve sidomos zgjedhjeve nacionale, që tre katër palë ishim zgjedhje të jashtëzakoshme, sepse nga krerët e partive kryesore politike nuk e preferuan nga interesat e ngushta reforma shumë të nevojshme zgjedhore.Kjo është një temë e veqantë për të cilën edhe kam shkruar disa herë.

Të dalim të zgjedhjet e radhës të 9 shkurtit 2025. Shohim vetë nga shifra së u bën 25 vite pas përfundimit të luftës dhe nuk jemi të kenaqur më të arriturat tona , që natyrisht kan pasur mundësi të jenë shumë më të mira, po mos të ishin vu interesat përsonale para interesave të përgjthshme .Faji natyrishtë për të gjitha këto bie mbi klasën e vjetër të thëmë ashtu politike, e cila është burokratizuar dhe klanizuar, duke ndikuar edhe në demokratizmin e mbrendshem të tyre dhe në demokracinë në përgjithësi.Por, shtrohet pyetja logjike, sa pretendoni se e doni vendin tuaj?Shumica sigurishtë se po, dhe atëherë kemi detyrim moral dhe ligjor për të votuar.Kjo ishte dashur të ndodhë në këto zgjedhje për faktin, se edhe dikush nese mendon, se do të këtë manipulim të zgjedhjeve , apo se kanditati juaj i preferuar nuk ka shumë gjasa, dalja është e shëndetshme për demokracinë dhe për sistemin shumë partiak pluralist të cilin e kemi zgjedhur.Dalja në zgjedhje është provë dashurie ndaj Atdheut dhe Kombit, si edhe marrja e rreziqeve.

Nese këmi kërkuar shtet dhe kemi kërkuar dhe sakrifikuar shumë për te, atëherë dalja në zgjedhje e justifikon këtë.Ne e dimë mirë se si e bëmë luftën historikishtë, duke pasur parasysh së kishim një hasem të madh për fqinjë , si Serbinë e në përgjithësi serbosllavinë.Ne dimë mirë se edhe pse ata ishin shumë më të armatosur, e ne më pakë armë, arritëm ti mposhtin në fushën e nderit, se kishim moralin dhe luftuam e drejtë për mbrojtjen e tokave tona , nderit dhe dinjitetit tonë kombëtar. Me vetëdije u sakrifikuan jetët vetëm të këmi lirinë dhe pavarësinë tonë, të kemi shtetin e dytë të shqiptarëve në Ballkan.Duhet të dalim në zgjedhje se kemi ende punë madhore të pa përfunduara , për bashkim të trojeve etnike. Neve në luftë për çlrim u vunë në ballë djemtë dhe vajzat më të mirë të kombit, të cilët i udhëhiqte zemra dhe shpirti për çlrimin nga thundra shekullore serbe.Ne e deshem atdheun dhe kombin tonë.E dashuria ndaj sublimes siq është kombi dhe shteti duhet të vazhdohet edhe në kushte të paqës deri në fund.Ne, duhet të lutemi të gjithë që të krijojmë se pari unitet, të kemi qeveri normale që I dërgon proceset përpara, dhe procesin e kërkuar nga bashkësia ndërkombëtare të dialogut të zorshem më Serbinë hegjemoniste të Aleksandner Vuqiqit siq ishte Serbia e Sllobodan Millosheviqit, që të dytë kriminele të luftës. Nuk mund të kemi përparim të shtetit nese nuk dilet masivisht në votime për ti zgjedhur natyrishtë më të mirët ashtu siq e kemi këtë skenë politike më plotë defekte.Cili do të ishte rezultati që të merrnim një vendim që të mos shkonim në luftën çlirimtare të UÇK-së, duke aluduar së nuk do të kishim gjasa për fitore se armiku është superitor dhe ne nuk mund të mposhtim?Por, më vullnet të madh arrihet çdo fitore si në luftë ashtu edhe ne paqe.E luftë është edhe shtetëndërtimi dhe mirëqenja të cilat nuk I kemi të mira, e që duhet të ndyshohen për të mirë.Të mos qendrojmë në shtëpitë tona ditën e zgjedhjeve , nese dimë çka është dashuria ndaj Atdheut.Nese nuk kemi besim nuk kemi as dashuri, i lëshohet pastaj vendi hipokrizisë dhe mëkatit për të cilat do të përgjigjemi një ditë?

Dronët Bayraktar- Maqedonci: 270 mln euro u shpenzuan për blerje të armatimit dhe pajisjeve ushtarake

Në konferencën e fundvitit, Ministri i Mbrojtjes, Ejup Maqedonci, theksoi arritjet e rëndësishme të ushtrisë dhe Ministrisë së Mbrojtjes gjatë këtij viti, duke e quajtur një periudhë intensive për forcimin e kapaciteteve ushtarake të Kosovës.

“Ky ka qenë një vit me arritje të jashtëzakonshme falë mbështetjes së vazhdueshme nga Qeveria, si me buxhet ashtu edhe me buxhet shtesë. Kemi bërë blerje të rëndësishme ushtarake që kanë kontribuar në rritjen e fuqisë sonë mbrojtëse,” tha Maqedonci.

Në fokus të këtij procesi ka qenë zhvillimi i kapaciteteve luftarake për mbrojtjen e sovranitetit dhe integritetit territorial të Kosovës.

“Sot, kemi dy regjimente të këmbësorisë të validuara për të kryer detyra luftarake, dhe deri në vitin 2025, në kuadër të “Defender Europe”, do të validoni regjimentin e tretë të këmbësorisë,” shtoi ai.

Ministri Maqedonci theksoi se Ushtria e Kosovës është më e fuqishme, më e pajisur, më e përgatitur dhe më e trajnuar se kurrë më parë, duke theksuar gatishmërinë e saj për të mbrojtur sovranitetin e vendit. “Ushtria jonë është shumë më e fuqishme dhe më e gatshme se në vitet e kaluara,” u shpreh ai, transmeton Telegrafi.

Për sa i përket buxhetit, Maqedonci njoftoi se janë shpenzuar 169 milionë e 758 mijë euro për Ministrinë e Mbrojtjes gjatë këtij viti, duke arritur një nivel të lartë të shpenzimeve, që përbën rreth 97% të buxhetit të planifikuar. “Ky buxhet rekord ka ndikuar drejtpërdrejt në rritjen e kapaciteteve tona, përfshirë arsenalin ushtarak dhe numrin e personelit,” shtoi ai.

Përveç rritjes së kapaciteteve, Maqedonci theksoi se gjatë mandatit të tij janë rekrutuar 1,971 ushtarë të rinj, dhe se janë në proces rekrutimi edhe 300 të tjerë, duke e çuar numrin total të ushtarëve të rinj në 2,271.

“Krahas rritjes në numër, kemi mbështetur edhe rritjen e mirëqenies së pjesëtarëve të FSK-së, duke rritur pagën për 60%, nga 422 euro në 726 euro që do të aplikohet nga 1 korriku i vitit 2025,” deklaroi Maqedonci.

Ministri gjithashtu njoftoi se janë investuar mbi 270 milionë euro për blerjen e armatimit dhe pajisjeve ushtarake, duke përfshirë dronët Bayraktar dhe sisteme të ndryshme të mbështetjes me zjarr.

“Ky investim ka përmirësuar kapacitetet tona mbrojtëse dhe ka ndihmuar në përgatitjen e ushtrisë sonë për sfida të mundshme,” tha ai.

Një tjetër hap i rëndësishëm i Ministrisë së Mbrojtjes ka qenë nënshkrimi i kontratës për hapjen e fabrikës shtetërore të municionit, një projekt që përbën bazamentin e industrisë së mbrojtjes në Kosovë.

“Ky është një zhvillim i rëndësishëm për forcimin e kapaciteteve tona mbrojtëse dhe sigurinë e vendit,” përfundoi Maqedonci.

Përfundimisht, Maqedonci vlerësoi mbështetjen e vazhdueshme të Qeverisë dhe theksoi se Ministria e Mbrojtjes do të vazhdojë të mbetet një prioritet i rëndësishëm për qeverinë e Kosovës në vitet në vijim. /Telegrafi.

Ne duhet të mbështesim përpjekjen e Trumpit për të blerë Groenlandën

Nga Francis Pike, SPECTATOR

Gjatë Krishtlindjeve, presidenti i sapozgjedhur Donald Trump shkroi në faqen e tij Truth Social se:

“Për qëllime të Sigurisë Kombëtare dhe Lirisë në të gjithë botën, Shtetet e Bashkuara të Amerikës mendojnë se pronësia dhe kontrolli i Groenlandës është një domosdoshmëri absolute.”

Uvertura e Trump, edhe pse shumë e padëshiruar për danezët, nuk është një ide e re. Ai e bëri propozimin për herë të parë në vitin 2019. Kur kryeministrja Mette Frederiksen e përshkroi idenë si ‘absurde’ dhe tha ‘Fatmirësisht, koha kur blini dhe shisni vende dhe popullsi të tjera ka mbaruar’, Trump anuloi menjëherë vizitën e tij në Kopenhagë.

Frederiksen ka qenë po aq shpërfillëse këtë herë. Por përgjigja kryesore ka ardhur nga kryeministri i Grenlandës, Mute Bourup Egede: ‘Groenlanda është e jona. Ne nuk jemi në shitje dhe nuk do të jemi kurrë në shitje. Ne nuk duhet ta humbasim luftën tonë të gjatë për liri’. Lufta për liri natyrisht nuk i referohet Shteteve të Bashkuara, por Danimarkës. Egede është kryetar i partisë Inuit Ataqatigiit, e cila po lufton për një Groenlandë sovrane plotësisht të pavarur.

Lidhjet historike të Danimarkës me Grenlandën janë të dobëta. Sipas sagave islandeze, Groenlanda u kolonizua në shekullin e dhjetë nga Eriku i Kuq pas largimit të tij nga Islanda. Por pushtimi norvegjez duket se është zhdukur nga shekulli i 15-të. Nga pikëpamja racore, popullsia e Groenlandës prej 56,000 banorësh (që jetojnë në një ishull gati dhjetë herë më të madh se Britania e Madhe) është inuite dhe jo skandinave.

Derisa kushtetuta daneze u rishikua në 1953, Groenlanda ishte një koloni. Më pas u caktua si qark dhe pjesë përbërëse e Mbretërisë së Danimarkës. Në vitin 2008, një referendum miratoi Aktin e Vetëqeverisjes, i cili transferoi kompetenca të mëtejshme në Groenlandë. Danimarka ende ruan kontrollin e politikës së jashtme, mbrojtjes dhe sigurisë.

Ideja e blerjes së Grenlandës dhe territoreve të tjera të Arktikut ka një histori. Në vitin 1867, nën presidencën e Andrew Johnson, i cili pasoi Abraham Lincoln, Sekretari i Shtetit të SHBA, William Seward bleu Alaskën nga Rusia për 7.2 milionë dollarë. Alaska u bë e njohur me ironi si ‘Kutia e Akullit’ e Seward. Në të njëjtën kohë, Seward, qartësisht një tregtar i pasurive të paluajtshme në zemër, gjithashtu u përpoq të blinte Groenlandën. Kongresi nuk ishte entuziast dhe ideja dështoi – derisa Presidenti demokrat Harry Truman i ofroi të blinte Groenlandën për 100 milionë dollarë në vitin 1946.

Refuzimi i marrëveshjes së blerjes nuk e pengoi Danimarkën t’i jepte Shteteve të Bashkuara të drejtën për të ngritur një bazë të forcave ajrore në Thule, e cila u bë një postë kyçe e SHBA në Luftën e Ftohtë. Kjo përputhet me interesin aktual të Trump për Groenlandën. Një Luftë e re e Ftohtë është në lojë. Këtë herë është aleanca Kinë-Rusi, që po lufton me Shtetet e Bashkuara për dominim global. Siç vura në dukje këtu në 2020:

“Kina pretendon të njëjtat të drejta si Norvegjia për të shfrytëzuar burimet e arkipelagut Svalbard, të kontrolluar nga Norvegjia. Kina argumenton më tej se UNCLOS [Konventa e Shteteve të Bashkuara për të Drejtën e Detit], të cilën e ka ratifikuar, i jep asaj të drejta mbi “Rripin dhe Rrugën Arktike”.”

Që atëherë, ka pasur dy zhvillime që e bëjnë çështjen e Groenlandës edhe më të rëndësishme për sigurinë globale. Së pari, lufta në Ukrainë e ka shtyrë Rusinë gjithnjë e më thellë në nofullat e Kinës. Kjo ka rëndësi për shkak të pretendimeve ekstravagante të Rusisë ndaj Arktikut. Të gjitha vendet e Arktikut mund të pretendojnë pronësinë e një Zone Ekskluzive Ekonomike (ZEE) 200 milje nga bregu i tyre. Por Rusia, Kanadaja dhe Groenlanda pretendojnë pronësinë e një vargmali nënujor, Lomonosov, që shtrihet për rreth 1000 milje në Arktik dhe përfshin një majë që ngrihet 2.1 milje nga fundi i oqeanit.

Deri tani Rusia po fiton. Në shkurt 2023, një komision i OKB-së, pasi studioi të dhënat ruse, përkohësisht i dha pretendimit të Moskës “autoritetin më të lartë”. Ekspertja amerikane e kërkimit detar, Elizabeth Buchan e ka quajtur këtë një “fitore të madhe në betejën ligjore për shtratin e detit të Arktikut”.

Një ndryshim i dytë, që e bën Amerikën nervoze për sigurinë, është se në vitin 2022, marina kineze kaloi marinën amerikane në madhësi me 234 anije luftarake operuese në krahasim me 219 të SHBA. Në metrika të caktuara, SHBA-ja është ende përpara, por drejtimi është i qartë. Në mënyrë domethënëse, marina e SHBA është shumë më e vjetër. Rreth 70 për qind e marinës kineze u prodhua pas vitit 2010, krahasuar me 25 për qind për Shtetet e Bashkuara. Edhe inteligjenca detare amerikane i vendos luftanijet kineze në të njëjtin nivel me Amerikën për nga cilësia.

Nëse kombinohen me marinën ruse, Shtetet e Bashkuara janë shumë prapa aleancës Kinë-Rusi. Në Arktik, Shtetet e Bashkuara janë veçanërisht të dobëta. Ndryshe nga Amerika, Rusia ka një flotë të përhershme Arktike me bazë në Murmansk. Rusia posedon gjithashtu 41 akullthyese të klasave të ndryshme, duke përfshirë një numër anijesh të rënda, madje edhe të vetmen akullthyese në botë me energji bërthamore. Në të kundërt, SHBA-ja, me një kosto prej 1.9 miliardë dollarësh, u angazhua vetëm sivjet për akullthyesit e parë të rëndë.

Mund të jetë vetëm një shqetësim që Groenlanda, një vend shumë socialist, është kaq i hapur ndaj investimeve kineze. Edhe kur Bashkimi Evropian kërkoi kufizime në minierat kineze të mineraleve të tokës së rralla, Groenlanda e përbuzi dhe u përgjigj se “Groenlanda është e hapur për investime nga e gjithë bota”.

Siç shkruan Chuan Chen, një pedagog në Universitetin e Kopenhagës: “Kina, një investitore me xhepa të thellë dhe me një treg të madh konsumi, mund të luajë një rol kyç në zhvillimin e tre industrive të Groenlandës [miniera, peshkimi dhe turizmi]”.

Për Groenlandën, tërheqja e Kinës është një lojë për pavarësi të plotë. Por për Amerikën është një fatkeqësi e mundshme gjeopolitike. A mundet një qeveri e ardhshme atje të anulojë marrëveshjet e saj aktuale për bazën hapësinore të SHBA në Pituffik?

Pra, shqetësimet e Donald Trump për Grenlandën nuk janë të çuditshme siç e imagjinojnë mediat liberale të Perëndimit. Për më tepër, zgjerimi me blerje mund të jetë një koncept i huaj për evropianët, por ai përfaqëson një pjesë të rëndësishme të historisë amerikane.

Në vitin 1803, në një transaksion të njohur si Blerja e Luizianës, Shtetet e Bashkuara blenë nga Napoleoni një territor prej 830.000 miljesh katrorë për 15 milionë dollarë – një zonë që shtrihet nga Gjiri i Meksikës deri në kufirin kanadez. Gjashtëmbëdhjetë vjet më vonë Florida u ble nga Spanja për 5 milionë dollarë. Pasi SHBA-ja pushtoi Meksikën në Luftën Amerikano-Meksikane të vitit 1848, në Traktatin e Guadalupe-Hidalgo, presidenti James Polk ra dakord të paguante për një territor që sot përfshin Kaliforninë, Utah, Nevada, Nju Meksikon dhe pjesë të Kolorados dhe Arizonës. Blerja e Gadsden në 1854 shtoi një territor të mëtejshëm në këto dy shtete të fundit.

Filipinet pasuan si një blerje prej 20 milionë dollarësh nga Spanja pasi marina amerikane fundosi flotën e saj në Gjirin Manila në 1898 pas shpërthimit të Luftës Spanjolle-Amerikane në Kubë. Blerja e fundit e madhe e SHBA-së ishte Ishujt e Virgjër Danezë, të cilat i bleu për 25 milionë dollarë nga Danimarka në vitin 1917. Në total, blerja e territoreve përbën afërsisht 40 për qind të masës tokësore të Shteteve të Bashkuara.

Precedentët historikë janë të qartë. Ndërsa një blerje e mundshme e Groenlandës duket e pamundur, ka arsye bindëse pse kjo do të ishte e dobishme për sigurinë e Perëndimit. Ekonomikisht ndoshta do të përfitonin edhe groenlandezët. Mbretëria e Bashkuar dhe Evropa duhet të mbështesin Donald Trump në ambiciet e tij ekspansioniste. sn

Fichte: Kultura si instrument lirie- Nga ILIR CENOLLARI

Fichte, një filozof gjerman, hartoi projektin “Kultur zur Freiheit”, që do të thotë “kultura si kusht për të qenë i lirë”, pra, zhvillimi i kulturës sjell lirinë. Kjo formulë filozofike u përqafua nga shumë popuj të Evropës dhe Ballkanit, përkatësisht dhe nga Rilindja Kombëtare Shqiptare. Nocioni i kulturës mori rëndësi të jashtëzakonshme, sidomos në vendet që nuk kishin një shtet kombëtar, në të cilat kultura përmbush rolin e mësuesit dhe edukatorit të munguar, sikurse ndodhi, për shembull, me Kosovën e pushtuar. Fichte analizoi raportin midis shtetit, kombit dhe atdheut, pasi shteti dhe kombi paraqesin rëndësi të madhe për jetën shoqërore.

Fichte etikën, drejtësinë dhe kushtetutshmërinë, i shkriu në një term të vetëm, në atë të moralit. Për rrjedhojë, shteti ka për detyrë të krijojë moralin shoqëror, sepse është morali, ai që krijon shtetin e së drejtës dhe shoqërinë. Njeriu për nga natyra priret drejt egoizmit dhe interesit vetjak, duke u përpjekur të hajë në kurriz të tjetrit. Për t’i vënë fre kësaj prirje individualiste, sikurse për të garantuar lirinë vetjake, vullneti i përgjithshëm duhet t’i imponohet individit si vullnet i detyrueshëm, i fuqishëm dhe i ligjëruar si vullnet i shtetit dhe organizimit të tij. Jashtë shtetit nuk ka asnjë të drejtë natyrore! Liria vetjake, reale ose e supozuar, realizohet nga shteti si një ndërveprim i çdo individi, duke u bërë e detyrueshme për të gjithë. Shteti nuk duhet të kënaqet me realizimin e lirive formale, por duhet të garantojë mirëqenie ekonomike për të gjithë, të drejta për barazi ekonomike, sikurse të përmirësojë vazhdimisht vetveten e vet. Vetëm kështu, individi i bindet me dëshirë shtrëngimit shtetëror. Represioni shtetëror, pra, është mjet për të garantuar lirinë vetjake dhe kolektive, mbrojtur drejtësinë dhe shoqërinë. Po një shtet i tillë, a ka kufij, deri ku mund të shkojë?

Krahas rregullave të detyrueshme, shteti duhet të garantojë, në disa vende e rrethana, mundësi reale për të përdorur kohën e lirë sipas dëshirës, pra liritë individuale. Shteti ndalet te porta e shtëpisë sime, në shtëpinë time uni im i shenjtë është i paprekshëm! Vlera dhe çmimi i jetës shfaqet pikërisht te liria individuale, tek e drejta për ta përdorur sipas dëshirës kohën e lirë. Individi ka të drejtë absolute ta përdorë lirinë e tij për qëllime të larta në përputhje me vullnetin e tij të lirë, që nuk ka të bëjë me të drejtat shtetërore. Këto qëllime të larta, mbinatyrore, janë tërësisht të karakterit kulturor, pra, që kanë të bëjnë me artet e bukura, moralin, fenë dhe shkencën. Mirëpo kjo nuk mjafton, shteti duhet t’i bëjë realitet këto qëllime duke i garantuar në praktikë këto të drejta, duke përdorur forcën e vet për të tejkaluar vetveten, derisa të shndërrohet në një “shtet kulturor”! Garantimi i mundësisë individuale për ta përdorur kohën e lirë vetjake për qëllime të larta do të thotë praktikisht garantim i lirisë shoqërore. Nga ana tjetër, liria shoqërore në vetvete është terreni ideal, ku lind dhe lulëzon kultura e lartë, ose superiore. Shteti duhet të bëjë të pamundurën të krijojë kushte për një qëllim të tillë, pasi kultura mbron njëherësh shtetin dhe shoqërinë.

Shteti në vetvete është një koncept abstrakt, pasi është individi që i jep një atij një përmbajtje konkrete. Uniteti formal (kontrata juridiko-politike), bazohet në një unitet më të thellë, në unitetin e qenieve të lira dhe të pavarura, të cilat përbëjnë bazën e unitetit kombëtar. Shkurt, në filozofinë kombëtare! Individi i lirë afirmon individualizmin e vet në gjirin e shoqërisë ku ai bën pjesë, për këtë arsye, sipas Fichtes termi komb dhe popull janë pothuaj sinonime. Kështu, masa e gjerë e popullit, klasat e kultivuara, elitat kombëtare dhe udhëheqësi mishërojnë të njëjtën kulturë, i përkasin të njëjtës kulturë. Elementi jetësor i kombit është kultura, e lindur apo e krijuar, s’ka rëndësi, përderisa kultura bëhet natyra e dytë e tij, shndërrohet në zakon dhe shpirti përshtatet dhe vepron në përputhje me këtë kulturë. Shpirt në thelb do të thotë veprim, të veprosh nga vetja e në vetvete, me vullnet të lirë, do të thotë auto-aktivitet, të pohosh, të bësh, të formohesh, të vetëpërcaktohesh.

Në thelb kjo do të thotë liri. Nuk është natyra ajo që krijon kombin, që e bën kombin komb, as bota fizike, mjedisi i jashtëm, klima, territori, as mjedisi i brendshëm, psikologjik, si gjaku, fisi, raca. Uniteti kombëtar në radhë të parë bazohet tek uniteti gjuhësor, produkti i fillestar natyror i shpirtit njerëzor, që shkallëshkallë, krijoi dhe një kulturë të mëvetësishme kombëtare. Një komb mund të ketë disa shtete. Fuqia dhe vlera e një kombi nuk qëndron në përmbajtjen e tij origjinale, të arritur në mënyrë të natyrshme, në kulturën dhe gjuhën e tij, por në besnikërinë ndaj historisë së tij, identitetit të tij, fatit të tij, të ndërtuar dhe rindërtuar në përputhje me nevojat e veta, përballjet me vetveten dhe ndikimet e jashtme, sakrificat e bëra ndër shekuj etj.. Për shembull, shqipja në vetvete, sipas konceptit ‘Fichtian’, nuk ka asgjë të jashtëzakonshme në vetvete, është një gjuhë si gjithë të tjerat, por historia e saj është e jashtëzakonshme, përpjekjet për ruajtjen e saj janë sublime! I vetmi realitet i vërtetë është uni i mëvetësishëm, i cili synon gjithmonë të identifikohet me identitetin kolektiv, duke u ngjitur shkallë-shkallë deri në përsosmëri, nga individi te kombi, nga kombi në universalizëm. Kombi i vërtetë duhet të punojë jo vetëm për rilindjen e vet, por edhe për rilindjen e shoqërisë njerëzore në tërësi, duke ngjallur në çdo popull ndjenjën e humanizmit universal. Në çdo komb ka një parim universal dhe një parim që e krijon atë. Lidhja me kombin, që e bën njeriun të japë dhe jetën për të, pra, është lidhje me absoluten, me atë që është e përjetshme! Siguria shtetërore dhe kombëtare bazohet mbi ndjenjat e përbashkëta patriotike, bazohet mbi patriotizmin. Atje ku është e mira është atdheu, atdheu krijon kombin, kombi shtetin. Dashuria për atdheun ndërton themelet e shtetit, përcakton qëllimet e tij, garanton sigurinë juridike, ekonomike dhe shoqërore, bashkëjetesën në liri, me synimin e lartë, kulturor dhe hyjnor, sigurimin e unitetit shpirtëror të kombit, që bën të mundur mbijetesën e tij në histori. Vetëm shpirti ia arrin këtij qëllimi, fuqia materiale nuk mjafton.

Patriotizmi është ajo fuqi që e detyron shtetin të përmbushë detyrën parësore të tij, thellësisht shpirtërore në përmbajtje e në formë, edukimin e rinisë! Edukimin e rinisë me frymën humaniste, që gjithsesi, ka një thelb të shenjtë, gati fetar, përmes një diskutimi racional kombëtar, domethënë përmes filozofisë! Janë mësuesit ata, që duke filozofuar, formojnë nxënësit duke i futur në filozofi, domethënë nxënësit të arrijnë të kuptojnë nevojën e racionalizmit, arsyes dhe të bindjes ndaj shtetit sepse kjo është në të mirën e tyre. Madje, edhe kreu i shtetit, duhet të vijë nga klasa e mësuesve dhe profesorëve, se ai duhet të jetë maja e shtetit, shkencës dhe filozofisë! Kreu i shtetit duhet të jetë i vetëdijshëm se atdheu dhe ai vetë nuk mund të ekzistojnë jashtë kombit dhe shtetit, se idealizimi i shtetit dhe kombit merr vlerë vetëm kur i shërben atdheut. Është atdheu ai, që për të mbijetuar, kërkon ekzistencën e kombit. Mjeti kombëtar kushtëzon realizimin e qëllimeve patriotike. Gjinia njerëzore afirmohet përmes kombeve dhe kozmopolizmit. Çdo patriot është dhe një kozmopolit, patrioti më i flaktë është kozmopoliti më aktiv, pra qytetar i botës. Ndjenja patriotike kërkon një etikë kombëtare, etika kombëtare nga ana tjetër kërkon një politikë shtetërore.

/Gazeta Panorama

A kishte të drejtë Presidenti amerikan Donald Trump….?- Nga AGRON SHABANI

Thonë se”Robinson Kruso” duke u bërë mik, si dhe duke vënë raporte të shkëlqyera me atë “Nomadin fisnik” të Daniel Defosë, kishte fituar mbështetje dhe simpati të shumëta ndër qarqet e ndryshme fetare, kulturore, politike dhe artistike të kontinentit plak.

Monteskje, ndërkaq, me anë të “Letrave Persiane”, do ia mundësonte edhe një të padituri ose paarsimuari që të vështronte dhe analizonte asokohe në menyrë kritike mbi të metat dhe strukturën e atëhershme shpirtërore, emocionale, mentale ose psikologjike të kontinentit plak.

Imagjinoni ose paramendoni për një çast ose moment të vetëm “figurat supreme” ose “madhështore” që i “zotërojnë” ose “komandojnë” sot edhe “mbretëritë e yjeve” së bashku me “gjëmimet e motit ose bubullimat e qiellit”! Mbase, kokat e përulura, të nënshtruara që nuk i pren kurrë tehu i shpatës së huaj sundimtare ose eokupatore në domenin (kontekstin) konceptual , ideologjikë etj. E sidomos kokat e përulura (nështruara) ose fare boshe, ku zgjatet ose shtrihet qafa e tyre jokurrizore, poshtë krahut të së cilës prehën tabelat e ligjëve së bashku me gjeometrinë ose gjeografinë e stisur të varrit dhe natës së fundit mbi tokë.

Kjo mund të ndodhë vetëm në shtetet ose shoqëritë pseudomoderne ose neoliberaliste (si Kosova etj.) ku e bukura, e vërteta, sublimja dhe madhështorja, bëhen konkubine ose kurtizane të “industrisë propagandistike”, e sidomos asaj politike, diplomatike, mediale ose propagandistike.Kundërshtare të shkencave politike, si dhe të çfarëdollojë teorie dhe praktike shkencore, humaniste ose metaestetike që krijon vlera, parime, postulime dhe sisteme moderne ose bashkohore. E sidomos në Kosovë, ku ato çfarë mendohen, thuhen dhe shkruhen për lirinë (çlirimin), shtetin dhe pavarërsinë e Kosovës, shpesherë janë shumë larg nga realiteti, funksioni dhe ndikimi i tyre real ose substancial (esencial) në jetën e njerëzve ose qytetarève shqiptar ose kosovar, në ndërgjegjen dhe vetëdijen e tyre shtetrore, nacionale, politike, historike, ushtarake (luftarake), fetare, kulturore, patriotike etj.

Ndonëse, ky ndikim ose funksion penetron dhe interferon në mënyrë ekzakte, apo të shtrembëruar, edhe në mendimin dhe opinionin e njerëzve ose qytetarëve, dhe i cili anasjelltas ka ndikime, reflektime ose influenca të shumëta eksterne ose eksplikative, duke iu përshtatur në një masë të madhe ideologjisë sundimtare ose dominuese.

Se këndejmi, sipas profesorit (akademikut), filozofi ose mendimtari të shquar anglez (Bertrand Rasell): Duhet të keni shumë kujdes nëse lexoni libra ose vepra të ndryshme mbi luftën, politikën, historinë, shendetin, medicinën, religjionin etj…Sepse, mund të vdisni vet, si dhe t’i vrisni të tjerët, vetëm për një gabim të vogël shtypi, nëse nuk i keni kuptuar ato si duhet.

“Së pari, duhet të kini (keni) një qëllim ose objektivë të qartë, së dyti, duhet t’i gjëni ose zbuloni mjetët për të arritur qëllimin që i justifikon mjetët, dhe së treti, duhet t’i përshtasni mjetët me qëllimet tuaja.”( Aristoteli)

“Nëse faktët dhe realitetët, nuk përputhën (përshtatën) me qëllimet, idealet dhe vizionet tuaja, atëherë ndryshoni mjetët (instrumentët) dhe faktët.” (Friedrich Nietzsche)

Në të kundërten, shtetët dhe pushtetët e ndryshme sipas Volterit dhe Hobsit, duhet të kenë edhe barinj, edhe dele, edhe kasapë.

Kosova dhe shqiptarët, duhet liruar (çliruar) nga frika njëherë e përgjithmonë.

“I vetmi burg i vërtetë është frika, dhe e vetmja liri e vërtetë është liria (clirimi) nga frika”. (Aung San Suu Kyi)

Në Kosovë ndërkaq, prej respektit ose dashurisë së frikëshme ndaj shefit ose padronit të idealizuar, himnizuar, mitizuar ose glorifikuar, ndjekësit (shtypësit) dhe viktimat e tyre vazhdimisht e duan njëri-tjetrin.

Për Alfred Adlerin, përveç tjerash, njeriu është një qenie sociale dhe komunitare, i destinuar të jetojë në komunitet. Problemi i socializimit ose pëlqimi pa rezerva i frustrimeve në grupin ku jeton, është për individin problemi vendimtar i ekzistencës së tij.

Ndryshe nga kjo, Erich From në veprën e tij me titull “Ikje nga Liria”, pos tjerash tjerash thekson faktin se speciet ose qeniet njerëzore janë të dedikuara dhe deduktuara për të lindur dhe për të jetuar në komunitet, si kafshët në kope.

Prandaj, të gjithë ne sikur jemi të shikuar ose optikuar nga identiteti i species, nga e cila jemi një lulëzim i veçantë, ku secili prej nesh sikur është i shikuar ose profilizuar nga pandërgjegjshmëria e species, të cilën Jung e quan kolektive.

Në një pandërgjegjshmëri të atillë individuale dhe kolektive, ekzistojnë edhe shpërthimet, instiktèt ose emocionet që na karakterizojnë, si kafshë, por edhe si kafshë speciale (kulturore ose politike) nga njëra anë, si dhe instiktet e verbëra të seksit dhe fuqisë tashmë të individualizuara dhe hetuara nga Frojd dhe nga Adler nga ana tjetër.

Pandërgjegjshmëria individuale dhe kolektive na flet nëpërmjet simbolesh fillestare apo mbi arketipet (gjurmët).

Këto arketipe, që janë pothuajse rrënjët embrionale të pandërgjegjshmërisë dhe papërgjegjshmërisë individuale dhe kolektive: shprehen ose manifestohen në “ëndërra të mëdha”, të rralla, të pasura me mite, toteme, epose dhe simbole të glorifikuara dhe ekzagjeruara, të përbëra nga histori të diktuara ose imponuara nga individët, ngjarjet ose politikat e ndryshme ditore ose periodike që na impresionojnë thellësisht dhe që na kujtohen shumë gjatë ose vazhdimisht. Këto ëndrra të mëdha janë mitet tona të brendshme ose brenda nesh. (mitomania ose grandomania kosovare mbi Albin Kurtin, Vjosa Osmanin, Hashim Thaçin, Ramush Haradinajn, Fatmir Limajn, Xhelal Sveçlen, Besnik Bislimin etj.)

U mor vesh se në këtë kontekst i kemi edhe suficitët dhe deficitët e njohura intelektuale dhe profesionale si ato kognitive, gjuhësore ose linguistike, retorike, oratorike, kaligrafike, akustike, semantike, semiotike, semiologjike, motorike, simbolike, komparative, analogjike, studimore, analitike, sociale, sociopolitike, sociopsikologjike, sociofilozofike etj. Ashtu siç i kemi edhe pëngesat ose vështirësitë e ndryshme si retardimi profesional ose politik, retardimi dhe munikacioni (munifikimi) mental ose psikologjik, semiotika ose semiologjia e mosbesimit ose skepticizmit individual dhe kolektiv në politikë të lartë ose diplomaci, fobia, paranoja, urrejtja, xhelozia, depresioni, tensioni, sugjestioni, inkubacioni, demotivacioni, amnezioni, fataliteti, nebuloziteti, stupiditeti, debiliteti, poroziteti, fraxhiliteti, inkompaktibiliteti, invaliditeti fizik, mental (psikologjik), social, intelektual, profesional dhe kështu me radhë.

Fillim i kolapsit, bankrotit ose dekadencës totale të personit ose individit, mund të konsiderohet situata ku nuk ndien turp (marre) as përgjithësi për asgjë.

Natyrisht se kjo mund të quhet egopati, egomani, apo “shizofreni (skizofreni) e butë” ose fillestare, përderisa personi ose indivit nuk paraqesin rrezik latent ose permanent për kolektivitetin.

U mor vesh se e gjithë filozofia politike, diplomatike, gazetareske, analitike ose publicistike, janë një akt, stil, takt, talent ose art i gjuhës, dialogut, komunikimit….Diçka që na drejton drejt afrimit dhe koperimit me të tjerët, si dhe me njëri tjetrin.

Çdo mendim i madh fillon me një fjalë, ide, teori, metaforë, adiaforë, alegori…

Mendimtarët e mëdhenj janë shpeshherë edhe komunikues, dialogues ose oratorë supremë ose kulminant, por, nganjëherë, raporti ose marrëdhënia mes mendimit, shkrimit, gjuhës ose komunikimit, mund të shfaqet konfliktuale, kontradiktore, banale ose fataliste.

Ndaj, mu për këtë fakt, filozofët, sociologët, psikologët dhe politologët e specializuar dhe kompetent, bëjnë prova, duke folur ose shkruar për politikanët ose kulturogët e ndryshëm, derisa i gjejnë ne gaf, ose i fusin në brendinë ose vetvetën (egon) e tyre normale dhe racionale.

ShBA-s dhe të tjerët që e kanë mbrojtur dhe shpëtuar dikur Rusinë nga kolapsi (kolabimi) dhe bankroti total në të dyja luftërat e mëdha botërore, me në fund e kanë analizuar, studiuar dhe kuptuar mundësinë e debaklit ose humbjes totale ose absolute të luftës në Ukrainë ku kane investuar me qindra milarda, biliarda ose treliarda euro ose dollar amerikan.

Bota jonë (e sidomos ajo shqiptare ose kosovsre) sikur po tkurret dhe zventohet. vazhdimisht E sidomos hapësira jetësore ose gjeografike e shqiptarëve, veç për t’i mbajtur në pushtet klikat ose kastat e ndryshme klpektokrate, bastarde dhe hibride. Ndërkaq, shkenca dhe teknika ose teknologjitë e larta ushtarake ose luftarake, akoma janë të pakapshme, të paarritshme ose të paprekshme, imagjinare ose fiktive për shqiptarët ose popujt e vegjël.

Kush mund t’i kuptojë aventurat e fundit të gjenetikës, astrofizikës, astrobiologjisë etj..? Kush mund t’ia shpjegojë sot ato popullit ose profanit shqiptar ? Shkenca dhe teknika (teknologjia) e lartë ushtarake (luftarake), petrokemike, biokimike, farmaceotike, molekulare, nukleare ose atomike, në instancë të fundit, nuk komunikojnë më fare me ne.

Ndërkohë që shkenca dhe teknika, shkëlqejnë dhe lulëzojnë nga futurizmi, imagjinata dhe fantazia. Mos harroni!

U mor vesh se edukata dhe kultura e lartë shkencore dhe humaniste, vazhdimisht sikur kanë humbur ose falimentuar përballë cinizmit, injorancës ose përbuzjës së skajshme të aristokracisë dhe borxhezisë së lartë politike, ushtarake, industriale, ekonomike etj..

Ndaj, për çfarë shërbejnë atëherë arti, kultura, letërsia, gazetaria, publicistika, shkenca (filozofia), politologjia, politika ose diplomacia, nëse nuk na bëjnë me racional, me human ose me njerëzor? Në të kundërten, ato e bëjnë të kanosur (rrezikuar) qenien, materiren, krijesën dhe ekzistencën tonë individuale dhe kolektive.

Në Kosovë njerëzit çdo ditë jetojnë me pasiguri individuale dhe kolektive në kontekstin e njohur objektiv dhe subjektiv…S’ka gjë më të ankthshme dhe me stresuese se kjo për njeriun e sotëm shqiptar ose kosovar. Në anën tjetër ndërkaq, zbulimët ose teknologjitë e reja ushtarake (luftarake), kimike, biologjike, baktereologjike, mikroskopike, mikroçipike dhe të tjera, e rrezikojnë seriozisht jetën, qetësinë, intimitetin, dinjitetin, ekskluzivitetit dhe autenticitetin e sëcilit veç e veç. Teknologjitë e reja, sikur i shkurtojnë, thjeshtëzojnë, konektojnë, vibrojnë, detektojnë (deshifrojnë) dhe rrobotizojnë madje, edhe shpirtin dhe mendjen (logjikën) ose intelektin tonë. Na bëjnë të pa ndjenja dhe të pashpirtë….Dhe, kjo është “blasfemi industriale ose teknologjike”! Apo…?! Duke

Ndaj, Presidenti Trump deshiron t´i ndryshoi gjerat per se mbari. Duke u dhene fund kaosit, konfuzionit dhe anarkise.

Tek e fundit, kush janë, Kosova dhe shqiptaret, me i zgjidhur çështjet ose problemet e moçme fetare, kulturore, ushtarake (luftarake),historike, shtetrore, nacionale, politike dhe juridike të Europës dhe të tjerëve….?!

Imagjinoni një botë futuriste, inkarnative, ataraktive ose interaktive ku neurokirurgjia, neurokimia ose neurobiologjia astrale, interstelare ose galaktike, mundohen të na shpjegojnë edhe “gjuhën e Zotërave ose Perëndive” së bashku me gjuhën e alienëve ose jashtëtokësorëve….!? Ndërkaq, shqiptarët e shkretë, akoma nuk e njohin dhenuk e kuptojnë njëri tjetrin në gjuhën e tyre amtare.

Shqiptarët e moçëm dhe të vërtetë dikur hasmin ose gjaksorin (armikun) me paratë ose shpenzimet e veta, e kanë nxjerrur nga burgu, duke ia mbajtur ose ushqyer edhe familjen e tij sa ishte në burg….Dhe, në fund me “plumb qorr” në lule të ballit, e kanë vrarë dhe nxjerrur gjakun.

Boshti i etikës shkencore, kulturore, informative, politike dhe diplomatike, qëndron tek fuqia dhe aftësia e njohur për universalizimin e koncepteve dhe postulimin e vlerave dhe parimeve. Ndërkaq, për të pasur një shtrirje të përgjithshme (globale ose universale), arti, kultura, informimi, letërsia, politika e jashtme ose diplomacia, duhet të jenë të kualifikuara, profesionale, intelektuale, intelegjente, komparative, analogjike, komprehensive, kontemplative, komplementare, suplementare, shkencore ose humaniste…Të ngritura, projektuara dhe mbështetura në ndërkohë në ngritjen ose ndërtimin e një etike dhe filozofie globale ose universale në domenin ose kontekstin e një narrativi, gjakimi dhe vizioni të njohur për virtytin dhe idealin përmes një shtegtimi përmasash globale ose universale. Kjo i duhet Kosovës për çastin ose momentin.

Të kesh sy, dhe të mos kesh tru (mend), nderë, moral, dinjitet, shikim, ideal, vizion dhe narracion, kjo është me e keqe dhe me e rëndë se vdekja, robëria dhe verbëria. Kjo është humbje ose zbritje maksimale e respektit, vlerës dhe auotiritetit të njeriut.

Mos harroni se lirinë dhe pavarësinë e Kosovës i kemi fituar kryesisht me nidihmen e SHBA-s, Gjermanisë, Anglisë (Britanisë së Madhe), Italisë, Francës, Austrisë, e sidomos Kroacisë. Ndaj Kryeministri Kurti dhe i tërë lidershipi i Kosovës, duhet njohur, respektuar dhe zbatuar rrregullat dhe kërkesat e tyre. Rrugë ose alternativë tjetër nuk ka. Jemi të varur komplet prej tyre.

Kështu që Kosova duhet shfrytëzuar, maksimalish këto përparësi ose beneficione të jashtme së bashku me vlerat, resursët, potencialet dhe kapacitetët e brendshme.

Kosovës sikur i mungon narrativi (narracioni) dhe fuqia e njiohur nxitëse, kreative dhe stimuluese e elitës së njohur shkencore, intelektuale, kulturore, politike dhe diplomatike, e cila do duhet të shquhej dhe karakterizohej me një shpirt të pasur hulumtues, skrupuloz dhe patriotik, si dhe me metoda të njohura shqyrtimi, eksperimentimi, vëzhgimi, studimi dhe analize. Atje si duket ka perballje te pamëshirmshme, infernale ose apokaliptike në mes vlerave dhe antivlerave. Aty zatën si duket e sigurojnë strehen ose audiencen e tyre forcat e ndryshme retrograde, diabolike, paradoksale, reaksionare dhe anakronike. Ndonëse, shtetin, lrinë dhe pavarësinë tonë individuale dhe kolektive, gjithëmonë duhet matur, çmuar dhe vlerësuar në bazë të luftës dhe sakrificave të njohura individuale dhe kolektive, e jo në bazë të interesave të ndryshme politike, partiake, pushtetmbajtëse ose karieriste të grupit, personit ose individit. E sidomos vlerat e njohura të luftës së lavdishme të UÇK-së.

U mor vesh se luftërat e njohura çlirimtare dhe patritiotik, siç ishte lufta çlirimtare, heroike dhe patriotike e UÇK-s, janë shumë të rëndësishme, esenciale, kruciale ose jetike për mbijetesën dhe ekzistencën e një populli (kombi) dhe një shteti. Në fushën e nderit ose frontin e lutës, shpeshherë vendosët edhe për ekzistencën, edhe për zhdukjen ose shfarosjen e një populli (kombi) ose etnikumi të tërë. Janë fronti i lutës ose fusha e nderit së bashku me aktin e lartë të heroizmit, sakrificës ose vetflijimit individual dhe kolektiv, ato vlera dhe parime sublime e aq relevante, që vendosin për mbijetesën, ekzistencë, fatin dhe ardhmërinë e popujve, kombëve dhe shtetëve. Janë trashetë, rrogozet, ruinat ose istikamët e luftës ato mbi të cilat shpeshherë ose vazhdimisht janë skicuar, vizatuar, hartuar, formuluar, ngritur ose projektuar fitorët e mëdha së bashku me harat ose gjeografitë e reja shtetrore, nacionale, etnike, politike, historike etj.

Ndërkohë që luftërat e lavdishme liridashëse, çlirimtare ose patriotike siç ishte lufta e e UÇK-së: Nuk na mësojnë kurrë t’i duam pushtuesit e deridjeshëm, apo armiqtë e ndryshëm shekullor ose gjakatar, por t’ i urrejmë ose injorojmë format, metodat, projektët ose planimetritë e ndryshme makabre e funebre- kundër nesh si individ dhe kolektivitet.

Se këndejmi, luftërat e njohura çlirimtare ose patriotike, të mbiquajtura ose titulluara shpesh edhe si prindërit (baballarët) dhe të lindurit (femijët) e parë të një kombi dhe shteti: E kanë efektin dhe mesazhin e njohur determinant ose paradigmatik të përmirësimit dhe përmbarimit të paradoksëve, naivitetëve ose padrejtësive të ndryshme shtetrore, nacionale, politike, historike, gjeografike e tjera nga e kaluara. Në fund të fundit, sipas idealeve, koncepteve, formulave ose doktrinave të shquara të luftërave të njohura çlirimtare dhe patriotike: Lufta, gjaku, mundi dhe djersa e heroit ose deshmorit, shpëtojnë lirinë, tokën, nderin, moralin, gjakun, gjuhën, atdheun dhe ardhmerinë e kombit.”

Presidenti Trump në radhë të parë deshiron të sjellë rregull, qetësi, urtësi, vigjilencë dhe maturi në veprimët dhe reagimet tona individuale dhe kolektive. E sidomos për të kapërcyer “ylberin politik” përtej asaj “anës tjetër” faustiane ku njerëzit ose politikanët e ndryshëm ditorë ose periodikë, bëhen të “përjetshëm” duke e sharë dhe luftuar Serbine me fjalë boshe, apo retorika dhe oratori te “zjarrta revolucionare dhe populiste” qe i shparaloon ose davarise mengjesi.

Sidoqoftë, popujt (kombet) dhe shtetët e ndryshme, sipas filozofisë kristiane dhe asaj arabe ose muslimane, ashtu sikurse yjet në qiellin ose universin e pafund, vazhdimisht iu nënshtrohen eklipsëve ose procesëve të ndryshme evolutive ose ripërtrirëse në kuptimin e asaj se gjithëçka ripërtrihet, transformohet dhe merr jetë të re, sapo të rishfaqët (rikthehët) drita e bekuar e Zotit. Edhe agu (agimi) dhe ringjallja, janë shfaqje të larta hyjnore dhe sinomike në kuptimin e rishfaqjes së vazhdueshme të dritës së jetës, gjenealogjisë së popullit (kombit) dhe gjenialitetit të Zotit (Hyjit) dhe natyrës.

Pa i harruar këtu edhe hipotezen ose teorinë gjenerale, te posacme (specifike), personale etj. se bashku me strategjine mbrojtese, konkuruse dhe menaxhuese-ndaj kanosjes, pasigurise dhe befasise etj.

Fati i Kosovës nuk varet nga Serbia, por nga Amerika shpëtimtare- Nga Prof.Dr.Mehdi HYSENI

Barometri diplomatik

*** Presidenti serb Aleksandër Vuçiq me kamarilën e tij serbo-ruse kurrë të mos e njohin Kosovën e pavarur dhe sovrane, por as shqiptarët në Ballkan, kurrë më nuk do ta lejojnë Serbinë kolonialiste dhe gjenocidale në Kosovën e Shqipërisë Natyrale ! Ky është epilogu për Kosovën shqiptare!

-Kosova ka vdekur për Serbinë pushtuese gjenocidale sikursse Vuk Karaxhiqi, Nikola Pashiqi, Dobrica Qosiqi, Ivo Andriqi , Vasa Qubriloviqi dhe Slobodan Milosheviqi…etj., duke qenë se përjetësisht kanë humbur koloninë e tyre 100-vjeçare-Kosovën e Shqipërisë Etnike Natyrale (1912-1999) si rrjedhim i luftës çlirimtare kombëtare dhe antikoloniale të UÇK-së dhe të bombardimit të Aleancës së Atlantikut Veriore(NATO) , më 24 mars -10 qershor 1999). Kjo luftë e përbashkët fitimtare e UÇK-së dhe e NATO-s me Shtetet e Bashkuara të Amerikës si superfuqi botërore, e varrosi përgjithmonë Serbinë kolonialiste dhe gjenocidale në Kosovë, e cila më 17 shkurt 2008 e fitoi lirinë dhe pavarësinë nga “140” shtete anëtare të OKB-së me Amerikën në krye dhe me aleatët e saj evropianoperëndimorë .

Ndërkaq, pretendimet territoriale të Serbisë kolonialiste dhe gjenocidale, që të kthejë Kosovën nën sundimin e saj të dikurshëm kolonial (1912-1999), duke përdorur forcën ushtarake, kjo, de fakto dhe de jure, do të ishte fundi i shtetit hegjemon pushtues serb në “bifurkacionin” e rrëmbyeshëm të dallgëve të lumenjve Sava dhe Danubi buzë “Kalamegdanit” në Beograd, jo në Prishtinë e as në Tiranë, pavarësisht nga kërcënimet e përditshme apolitike të presidentit të Serbisë, Aleksandër Vuçiq, se “ ne, me asnjë çmim nuk do ta njohim pavarësinë e Kosovës” (https://www.telegraf.rs/vesti/politika/4026704-vucic-ni-po-koju-cenu-necemo-priznati-nezavisnost-kosova

Vuçiqi deri në amshim, mund t’i përsërisë “tiradat” e tij poliko-propagandistike serbomëdha, se “serbët dhe Serbia nuk do ta njohin kurrë pavarësinë e Kosovës”, por nëse Amerika, BE-ja, NATO-ja dhe OKB-ja e detyrojnë që Beogradi ta njohë Kosovën e pavarur dhe sovrane, atëherë kjo është çështje e mbaruar, pavarësisht nga “zhallopojkat” e rreme mitomane të politikës, të diplomacisë së shtetit dhe të Kishës Ortodokse Serbe, se gjoja “përjetësisht nuk do ta njohin pavarësinë e Kosovës”. Kjo parullë e përditshme synon “ngrirjen” e konfliktit mes Kosovës dhe Serbisë, si dhe mashtrimin e pafund të serbëve si brenda, ashtu dhe jashtë Serbisë, se kinse “Kosova është Serbi, o me paqe, o me luftë”!?

Për më tepër, kjo parullë raciste serbomadhe in medias res “ka për qëllim të përherhshëm zhdukjen fizike të popullit shqiptar nga trojet e tij autoktone shekullore, duke zbatuar terror, gjenocid shtetëror dhe masakra në përmasa shumë të gjera, si në të kaluarën, ashtu edhe sot, kështu do të vepronte edhe në të ardhmen…” (Akademik Prof.Dr. Mark Krasniqi, Kosova Sot/broshurë/1992: 36).

Presidenti i Serbisë, Aleksandër Vuçiq të mos përzihet në punë të brendshme të Kosovës !

-Sikurse në rastin e agresionit në Banjskë të Mitrovicës, më 24 shtator 2024, kur Serbia hodhi “30 terrristë serbë në mënyrë ilegale” për të vrarë dhe terrorizuar shqiptarët dhe për të djegur Kosovën.

Po, ashu edhe në rastin e armatosur subversiv për hedhjen në erë të kanalin “Ibër-Lepenc”(29 nëntor 2024), me ç’rast në fshatin Varragë të Zubin Potokut, edhe e dëmtuan një pjesë të këtij kanali, që furnizon me ujë për ftohjen e termocentraleve të Kosovës…etj.

Prandaj, si presidenti Aleksandër Vuçiq, ashtu edhe qeveria e tij janë të detyruar, që të përmbahen nga kërcënimi dhe përdorimi i forcës ndaj Repblikës së Kosovës, dhe në vend të tyre të zbatojnë dhe respektojnë parimet e koekzistencës paqësore për t’i normalizuar marrëdhëniet mes Beogradit dhe Prishtinës, në përputhje me këto parime themelore të Konferencës së shteteve afrikane-aziatike bërë në Bandung të Indonezisë, më 1955, e cila shënoi një kthesë vendimtare në zhvillimin e marrëdhënieve ndërkombëtare për zgjidhjen e konflikteve dhe të problemeve ndërkombëtare në mënyrë dhe, me mjete paqësore, domethënë në frymën e parimeve të koekzistencës paqësore ndërmjet shteteve me rende të ndryshme politiko-shoqërore, duke u fokusuar në eliminimin e diktatit dhe të ultimatumeve të luftës së ftohtë të dy superfuqive botërore dhe aleancave të tyre bllokiste (NATO,1949 dhe Traktati i Varshavës, 1955). Këto parime të Marrëveshjes paqësore të Bandungut (që problemet dhe konfliktet e mosmarrëveshjet ndërkombëtare të zgjidheshin me paqe, jo me forcë dhe me luftë) shërbyen si bazë e qëndruehsme e ndërtimit të Platformës politike të Lëvizjes së Mosinkuadrimit (1961 -1980) , e cila me neutralitetin e saj, jashtë aleancave të ndryshme ushtarake bllokiste , pothuajse për një kohë 20-vjeçare e pati neutralizuar dhe ngadalësuar intensitetin e luftës së ftohtë dhe të zhvillimit të garës së ethshme në armatimin bërthamor të dy superfuqive (Amerika dhe BRSS-ja).

Kjo Lëvizje e Mosinkuadrimit de fakto dhe de jure “ka vdekur” së bashku me themeluesit e saj (Tito, Naser, Nehru…etj.), sepse Serbia pushtuese gjenocidale e “trashigoi”, ashtu sikurse e “tarshigoi” karrigen në OKB, edhe pse kishte kryer 3 agresione dhe gjenocide kundër Kroacisë, Bosnjës dhe Kosovës (1989-1999).

Edhe në këtë vështrim Serbia u privilegjua edhe nga Lëvizja e Mosinkuadrimit ( e cila “është strukur” dikund në Afrikë, sepse pas përfundimit të luftës së ftohtë 1989, si dhe pas shuarjes liderëve themelues të saj botërë, 1980, s’ luan kurrfarë roli në sfondin e marrëdhënieve politike ndërkombëare), sepse udhëheqja e sotme e saj,në mënyrë flagrante shkeli parimet themelore të koekzistencës paqësore, duke e pranuar Serbinë si shtet sukcesor të ish-Republiës Socialsite të Jugosllavisë, e cila ishte ndër themeluesit e Lëvizjes së Mosinkuadrimit, jo Serbia nuk ishte themeluese as e Kombeve të Bashkuara (1945-2024), as e Lëvizjes së Mosinkuadrimit, por Jugosllavia federative e Titos, e Kardelit dhe e Miroslav Kërlezhës.

Po ashtu, edhe OKB-ja bëri gabim flagrant, sepse shekli parimet dhe qëllimet e Kartës së saj, duke e pranuar Serbinë si sukcesore të RSFJ-së, ndërkaq, Kroacinë, Slloveninë, Malin e Zi, Maqedoninë dhe BeH, i diferencoi nga Serbia, sepse nuk ua njohu statusin e sukcesorit të RSFJ-së sikure, që ia njohu Serbisë, por i detyroi që të shkruanin KËRKESË TË RE PËR PRANIMIN në OKB, duke mos ua njohur cilësinë e njohjes si sukcesorë të Republikës Socialiste Federative, ashtu siç ia njohu Republikës së Serbisë, edhe pse kjo si shtet agresor, pushtues dhe gjenocidal (jo më pak se 10 vjet-1989-1999) e kishte përjashtuar vetëveten, edhe nga OKB-ja, edhe nga OSBE-ja, edhe nga Lëvizja e Mosnikuadrimit , sepse biente ndesh me objektivat dhe me parimet e Kartës së Kombeve të Bashkuara dhe me parimet e së drejtës ndërkombëtare.

Pikërisht, kjo padrejtësi e bashkësisë ndërkombëtare ndaj favorizimit të Serbisë agresore të Slobodan Milosheviqit (1989-1999), e frymëzon dhe e trimëron deri në arrogancë, në shovenizëm, në racizëm dhe në apartheid presidentin aktual Aleksandër Vuçiq saqë nuk përfill as OKB-në, as BE-në e as NATO-n vetëm Vladimir Putinin dhe Rusinë militariste dhe agresore.

Mirëpo, ky kurs i politikës, i diploamcisë dhe i propagandës serbomadhe antishqiptare dhe anticiivilizue antievropianee nuk shpie në normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Serbisë, Kosovës, Shqipërisë dhe Bosnjë Hercegovinës, por në konfrontim të drejtpërdrejtë dhe të pashmangshëm, që përshpejton shpërthimin e luftës me këto vende fqinje, sidomos me shqiptarët, me Kosovën dhe me Shqipërinë.

Mirëpo, në fund kjo “finale”, do të mbyllet në Beograd, ashtu sikurse më 6 prill 1941, gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Mirëpo, shpëtimi i Serbisë, është zgjedhja e formulës së qëndrueshme paqësore, siç parashikojnë edhe këto 10 parime bazë të Konferencës së Bandungut të “29 vendeve afriko-aziatike të bëra në Bandung të Indonezisë, më 1955 për zgjidhjen paqësore të problemeve dhe të krizave politike rajonale dhe ndërkombëtare . Këto parime të miratuara nga Konferenca e Bandungut drejtpërdrejt kanë ndihmuar në formulimin e konceptit të koekzistencës aktive paqësore, me qëllim të zhvillimit të mëtejmë të së drejtës ndërkombëtare në frymën e përmbajtjes së Kartës së Kombeve të Bashkuara(1945-2024)

“ (1) Respektimi i të drejtave dhe i lirive themelore të njeriut, si dhe i bojektivabv dhe parimeve të Kartës së Kombeve të Bashkuara;

(2) Respektimi i sovranitetit dhe i integritetit territorial i të gjitha shteteve;

(3) Njohja e barazisë së të gjitha racave dhe e barazisë së të gjitha kombeve të mëdha e të vegjël;

(4) Përmbajtja nga përzierja dhe nga ndërhyrja në punë të brendshme të shteteve të tjera;

(5) Njohja e të drejtave të çdo populli, që të mbrohet insividualisht apo kolektivisht, në përputhjen me Kartën e Kombeve të Bashkuara;

(a) Përmbajtja nga përdorimii marrëveshjes për mbrojtjen kolektive për avancimin e interesave të veçanta të ndonjërës nga fuqitë e mëdha.

(b) Përmbajtja e çdo shteti nga ushtrimi I trysnisë mdaj shteteve të tjera.

(7) Përmbajtja nga aktete e agresionit ose të kërcënimit me agresion, si dhe nga përdorimi i forcës kundër integritetit territorial ose kundër pavarësisë politike të ndonjë shteti;

(8) Zgjidhja e të gjitha konflikteve ndërkombëtare me mjete paqësore, sië janë: neogociatat, pajtimi, paqësimi, arbitrazhi ose vendimi gjyqësor, si dhe me mjete të tjera paqësore, të zgjedhura nga vetë palët në përputhje me Kartën e Kombeve të Bashkuara;

(9) Përparimi i interesave reciproke dhe i bahskëpunimit;

(10) Respektimi i të drejtave dhe i detyrimeeve ndërkombëtare.” (Po aty: https://uncrd.un.org/sites/uncrd.un.org/files/background_document_of_bandung_spirit_water_summit_help_ver.3_20240505.pdf ).

Prandaj, këto Parime bazë të koekzistencës aktive paqësore e thërrasin presidentin Vuçiq që t’i zbatojë me konskeuencë dhe me përpikshmëri në rastin e mbylljes së problemit kolonial të Kosovës dhe të Luginës së Preshevës, ndryshe përgjegjësia për shpërthimin e ndonjë konflikti të armatosur a lufte në Kosovë, do të bjerë mbi presidentin Vuçiq dhe mbi Serbinë agresore.

Ndërkaq, ai preidenti serb Vuçiq, dot të mos e njohë pavaraësinë e Kosovës (sepse njohja e një shteti nuk është akt juridik i detyrueshëm sipas së drejtës ndërkombëtare, por AKT I VULLNETIT të një shteti, kur ai konsideron ka ose nuk ka interes të njohjes së një shteti tjetër), Mirëpo, është i detyruar ndërkombëtarisht (si shtet anëtar i OKB-së me të drejta dhe me detyrime të plota), që të ketë marrëdhënie dhe bashkëpunim të mirë dhe reciprok miqësor dhe paqësor me Republikën e Kosovës, ashtu siç parashikojnë parimet e së drejtës ndërkombëtare dhe dispozitat e Kartës së Kombeve të Bashkuara.

Sa më sipër, ABC-ja diplomatike e normalizimit të marrëdhënieve mes Serbisë dhe Kosovës, duhet të bazohet në zbatimin e detyrueshëm të koekzistencës aktive paqësore

Duke qenë se dy agresionet e ndërhyrjes në punë të brendshme të Kosovës në: (1) Banjskë, më 24 shtator 2023 dhe në Kanalin “Ibër-Lepenc” më 29 nëntor 2024, janë kate të dënueshme sipas Kartës së OKB-së dhe të parimeve e normave të së drejtës ndërkombëtare.

Prandaj, deri tani, Serbia do të duhej të penalizohej nga OKB-ja dhe nga OKB-ja për veprimet e tilla agresore ndaj territorit sovran dhe të pavarur të Kosovës (17 shkurt 2008).

Shtetaset turke në Mal të Zi: ‘Në kërkim të ndjenjës së përkatësisë’

Ela [e dyta nisur nga majtas] me shoqërinë e saj në Podgoricë.

“Vetëm kur shkova në një varrim, dhe më pas në një festë tradicionale, ndjeva se po filloja të përshtatesha dhe të bëhesha pjesë e shoqërisë në Mal të Zi”, thotë për Radion Evropa e Lirë (REL) shtetasja turke, Ela Duzova, e cila u shpërngul në Podgoricë tre vjet më parë.

Ajo është një nga dhjetëra mijëra shtetas turq që, sipas të dhënave të Ministrisë së Punëve të Brendshme, aktualisht jetojnë në Mal të Zi.

Në Mal të Zi funksionojnë mijëra kompani të themeluara nga ndërmarrje dhe sipërmarrës nga Turqia. Ela drejton një agjenci turistike.

Në Podgoricë u shpërngul gjatë pandemisë së koronavirusit.

“Besoja se kriza globale mund të ishte një mundësi për investime në turizëm. Edhe pse ishte një veprim i rrezikshëm dhe dukej irracional atëherë, mendoja se në Mal të Zi kisha më shumë mundësi për sukses sesa në Turqi, ku konkurrenca është shumë më e madhe”.

Kujtimet e ditëve të para dhe takimet në Mal të Zi

Kur mbërriti në Mal të Zi në vitin 2021, një përshtypje të fortë i lanë agjentët e pasurive të paluajtshme.

“Ishin të sjellshëm dhe madje më ofruan një zbritje në qiranë e banesës, edhe pse nuk e kërkova. Kjo do të më mbetet gjithmonë në mendje”.

Megjithatë, ajo thotë se përshtatja sociale ishte shumë më sfiduese dhe zgjati një kohë.

“Ndryshe nga turqit, malazezët janë të përzemërt, por gjithashtu shumë të kujdesshëm kur bëhet fjalë për përfshirjen e njerëzve të rinj në rrethet e tyre shoqërore. Kryesisht janë të lidhur përmes shkollimit ose njohjeve të përbashkëta, dhe u duhet shumë kohë për të pranuar njerëz të rinj”.

Ajo pranon se për këtë arsye në vitet e para ishte e vetmuar.

“Më e vetmuar sesa mendova se do të isha. Nuk kishte asnjë aktivitet shoqëror dhe më janë dashur dy vjet që të ndihem si pjesë e shoqërisë”.

Edhe pse ende nuk e zotëron gjuhën malazeze, thotë se përpiqet të marrë pjesë në ngjarjet lokale.

“Isha shumë e lumtur kur u ftova për herë të parë në një mbrëmje letrare. Një ngjarje ku qëndrova për tre orë dhe vetëm duartrokita e buzëqesha pas çdo fjalimi, pa kuptuar asgjë. Kjo më bëri personin më të vetmuar në botë”.

Megjithatë, pavarësisht sfidave, Ela thekson se jeta e saj shoqërore tani është e mbushur.

“Mbështetem tek anglishtja si gjuhë e përbashkët, por këtu tani jam e lumtur. Punoj në një kompani me rreth 30 punonjës dhe shpesh kalojmë kohë bashkë jashtë pune. Në fundjavë gjithmonë eksploroj Malin e Zi”.

Ela Duzova me makinën e saj në Mal të Zi në një ditë vere.

Motivimi për shpërngulje

Për të, një motivim kyç për t’u shpërngulur në Mal të Zi ishte ndjenja e sigurisë.

“Struktura patriarkale në vendin tim dhe sfidat e përditshme të jetës së një gruaje në Turqi, më kanë bërë të vlerësoj sigurinë që ndjej këtu. Kjo është ajo që më motivoi përfundimisht të lë gjithçka dhe të filloj këtu nga e para”.

Ajo shton se i pëlqen edhe jeta në një qytet më të vogël sesa ai me të cilin ishte mësuar.

Nga një qytet si Stambolli me 15 milionë banorë, ajo u shpërngul në Podgoricë, ku jetojnë rreth 180,000 banorë.

“Është e pabesueshme që gjatë një dite mund të shkoj në punë, të pi kafe në një qytet tjetër, të bëj pazar dhe të takohem me miqtë. Në Stamboll kjo do të ishte e pamundur”.

Ajo është mirënjohëse për gjithçka që ka përjetuar.

“E vetmja gjë për të cilën pendohem është që nuk kam ardhur më herët”.

Ndryshe nga Ela, Ipek Dursun u shpërngul me familjen e saj këtë verë dhe ende po kalon procesin e përshtatjes në ambientin e ri.

“Pavarësisht se nga vijmë, të gjithë kërkojmë ndjenjën e përkatësisë”, thotë ajo për Radion Evropa e Lirë.

Ajo dhe bashkëshorti i saj u shpërngulën në Podgoricë me dy fëmijët e tyre, të nxitur nga dëshira për një jetë më të sigurt dhe më të qetë.

Djali i tyre i madh, Ayazi, tashmë ka filluar mësimet në klasën e katërt të një shkolle fillore në Podgoricë, ndërsa më i vogli është ende duke pritur për regjistrim në kopsht.

“Ayazi e pëlqen mësuesen dhe shokët e rinj. Ai thotë se të gjithë e ndihmojnë. Shoqërohet më shumë me një djalë që gjithashtu ka ardhur nga Turqia”.

Ajo pranon se për të, nga aspekti social, procesi i përshtatjes është i vështirë.

“Nuk e di as gjuhën malazeze dhe as anglishten, dhe kjo më vështirëson të krijoj miqësi me dikë me të cilin do të dëshiroja të shëtisja ose të pija një kafe. Nuk e fsheh që shpesh ndihem e vetmuar, edhe pse kemi disa të njohur që janë shpërngulur më herët nga Turqia dhe ndonjëherë takohemi”.

Ata dëgjuan nga të njohurit e tyre se Mali i Zi është një “vend i vogël dhe i sigurt me natyrë të mrekullueshme”.

“Ky informacion na erdhi në një moment kur unë dhe bashkëshorti po kërkonim mundësi për arsimimin e fëmijëve, punësim dhe siguri jashtë Turqisë. Në Mal të Zi nuk kishim qenë më parë”.

Ajo dëshiron të gjejë një punë së shpejti dhe në këtë mënyrë të fillojë të mësojë gjuhën.

“Gjithashtu të kontribuoj në mjedisin e biznesit në Mal të Zi”.

Në gjysmën e parë të këtij viti, investimet nga Turqia në Mal të Zi arritën mbi 30 milionë euro, sipas të dhënave të Odës Ekonomike Turke në Mal të Zi.

Krahasuar me vitin 2019, investimet e huaja direkte nga Turqia në Mal të Zi janë rritur për 147 për qind.

Ata që shpërngulen zakonisht drejtojnë restorante si: pastiçeri, butiqe, agjenci turistike…

Vetëm në qendër të Podgoricës, turqit e shpërngulur i kanë rreth dhjetë dyqane.

Radio Evropa e Lirë

Psikologjia e turmës!- Nga AGRON SHABANI

Sipas Sokratit i kemi disa lloje ose kategori mëshkujsh ose burrash (burrecash) të ndryshëm: ata që flasin për gratë, ata që flasin si gratë, ata që sillen si gratë, ata që bërtasin ose ulurojnë si gratë, dhe ata që flasin me gratë.

Ndaj, edhe nuk di robi (njeriu) se në të cilën kategori me i futur ose ranguar diss “burrat të fortë” të shtetit, pushtetit, politikës, diplomacisë, arsimit, shkencës, fesë (religjionit), kultruës, informimit ose gazetarisë së Kosovës ?!

Nuk po di….!?

Në Veri të Kosovës sërish situatë lufte!

Në sytë e njerëzve dhe popullit tonë atje.. akoma të freskëta kujtimet e hidhura mbi rrathët e njohur të Ferrit të egër serb dhe apokalipsen e madhe të atij fundshekulli të përgjakshëm!

Në Hagë “Epoka para gjyqit”….

Linja të thella emocionesh dhe tensioni të përgjithëshëm që ecin tutje, tutje…!

Në Prishtinë gjithmonë pritje e percjellje jaranesh te rinj dhe te vjeter…. Festa, ballo, darka, dolli, koktele ose “spektakle” të ndryshme shtetërore ose qeveritare që kundërmojnë (kutërbueshëm) erëra të tharta “tradhëtishë të reja” shtetërore, nacionale, historike ose gjeografike nën ” shkëlqimet e feksura” të dritave, shandanëve ose llambadarëve të “praruara” dhe “stolisura” në ” stilin” dhe me ” finesat” e njohura serbo-turko-bizantinë. Puthje (përqafime), qeshje, salutime, dhurata, blatore dhe buqeta lulesh të freskëta për “miqtë e vjetër” dhe “jaranat( hypësit) ose shkërdhyesit) e rinj”!

Disa shqipfolës analfabetë, demagogë, dogmatikë dhe hipokritë kërkojnë zhdukjen ose shfarosjen masive te shqiptareve te fese myslimane ne stepat e Anadollit etj.!

Sipas Senekës, është interesante, indikative dhe simptomatike ajo kur heronjt, akterët ose protagonistët kryesor të luftërave dhe levizjeve të ndryshme çlirimtare ose patriotike: Ose vriten (bijnë deshmorë) në fushën e nderit, ose shpifen, linçohen, kriminalizohen, demonizohen (satanizohen), paditen, akuzohen dhe dënohen nga renegatët, plagjiatorët ose dezertorët e ndryshëm.

Hipokriti pasi i vrau dhe masakroi të dy prindërit e tij, thonë se filloi të kërkonte mëshirën ose lëmoshen e të tjerëve nën parullat ose sloganet e një të ngeluri bonjak ose jetim!

“Sizifi mitik” i Homerit, iu kërkoi leje profetëve të ndryshëm ose perëndive për të shkuar në Had, ku thuhej se njerëzit atje bëheshin të përjetshëm-përtej asaj “anës tjetër” të vdekjes! Ndonëse, gjatë tërë asaj rruge (udhe) të mundimshme për në Had, me atë gur të rëndë mbi supe dhe në qafë, Sizif iu desh patjetër të kalonte ose kapërcente edhe kodrën e madhe të Golgotës që nuk i dukej asgjë në krahasim me “nektarët” ose “eliksirët” e ndryshme të asaj “jete të pasosur-përtej vekjës” që e prisnin në Had!”Sizifët tanë shqiptarë ose kosovarë” ndërkaq, pas morteve ose vdekjeve të ndryshme klinike, morale, politike dhe të tjera, sikur janë çuar sërish lugetër, apo si ato kufomat e vdekura për së gjalli nga ajo “ana tjetër e jetës”-përtej vdekjës! Duan me i hanger( ngrene) ose perpire shqiptaret myslimanë, dhe ne fund krejt kombin shqiptar permes parullash, pamfletesh, banderolash ose sloganesh te ndryshme fetare ose “iluministe”!!!

Tmerrim dhe trishtim i madh në Tebë dhe Memfis! (…)

Aty janë edhe “nomadët fisnikë” së bashku me psikopatët, sociopatët, oligopatët, egopatët, idiopatët ose maniakët e ndryshëm depresivë, infantilë, violentë dhe patologjikë që e lozin “mjeshtërisht” rolin e politikanëve, diplomatëve, analistëve, sociopsikologëve ose kulturologëve të ndryshëm….!

Kalimthi m’ u kujtua rrefimi mbi ndjenjen e keqe të frikës, vetmisë dhe trishtimit të shkaktuar nga mëkatet dhe zezonat e bëra ndaj dikujt tjetër që të shfaqen vazhdimisht.

E sidomos atëherë kur kopilët, kërmat ose fosilët e huaja shqipfolëse në Kosovë dhe gjithandej, edhe kryetrimat dhe kryeheroit tonë kombëtar i quajnë tradhtarë ose armiq të shqiptarëve, nipa ose gjak të serbit e çka mos tjetër. Apo, ata te krahut tjeter ( si ky) per te cilet te gjithe shqiptaret myslimanë jane te mire vetem te vdekur ose ne varr.

U mor vesh se ndjenja e frikës, vetmisë dhe harresës individuale ose kolektive nga të tjerët, nuk është thjeshtë fenomen i të vetmuarit. Jo, por, rasti i vetmisë, injorancës ose harresë së përbashkët globale ose kolektive, është një ndjenjë dhe përjetim i keq që shfaqet ose manifestohet në raste kryesisht të pavolitshme ose që përjetohen si të tilla ; si për shëmbull: në raste tragjike dhe në raste të ndryshme si në luftë, sport, politikë, diplomaci, aksione bamirëse ose karitative, gjatë proceseve të ndryshme gjyqsore ose politike etj.

Vetmia e individit ose grupit (dy e më tepër persona), është thellësisht ndjenjë që lindë nga situatat e ndërlikuara që ngrenë ngulmin e trishtimit dhe nxisin frikën e zhdukjes fizike të individit dhe kolektivitetit. Apo, të një grupimi të caktuar shoqërorë, qytetar ose politikë të cilët ndjehën të harruar, shpërfillur dhe tradhëtuar nga të tjerët: nga bashkëluftëtarët, nga eprorët, nga partia, nga elektorati i tyre, nga miqtë dhe aleatët e dikurshëm dhe kështu me radhë.

Kjo vetmi shëndrohet edhe në kompleks të masave të gjëra qytetare ose popullore. Në sindromë ose kompleks të madh inferioriteti dhe malicioziteti-përballë të tjerëve. Një popull (komb) ose shtet i tërë kaplohen nga ndjenja e vetmisë dhe pasigurisë individuale dhe kolektive në raste specifike të krijuara nga një politikë e deshtuar e pushtetit, nga lakmuesit për pushtet si dhe nga shtete të tjera, me bllokada, izolime, shantazhe, presione ose shtypje të llojeve të ndryshme.

Si t’ua shpjegosh këto fenomene paradoksale, reaksionare dhe anakronike shqiptarëve shpirtshitur dhe kokëboshë?! Ky është problemi kryesor.Thuhet se misionarët, iluministët, teistët ose deistët e ndryshëm europerëndimorë, dikur kishin hasur në pengesa ose vështirësi të shumëta teorike dhe leksikologjike para pjesëtarëve të paditur të fiseve ose komunitetëve të ndryshme primitive, parafetare ose parapolitike në Kongo dhe vende tjera të Afrikës, kur iu thanë:” Nëse gafet, gabimët ose mëkatët tuaja kanë qenë me të mëdha ose më të zeza se korbi, ato do iu falën dhe bëhen të bardha si floku i borës, me kushtë që të mos i përserisni më gabimët ose mëkatet tuaja!” Dhe, meqë në Afrikë nuk kishte rënë kurrë borë, dhe mekatarëve ose ateistëve të shkretë afrikanë iu mungonin si të thuash njohuritë themelore ose elementare mbi borën (dëboren) e bardhë: Atëherë misionarëve ose iluministëve të lartëpërmendur europerëndimor, iu desh t’ua “përkthejnë” dhe adaptojnë fjalët ose mësimet e veta mëkatarëve ose afetarëve afrikan, duke iu thënë se :” gabimet ose mëkatet e tyre, do iu falëshin dhe bëheshin të bardha si thelbi i arrës së kokosit.”

Për dallim të shumicës së njerëzve dhe politikanëve kosovarë (shqiptarë) të cilët me tepër janë introvertë, insolventë, rekonvalenscentë, demagogë, dogmatikë, hipokritë, konformistë, oportunistë, komplotistë, dinastikë, inkomprehentë, inkompetentë, inkontempaltivë dhe tepër të parikuperueshëm ose inkompaktibilë dhe ireversibël: Kosovës dhe shqiptarëve iu duhen (nevojitën) intelektual , klerik, misionar,, politikan ose diplomat të ngritur,rafinuar, intelektual, intelegjent, të kualifikuar, profesoinal, kontemplativ, kompetitiv, komprehensiv, komplementar, suplementar, të zgjuar ose intelegjent. Pse (përse) kjo ? Sepse, ssipas Erich Frommit, shpirti i njeriut të lirë, sovran, autonom, integral dhe intelegjent, gjithëmonë sikur merr hua (huazon) nga mendja ( intelekti), qenia dhe materia e tij përceptimet dhe anticipimët e njohura esenciale ose substanciale, me të cilat ushqehët ose mirëmbahet, dhe ua kthen atyre në formën e levizjëve ose manifestimëve të larta shkencore dhe humaniste, me të cilat i ka lidhur ose vulosur lirinë, fatin, ekzistencën dhe metafizikën e tij.

Nuk kam asgjë personale kundër “kauzës fetare, kombetare ose kulturore” të “Levizjes së Decanit” etj…por, duke i parë, lexuar dhe dëgjuar edhe disa udbash, spiun, agjent, matrapaz, kuisling dhe mercenar të “kauzave” ose agjendave të dikurshme filoserbe, proudbiste, të cilët, pasiqe e kanë mbushur ose plotësuar normën, duke i sharë, stigmatizuar, demonizuar ose satanizuar të gjithë çlirimtarët dhe patriotët shqiptar tashti i janë kthyer fesë katolike për të gjetur strehë ose audiencë tek shqiptarët katolik.

Nuk kam asgjë kundër ndaj intelektualëve dhe patriotëve të vërtetë shqiptar. Respekt.

Ama, për demagoget dhe hipokritet e ndryshem blasfemik dhe apostazik-, xero (O) respekt.

Armatosuni nga guximi dhe vendosmëria në mjerim, me maturi në mirëqenie. Mos u zhytuni në përtaci, ajo është nëna e të gjitha veseve…Mos mbyllni sytë ndaj fqinjëve dhe traktateve të tyre : ata do të presin momentin kur ju do të jeni të brishtë për t’iu akuzuar dhe do të pohojnë pretendime të rreme mbi trashgiminë që po ju lë. Mos përdorni spiunë për të ditur se çfarë thonë njerëzit në lidhje me administrimin tuaj. Bëni punën tuaj ashtu si duhet, njerëzia le të flasin dhe të shkruajë çfarë të dëshirojë…” – GJERGJ KASTRIOTI- SKENDERBEU

Mos harro (ni) se Albinin ose pa Albin, aociacion ose dodik trepublika serbne ne Veri te Kosoves ose Mitrovices, do bëhet (themelohet) patjetër. Edhe Ramushe Haradinaj kismet prap do i fryej surlës, ose mëshoi kavallit. Nejse!

A mundet dhe si mundet të përkufizohet me psikologjinë politike shpjegimi i ngjarjeve individuale dhe kolektive në bazë të inkubacionëve ose motivacionëve të ndryshme shpirtërore, emocionale, mentale ose psikologjike? Sidomos i atyre mendore ose logjike? Pra, studimi ose analiza e motivimeve të brendshme të të vepruarit ose reaguarit politik, emocional, iracional, negativ, violent, infantil ose psikopatologjik etj…?

Kontributi i parë vendimtar i këtij lloji është vepra e Gustav Lë Bonit (1841-1931) “Psikologjia e turmave” e vitit 1895. Ky dijetar ose mendimtar i njohur franko-gjerman, ishte tejet i goditur dhe emocionuar nga turmat revolucionare të vitit 1789, ato të “Komunës” së Parisit të vitit 1871, si dhe të atyre të viteve të mëpastajme ose pasuese. Ai vërente tek turma spontane një sugjestionizëm të konsiderueshëm reciprok të tipit hipnotik ose skizofreniko-oligofrenik, me shfaqje trishtuese, diabolike ose parabolike të profilëve të ndryshme ataviste ose primitiviste në të cilat, të gjitha emocionet dhe ndjenjat fashiteshin. Flitej dhe mendohej për frikën, për forma entuziazmi, për manifestime agresiviteti, apo mbi kurajon përballë rrezikut latent ose permanent. Mbizotërimi i impulseve iracionale dhe negative, i lidhur dhe motivuar shpesh me aksione hipnotike dhe tepër radikale ose brutale nga ana e “apostujve të lirisë” dhe agjitatorëve ose eksponentëve të tyre që i kishin bërë turmat të pandërgjegjshme dhe iracionale përballë njerëzve të aftë si dhe eksponentëve ose komponentëve të veçantë të atyre procesëve revolucionare ose post-revolucionare.Siegmund Freudi (1856-1939), themeluesi i psikoanalizës, ndjeu nevojën të konfrontohej me Lë Bonin, kur shkroi librin e tij “Psikologjia e masave dhe analiza e un-it” (1921). Një problem themelor me të cilin ai duhej të përballej ishte si më poshtë: Lë Bon kishte folur dhe shkruar mbi një psikologji të tipit kolektivë, që qëndronte në vend të asaj personale, të ndërgjegjshme dhe racionale.

Natyrisht se Frojdi (Freudi) nuk kishte asnjë vështirësi që të pranonte rolin vendimtar të pandërgjegjëshmerisë objektive dhe subjektive në qëndrime të caktuara, por nuk mund të pranonte pjesën kolektive si element të veçantë dhe për pasojë vendosjen ose vendosmërinë mbipersonale të veprimeve të individivit dhe kolektivitetit.

Në fakt, në vizionin e tij, e pandërgjegjëshmja ose sistemi psiçik autonom, i lindur tek çdo njeri si dhe i karakterizuar nga një lloj energjie e drejtuar dhe burimuar prej “egos” ose vetkënaqësisë së pastër personale që interferon dhe reflekton drejtpërsëdrejti edhe në anën seksuale ose erotike (epshet), është natyrisht individualiste dhe tepër egoiste në esencën ose substancën e saj.

Ndaj, për pasojë, nëse ka diçka morale dhe normale në fushën ose terrenin e ndërgjegjjes dhe arsyes, sipas Frojdit (Freud) është pikërisht përvoja bazë e të pandërgjegjëshmes ose iracionales-përreth të së cilës gjithëçka nga “parimi edipian” duhet të rrotullohet ose rrokulliset në raport me figura prindërore. Sidomos në marëdhëniet ose raportet protofëminore kundrejt nënës, të cilën vogëlushi (Edipi) do kishte deshirë të donte ose dashuronte në mënyrë ekskluzive dhe ndjenja dashuri-urrejtje kundrejt babait, që e nënshtron nënën e tij (Jakosten).

Pra, një baba i ndjerë, njëherazi edhe i plotfuqishëm, shumë i dashur, por edhe armik, si babai i Edipit (Laji). Domethënë “kompleksi evolutivë” i Edipit i cili rreth moshës pesëvjeçare, do duhej të tejkalohej. Kuptohet, nëse incesti ose inçestuoziteti i pandërgjegjshëm ndaj nënës dhe dashuri-urrejtja ndaj babës (babait) nuk kalojnë në ndonjë proces të pandërgjegjshëm, iracional ose neurotiko-hipnotik, ku personi ose individi të lënduar ose plagosur dikund thellë edhe psiçikisht, edhe shpirtërisht ose emocionalisht, do ngelin të atillë deri në tejkalimin eventual të bllokadës foshnjore ose fëminore që ka bllokuar zhvillimin normal të psiçikës së tyre drejt heteroseksualitetit dhe përtej incestit fëminor.

Si të shpjegohen atëherè fenomenet e shpërthimit të pasionit të verbër të njeriut “në turmë” përshkruar nga Lë Bon?

Frojdi i cili merrej jo vetëm me turma spontane, por edhe me ato “artificiale” që të tjerët do i quajmë kolektivitete të organizuara si kisha, shteti, pushteti, ushtria, xhandarmaria (policia), mediat etj…thotë se ajo që e mban së bashku një tërësi ose kolektivitet të tërë, nuk është sugjerimi i thjeshtë hipnotik (një fenomen sipërfaqësor i derivuar), por, investimi epshor ndaj figurave të dashura ose jo të dashura (urryera) nga të gjithë, që përbëjnë një surrogato ose “pater magnus” të babait të madh për fëmijët e vegjël, që e adhurojnë, e ndjejnë të gjithëfuqishëm, ia kanë frikën shumë, por ndërkohë ndjehen edhe të mbrojtur prej tij. Prej dashurisë së frikëshme ndaj shefit ose padronit të idealizuar, himnizuar, mitizuar ose glorifikuar, ndjekësit (shtypësit) dhe viktimat e tyre e duan njëri-tjetrin.

Lidhur me këtë, është për t’u kujtuar Uilliam Rajhut (1897-1957). Ai thekson se njeriu tradicional i çfarëdo shtrese ose kategorie intelektuale, profesionale, qytetare ose politike qoftë ai, sidomos njeriu mikroborgjez ose makroborgjez, është seksualisht një fëmijë i frenuar: prej edukimit kristian (nga njëra anë) si dhe prej familjes monogamike (nga ana tjetër), që e shtyjnë atë të konsiderojë erotizmin spontan si një të keqe, duke e ekzaltuar ose erotizuar ndrydhjen ose vetështypjen e instikteve dhe spontanitetit të tij. Ndërkohë që shtypja nuk e tejkalon kurrë kompleksin evolutiv të Edipit, siç duhet të bëjnë fëmijet brenda pesë ose gjashtë vitëve të moshës së tyre. Kjo gjendje varësie e ekzagjeruar dhe glorifikuar me figura prindërore të absolutizuara nga brenda (si babai nga fëmija i vogël), për Rajhun është e lidhur edhe me maskilizmin dhe patricentrizmin e qytetërimit tonë nga parahistoria e deri me sot.

U morr vesh se momenti më i trishtuar ose vetmuar në jetën e njeriu është ai kur është duke parë (shikuar) dhe vërtetuar se si e gjithë bota dhe personaliteti i tij po rrënohen përditë, dhe e gjitha që mund të bëjë është vetëm të shikojë rrënimin, fundin ose fundosjen e tij, thonë kështu filozofët dhe sociopsikologët e njohur botëror ose ndërkombëtar.

Ndonëse, një situatë e tillë doduhej të ishte e kundërta e atyre të fillëve të njerëzimit, që për Rajhun karakterizohej nga bashkësia e të mirave materiale si dhe nga matriarkati, me përzierje të lidhura me patriarkatin dhe lirinë seksuale ose erotike. Pse kjo? Sepse, zoti “baba”, gjithnjë e më shumë e sikur ka humbur besimin dhe autoritetin e tij. Kultura shkencore, materiale dhe revolucionare, ia kanë minuar besueshmërinë. Familja monogamike e mbyllur në mënyrë paralele, dikur kishte hyrë ose ishte futur në krizë si pasojë e goditjeve të mëdha ndaj rendit borgjez, skllavopronar ose feudalist nga ana e lëvizjeve popullore e proletare, revolucionare ose sindikaliste gjithandej globit.

Ndaj, përderisa analiza e Rajhut është seksiste, po aq sa është edhe ajo e Frojdit, tek Alfred Adleri (1870-1937) gjejmë një parashtrim ose narrativë që vendos në qendër problemin e njohjes së individit nga ana e kolektivit, instancë njohjeje komunitare ose identitare që mund të përmbledhë pjesë të vullnetit të fuqisë të tipit neurotiko-hipnotik ose skizofreniko-oligofrenik.

Ndaj, çdo inferioritet, qoftë ai edhe i gjymtyrëve ose organeve, apo, madje vetëm i supozuar ose imagjinar qoftë ai?, e bën të vështirë integrimin e tij racional dhe pozitivë me të tjerët. Atëhere individi hasë një një psikozë ose neurozë, të lidhur ngusht me kompleksin e inferiotitetit ose maliciozitetit.

Për kompensim të këtij kompleksi, brenda personit ose individit të prekur nga sindromi i kompleksëve të inferioritetit dhe maliciozitetit, zhvillohet një vullnet i ekzagjeruar fuqie, duke besuar, si dhe duke kërkuar t´i bëjë të besojnë edhe të tjerët tek ai. Kjo për të lehtësuar shqetësimin, dhe sidomos për të tërhequr vemendjen dhe simpatitë e të tjerëve. Por kjo normalisht se e largon akoma më shumë nga të tjerët, duke e devijuar vullnetin e fuqisë së grupit.

Adler e shpjegon një gjë të tillë sidomos tek “Rregullat dhe teoria e posikologjisë individuale” (1920). Fenomeni që ka të bëjë me shfaqjen e vullnetit të fuqisë politike, të lidhur gjithmonë me komplekse inferioriteti dhe maliciozitetit intelektual, profesional, psikosocial, psikofizik etj.

Interesant dhe i ndryshëm është pozicioni i përpunuar nga Karl Gustav Jung (1875-1961), themelues i “psikologjisë analitike”, sidomos në dy vëllimet e veprave të tij, të titulluara “Qytetërim në tranzicion-periudha midis dy luftërave” dhe “Qytetërim në tranzicion pas katastrofave”: Ku pos tjeash thekson faktin se në psiçikën ose psikologjinë e njeriut, përkrah një pandërgjegjshmërie të tipit individual, fryt i kapërcimit të përvojave, sidomos fëminore – traumatike ose të papëlqyeshme, ekziston (ndoshta) në mënyrë absolute një pandërgjegjshmëri relative dhe kolektive e llojit. Ne të gjithë sikur jemi të shikuar ose optikuar nga identiteti i species, nga e cila jemi një lulëzim i veçantë. Ndaj, secili prej nesh sikur është i shikuar ose profilizuar nga pandërgjegjshmëria e species, që Jung e quan kolektive. Në një pandërgjegjshmëri të atillë individuale dhe kolektive, ekzistojnë edhe shpërthimet, instiktèt ose emocionet që na karakterizojnë, si kafshë, por edhe si kafshë speciale (kulturore ose politike) nga njëra anë, si dhe instiktet e verbëra të seksit dhe fuqisë tashmë të individualizuara dhe hetuara nga Frojd dhe nga Adler nga ana tjetër.

Pandërgjegjshmëria individuale dhe kolektive na flet nëpërmjet simbolesh fillestare apo mbi arketipet (gjurmët). Këto arketipe, që janë pothuajse rrënjët embrionale të pandërgjegjshmërisë dhe papërgjegjshmërisë individuale dhe kolektive: shprehen ose manifestohen në “ëndërra të mëdha”, të rralla, të pasura me mite, epose dhe simbole të glorifikuara dhe ekzagjeruara, të përbëra nga histori të diktuara ose imponuara nga individët, ngjarjet ose politikat e ndryshme ditore ose periodike që na impresionojnë thellësisht dhe që na kujtohen shumë gjatë ose vazhdimisht. Këto ëndrra të mëdha janë mitet tona të brendshme ose brenda nesh. (“miti” ose mitomania kosovare mbi Ibrahim Rugovën” etj.)

Sipas një maksime ose proverbe të njohur greke:” Të marrëve, të paditurve, të robëruarëve dhe fukararënjëve, askush nuk u jep bukë, para, liri ose drejtësi, por vetëm shëmbuj të ndryshëm, leksione dhe këshilla.

Atëherë, ç’është iintelekti ose intelegjenca e njeriut?

Çarlls Darvini në “Orgjina e specieve” pos tjerash thotë se intelekti ose intelegjenca e njeriut, janë kurorëzim i evolucionit, dhe nuk ka asgjë me sublime dhe më relevante se kjo.

Ndërkohë që hulumtimet, studimet ose analizat e mesipërme në fushën e njohur të psikologjisë pozitive ose pozitiviste mund të ndahen ose klasifikohen në tre (3) pjesë ose kategori të ndryshme: Në subjektivizmin e përvojës së përgjithshme pozitive ose pozitiviste, në karakterin e njohur njerëzorë, pozitivizmin objektiv dhe subjektiv të personit ose individit si dhe në bashkësinë (shoqërinë) dhe institucionet funksionale dhe pozitiviste të shtetit dhe shoqörisë përkatëse ose respektive.

Ndërkaq, çelësi ose formula kryesore e psikologjisë pozitive janë ose mund të jenë stabiliteti i preferuar psiçikë ose psikologjikë i personit ose individit, mirëqenia dhe lumturia e tij , funksioni ose fuknksionimi optimal ose maksimal së bashku me vetëbesimin, vetrespektin dhe vetepërcaktimin e njohur autonom, funksional dhe aksional në kuader të psikologjisë kognitive, reflektive dhe pozitiviste.

Në anën tjetër ndërkaq, fati, shëndeti, familja, profesioni, kariera, kualiteti jetësorë, kulti i njohur i personalitetit, modeli i njohur pesëfaktorial etj.: U përkasin ose takojnë si të thuash predikatorëve dhe indikatorëve me të rëndësishëm ose kryesorë të lumturisë dhe vetëkënaqësisë temporale ose periodike në kontekstin e sipëpërmendur të psikologjisë pozitive ose pozitiviste. Duke menduar këtu në konstelacionin e raportëve ose marëdhëniëve të njohura kognitive, intrinznike dhe ekstrinznike që i përkasin variabilitetit të njohur sociopsikologjik, sociokulturorë, sociopolitik, socioekonomik, socidemokratik, sociodemografik dhe të tjerë.

Aty e kemi edhe intelegjencën e brëndshme ose emocionale (EI) të personit ose individit së bashku studimet dhe analizat e njohura shkencore dhe metodologjike të potencialit dhe mundësive të tij objektivë dhe subjektive dhe kështu me radhë.

Me fjalë tjera, personat e mençur, intelektual ose intelegjent, në natyrë dhe gjithësi, e shohin dhe lëxojnë një katalog ose partiturë gjërash, ligjësh, procesësh dhe fenomenësh të ndryshme natyrore, interstelare ose intergalaktive, që janë të panjohura ose abstakte për personat ose individët e paditur ose jointelegjent.
Ata e njohin dhe kuptojnë edhe materien dhe antimaterien, edhe materien e bardhë, edhe materien e zezë ose asfodelte dhe kështu me radhë.

Fjala ose nocioni inteligjencë vjen nga fjala latine ‘interlligere’, që do të thotë të krijosh ose organizosh relacione, respektivisht marëdhënie midis marëdhënieve ose lidhje midis lidhjeve.

Ky term ose nocion është prezantuar dhe konfirmuar edhe nga Ciceroni, Sokrati, Platoni etj. Sipas tyre inteligjenca (intelegjencia) është ajo që bën njeriun të kuptojë dhe pranojë më mirë jetën, botën, natyrën dhe vetvetën e tij.

Ndërkaq, sipas Aristotelit, trupi, mendja (truri) dhe shpirti i njeriut janë të pandarë në kuptimin e asaj se shpirti i ka dy anë ose pjesë të tij: pjesën racionale dhe pjesën iracionale.Ndaj, gjithënjë sipas Aristotelit, shpirti në brendinë ose substancën e tij përmban ide dhe idetë janë të konceptuara dhe përceptuara përmes intelektit ose intelegjencës së njeriut në kuptimin e njohur se shpirti e ushqen trurin dhe truri e ushqen shpirtin e njeriut.

Për Hegelin ndërkaq, intelegjenca është gardian ose kujdestari i të gjithë jetës koshiente (logjike) ose psikologjike.

Përderisa, Imanuel Kanti e shikonte dhe kuptonte intelegjencën vetëm nëpermjet bashkimit të saj me intuitën dhe sensibilitetin si dhe me ndërthurjet ose ndërvarjet totale dhe absolute që burojnë nga dija, evolucioni dhe përvoja e njohur e njeriut.

Shopenhaueri e shihte intelegjencën si nënshtrim të shpirtit dhe vullnetit njerëzorë, gjegjësisht si elementin e parë esencial.

Dekarti e përcakton intelegjencën si “mjet për përfitimet e shkencës dhe teknikë perfekte të lidhur me një pafundësi gjërash”.

Leibnitzi i referohej intelegjencës si një shprehje e nukleusit dhe radiusit progresivë të vetdijes dhe ndërgjegjës.

Se këndejmi, Darwin, në librin e tij “Origjina e specieve” pohon se “qenia njerëzore është kurorëzim i evolucionit dhe progresit, dhe intelegjenca është ajo që i dallon ose diferencon njerëzit prej kafshëve”.

Ndryshe nga kjo, në psikologji, intelegjenca ka dy elemente kryesore që dallojnë një person intelegjent nga një person jointelegjent ose më pak inteligjent: enërgjia ose kapaciteti për të punuar dhe krijuar si dhe performansa, rezonansa dhe sensibiliteti.

Me fjalë tjera, një person inteligjent, intelektual ose performant në fusha të ndryshme, ka një kapacitet pune dhe një nivel ose radius levizjeje dhe enërgjie krijuese ose inovatore shumë më të madhe, sesa një person jonintelegjent ose më pak inteligjent dhe jointelektual.

Ndonëse, psikologët dhe psikologjia i referohen intelegjencës së njeriut edhe nga pikëpamja intelektuale, profesionale, sociale, morale, materiale, shpirtërore, emocionale etj.

Në këtë prizëm, të ndikuar paksa edhe nga filozofia sociale e Thomas Robert Malthusit i cili mbeshtet faktin se burimet ose resurset natyrore janë të limituara dhe se njerëzit mbi bazën e njohur të zhvillimit , intelektit, akribitetit, luciditetit, subtilitetit dhe intelegjencës së tyre, konkurojnë për burimet, vlerat ose resurset e njohura globale ose universale: Psikologët janë të mendimit se është e drejtë sovrane dhe legjitime e personave intelektual dhe intelegjent të sundojnë ose mbizoterojnë mbi personat jointelektual, jointelegjent ose më pak inteligjent.

Ndaj, nëse ka diçka intelegjente, racionale, morale, njerëzore ose humaniste tek njeriu i ditur, njeriu i thellë, intelektual dhe intelegjent, sipas psikologjisè politike, ajo patjetër do duhej të zbriste ose ulej në fushën ose terrenin e njohur të arsyes dhe ndërgjegjjes së lartë njerëzore ose qytetare.

Në të kundërten, duke i konsideruar joarsyen dhe jondërgjegjën si “derivate të dorës së dytë”, pèrveç tjerash në politikën, informimin (median e shkruar dhe elektroike), si dhe në të gjitha institucionet tjera të Kosovës-mbizotron “fryma” ose ideja përverse, retrograde, reaksionare dhe anakronike, sipas tè së cilès, gjithçka duhet përmbysur ose rrotullar në raport me “figurat ose personalitetët e larta shkencore, intelektuale, kulturore, politike, diplomatike” dhe të tjera nga Kosova dhe Shqipëria.

Ndaj, mu për këtë, Kosova nuk bën (nuk duhet lejuar) t’i ngjasojë vazhdimisht një karantene ose klinike të izoluar dhe mbyllur hermetikisht, në të cilën, të gjithë vuajnë nga e njëjta sëmundje ose diagnozë: edhe pacientët (populli) edhe “personeli mjeksor” i klinikës, gjegjësisht, politika, pushteti, media e shkruar dhe elektronike etj.. që i kanè kapur dhe bllokuar tërësisht zhvillimin normal të psikikës (logjikës) ose botës së tyre shpirtërore, emocionale, mentale ose psikologjike.

Për ku jeni nisur ju LDK Nga Nazmie Shabiu

Ju lutem me tregoni, ku jeni nisur ju të LDK-së pa Blerimin, Agimin etj ?

Kush e bëri listen e disa deputeve qe nuk ia dinë as emrin Ldk ,

apo keni vendos per perfitime te juaja ta shkatërroni akoma me shum Ldk,

unè kam lindur Ldk jetoj dhe vdes Ldk,

por s’po mundem te pajtohem me listen e deputetëve , kur janë futur ne listë disa qe si njef askush,

pse me ra aq posht LDK , ?

Unë qe jam simpatizante e Ldk qe e kam te mbjellur Ldk ne shpirt kesaj here nuk do votoj as unè as familja ime

sepse se unë tjeter parti nuk njof,

por nuk dua t’i vras fëmijët e mi me doren time ,

mendoj se djali im sivjet ka të drejtë vote per herë të parë

dhe mendoja qe Ldk do ta bejë nje perzgjedhje adeguate

por jo, prapë zhgënjim

The Economist: Ç’mund të presim nga IA në vitin 2025? OpenAI dhe Google shpalosin produktet më të reja

Çfarë mund të presim nga Inteligjenca Artificiale gjeneruese në vitin 2025? OpenAI dhe Google kanë shpalosur produktet më të reja, shkruan The Economist

12 ditët e Krishtlindjeve fillojnë më 25 dhjetor. Por jo në botën e Inteligjencës Artificiale.

Më 5 dhjetor, kompania e Inteligjencës Artificiale OpenAI, që ka krijuar aplikacionin e famshëm ChatGPT, filloi një sërë dërgesash, që i quajti “12 days of Shipmas”. Firma ka përfshirë në dërgesa edhe një udhëzim të hollësishëm të Sora-s, mjetit të krijimit të videove, si dhe Canvas, një produkt shkrimi dhe kodimi.

Google, që të mos mbesë mbrapa, ka përveshur mëngët. Më 11 dhjetor, ai shpalosi një model të ri të Inteligjencës Artificiale gjeneruese, të quajtur Gemini 2.0. Gjithashtu, paraqiti prototipa të dy produkteve të Inteligjencës Artificiale të mundësuar nga ky model.

Produktet quhen Astra dhe Mariner. Këto mund të kryejnë veprime në emër të një përdoruesi.

Në këto dy njoftime, vihet re një popullaritet më i madh i produkteve sesa i modeleve të Inteligjencës Artificiale.

Ndërkohë që studiuesit të cilët merren me modelet e mëdha gjuhësore po përpiqen të shtyjnë kufijtë e Inteligjencës Artificiale, nga ana tjetër, zhvilluesit janë nën trysni për të nxjerrë produkte të zgjuara që provojnë se gjithë kjo zgjuarsi mund të vihet në praktikë.

Asgjë nuk është e lehtë

Zhvillimi i produkteve të tilla nga Inteligjenca Artificiale gjeneruese, është një gjë e vështirë. Zhvilluesit e tyre zakonisht punojnë duke pasur në mendje se çfarë i nevojitet konsumatorit.

Por Inteligjenca Artificiale gjeneruese po evoluon aq shpejt saqë teknologjia po përcakton produktin. “Normalisht nuk duhet të jesh si një çekiç në kërkim të gozhdës”, thotë Kevin Weil, shefi i produkteve në firmën OpenAI. Por “çdo dy muaj, kompjuterët mund të bëjnë diçka që ne nuk kemi mundur ta bëjmë më parë”.

Sidoqoftë, ka pasur shumë defekte gjatë hedhjes në treg të këtyre produkteve. OpenAI duhej të pezullonte qasjen në produktin Sora, menjëherë pasi kjo e fundit u mundësua për abonentët e aplikacionit ChatGPT, sepse ndikoi në uljen e kërkesës, tha drejtuesi i kompanisë, Sam Altman.

Ata që e provuan, edhe pse u la mbresë, vunë re se produkti kishte probleme.

Një nga më të dukshmet ishte se ai nuk mund të paraqiste dot lëvizjet e ndërlikuara në një mënyrë realiste. Marques Brownlee, një studiues i teknologjisë, vuri në dukje se Sora kishte shumë gjasa të “ngatërronte” çdo gjë që ecte me katër këmbë. Disa sende zhdukeshin rastësisht.

Edhe agjentët e Google hasën vështirësi me produktet e tyre. Astra, e cila tani për tani mundësohet vetëm për një grup të vogël prove “të besuar”, mund të shpjegojë në disa gjuhë se çfarë sheh nëpërmjet kamerës së një telefoni dhe ka qasje në faqet e Google si “Search” dhe “Maps”.

Gjatë një prove ku po përshkruante pikturat e famshme, Astra fliste me njohuri për to. Por ngeci kur u pyet nga The Economist se cili ishte qyteti ku ishin ekspozuar shumica e pikturave origjinale.

Mariner, prototipi tjetër i ri i Google, mund të kryejë detyra në Internet, si mbushja e një shporte blerjeje në një supermarket online. Por ai nuk mund ta kryejë vetë pagesën.

Silicon Valley ka pritshmëri të larta për Inteligjencën Artificiale me agjentë. Përdorimi i agjentëve për të shkuar nga “biseda në të bërit”, mund të jetë një nga përparimet e mëdha teknologjike të vitit 2025, thotë Alex Wang i Scale, një kompani e Inteligjencës Artificiale. Prej kësaj shprese, janë rritur çmimet e aksioneve të gjigantëve të softuerit si Salesforce.

Ai tha këtë muaj se kishte arritur marrëveshje me më shumë se 200 klientë për Agentforce, agjentin e saj të Inteligjencës Artificiale, brenda një jave që nga hedhja e tij në treg në muajin tetor. Microsoft, rivali i tij më i madh, ka paraqitur një sërë agjentësh të Inteligjencës Artificiale.

Inteligjenca-Artificiale-1-1162

Problemet

Megjithatë, krijimi i agjentëve të Inteligjencës Artificiale, është më i vështirë se krijimi i chatbot-eve, për disa arsye. Një arsye janë të dhënat. Ndryshe nga chatbot-et, të cilët marrin të dhëna nga Interneti për t’iu përgjigjur pyetjeve, agjentët kërkojnë të dhëna për mënyrën se si kryhen detyrat, duke përfshirë renditjen e veprimeve dhe arsyetimin pas tyre.

Për detyrat rutinë, si përpunimi i porosisë së një klienti nuk ka problem sepse ato janë të drejtpërdrejta. Por në shumë raste, do të jetë e vështirë të gjenden të dhëna të mjaftueshme për të trajnuar mjetin.

Problemi i dytë është besimi. Në rastin e chatbot-it, është e lehtë të kontrollosh nëse ai ka dhënë një përgjigje të saktë apo të gabuar. Mund të jetë më e vështirë për të kontrolluar për shembull, nëse një agjent i Inteligjencës Artificiale ju ka rezervuar restorantin apo pushimet më të mira brenda buxhetit tuaj.

Google e parandalon qëllimisht Mariner që të shpenzojë para në rast se nuk ka siguri në marrjen e vendimit. Përdoruesit gjithashtu mund të mos pranojnë që t’u japin agjentëve të Inteligjencës Artificiale të dhëna të ndjeshme, për shembull, për historinë e tyre të blerjeve, edhe pse këto të dhëna mund të jenë të nevojshme për funksionimin e duhur të mjetit.

Problemi i fundit është kostoja. Për të arsyetuar, për të planifikuar dhe për të zgjidhur problemet në emër të përdoruesve, agjentët e Inteligjencës Artificiale kanë nevojë për qasje në modele që mund të kryejnë detyra të ndërlikuara.

Ata gjithashtu kanë nevojë për kohë për kryerjen e detyrës dhe duhet të bashkëveprojnë me mjete të tjera, për shembull, me një browser në Internet.

Gjithashtu kanë nevojë për shumë memorie për të mundësuar një shërbim të përshtatshëm për përdoruesit. E gjithë kjo është e ndërlikuar dhe e shtrenjtë për t’u ndërtuar dhe kërkon shumë fuqi kompjuterike.

Tashmë trysnitë e kostos kanë filluar të shfaqen. Më 5 dhjetor, firma OpenAI hodhi në treg një version “pro” të ChatGPT, me qasje të pakufizuar në të gjitha funksionet e tij më të fundit.

Kjo mund të përfitohej duke paguar 200 dollarë në muaj, dhjetë herë më shumë se çmimi i abonimit bazë. Alphabet, kompania që zotëron Google, është më e pasur dhe ka mundësinë të jetë më bujare.

Sidoqoftë, nëse agjentët e Inteligjencës Artificiale i përmbushin pritshmëritë, konsumatorët mund të mendojnë se kostoja shtesë ia vlen barra qiranë./Monitor

Investigimi bombastik i ‘Washington Post’: Shqiptarët tejkalojnë Escobar-in, dominojnë bumin e trafikut global të kokainës

Gazeta e madhe amerikane, ‘Washington Post’ ka publikuar një investigim të gjatë për atë që e quan bum global të trafikut të kokainës. Gazeta thekson se ky bum i trafikut të kokainës po sfidon dekada përpjekje anti-drogë në mbarë botën. Sipas investigimit, mafia shqiptare po dominon trafikun e kokainës në botë. Më poshtë pjesë nga shkrimi

Guajakil, Ekuador – Zoti i drogës i kishte shpëtuar ligjit në tre vende dhe ai planifikoi ta bënte përsëri.

Në më pak se një dekadë, Dritan Rexhepi kishte ndërtuar një biznes kontrabande që shkonte nga fushat e Kolumbisë në portet e Ekuadorit dhe në rrugët e Evropës, thanë hetuesit italianë dhe latinoamerikanë, duke rivalizuar ndikimin e karteleve të fuqishme të Meksikës. Marka e tij, e gdhendur në pako kokaine, ishte “Bello” – i bukuri.

Ngritja e shqiptarit nga një person i armatosur në vendin e tij në mbret transatlantik është pjesë e një bumi global në industrinë e kokainës, një tregti që është shumë më e madhe dhe më e larmishme gjeografikisht se në çdo moment të historisë. Amerika e Jugut tani prodhon më shumë se dy herë më shumë kokainë sesa një dekadë më parë. Kultivimi i kulturave koka në Kolumbi, origjina e shumicës së kokainës në botë, është trefishuar, sipas shifrave të SHBA-së, dhe sasia e tokës së përdorur për të rritur përbërësin bazë të drogës është pesë herë më shumë se sa në kohën e lordit famëkeq të drogës Pablo Escobar, i cili u vra në vitin 1993.

Dhe prodhimi vazhdon të rritet. Një rekord prej 2,757 ton kokainë u prodhua në të gjithë botën në vitin 2022, një rritje prej 20 për qind krahasuar me vitin 2021, sipas raportit më të fundit global të drogës nga Zyra e OKB-së për Drogën dhe Krimin (UNODC).

“Po shkon lart e lart e lart,” tha Thomas Pietschmann, një oficer kërkimor në UNODC. “Disa vite më parë, njerëzit thoshin se e ardhmja është droga sintetike … Tani për tani, është ende kokainë.”

Për dekada, konsumatorët e kokainës ishin kryesisht amerikanë dhe ndalimi ishte një prioritet i qeverisë amerikane. Por pavarësisht dhjetëra miliarda dollarëve të shpenzuara në luftën e SHBA-së kundër drogës në Amerikën Latine, industria jo vetëm që është rritur, por është globalizuar, me rrugë të reja, tregje të reja dhe sipërmarrje të reja kriminale.

Pothuajse secili nga kombet kontinentale të Amerikës Latine është bërë një prodhues ose lëvizës kryesor i drogës, me Ekuadorin tani një nga pikat më të rëndësishme të tranzitit të kokainës në botë. Kërkesa po rritet në Evropë, e cila rivalizon Shtetet e Bashkuara si destinacioni kryesor i kokainës në botë. Konfiskimet e kokainës në vendet e BE u rritën pesëfish midis 2011 dhe 2021 dhe tejkaluan ato në Shtetet e Bashkuara në 2022. Ndërsa Shtetet e Bashkuara mbeten një treg i madh, përdorimi i kokainës ka rënë me rreth 20 për qind që nga viti 2006, sipas UNODC.

Grupet kriminale ballkanike, italiane, turke dhe ruse janë përfshirë të gjitha në Amerikën Latine për një pjesë të aksionit. Pak kanë arritur të futen në trafikun e kokainës, ashtu si rrjetet kriminale shqiptare, thonë hetuesit dhe analistët.

“Ne e dimë se nuk ka vetëm një kanal për kokainën,” tha Marco Martino, një zyrtar i lartë i policisë italiane, i ngarkuar me koordinimin e operacioneve kundër narkotikëve. Por “shqiptarët”, tha ai, “janë më të mirët dhe më të mëdhenjtë”.

Ndërsa prodhimi i kokainës po shpërthente, thanë hetuesit, rrjetet kriminale shqiptare shfrytëzuan mundësinë që ajo ofronte. Ata ishin kritikë për dërgimin e drogës në Evropë dhe nxitjen e konsumit në të gjithë kontinentin.

Rexhepi, 44 vjeç, ndërtoi pjesën më të madhe të perandorisë së tij nga një qeli burgu ekuadorian, duke krijuar lidhje me bandat e Amerikës Latine dhe duke e kthyer bllokun e qelisë së tij në një suitë ekzekutive.

Një avokat, që e përfaqëson atë në Shqipëri, nuk pranoi të komentonte. Rexhepi, në një deklaratë të vitit 2015, mohoi çdo përfshirje në trafikun e drogës, “qoftë si autor, bashkëpunëtor apo ndihmës”. Por në vitin 2021, Italia kërkoi ekstradimin e tij, duke paralajmëruar autoritetet në Ekuador në një letër nga ambasada e saj në Kuito se Rexhepi ishte “udhëheqësi i padiskutueshëm” i një rrjeti shqiptar të trafikut të drogës me shtrirje globale dhe akses në “sasi të pafundme kokaine”.

Shfaqja e Rexhepit si një ndërmjetës i frikshëm pushteti brenda një burgu federal në provincën Cotopaxi ishte simptomatike e rënies së kontrollit të qeverisë në Ekuador. Por me autoritetet në Romë, që kërkonin ta burgosnin për trafik droge, ai vendosi se ishte koha të lëvizte sërish.

Një gjykatës vendas, duke përmendur një nevojë mjekësore, e urdhëroi atë të të lirohej dhe të vendosej në arrest shtëpiak në një lagje të pasur këtu në qytetin port të Guajakilit në gusht të vitit 2021, sipas zyrtarëve ekuadorianë.

Më pas, siç mund të paramendohej, Rexhepi u zhduk.

Ky hetim mbi zgjerimin global të biznesit të kokainës dhe rritjen e trafikantëve shqiptarë të drogës bazohet në intervista me më shumë se dy duzina zyrtarë aktualë dhe ish në Ekuador, Kolumbi, Evropë dhe Shtetet e Bashkuara, anëtarë të bandave në Ekuador dhe mijëra faqe dokumente gjyqësore nga Ekuadori, Shqipëria dhe Italia. Ai zbulon sesi rrjetet kriminale të udhëhequra nga shqiptarët depërtuan në portet, gjyqësorin, sistemin e burgjeve dhe forcat e sigurisë së Ekuadorit për të fituar kontrollin e pjesëve kyçe të zinxhirit të furnizimit të kokainës dhe për të shkaktuar një përmbytje të drogës në Evropë – një treg kokaine prej më shumë se 12 miliardë dollarësh në vit, sipas BE.

“Me këto fitime, këto organizata arrijnë të përshkojnë të gjitha institucionet publike dhe private, duke korruptuar çdo strukturë,” tha në një intervistë ish-drejtori i Ekuadorit kundër narkotikëve, gjenerali Willian Villarroel.

Sipërmarrësit e trafikut të drogës nga Shqipëria, një vend me vetëm rreth 2.8 milionë banorë, kanë filluar të rivalizojnë kartelet më të fuqishme në botë duke punuar me ta, jo kundër tyre, duke transformuar mënyrën se si drejtohet tregtia. Rrjetet e reja, thonë hetuesit, janë shpesh koalicione kriminale të grupeve të ndryshme dhe të pavarura, sesa kartele hierarkike dhe konkurrente të dhunshme.

Europol është në dijeni të dhjetëra klane “shqipfolëse” apo rrjete të organizuara kriminale që veprojnë aktualisht në Evropë, tha në një intervistë Robert Fay, kreu i njësisë së drogës në Europol.

“Nuk ka të bëjë me sa njerëz keni,” tha Fatjona Mejdini, një analiste shqiptare në Iniciativën Globale kundër Krimit të Organizuar Transnacional. “Ka të bëjë me aleancat e duhura që mund të krijoni.”

Nga qelia e burgut në Ekuador, Rexhepi hapi rrugën. Ai u miqësua me drejtuesit e bandës më të fuqishme të Ekuadorit, Los Choneros, të cilët tashmë punonin për kartelin Sinaloa të Meksikës, sipas një prej anëtarëve themelues të bandës, i cili, si disa të tjerë të intervistuar për këtë artikull, foli në kushte anonimiteti për shkak të shqetësimeve të sigurisë. .

Kjo çoi në partneritete strategjike si me trafikantët e Amerikës së Jugut, ashtu edhe me krerët e bandave në të gjithë Evropën. Qëllimi i tij ishte i thjeshtë, hetuesit dhe analistët thanë: të shesë sa më shumë kokainë me fitim të bollshëm për të gjitha palët në marrëveshje.

“Rexhepi është pionieri”, tha Mejdini.

Tregje të reja në Afrikë dhe Azi

Zotët e kokainës vazhdojnë të përshtaten, të diversifikohen dhe të lulëzojnë.

Ndërsa autoritetet e zbatimit të ligjit në Evropë kanë intensifikuar operacionet e ndalimit, veçanërisht në portet kryesore në Evropën Veriore, trafikantët e drogës duket se po zhvendosen në pika të tjera hyrjeje. Holanda dhe Belgjika, shtëpia e porteve më të mëdha në Evropë, kapën rreth gjysmën e sasisë së kokainës në gjysmën e parë të vitit 2024 sesa në të njëjtën periudhë të vitit të kaluar.

Spanja, e cila ka vazhduar të konfiskojë sasi rekord kokaine, duket se po kalon Belgjikën dhe Holandën si porta më e rëndësishme e Evropës për kokainën. Suedia dhe Norvegjia raportuan gjithashtu konfiskimet rekord të kokainës në porte në vitin 2023, sipas BE-së. Agjencia e Barnave. Gjermania pa më shumë se dyfishimin e konfiskimeve të kokainës midis 2022 dhe 2023, sipas UNODC.

Trafikantët po përdorin gjithnjë e më shumë laboratorë në Evropë për të përpunuar kokainën ose për ta ndarë atë nga materialet e tjera që përdoren për ta fshehur. E.U. raportoi çmontimin e 39 laboratorëve të kokainës nëpër shtetet anëtare në vitin 2022, nga të paktën 16 në 2019; një laborator, i zbuluar nga autoritetet në Spanjë në vitin 2023, nxirrte 200 kilogramë (pothuajse 450 paund) kokainë çdo ditë.

Tregjet e reja përtej Evropës vazhdojnë të hapen si përgjigje ndaj konsumit të kokainës. Australia raportoi prevalencën më të lartë vjetore të përdorimit të kokainës në botë, sipas UNODC, megjithëse të dhënat e ujërave të zeza sugjerojnë se shumica e konsumatorëve të kokainës e përdorin drogën vetëm herë pas here. Në fillim të dhjetorit, autoritetet australiane kapën mbi dy ton kokainë, sekuestrimi më i madh ndonjëherë i drogës në vend. Vetëm disa ditë më parë, marina kolumbiane njoftoi kapjen e gjashtë “narko-nëndetëseve” që mbanin më shumë se 225 ton kokainë, duke përfshirë një që transportonte pesë ton kokainë në Australi.

Ndërsa të dhënat për Azinë janë të kufizuara, konsumi dhe konfiskimet e kokainës po rriten në Kinë dhe Japoni, raporton UNODC. Ai ka vënë në dukje gjithashtu rritje të konfiskimeve në Indi, Malajzi dhe Filipine, duke sugjeruar se ato mund të shfaqen si qendra rritjeje për trafikantët. Nëse normat e konsumit të Azisë do të përputheshin një ditë me atë të Evropës, numri i përdoruesve të rregullt të kokainës atje mund të rritet nga 2 milionë në mbi 40 milionë, sipas UNODC.

“Janë fëmijët e klasave të larta ata që e marrin atë,” tha Pietschmann, oficeri i kërkimit të UNODC. “Potenciali është aty. … Ka një brez të ri atje, brezi i ri ka para dhe brezi i ri shkon në festa.”

Sipas zyrtarëve australianë, grupet kriminale shqiptare thuhet se kanë filluar të krijojnë rrjete në Australi, duke shfrytëzuar dobësitë në sistemin e imigracionit të vendit dhe duke kapitalizuar në një treg në lulëzim me çmime të larta kokaine.

Shqiptarët kanë mundur ta përsosin operacionin e tyre pothuajse kudo, tha Mejdini.

“Nuk ka më kufi për ta,” tha Mejdini. “Modeli që ata kanë krijuar, për të krijuar aleanca, për të bashkëpunuar me të huajt e tjerë, i ndihmon ata të shkojnë kudo. Kudo që ka kërkesë, ata do të jenë dërguesit.”

Disa analistë spekulojnë se Turqia, ku zyrtarët raportuan një rritje prej 45 për qind të konfiskimeve të kokainës midis 2020 dhe 2021, mund të bëhet një korridor vendimtar për lëvizjen e drogës në lindje.

Aty autoritetet e gjetën Rexhepin në nëntor 2023, dy vjet pasi u lirua nga burgu në Ekuador. Ai u arrestua në përgjigje të kërkesave për ekstradim nga Italia dhe Shqipëria.

‘Mbreti’ e kishte shkëmbyer një jetë luksi me një tjetër, pasi mbërriti në Turqi me një pasaportë kolumbiane me pseudonimin Benjamin Omar Perez Garcia dhe u vendos në një vilë të bardhë në një periferi bregdetare të Stambollit, thanë autoritetet.

Ai mbetet prapa hekurave në Turqi — tani për tani. sn

Çfarë ndodh pas dënimit në mungesë për krime lufte?

Institucionet e Kosovës, me shumë gjasë, bazuar në ligjet në fuqi, do të lëshojnë fletarrestime të kuqe të Interpolit për personat që janë dënuar në mungesë për krime lufte. Kështu ka thënë për Radion Evropa e Lirë (REL) Ehat Miftaraj nga Instituti i Drejtësisë në Kosovë, një organizatë joqeveritare që monitoron sistemin e drejtësisë në Kosovë.

Gjykata Themelore në Prishtinë, më 26 dhjetor, e dënoi me 15 vjet burgim Çedomir Aksiqin, për akuzën krime lufte kundër popullsisë civile, të kryera nga janari deri në maj të vitit 1999 në territorin e komunës së Shtimes, përkatësisht në fshatrat Reçak, Malopolc dhe Petrovë. Ky është vendimi i parë për krime lufte i marrë në mungesë, bazuar në Kodin e ndryshuar të Procedurës Penale të vitit 2022.

“Megjithatë, procedura për lëshimin e një urdhërarresti të kuq për personat që nuk janë të kapshëm për institucionet e drejtësisë ishte detyrim edhe para gjykimit”, thekson Miftaraj. Gjykimi në mungesë, sipas sistemit të drejtësisë në Kosovë, mund të zhvillohet vetëm me kusht që prokuroria dhe gjykata t’i kenë shteruar të gjitha mjetet për ta siguruar praninë e të akuzuarit.

REL-i iu drejtua Ministrisë së Drejtësisë në Qeverinë e Kosovës me pyetjen nëse është kërkuar lëshimi i ndonjë fletarrestimit të kuq për Aksiqin para gjykimit dhe nëse do ta bëjnë tani pas vendimit – por deri në publikimin e këtij teksti nuk ka marrë përgjigje.

Kosova nuk është anëtare e Interpolit, prandaj fletarrestimet lëshohen me ndërmjetësimin e Misionit të Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK).

Nga ky mision, në përgjigjen për REL-in, thanë se nuk komentojnë raste individuale dhe se informacionet më të hollësishme për rolin e UNMIK-ut në lëshimin e fletarrestimeve të Interpolit në emër të Kosovës mund të gjenden në faqen e tyre të internetit.

Sipas saj, UNMIK-u përcjell njoftimet në Interpol, i cili lëshon dhe publikon njoftime (fletarrestime) që plotësojnë kërkesat e Kushtetutës së Interpolit dhe rregullat e tij për përpunimin e të dhënave. Theksohet se ky mision nuk është i përfshirë në asnjë proces ligjor që mund të pasojë pas lëshimit të fletarrestimit nga Interpoli.

“Ekstradimi për krime lufte është çështje politike”

Prokurorja Habibe Salihu deklaroi gjatë gjykimit se kishin provuar ta gjenin të akuzuarin Çedomir Aksiqin në adresën që ai e kishte në Kosovë, por ai nuk ishte i pranishëm asnjëherë. Sipas raportimeve të portalit Betimi për Drejtësi, disa nga dëshmitarët në çështjen Aksiq ishin në dijeni se pas luftës ai kishte shitur shtëpinë e tij në Kosovë. Prokurorja gjithashtu deklaroi se gjatë hetimit kishin siguruar adresën që i akuzuari kishte në Serbi dhe përmes Bashkëpunimit Ndërkombëtar Juridik kishin dërguar kërkesë për t’ia dorëzuar thirrjen e gjykatës Aksiqit.

Megjithatë, përgjigjja ishte se nuk ishte e mundur të sigurohej prania e tij. Avokati nga Serbia, Ahmed Dellimagjec, në një deklaratë për Radion Evropa e Lirë shpjegoi se Serbia nuk dëshiron të veprojë sipas fletarrestimeve të kuqe të Interpolit kur bëhet fjalë për ekstradimin e shtetasve të saj në Kosovë.

Dellimagjec thekson se kjo është një çështje politike, pasi ministri i Drejtësisë i Serbisë merr vendimin përfundimtar nëse dikush do të ekstradohet në një vend tjetër.“Në çështjet për krime lufte, ku serbët gjykohen në Kosovë dhe shqiptarët në Serbi, kjo është ekskluzivisht politike. Nëse Serbia do të pranonte të ekstradonte një shtetas të saj në Kosovë, kjo do të nënkuptonte që ajo de facto i njeh ato gjykata”, tha ai. Megjithatë, ai shtoi se personi i kërkuar mund të arrestohet nëse udhëton në një vend tjetër anëtar të Interpolit.

“Unë mendoj se një Gjermani apo Itali do të vepronin sipas fletarrestimit të Interpolit dhe se personi do t’i dorëzohej Kosovës”, shtoi ai. Një fletarrestim i kuq nga Interpoli nuk është i njëjtë me një fletarrestim për kapje, pasi vendet anëtare zbatojnë ligjet e tyre dhe vendosin nëse do ta ekstradojnë atë person. Serbia nuk i njeh institucionet e Kosovës pasi nuk e njeh pavarësinë e saj dhe nuk ka marrëveshje të ndërsjella për ekstradim, as nuk ekziston një bashkëpunim i drejtpërdrejtë juridik mes tyre.

Avokati Dellimagjec gjithashtu theksoi se Kushtetuta e Serbisë garanton mbrojtjen e qytetarëve kur bëhet fjalë për ekstradim në vende të huaja për gjykim, duke specifikuar se ata nuk do të ekstradohen, por mund të gjykohen në Serbi.

Fondi për të Drejtën Humanitare kundër gjykimeve në mungesë

Bekim Blakaj nga Fondi për të Drejtën Humanitare në Kosovë nuk mbështet gjykimet për krime lufte në mungesë, duke theksuar se një praktikë e tillë “bie ndesh me standardet evropiane për një gjykim të drejtë”. “Kur i akuzuari nuk është në gjendje të mbrohet vetë, për ne ky nuk është gjykim i drejtë. Nuk mund ta komentoj vendimin, sepse është në shkallën e parë, por ajo që kemi vërejtur përmes monitorimit të këtij procesi është se mbrojtja e caktuar zyrtarisht nuk ka treguar angazhim të madh, kështu që pothuajse të gjitha provat e prokurorisë janë pranuar. Nuk kishte asnjë provë nga ana e mbrojtjes”, tha Blakaj.

Ai mendon se vendimet në mungesë përbëjnë një “drejtësi të dukshme në shikim të parë” për viktimat, ose anëtarët e familjeve të tyre, por se ata nuk do të jenë të kënaqur me kalimin e kohës, pasi të dënuarit do të vazhdojnë të jenë të lirë. “Nëse gjykimet në mungesë ndodhin rrallë, mund të jenë të pranueshme. Por, nëse kjo bëhet një dukuri e zakonshme, do të përbënte problem, sepse do të ketë një numër të madh të dënuarish për krime lufte që nuk do ta vuajnë dënimin. Sigurisht, kjo nuk do të ndikojë pozitivisht te viktimat ose anëtarët e familjeve të tyre”, shtoi ai.

Nga ana tjetër, Ehat Miftaraj shpjegon se të dënuarit për krime lufte në mungesë mund të arrestohen dhe t’i ekstradohen Kosovës nëse udhëtojnë jashtë territorit të Serbisë. “Bazuar në ligjin në fuqi në Kosovë, të gjithë ata që janë dënuar në mungesë për krime lufte, pas arrestimit dhe ekstradimit në Kosovë, kanë të drejtë për një gjykim të ri nëse e kërkojnë, që do të thotë se procesi do të nisë nga fillimi”, shpjegon Miftaraj.

Ligji për procedurën penale përcakton se personat që gjykohen në mungesë, pasi autoritetet nuk kanë arritur ta sigurojnë praninë e tyre, kanë të drejtë për një gjykim të ri dhe pa kushte kurdo që arrestohen. Edhe avokati Dellimagjec thekson se do të ketë një gjykim të ri nëse një shtet tjetër, përveç Serbisë, vepron sipas fletarrestimit të Interpolit dhe ekstradon të dënuarit për krime lufte në mungesë në Kosovë.

“Ky vendim mund t’u shërbejë atyre (Kosovës) vetëm si bazë për të shpallur një fletarrestim, si një mënyrë për ta gjetur atë person, për ta siguruar praninë e tij dhe për ta gjykuar përsëri”, tha ai. Ministrja e Drejtësisë, Albulena Haxhiu, deklaroi më 23 dhjetor në një konferencë për drejtësinë tranzicionale se Departamenti për Krime Lufte në Prokurorinë Speciale ka ngritur 67 aktakuza.

Ajo sqaroi se aktakuzat janë ngritur në 62 raste kundër 174 personave, ndërsa në 10 raste gjykimi zhvillohet në mungesë.

Ministrja theksoi se gjykimet në mungesë janë të rëndësishme, “duke pasur parasysh që Serbia nuk dorëzon kriminelët e luftës”.

Gjatë luftës në Kosovë, nga viti 1998 deri në 1999, u vranë mbi 13.000 civilë, ndërsa mijëra të tjerë u zhdukën. Mbi 1.600 persona vazhdojnë të jenë ende të pagjetur – pjesa më e madhe e tyre shqiptarë. REL

“Skenarët e përballimit të epidemive”- Prof. Myftar Barbullushi: Të vërtetat Universale të Covid-19

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

Dalja në zgjedhje është provë dashurie ndaj Atdheut! – Nga Skënder MULLIQI

Dronët Bayraktar- Maqedonci: 270 mln euro u shpenzuan për blerje të armatimit dhe pajisjeve ushtarake

Ne duhet të mbështesim përpjekjen e Trumpit për të blerë Groenlandën

Fichte: Kultura si instrument lirie- Nga ILIR CENOLLARI

A kishte të drejtë Presidenti amerikan Donald Trump….?- Nga AGRON SHABANI

Fati i Kosovës nuk varet nga Serbia, por nga Amerika shpëtimtare- Nga Prof.Dr.Mehdi HYSENI

Barometri diplomatik

Shtetaset turke në Mal të Zi: ‘Në kërkim të ndjenjës së përkatësisë’

Kujtimet e ditëve të para dhe takimet në Mal të Zi

Motivimi për shpërngulje

Psikologjia e turmës!- Nga AGRON SHABANI

Për ku jeni nisur ju LDK Nga Nazmie Shabiu

The Economist: Ç’mund të presim nga IA në vitin 2025? OpenAI dhe Google shpalosin produktet më të reja

Investigimi bombastik i ‘Washington Post’: Shqiptarët tejkalojnë Escobar-in, dominojnë bumin e trafikut global të kokainës

Çfarë ndodh pas dënimit në mungesë për krime lufte?

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

Komentet

Barometri diplomatik

Kujtimet e ditëve të para dhe takimet në Mal të Zi

Motivimi për shpërngulje

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

NEWS LETTER

SOCIAL