VOAL

VOAL

SHTËPISË SIME – Poezi nga LUIGJ GURAKUQI

March 2, 2021

Komentet

Letër e arkivuar: Hedie Jaho Sokoli (Logu)- Nga HASAN MUZLI SELIMI

 

VERBËRIA NDAJ SË VËRTETËS –

                                                                                                 -ËSHTË CINIZEM ËSHTË PADREJTESI.”

 

 

E dashtun Hedie!

Me këtë hymn me kujtove fjalimin e Plutarkut mbi varrin e vllait. Bota intelektuale e kohës e quajtën Plutarkun dashnor të fjalës, të ndjenies, të shpirtit, të marrëdhënies, e aq më shumë të demonstrimit të dashurisë për njeriun e gjak-zemrës.

Tani unë lexoj, mendoj, kujtoj, harroj, bile edhe mallin e braktis. Atij i them nuk kemi rrugë bashkë, prapë ai këmbëngul të më shoqëroj, por unë e godas sa më vjen keq prej tij. Ndaloj e përkëdhel, sikur përkëdhelnim ty, kur ti erdhe me britmë në shtëpinë tonë. Aty më rri mendja, në ato çaste të kobshme për ne. Aty që dielli filloi të lotojë, rrezet i largoj prej ku ne flisnim, qanim, qeshnim, lëviznim pa gravitet. Prej aty ku ti e quan me të drejt Troja-Itaka e IME. Vaji, piskama jote solli me vete kobin. Ti e ndieje atë, na njoftove, e vuaje edhe pse akoma kishe shumë pak njohje edhe me instinktin

Si sot më kujtohet, kur ti erdhe për herë të parë në shtepinë tonë. Na gjete me lot, mall, zgjove gëzimin. Ti ishe ajo që ndyshove statusin të të gjithëve çka ishin gjallë. Na detyrove të duam, të duam për sinqeritetin dhe përkushtimin tënd, për zellin dhe dëlirësin.  Ja sot më bëre të mendoj, të mendoj e të mburrem me ty, të hedh në faqet e librave të mi një dedikim-kujtim e ky të dëgjohet gjithkund. Sepse dikush me njihka, se dikush më bën historinë, se dikush më paska ndjek në çdo hap, e ky dikush më harton filozofinë e koncentruar të jetës time të trazueme, se ky dikush qenka investimi im. Me thënë të drejtën gjithmonë jam përpjekë të jem paksa modest. Modestia ka anët e mira, por skllavëria ndaj modestisë sjell inferioritetin ndaj mjedisit ku jeton. Pastaj mund ta them me plot gojë se: Verbëria ndaj së vërtetës është padrejtësia më e madhe. Sidomos kjo, kur këtë padrejtësi e bërë ndaj vetes. Pra drejtësia nuk mund të arrihet duke mos vlerësua veten. Këtu kemi të bëjmë me ndërgjegjen. Unë mendoj se gjykata më e rreptë për njeriun është ndërgjegjja. Njeriu kësaj gjykate nuk i shpëton dot. Kjo e ndjek njeriun gjithë jetën edhe pas … . Në konceptin cinik të egoizmit, nuk do të thotë që është ves egoizmi, as cinizmi. Të dyja janë virtyte dhe prekin karakterin e njeriut në rrugëtimin e tij drejt përparimit. Nuk ndalem unë duke analizuar fakte dhe provuar e miratuar shkrimin tënd, por do të bashkëbisedoj me ty si dikur, kur unë kisha nevojë t’i hapesha dikujt. E nuk gjeja njeri që heshtë para rrëfimeve të mia pa bërë mëkat. Ndoshta duhej sakrifica e përtypjes dhe fryrjes në mos rrëfim deri në plasje. Anoja shpesh nga vetja dhe i thoja vetes se mua nuk më duan. Biles nuk më vlerësojnë as për mendimet e mia. Ky ishte përfundimi im në gjendjen që solli jeta. Nuk e kuptoja që shpirti kërkonte atë që i mungonte. Më thoshin njerëz të ditur që ndërgjegjja, shpirti, zemra po të kërkojnë bashkimin në një rrugë “Sufiste”. Nuk e kuptoja, duhet të më braktisni tani që unë nuk e kam kuptuar, duhet të më braktisni që nuk kam kuptuar shumëçka që vinte jashtë  dhe pavarësisht nga unë. E pyesja veten, nuk merrja përgjigje. Lodhesha mbi libra të çdo lloj, por nuk ishte ajo libër që i nevojitej shpirtit, koshiencës. Zoti i Madhnueshëm ka bërë një projekt fillestar dhe e përmbush atë me shumë fanatizëm. Ndoshta bën ndonjë përjashtim për ndonjë që e ka nxjerrë vet për ta pasur në dukje, ati mund tij bëjnë ndonjë lëshim, ose tolerim. E ja erdhi, erdhi për mua vegimi, më nxori në horizontin e kuadratit të shenjës së ujorit. Përbindëshi iluzion u shkatërrua  prej forcës së magjisë pozitive. Tani flasim pa frikë, pa dorashka, me arsye të plakur, me ndijimet e pjekura e shumë më shumë të ndjeshme.

Hedie!

Nuk do të bëj letër të haptë, si korifejt njëri-tjetrit edhe pse ti je për mua një nga ata. Unë kam lexuar letra të korifejve të mendimit njerëzor që i drejtoheshin hapur njëri-tjetrit. Edhe pse i drejtoheshin hapur nuk i quanin të hapta. Por…! Në një vend kam lexuar që një filozof u bashkua në mendime me një bashkëbisedues shkencor: Ai bashkoj komponetet jetësore. Tha me shumë kokëfortësi, në radhën e parë preferoj Zotin-Besimin, në rradhë të dytë preferoj njeriun, në rradhë të tretë preferoj mendjen. Secila nga këto sipas mendimit tim janë të lidhura në mënyrë të pazgjidhur me njëra-tjetrën për të konfirmuar besimin. E pra, njeriu zot, baba jonë po largohej. U tret besimi, ai, besimi pra u rrokullis deri në honet e moskthimit. Po, baba u largua pa u kënaq me ty, nuk ndjeu-shikoj asnjë rritje, nuk pa asnjë togfjalësh gëzimi. Ky është pengu im. Për shumë si për babën tim disaherë them është padrejtësi. Gaboj, … por kështu më duket e ndiej, e shfaq.

Ai, baba pra që i kishte ditët e numëruara, ishte gëzuar për ty aq shumë sa rendi të vinte aty dhe të shikonte, të prekte, të perceptonte, të quhej gjysh. Edhe pse ti e dada erdhët ai nuk u kënaq me ty, sepse ishte krejt i pamundur. I pamundur, ditët iu mbaruan, numerikisht e zëvendësove.

Mbaj mend ato ditë, kur baba ndërroj jetë. Ishte dita më e trishtuar e jetës time. Vogëlsia dhe shkathtësia tek unë nuk kishin më maratonën e garës së fituar. Rruga tani ishte e zënë, ajo mbante gurë e ferra.  Ngjarjet në shtëpinë tonë rrodhën si ujërat e rrëmbyeshëm të një lumi ku verës fshihet e dimrit ngre krye pa kursyer as veten.

Ahhh, sa nevojë pata per këtë letër bashkëbiseduese. Aq sa pata nevojë për babën, pata nevojë për mallin, ky mall që po më gërryen gati çdo ditë. E pata nevojën e rrëfimit. Të thashë unë e dua rrëfimin, ti e din, e din që edhe pse nuk kam mëkat rrëfimi është virtyt. Mëkati për mua është i huaj, i dëmshëm, i pështirë, nuk është ves, është gjallës brenda shpirtit të lig. Mendojnë se mëkati është vetëm tradhti, jo more mëkati është ai ves që grin njeriun dhe e kthen atë në qenie pa arsye, pa ndjenja, pa mendim, pa rrugë. Për mëkatarin e tillë nuk ka paqe, ka ferr, ka dhimbje, ka inferioritet shpirtëror.

Ngushëllimi erdhi si re e kuqe të një bote grih, erdhi në tymin e kohës. Ngushëllimet ishin i shkreti, lloje epitetesh të ndryshme. Ti nuk e di që unë gjithë jetën kam qenë i mangët prej mungesës së babës. Gjallnova nën kujdesin e nanës e shumë të Halilit. Të them jam jetim nuk më ka hije. Nuk më ka munguar asgjë përveç autoritetit prindëror. Autoriteti i babës është elementi më i pa zëvendësueshëm në krijimin e karaktereve tek fëmija, sidomos kur fëmia djalë. Këtë e kam provuar në jetë, nuk guxon askush të provoj të kundërtën. Nuk më dhanë barrë për të mbajtë përkujdesje në jetën e përditshme në familje. Pra, Halili me zhveshi nga çdo përgjegjësi, përveç të asaj të kërkimit të diturisë. Kjo ishte egoja ime dhe detyrim-vendim në heshtje për të përmbush dëshirën e babës. Ti besoj e di se sa herë ai, Halili, baci i të gjithëve të brezit tënd në shtëpi thoshte thirri babës, ai të udhëheq, ai po pret. Në çdo punë mistike thërras babën, gjithçka zgjidhet. Ai, Halili pra, qe mentori im, konfirmimi im i jetës, i vuajtjes, i punës e më në fund i mallit që e përkëdhel.

Hedie, Nana u lodh shumë me mua. Më rriti dy here, harxhoj shumë energji që unë të jem njeriu i punës. Sa shumë e kam deshtë nanën e kam dëgjua atë, i kam numëruar frymëmarrjen edhe me kilometra larg. Sot i kërkoj falje dhe i nënshtrohem vullnetit saj. Ti e di që në poezinë time thashë dikund, ’’ dua të vdes dhe të ringjall nanën’’. Ajo nuk iu gëzua kurrë jetës. Edhe kur ju lindët, në shtëpi kishte zë, këngë, gaz, britma loje të mjaftueshme, ajo nuk ishte e kënaqur, sepse ti ia di brengat. Vllezërit në lulen e djalnisë iu vranë për Atdheun, baba i vdiq, nana me një vlla në kushte fizike të pamundura, ishin ndryshku i nanës. Baba vdiq, kur nana kishte shumë nevojë për të, sepse ne po rriteshim. Vuajtjet e nanës i kam thënë në një vend tjetër. E këtu nuk po zgjatem por … .

Me ty kemi nda gëzimin, suksesin, dështimin, kemi mbështetë njëri tjetrin edhe pse ti ishe krejt e vogël. Nuk e di kisha besim tek ti  dhe ti e ke justifikuar këtë besim që unë e admiroj dhe e kam si shejtni. Ti e di që të gjitha motrat më kanë mbajt si me qenë unë “Orli Balosh” E për këtë nuk mund të veçoj asnjërën, por sipas radhës dhe moshës kontributi ndryshon.

E dashtun Hedie!

U bë shkak ky koment në FB në faqen e poetit, prozatorit, analistit, biografit Lulzim Logu që ne të dy të shndërrojmë mendimet tona në lidhje me mirënjohjen, me dashurinë, me përjetësinë, për modestin e virtyte të tjera. Ai, Lulzimi është inkurajuesi i  pakapërcyeshëm në rrugëtimet e krijuesve.

“ Korbat kanë nevojë të bisedojnë, gjuha e tyre nuk është gjithnjë paranoja jonë. Korbat duan dritën, duan diellin, nuk bëjnë konkurencë me ngjyrat. Gjuhën e njerëzve e duan dhe e njohin. Korbat rrinë në vende të shkreta, pa njerëz, pa kafshë, pa lule, pa këngë. Kënga e tyre vallëzon në hojet mitike dhe ne na bën supersticiozë. Gjëja e parë, kur shikon një shpend me emrin korb të shkon në mendje nata meskine, varret, vetmia poshtë blerimit, hijet e verës. Asnjeherë nuk të shkon në mendje që ky shpend ka një hall dhe e do këshillimin, ngushëllimin dhe se fundi shpëtimin. Bisedo me të poet dhe do gjesh diçka patjetër!…”

Unë duhet të di, bile i di gjuhët e shpendëve, të kafshëve dhe të njerëzve po e po. Kemi marrë me koshiencë detyrën e klerikut. Një ditë iu thashë disa besimtarëve. Nuk jam një klerik halli, por një klerik koshience. Hyj është dhe mbetet besimi kryesor, për tek ai duhet një udhërrëfyes që unë e gjeta me shumë mund, shumë sakrifikova. Më mbetet peng që nuk e gjeta në koheën e adoleshencës që të rritem me koshiencën që të detyron të jesh i tillë.  Edhe kjo ka mbetë për shkak se baba nuk ishte, ndoshta koha, rrethanat, nuk ma jepnin këtë dhuratë. Mësimi bëhet edhe në fshehtësi. Mbaje sekret këtë që ta thashç.

Shndrisin të gjitha pozicionet në fushën e jetës, por pozicioni i besimit është parësori. Jeta dhe natyra që na rrethojnë ka florën, faunën. Dallimi kryesor midis florës dhe faunës është se flora flet për jetën bimore të një ekzistencëteritorialiteti ose një periudhe të caktuar, ndërsa fauna përfaqëson jetën e egër të një hapësire, ose periudhe specifike. Dikur thoshim më thuaj veglat e punës të tregoj periudhën historike. Unë tani them më thuaj florën-faunën të tregoj vendin ku ndodhesh në gjitha planetet.

Toka është planeti i vetëm në të gjithë universin, që mund të mbështetem. Të mbështem dhe të zhvilloj jetën në kompleks. Në fakt, është një shtëpi, ka një çati për miliona forma të jetës. Shumëllojshmëria e bimëve dhe e kafshëve të egra, në botë, njihet si biodiversitet. Kudo që të shkojmë, ne gjejmë një larmi të ndryshme të bimëve, luleve, zogjve, insekteve, kafshëve dhe mikroorganizmave të tjerë. Në shtëpinë time atje ka shumë insekte. Nuk lejoj t’i vrasin askush, me asnjë lloj mjeti. Ato kanë zonën e vet të influencës dhe të jetës. Janë bashkudhtare me ne në jetë e kudo. Ka shumë pëllumba të egër, dallëndyshe etj. Një ditë erdhi një shpend që nuk e kisha parë kurrë as në albume. Qendroj gati një orë. Më pranoj të flas me të, bile edhe ta fotografoj. Iu tregova shumë njerëzve. Thanë se është lejlek. Nuk ishte koha për lejlek, por as forma e jashtme e tij nuk ngjasonte. Përfundimisht mendova, shpirtërat, shpirtërat udhëtojnë, në çdo vend që kanë qenë do shkojnë, me një formë tjetër, me një substancë tjetër. Do të them një ngjarje që në kohën e ndodhur ka bërë  bujë. Shejh Shefqet Shejh i Teqes Madhe të Sadive në Gjakovë, kaloj në jetën tjetër. Ditën e varrimit mbi arkivolin e tij ulet një shpend në anën e djathtë të arkivolit ku gjendeshin gjunjët e Shejh. Gjatë gjithë kohës së dhikrit, namazit që u bë në ditën e varrimit, ai shpend nuk lëvizi. Qëndroi me kokën ulur, në zi. Ja kush është shpendi, kush është zogu i malit, i pyllit. Po shpirti kush është? Ai lloj shpendi nuk është parë kurrë. As atë ditë nuk u pa, kur erdhi, as kur u largua.

E di që do thuash, pse u zgjate kaq shumë me këtë paragraf? U zgjata që të them se Korbi hynë në familjen e shpendëve grabitqar. Ai ka një kokërratje të kobshme. Paranojat flasin për qyqen, për kumrin, për shpendë të tjerë që nuk po i nominojmë. Të gjithë kërkojnë qetësinë tek njeriu. Ata e dinë me instinktet e tyre se njeriu nuk ka nevojë për ta. E kështu i mbron e nuk i ngacmon. Korbit nuk i hahet mishi, por penda e tij është shumë e vlefshme, kocka e tij i shërben njeriut më shumë se sa i shërben njeriu vetes, gjuha e tij është më e kuptueshmja, ai bisedon me njeriun i tregon këtij shumçka. Këtë nuk e bën shqiponja që ne e kemi simbol të bukurisë, bamirësisë, lartësisë, mbijetës. Korbin nuk bën ta fyesh, ta gjuash, ta vrasësh, ta mallkosh, ta paragjykosh.

Hedie!

Një poet hyjnor mund të flasë me Korbin e me cilindo shpend. Unë kam patur fatë të qëndroj në jetën time natën zgjuar. Koha që unë kam qenë natën zgjuar ka qenë pjesa e jetës sime më të mirë edhe pse nuk e doja ishte e lodhshme. Rraskapitja vinte deri aty sa nuk besoheshin vegimet. Në këto orë nate më kanë ardhë vegime, është shndrit qielli, toka, janë ndalë lumenjtë, kafshët, shpendët, gjithësia është paralizuar derisa biseda në vegimin ka marrë udhë. Tani udhëtimi është në fillesat e saj. Ne duhet të përgatitemi.

Mbetem tek falenderimi dhe të uroj gëzim.

Tiranë me datë12.01.2025

Shejh Hasan MUZLI Selimi

“Orli Balosh” (Gjë e mbinatyrshme hynore që rrin në hapsin dhe fluturon edhe jashte galektikës. Jeton me erën e frutave.).

 

Rreze e pashueme lirie!- Poezi nga YMER LLUGALIU

(Poezi e shkruar nga i ndjeri Ymer Adem Llugaliu, kushtuar Ylfete Humollit,vrarë më 1 shkurt 1990,nga forcat pushtuese të Serbisë)

Me Kosovën në zemër,
me Republikë në gojë,
shqiponjës dykrenore
në dorë i dhe fluturim.
Me ballin drejt diellit, me pranverë në krahnor,
ece nëpër gjurmët e Shotës,e nëpër gjurmët e Ajetes.
Sytë e Tu sy shqiponje derdhen rreze laser,
mbi tanke, mbi autoblinda e mbi robot.
Nëpër bulevardin e Pushkës kryengritëse
të Ballit të Atdheut.
Mur kinez nëpër çdo stuhi kundër Boreut.
Masa të vinte pas porsi valët e detit!
Kudo dëgjohej zani edhe ne kosovarët jemi njerëz.
Jemi të denjë me jetue në liri.
E tanku villte zjerm e korbat vezë të zeza,
shokë e shoqe thanë u vra Ylfetja.
Llapi hapin nisi me shtrue,
vërshoi befas, nëpër lugina, sheshe e bulevarde.
Gjakun e bijve e bijave të veta me grumbullue.
Në krahnor me marrë mesazh heroizmi detit me ia falë.
Çohu mori bijë se po të presin shoqet me shkue në shkollë.
Le ta marrin çantën, ta lanë në bankën e parë.
Unë provimin e dhashë! Mungesë s’do të më qes asnjë profesorë!
Çohu Ylfete njëzetmijë krushq po vijnë me të marrë.
Kanë përshkue kambë njëzetë kilometra rrugë.
Nanë, unë jam martue.
Në shtrat të fundit do të shtrihem,vetëm me Flamur.
Në këtë truell Arbnor.
Le ta marrin çantën ta lanë në bankën e parë.
Unë provimin e dhashë !
Mungesë s’do të më qes asnjë profesorë!

YMER ADEM LLUGALIU
Elbasan,15 shkurt 1990

Eseja e gjimnazistes – Tregim nga Përparim Hysi

 

Profesor JOSIF SOTIRI,porsa kish dalë në pension,se në atë kohë,arsimtarët dilnin në pension në moshën 55-vjeç dhe,po të gjykoje,kur e shihje, e mendoje si vital e plot energji,sado që kish kaluar mbi 30-vjet punë. Qe aq i mbajtur ,sa të gjithë i thoshin: je si një burrë që sa ka kaluar moshën e adoleshencës. Qe gojëmprehtë dhe shpesh u përgjigjej pyetësve o me shembuj analogë ose me shpoti.
-Profesor,je si djalosh,i tha dikush. Dhe ai:- E pyetën kaun:-Pse e ke qafën të rrjepur? -Do pyetur zgjedha që më rrinte mbi qafë,-tha kau.
Një ditë,tek pinte kafe tek klubi i komitetit,u përballë me kryetarin e Komitetit dhe,ky i fundit,kur e pa,i tha:-Profesor,të paça fatin,pa t’u zbardhur flokët më ke dalë në pension! Ndërsa e dëgjuan dhe të tjerë dhe,tek e dinin që profesori e kish gjuhën brisk,u bënë sy e veshë për të pritur përgjigjen.
-Shoku kryetar,-foli me politesë profesori,-nuk ke pse lakmon fatin tim se,ngaqë je me origjinë fshatar porsi unë,po të them:-Unë punova 30-vjet dhe vetëm kam “lehur”. Por të më falësh,kryetar, një qen i mirë 10-vite leh dhe pastaj ngordh,kurse unë 30-vjet!!! Të tërë ia dhanë të qeshurit dhe bashkë me ta dhe kryetari.
-Ta gëzosh,ta gëzosh Profesor,por bëjmë dhe ndonjë shaka.
Profesori kish dhënë letërsi në gjimnazin e qytetit dhe tash,në pension,e kalonte kohën ose duke lexuar(kish një bibliotekë me mbi dymiijë libra) ose duke shkuar për peshkim sa në dy lumenjët që e kishin futur qytetin në mes,aq dhe në det,sado që deti qe gati mbi 20 km larg.
*
Kishte një shtëpi përdhese aty në fund të qytetit dhe shpesh,mbasditeve eglendisej me një kopsht të vogël a disa pemë. Jepte e merrte,si për t’i gjetur vetes punë dhe kështu e gjeti dhe gjimnazistja e kësaj eseje. Ajo trokiti tek porta e vogël dhe Profesori,kur e hapi,pa një vajzë me një libër në dorë.
-Profesor,- foli pak mbytur vajza,- unë jam çupa e Zoicës dhe kam ardhur me porosi nga mamaja.
Profesori i ra përpara dhe futi tek dhoma ku,pothuaj krejt faqa e murit,qe e zënë me raftet plot me libra. Vajzës iu duk sikur nuk qe në një shtëpi si vizitore,por në një nga dhomat e bibliotekës së qytetit.Ndërkaq,Profesori e pyeti:-Pa më thuaj si e ke hallin dhe më the se je çupa e Zoicës,por a e di se sa Zoica kam patur nxënëse,ndonjë dhe si kolege,por që të kthiellem mirë:e kujt ZOICE je? Jam e bija e Perikli ZH…por babi më ka vdekur dhe vetëm me maman jetojmë.
-Më vjen keq për babin ,se e kam njohur dhe sa për Zoicën… tani e la pa mbaruar frazën dhe,për ta kapërcyer sado pak këtë situatë, kaloi drejt e tek pyetja tjetër:
-Po hë pse të dërgoi ZOICA tek unë?
-Profesor,- tha vajza,- unë duhet të dorëzojë një”ese” për “Vajza dhe vdekja” të Gorkit,por mamaja ngulmoi:-Që të marrësh 10,shko tek Profesori im. Ai është”ilaç”,- më tha.
Ilaç,lozi me fjalën profesori,por,nëse doza e ilaçit është e rëndë,i sëmuri vdes,moj çupë e Zoicës. Më quajnë Arta dhe mamaja më thërret Artushe,-tha duke u skuqur vajza. E,kështu moj Artushe! Të shkosh e ma përqafo ZOICËN dhe nesër,në këtë orë,të vish ta marrësh,
Të falnderoj,Profesor,-tha vajza e emocionuar, dhe kur i dha dorën,iu hodh në qafë. Profesori e largoi pak si me politesë,sado që një muskul në zemër sikur iu drodh. Sytë e vajzës shkëlyqyen nga emocioni dhe mezi u shkëput nga Profesori. Sa mbylli portën , ndoqi me sy që brenda gardhit,gjimnazisten që po largohej.
U fut tek dhoma ku kish lënë librin dhe,tek e shfletonte fare kot, mendoi për ZOICËN ZH…
*
ZOICA kish qenë dikur nxënësja e tij dhe jo vetëm kaq.Atëherë ai,kish apo nuk kish as 10-vjet punë dhe qe,siç thoshte,si një grurëhalëzi. Jepte letërsi dhe pasionant pas profesionit mend mbante gjallë kërshërinë e nxënësve. Kur recitonte,sidomos pjesët lirike, humbte në rol si një aktor perfekt. Sado që qe i martuar e me fëmijë,nuk i shpëtoi tundimit ndaj ndonjërës prej tyre,por kthiellohej dhe i thosh vetes:ndal! Ishte në nderin e tij de ca më shumë në karakterin e tij që t’i shmangej ndonjë tundimi, si pak “agresiv”.Vajzat maturante janë me këmbë në yzengji dhe,shpesh,kanë një harlisje që ka nevojë për fre. Por tek po zhytej në meditim,iu kujtua ajo fjala e kryetarit që i tha:”Të paça fatin”. E fati,- foli si me vete,-është paksa si një letër e shkruar nga ZOTI. Nëse e ka shkruar ZOTI,do nuk do, do bësh ashtu dhe nuk e luan topi. Se kështu ndodhi,para shumëkohësh,me ZOICËN që sot i dërgoi çupën e saj për një ese. ZOICA qe jo vetëm e pasionuar pas letërsisë,por edhe ca më shumë. Profesori pat flirtuar me të dhe pasioni aq e kish verbuar aq sa,për pak, desh i dha fund familjes. Qe fat se,pikërisht,në pikën e”vlimit”, flirti apo dashuria aq e zjarrtë,befas u fashit.U fut në mes Perikliu(tani i ndjerë) dhe ZOICA lidhi martesë me të. Tek sjell ndërmend çastet me ZOICËN,Profesori ndjen emocione që kanë lënë gjurmë të cilat i ngjajnë asaj plagës që,gjatë kohës vë korë,por,pak po t’i heqësh korën,plaga zë e rrjedh. Pastaj ai kujton fjalën”ilaç” dhe e njeh mirë aluzionin apo”ishareti” që i bën ish-mikja e tij nga larg. Shkundi kokën dhe,si erdhi tutje-t’hu nëpër dhomë,u ul në karrike dhe pasi nxori stilografin,filloi të shkruaj në një fletore për esenë.Qe si një”detyrë shtëpie” që,qoftë nga profesioni dhe ca më shumë nga ZOICA,duhet ta kryente sa më parë. Brenda një ore i dha fund dhe,pasi e lexoi me vëmendje,u kënaq dhe tha:-ZOICË, sa mall kam për ty,me aq mall e kam shkruar këtë ese për ARTUSHEN tënde që ngjaka me ty sa një pikë me pikën.

*
Të nesërmen,po mbasdite,erdhi ARTUSHJA. Tani ishte si më e çliruar nga emocionet dhe,kur u ul në të njëjtën karrike si një ditë më parë,vuri re se Profesori apo”ilaçi” siç e quante mamaja,tek po matej të hapte fletoren ku kish shkruar”esenë”,dukej sikur do t’i jepte “recetën” për të shëruar emocionet e çastit.
Profesori nuk ia lexoi,por “në vija të trasha” i foli për vlerat e kësaj poeme që evokon jetën.Mesazhi më me vlerë është fakti shumë domethënës:”Jeta e mund vdekjen”.Ky mesazh,-theksoi Profesori,-siç ka vënë re,kritika e kohës e ka bërë poemën “Vajza dhe vdekja” si një vepër që konkuron me”Faustin” e GËTES.Profesori harroi ku ishte dhe vazhdoi ligjërimin e tij,ndërsa ARTUSHJA bërë sy e veshë,e kish humbur purullën dhe qe gati “duke pirë ilaçin” e atij që cicëronte. Befas,Profesori qëndroi dhe ballas pa gjimnazisten që kishte po ato”reflekse vrasëse” të ZOICËC. Ai u afrua dhe,për çudi, Artushja qe ngritur në këmbë . Tani arsyetimi shkoi në dreq. Ai zgjati duarët sikur do ta përqafonte,por ajo,sikur ta kish pritur këtë përqafim,ia bëri duarë kular mbi qafë Profesorit. Tani”Zaret u hodhën ” ,kur tha Cezari .”Ilaçi” u derdh mbi “plagën” e dikurshme të ZOICËS dhe në këtë atmosferë kaq inkadashete u nënshkrua një pakt dashurie. Fati apo rasti? Sidoqoftë,pas këtij flirti kaq të beftë dhe të papritur,e para foli ARTUSHJA:-Profesor,-tha ajo,- unë nuk di se si të falnderoj. E kisha porosi nga mamaja. Erdha enkas se i di të gjitha. Mamaja nuk ju hiqte nga goja. Si është e mundur?-pyeti dyshues ai. Po,Profesor! Që të gjitha ..Shkëmbyen një puthje të nxehtë(dhe për maman,shtoi ajo) dhe,pai mori esenë,doli duke i premtuar një kthim pas vlerësimit atje,në klasë.

Profesori,sado pak i fajshëm,arsyetoi si një fatalist idulgjent: dhe kjo që ndodhi qe shkruar nga ZOTI .Fatit nuk i shmangesh dot.
*Çdo emër është përkim i rastësishëm.
Tiranë,1 shkurt 2025

GJARPNI E SHARRA- Nga ANDREA ZALLI

 

Nji ditë nji gjarpën n’kërkim të ushqimit,
Nëpër nji punishte ndërsa tërhiqej zvarrë,
Prej pakujdesisë ose prej nxitimit
Lehtas na u plagos ai në nji sharrë.

Nga kjo u nevrikos e i dha nji kafshim,
Por ky reagim sërish e mbuloi në gjak,
Ksaj rradhe ai humbi qetësi e arsyetim
E egër e sulmoi tu’ dashtë me marrun hak.

Prej mllefit e urrejtjes që i verbuen sytë,
Tash s’i punonte mâ llogjika e arsyetimi,
Iu mbështoll përreth me synim me e mbytë,
Aq fort e shtërngoi …sa dihet përfundimi.


Ky lloj reagimi na ndodh dhe ne shpesh n’jetë,
Saqë veç në fund (e zakonisht krejt vonë)
Kuptojmë se atë, shkaktarin, asgjâ s’e ka gjetë,
E se damtue kemi vetëm veten tonë.

ULËRIMË- Poezi nga NEKI LULAJ

Ulërimë ulërimë
si ujqërit e bjeshkës kur kanë urinë
fyerje sharje asgjë tjetër
zahalli pështjellim gurgule
për një votë varfëri e skamje.
Ju të uriturit për pushtet
luftë për kolltuk ne shtet
gënjeshtra shpifje gjuhë urrejtje
mallkime akuza e shumë çka tjetër
liderët shkojnë e turpi ju mbetët.
E ndërgjegjëja a ju vret ndokund
dikend më pakë e dikend më shumë
ruane vëllazër gjakftohtësin
edhe këtë mirë ta dini
se një e kemi  bashkë Dardaninë.

NJË DIELL VALLËZON NË ROGANË- Poezi nga ATDHE GECI

Njëqind lisa të malit  të  babait  komunistët  i  prenë
për minierën e  sapunit  ( humzës ) në  fshatin  fqinj
toka qau me lot, me lot qau  dhe  shtëpia, pushtuesi
nuk pagunte, i quante teprica të pasurisë për shtetin
sëpatën na e djegën, bishtin  e saj e morën me vete
e ne u desh të prisnin gjysmë  shekulli  që  filizat  të
bëheshin lisa, druj në shëndetin e  tyre  të  mirëfilltë.
Toka e malit u zemëruan,pse heshtni zullumi këputet
prej  së trashi, hapeni  idetë tua  për  kohën, ky mal
nesër do shndërrohet në laps, në libër, në të ardhme.
Njerëz, libri dhe shkollimi janë arma që  i  bie grusht
pushtuesit! Me një laps mund ta presim një pyll, me
shkollë ne mund të çlirojmë vendin tonë nga prangat
Parullat Serbe për Kosovën  në  Roganë dëgjoheshin,
“Vrisni shqiptarët  për  të mbijetuar Serbinë çetnike!”
Intelektualët e zgjuar burgosni, mos  u  leni  libër në
shtëpi, kontrolloni hambarët e tyre, bukën në magje
çirrej krimineli Rankoviq , një  kasap  për  shqiptarët
Rankoviqi shprehej, shqiptarët  s´duhet të kenë fare
kontakt me librat e historisë  së tyre dhe gjeografinë,
dhe as frekuentim masiv nëpër shkolla. Shqiptarët e
pashkolluar janë skllevër të mirë  shprehej një Jovan
Milenkoviq, një ish shef i UDB-së në Gjilan e Dardanë
Po ku rri rehat shpirti  kuq  e  zi i zemrës së Roganës
ku rri e heshtur dora e vënë nën pranga e kërcënime
ku rri e qetë dashuria për atdheun  dhe bashkimi me
Shqipërinë, dijësit dhe libri do  ta  bashkojnë kombin
kjo është e shkruar  që nga pellazgët e lashtë e Iliria.
Është e çuditshme  por  është e vërtetë, familja Geci
në Roganë bibliotekën  e  kishim  në pleme, mbuluar
me kashtë, talla  e  me  sanë, unë si nxënës i fillores
në pleme  e  kaloja  kohën  e  lirë  për  lexim. Në atë
bibliotekë ne  kishim  rreth  dyqind  libra  të  botuara
në Shqipëri , këto  libra  i  kishin  sjellë  babai Limoni
dhe vëllai im Prof. dr. Shaban Geci, dhe  Mr.Tefik Geci
Por më vonë pasi arsimi  mori  hov, ne  bibliotekën  e
transferuam n´tavan dhe, aty e përshtatëm për lexim
Limon Geci ishte i vetmi i gjeneratës së tij që e kishte
lexuar librin e famshëm të Marin Barlecit, Skënderbeut
Në tavan të shtëpisë ishte “salla” e leximit për fëmijët
hafijet e armikut  e  përgjonin  çdo  lëvizje të ideve në
shtëpinë tonë. Nga brenda gardhit të shtëpisë, L. Geci
ne shikonim  gurin  e  mysët  të  Lisit  të  Cukelit, dhe
ëndrrat plotë dritë të Roganës përtej tër asaj errësire!
Po ku rri rehat shpirti kuq  e  zi  i  zemrës së Roganës
ku rri e heshtur  dora  e vënë nën pranga e kërcënime
ku rri  e  qetë  dashuria për atdheun dhe bashkimi me
Shqipërinë, shkolla  dhe  libri po e bashkojnë Atdheun!…
Atdhe Geci – Poezi nga dorëshkrimte

Në shtëpitë bosh banon pritja – Poezi nga Elida Buçpapaj

Shtëpi bosh
shtëpi të bukura
të ndërtuara
prej ëndrrash
të ngritura me mund e sakrifica
me ngazëllimin e kthimit
ku presin nënat dhe baballarët
bijtë e tyre
që shtëpitë
të mbushen
me frymën e fëmijëve
larguar nga shtëpia fëmijë
tani bërë burra e gra
me fëmijë të rritur

shtëpi bosh
të zbrazura nga fjalët
të zbrazura nga frymët
të zbrazura nga zërat
që do të kumbonin
nga të qeshurat
nga bisedat
nga zënkat
nga hahatë

dhomat do të merrnin jetë
dyshemeja do të kthehej
mozaik hapash
dritaret do të hapeshin
e mbylleshin
nga duar që i presin
perdet do të vallzonin
valcet e vëllezërve Shtraus

shtëpitë bosh
të mbushura me
psherëtima
me tymin e mendimeve
të etërve
prej pezmit se përse i lanë fëmijët
të iknin

shtëpi bosh
të mbushur nga malli i nënave
që po të matej
do ta shëmbte gjithë qytetin prej peshës

shtëpi bosh
ku nënat zbrazëtinë
e mbushin me lutje
drejtuar Zotit
që t’i mbrojë fëmijët atje
ku kanë ndërtuar jetën
atje ku i kanë lindur fëmijët
në të panjohurën
ku gjithçka e nisën nga zero
atje ku nuk njihnin njeri
ku nuk i priste njeri

shtëpi bosh
me ditë e javë e muaj e vite
që presin më kot kthimin
e fëmijëve
ku nënat e baballarët
i djegin si cigare e hidhur
ditët e jetës
deri kur nga cigarja
mbetet vetëm hiri
i frymës së fundit
e zilja e telefonit bie e bie
në gjirin e pajetë të nënës
nëna nuk e priti dot
telefonatën e fundit
të lamtumirës
që bashkë me bekimin
t’u linte fëmijëve amanetin
që të ktheheshin
zemra e djegur e nënës plasi
prej pritjes e mallit
për fëmijēt
që ikën nga shtëpia fëmijë
e tani i kanë fëmijët burra
e ata vetë prindër
me flokë të thinjur
që mes ngashërenjës i betohen vetes
nëse jetën do ta kthenin mbrapsht
ata nuk do të iknin
për t’i lënë nënat
me sytë nga dera
me celularët në gji

në shtëpitë bosh
ku banon tash vetëm pritja

(Kjo poezi është e shkëputur nga libri poetik i autores Ujshëm, Onufri 2019)

SHPALLET DITA E LIRISË NË SHTETIN ILLINOIS DITA KUR ËSHTË LIRUAR NGA BURGU SHKRIMTARI YNË VISAR ZHITI

Në SHBA Shteti i Illinois-it shpalli Ditën e Lirisë, 28 Janarin, pikërisht ditën kur është liruar nga burgu në Shqipëri shkrimtari ynë Visar Zhiti.
“Komuniteti shqiptar në IIllinois/ Albananian Community of Illinois” dhe Organizata “Care for Albanian/ Kujdesu për Shqipërinë” celebruan së bashku këtë ngjarje me një veprimtari në qendër të Chicago-s, në 727 West Madison St, Ditën e Lirisë me Visar Zhitin midis tyre..

PROKLAMATA

Të ftuarit që shkonin në mbrëmjen festive në sallën lart, në hyrje gjenin të vendosur në një kornizë Proklamatën, me vulën si të artë dhe me shkronja të mëdha gotike. Ndalnin aty dhe lexonin:

 

FILLOI BUKUR

Salla u mbush plot me të ftuar. Gjatë koktejlit të pranishmit bisedonin mes tyre, takonin miq të vjetër dhe nisnin miqësi të reja dhe kuptuan se aty ishin mbledhur nga të gjitha trevat shqiptare, nga dy republikat tona, e Shqipërisë dhe e Kosovës, nga Maqedonia e Veriut, – e Jugut për ne, thotë Visari, – nga Çamëria e Mali i Zi, amerikanë patjetër. Të rinj më shumë, të qeshur, por edhe fëmijë, të veshur me kostume popullore, Valentina me Sofien, si engjëj Shqipërie. Na kishte bashkuar liria e Visarit, liria jonë, e cila që nga sot do të kishte dhe një ditë të veçantë si festë në shtetin e Illinois-it.
Mes të ftuarve u shfaq aktori i njohur në SHBA, me famë në industrinë e argëtimit, me origjinë shqiptare, nga Qyteza e Korçës, po, po, e dinin të gjithë, hollivudiani Jim Belushi. Ai do të recitonte në anglisht me një zë të ngrohtë dhe dhe të thellë sikur vinte nga grykat e maleve tona, poezinë e Visar Zhitit “Ketrat në Washington”, nga libri i porsa ribotuar në SHBA, “The condemned apple” (“Molla e dënuar”).
Që nga foltorja do të pyeste Visarin:
– Me 10 vjet burg të dënuan për poezitë? – Zëri i tij kishte dhimbje dhe një si hakërrim ndaj së keqes.
– Po, po, – tha Visari nga vendi në krye me një buzëqeshje enigmatike.
– Dëgjojeni poezinë, – nisi Jim Belushi!

KETRAT NË WASHINGTOON

S’besoja të gjeja dhe ketra në Washington!
Zbrisnin nga pemët, losnin në barin e parqeve.
Si nuk kanë frikë? Kjo më befason,
mes njerëzve dhe natyrës të ketë kaq shumë paqe?

Ketra prapë, të vërtetë, ndalin tek këmbët e mia,
gjë s’kërkojnë, por diçka u duhet dhuruar.

Duart i kam të zbrazëta si uria,
ata më dhanë mua mirëbesimin e harruar.

Ketra në kryeqytetin modern të një vendi të madh,
të florinjtë, me bishtin e bukur si gëzimi.
Të isha dhe unë ketër, vetëm një çast,
të ndikoja në zbutjen e njerëzimit.

Mes duartrokitje ngrit lart librin dhe e tundi duke thënë: Është vepër e bukur dhe me vlera dhe shkoi të marrë një gotë vere a whiskey…

VAZHDIMI

Më pas Presidenti i Komunitetit Shqiptar në Illinois, AACI, Edon Shaqiri, nga Presheva, i ri, i diplomuar në SHBA, drejtues në një Bankë, i rrethuar nga ekipi i tij, – kemi një bord të mrekullueshëm, nga të gjitha trevat, – e thotë me modesti dhe mburrje, – që punojnë me aq përkushtim dhe harmoni, falë tyre arritëm të kemi ato që kemi sot, – dhe nis të ligjërojë me një shqipe të pastër dhe të rrjedhshme për rëndësinë e kësaj dite, që besojmë se do të festohet çdo vit në shtetin e Illinois-it, Dita e Lirisë. E kemi prej Visarit… dhe ai vazhdoi të lexojë për jetën dhe veprën e shkrimtarit…
Ndërsa Presidentja e “Care for Albania”, Dr. Sonila Sejdaras, psikologe e re, edhe ajo e diplomuar në SHBA, do të tregonte për arritjet e organizatës që ka themeluar dhe drejton, e përqendruar në shendenin mendor si dhe të ndihmojë vendin, vendlindjen e saj, Korçën, por edhe Shkodrën, edhe Prishtinë, këshu janë projektet e së ardhmes .

Prezantuesja e takimit, Brikena Gjylameti, e ardhur nga Filadelfia për këtë ngjarje, fton Visar Zhitin, për të thonë fjalën e tij, që po prisnin të gjithë.
Nga foltorja Visari falenderoi governorin e Illinois-it, J. B. Pritzker që na dha festën e një Dite Lirie, që më shumë se sa e tij, ishte e ëndrrës tonë të përbashkët. Rrugët e lirisë janë të shumta dhe të ndryshme, të vështira, por të bukura si dashuria – vazhdoi. – Unë dola nga portat e hekurta të burgut në atdhe dhe arrita në dritat marramendëse të Chicagos në SHBA, nuk jam vetëm, para meje kanë ardhur plot e plot të tjerë, – Zhiti kujtoi emblemën me emrin Arshi Pipa, – na thërret liria këtu, – theksoi, – ku këtu është më e vërtetë dhe më e fortë, ku liria është e lirë… që na bën ta duam shumë këtë vend si një atdhe i ri dhe na bën ta duam edhe më shumë atdheun që lamë dhe e di që rruga më e rëndësishme e lirisë është ajo që të çon tek vetja ashtu si tek tjetri, te e mira dhe te ardhmëria, etj, etj. Liria jeni ju, e mbaroi fjalën e tij Visar Zhiti.
Mes duartrokitjesh atij i dhuruan lule dhe Proklamatën, që u lexua me zë të lartë në anglisht nga i riu Veton Hasku, shef i shtabit të senatorit të shtetit në Illinois. Është juaja, – i thatë Zhiti për proklamatën. – Më shumë ju duhet të tjerëve, – tha Zhiti.

U recituan dhe poezi të tjera në shqip dhe anglisht, për lirinë, dashurinë dhe Kosovën.
Liria është dhe duhet të jetë për të gjithë, popuj dhe vende, ndryshe s’është liri për askënd, – përsërisnin fjalë të Zhitit ata që u ngritën të përshëdesin, nga dispora e re dhe e vjetër, ku malli për atdhe përzjehej me shqetësimet e tanishme…
Gazetari nga Kosova, Skënder Karaçica kujtoi se si kur Kosova ishte e robëruar dhe Visari ende në burg çuditërisht i erdhën dorazi një cikël me poezi, as ai s’e dinte si, te Visarit për revistën e tyre. Dhe i botoi si një amanet.

* * *

Dhe përshëndetja për të gjithë “Komunitetin Shqiptaro –Amerikan të Illinois-it” nga Senatori i Shtetit, Ram Villivalam, Distrikti i 8-të i Senatit, e futur në një dosje blu te errët, me një stemë ari dhe shkronja të lara me ar, ia dhanë Visarit. Ishte si një Proklamatë tjetër, po aq e bukur.
“…me rastin e Ditës së Visar Zhitit, 28 janari 2025. Fjalët e tij – një diell i dytë do të lindë – theksonte Senatori, – të mbeten një parim udhëzues për ne të gjithë, duke simbolizuar shpresën dhe qëndrueshmërinë që dolën nga sakrifica dhe sfida e tij kundër shtypjes…”
Poezia e diellit. Si një plagë. Kishte ardhur dhe këtu. Që dhe nëse shërohet gjithnjë e më shumë, shndërrohet në rrezëllim drite. Në festat e ardhshme të Ditët së Lirisë.

Përgati dhe përktheu
Eda Agaj Zh.

 

Albumi ynë

 

JEMI KOHË- Fragmente poetike nga MOIKOM ZEQO

JEMI KOHË
Të gjithë ne jemi kohë! Nuk janë vitet ato që kalojnë, por jemi ne! Dhe brof në këmbë Mërzitja, por me kokë të prerë! fq.114
VETËM VDEKJA ËSHTË NË DIJENI
ë! – Ka mijra peizazhe, – të shpikura nga unë, – që s’dalin kurrë, – nga lëkura ime!
O, dyshimet e mia, – të pasigurta, – të brishta! – Dhe shtrëngata-flet, – me një leksik elektrik,- inkandeshent!
Ku je ti e dashur? – Ku do të shkosh, – pa kthim? – Vetëm , – është në !
O, e magjishme, – e atdheut të humbur!
Kthemë, në një agavie! fq.153
FANTAZMA E KALTËR
Oqeanet lexojnë, – të zhytur në vetvete – epet e ! – Po një delfin i vetmuar, – lexon, – -!
Çfarë kalon kështu, – nga një trup tek tjetri? – Shpirti jo! – Ahere kush?
O, natë, – dyfish më e errët, – nga që u dogj, – dhe u shua Feniksi!
Dhe hija ime, – poshtë këmbëve, – befas ngrihet lart, – si ë ë!
Ç’thotë vallë, – kjo Fantazmë? fq.154
S’VDES DOT NË INFINITIN PLASTIK TË SUBSTANCËS
Në ëndërra, – një grua nudo, – vetëdigjet dhe mbijeton, – mes dëborës.
Kush e mban mënd agimin, – kur lindi, – për herë të parë në botë, – ?
O, noktambulizmi, – i vizioneve të vjetra! – Vetëm e ë, – është !
Dhe kështu, – s’vdes dot, – në infinitin plastik, – të substancës!
Në teatrin ajror futurist, – dhe lëvizja e drurëve, – është ! fq.155
FLUTURAT, KRISMA TË BALSAMOSURA
Mbiu bima e metaforave, … nga urna ime!
Dhe gjethet, – e pyjeve, – dridhen, – nga shpirti im i trishtë! – Dhe ca flutura, – brenda shtëpisë, – mbetën, – të , nëpër mure.
Dhe në kopsht, – pranë këmbëve, – struket pellgu, – si qen molos, – i qelqtë!
Dhe duart e erërave, – më ngrenë lart, – si , – për kokën – e Zotit, Zotit! fq.173
TEJKALIMI I VDEKJES
Si t’i zgjidh fjalët, – për ty, e dashur? – Fjalët, – si ngjyrat, -që gjejnë, – murgjit tibetianë, – për të krijuar, – ë, – e tyre, -të famshme!
I pranguar, – jam, – nga !
Kur jam me ty, e dashur, – Vdekja kurrë s’më arrin! – Dhe duke ndenjur, – në vend, – e tejkaloj përherë, – ! fq.247
SINTAKSË IMAZHESH
Brenda një pulëbardhe, – është një sintaksë imazhesh.
Dhe nata më rritet nën kafkë – si një tumor yjesh!
Këto stalagmite – dhëmbë të zërit tim – të mbetur, – në shekuj.
Shkëmbejtë – bëhen të lehtë si ajri!
Ç’thonë vallë këto gjethe, – me ë? fq.248
GURI, ZOG PARAJSE
Ka mbetur një e qeshur shekujsh, – tek një shelg blu, – mbi një bregdet jeshil! – Një shqiponjë shenjtore, – bën bamirësi, – dhe kujdeset, – për drurët lebrozë!
Një gur zalli, – që hedh në hapësirë, – është një zog Parajse, – që s’kthehet, – më, – tek unë!
Ylberët janë hedhur tej, – si fashat e përgjakura, – të hequra, – nga plagët e mia, – të mijëvjeçarëve! fq.249
KALI
Fijet e barit, – më lëpijnë, – si gjuhët e holla, – të mijra gjarpërinjve të shenjtë, – të Eskulapit!
„ , , , – ç’ajër , – , – ë, – është në ë ë?”
Ky kalë, – ah, – ky kalë, – është Hyu , – i shekujve ! fq 268

Për t’iu shpëtuar kulteve të rremë, Sulejman Mato zgjedh poezinë- Esé nga FATBARDH AMURSI

Me disa poetë, edhe nëse s`je takuar kurrë më parë, ulesh në kafe me ndjesinë e mikut të vjetër dhe biseda të duket si vazhdim i një tjetre më parë, ndonëse e pandodhur. Kështu m`u duk takimi me Sulejman Maton, i cili më dhuroi përmbledhjen e fundit me poezi e poema, shoqëruar me fjalë, që ma bënë dhe më të shtrenjtë dhuratën, nëse do shprehesha me gjuhën e Shekspirit. Nuk ndenjëm gjatë se i duhej të shkonte diku. Pas pak më merr në telefon: “Harrova të të them, se librin që ke shkruar për Kadarenë… e bisedonim dhe me Faslliun shpesh…”, ku i ndihej meraku se mos e kishte tepruar me veten dhe s`qe ndjerë ndaj meje. (Mos prit “proporcionalitet” në raportet midis poetëve, shkrimtarëve dhe artistëve. Njëri është i dënuar të dëgjojë më shumë.) Për t`i shpëtuar kulteve të rreme, zgjodha poezinë, shkruan Sulejman Mato, duke zgjuar tek unë interesin se si mund t`i shpëtosh robërisë së varsisë, idhujve të rremë, kur industria e kurimit të imazhit po përmbys realitet. Një i rremë duhet të ketë qenë dhe eprori i dikurshëm, i cili i dredhon rrugë, duke u hequr sikur s`e sheh. (Të dredhojnë rrugë ata, që zbulonin devijatorë.) “Tani ai shkon rrugës ngadalë, si ai ushtari plak/që ka ngritur flamurin e bardhë të dorëzimit”, ironizon poeti.
Në kohë përmbysjesh ballafaqime si ky, ndodhin shpesh, aq sa i fituari dhe i humburi mund të ndërrojnë vend brenda ditës. “Ra, ra, ra, ra!/Me një rropamë të shurdhër,/Sikurse të rrëzoheshin vite sfilitëse./Në çastet e fundit m`u duk sikur më pa/Me një pamje dinake, me një buzëqeshje cinike./“Dhe, ti Brut?”-u duk sikur më tha./Ndërsa ai binte dhe zbriste poshtë/populli ngjitj lart.” Të shohësh se si bie një diktator nga piedestali, por i parrëzuar nga froni, mund të krijojë iluzionin e “idhujve të rremë”, ndaj poetit s`i rrihet pa thënë: “Është një akuarium/plot peshq dekorativë/që ëndërrojnë/peshq të egër oqeanesh.” Kur idolet bien, poeti kujton ditën e lindjes:  “Bota s`kish për ne pelena/dhe shtëpitë s`kishin derë./Dyert i kish marrë greku/i kish bërë zjarr e ura…/Unë qaja tek oxhaku/nën një strehë që s`kishte burra.” Ç`të ketë ndodhur që burrat e kishin lënë vatrën bosh? Janë të rënët që krijojnë kontrast me rënien e shtatores së diktatorit: “Tani dhe moshatarët tuaj u plakën/Vetëm ju mbetët të rinjë, 20 vjeçarë.” Nis të vjetërohen çarçafët, këpucët, mobiljet, vyshken lulet dhe “S`dimë çfarë të mbrojmë nga vjetërimi më parë?” (Agavia është një lule bregdetare që rritet dhe thahet sapo çel lulen e saj të vetme, së cilës i kushton një poezi.) “Ndërsa ajo zbret çdo mëngjes në kopshtin e vetë, të zgjojë rininë e saj me dritë tulipanësh.”-Kundrejt dëshmorëve që mbetën përjetësisht të rinj duke u vënë kurora, një grua që zgjon rininë e saj në dritën e tulipanëve dhe lulëzimin blic të agavisë. E trishtë: lule ka, por mungon lulëzimi?! “Të mësohesh me dështimet dhe fitoret e përkohëshme,/Të mësohesh me gjithçka dhe kur zemra të dhëmbë,/dhe kur ndihesh i mundur, i poshtëruar dhe i braktisur/Të mësohesh me frikën gjersa ta mposhtësh atë.” Siç e shihni lirizmi i poetit është i mbushur me një dramacitet në rritje.
Përfytyron një çast sikur është i padukshëm, me dëshirën t`i shoh të gjithë dhe atë të mos e shoh askush. Kjo ndjesi i vjen, ngaqë ndjehet i tepërt: “Të jesh i tepërt, të jetosh si i tepërt,/të ecësh rrugëve i vetmuar si i tepërt,/të flasësh e të heshtësh si i tepërt,/nga njerëzit dhe sendet që na rrethojnë.” Një i ditur ndjehet i tepërt në mesin e gjithologëve. Një i sinqertë në mesin e hilanjosëve. Një i talentuar midis të fabrikuarëve. Një i ndershëm i rrethuar nga delenxhinjtë. Mos ndjehet më mirë, kur sheh një ëndërr të tillë: “Unë pashë një ëndërr sikur isha qen/Përse shqetësohen ju njerëz?/Jeta është e bukur kur je njeri…/Se mund të jesh dhe qen,/dhe mace, dhe mi.” Rritemi duke na treguar përralla, rrethuar nga bota e kafshëve dhe kur vijmë në moshë kuptojmë se njerëzit për t`u dukur të virtytshëm, veset ua faturojnë kafshëve. Poeti prej netësh i duket, sikur dëgjon hingëllimën prekëse të një kali. Dhe pyet: “I kujt është ky kalë që ka mbetur jashtë?” Pse i dhimbset kali? Ngaqë mungojnë kalorsit. Në shtëpinë e vjetër të prindërve, s`ka më zëra fëmijësh e poterë: “As vazo me lule në parvaze s`ka më,/Tani në shtëpi jetojnë të tjerë.” Dikur, kur në shtëpi qe futur një zog, gjyshes i dukej me pamje engjëlli. “Kur unë isha i vogël sa ti/kishim shumë uri dhe shumë ëndrra në sy./-U ngopët?-thoshte gjyshja-Tani vrap tek porta!/Urinë tonë harronim nëpër lodra.” Këto i shkruan një poet, që tashmë është dhe vetë gjysh. Për hir të vërtetës ne i përkasim një brezi të uritur, në të gjithë kuptimin e fjalët, por urinë më të madhe e kishim për të njohur botën. Këtë uri, ndoshta e shkaktonte dhe izolimi. “Tani u mësova të jetoj me pritjen, siç jam mësuar me fytyrën time plot rrudha./Unë tani i ngjaj sendeve të palëvizshme.” Ndaj ai ka marrë pamjen e statujës së pritjes. A e dini se cila statujë në botë ka të pashlyeshme pritjen? Statuja e Lirisë, ngaqë s`rresht së prituri emigrantë. (Në Amerikë u rrëzuan disa statuja, por askujt nuk i shkoi në mend të rrëzonte Staujën e Lirisë.)
Në fillim ishte fjala, tingulli, kumtet e gjithësisë. “Brenda meje zhurmojnë mijëra fjalë/vetja më ngjan si një plep në erë./Sekretin e fjalëve ka vite që i di/sa i prek zgjohen nga gjumi ku kanë rënë”, ngaqë asgjë s`është thënë plotësisht dhe se kanë mbetur shumë për të thënë, se asgjë s`është thënë saktësisht dhe duhet plotësuar. “Dhe unë ëndërroja/të bëhesha mullixhi/T`i vija një ditë në ndihmë/Fshatarëve të mi./Nuk ndodhi ashtu pasi mua/më tërhoqi trokashka e rimave…” (Sulejman Mato është marr me fjalën dhe si studjues.) Ndaj ai ka bindjen se: “Një libër i mirë i shtohet tokës/përkrah qyteteve të rinj dhe shkëmbenjëve të moçëm”, por i duhet të nxitoj, pavarësisht viteve që mban mbi shpinë dhe rruga është e shkurtër: “S`kemi kohë për të thënë shumë gjëra,/të gjitha sa thamë mes jush i lamë./Po ikim të qetë në një vend që s`e dimë,/pas hijeve të dashura të të parëve tanë.” Këto vargje më vijnë në mend teksa shihja largimin e një tetëdhjetvjeçari me hap të shpejtë, duke ditur dhe pengun e tij: “Fjalët që s`u thanë kanë mbetur tek unë/dhe ka shumë vite që vetja më ngjan/me një varrezë plot zhurmë.” Nëse doni të keni një ide për poetët dhe shkrimtarët, që erdhën nga diktatura, po e ilustroj me këto vargje të Suljeman Matos: “Unë i ndrojtur jam ndaj bukurive/si një djalë timid, 20 vjeçar,/ajo shkon si lumi dhe si jeta/shkon si një mall që s`shprehet dot me fjalë.” Edhe pse redaktorët e atëhershëm i hiqnin poezitë erotike, sikurse prisnin në kinostudjo sekuencat me të puthura, Sulejman Mato me shokë shkruajtën për dashurinë më bukur nga ata, që zalisen pas limontive me aman t’u bëfsha. “Unë të ndiqja pas/nëpër rrugën dredha-dredha/ti ikje duke m`i hedhur të gjitha urat në erë./…Duke m`i gjuajtur zjarret me topa bore.” I trishtuar që në vendi e tij nuk nderohen poetët: “Në vendin tim/lavdi nuk kërkoj,/Lakuriq kam ardhur, lakuriq do shkoj.” Kjo lakuriqsi në botën e nudove ka atë hyjni, sikurse statujat e antikitetit, ku organet gjenitale nuk shihen si turpe. “S`themi gjëra të mëdha,/gjëra të thjeshta që i dinë të gjithë…/Si p.sh, këmishës sate i mungon një komçë/këpucëve u është ngrënë sholla nga bredhjet e ditës.” M`u kujtua aktorja Aishe Starja e Durrësit, e cila në një intervistë kujtonte duke qeshur marrëzitë e kohës që lamë pas: “Si e le ti Kadri Roshin të hiqte pullën e pardesysë në film?” Tani po i heqin të gjitha, madje bëjnë seks dhe kur vëzhgohen nga kamerat në “Big brother”. “Ç`të bëjmë e dashura ime ç`të bëjmë/që kemi lindur në një vend përrallor/e që i paguan keq poetët?” Ku ka të paguar shpirti poetik?! Nuk di a do t`ju bind kjo ese, që Sulejman Mato, duke zgjedhur poezinë a u ka shpëtuar kulteve të rremë?
Fatbardh Amursi

“Një tango e harruar” e Ardi Omerit – Nga BRUNILDA ZLLAMI

Disa njerëz lindin për të thurur poezi, jo sepse nuk dinë të bëjnë diçka tjetër, por sepse në vargje ata gjejnë veten, identitetin, në vargje shprehin ndjesitë, përkëdhelin të bukurën, mëkojnë plagët, derdhin lotë, fshikullojnë botën. Ata që shkruajnë poezi kanë një dhunti që në pak vargje të prekin fjalët e shpirtit që nuk flet dot, të krijojnë ëndrra e fantazi, të jenë të lirë në një botë që s’është aspak e tillë. Dhe është pikërisht ky rebelim, kjo ndjesi për të fluturuar nga e përditshmja mbytëse, ky evokim i të bukurës qëështë bastardizuar, e cila mbetet në thelb lajtmotivi i çdo poeti, që si një orë biologjike shpirtërore merr impulse të padukshme që i kthen në vargje e melodi, duke i bërë të prekshme për të gjithë.
Si mund të ishte një poet pa lajtmotivin shekullor për të cilën fjala e shkruar mori kuptim? Si mund të ishte një poet pa dashurinë?
Ardi Omeri në vargjet e tij paraqet dashurinë me të gjitha ngjyrat e saj, të trëndafiltë, të ndriçuar nga dielli, të puthur nga hëna. Një dashuri herë platonike, herë pasionale, herë të patjetërsueshme, herë të shkrumbuar. Një dashuri konsumuese, gjithëpërfshirëse, tronditëse, por sërisht të përkorë.Thua se e dashuria dhe iluzioni, ëndrra e pasioni janë pjesë vallëzuese e një ndjenje qëështë e kuptueshme nga gjithkush, pavarësisht nëç’epokë e kulturë flitet për të. Dashuria është një ëndërr dhe e tillë nuk mund të jetë e prekshme “Kur dy shpirtra jetojnë dy ëndrra, ato kurrë s’mund të jenë një”, “Je ëndrra që më lë pa gjumë, je dëshira që dua më shumë” “Mos e fut ëndrrën në gjumë, njeriu atë jeton më shumë”, “Kjo ëndërr dhe nëse s’quhet dashuri, djalli e marrtë jetën ta zgjat…”. “Të ëndërrosh për puthjen tëndë, është mëkat njerëzor, Vetëm Perëndive iu lejohet, dhe unë ndjehem si To, Hyjnor”. Dhe nga këto ëndrra, lind një estetikë e bukur e ndjenjës, diçka që kërkon atë të përsosurën e papërsosur, atë që natyra dhe lakmia ende nuk ka përdhosur “I ruaj ëndrrat e mia, janë të shenjta, ndaj bëj kujdes. Përveç mëkatit të parë, të tjerat i kam për vete derisa të vdes.”
Dashuria e Ardi Omerit është dhe e pamundur “Pse nuk linde pak më shpejt, Unë si s’linda ca më vonë”, është e duruar “Do ta ndaloja këtë shi, të paktën sa të vish ti…”, është tunduese, “Ndaj Perëndia të bëri joshëse, për të tunduar mua”, “Pi e dehur nga lumturia, Dashuri t’u bëftë kupë e zjarrtë. Bota le të digjet nga kërshëria, Kureshtjen e saj djalli e marrtë”
Dashuria është një moment më pas fluturon “Ti je një dallëndyshe, që shtegton dhe të lë në vetmi, në fakt je një dashuri ndryshe, por si të gjitha s’jeton pa poezi”
Dashuria në poezinë e Ardi Omerit, lidhet me humbjen, mallin, pamundësinë, pendimin, hyjnizimin, trishtimin. Është një dashuri që ka mbetur në të shkuarën, një dashuri që ka ikur tashmë dhe filli i lënë në mes shërben si karrem për gjëmimin e vargjeve të fshehura në errësirën e një shpirti që dritën e gjen në kujtime. Është një dashuri që në kohë kur u jetua dukej e pafundme, por njeriu e kupton se nuk është Perëndi edhe pse kur dashuron ndihet si i tillë. “Ku isha e ku jam, ku mbeta që asgjë nuk kam, Jetim mes perëndive, pa dashuri mes dashurive”, “Sa mall për dashurinë e pamundur, që akoma fle në shpirt tek unë, Sa mall paskam sa shumë.” “Kur shpirti ka mall, atë dhe Dielli e lag”
Dashuria është autentike, e pakopjueshme, e përkorë. Ajo nuk mund të kopjohet, as të tjetërsohet, ka një vulë të padukshme që e bën autentike. Është diçka që jetohet vetëm nga njerëz të cilën zhveshin qënien nga kotësia e i falen plotësisht, pa kushte : “Nuk është dritë Dielli një neon i rremë, kuptohet, ndjehet që në gërmën e parë, Sepse gjinkallat kopjojnë bilbilat në behar, jo vetëm kur këndojnë, por dhe në dashuri”; “Nga Grerëz në Bletë nuk bëhesh dot, sepse mjalti krijohet prej nektarit, ndaj lule më lule mos ul ul më kot, s’ka aromë fija e keqe e barit…”
Dashuria është hyjnore, është adhurim, nënshtrim, është forcë e parezistueshme, e paqortueshme, e pametë, është ndjesia e vetme që të bën mbret e të mjerë njëkohësisht, është patjetërsuese, e paharrueshme, e përjetshme, është ajo të printon shenjën e saj në shpirt, të ndryshon, të bën vartës pa të dhënë më asgjë veç dozës së parë të një realiteti që nuk ke njohur as do njohësh më vonë, por që do ta kërkosh në çdo ditë e çdo natë në ëndërr. Dashuria është adhurim i dikujt që nuk ke takuar më përpara e në një moment njeh çdo gjë të saj, ke të pikturuar në mendje elementë që nuk mendoje që as ekzistonin, ke të formuluar në lëzjet muzikën që ende nuk viështë kompozuar, por ti e di, e ndjen, e prek ndonëse nga prekja jote ajo tretet si eter. Sado të shkruash për dashurinë, sado poezi të thurësh, ka ende fjalë që nuk janë thënë, emocione që nuk janë përshkruar, lotë që nuk janë tharë e drama njerëzore që nuk janë treguar. Sepse ajo është e njëjtë dhe ndryshe për çdokënd, është forca që dhe memecin e bën të flasë, analfabetin të shkruajë.
Kush nuk ka shkruar dy vargje kur ka rënë në dashuri?
Kush nuk është fikur pas një pije të errët kur e ka humbur?
Kush nuk takohet nëëndrra me dashurinë që ka ikur?
Por askush nuk mund ta paraqëse më të gjallë se një poet. Sepse dashuria dhe poezia kanë lindur bashkë, dhe Ardi mbetet ndër poetët e vërtetë, ata që shkruajnë sepse poezinë e kanë ushqim të shpirtit, sepse poezia i bën të ndiejnë sëmbimet e vogla që për të tjetrët janë të pandjeshme apo shuhen në tisin e harresës, sepse e di që më poezinë e tij, ai mund të shkundë këtë pluhur dhe të gjejë tek seicili prej nesh atë që është thellësisht njerëzore dhe e pastër, por edhe e frikshme, e çiltër, por edhe e turpshme, hyjnore dhe mëkatare. Ashtu siç janë dashuria dhe pasioni.”Unë s’të harroj dot, sepse ishe dashuria e fundit, Por kurrë më s’do ti këndoj, Pulëbardhave në breg të lumit”.
Dhe ai, si çdo poet e di, se ato që shkruan sot do jenë ndryshe nga ato që do jetojë nesër. E di që jeta do i japë motive të tjera, e vargjet do përshkruajnë rrugë që nuk i ka shkelur. Koha i ka dhënë maturi poezisë së tij, por para poezisë një poet mbetet gjithmonë një nxënës që kërkon më shumë, që ka kureshtje për të fluturuar në vende që nuk i ka prekur. E jeta, e shkurtra dhe e gjata jetë, është një telajo për ngjyrat, një pentagramë për notat, një faqe e bardhë për gërmat që do krijojnë vargje në rrugëtimet e të ardhmes. Vargje që shprehin pendime e dëshira, mall e çmenduri e mbi të gjitha krijojnë vetë nuancat e jetës, asaj jete që mbart ende një mister.
“Por nuk i duhet kupës së jetës, ne asnjëherë nuk e pimë atë më fund”
Ardi Omeri është poet rebel. Jo vetëm vargjet kushtuar dashurisë, por edhe ato ndaj botës e cila për asnjërin nuk është ajo që do kishim dashur. Një botë e trazuar, e kamufluar, e veshur me ngjyra fallso, me njërëz të deformuar. Një botë ku sundojnë servilët “Bërtasin më shumë se “I zoti”, sa i ngatërron si “të parë” ata vetë, Përballë tyre hutohet dhe Zoti, servilizimi zanat me bereqet”. Ardi ekspozon me vargje ata njerëz që si fije e keqe po përhapen duke mbytur gjithçka të bukur “E kthehemi aty ku u nisëm, tek kalliri plot dhe ai bosh, Të dy të verdhë të ndritshëm, por njëri bëhet brumë dhe tjetri shkon në kosh”. Ai fshikullon ata njerëz që lahen në madhështitë e kota, në lavdet e vetvetes, që lëpijnë e shkëlqejnë pendët e tyre artificiale, që kanë futur kthetrat në çdo gjë të bukur, edhe në të përkorën poezi “I keni parë vargjet e mia, sikur i ka shkruar një Perëndi, Sepse unë jam vetë historia, si mua nuk ka asnji”. Është një fshikullim që në të vërtetë më shumë i dhemb atij që vuan këtë dhunë të padrejtë, sepse atyre që janë bosh e lakmiqarë, nuk kanë ndjesi, as të kuptojnë, as t’i jetojnë. Ata që tashmë gjenden gjithkund, deri atje ku nuk prek dot as vështrimi. Një sëmundje e krijuar nga ata që boshëllëku i ka ngritur në ajër duke i fryrë deri në zvetënim. Njerëz fjalamanë si profetë të rremë që e kanë kthyer kohën ku jetojmë në toksike e të pamundur për të bukurën, njerëz që janë të dedikuar për të shuar lirinë, për të kastruar emocionet, për të fshirë çdo gjë që na bën të ëdërrojmë. Jetojmë në një kohë që vret pa mëshirë çdokënd që është ndryshe nga ata, sepse dikush që është i vërtetë është pasqyra ku shihen e ndihen ashtu siç janë të paaftë e të shëmtuar, ku ndihen të zhveshur nga bojatisjet e përditshme, ku janë si kunguj bosh që nuk shërbejnë për asgjë. “Ndaj miq të dashur, mos i shkoni pas kujt flet shumë. Asnjë portofol nuk është trashur, me fjalë dhe pa punë”.Thonë që ndryshimet e historisë njerëzore nisin nga poetët. Ata janë busulla e pandryshueshme e asaj që duhet të jetë morali i një shoqërie, ata janë shpirti që tregon veriun.
Shumë njerëz shkruajnë, e shkruara është liri, por pak jetojnë nga poezia, pak e kanë të shkruar në gjen të jenë pjesë e këtij rrugëtimi të fjalës.E ndër ata që shkruajnë, po pak prej tyre kanë lindur të jenë poetë. Ardi Omeri është në thelb i lindur nga poezia e për të krijuar poezi. Është një feniks që digjet në vargjet e tij, për të rilindur sërisht prej tyre. E ky rrugëtim vuajtje, dëshire, pasioni, rebelimi e bën atë krejt ndryshe nga shumë prej të tjerëve që derdhin vargje në shkretëtirë. Sepse shumica e vargjeve në shkretëtirë treten nga rëra, ndërsa qëllon që rrallë ai ujë i bekuar fjalësh është kaq i vërtetë, kaq i fuqishëm që krijon oaze.Në thelb, në qënie, në AND, Ardi Omeri është poet. Gjithçka që është e vërtetë, gjithçka qëi ka krijuar emocion, që e ka lumturar e lënduar, gjendet në poezitë e tij. Siç duket ai që shkruan duhet t’i nënshtrojë veten burimit të së vërtetës për të dalë para botës ashtu siç është me të mirat e të papërsosurat e tij. Pikërisht është e paparësosura jonë që na jep ato detajet e veçanta, na krijoj defektet e hijshme që i japin dimension qënies sonë. Dhe poezia është po burimi ku shpirti pastrohet, tjetërsohet, ndryshon. Është ajo pjesëz e humbur, ku të jesh mëkatar nuk është mëkat. Thjesht e vërteta që të tjerët mundohen ta zmerilojnë e ta fshehin pas fasadave. “Kam bërë mëkatë?! Pse e vini në dyshim?! Por jam i mirë, i kam rrëfyer në vargje, gjeni aty çdo gjë të shpirtit tim”.
Ky kolazh poezish, është si një melodi që të bën të provosh të gjitha ndjenjat, është një kartolinë dashurie që poeti e ka thurur për ata që ende nuk kanë frikë të ekspolorojnë vetveten mes vargjeve, është një përshpërimë në netët me hënë, është një himn ndaj femrës, dashurisë e pasionit, është një ofshamë për mallin e humbjen, është një klithmë për të gjetur sërisht njeriun, është një përqafim ngushëllues për mosarritjet e dështimet, është një frymëmarrje e thellë aty ku po soset oksigjeni, është shpirti i një poeti që përmes vargjeve ju jep tharmin e qënies së tij. Është një mesazh dashurie për njerëzit.Është si një këngë mjëllme. Unike!
“Ndërsa ju jeni përjetësuar në çdo varg të poezive që ju kam kënduar…Mbajini kujtim, janë të vyera. Me dashuri ua kam dedikuar!”

NJË PASDITE ME KADARENË – Nga Ermir Nika

28 janar – Sot eshte datelindja e shkrimtarit Ismail Kadare,  por dhe dita kur eshte liruar nga burgu shkrimtari i nje brezi tjeter e kohe tjeter, Visar Zhiti.
Shkrimtari Ermir Nika, prape i nje brezi tjeter e kohe tjeter, kujton Kadarene, nje bisede me te per libra dhe shkrimtare, nder te tjera Kadare ben nje vleresim te vecante per Visar Zhitin.
Jane me interes deshmi te tilla, ato jo vetem kujtojne, por pasurojne  mendimin dhe kritiken letrare.  

Fjalë të ngrira në eter

Episode të hedhura në fletë të shpërndara ditari

Ne ndiqnim ritualin tonë sa herë takoheshim. Përgjatë gjithë viteve të miqësisë sonë kisha vënë re se ai i kushtonte një rëndësi të veçantë çdo takimi me miq, të njohur, me lexues që dëshironin ta njihnin nga afër ose edhe thjesht t’i merrnin nënshkrimin te librat. Rrallë herë mund të kujtoj ndonjë rast kur biseda jonë nuk trazohej nga ndërhyrjet e befta të dashamirësve të tij. Tryeza e Kadaresë ruante gjithmonë të njëjtën pamje; filxhanin e kafes gati në të mbaruar, shishen e përgjysmuar të ujit, hapësirën më të madhe e zinte shtypi i ditës, ndonjë dorëshkrim i ngacmuar me korrigjime dhe plotësime të tekstit me bojë të kuqe, si edhe librat që nënshkruante gati çdo ditë me rapidografin që e nxirrte nga xhepi i brendshëm i xhaketës.
Këto kohë, pas largimit të tij për në amshim, jo pa pështjellim gjej shtegun e fshehtë për t’iu shmangur idesë se kjo skenografi e ndërtuar për vite me radhë tashmë ka rënë. Nuk mundem më ta gjej as në bar “Juvenilja” dhe as në vilën e tij buzë detit, në Qerret të Kavajës.
Tashmë e kërkoj me sytë e mendjes. Por nuk është fort e lehtë të pranosh që e shkuara është e vetmja materie e kujtesës. Me gjasë, është pikërisht kjo hapësirë që njeriu nuk e mat dot as me fjalë, as me periudha, sepse gjithçka fundoset veçse aty! Gjithmonë kam besuar si një fëmijë kryeneç se e kaluara rikthehet në forma të tjera, por mbase për këtë mbeten vetëm kujtimet si e vetmja lundër që i risjell dhe i largon nga brigjet e prekura nga ecejaket rutinore.
Ende i përmbahem bindjes se tek unë nuk ka mbërritur ende koha të hedh kujtime, sa kohë ato i kam të renditura në kujtesë, të vetmen vendprehje nga ku i jap shumë interpretime dukurive që kam përjetuar. Por ja, nganjëherë më ngjan se ndonjë fletë kapitulli e atyre çka kam përjetuar, shkëputet dhe si somnambul zbardh dhe risjell atë trupëzim që duket se është mumifikuar diku brenda meje. Edhe miqtë e kolegët shpesh e më shpesh më nxisin të shkruaj për shumë shkrimtarë, poetë e prozatorë, në veçanti për emblemat e letërsisë sonë, për etapat ku ka kaluar jo pa mundim jeta dhe krijimtaria e tyre, për ngjarje që i kanë ndarë me mua apo që i kemi përjetuar bashkë. E në këtë pikë më kujtohet përherë gjesti i Kadaresë, dora që dukej sikur shkruante në ajër pak para se të ndaheshim:
– Mos harro, shkruaji këto që më rrëfeve! Duhet të mbeten, sepse je shkrimtar dhe, mbi të gjitha, ke patur një rol; ke qenë protagonist në shumë ngjarje. Ti je takuar dhe ke folur me shumë shkrimtarë dhe e nesërmja ngrihet e patundur vetëm mbi të vërtetën!
– Patjetër, – i përgjigjesha teksa dëgjoja këto këshilla nga shkrimtari që admiroja më shumë, – do ta bëj një ditë.
– Ti dhe kushdo që mund të ishte në vendin tënd, e keni për detyrë të mos i lini të vdesin e të harrohen.
Dhe ashtu ndaheshim, duke tundur duart në ajër si vetmja shenjë se do të rishiheshim sërish, jo fort larg: “Do të takohemi sapo të kthehemi nga Parisi” – një nga frazat përmbyllëse. Dhe largohej për t’u rikthyer.
Por tanimë ikjet e tij kanë mbetur pa kthim. Të vetmet udhë ritakimesh me të kanë mbetur librat dhe kujtimet, që i ndërtoj gjatë ditës dhe, pa kujtuar, më duket sikur më shemben brenda natës. Nganjëherë mendoj se më trembin rrëpirat e krijuara në kaq shumë vite, ku zukatin ditët e kaluara. Dikur do të më duhet t’i ngre me krejt fuqinë në lartësinë e dritës. Por ndonjëherë më bëhet sikur dorëzohem dhe nuk mundem t’i jap përgjigje kësaj dileme që më ngarkon prej vitesh: pse i jam shmangur dhe vijoj t’i shmangem këtij graviteti që të degdis në një hon, i cili të krijon një lloj gjendje ankthi dhe frike përzier bashkë? Mbase më është dobësuar paksa forca për ta ribërë edhe njëherë atë të kaluar që më transformoi në një qenie të ngurtë.
Sot më shpërtheu një lot, që shkroi diçka mbi faqen time. Nuk u përmbajtja dot. Më duket sikur kam shkelur një betim ose, më mirë të them, një pakt me veten. Dikush që deshifron hieroglifët, shoh se ndërtoi një peizazh me atë që lexoi në fytyrën time.
Peneli përshkroi atë pasdite qershori, në verandën e vilës së Ismailit dhe Helenës, buzë detit Adriatik. Aty gjithmonë krijohej një mjedis tepër i ngrohtë dhe çdokush që e kalonte atë prag, ndihej jo thjesht si i afërt me familjen Kadare, por si i afërmi i tyre. Mikpritja ç’tendoste çdo parafytyrim apo paragjykim të bartur nga njerëz të rastësishëm, që hera-herës tentonin të krijonin legjenda urbane dhe prireshin të merrnin protagonizmin në jetën artistike dhe sociale të Ismail Kadaresë.
Kuptoj se asnjë takim nuk më ka humbur brenda vetes. Shpesh ndalem tek ajo pasdite e nxehtë, kur u nisa ta takoja çiftin Kadare në vilën buzë detit, ku veronin deri në pragun e vjeshtës. Një tipar i pandryshueshëm që Ismaili e respektonte dhe e kërkonte tek gjithkush ishte korrektësia, aq sa nganjëherë ora e tij e përpiktë më përngjante me kronometrin e trajnerit tim të atletikës, i cili, mbi të gjitha, më mësoi të isha gjithmonë në vendin dhe në kohën e duhur. Këtë veti të fituar nga koha kur ushtrohesha si atlet pranë klubit sportiv “17 Nëntori”, mundohem ta ruaj edhe sot, kur udhëtimet janë bërë gjithmonë e më të gjata dhe qëndresat më të shkurtra dhe, për rrjedhojë, rikthimet gjithmonë e më të pamundura.
Kështu, arrita në kohën e duhur edhe atë ditë. Dashamirësinë e përhershme të çfitit Kadare s’e zbehu as vapa kryeneçe. Në sy nuk u lexohej asnjë shenjë lodhjeje nga të ftuarit e shumtë që u shkonin me aq qejf në vilë.
Asgjë nuk lëvizte atë pasdite të nxehtë; as perdet, as lulet, asnjë fije bari, përveç akrepave të orës. Kur drita nisi të zbehej dhe muzgu po i shndërronte portretet e njerëzve në hije, Ismaili propozoi të shëtisnim buzë detit. Në fakt, ky ishte rituali i tij i zakonshëm. Ecte me hapa të rregull dhe mbante gati të njëjtin ritëm mbi rërën e shkrifët. Helena, përherë krah tij, herëdokur hidhte vështrimin tej në horizont e dukej sikur fotografonte çdo çast me përqendrimin e saj romantik.
Bisedat tona ndiqnin ritmin e hapave. Nga mënyra si fliste, më dukej se jo rrallë herë Ismaili përshkruante ndonjë kapitull të veprës në dorëshkrim. Dialogu me të shpesh kishte alegoritma dhe kuptohet vetvetiu se nxirrnim përfundime. Pak e nga pak çdo dilemë apo përsiatje, në fund të bisedës dukej sikur rendte drejt zgjidhjes, që në thelb nënkuptonte të vërtetën. Prej tyre m’u rrëzuan, ashtu si librat në raftin e sipërm të bibliotekës, këto momente përjetimi në atë rrugëtim jo fort të gjatë, por të shtrirë në kohë.
– Sot është e gabuar ideja se letërsia shqipe në botë përfaqësohet vetëm nga një autor. Krejtësisht e gabuar. E kam ndjekur aq sa kam mundur ecurinë e botimeve të autorëve shqiptarë në gjuhë të huaj dhe, me sa kam vënë re, bëhen diku 12 apo 13 autorë që janë botuar në vende të ndryshme të Europës. Pse thonë pastaj që botohet vetëm Kadareja?! Kjo është një marrëzi e madhe, që duhet të marrë fund. Shqipëria, në periudha të caktuara, i ka patur shkrimtarët në nivel të krahasueshëm me autorët e rëndësishëm europianë, – më tha dikur.
Kadaresë, në natyrën e tij, ishte tepër e rrallë t’i dalloje një tipar entuziazmi, por për atë që pohonte, kuptohej se vinte nga një analizë e thellë që kryente brenda vetes. Por entuziazmi më kaploi mua për temën që u hap dhe nuk doja që të kalonte pa e shtjelluar. Me kërshëri e pyeta se cilët ishin ata autorë shqiptarë
– Barleti, – m’u përgjigj. – Shkroi në latinisht, ashtu si elita e autorëve europianë të kohës. Atij i janë referuar një pjesë e madhe e autorëve që janë marrë me temën rreth Perandorisë Otomane dhe kryesish mbi Skënderbeun. Pjetër Budi mbetet po aq i rëndësishëm, sipas meje. Ai ka vargje të nivelit shekspirian. Por të mos harrojmë që i përkasin të njëjtës periudhë dhe kjo është lehtësisht e verifikueshme.
– Është e habitshme, – ndërhyri për një çast Helena. – Janë kaq e kaq vlera me të cilat kultura shqiptare është e krahasueshme me ato europiane dhe ndërkohë kaq të panjohura ende nga studiuesit në tërësi.
– Po edhe më vonë, – e ngau më tej bisedën Ismaili, – kemi të njëjtin fenomen. Pra, nuk bëhet fjalë vetëm për Mesjetën. Kështu ndodhi me Lasgushin, Migjenin e jo pak të tjerë, të cilët ecën në të njëjtën frymë me shkrimtarët më të njohur të kohës. Madje edhe sot. Ja unë sapo lexova dy vëllimet e Visar Zhitit, ku përshkruante vitet e burgut dhe për mua janë më të arrira se kujtimet e Sollzhenicinit për persekutimin e tij në Siberi. Pse të hezitojmë t’i pranojmë këto gjëra, sa kohë janë të botuara?
E ndali për pak bisedën dhe e zgjati vështrimin nga bregu, ku nuk dukeshin më as kalimtarë, as vozitës me varka, por vetëm vija e fikur e horizontit. Hodhi ca hapa në heshtje e mandej vazhdoi:
– Historia e shkrimtarëve shqiptarë është nga më të çuditshmet, mbase edhe nga më tragjiket që mund të ketë letërsia e një kombi. Cili vend apo cila letërsi mund të ketë vuajtur një përndjekje të tillë për shekuj me radhë… kujt i është ndaluar gjuha, më pas mendimi e më keq akoma në komunizëm, iu anatemua edhe fjala? E kuptoni ç’do të thotë kjo për një komb?! Kjo në vetvete është asgjësimi i vetë kombit! Dhe përsëri letërsia shqipe u shkrua nga ata autorë që morën parasysh edhe persekutimin e çdo forme, deri edhe vdekjen. Më thuaj, – m’u drejtua, – a ka në botë letërsi që ka mbijetuar në këto kushte?
Unë heshta pa ia ndarë për asnjë moment shikimin portretit të tij, që trazohej vetëm nga drita e hënës së plotë.
– Unë, nuk di, – thashë pas një hopi.
– As unë. Ja pse letërsia shqipe, që u lëvrua në kushte nga më të paimagjinueshmet, bile nga më ç’njerëzoret, për mua mbetet një nga më të mrekullueshmet në botë, madje nga më heroiket, sepse vazhdimësia e saj është mbështetur në martirizimin e shkrimtarëve të saj, të çdo periudhe, veçanërisht në atë otomane e më pas në atë totalitariste.
Nisëm të hidhnim hapat e kthimit. Ndonëse ishim zhytur në tis, ndieja se brenda meje ishte ndriçuar dhe fashitur një nga pasiguritë më të mëdha, vendi dhe roli ynë gati i padukshëm në muzeun e papërfunduar të qytetërimit europian. Duke menduar, mbeta pak prapa. Heshtjen e nderë e depërtoi sërish zëri i tij:
– Eja Ermir, eja futemi brenda. Nuk e kuptoj pse e ke këtë mani të qëndrosh gjithmonë pas e të të rrahë era. A nuk e ndien që u ftoh? Dhe era në errësirë është gjithmonë e pabesë.
Më tepër se me zë, m’u bë se iu përgjigja me zhurmën e hapave, që teksa largoheshim, përpiheshin nga trazimi i dallgëve. Ato na ndiqnin dhe mbulonin çdo gjurmë që i patëm lënë si kujtim rërës, atë pasdite të rënë vere, mbi Adria


Send this to a friend