Harmonia Fetare është Zana jonë mbrojtëse që na bën unik, na bën të jemi ndoshta i vetmi komb në botë që nuk kemi njohur kurre luftra fetare mes nesh. Dhe e gjitha kjo sepse « Feja e Shqiptarit është Shqiptaria » !

Miss Edith Durham shkruan:

“Kur kalova nëpër Rumani, i pyeta njerëzit, – çka jeni ju?
-Ortodoks, u përgjegj njeri, Protestant, tha një tjetër.

Në Bullgari.
-Çka jeni ju?
-Ortodoks, ishte përgjigja që mora.

E ngopur nga këto dogma të marra të njerëzve, derisa po hyja në Shqipëri, bëra të njëjtën pyetje: -Çka jeni ju?
-Shqiptarë, më tha qartë njeri prej tyre.

I thashë vetes, “Së paku ketu nuk gjendem ne mes të marrëve”.

Fakti se dikush prej shqiptarëve eshte mysliman, ortodoks apo katolik, qoftë me bindje apo me prejardhje, nuk përcakton vijë dalluese me tjetrin. Të lindësh shqiptar do të thotë, në masë të madhe, të lindësh tolerant ndaj dallimit fetar, apo te mos e njohësh fare dallimin fetar.

Paradigma themelore shqiptare është se nuk ka ekzistuar kurrë konflikti religjioz brenda kombit tone, dhe ndërsa atëherë kur ka ekzistuar konflikti me kombet e tjera, ai nuk ka pasur kurre përmasa religjioze.

Si është e mundur kjo?

Është e mundur dhe ka qene e mundur dhe per kete mjafton t’i hedhësh një shikim të thjeshtë formimit të kombit shqiptar. Adoptimi i të tri konfesioneve fetare te shqiptarët ka krijuar dy efekte që do të kenë pasoja afatgjata për rrugën e kombit. E para, në dallim prej fqinjve tane, kombi yne nuk është ndërtuar me ndihmën e një feje, apo rreth një feje. E dyta, dhe si pasojë e së parës, rruga për ndërtimin e kombit ka qenë edhe më e gjatë, edhe më e mundimshme, sepse ka nënkuptuar respektimin e pluralizmit të brendshëm. Shqiptarët e kanë të integruar, tashmë si komb, pluralizmin fetar, pra edhe pluralizmin kulturor, nëse merret feja në dimensionin e vet kulturor. Dhe, ndonëse për këtë duhej paguar me vonesën në formimin kombëtar (popujt e shtetet evropiane bashkëkohore janë formuar me shpatë e zjarr, krejtësisht në kundërshtim me idenë e pluralizmit) produkti final ka qene toleranca si gjendje e lindur brenda kombit, dhe mungesa e dimensionit fetar në konflikte me kombet e tjera.

Nuk do shkuar larg në histori për ta parë këtë. Në Kosovë, konflikti i gjatë mes shqiptarëve dhe formave të ndryshme të pushtetit serb nuk mori kurrë dimensionin fetar. Edhe përkundër përpjekjeve të propagandistëve serbë pet t’i identifikuar shqiptarët si luftëtarë islamistë, konflikti ishte vënë në mënyrë konsistente në rrafshin e së drejtës për vetëvendosje kombëtare, jo në rrafshin e tërheqjes së vijave diferencuese fetare. Në Kosovë nuk u luftua kundër ortodoksizmit, por kundër fashizmit serb.

Tri fetë e shqiptarëve vijnë nga pushtimet e huaja, nëpër të cilat kaluan ata, të Perandorisë Romake, Perandorinë Bizantine dhe asaj Osmane. Por edhe me marrjen e këtyre tri feve, shqiptarët asnjëherë nuk ndryshuan karakterin e tyre kombëtar, atdhedashurinë dhe marrëdhëniet harmonike ndërmjet tyre. Keshut historiani Finlay shkruan se “Marrëdhëniet ndërmjet muslimanëve dhe të krishterëve ishin më miqësore se ato në mes shqiptarëve dhe turqve.

Feja kryesore e shqiptarëve, gjithnjë ka qenë dashuria për kombin e tyre. Kjo ishte cilësi e veçantë, që i dallonte shqiptarët nga popujt e tjerë nën Perandorinë Osmane. Hobhouse shkruan, “Vetëm shqiptarët kanë ndjenjën kombëtare, asnjë prej popujve të tjerë të Perandorisë Osmane nuk ndjen asgjë tjetër përveç fesë”.

Themelet e paganizmit

Pergjate shekujve, harmonia fetare në Shqipëri, është ngritur dhe forcuar bazuar kryesisht në themelet e saj pagane. Shume kulte te mbijetuara na rrefejne rrenjet e thella pagane. Edhe në ditët e sotme në Shqipëri, kulti i zjarrit është ende i gjallë. Ai është i lidhur me kulmin e afërsisë, zotin e vatrës familjare, nënën e vatrës, e cila është figurë mitologjike gjithëshqiptare. Për ta nderuar atë, vatra pastrohet për çdo natë, sepse ajo vjen aty dhe qëndron. Kur bëhen festa dhe gezime një sasi ushqimi hidhet në zjarr për Nënën e vatrës.

Po keshtu kemi Kultin e Gjarpërit qe ishte i përhapur dhe vazhdon të jetë ende i gjalle. Ai i takon kultit të tokës. Kjo krijesë quhet mbrojtëse e shtëpisë, që sjell fat të mirë, etj. Në Jug të vendit, gjarpërin e quajnë “Vitore”, në Shqipërinë qëndrore quhet “Bollë”, derisa në Veri i thonë “Toksi” ose “Ora e shtëpisë”. Nëse shtëpia ka fat të mirë, thuhet, “Ç’orë të mirë ka kjo shtëpi”, ose nëse ndonjë fatkeqësi bie në shtëpi, thuhet., “Vitorja, Bolla ose Ora është e sëmurë”. Kulti i gjarpërit është i lidhur me kultin e paraardhësve. Ky kult vjen nga tradita ilire. Sipas mitologjisë, Kadmi dhe Harmonia lindën djalin e tyre Ilirin dhe kur u plakën ata u kthyen në gjarpërinjë. Pra paraardhësit tanë mitologjik ishin gjarpërinjtë. Kulti i gjarpërit të shtëpisë është i lidhur ngushtë me kultin e vatrës; ai është shpirti i vatrës, shërues dhe parandalues i fatkeqësive, pasi dihet se gjarpëri rri në pragun e shtëpisë dhe kthehet vetvetiu ne mbrojtes te saj.

Po keshtu ne Shqipëri, gjinjtë e femrës janë të gdhendur, në disa vende. Dihet se nder malësorët shqiptarë betimi më i fortë është thënia : “Për (pasha) gjinjtë e nënës”. Këto betime kanë lidhje me vazhdimësinë e gjeneratës njerëzore dhe janë të lidhura me tradita para-krishtere dhe para-myslimane.

Bazuar ne keto rite e kulte apo edhe ne shume afrime pagane tek shqiptaret, Nopça shënon se malësorët shqiptarë shkojnë në kishë ose xhami, si të krishterë ose myslimanë, por në mendimet e tyre janë pagan. Popullsia shqiptare pikerisht se e ka ndjekur traditën e besimeve pagane, asnjehere nuk i ka bere te sajat dogmat e fanatizmit, qofshin ato të krishtera apo myslimane.

Ardhja e feve ne Shqiperi

Krishtërimi në Iliri së pari depërtoi nga pjesët bregdetare të vendit. Një gjë është e sigurtë: Krishtërimi në Shqipëri hyri nga Perëndimi dhe jo nga Lindja. Krishtërimi u soll në Shqipëri nga Roma përmes portit të Durrësit dhe të Vlorës. Terminologjia fetare e shqiptarëve është me origjinë nga burimi latin, shumë më tepër se roman.
Siç thotë Adolf von Harmack : « Historia e vendosjes së hershme të Krishtërimit në Europën juglindore është pak e njohur. Sa i përket depërtimit në Iliri, nuk ka dyshim se Krishtërimi së pari u pranua në pjesën bregdetare dhe prej andej u përhap në brendësi. Thënia e mirënjohur e apostulit Shën Palit (Ron.XV,19) është se: “Prej Jerusalemi dhe rreth e rrotull deri në Ilirikum, në tërësi e kam predikuar ungjillin e Krishtit ».

Provincat e Ilirisë mbetën nën kishën e Romës deri më 732 kur perandori i Bizantin, Leoni III, i kaloi ato nën varësi të Konstantinopojës.

Konica dhe Noli shënojnë se në shekullin XV, në pjesën më të madhe, Shqipëria ishte katolike. Noli thotë: “Në shekullin XV, në pjesën më të madhe të Shqipërisë, gjendeshin qendra të peshkopatave dhe disa nga këto kanë një histori të pandërprerë, që prej fillimeve të krishtërimit e deri më sot: çdo peshkop jepte të ardhura për betejat e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut (1405-1468, Hero Kombëtar Shqiptar), çdo klerik ishte predikues i tij. Kjo thënie e Fan Nolit është përforcuar nga Faik Konica, i cili thekson:« Në mes tjerash, shqiptarët i takonin Kishës Katolike dhe se ishin katolikët e vetëm në Perandorinë Bizantine.”

Origjina e komuniteteve myslimane ne vend, daton nga ardhja e osmanëve, kah fundi i shekullit XIV dhe gjysma e dytë e shekullit XV. Nuk ka asnjë dëshmi të vetme, qoftë edhe të rastësishme që tregon për praninë e Islamit në tokat shqiptare para këtyre kohëve.

Në tërë territorin e Shqipërisë së sotme, kah fillimi i shekullit të XVI, kishte vetëm 3000 familje myslimane. Konvertimi në myslimanë i pjesës më të madhe të popullit shqiptar, u bë gradualisht.

Këtë e bëri të mundur zbatimi i ajetit kuranor që synon kthimin pa detyrim në fenë islame. Në Shqipëri, si dhe në vendet e tjera të Perandorisë Osmane, konvertimi nga religjioni Krishter, në Islam, u bë në mënyrë të padhunshme. Megjithate per shqiptaret konvertimi nuk ishte nje proces i lehte. Ja si shprehet Ismail Kadare ne Konferencen Nderkombetare per Harmonine Fetare ne Shqiperi te mbajtur ne vitin 2004 en : « Myslimanëve shqiptarë, idhtarë të besimit më të ri, do t’u duhej ndoshta të kalonin nëpër provën më të vështirë. Duke marrë fenë islame, besimin zyrtar të perandorisë, myslimanët shqiptarë, të tunduar nga favoret kishte rrezik t’i përçmonin e të ndahehin nga vëllezërit e tyre të krishterë. Ky do të ishte fundi i harmonisë fetare në Shqipëri dhe, ndoshta, fundi i Shqipërisë.

Myslimanët shqiptarë nuk e bënë këtë. Dhe jo vetëm kaq. Si për të treguar qartë se ata ndërruan fenë, por nuk ndërruan kombin, ata, gjithashtu si edhe më parë, morën pjesë në të gjitha aksionet kombëtare bashkë me të krishterët. Ata morëm pjesë në besëlidhjet e hapta ose të fshehta, në komitetet, në kryengritjet kundër shtetit osman. Ashtu si të krishterët, u flijuan edhe ata, madje shpesh me dënime më të rrepta, ngaqë kur ishte fjala për fatet e kombit, midis tij dhe fesë, zgjodhën kombin ».

Zakonet Shqiptare në Mbrojtje të Harmonisë Fetare

Konvertimi, kthimi i një pjese të shqiptarëve nga feja e parë e tyre, katolicizmi, në besimin ortodoks, e më pas, kthimi i një pjese tjetër në fenë myslimane, ka qenë, me sa duket, edhe shkolla e parë e tolerancës. Gjatë këtij procesi për shqiptarët u bë e zakonshme që një pjesë e familjes të ruante besimin e parë katolik, e tjetra të ishte ortodokse apo myslimane. Raste të shumta dëshmojnë që dy vëllezër, njëri katolik e tjetri mysliman, të jetonin nën një pullaz, e kështu me radhë kjo ndodhte me fise e krahina të tëra.

Është e kuptueshme se kur njeriu mësohet të jetojë me besime të ndryshme në të njëjtin fis, madje nën të njëjtin pullaz, ai vetvetiu mësohet me tolerancën e me harmoninë. Një njeriu të tillë urrejtja midis feve i duket e huaj dhe absurde.

Si rezultatet edhe kultet apo festat mund të ndiqen apo festohen bashkërisht.

Krahina të ndryshme të Shqipërisë, kanë Shenjtët e tyre mbrojtës por ndodh qe shenjti mbrojtes per myslimanet te jete edhe pet kristianet. Per shembull, Shën Gjergji, Shën Mitri dhe Shën Kolli, janë të përbashkët për të gjithë.

Teqja e Murat Dedës në Lurë, nderohej veçanërisht si vend kulti me autoritet, ku vëllazërimi dhe bashkëjetesa e feve të ndryshme, ishte në pikën më të lartë. Shehu, hoxha dhe prifti, sipas kësaj tradite së bashku merrnin pjesë, në zhdukjen e mosmarrëveshjeve dhe grindjeve ndërmjet popullsisë në Lurë, si dhe në vendosjen e harmonisë për bashkëjetesë të të gjithë banorëve të këtyre maleve.

Në Laç dhe Shkodër, më 3 tetor, bëhet festë me rastin e ditëlindjes së Shën Ndout nga Padova. Duke pasur parasysh faktin, që Shën Sabaste i Laçit është vend i pelegrinazhit dhe lutjeve për të gjithë shqiptarët, megjithëse me besime të ndryshme, në këtë festë janë të ftuar gjithashtu dy komunitetet e tjera fetare, muslimanët dhe ortodoksët.

Fshati Frashër qe ka mbrojtës Shën Kollin e vazhdoi kete tradite edhe pasi popullsia e tij u konvertua ne myslimane. Në Manastirin e Shën Gjinit, që gjendet në vendderdhjen e lumit Mat, shkonin së bashku besimtarët ortodoks, muslimanë dhe katolik, njëjtë siç vizitohej teqja në malin e Tomorrit, shumë shpesh nga të krishterët.

Mary Worthley Montagy, bijë e Dukës së Kingstonit dhe gruaja e ambasadorit anglez ne Konstandinopoje, Edward Worthley Montagy në letrën e saj të 1 prillit, 1817 në mes tjerash thekson se “Shqiptarët myslimanë dhe ata katolik nuk mund të përcaktojnë se cila nga fetë e tyre është më e mira. Të premten ata shkojnë në xhami, kurse të shtunën në kishë, ndërsa në ditën e gjykimit ata janë të sigurtë, se do të kenë mbrojtjen e profetit të vërtetë.

Ndarsa Lordi Bajron, në një letër dërguar nënës së tij shkruan, “I dua shqiptarët ; feja nuk i ka ndryshuar traditat e tyre”.

Thënia e njohur nga peshkop Fan Noli, “Kisha Autoqefale Ortodokse Shqiptare nuk i përket vetëm besimtarëve ortodoksë, por të gjithë shqiptarëve”, është e shenjtë për shqiptarët.

Nderkohe qe edhe martesat e përziera kane qene një tjetër shtyllë kryesore e Harmonisë Fetare në Shqipëri. Kleriku anglez, T.S.Hughes thekson se, “Ai (shqiptari- IH) shpesh martohet me grua të krishterë, dërgon të birin në xhami, lejon të bijat të presin nënën në kishë”. Me 1804, Liku kaloi nëpër shtetin e Ali Pashës dhe ai thotë se “në krahinat e Korçës dhe Berat sikurse në shumë pjesë të tjera të Shqipërisë myslimanët martohen me gra të krishtera. Aty është traditë, që djemtë bëhen myslimanë, kurse vajzat të krishtera. Prandaj, në të njëjtën sofër mund të ketë mish të qingjit dhe të derrit”.Aravantinos, kur flet për martesat e përziera në krahinën e Labërisë thotë se, “Në të njëjtin vend janë zier mishi derrit dhe i deles, në një anë ishte burre i krishterë dhe në tjetrën gruaja myslimane”. Etnologu austriak Waldkampf shkruan “Shqiptarët festojnë Pashkët së bashku, njëlloj sikur shqiptari ortodoks merr pjesë në festimin e Bajramit mysliman. Në të njëjtën kohë, shqiptarët nuk kanë vështirësi fare të lidhin martesa pavarësisht nga feja »

Aleks Mammopoulos jep detaje të tjera të martesave të përziera. Ai thotë se, “Në tavolinë, pitja ndahej në pjesë. Gjysma gatuhej me gjalp dhe gjysma tjetër me vaj, gjysma me mish derri dhe gjysma me mish qingji. Imami mysliman martohej me të bijën e priftit të krishterë dhe anasjelltas”.

H.G.Tozer duke parë harmonine reciproke ndërmjet myslimanëve dhe të krishterëve thotë, “Myslimanët këtu (në Shqipëri-IH) në të vërtetë nuk janë myslimanë, deri sa të krishterët nuk janë vërtetë të krishterë.

Duket se te huajet gjithmone i ka mahnitur harmonia fetare e tri besimeve ne Shqiperi.

Legjislacioni i Zogut në mbrojtje të Harmonisë Ndërfetare

« Një nga shpjegimet, si të thuash, një nga sekretet përse pas kaosit mbretëria e Zogut arriti në një kohë të shkurtër të vendoste rregullin në Shqipëri ka qenë edhe legjislacioni për marrëdhëniet e të tri feve me shtetin shqiptar. Ndonëse i përpiluar tre çerekë shekulli më parë, ky legjislacion është më i miri gjer më sot në historinë e Shqipërisë dhe një ndër më të mirët në Evropë. Ai është i tillë ngaqë bazohet në traditën për të cilën folëm më lart. Përfitoj nga rasti për t’u sugjeruar autoriteteve shqiptare që, lidhur me problemet e sotme të ngjashme, do të bënin mirë të këshilloheshin me atë legjistacion » , Ismail Kadare, Harmonia Fetare ne Shqiperi – Dhjetor 2004.

Qeveria e Zogut qe e vendosur të zvogëlonte efektin e mundshëm përçarës të fesë në Shqipëri, duke ndjekur një politikë të kombëtarizimit të fesë, duke nxitur dhe mbështetur pavarësinë politike dhe administrative të feve të ndryshme në Shqipëri nga çdo ndikim i huaj dhe duke ndjekur një politikë e cila mund të përshkruhej si avancim i mëtejshëm i diversitetit fetar.

Zogu u orientua në një farë mase nga Kushtetuta e tij Monarkike e Vitit 1928 dhe nga Ligji i tij mbi “Komunitetet Fetare Shqiptare” i miratuar nga parlamenti i kontrolluar prej tij në Janar të vitit 1930, i cili e shpalli Shqipërinë vend josektar, gjë e cila i jepte shtetit të drejtën e kontrollimit mbi komunitetet fetare, duke u bazuar në Nenin 8 të Ligjit që “drejtuesit fetarë, vartësit e tyre të drejpërdrejtë, ipeshkvijtë dhe famullitarët e tyre, duhet të ishin me prejardhje shqiptare dhe gjuhë shqipe”. Në të njëjtën kohë, Zogu shpalli gjithashtu liri individuale fetare për shqiptarët.

Kushtetuta e vitit 1928 garantonte se “Të gjitha feve dhe besimeve u sigurohet liria e praktikimit të tyre. Feja nuk mundet të krijojë në asnjë mënyrë pengesa juridike dhe nuk mund të përdoret për qëllime politike.”

Zogu nisi programe të zgjeruara, duke përfshirë komunikim dhe transport të përmirësuar, që kishte si qëllim lejimin e kombinacioneve fetare e kulturore ndërmjet grupeve të ndryshme fetare shqiptare. Ai e vuri theksin më shumë në arsimin kombëtar. Përdori politikat gjithe perfshirese ne rekrutimin ne ushtri, duke ngulur këmbë që njësitë ushtarake të krijoheshin me individë nga rajone të ndryshme dhe që u përkisnin besimeve të ndryshme. Ai gjithashtu futi edhe disa masa detyruese lidhur me kodet e veshjes. Martesa e tij me Geraldinën, e cila ishte një katolike romane praktikuese, qe e motivuar nga shumë faktorë dhe mund të shihet gjithashtu me pranimin nga ana e tij e diversitetit fetar.

Përsa i përket inkurajimit të diversitetit të mëtejshëm fetar, politika e qeverise se Zogut lidhur me hebrejtë mbetet shembellore. Së pari, ajo pranoi plotësisht hebrejtë shqiptarë si pjesë e komunitetit fetar. Komuniteti hebrej u njoh zyrtarisht në Prill të vitit 1937. Zogu shkoi edhe me tutje dhe madje kishte plane per politika ambicioze per organizimin e emigrimit te hebrejve drejt Shqipërisë. Si rrjedhim i këtyre politikave të tolerancës, anëtarë të Komunitetit hebre të Shqipërisë e kanë quajtur periudhën e Zogut si “Epoka e artë e hebrejve në Shqipëri”.

Siç e permendem edhe më sipër, një ndër përparesitë e qeverive shqiptare gjatë viteve 1920 dhe 1930 ka qenë lirimi i organizmave fetare kombëtare nga kontrolli i jashtëm dhe për t’i vënë ato nën juridiksionin e qeverisë shqiptare. Në vitin 1937, Patriarkana e Kostandinopojës, më në fund ra dakord të njihte Kishën Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë. Në vitin 1929 të dy komunitetet sunni dhe bektashi së bashku në një aktiv të madh të mbajtur në Tiranë deklaruan zyrtarisht pavarësinë e tyre nga Kalifati Turk. Ndryshe nga homologët e saj myslimanë dhe ortodoksë, kisha katolike shqiptare gëzonte një shkallë më të lartë lirie, si rezultat i lidhjeve të saj kishtare zyrtare me Vatikanin.

Komunizmi

Në numrin e saj të shtatorit të vitit 1967, revista e përmuajshme letrare shqiptare, Nëntori, shpalli se numri në total prej 2,169 ndërtesash fetare në vend (kisha, xhami, manastire, kuvende, seminare etj.) ishin mbyllur . Ne fund te verës së vitit1967, të gjitha kishat në Shqipëri ishin mbyllur. Disa ishin shkatërruar, ndërsa të tjerat ishin kthyer në magazina, muzeume, teatro apo garazhe. Të gjithë klerikët e vendit u zhveshën nga e drejta e ushtrimit të profesionit të tyre dhe u caktuan në punë të tjera, dhe ata që rezistuan u burgosën. Shqipëria tanimë e shpalli veten “shteti i parë ateist” i botës dhe anulloi të gjitha kartat sipas të cilave tre organizmat fetare të kombit kishin funksionuar. Partia dhe organizatat e saj të masave kishin nxitur rininë e kombit të sulmonte fizikisht kishat dhe ndërtesat e tjera fetare. Në fjalimin e tij drejtuar Kongresit të Gjashtë të Partisë së Punës të Shqipërisë në Nëntor të vitit 1971, Hoxha deklaroi se zhdukja e organizatave fetare përfaqësonte “një fitore vendimtare” në luftën për shkatërrimin e besimeve dhe praktikave fetare në Shqipëri. Përpjekjet e Hoxhës për eleminimin e institucioneve dhe praktikave fetare ishin më të mëdha për nga gama dhe intensiteti se sa ato të ndjekura nga Bashkimi Sovjetik dhe nga shtetet komuniste të Europës Lindore

Parashikimet e Hoxhës, megjithatë, nuk u realizuan, pavarësisht nga shkatërrimi i themeleve institucionale të fesë në Shqipëri dhe eleminimi e burgosja e pjesës dërmuese të klerit.

Mijëra besimtarë të devotshëm të të gjitha bindjeve fetare, vazhduan të praktikojnë dhe të ushtrojnë fenë e tyre privatisht. Kështu, kur erërat e ndryshimeve frynë në Shqipëri në fund të viteve 1990, pati kërkesa te për rikthimin e lirisë fetare.

Në përgjigje të këtyre kërkesave, qeveria Shqiptare në maj të vitit 1990 pranoi të lejonte praktikimin publik dhe privat të fesë, të hiqte ndalimin dhe ndëshkimin për botimin e literaturës fetare dhe të lejonte organizatat dhe institucionet fetare të funksiononin lirisht. Këto nisma nga ana e qeverisë Shqiptare shënuan fundin ë luftës kundër fesë dhe hapen nje epoke te re te besimit ne Shqiperi.
Së fundi, duke pare trashëgiminë unike ndaj fese të Shqipërisë gjatë epokës komuniste, është e rëndësishme të shënohet se kjo trashëgimi pati vetem nje ane te mire, pasi padashur coi në shpejtimin e laicizimit të shoqërisë shqiptare. Kjo solli gjithashtu qe ne epoken post komuniste shume individe te mos e identifikonin veten me fene e paraardhesve te tyre dhe te kishin lirine e zgjedhjes se fese, ashtu sikur solli dhe nje number te madh ateistesh. Si rezultat sot kemi nje konfiguracionit fetar të kombit ndyrshe nga ai i para 100 viteve.

Pas ‘90

Shqipëria sot është natyrisht një komb me trashëgimi myslimane, por ajo përshkruhet më së miri si një shoqëri shumëkonfesionale e përbërë nga besimet islamike, kristiane dhe atij hebre si dhe një numër të konsiderueshëm jobesimtarësh. Dhe, më e rëndësishmja, siç vëren edhe Raporti Ndërkombëtar mbi Lirinë e Fesë : “Ndërmjet tre besimeve kryesore në vend ka marrëdhënie dashamirëse, dhe komunitetet fetare janë krenarë për tolerancën dhe mirëkuptimin që mbizotëron ndërmjet tyre.” Ky shpirt i vullnetit të mirë dhe harmonia që karaketizon bashkëveprimet ndërmjet komuniteteve fetare tradicionale duket se janë përforcuar nga vështirësitë e përbashkëta që ata kanë duruar gjatë epokës komuniste. Ky shpirt durimi, ndoshta, është e vetmja trashëgimi pozitive nga kjo epokë e mjerueshme e historisë së Shqipërisë.

Nderkohe historia post komuniste e feve ne Shqiperi na rrefen se shqiptarët janë shumë të ndjeshëm kur politikanët e tyre marrin përsipër të flasin për probleme fetare. Ato bëhen të ndjeshëm edhe ndaj simboleve fetare, kur këto shfaqen në provokacion. Këtu nuk po ndalemi se cilin besim përfaqëson simboli, pasi duket sikur në tërësi vetë shqiptarët nuk i pranojnë ekzagjerimet me simbolet, aq më teper kur ato kthehen në provokuese. Fakti tregon se gati në formë të pavetëdijshme shqiptarët e kanë të çmuar harmoninë fetare dhe mundohen të bëhen konservatore ndaj çdo shfaqjeje që e cënon sado pak atë.

Duket se Shqiptari i kohëve moderne, jo vetem që ka trashëguar gjithë vyrtytin e paraardhësit persa i perket harmosnie fetare, por duket që ka fituar edhe vlerat e njeriut që jeton në kohën e globalizmit. Ai është shumë i kthjellët të mos i përziejë çështjet fetare me ato politike. Ai është shumë i kujdesshëm të jetë tolerant ndaj gjithkujt që do të besoje apo nderoje nje fe tjeter. Ai është shumë i vëmendshëm ndaj cdo lloj simboli provokues që prish ekuilibrat e harmonisë ndërfetare, bile ai bëhet jo indiferent edhe kur cilido politikan apo erudit bashkëkombas mundohet të « fus hundet » në këto punë. Shqiptari bashkëkohor kupton se indiferentizmi ndaj prokimeve me simbolet apo deklaratat e papërgjegjshme mund ta godasin shumë harmoninë fetare.
Shiptari bashkekohor e kupton se vlera vetvetishme e trasheguar e Harmonise Fetare sa ç’është madhështore si ngrehinë, aq është edhe e brishtë. Mjafton e çara e parë seioze, mjafton radikalizimi i njërit prej besimeve, që ngrehina të shëmbet. Ndaj duket se e gjithe shoqeria shqiptare punon vetvetishem dhe forte per te ruajtuar kete vlere unike te saj.

Konkuzione

Vendi yne eshte një vend me tri fe, por qe nuk identifikohet me asnjeren prej tyre. Ne rastin e Shqipërisë, të tri besimet, ashtu siç e pamë, janë të lidhur me kombin, me vetkzistencën e tij. Kombi ka qene dhe mbetet gjithmone perpara fese. Shqiptari ka luftuar gjithmone ne mbrojtje te kombit dhe jo ne mbrojtje te fese. « Historia e harmonisë fetare në Shqipëri nuk është një histori idilike. Në thelb ajo ka qenë dhe mbetet dramatike. Nuk e kam fjalën për episode të tilla, si farsa tragjikomike e ndalimit të besimeve prej regjimit komunist. As për mallkimin që, në emër të fesë, iu bë alfabetit shqiptar dhe ortodoksëve shqiptarë që e lexonin atë, dhe as për rebelimin proturk të Haxhi Qamilit. Historia ka qenë në thelb dramatike, sepse ka qenë përherë e mbarsur me rreziqe të mëdha » (Konferenca Ndërkombëtare për Harmoninë fetare në Shqipëri, 2004).

Kur vjen ceshtja tek feja, themeli i themeleve në çështjen fetare në Shqipëri është që të tri besimet kryesore janë të tria barazisht të rëndësishme e barazisht të ligjshme. Katolikët, pavarësisht se janë më të pakët në numër, përfaqësojnë fenë e parë të shqiptarëve. Si të tillë ata kanë një zbritje vertikale në historinë dhe kulturën shqiptare. Ata i kanë dhënë kombit shqiptar simbole dhe shenja themelore, nga Gjergj Kastrioti deri tek Nënë Tereza. Pa diskutim, ata janë ura më e vjetër, asnjëherë e shembur dhe që lidh Shqipërinë me Evropën.

Myslimanët shqiptarë, ndonëse feja më e re në Shqipëri, kanë të njëjtin legjitimitet. Kjo sigurohet jo vetëm nga prania e tyre e fuqishme numerike, por nga kontributi rrjedhimisht i fuqishëm në gjithë rrugëtimin e popullit shqiptar drejt lirisë dhe pavaresise.

Ortodoksët shqiptarë, ashtu si katolikët dhe myslimanët, kanë qenë pjesë e pandarë e korpusit kombëtar në të gjitha stuhitë që ai ka përballuar. Kontributi i tyre ka qene kolosal në Rilindjen Kombëtare Shqiptare si dhe ne rrugen e veshtire te pavaresise dhe drej drites se diturise.

Ky drejtpeshim midis tri besimeve kryesore, duke mos harruar këtu edhe komunitetin e katërt, bektashi, qe eshte padyshim pjesa me tolerante mes gjithe komuniteteve tona, apo adhe ate hebre, mbetet realiteti me i vyer shqiptar. Harmonia Fetare, që ka zgjatur me shekuj në Shqipëri, eshte krenaria jone unikale dhe kombetare. Eshte vrytyti me i larte dhe modeli me i arrire qe ne i si komb i ofrojme shoqerise njerezore. Harmonia Fetare ka kaluar ne shume sfida te karakterit tone kombetar dhe i ka perballaur ato. Kjo harmoni na rrefen ne fakt thelbin e vete ketij karakteri qe para fese ve kombin dhe para besimit fetar ve humanizmin njerzor. Shqiptari do se pari kombin dhe me pas fene ; Do njeriun dhe jo fene qe ai prezanton. A nuk eshte ky vyrtyt shqiptar ajo qe sot gjithe bota e civilizuar kerkon dhe po lufton te gjeje e vendos ne rendin boteror ?

(Pjese e shkurtuar e nje punimi mbi Harmonine Shqiptare ne Shqiperi )