Vendet e varfra kanë vuajtur shumë, por shumica e vdekjeve ka ndodhur gjetiu, shkruan The Economist.
Sipas shifrave zyrtare, në Afrikën e Jugut ka pasur 55,000 vdekje nga Covid-19 që nga 27 marsi i vitit të kaluar. Kjo do të thotë se shkalla e vdekshmërisë në vend është 92.7 për 100,000 njerëz, më e larta në Afrikën Nënsahariane. Shifra është gjithashtu një nënvlerësim domethënës, ashtu si të gjitha të dhënat e tjera afrikane mbi sëmundjen.
Gjatë vitit, deri më 8 maj, vendi regjistroi 158,499 vdekje shtesë – pra vdekje mbi numrin që pritej në vitet e kaluara, duke pasur parasysh ndryshimet demografike. Zyrtarët e shëndetit publik mendojnë se 85-95% e këtyre vdekjeve janë shkaktuar nga sars-cov-2, virusi i Covid-19.
Kjo mospërputhje ndodh sepse, në mënyrë që një vdekje të regjistrohet për shkak të Covid-19, i ndjeri duhet të ketë kryer një test Covid-19 dhe duhet të regjistrohet se ka vdekur nga kjo sëmundje. Megjithëse Afrika e Jugut kryen shumë më tepër testime në krahasim me vendet fqinje, niveli i përgjithshëm i testimit është ende i ulët.
Afrika e Jugut nuk është ndonjë rast unik dhe i pazakontë për sa u përket niveleve të testimit, ose vdekjeve të paregjistruara nga sistemi mjekësor. Vdekshmëria shtesë ka tejkaluar vdekjet e raportuara zyrtarisht si pasojë e Covid-19, të paktën në disa periudha gjatë epidemisë, në pjesën më të madhe të botës. Sipas të dhënave më të fundit, vdekjet shtesë në Amerikë ishin 7.1% më të larta se vdekjet zyrtare nga Covid-19, midis fillimit të marsit 2020 dhe mesit të prillit 2021.
Shumë vende kanë pasur mospërputhje të tilla. Për shembull, Britania kishte vdekje shtesë më të larta se vdekjet zyrtare nga Covid-19 gjatë valës së parë, por më të ulëta se vdekjet zyrtare nga Covid-19 në valën e dytë – një efekt që tregon se masat për të ndaluar përhapjen e Covid-19 kanë shpëtuar jetë, të cilat në një vit të zakonshëm do të ishin humbur nga sëmundje të tjera, si gripi sezonal. Një dukuri e ngjashme ndodhi edhe në Francë.
Por metoda e vdekshmërisë shtesë nuk ka mundësuar shifra të dobishme globale, sepse shumica e vendeve, në veçanti shumica e vendeve të varfra, nuk japin statistika të vdekshmërisë shtesë në kohën e duhur. Vlerësimet globale kanë përdorur shifrat zyrtare, pavarësisht se e dinë se këto shifra – aktualisht 3.3 milionë – janë shumë larg realitetit.
Për të kuptuar se sa larg realitetit janë në të vërtetë këto shifra zyrtare, The Economist është përpjekur të përcaktojë nivelin e vdekshmërisë shtesë gjatë rrjedhës së pandemisë në vendet që nuk e raportojnë atë. Studimi arriti në përfundimin se ka një probabilitet prej 95% që numri i të vdekurve deri më sot të jetë midis 7.1 milionë dhe 12.7 milionë, me një vlerësim qendror prej 10.2 milionë. Në rastin më të mirë, shifrat zyrtare përfaqësojnë më pak se gjysmën e numrit real të vdekjeve, dhe në rastin më të keq, vetëm një të katërtën e tij.
Përveçse jep një vlerësim të ri të shtrirjes së përgjithshme të pandemisë, modelimi nga The Economist hedh dritë mbi shpërndarjen e efekteve të pandemisë dhe rrjedhën e përgjithshme.
Vendet e varfra kundrejt të zhvilluarave
Nuk është për t’u çuditur se pjesa më e madhe e vdekjeve të shkaktuara nga Covid-19 por që nuk janë përcaktuar zyrtarisht si të tilla, vijnë nga vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme. Sipas studimit, shkalla e vdekshmërisë në vendet e pasura që janë anëtare të grupit OECD, ishte 1.17 herë më e lartë se numri zyrtar. Ndërsa shkalla e vlerësuar e vdekshmërisë për Afrikën Nënsahariane ishte 14 herë më e lartë se numri zyrtar. Dhe struktura e valës së parë dhe të dytë që vihet re në Europë dhe Shtetet e Bashkuara është shumë më pak e dukshme në shifrat e studimit për botën në tërësi. Në përgjithësi, pandemia po përqendrohet gjithnjë e më tepër në ekonomitë në zhvillim dhe kjo dukuri po vazhdon të rritet.
Për të krijuar këto vlerësime globale të vdekjeve totale shtesë gjatë pandemisë, ne kemi marrë parasysh një gamë të gjerë të dhënash. Numri zyrtar i vdekjeve nga Covid-19, sado i pasaktë, është mundësuar nga shumica e vendeve. Po ashtu ka të dhëna mbi numrin e rasteve Covid-19 dhe përqindjen e testeve pozitive. Në përgjithësi, nëse shumë teste dalin pozitive, do të thotë se shumë më tepër infeksione po humbasin nga një regjim testimi që po vëzhgon vetëm njerëzit që kërkojnë trajtim mjekësor.
Vekjet Ditore Shtese Ne Nivel Global 982
Faktorët
Në disa vende, janë kryer sondazhe që tregojnë se sa njerëz kanë antitrupa të zbulueshëm sars-cov-2, një shenjë e infeksionit të hershëm. Faktorë të tjerë që menduam se mund të kishin rëndësi janë hapat që kanë ndërmarrë qeveritë për të frenuar përhapjen e sëmundjes, si mbyllja e shkollave, dhe shkalla e lëvizshmërisë së njerëzve.
Demografia ka shumë rëndësi: vendet me më shumë të rinj zakonisht kanë një shkallë më të ulët vdekjesh. Një rol luajnë edhe faktorë më pak të dukshëm si sistemet e qeverisjes dhe shkalla e lirisë së medias. Për të marrë një shembull specifik, vdekjet shtesë në Rusi janë 5.1 herë më të larta se vdekjet zyrtare nga Covid-19.
The Economist ka mbledhur të dhëna për 121 tregues, për më shumë se 200 shtete dhe territore. Më pas u krijua një model i të mësuarit makinerik, i cili përdor një proces të quajtur rritja e pjerrësisë për të gjetur marrëdhëniet midis këtyre treguesve dhe të dhënave për vdekjet shtesë në vendet ku ato ishin në dispozicion. Modeli i përfunduar i përdori këto të dhëna për të siguruar vlerësime të vdekjeve shtesë në kohë dhe vende për të cilat nuk kishte të dhëna të disponueshme.
The Economist vlerëson se, deri më 10 maj, ka një probabilitet prej 95% që pandemia të ketë shkaktuar vdekje shtesë midis 2.4 dhe 7.1 milionë në Azi (vdekje zyrtare nga Covid-19: 0.6 milion), 1.5-1.8 milionë vdekje në Amerikën Latine dhe Karaibet (zyrtare: 0.6m), 0-2.1 milionë vdekje në Afrikë (zyrtare: 0.1m), 1.5-1.6 milionë vdekje në Europë (zyrtare: 1.0m) dhe 0.6-0.7 milion vdekje në Amerikë dhe Kanada (zyrtare: 0.6m). Në Oqeani, me vetëm 1,218 vdekje zyrtare, modeli parashikoi diku midis 12,000 dhe 13,000 vdekje, ku kufiri i poshtëm reflekton mundësinë që masat paraprake kundër Covid-19 të kishin zvogëluar vdekjet nga shkaqe të tjera.
Diferencat për Afrikën dhe Azinë janë shumë më të mëdha. Të dhënat për të kryer parashikime të forta nuk janë të disponueshme dhe në disa vende nuk ekzistojnë fare. Megjithatë, ato ofrojnë një pamje më të besueshme sesa statistikat zyrtare. Shkalla e probabilitetit prej 50% ngushtohet ndjeshëm: 3.3m-5.2m për Azinë, 0.8m-1.6m për Afrikën, 8.2m-10.5m për botën.
Gjatë vitit 2020, vdekjet ditore u rritën për 33 nga 52 javë. Pas një qetësie të shkurtër në fillim të vitit 2021, ato arritën rekorde të reja, të nxitura në pjesën më të madhe nga tragjedia që po ndodh aktualisht në Indi. Modeli tregon se në vend po ndodhin midis 6,000 dhe 31,000 vdekje shtesë në ditë, shumë më tepër se rreth 4,000 vdekje që tregojnë shifrat zyrtare. Kjo është në të njëjtën linjë me vlerësime të pavarura epidemiologjike prej 8,000 deri në 32,000 vdekje në ditë. Modeli tregon se rreth 1 milion njerëz mund të kenë vdekur nga Covid-19 në Indi deri tani këtë vit.
Do të vijë një pikë kur katastrofa në Indi do të zbutet, siç ka ndodhur edhe në vende të tjera. Por kjo nuk do të thotë se gjendja globale do të përmirësohet. Megjithëse sëmundja rritet dhe bie në valë në vende të caktuara, valët nuk janë të gjitha në sinkronizim. Një valë e parë pasohet nga përgjigje që frenojnë përhapjen, ndërsa një valë e dytë ndërtohet pasi këto përgjigje zbuten dhe lihen pas dore. Kjo është arsyeja pse, deri më sot, numri i vdekjeve në ditë në të gjithë botën është rritur në 10 nga 15 muaj.
Ia vlen të përmendet se, pavarësisht se vendet më të varfra të botës janë goditur më tepër nga ana ekonomike, mbi bazën “për person” Covid-19 ka qenë më i rëndë për vendet e pasura. Për Azinë dhe Afrikën, vdekjet mesatare të vlerësuara për 1 milion banorë, janë sa gjysma e atyre të Europës (përfshirë Rusinë). India është e krahasueshme me Britaninë, të paktën tani për tani.
Kjo mund të tingëllojë e habitshme për europianët, të cilët kanë qenë nën karantinë për një pjesë të mirë të vitit. Si ka mundësi që në këto vende kryesisht të varfra të ketë pasur më pak vdekje, pavarësisht mungesave të ndërhyrjeve për të frenuar përhapjen e virusit dhe me një kujdes shëndetësor më pak të financuar? Duket se çelësi i përgjigjes është mosha. Nëse dy popullata kanë të njëjtin nivel të kujdesit shëndetësor, popullsia me më shumë njerëz të moshuar do të ketë më shumë vdekje. Nëse demografia do të ishte ndryshimi i vetëm, atëherë, duke marrë si bazë moshën, sëmundja do të ishte 13 herë më vdekjeprurëse në Japoni (mosha mesatare 48 vjeç) sesa në Ugandë (mosha mesatare 17 vjeç). Të dhënat e besueshme të vdekshmërisë shtesë zakonisht vijnë nga vendet me popullsi më të vjetër.
Megjithëse i ulët në terma absolutë, niveli i vdekjeve tek popullsitë e reja të varfra është shumë më i lartë sesa do të ishte për popullsitë e vendeve të pasura me profile të ngjashme moshe. Dhe për të moshuarit në vendet e varfra, perspektiva është mjaft e zymtë. Afrika e Jugut ka pasur 120,000 vdekje shtesë te personat mbi 60 vjeç.
Fakti që një mungesë relative e vdekjeve në vendet në zhvillim duket se është për shkak të moshës dhe jo për ndonjë arsye tjetër, ka implikime të ndryshme. Njëri është se virusi po përhapet lehtësisht midis të rinjve – një zbulim i mbështetur nga sondazhet, të cilët zbulojnë nivele shumë më të larta të infeksioneve në Afganistan, Indi dhe gjetiu sesa në Europë ose Amerikë. Kjo tregon se ka shumë raste jo-fatale të sëmundjes, çka sugjeron se problemi i “covidit të gjatë” do të jetë më i keq në këto vende. Kjo gjithashtu do të thotë se virusi po gjen shumë mundësi për të kaluar nëpër mutacione.
Covid 19 Sipas Demografise Shkalla E Pritur E Fatalitetit 982
Ka një përjashtim nga ky rregull. Në disa vende në Azinë Juglindore, vdekjet duket se janë jashtëzakonisht të ulëta, të paktën deri tani. Por kjo nuk e hedh poshtë studimin e mësipërm: të dhënat e vdekjeve shtesë për Malajzinë dhe Tajlandën thuajse nuk janë rritur fare. Është e mundur që njerëzit në këto vende përfitojnë nga “ndër-imunitetet” – një nivel mbrojtjeje kundër sars-cov-2 i mundësuar nga infeksionet e kaluara nga viruse të tjerë që qarkullojnë në rajon. Për fat të keq, ka shenja që shifrat tani janë në rritje.
Vlerësimet globale të numrit të vdekjeve shtesë nga The Economist janë të parat në llojin e tyre. Ato nuk janë mënyra e vetme për të matur numrin e përgjithshëm të vdekjeve nga Covid-19. Më 6 maj, Instituti për Matjet dhe Vlerësimin e Shëndetit (IHME) në Universitetin e Uashingtonit publikoi rezultatet e një modeli më të thjeshtë. Kjo metodologji shpesh mundëson shifra që nuk përputhen me vdekjet shtesë të raportuara. Për shembull, IHME vlerëson se ka pasur 100,000 vdekje nga Covid-19 në Japoni, shumë më tepër sesa janë raportuar, por shifra e vdekjeve shtesë në vit deri në mars 2021 ishte 11,000.
Sidoqoftë, vlerësimet nuk mund të zëvendësojnë dot të dhënat, vëren Ariel Karlinsky, në Forumin Ekonomik Kohelet, një think-tank izraelit, i cili si udhëheqës i projektit World Mortality Dataset ka mbledhur shumë nga të dhënat e vdekshmërisë shtesë ku është mbështetur modeli i The Economist.
Vetëm duke ndjekur më mirë vdekshmërinë në vendet e varfra mund të përmirësohen vlerësimet e shkallës së vdekjes. Burimet e të dhënave duhet të organizohen në mënyrë të drejtë, jo vetëm për të nderuar të vdekurit dhe të vërtetën, por edhe sepse, pa një shifër kaq themelore, vlerësimet e ndikimeve të tjera – ekonomike, arsimore, kulturore ose në shëndetin e të mbijetuarve – janë të vështira për t’u kuptuar, ose për t’u krahasuar./Monitor
Ja sekreti i JETEGJATESISE ….te mbani ison e bashkebiseduesit gjithmone !
Japoni….. 50,000 japoneze jane mbi ose te pakten rreth 100 vjec!
Dhe per 15 vjet do te kete me shume se nje milion njerez ne Japoni.Nuk ka vende te tjera ne bote me rezultate te tilla për sa i përket pritjeve dhe cilësisë së jetës.
Disa do të sugjerojnë se sekreti i jetëgjatësisë së tyre është ngrënia e peshkut të papërpunuar dhe algave të detit.Ka shumë vende në botë, veçanërisht ato që ndodhen në brigjet e ngrohta të oqeanit, ku vendasit hanë ushqim deti dhe jetojnë gjysmë më pak.
Sekreti i jetëgjatësisë qëndron në faktin se japonezët nuk përpiqen kurrë të prishin humorin e bashkëbiseduesit të tyre duke komunikuar me njëri-tjetrin.
Gjinekologu Shkëlqim Balili, i ftuar në “Koha për t’u zgjuar” ka folur në lidhje me problemet me infertilitetin dhe riprodhimin.
Doktori ka sqaruar se infertiliteti është një problem shumë i madh në Shqipëri, për të dyja gjinitë.
Ai evidentoi se janë të shumtë meshkujt të cilët kanë spermatozoidë me aftësi thuajse zero për të fertilizuar vezën, ndërsa sa i përket gjinisë tjetër, doktori theksoi se problemi me gratë janë që e “lënë shtatzëninë për të fundit” duke i dhënë prioritet karrierës dhe duke mos ecur sipas orës biologjike.
“Infertiliteti është një problem shumë i madh në Shqipëri. Kërkon punë intensive nga të gjitha qendrat gjinekologjike sepse kemi çifte që duan shtatzëni dhe nuk arrijnë dot. Ka një lidhje logjike. Une ju thash që kam pritur 35 lindje ishin gratë pas 29-vjeçe. Gratë sot duan të sigurojnë ekonominë dhe karrierën pastaj shtatzëninë e lënë të fundit.
Diku kam thënë vajzat 30 vjeçe i quaj plaka, në fakt e thashë për aftësinë për riprodhim. Nëse një grua është 30 vjeç dhe nuk arrin të mbesë shtatzënë, duhet të konsultohet me një gjinekolog, por kur kjo moshë kalon periudha ulet në 6 muaj. Me kalimin e kohës ulet numri i vezës dhe cilësia e tyre. Riprodhimi mashkullor sot ka prioritet sepse ka rënie. Meshkujt në spermogramë dhe spermokulturë dalin që spermatozoidë me aftësi dhe shpejtësi normale për të fertilizuar janë thuajse zero”, tha ai.
Doktor Balili shtoi edhe se më e mira është që lindjet të bëhen në mënyrë natyrale, ndërsa theksoi se më parë përqindja e lindjeve që kryheshin me Cesarian dikur ishte vetëm 10 përqind, ndërsa sot ka arritur në 60 %.
“Në maternitet më parë kemi pritur 35 lindje në natë dhe kemi bërë 5 operacione në natë dhe kur shkoja në shtëpi thoja kam pasur një natë të bardhë. Në kohën e verës kur kishte shumë nevojë, pothuajse çdo natë nga 30 lindje, dhe natyrisht shkenca nuk kishte arritur këtu ku është sot, kishim një ide shkencore që duhet të ekzistojë edhe sot, që lindjet normalisht të ishin natyrale. Shumë vite më parë isha në Francë, sapo hyra në sallë mjeku më pyeti: Sa e keni përqindjen e operacioneve në Shqipëri, i thashë 10 përqind, dhe më tha është idealja. Sot e kemi 60- përqind”, tha ai.
Doktori ka theksuar që të gjithë çiftet që kërkojnë një shtatzani, duhet të bëjnë një kontroll paraprak, rreth 3 muaj para shtatzënisë.
“Të gjithë çiftet që kërkojnë të ngelin shtatzënë duhet të bëjnë një kontroll paraprak. Ne duhet t’i mësojmë vajzat dhe çiftet kur duhet të kryejnë marrëdhëniet seksuale për të ngelur shtatzënë. Në rastet kur ka infertilitet e pamundësi një konsultë është e domosdoshme. Konsulta duhet bërë 3 muaj para shtatzënisë”, u shpreh ai. bw
Shkencëtarët kanë krijuar një atlas që përshkruan disa nga 37.2 trilionë qelizat e trupit të njeriut. Studiuesit përdorën teknika të avancuara, përfshirë inteligjencën artificiale, për t’iu afruar objektivit për të krijuar një atlas gjithëpërfshirës me të gjitha llojet e qelizave njerëzore, që do të na ndihmojë të kuptojmë më mirë se nga çfarë përbëhet trupi ynë.
Imazhet janë aq të mahnitshme, saqë mund të ngatërrohen me vepra arti.
Por, këto janë qeliza njerëzore – të regjistruara si pjesë e një projekti ambicioz për të hartuar një atlas të të gjitha llojeve të qelizave njerëzore.
Puna kërkimore në kuadrin e iniciativës Atlasi i Qelizave Njerëzore, e publikuar nga revista Nature, përdori të dhëna të avancuara dhe mjete analitike, përfshirë inteligjencën artificiale, për të krijuar një hartë të hershme të detajuar të disa prej 37.2 trilionë qelizave të trupit të njeriut.
“Atlasi i qelizave njerëzore është një hartë e qelizave të indeve dhe organeve tona, dhe teknologjitë kryesore janë gjenomika me një qelizë të vetme dhe gjenomika hapësinore, që janë të integruara në një hartë të vetme, duke përdorur të dhënat shkencore dhe metodat e inteligjencës artificiale. Atlasi është në thelb një hartë me rezolucion të lartë e shtrirjes së plotë molekulare të çdo qelize. Dhe janë këto teknologji që na mundësojnë ta arrijmë këtë rezolucion të lartë”, shpjegon Sarah Teichmann, bashkëthemeluese dhe bashkëdrejtuese e e iniciativës Atlasi i Qelizave Njerëzore.
Zonja Teichmann dhe bashkëpunëtorët e saj u përqendruan në organe të caktuara – tek qelizat në gojë, stomak dhe zorrë, si dhe qelizat që përcaktojnë zhvillimin e kockave.
Studiuesit kanë prodhuar gjithashtu një atlas organoid të trurit që zbulon aspekte të zhvillimit të trurit.
“Ka disa pamje të bukura, përfshirë një që më pëlqen e placentës. Ka gjithashtu për zhvillimin e skeletit dhe gjymtyrëve. Përparimet e tjera të mëdha janë në studimet integrale të sistemeve, si p.sh. sistemi gastrointestinal. Pra, ku ne integrojmë studime të shumta dhe më pas përparojmë drejt një grupi të dhënash më gjithëpërfshirëse”, thotë zonja Teichmann.
Shkencëtarët shpresojnë që atlasi me rezolucion të lartë dhe i disponueshëm për të gjithë – i konsideruar si një variant fillestar – do t’i ndihmojë studiuesit të luftojnë sëmundjet që dëmtojnë qelizat njerëzore.
“Ka rëndësi për sa i përket përfitimit të një botëkuptimi gjithëpërfshirës themelor shkencor, të mënyrës se si funksionojnë trupat tanë. Ka edhe aplikime të gjera biomjekësore, për sa i përket zbulimit të treguesve biologjikë, zbulimit të objektivit të ilaçeve, kategorizimit të pacientëve etj.”, thotë zonja Teichmann.
E themeluar në vitin 2016, Iniciativa “Atlasi i Qelizave Njerëzore”, ka tashmë mbi 3600 anëtarë nga 102 vende.
Shkencëtarët e kësaj iniciative po krijojnë gjithashtu atlase të tjera, që mund t’i ndihmojnë të mësojnë më shumë rreth shkaqeve themelore të sëmundjeve dhe shëndetit në pjesë të veçanta të trupit.
Ekspertët e shëndetit thonë se ecja është një mënyrë e lehtë për të përmirësuar shëndetin fizik dhe mendor, për të forcuar gjendjen fizike dhe për të parandaluar sëmundjet. Doktoresha amerikane Sarah Eby thotë se njerëzit duhet të shtojnë edhe aktivitete të tjera në kuadër të ushtrimeve të tyre fizike, duke përfshirë ushtrime si ngritja e peshave, apo joga për një shëndet të mirë.
Ndërsa ecja nuk është ushtrimi i vetëm që njerëzit duhet të bëjnë, sipas mjekëve ajo është një hap i parë i madh drejt një jete më të shëndetshme.
“Nuk keni nevojë për asnjë pajisje dhe nuk keni nevojë për të paguar për një anëtarësim në palestër. Ecni dhe përfitimet janë të mëdha”, thotë Sarah Eby, eksperte e mjekësisë sportive nga organizata jo qeveritare ‘General Mass Brigham’.
Ecja mund të ndihmojë në përmbushjen e rekomandimit të dhënë nga autoritetet e shëndetit publik, që të rriturit të bëjnë të paktën 2 orë e gjysmë aktivitet fizik, me intensitet të moderuar, çdo javë.
Kjo ndihmon në uljen e rrezikut të sëmundjeve të zemrës, tesionit të lartë të gjakut, demencës, depresionit dhe shumë llojeve të kancerit.
Ecja gjithashtu është një ushtrim i lehtë për trupin, ndërsa forcon zemrën dhe mushkëritë.
“Nga pikëpamja e përfitimeve shëndetësore, 150 minuta aktivitet aerobik çdo javë mund të sjellin një sërë përfitimesh shëndetësore, duke përfshirë uljen e rrezikut të vdekshmërisë nga të gjitha shkaqet, rrezik më të ulët të sëmundjes së arterieve koronare, goditjes në tru, hipertensionit, diabetit, si dhe shumë lloje të kancereve. Ecja ndihmon për uljen e ankthit, depresionit dhe përmirëson gjumin. Mund të zvogëlojë rrezikun e sëmundjes nga Alchajmeri dhe demencat e tjera”, thotë doktoresha Eby.
Megjithatë, ajo shton se ecja nuk është tërësisht e mjaftueshme pasi nuk forcon muskujt.
“Përveç ecjes, ne rekomandojmë dy ditë ushtrime për forcimin e muskujve. Kjo mund të jetë ngritje e peshave apo diçka e ngjashme”, thotë doktoresha Eby.
Kjo është veçanërisht e rëndësishme për shëndetin e kockave të grave në moshë.
Ekspertët rekomandojnë shtimin e aktiviteteve të tilla të paktën dy herë në javë duke shkuar në palestër, si dhe bërja e ushtrimeve që përmirësojnë fleksibilitetin si joga.
Një çështje që përmendet shpesh është nëse është e mjaftueshme bërja e 10 mijë hapave në ditë?
Pothuajse të gjithë kanë dëgjuar për këtë synim, i cili filloi në kuadër të një fushate marketingu të viteve 1960, në Japoni. Ekspertët, megjithatë, theksojnë se ky është vetëm një udhëzim.
“Ne të gjithë kemi dëgjuar për bërjen e 10,000 hapave në ditë. Kjo u nxit nga një fushatë reklamuese në vitet 1960 që mbijetoi në mendjen e njerëzve pavarësisht se nuk është vërtet e bazuar në ndonjë zbulim shkencor”, shpjegon doktoresha Eby.
Vendosja e një objektivi kohor mund të jetë gjithashtu e dobishme. Doktoresha Eby sugjeron 150 minuta në javë, të ndara në 30 minuta ecje në ditë.
“Në këtë mënyrë, kjo është një shëtitje e shpejtë 30 minutëshe, pesë ditë në javë dhe me këtë keni treguar kujdes ndaj vetës”.
Gjatë motit të keq, njerëzit mund të ecin në ambiente të mbyllura si qendrat tregtare apo duke përdorur pajisjet për ecje dhe vrapim në palestër.
Me kalimin e kohes dhe përgatitjen fizike, mund të shpejtohet ritmi i të ecurit, ose duke ecur në rrugë të përpjeta.
Ecja me miqtë, ose me kafshët shtëpiake, si qentë, është një mënyrë tjetër motivimi për të ecur.
Një tjetër mundësi është t’i bashkohesh një klubi. Grupe të tilla gjenden gjithandej Shteteve të Bashkuara që synojnë të ndihmojnë njerëzit të arrijnë qëllimet e tyre të ecjes.
Njerëzit janë të aftë të ndiejnë shumë më tepër lloje të ndryshme emocionesh sesa kemi menduar. Shkencëtarët një kohë të gjatë kanë theksuar që përpos gjashtë llojeve themelore të emocioneve (lumturia, pikëllimi, zemërimi, befasia, frika dhe neveritja) nuk ekzistojmë më lloje të tjera.
Në hulumtimin në të cilin kanë marrë pjesë 800 meshkuj dhe 1.200 gra, të intervistuarve u janë treguar përmbajtjet e videove të njerëzve të cilët kurorëzohen, lindin fëmijë, përshëndetja me dorë dhe vdekja.
Pas vështrimit të rezultateve të reagimeve të tyre, kanë konstatuar që ndjenjat e tyre mund t’i klasifikojnë në 27 kategori. Ato kategori janë: admirimi, adhurimi, admirimi estetik, argëtimi, tërbimi, ankthioziteti, respekti i thellë, habia, monotonia, qetësia, konfuzioni, përbuzja, lakmia, zhgënjimi, familjarizimi, varësia, shqetësimi, frika, faji, llahtaria, interesimi, lumturia, nostalgjia, krenaria, lehtësimi, romantizmi, pikëllimi, kënaqësia, dëshira seksuale, surpriza, simpatia dhe triumfi.
Të anketuarit nga grupi i parë kanë thënë se si ndihen pas çdo shikimi të videos. Grupi i dytë i të intervistuarave ka vlerësuar xhirimet si pozitive dhe negative përkundër atyre mallëngjyese dhe qetësuese në shkallën nga 1 deri në 9. Vlerësimet janë pajtuar me emocionet e lidhura me xhirimet të cilat paraprakisht u janë ndarë. Rezultatet kanë treguar që një xhirim mund të nxisë më shumë emocione të ndryshme dhe është normale të ndihen më shumë sosh në të njëjtën kohë.
Rezultatet e një anketimi nga psikologët amerikanë tregojnë se rrjetet sociale si Facebook, Twitter, Pinterest, Instagram, Snapchat dhe Tumblr i bëjnë njerëzit të ndihen të vetmuar e të izoluar. Përdorimi i përditshëm i rrjeteve sociale për dy orë ose më gjatë i dyfishon shanset për t’u ndjerë të vetmuar ose të izoluar, ndërkaq ekspozimi ndaj imazheve të ndryshme mund të shkaktojë ndjenja të inatit dhe xhelozisë.
Autorët e studimit theksojnë se ajo çfarë shohim në rrjete sociale jo domosdoshmërisht mund të jetë arsyeja se përse ndihemi keq, por mund të jetë një nga faktorët sepse i nxit emocionet që ndiejmë. Sipas teorive të prezantuara në rezultatet e studimit, thuhet se aq më shumë kohë që shpenzojnë njerëzit në rrjete sociale, aq më pak kanë kohë të bashkëveprojnë në jetën reale. sn
Në vitin 1923, një ndër shkrimtarët francezë më të mirë të gjeneratës së tij, Jules Romain, shkroi dramën ‘Knock, ose Triumfi i Mjekësisë’ në të cilën satirizonte mjekësinë moderne. Përmes humorit dhe ironisë ai denonconte medikalizimin e jetës.
Personazhi kryesor i dramës, Doktor Knock, ndërtoi një biznes mjeksor të fuqishëm duke i kthyer gjithë banorët e fshatit ku punonte di mjek, në pacientë duke i terrorizuar me frikën e sëmundjeve.
“Njeriu që ndihet mirë, – thonte Doktor Knock, – në të vërtetë është i sëmurë, por nuk e di”.
Një shekull pas, profesori i bioetikës në Universitetin e Pensilvanisë, Arthur Caplan, shkruan:
“Nëse doni të ngjallni shqetësim në publik dhe keni dollarë për t’i bërë reklamë, ju mund të shndërroni pothuajse çdo gjë në sëmundje”.
NJË ANALOGJI UTOPIKE…
Mjeksia e “mirëmbajtjes”
Sipas ekonomistit shëndetësor amerikan, Dale Tussing, qeniet njerëzore duhet t’i nënshtrohen kontrolleve të mirëmbajtjes së shëndetit, ngjashëm me kontrollin fizik të makinave, pas çdo “x km”, imunizim, pas çdo “y km”, egzaminim për kancer të qafës së mitrës, pas “z” km” testim për kancerin e…e me radhë…
Është utopi të besosh se sëmundjet do të parandalohen në këtë mënyrë. Ka një ndryshimin thelbësor mes makinës dhe organizmit tonë.
Filip Mudgrove një ekonomist me karrierë të gjatë në forcimin e sistemeve globale shëndetësore, fitues i çmimit Nobel në ekonomi 2011, shkruan :
“Shëndeti është një aset i veçantë, që s’mund të shitet, s’mund të dhurohet, s’mund të merren pjesë këmbimi për të. Kur organizmi ndodhet në spital, nuk mund të merret hua një tjetër, si në rastin kur makina juaj është në servis…”
MJEKSIA PARASHIKUESE…
Prej disa dekadash mjekësia parandaluese është pasuruar me një variant të ri, Mjekësinë Parashikuese e cila ka si objekt jo njerëzit e sëmurë por njerëzit e shëndetshëm.
Ajo nuk kontrollon agjentët e identifikueshëm të sëmundjeve, por përpiqet të zbulojë faktorë të mundshëm risku për sëmundje në të ardhmen. Në këtë kuptim mjeksia parashikuese vetëm premton parandalimin e sëmundjeve mbasi me siguri s’mund të parashikojë se sëmundja do të ndodhë ose jo.
Shumë tërheqëse mjeksinë parashikuese e bën premtimi se do të sigurojë zgjatje të konsiderueshme të jetëgjatsisë por dhe një kursim të madh të shpenzimeve shëndetësore !
DY KËNDVËSHTRIME…
Pa dyshim që mjeksia parashikuese synon të na bëjë më të shëndetshëm, por dhe s’duhet të konsiderohet rastësi që është dhe një biznes mjaft fitimprurës.
Skeptikët ngrenë pyetje : pse kur jemi me shëndet të mirë, kur s’kemi asnjë shqetsim duhet të testohemi ?
Parashikuesit përgjigjen : “Jeni normal vetëm se nuk jeni testuar sa duhet. Duke qenë pre e kaq shumë sëmundjeve, sa më shumë të egzaminoheni aq më mirë.”
Skeptikët : mbështetur në statistikë sa më shpesh të kontrollohemi, aq më e mëdhe është dhe mundësia për të zbuluar diçka të gabuar. Testet nuk janë domosdoshmërisht të padëmshme, në një numër jo të pa konsiderueshëm, mund të jenë false duke u bërë shkak për operacione të panevojshme në njerëz të shëndetshëm.
Duhet aplikuar mjeksia parandaluese, pa një indikacion klinik ?
NJË DILEMË…
Doktor M.Durand 65 vjeçar është në dilemë :
“Mendoj se jam me shëndet të mirë. Por a jam vërtetë ?
Flokët më janë zbardhur. Më kanë rënë krejtësisht në disa pjesë. Shikimi më është vështirësuar. Kur sapo ngrihem nga shtrati në mëngjes, lëviz me vështirësi, kam dhimbije të tendineve. S’mbaj mend emra. Mos fshihet diçka në genet e mija ? Nëna ime, ashtu si nëna e saj më parë, është me demencë. Më tej ai vazhdon : “Nuk pi duhan. Pi pak alkool. Lëviz shumë në këmbë, por ushtrime fizike bëj pak. Kam kohë që s’kam matur presionin e gjakut. As yndyrnat. Dyshoj se më është zmadhuar prostata. S’e kam egzaminuar. As antigjenin specifik për prostatën s’e kam matur… Duhet ta vë ujin në zjarr për të zbuluar ndonjë tensionin e lartë të gjakut, apo ndonjë kancer të heshtur i cili mund të jetë gati për të më hequr qafe, apo të vazhdoj pa u shqetsuar…?
DHE NJË PËRGJIGJE
Në vend të mbylljes…
Në best-seller-in e tij “Alkimisti“, shkrmtari i shquar Paulo Koelho, pyetjes pse duhet të interesohemi kaq shumë për të ditur të ardhmen, i përgjigjet :
“Për të bërë disa gjëra që t’i paraprinë të keqes, për tu përgatitur për atë që do të ndodhë…
Do ishte mirë nëse parashikimet do të ishin të mira, por nëse do të ishin të këqia, çfarë do të ndodhte ? S’do bënim gjë tjetër veçse do fillonim të vuanim shumë kohë para se vuajtja të ndodhte. Dhe frika nga vuajtja është më e keqe se vetë vuajtja.”
Ja vlen të kërkojmë të dimë të ardhmen e shëndetit tonë ndërkohë që pa-parashikueshmëria e së ardhmes përbën një ngushëllim të madh për racën njerzore ? Mban gjallë shpresën e shumë njerëzve.
Askush me saktësi nuk di çfarë nesër do të ndodhë. Dimë shumë rreth probabilitetit, por probabiliteti është larg të sigurtës.
Nëse do të qëndrojmë gjithmonë në të sotmen do të jemi njerëz më të lumtur…
Truri është pasuria më e vlefshme që kemi dhe kërkon mbrojtje të veçantë. Ja gjashtë “armiqtë” që mund të ndikojnë negativisht në funksionin njohës, gjendjen shpirtërore dhe mirëqenien tuaj:
Sheqeri
Konsumi i tepruar i sheqerit shkakton inflamacion në tru, duke ndikuar në kujtesë dhe rregullimin e humorit.
Aktiviteti i ulët fizik
Mungesa e aktivitetit fizik ndalon qarkullimin e gjakut në tru, duke ulur funksionin njohës dhe rritur nivelet e stresit.
Qëndrimi para ekranit
Kalimi i tepërt i kohës para ekranit mbingarkon trurin, duke rezultuar në lodhje dhe ulje të fokusit. Bëni pushime të rregullta dhe kaloni disa minuta pa teknologji çdo ditë.
Mungesa e socializimit
Lidhjet njerëzore janë thelbësore për shëndetin mendor dhe emocional. Ndërveprimet sociale stimulojnë rrjetet nervore dhe ndihmojnë në përmirësimin e elasticitetit kognitiv.
Dehidratimi
Pirja e pamjaftueshme e ujit ndikon në disponimin dhe përqendrimin tuaj. Duke qenë se truri është rreth 75% ujë, është thelbësore të qëndroni të hidratuar për të funksionuar në mënyrë optimale. Mbani gjithmonë një shishe me ujë pranë.
Mungesa e gjumit
Gjatë gjumit, truri pastron dhe përpunon informacionin. Mungesa kronike e gjumit ndikon negativisht në kujtesë dhe përshpejton rënien njohëse. Synoni për 7-8 orë gjumë cilësor çdo natë për të rimbushur trurin tuaj.
Duke marrë parasysh këto faktorë, mund të mbani trurin tuaj të shëndetshëm dhe të fortë! sn
Sa e rëndësishme është të mendojmë e të flasim në mënyrë të dobishme për një shëndet të mirë fizik por mbi të gjitha për një mirëqenie psiko-emocionale.
Mendimet, nuk janë vetëm fjalë në mendjen tonë. Mendimet janë ato që gjenerojnë sinjale kimike që përshkruajnë trupin, duke ndikuar në çdo qelizë tonën.
Sipas kësaj logjike, kuptojmë se mendimet negative, mund të shkaktojnë stres dhe sëmundje, ndërsa mendimet pozitive janë ato që na japin mundësinë për një mirëqenie që nuk rrezikohet nga faktorë të jashtëm dhe që kanë ngarkesë emocionale pesimiste.
Disa shembuj mendimesh që kanë një efekt negativ ne trupin tonë:
“ Nuk jam i/e zonja sa duhet..” nxisim prodhimin e adrenalinës në trup duke ndikuar për shumë gjatë një ndjesi ezaurimi mendor dhe lodhje kronike.
“Nuk meritoj të jem i/e lumtur për gabimet që kam bërë”, rrezikojmë të mos e prodhojmë serotoninën (hormonin e lumturisë) dhe nxisim ndjenjën e depresionit dhe të mbyllurit në vetvete.
Një mendim si; “ Unë jam një dështim”, rrit prodhimin e kortisolit ( hormonin e stresit) duke sjellë probleme në tretje dhe dhimbje koke.
Disa shembuj mendimesh që kanë një efekt pozitiv në trupin tonë:
“ Unë mund ta kalojë këtë sfidë”, stimulon prodhimin e dopaminës duke përmirësuar motivimin dhe nivelin e përqëndrimit.
“Ndihem krenare për çka kam arritur”. Ndihmon në rritjen e nivelit të serotoninës e cila na bën të ndihemi të lumtur.
“ Unë marr mësim nga çdo eksperiencë”, bën aktivizimin e korteksit prefrontal, duke përmirësuar aftësinë e marrjes së vendimeve.
“Unë meritoj suksesin dhe të jem i/e lumtur”, bën të mundur prodhimin i endorfinës, e cila përmirëson humorin.
Duhet të jemi të vetëdijshëm se çfarë jemi në gjendje t’i shkaktojmë trupit tonë, përmes mendimeve tona. Le të përpiqemi të gjykojmë dhe të mendojmë në mënyrë të dobishme dhe inkurajuese, pa u zhytur dhe pa u mposhtur nga problematikat e jetës sonë të përditshme por të mësohemi të bashkëjetojmë me to në mënyrë produktive dhe të përballemi me optimizëm edhe atëherë kur jeta na përball me vështirësi. Mos harrojmë se çdo mendim i yni dhe ngarkesa emocionale që i vesh mendimet tona, reflekton plotësisht në çdo qelizë të trupit tonë!
Ndryshoje jetën tënde duke ndryshuar mënyrën tënde të të menduarit! sn
Vendosja e një ose dy thelpinj hudhër nën jastëk ka përfitime të habitshme!
Një ose dy thelpinj hudhre bëjnë një efekt te vecante . Hudhra përdoret në të gjithë botën, por a e dini se përveçse është në gjendje ta përdorni në kuzhinë, është e dobishme edhe në dhomën e gjumit?
Hudhra zakonisht nuk është e dobishme kur bëhet fjalë për “ta ngrene në dhomën e gjumit”, por ky nuk është lloji i veprimit për të cilin po flasim.
Ne kemi mbledhur disa cilesi për hudhrën për ju që me siguri nuk i dini ende.
Dhe ka më shumë! Me ne fund do t’ju zbulojmë se çfarë ndodh nëse e vendosni hudhrën nën jastëk!
Efekt qetësues
Do të flini shumë më mirë me një thelp hudhër nën jastëk! Ne e kuptojmë se kjo tingëllon e çuditshme, por substancat e squfurit në hudhër të kombinuara me aromën kanë një efekt qetësues. Era e hudhrës që vjen nga jastëku do t’ju ndihmojë të bini në gjumë më shpejt e me lehte . Përveç kësaj, do të përmirësojë cilësinë e gjumit tuaj. Me fjalë të tjera: do të flini shume shpejt dhe thellë; cfare te beni tjeter ? Vendosni një ose dy karafil (përfshirë levoren ) nën jastëk. Ju do të flini si një fëmijë! Dhe mos u shqetësoni, të nesërmen në mëngjes, as ju as dhoma juaj e gjumit nuk do të nuhasni erën e hudhrës. Të gjithë do të duan të ulen në vendin tuaj ! Ia vlen të provosh?
Veprimi ne stomak
Hudhra është gjithashtu e shkëlqyeshme për gjëra të tjera. A vuani nga problemet e stomakut, siç është acidi gastrik? Pini një gotë ujë me pak hudhër të freskët. Ka shije të fortë, por do do shihni se do t’ju ndihmojë!
Nga fillimi i vjeshtës njerëzit mund të ballafaqohen me Çrregullim Emocional Sezonal (SAD), me simptoma që përfshijnë ndjenjat e dëshpërimit dhe ankthit.
Por stërvitja e rregullt është parë se zvogëlon rrezikun e zhvillimit të depresionit deri në 30 për qind, sipas Fondacionit të Shëndetit Mendor. Ushtrimi mund të jetë aq i thjeshtë sa një ecje e shkurtër 10-minutëshe.
Gavin Cowper, ekspert i ushtrimeve ka ndarë disa ushtrime të thjeshta 30-minutëshe përgjatë javës për t’ju ndihmuar në lehtësimin e simptomave të depresionit sezonal.
“Shumë njerëz janë të emocionuar për vjeshtën, por derisa ditët shkurtohen dhe netët rriten, ata me Çrregullime Emocionale Sezonale mund të kenë vështirësi në shëndetin e tyre mendor”, pohoi Cowper.
“Fatmirësisht, ushtrimet e thjeshta 30-minutëshe mund të ndihmojnë në zbutjen e simptomave të SAD. Qëndrimi aktiv jo vetëm që përmirëson disponimin tuaj, por gjithashtu rrit vetëvlerësimin tuaj, gjë që mund të ketë një efekt pozitiv në mirëqenien tuaj të përgjithshme”.
Ai ka ndarë disa ushtrime që do t’ju ndihmojnë në këtë aspekt të cilat janë si më poshtë:
Ecja: “Ushtrimi i thjeshtë me ndikim të ulët, si ecja, rrit prodhimin natyral të endorfinës në trup, gjë që ju ndihmon të relaksoheni dhe të përmirësoni disponimin tuaj. Ecja gjithashtu ndihmon në përmirësimin e rrjedhjes së gjakut në tru, duke përmirësuar funksionin njohës dhe duke ju lejuar të mendoni qartë. Për të marrë përfitimet e plota, synoni të ecni 30 minuta çdo ditë. Qëndrimi i qëndrueshëm me këtë ushtrim do të përmirësojë cilësinë e gjumit dhe do të mbështesë humbjen graduale të peshës, duke rritur mirëqenien tuaj të përgjithshme”.
Joga: “Si një nga ushtrimet më relaksuese, joga është zbuluar se redukton hormonet e stresit në trup ndërsa rrit endorfinën për të nxitur relaksimin dhe reduktimin e ankthit. Praktikimi i jogës forcon lidhjet në trurin tuaj, duke përmirësuar funksionin tuaj njohës, si dhe kohën e reagimit dhe mprehtësinë e përgjithshme mendore. Joga e rregullt mund të nxisë vëmendjen. Mundohuni të bëni 30 minuta joga çdo të dytën ditë, veçanërisht pas një dite stresuese duke u fokusuar në poza të buta ose restauruese për të nxitur relaksimin”.
Pilates: “Praktikimi i pilates mund të përmirësojë disponimin tuaj duke nxitur endorfinë dhe serotonin për të promovuar mirëqenien, si dhe për të rritur nivelet e energjisë dhe për të përmirësuar modelet tuaja të gjumit, duke e bërë më të lehtë menaxhimin e përgjegjësive të përditshme. Pilates fokusohet në lëvizjet e kontrolluara dhe frymëmarrjen e thellë, e cila qetëson sistemin nervor, veçanërisht për ata me çrregullim SAD. Për të marrë rezultatet më të mira, përfshini pilates në rutinën tuaj të stërvitjes 2-3 herë në javë për 30 minuta, veçanërisht para gjumit.
Noti: “Noti redukton stresin duke çliruar endorfinë dhe përmirëson qarkullimin e gjakut në tru, gjë që ndihmon në ruajtjen e shëndetit të trurit dhe rritjen e funksionit njohës. Në veçanti, noti në ujë të ftohtë mund të ndihmojë në zbutjen e simptomave të depresionit pasi reagimi i trupit ndaj të ftohtit ju ndihmon të përshtateni dhe menaxhoni stresin. Për rezultatet më të mira, bëni 10 deri në 20 xhiro – që zgjasin rreth 30 minuta – 2 deri në 3 herë në javë”.sn
Nëse njerëzit ndihen të lumtur apo edhe të kënaqur me jetën e tyre, kjo vetëm ndihmon shëndetin mendor, por mund edhe të reduktojë rrezikun e atakut kardiak dhe hemorragjisë cerebrale.
Një studim i fundit, i botuar në Gazetën e Shoqatës Amerikane të Zemrës, tregoi se mirëqenia ul rrezikun e sëmundjeve kardiovaskulare.
“Gjetjet tona mbështesin një qasje ndaj kujdesit shëndetësor, ku rritja e mirëqenies mendore dhe emocionale të një individi konsiderohet si pjesë integrale e parandalimit të sëmundjeve të zemrës dhe hemorragjisë cerebrale,” pohoi autori kryesor i studimit Dr. Wen Sun.
Hulumtimi i drejtuar prej tij analizoi të dhënat e mbi 120 mijë pjesëmarrësve. Rezultatet treguan se personat me nivele më të larta të mirëqenies emocionale kishin një rrezik 44% më të ulët për arterie të bllokuara, 45% më të ulët për hemorragji cerebrale dhe 56% më pak për infarkt.
Studiuesit thonë se njerëzit që ndiheshin më të kënaqur me jetën, niveli i inflamacionit në trup ishte më i vogël. Ata rekomanduan përfshirjen e aktiviteteve fizike dhe menaxhimin e stresit në kujdesin shëndetësor të përditshëm.bw
Mungesa epidemike e ëndrrave është një tregues i disa problemeve shëndetësore të shkaktuara nga mungesa e gjumit.
E gjithë kjo lidhet me fazën REM, e njohur si lëvizja e shpejtë e syve, përgjatë së cilës njeriu ëndërron.
Gjumi i thellë dhe rëndësia e saj
Në këtë fazë, teksa trupi është në proces relaksi dhe qetësie, sytë lëvizin me shpejtësi të madhe.
Në gjumin e thellë truri dhe trupi “marrin veten” nga problemet e ditës dhe bëhen gati për ditën e nesërme, duke u ngarkuar me energji të reja.
Po kështu kjo fazë zë peshë përsa i përket rëndësisë në ëndrrat.
Ëndrrat pengohen nga një sërë faktorësh, siç mund të jetë alkooli.
Alkooli mund t’iu vëjë në gjumë, por ka prirje t’ju dalë pak më shpejt se zakonisht.
Kështu, truri dhe trupi e kapërcejnë fazën REM dhe ëndrrat nuk mund të jenë të pranishme.
Problemet që lindin nga mungesa e gjumit dhe e ëndrrave
Pagjumësia shkakton vështirësi në përqendrim, ankth apo dhe halucinacione.
Mungesa e gjumit mund të shkaktojë disa probleme në shëndet, si për shembull mbipesha, sëmundjet kardiovaskulare dhe humbja e kujtesës.
Ekspertët shprehen se mungesa e ëndrrave dhe gjumit të thellë nxisin reagime inflamatore të ndryshme. Për këtë arsye është e rëndësishme të mos konsumohen substanca të ndryshme përpara fjetjes, siç mund të jetë kafeja, e po kështu mos të ketë ekspozim të tepërt në dritë.
Komentet