VOAL

VOAL

Copyright © 2022

VOAL

SANXHAKU I SHKODRËS NË VITIN 1614 – Pjesa II: Antivari – Tivari. – Nga LUTFI ALIA

June 7, 2018

Qyteti i Antivarit (Tivari), me 17 fshatra në periferi, mobilizon 2762 burra, nga të cilët 400 të armatosur me pushkë, të tjerët me shpata, harqe, ushta, topuza.

Banorët janë malazezë të ritit ortodoks dhe albanezë të ritit roman.

Shtrirja e fshatrave fillon nga Pastroviçi dhe në vazhdim janë:

– Spizza (Spica): Ka 60 shtëpi, me 150 burra të armatosur, me prijës Giuro Marcov (Gjuro Markov).

– Sozina (Soxina): Ka 40 shtëpi, me 80 burra të armatosur, me prijës Dumo Lichi (Dumo Liçi).

– Suissa (Suisa): Ka 40 shtëpi, me 87 burra të armatosur, me prijës Pero Vitich (Pero Vitiç).

– Zubar: Ka 20 shtëpi, me 45 burra të armatosur, me prijës Nico Perov (Niko Perov).

– Toghemeddi (Togemedi): Ka 30 shtëpi, me 70 burra të armatosur, me prijës Vuco Strepiev (Vuko).

– Michulich (Mikuliç): Ka 25 shtëpi, 60 burra të armatosur, prijës Luca Matuscov (Luka Matuskov).

– Gradoevich (Gradoviç): Ka 50 shtëpi, 130 burra të armatosur, prijës Giuro Marcov (Gjuro Markov).

– Poddi (Poda): Ka 30 shtëpi, me 80 burra të armatosur, me prijës Peri Vucha (Peri Vuka)

– Qyteti i bukur i Tivarit ka 500 shtëpi. Ne vitin 1572 u pushtua nga turqit. Nga periferia e qyetetit, të shpërndara në fushen pjellore dhe në kodrat per rreth mund te jene rreth 400 shtepi, me kopshte dhe mjedise te kendeshme, te preferuar si vende banimi nga adminsitratoret dhe komandantet turq.

Fshatrat rreth Tivarit jane:

– Dobra Voda: Ka 40 shtëpi, 100 burra të armatosur, me prijës Rado Giurosi (Gjurozi).

– Rau. Ka 25 shtëpi, me 54 burra të armatosur, me prijës Giuro Strepiev (Gjuro Strepiev).

– Cumgni (Kumnji): Ka 20 shtëpi, 46 burra të armatosur, me prijës Schuchi Giurov (Shuki Gjura).

– Marchoevich (Markoviç): Ka 260 shtëpi, 1000 burra të armatosur, me prijës Maro Nicov (Nikov).

Banoret e Markoviç,dikur  ishin te favorizuar nga Serenissima Republika -Veneta, keshtu ata

gëzonin te drejta te njejta me banoret e Pastroviç, por keto privilegje i humbi gjate pushtimit turk.

– Gorana: Ka 20 shtëpi, 45 burra të armatosur, me prijës Dumo Luchi (Dumo Luçi).

– Gionclovichi (Gjonkloviçi): Ka 30 shtëpi, 70 burra të armatosur, me prijës Andrea Druxi (Druxi).

– Crutte (Krute): Ka 30 shtëpi, 75 burra të armatosur, me prijës Giuro Secha (Gjiuro Seka).

– Salichi (Saliçi): Ka 15 shtëpi, 40 burra të armatosur, me prijës Pepa Mexigli (Meksili).

– Pargaz: Ka 60 shtëpi, 130 burra të armatosur, me prijës Pepa Giurovich (Gjuroviç).

Ne Antivar ndodhet Manastiri katolik i Shen Maria Rotazzo, i ndertuar nga mbreteresha  Helena dhe djali i saj Stefan Uroshi – Cari i Serbise. Te ardhurat me te medha ky manastir i ka nga rrethinat e Pastroviçit, qe eshte ne zoterim te Serenissima, ndersa pjesa e quajtur Lugh (Lugu) dhe vendet e tjera rreth Pastroviçit, ne nje ultesire 6 milje te gjate dhe 3 milje te gjere, ku ndodhen shume fshatra, paguajne te treten, te pesten dhe te dhjeten kallogjereve te ritit serbo-ortodoks te Pastroviçit, ne kundershtim me kerkesat e kryemurgut dhe rektorit te kishes katolike te Shen Maries, ne varesi te selise se Shenjte Apostolike.

 

Pjesa e tretë: Dolcigno – Ulqini.

Qyteti i Ulqinit, shtrihet në bregun e detit, në një territor të gjërë pjellor, plot me ullishta dhe me shumë kopshte pemësh frutore.

Pas një rezistence të gjate dhe lufttimesh të ashpra, në vitin 1573, qyteti ra ne duart e pushtuesve turqë, të cilët kanë krijuar nje administratë me 300 nëpunës.

Ulqini së bashku me rrethinat ka 300 shtëpi dhe organizon 800 luftëtar.

Nga Ulqini nisen anije të vogla të komanduara nga turqit, që sulmojne anijet tregëtare, që lundrojnë për në portet e Albanisë, per t’u furnizuar me drithra. Pasi i grabisin, mallrat i shkarkojnë ne Budva dhe në Kotorr.

Në rrethinat e Ulqinit shtrihen fshatra të shumta të banuara nga albanezët:

– Gerana (Xherana): Ka 70 shtëpi, 180 burra të armatosur, me prijës Marco Crutta (Mark Kruta).

– Bratizze (Bratica): Ka 50 shtëpi, 127 burra të armatosur, me prijës Gion Salechi (Gjon Saleki).

– Porubbi (Poruba): Ka 50 shtëpi, 130 burra të armatosur, me prijës Luca Mida (Luk Mida).

– Scoimiri (Skoimiri): Ka 20 shtëpi, 42 burra të armatosur, me prijës Andrea Porubba.

– Cullumsi (Kullumsi): Ka 70 shtëpi, 170 burra të armatosur, me prijës Piene Bitti.

– Pistulle: Ka 30 shtëpi, 70 burra të armatosur, me prijës Colla Castrat (Kol Kastrati).

– Zogogni (Zogonji): Ka 100 shtëpi, 237 burra të armatosur, me prijës Paulo Soimira (Pal Soimiri).

– Medi: Ka 20 shtëpi, 40 burra të armatosur, me prijës Masa Porubba.

– San Nicolo di Boiano (Shen Nikolla e Bunës): Ka 20 shtëpi, 60 burra të armatosur, me prijës Marin

Precha (Marin Preka).

– Rezzi (Reci): Ka 20 shtëpi, 50 burra të armatosur, me prijës Pepa Jubani.

– San Zorzi (Shirgji): Ka 20 shtëpi, 45 burra të armatosur, me prijës Marin Colla (Marin Kola).

– Bellagni (Bellanji): Ka 28 shtëpi, 65 burra të armatosur, me prijës Tusi Giez (Gjec Tuzi).

– Gorizza (Gorica): Ka 30 shtëpi, 70 burra të armatosur, me prijës Colla Andrev (Kol Andrea).

– Samaris: Ka 27 shtëpi, 65 burra të armatosur, me prijës Giez Gion (Gjec Gjoni).

– Morichi (Moriçi): Ka 35 shtëpi, 80 burra të armatosur, me prijës Vucha Messi (Vuk Mesi).

– Mattan: Ka 20 shtëpi, 45 burra të armatosur, me prijës Dedi Scaffi (Ded Skafi).

– Busigattani (Buzigatani): Ka 30 shtëpi, 70 burra të armatosur, me prijës Vucha Sulla (Vuk Sula).

– Sachulli (Shakulli): Ka 26 shtëpi, 60 burra të armatosur, me prijës Marin Colla (Marin Kola).

– Doxan  (Dhoksan): Ka 36 shtëpi, 80 burra të armatosur, me prijës Colla Marchun (Kol Marku).

– Barbaruss: Ka 45 shtëpi, 100 burra të armatosur, me prijës Dre Lecha (Dre Leka).

– Ginani (Xhinani): Ka 40 shtëpi, 90 burra të armatosur, me prijës Pev Colla (Kola).

– Suaz (Suax): Ka 30 shtëpi, 70 burra të armatosur, me prijës Pep Mida.

– Selitta: Ka 30 shtëpi, 70 burra të armatosur, me prijës Gion Colla (Gjon Kola).

– Bratizza (Bratica): Ka 22 shtëpi, 47 burra të armatosur, me prijës Giury Lecha (Lek Gjura).

– Summe (Suma): Ka 19 shtëpi, 40 burra të armatosur, me prijës Pale Nichi (Pal Niki).

– Cadorcho (Kadorka): Ka 50 shtëpi, 120 burra të armatosur, me prijës Dumo Luci (Luçi)

– Rasti (Rashti): Ka 30 shtëpi, 70 burra të armatosur, me prijës Prev Bitti.

– Midde: Ka 20 shtëpi, 43 burra të armatosur, me prijës Lech Parubba (Lek Paruba).

– Baochognich (Bakonjiç): Ka 40 shtëpi, 90 burra të armatosur, me prijës Gion Giuronich (Gjon Gjuroniç).

– Cravar (Kravar): Ka 15 shtëpi, 40 burra të armatosur, me prijës March Hicha (Mark Hika).

– Oblich (Oblika): Ka 45 shtëpi, 110 burra të armatosur, me prijës Michi Pale (Pal Miki)

– Robott: Ka 40 shtëpi, 100 burra të armatosur, me prijës Peri Vucha (Peri Vuka).

 

Në jug vazhdon rradha e fshatrave nga Ura e Shkodrës, për gjatë shpateve të malit, nëpër bregun e liqenit deri në  Tarniza (Tarnica), janë 22 fshatra, të gjitha të banuar nga shqiptarë të besimit katolik – riti roman.

 

– Casina (Kazina): Ka 23 shtëpi, 50 burra të armatosur, me prijës Giuri Lecha (Lek Gjura).

– Cesagni (Çezanji): Ka 20 shtëpi, 50 burra të armatosur, me prijës Andro Dvoinov.

– Sirochi (Shiroka): Ka 50 shtëpi, 110 burra të armatosur, me prijës Pieri Colla (Kol Pieri).

– Mesigli (Mesili): Ka 40 shtëpi, 90 burra të armatosur, me prijës Giori Movich (Gjori Moviç).

– Velliart: Ka 30 shtëpi, 70 burra të armatosur, me prijës Marchin Colla (Markin Kola).

– Zogagni (Zogaj): Ka 25 shtëpi, 50 burra të armatosur, me prijës Alla Andrea.

– Schanv (Shani): Ka 20 shtëpi, 45 burra të armatosur, me prijës Nilchi Petcho (Nil Petko).

– Arbanassi: Ka 38 shtëpi, 80 burra të armatosur, me prijës Drecha Marin (Marin Dreka).

– Gian Vuchi (Xhian Vuki): Ka 40 shtëpi, 90 burra të armatosur, me prijës Pev Colla (Pev Kola).

– Osterossi: Ka 30 shtëpi, 70 burra të armatosur, me prijës Colla Gion (Gjon Kola).

– Martechi (Marteçi): Ka 45 shtëpi, 100 burra të armatosur, me prijës Peppa Buiari (Buiar Pepa).

– Ruchi (Ruçi): Ka 27 shtëpi, 57 burra të armatosur, me prijës Gion Colla (Gjon Kola).

– Bobovista: Ka 35 shtëpi, 80 burra të armatosur, me prijës Lucha Mida (Lukë Mida).

– Costagna (Kostanja): Ka 30 shtëpi, 70 burra të armatosur, me prijës Lale Drecha (Lal Dreka).

– Stelichi (Steliçi): Ka 22 shtëpi, 47 burra të armatosur, me prijës Giure Nicha (Gjur Nika).

– Brizol (Brixol): Ka 45 shtëpi, 110 burra të armatosur, me prijës Colla Mngha (Kol Menga).

– Limane: Ka 23 shtëpi, 50 burra të armatosur, me prijës Giuri Lucha (Lukë Gjura).

– Pinculi (Pinkuli): Ka 20 shtëpi, 45 burra të armatosur, me prijës Giovan Lucha (Gjon Luka).

– Sextan (Shestan): Ka 100 shtëpi, 260 burra të armatosur, me prijës Peri Vucha (Peri Vuka).

– Morich (Moriç): Ka 20 shtëpi, 50 burra të armatosur, me prijës Gion Morich (Gjon Moriçi)

– Crigni (Krinji): Ka 30 shtëpi, 70 burra të armatosur, me prijës Deda Sucha (Ded Suka).

– Seoza (Seoxa): Ka 80 shtëpi, 180 burra të armatosur, me prijës Gioan Cruta (Gjon Kruta).

Per gjate bregut te lumit Bojana (Buna), ne vazhdim në drejtim bregut të liqenit të Shkodres, renditen fshatrat:
– Mertezi (Merteci): Ka 15 shtëpi, 40 burra të armatosur, me prijës Pali Griez (Pal Grieci).

– Deragliot (Deralioti): Ka 20 shtëpi, 47 burra të armatosur, me prijës Gion Gievi (Gjon Gjevi).

– San Sergio (Shirgji): Ka 20 shtëpi, 47 burra të armatosur, me prijës Gion Sucha (Gjon Suka).

– Bussanti (Busanti): Ka 30 shtëpi, 70 burra të armatosur, me prijës Punch Leccha (Punç Leka).

– Serezi: Ka 40 shtëpi, 95 burra të armatosur, me prijës Gion Scurza (Gjon Skurca).

– Daizi (Dajçi): Ka 60 shtëpi, 130 burra të armatosur, me prijës Dedo Sucha (Dedë Suka).

– Samaris: Ka 35 shtëpi, 90 burra të armatosur, me prijës Giov Vuccha (Gjon Vuka).

– Samaris Piccolo (Samaris i Vogel): Ka 20 shtëpi, 43 burra të armatosur, me prijës Colla Gievi

(Gjev Kola)

– Fraschalli (Fraskali): Ka 15 shtëpi, 35 burra të armatosur, me prijës Andrea Gievi (Andrea Gjevi).

– Revi: Ka 60 shtëpi, 150 burra të armatosur, me prijës March Giura (Mark Gjura).

– Belagni (Belanji): Ka 40 shtëpi, 90 burra të armatosur, me prijës Mar Gievi (Mar Gjevi).

– Carezzi (Kareci): Ka 15 shtëpi, 33 burra të armatosur, me prijës Dre Lecha (Dre Leka).

– Bulugni (Bulunji): Ka 30 shtëpi, 70 burra të armatosur, me prijës Gion Colla (Gjon Kola).

– Treville di Tunisi (Tre Vilat e Tunisit): Ka 90 shtëpi, 270 burra të armatosur, te ndare ne dy grupe, njeri me

prijës Andrea Druic Pev Colla (Andrea Druiç Pev Kola) dhe pjesa tjeter me prijës Leccha Dre (Lek Drea).

– Baxdiza (Berdica): Ka 20 shtëpi, me 50 burra të armatosur, me prijës Palle Nichi (Pal Niki).

– Graquola (Grakola): Ka 30 shtëpi, 70 burra të armatosur, me prijës Marin Dre.

– Cosmaz (Kozmaç): Ka 40 shtëpi, 100 burra të armatosur, me prijës Vucha Sulla (Vuk Sula).

– Chuzi (Kuçi): ka 25 shtëpi, 60 burra të armatosur, me prijes Giori Midda (Gjori Mida).

– Lubian: Ka 40 shtëpi, 100 burra të armatosur, me prijës Peppa Suma.

– Giosola (Xhiosola): Ka 26 shtëpi, 60 burra të armatosur, me prijës Colla Gievi (Gjev Kola).

– Gucresi (Gurrëza): Ka 40 shtëpi, 100 burra të armatosur, me prijës Giuri Lucha (Luka Gjura).

– Molussa: Ka 30 shtëpi, 60 burra të armatosur, me prijës Prenc Midda (Prenk Mida).

– Selaz: Ka 25 shtëpi, 40 burra të armatosur, me prijës Colla Gion (Gjon Kola).

– Musselin: Ka 40 shtëpi, 100 banorë të armatosur, me prijës Andrea Colla (Andrea Kola).

– Irma: Ka 30 shtëpi, 80 burra të armatosur, me prijës Pep Marin Colli (Pep Marin Koli).

– Dobranz (Dobraç): Ka 50 shtëpi, 120 burra të armatosur, me prijës Pre Leccha (Pre Leka).

– Chopilich (Kopliku): Ka 30 shtëpi, 70 burra të armatosur, me prijes Vuch Vucha (Vuk Vuka).

– Griese (Grizha): Ka 25 shtëpi, 60 burra të armatosur, me prijës Gion Mixighi (Gjon Miksigji).

– Vatan: Ka 15 shtëpi, 40 burra të armatosur, me prijës Gion Saluzi (Gjon Salluci).

– Busigatan (Buzigatan): Ka 40 shtëpi, 110 burra të armatosur, me prijes Lucha Gion (Gjon Luka).

– Sachalli (Sakalli): Ka 30 shtëpi, 70 burra të armatosur, me prijës Giuri Lucha (Gjiuri Luka).

– Doxon (Doksan): Ka 27 shtëpi, 50 burra të armatosur, me prijës Gion Chicha (Gjon Kika).

– Barbaluxa (Barbullush): Ka 30 shtëpi,70 burra të armatosur, me prijës Prenc Bitti (Prenk Biti).

– Renesi (Rrenesi): Ka 50 shtëpi, 150 burra të armatosur, me prijës Gjion Saliki (Gion Salichi).

– Cacharichi (Kakarriqi): Ka 150 shtëpi, 400 burra të armatosur, me prijes Gion Salichi (Gjon Saliki).

– Balladrin (Balldreni): Ka 60 shtëpi, 150 burra të armatosur, me prijës Pepa Scura (Pep Skura).

– Rastici (Rastiçi): Ka 40 shtëpi, 100 burra të armatosur, me prijës Pepa Soimira (Pep Soimira).

– Drivasto (Drishti): Qytet i ngritur në majën e një mali, i rrethuar nga kodra shkëmbore të thepisura. Në majën e një prej këtyre kodrave është keshtjella e Drishtit, me pak shtëpi të banuara, ndërsa rreth e rrotull janë lagje me shtëpi të shumta fshatarësh, që punojnë e mbledhin prodhimet e kësaj toke pjellore.

Drishti eshte 12 milje larg nga Shkodra. Rreth Drishtit janë pak fshatra jo shume të mëdhenj.

Drishti, ka qene qytet shume i rendesishem i Albania Veneta, ku e kishte selinë një gjyqtar mbikqyrës i Republikës Marinare të Venedikut (Serenissima Signoria di Venetia), i cili analizonte sentencat e dhëna në Kotorr (Cattaro) dhe në zonat e tjera të Dukatit, pra prezantoheshin për apel në Drisht, ku dikur funksiononte një tip Gjykata e Apelit për Dukatin e Shkodrës.

Fshatrat rreth Drishtit jane:

– Gornelichi (Gorneliqi): Ka 26 shtëpi, me 60 burra të armatosur, me prijes Pal Gion (Pal Gjoni).

– Rivoli: Ka 60 shtëpi, me 140 burra të armatosur, me prijës Dre Midda.

– Villessa (Vileza): Ka 17 shtëpi, 40 burra të armatosur, me prijës Gion Gievi (Gjon Gjevi).

 

Pjesa e IV. Shkodra.

     Qytetin e Shkodrës me rrethinat, Mariana Kotorranina i cilëson: “Pjesa kryesore e Dukatit të Shkodrës” dhe ne vazhdim shkruan: Keshtjella e bukur dhe e fortë e Shkodrës, ngrihet mbi nje kodrine, ne kembet e liqenit dhe te lumit Buna. Relacionin e fillon me kështjellën e Rozafës, ku ishte vendosur garnizoni turk, ndërsa tregon se qyteti i Shkodrës shtrihej në faqen jugore të kodrës, nën muret e keshtjellës, me shtëpitë e ndërtuara njera mbi tjetrën, duke zbritur deri në buzë të lumit Drin dhe në bregun e Bunës.

     Ky përshkrim, përkon saktësisht me një gravurë të vitit 1602 (gjëndet në Bibliotekën e Nju Jorkut – USA), ku paraqitet qyteti në faqen jugore të kodrës, pra në shekullin e XVII, shkodranët nuk e kishin “pushtuar” ende fushën ku ndodhet sot, përkundrazi e respektonin tokën pjellore, andaj ndërtonin në kodrat për rreth.

Qyteti, me gjithe rrethinat ka 400 shtepi dhe mund te mbledhi 1000 burra të armatosur.

Lumi i Buna, ka shumë ujë dhe është i pasur me të gjitha llojet e peshqëve, që peshkohen në çdo stinë të vitit, por me kritere sipas llojeve dhe pa e demtuar ciklin e riprodhimit.

Për gjatë rrjedhës së vrullëshme të Bunës, janë ndërtuar mullinj të shumtë për bluarjen e drithrave.

Dy brigjet e Bunës bashkohen me një urë druri të bukur, te gjate dhe te larte.

Liqeni i Shkodres, derdhet në lumin Buna, ku janë ndertuar dhe pika të shumta peshkimi.

Ne dalje te Bunes, thellesia e ujit arrine 6 deri 8 kembe (1 kembe = 0. 3048 m).

 

 

 

  1. Lear: Ura e Bunës, 4 tetor 1848. (Harvard University, Huntington Library)

 

 

 

 

  1. Lear: Ura e Drinit, 4 tetor 1848. (Harvard University, Huntington Library)

 

Buna derdhet në det. Nga grykderdhja deri në qytetin e Shkodrës, lumi është i gjatë 24 milje. Deri në San Serghio (Shirgj) ku ndodhet kisha e vjetër e ndertuar në argjinaturën e lumit, distanca është 18 milje dhe nga aty deri në qytet 6 milje. Kjo kishë u rindertua nga mbreteresha Helena (me origjine franceze), qe i a dedikoj Shen Serxhios dhe Shen Bakut.

     Fisnikja Kotorranina, nuk harron te theksoj se kisha katolike e Shirgjit, u rindertua me 1306 nga mbreteresha Helena, e shoqia e Car Uroshit, i cili me pas organizoi shizmen, duke i detyruar katoliket arberor te konvertohshin ne ritin serbo-ortodokse. Popullata shqiptare i rezistoj per kohe te gjate kesaj dhune, por persekutimet e vazhdueshme e te egra ndaj albanezeve i detyruan një pjesë të banorëve të konvertohen, ose të migrojë në jug të vendit dhe në Venecia.

Thellësia e Bunës në grykëderdhjen në detin Adriatik ështe 6 këmbe (1 këmbe = 30, 84 cm, pra 6 këmbë perkojnë me thellësine 185, 04 cm), madje mund të arrijë deri 8 këmbë, në rastet me prurje të madhe të Bunës.

Për gjatë brigjeve pjellore të lumit të Bunës shtrihen 12 fshatra të bukura, nga të cilat 7 në pjesën perëndimore në drejtimin për ne Podgoricë dhe të tjerët nga ana lindore, të shtrira në faqet e maleve, ku jetojnë rrebelat albaneze, për herë në luftë kundër turqëve.

Në lumin e Bunes, ne pjesen pasi kalon uren dhe në fqinjësi me qytetin, peshkatarët albanezë peshkojnë lloje te ndryshem peshqish dhe si thamë më sipër, në çdo stinë të vitit:

(Megjithë përkekjet për t’i përkthyer në shqip, në asnjë fjalor nuk munda t’i gjej emrat e peshqëve, andaj i lashë në italisht, ashtu si i ka shkruar Mariana Kotoranina):

– Janar: sarake (sarache), krapi.

– Shkurt: skoranca (scoranze) dhe ngjala.

– Mars: passari, rombi, ngjala, raine etj.

– Prille: peshkohen kiepe (chiepe) dhe gavoni me shumicë; kiepet e shijeshme arrijnë deri 5 libbre

(1 libbre = 327, 45 g, pra një peshk 5 libbre peshon 1, 657 kg).

– Maj: lice (lizze) dhe ama të mëdha.

– Qershor: raine të mëdha dhe peshq të tjere.

– Korrik: pashere (pascere), rombi, sfoli (sfogli) dhe gjuca etj;

– Gusht: qefulli (cievali), qefuj të medhenj me botarga të mëdha;

– Shtator: krapi, çievoli (cievoli), mezani dhe ngjala

– Tetor, ngjala dhe peshqë te tjere

– Nentor: mauraki (maurachi);

– Dhjetor: korbeti (corbetti) dhe varoli etj.

  • twitter
  • facebook
  • linkedin
Fjalë kyçe: ,

Komentet

Lajme të ngjashëm

SHBA përgatit transferimin e pushtetit; Mekanizmi i ka fillesat në vitin 1797

VOA/Salem Solomon

Ndërsa presidenti i sapozgjedhur Donald Trump bëhet gati për të marrë detyrën, një proces i koordinuar me kujdes është duke u zhvilluar, për të transferuar pushtetin nga administrata që po largohet tek ajo e re. Korrespondenti i Zërit të Amerikës, Salem Solomon na sjell këndvështrimet e ekspertëve se si qeveria federale po përgatitet për këtë moment kyç në demokracinë amerikane.

Një transferim paqësor i pushtetit – një traditë e qëndrueshme, një premtim solemn dhe një komponent i rëndësishëm i demokracisë amerikane…

Pasi zgjidhet një president amerikan, ka një mori aktivitetesh përpara se ai të bëjë betimin.

Shtatëdhjetë e gjashtë ditë nga zgjedhjet deri në ditën e inaugurimit mund të tingëllojnë si kohë e mjaftueshme, por kalimi nga një administratë në tjetrën nuk është aspak i thjeshtë, thotë Michael Shurkin, i cili ka shërbyer në Këshillin e Sigurisë Kombëtare dhe tani është drejtor i programeve globale në firmën “14 North Strategies”.

“Duam të sigurohemi që presidenti të ketë sukses. Pra, nëse ata duan të rishikojnë politikat, ne do t’i ndihmojmë ta bëjnë këtë duke u thënë ato që dimë dhe duke u shpjeguar se çfarë po ndodh“, thotë ai.

Presidenti i zgjedhur e merr zyrtarisht detyrën më 20 janar, por planifikimi duhet të fillojë shumë më herët, thotë Valerie Smith Boyd me Qendrën për Tranzicionin Presidencial.

“Është një detyrë jashtëzakonisht e madhe dhe gjëja e parë që organizata jonë bën është të nxisë kandidatët presidencialë që ta fillojnë procesin e planifikimit që në pranverën e vitit zgjedhor. Sigurisht që ata kanë një fokus të madh tek fitorja e zgjedhjeve, por gjithashtu duhet të krijojnë një organizatë të veçantë që konsideron se si të shqyrtojë qindra mijëra biografi për të përzgjedhur saktësisht njerëzit e duhur, për t’i shndërruar premtimet e tyre politike në veprime”, thotë zonja Boyd.

Plotësimi i posteve qeveritare nuk është punë e vogël. Shumë nga pozicionet kërkojnë konfirmimin e Senatit, ndërsa të tjerat duhet të kalojnë në procesin e certifikatës së sigurisë, duke krijuar kështu një periudhë delikate, thotë ekspertja Boyd.

“E shohim periudhën e tranzicionit si një periudhë delikate për vendin, sepse të emëruarit politikë, udhëheqësit e lartë po largohen nga administrata. Mund të ketë vonesa në futjen e njerëzve të rinj, dhe sigurisht që mund të krijojë disa sfida në komunikim, ose në kuptimin e rregullave dhe përgjegjësive”, thotë zonja Boyd.

Shtetet e Bashkuara kanë një traditë të gjatë të transferimit paqësor të pushtetit që i ka fillesat në vitin 1797, kur George Washington ia dorëzoi presidencën John Adamsit. Në themelet e një transferimi të suksesshëm të pushtetit, thotë zonja Boyd, është komunikimi i qartë dhe efektiv.

“Një transferim paqësor i pushtetit në rastin më të mirë, bëhet me dy ekipe, një që vjen dhe një që largohet. Ata ndajnë informacion dhe bashkëpunojnë nga afër për të mbrojtur vendin dhe botën nga rreziqet shumë serioze”, thotë ajo.

Zoti Shurkin thekson se, në fund të fundit, ruajtja e një demokracie të qetë është më e rëndësishme se kush i fiton zgjedhjet.

“Që një demokraci të funksionojë, të gjithë duhet, në një nivel të caktuar, të kuptojnë se për sa kohë që sistemi funksionon, sistemi është disi më i rëndësishëm se ata. Integriteti i sistemit është më i rëndësishëm se nëse kandidati juaj i preferuar i fitoi apo i humbi zgjedhjet. Dhe unë mendoj se kjo ka qenë historikisht një arsye e rëndësishme përse demokracia amerikane ka qenë kaq e qëndrueshme dhe kaq relativisht e suksesshme”, thotë eksperti Shurkin.

Ndërsa vendi përgatitet për inaugurimin e ardhshëm presidencial, procesi i transferimit të pushtetit risjell në vëmendje njerëzit që punojnë larg syve të opinionit publik, të cilët mundësojnë që demokracia të funksionojë.

ATDHETARI  LUIGJ  GURAKUQI HAPI  SHKOLLEN  NORMALE T’ ELBASANIT- Pergatiti Fritz RADOVANI

ELBASAN:  1  DHJETOR  1909

SHKOLLA NORMALE E ELBASANIT U HAP ME 1 DHJETOR 1909.DREJTORI I PARË I ASAJ SHKOLLË ASHT KENË ATDHETARI I PAVDEKSHEM I POPULLIT SHQIPTAR

LUIGJ GURAKUQI.

Mbas Kongresit të Manastirit me 14 – 22 Nandor 1908, u mbajt Kongresi i Elbasanit nga data 2 – 8 Shtator 1909, ku u vendos hapja e Shkollës së Parë të Mesme Pedagogjike në Gjuhën Shqipe, e njohun me emnin Normalja e Elbasanit. Kjo shkollë do të luente një rol vendimtarë per mësimin e Gjuhës Shqipe nder Trojet tona, si dhe do të kishte per qellim kryesor piksynimin e paraqitun nga Atdhetari Luigj Gurakuqi, i cili me rasën e hapjes së saj tha: “…Shqipnia u lëkund e tana nga zani i Shkollës Normale; atdhetarët nuk kursyen ndihmat e veta të begata, ndersa djelmët tanë rrodhën nga të gjitha viset e Shqipnisë e u derdhën këtu në Elbasan… Jo vetem nga Toskëria që ka qenë gjithmonë e para nder tregimet kombtare e nder luftat e Gjuhës, por ma fort nga Gegënia e Siperme, nga ajo Kosovë sa fisnike e trimoshe, me përpjekjet e të ndershmit Hasan Prishtina, i cili, na rrnoftë përjetë, na erdhën mjaft nxanës sa mund të thuhet pa frikë lajthimi se nuk ka asnji kand të Shqipnisë që të mos të ketë këtu mbrenda perfaqësuesit e vet.”

Asht ajo kohë kur shkolla Normale e Elbasanit u rreshtue me shkollat e njohuna të Shkodres, dhe u ba prita ma e pakapercyeshme nga anmiqtë shekullor të Shqipes së shkrueme: Turq, grek e sllav!

Ndersa sot ne nuk duhet të harrojmë Mësuesit e Nderuem Atdhetarë Shqiptarë, që per kontributin e Tyne në arsimimin e brezave të rijë me Gjuhën Shqipe, dhanë edhe jeten. E nuk janë aq pak sa kujtojnë disa!

Bie n’sy që sot edhe këte Vater të Kulturës sonë kombtare, po punohet me shkatrrue, me e lanë “pa Emen” dhe pa trashigimtarë, si shumë Vatra të tjera. Sikur kjo shkollë të ishte themelue nga një anadollak në pragun e Pavarsisë, dhe të kishte punue per me nxjerrë nga bankat e asaj shkollë mësues turq, a do të quhej “1 Dhjetori Dita e Mësonjësit ?!”

Në kushtet e sotme kur po punohet ditë e natë me e shperba Shqipninë, ndoshta edhe nuk i bjen nder mend kujt per “Diten e Mësuesit”, po duhet pasë parasyshë se “Dita e Mësonjësit” asht zgjedhë një datë pa kurrfarë kuptimi, vetem me qellim që me fshij nga Historia e Arësimit tonë disa atdhetarë dhe, datat e sakta të Arësimit në Shqipninë e Veriut, mbasi gjithshka e tillë i duket Akademisë së Shkencave në Tiranë: “Gegnisht”!

Dhe ja një fakt që i verteton të gjitha ata që kam shkrue deri tashti:

Në se tek Monumenti i Vlonës së 1912 nuk asht vue as Don Nikoll Kaçorri dhe as Luigj Gurakuqi, simbas porosisë së anadollakut Ramiz Alia, duhet thanë se kështu fillon të shtremnohet histororia.

Veprime të tilla antikombtare vetem shkatrrojnë themelet e vume me aq kujdes e perkushtim nga Atdhetarët e Parë Shqiptarë, që Atyne kur ju asht paraqitë rasa per të miren e Atdheut dhe edukimit të brezave t’ rijë nuk kanë kursye as gjanë ma të shtrenjtë: Jeten e Tyne!

Historia e Mësuesve Atdhetarë Shqiptarë ishte dhe asht e lavdishme nder shekuj, ashtu si asht kenë e asht Madhështia e Gjuhës Bekueme Shqipe!

NDERTESA E SOTME E NORMALES S’ ELBASANIT

Melbourne, 15 Nandor 2024.

Refleksionet e historianes: Nako Spiru iu ankua ambasadorit sovjetik në Shqipëri, Çuvahin, për paaftësinë e hetuesve të çështjes së inxhinierëve të Maliqit

Viti 1946, shënoi një moment kthesë në historinë e Shqipërisë, por edhe më gjerë. Kontradiktat ndërmjet Aleatëve të Mëdhenj, SHBA-së, Britanisë së Madhe, nga njëra anë, dhe Bashkimit Sovjetik, nga ana tjetër, po bëheshin gjithnjë e më të dukshme. Lufta ideologjike, shtrirja e zonave të influencës dhe imponimi i sistemeve të qeverisjes, kishte bërë që në Europë të binte ajo, që Willson Churchill-i do ta konsideronte “Perdja e Hekurt”. Kjo situatë do të ndikonte drejtpërdrejt edhe në një vend të vogël, si Shqipëria.

Gjyqi kundër inxhinierëve dhe teknikëve të Kënetës së Maliqit, është një proces që nxit një reflektim të thellë, mbi sistemin e drejtësisë gjatë regjimit komunist, por edhe mbi marrëdhëniet e këtij regjimi, me individët. Pa hyrë në një analizë juridike të procesit, nuk mund të mos vë në dukje disa fakte, lehtësisht të dallueshme:

Së pari, gjatë procesit të hetuesisë dhe atij gjyqësor, në asnjë rast nuk u paraqit asnjë provë konkrete. U fol për mbledhje dhe takime të “grupit të sabotatorëve”, por nuk u dhanë prova mbi bisedat e zhvilluara në këto takime. Të gjithë të akuzuarit, flisnin me fjalë të përgjithshme dhe përsërisnin saktësisht njëri-tjetrin.

Po kështu, nuk u dha asnjë provë mbi takimet e anëtarëve të këtij “grupi”, me anëtarin e Misionit Amerikan në Tiranë, Harry Fultz. Duke qenë se Sigurimi i Shtetit, ndiqte nga afër të gjithë lëvizjen e z. Fultz, madje dhe të vajzës së tij, Joanës, nuk do të ishte e vështirë të gjendeshin prova për këto takime dhe shkëmbime korrespondence.

Së dyti, gjatë procesit nuk u morën parasysh një numër shumë i madh dokumentesh e letër-këmbimesh, të cilat dëshmojnë se gjatë muajve maj-shtator, vazhdimisht të akuzuarit, kishin ngritur problematikat që lidheshin me vështirësitë, ndonjëherë dhe të pakapërcyeshme, që ata hasnin në punën e tyre të përditshme.

Ata nuk morën parasysh konkluzionet e Komisionit Special të Kontrollit, i cili pranonte që preventivat mbi normat e punës ditore të një punëtori, ishin të ekzagjeruara, që projektet paraprake kishin pasur llogaritje të gabuara, madje dhe që data për përfundimin e punimeve për tharjen e kënetës së Maliqit, ishte shumë optimiste.

Së treti, gjyqi nuk shqyrtoi në thellësi kontradiktat që lindnin nga deklarimet e të akuzuarve, të cilat do të ishin shqetësuese për çdo njeri të logjikshëm. Në fakt, ato ishin shqetësuese edhe për drejtuesit e lartë komunistë. Nako Spiru, do t’i ankohej ambasadorit sovjetik në Shqipëri, D. Çuvahin, për paaftësinë e hetuesve të çështjes së inxhinierëve të Maliqit, të cilët, sipas tij, e kishin kthyer procesin në qesharak.

Së katërti, procesi gjyqësor vuri theksin te takimet e inxhinierëve Sharra dhe Beqiri me Fultz-in, që në prill të vitit 1945, kohë kur të dy inxhinierët, ishin të angazhuar me rindërtimet e disa urave dhe të veprave të tjera në Shqipëri. Lind pyetja: Nëse kërkesa e Fultz-it, ishte për të sabotuar, atëherë, përse këta inxhinierë, nuk sabotuan edhe në këto vepra, që u kryen më parë, sesa tharja e kënetës së Maliqit?

Të gjithë ata që kanë rast të lexojnë dokumentet mbi procesin e Maliqit, nuk e kanë vështirë të kuptojnë, manipulimet që gjenden në të. Ajo që duhet analizuar, janë arsyet se përse i shërbeu regjimit në Shqipëri, një proces i tillë i montuar. Siç u përmend dhe në fillim, viti 1946, ishte viti, në të cilin maska e regjimit u rrëzua.

Ndërsa, deri atëkohë, për të bindur Aleatët Perëndimorë, për njohjen e regjimit të ri dhe për të siguruar mbështetjen maksimale në zgjedhjet e 2 dhjetorit 1945, regjimi kishte qenë disi më i kujdesshëm, tanimë, ai nuk kishte më nevojë, të fshihte qëllimet e tij. Ai iu vu punës për të zbatuar programin e tij ekonomik dhe politik, një pjesë e rëndësishme e të cilit ishte zbatimi i luftës së klasave, e cila përkthehej në eliminimin e të gjithë kundërshtarëve të shpallur, apo dhe të atyre potencialë.

Gjatë vitit 1946, u zhvilluan një sërë procesesh gjyqësore, përfshirë gjyqin ndaj klerikëve të lartë katolikë, apo gjyqin e “grupimit social-demokrat”, “monarchist” dhe të “rezistencës”, në përbërje të të cilit, ishin disa nga intelektualët më të spikatur në vend, si; Musine Kokalari, Gjergj Kokoshi, avokat Fuad Asllani e, shumë të tjerë.

Dëshmitë e misioneve të huaja, që gjendeshin në Shqipëri në atë kohë, flasin për lëvizje të shumta të trupave ushtarake shqiptare drejt Veriut të vendit, për të vendosur nën kontroll grupet e kundërshtarëve të regjimit. Regjimi në fuqi, shihte te njerëzit e shkolluar në universitetet më të mira të Europës, kundërshtarët e tij realë dhe u tregua shumë agresiv, për neutralizimin e tyre. Në këtë kategori bënin pjesë, padyshim, edhe inxhinierët e dënuar në procesin e Maliqit.

Tharja e kënetës së Maliqit, ishte një ndërmarrje e jashtëzakonshme, që do të kishte ndikim sa në ekonominë e vendit, aq edhe në rritjen e prestigjit të qeverisë shqiptare, në popull. Jo më kot, propaganda zyrtare e kishte trumbetuar pa reshtur aksionin për tharjen e kësaj kënete dhe zyrtarët më të lartë partiakë, i ndiqnin zhvillimet e punimeve me shqetësim të posaçëm. Koha tregoi, se projekti i tejkalonte mundësitë reale të shtetit shqiptar të asaj kohe.

Mungesa e makinerive, e punëtorëve të kualifikuar, paaftësia e drejtuesve lokalë, nisja e punimeve jo në kohën e duhur, ishin arsyet kryesore që tharja e kënetës së Maliqit, të mos kryhej dot në afatin e caktuar. Kaq e vërtetë është kjo, sa edhe në muajt në vijim të gjyqit famëkeq të inxhinierëve dhe teknikëve të Maliqit, vështirësitë të cilat kishin kushtëzuar rendiment të ulët të punimeve, vazhdonin të ekzistonin dhe ritmet e punës, ishin shumë larg asaj që kërkohej.

Punimet për tharjen e kënetës së Maliqit, vijuan përtej vitit 1946. Faza e parë e punimeve, nuk u mbyll dot përpara vitit 1948. Ndërkohë që tharja e plotë e kënetës, nuk ishte bërë e mundur edhe gjatë viteve ’50-të. Në vitin 1959, një vendim i Byrosë Politike të Komitetit Qendror të PPSH-së, njoftonte aplikimin e një projekti të një inxhinieri rus, i cili do të realizonte fazën përfundimtare të tharjes e kësaj kënete.

Akuza dhe dënimi i inxhinierëve e teknikëve të Maliqit, ishte thjesht një mekanizëm për të kamufluar dështimin e qeverisë shqiptare, në përfundimin e një projekti kaq madhor. Nga ana tjetër, ajo do të shërbente për të frikësuar popullsinë dhe për t’i bërë ata më të përulur, ndaj urdhrave të drejtuesve politikë. Jo më kot u zgjodh Maliqi, si vend i ekzekutimit të të dënuarve me vdekje.

Së fundi, qeveria shqiptare, mund ta përdorte këtë proces, për të përligjur politikën e saj ndaj SHBA-së. Gjatë vitit 1946, prirjet e qeverisë shqiptare ndaj Jugosllavisë së Titos dhe Bashkimit Sovjetik, ishin fare të dukshme.

Ndërkohë, marrëdhëniet me Perëndimin, po acaroheshin gjithnjë e më shumë. Incidentet në Kanalin e Korfuzit, përcaktuan përfundimisht marrëdhëniet e qeverisë shqiptare, me Britaninë e Madhe. Ndërsa marrëdhëniet me SHBA-në, vazhdonin të ishin më të paqarta. Enver Hoxha, në disa dalje publike gjatë vitit 1946, kishte kritikuar qëndrimin e SHBA-së, për mospranimin e Shqipërisë në OKB, si dhe votën amerikane, për të lejuar që në rend të ditës të Konferencës së Paqes, të futej paraqitja e pretendimeve greke, ndaj Shqipërisë së Jugut.

Propaganda zyrtare, kishte ndërmarrë një fushatë të gjerë për të diskredituar Misionin Civil Amerikan në Tiranë dhe anëtarët e tij. Që prej fillimit të vitit 1946, anëtarët e këtij Misioni ishin izoluar pothuajse plotësisht, nga kontaktet me njerëz të zakonshëm, ndërkohë që edhe marrëdhëniet me zyrtarët shqiptarë, ishin kufizuar.

Në këto kushte, duke parë prirjet pro-sovjetike të qeverisë shqiptare dhe sjelljen e saj në vijimësi ndaj SHBA-së, Departamenti i Shtetit vendosi, se nuk do të ishte oportune, që ta njihte qeverinë shqiptare.

Më 2 nëntor 1946, Misioni Civil Amerikan në Tiranë, i kërkoi qeverisë shqiptare leje, për largimin e tij nga Shqipëria. Kjo shënoi shkëputjen përfundimtare të marrëdhënieve mes dy shteteve. Sa i takon akuzave ndaj inxhinierëve të Maliqit dhe lidhjes së tyre agjenturore me SHBA-së, nuk përligjen nga dokumentacioni i konsultuar deri më tash.

Departamenti i Shtetit, kërkoi sqarime mbi akuzat që bënte qeveria shqiptare ndaj z. Fultz dhe Misionit Civil Amerikan. Si Fultzi, ashtu dhe anëtarë të tjerë të Misionit, kanë mohuar të kenë ndonjë lidhje me akuzat e ngritura ndaj tyre, në gjyqin e inxhinierëve dhe teknikëve të Maliqit. Deri më tash, nuk kemi asnjë të dhënë, që të implikojë Harry Fultz-in, në këtë proces.

Procesi i Maliqit, u kushtoi jetën shtatë njerëzve të kualifikuar, të cilët e kishin treguar aftësinë dhe përkushtimin e tyre ndaj zhvillimit dhe përparimit të Shqipërisë. Ai ishte fillimi i një kalvari të gjatë vuajtjesh, për të gjithë të dënuarit dhe familjet e tyre. Për fat të keq, ky ishte vetëm një episod nga shumë e shumë të tjerë që i kushtuan Shqipërisë, elitën intelektuale të vendit.

Askush nga ne nuk mund të kthehet prapa në kohë, për të vënë në vend padrejtësitë e së djeshmes, por ne kemi një mision shumë të rëndësishëm: T’i analizojmë me objektivitet dhe paanshmëri dëshmitë dhe faktet e së shkuarës, në mënyrë që të mos e lejojmë veten dhe shoqërinë, që të bëjë sërish të njëjtat gabime. Memorie.al

Dënimi me vdekje nga Mbreti Zog dhe Enveri! Njërin e varën, tjetrin e vranë… Fati tragjik i dy vëllezërve meshtarë, Gjon e Nikolla Gazulli

FRANO KULLI/ Të shtunën e kësaj jave, me 16 nëntor, në Katedralen e Shën Shtjefnit në Shkodër do të mbahet Mesha e Shenjtë dhe Riti i Lumnimit të martirëve At Luigj Palaj dhe dom Gjon Gazulli. 38 martirëve shqiptarë të Kishës Universale katolike, që 8 vite më parë patën stolisur bulevardin “Dëshmorët e Kombit” në vigjiljen e vizitës së Papa Françeskut në Tiranë, u shtohen edhe dy martirët e ri, shpallur si të tillë nga Ati i Shenjtë, më 20 qershor, 2024.

 

1) Dom Gjon Gazulli u dënua me vdekje nga mbreti Ahmet Zogu, pasi kundërshtoi marrëveshjen e tij me serbët për të ashtuquajturin “bashkim personal të Shqipërisë me Jugosllavinë”, më 2 janar 1927. U var në sheshin e Fushës së Druve të Shkodrës. Në ora 2 të natës, me datë 05 mars 1927. Ishte 34 vjeç

Ai, që hapi shkollën e parë të përzier djem-vajza, myslimanë e të krishterë, deputeti i opozitës, bashkëpunëtor i Gurakuqit e kundërshtar i Zogut, u akuzua se kishte organizuar kryengritjen e kishte shpërndarë armë nëpër malësi. Fjalët e tij të fundit, të përcjella nga një dëshmitar okular kanë qenë: “Po vdes i pafajshëm. Rrnoftë Krishti, Mbreti ynë! Rrnoftë Kisha Katolike, Nana jonë! Rrnoftë Papa, Ati ynë! Rrnoftë Shqipnia dhe shqiptarët e vërtetë!”… E varën tek “Fusha e Druve” në Shkodër.

2) Hollësitë e fundit tragjik të Dom Gjon Gazullit, gjinden në revistën gjermane Korrespondenz des Priestergebetsvereines im theologischen konvikte zu Innsbruck (Letërkëmbimi i Shoqatës së klerikeve të Seminarit të Insbrukut), Innsbruk ,nr. 4, korrik 1931, fq. 65. Aty është sjellë tekstualisht dëshmia e togerit të gjykatës Xhemal Dibra, i cili është i pranishëm në ekzekutimin e këtij martiri…

“U thirrën për të asistuar në sakramentet e fundit, të Nderuarit fretër Atë Çiprian Nika dhe Atë Martin Gjoka. Ishte ora 11, para mesnatës. Rrugët e Shkodrës ishin plot me njerëz, sepse ishte festa e Bajramit. Dhashë urdhër që famullitari (Dom Gazulli) të çohej në oborr, sepse me të donte të fliste ipeshkvi. Gazullin e zgjuan dhe, pasi u vesh zbriti poshtë. Këtu pa atë që po ndodhte. Një frat françeskan i rrinte përpara me Sakramentet. Dënimi me vdekje që u ishte dhënë të tjerëve para tij, i linte të kuptonte se çfarë donte të thoshte e gjithë kjo. Frati mbeti pa fjalë, ndërsa famullitarit, Gazullit nuk i ndryshoi ngjyra e fytyrës aspak. Këtë e dallova mirë. Kapi dorën e Atit dhe i tha: “Atë Martin, tani do të dëgjosh rrëfimin tim!” Atë Martini i luti ushtarët e mbledhur aty rrotull që të largoheshin dhe, meqenëse nuk po largoheshin, Ati i tha:

-Dom Gjon rrëfehu në latinisht ose në italisht!- Jo Atë- u përgjigj Gazulli- rrëfimin e fundit dua që ta bëj në gjuhën shqipe. Dua që ta dëgjojnë të gjithë !

Dhe kështu u rrëfye në praninë tonë. Ne myslimanët nuk i kuptojmë këto gjëra, po nuk dëgjuam të dilte prej buzëve të tija asnjë mëkat. Pastaj Atë Martini i dha një copë bukë të bardhë, rrumbullake, që e mori me devocion të madh… Pastaj u hap dera e burgut dhe u nisëm. Ushtarët rrinin përpara, prapa dhe anash tij… Pasi bëmë një copë rrugë në këmbë, arritëm në vendin e vdekjes, në Fushën e Druve. Aty gjindej shtylla, në të cilën do të varej. Unë, sipas praktikës i dhashë mundësinë të fliste. Thoni fjalën e fundit, i thashë. Në atë moment e çoi zërin më shumë dhe tha: “Po vdes i pafajshëm. Rroftë Krishti Mbret…Rroftë Shqipëria dhe shqiptarët e vërtetë ! “. Atëherë lexova dënimin me vdekje. I dhanë të vishte një këmishë të bardhë. Magjypi i vuri litarin në fyt dhe i hoqi stolin poshtë këmbëve. Kishte vdekur! Ishte 5 marsi 1927.

3) Dom Gjon Gazulli ishte pinjoll i denjë i Gazullorëve, origjina e mëhershme e të cilëve, siç deri më tani kumtohet është ky fshat i Zadrimës, qarkon me fill të argjendtë rreth gjashtë shekuj histori tonën. Histori që rrënjëzon brenda përbrenda një krahine, brenda përbrenda një fshati, madje në të njëjtin komunitet me lidhje të njohura gjaku, pra të të njëjtit fis. Daniel Gazulli (1944-2012) njëri prej pinjollëve të vonë që e ka sjellë përmbledhtasi historinë e gazullorëve na lë të shkruar kumtin se: Mbiemri Gazulli, ashtu si dhe më parë vazhdon të mbahet dhe sot e kësaj dite si mbiemër në disa fshatra të Zonës së Ulët të Shkodrës. Gazujt përmenden së pari më 1301 në “Liber Reformationis” (Libri i Reformave) të Raguzës, më pas në Kadastrën Veneciane të një shekulli më vonë 1416, ku dalin 4 shtëpi me mbiemrin Gazulli në një katund të Bregut të Bunës. Histori që fillon qysh në epokën e ndritur të Kastriotit. Një kontribut elitar në fushë të dijes e prosperitetit idenditar, me rezonim ndëreuropian e më përtej. Po shënjimi i lavdishëm i Gazullorëve në histori fillon me Gjon Gázullin (1400-1465). Gjon Gàzulli ka qenë një ndër figurat më të shquara të shkencës europiane të shekullit të XV, periudha më në shenj e kohës: e humanizmit dhe Rilindjes Europiane. Astronom me famë europiane e diplomat i shquar i Gjergj Kastriot Skënderbeut. Në këto fusha shkëlqeu porse veprimtaria e tij, është mjaft më e gjerë: në astronomi, matematikë, fizikë, filozofi, diplomaci, arte; ai ka qenë një enciklopedi e kohës së vet. Gàzulli studioi në Raguzë, (Dubrovniku i sotëm) e mandej, në vitin 1422 shkon në Padova ku kryen studimet universitare më 1428. Mbas dy vjetësh mbron atje doktoratën në një moment solemn, në të cilin shkruhet se: morën pjesë shumë arbneshë të Italisë. Po një pjesë të mirë të jetës ai e kaloi në Raguzë, nga vitet 1433-1439. Këtu ai u emnue nga Këshilli i të Urtëve (Raguza ishte Republikë e pavarun) Rektor i Shkollave të Raguzës. Këtu edhe u bë astronom në zë në mbarë Europën sa, mbreti i Hungarisë, nëpërmjet një letre dergue Këshillit të të Urtëve të Republikës, i lutet atij që Gàzulli të shkonte në oborrin e tij e të udhëhiqte studimet astronomike.

Diplomati. Mision i parë diplomatik i dokumentuar i Gàzullit është udhëtimi i tij për në Romë, që të takonte mbretin e Hungarisë Sigmundin (paraardhësin e Korvinit) me rastin e kurorëzimit të tij mbret prej Papës. Ky mision, sipas vetë dokumenteve raguziane, i ishte besue ma të shquarit të asaj Republike e me autoritet edhe ndër hungarezë.

Misioni i tij i dytë është ai i vitit 1435 në Italinë e Jugut e fill mbas pak në Slloveni.

Në ato vite bashkëpunimi në mes princave shqiptarë e Sigmundit të Hungarisë ishin dendësue shumë. Ka qenë pikërisht Gàzulli ai që lehtësoi rikthimin e shumë shqiptarëve në atdhe, me qëllim forcimin e rezistencës antiosmane e kjo veprimtari vazhdoi me udhëtime të shpeshta në Romë, Firence, Sienë, Lubjanë etj. Duke qenë i përpimë në këto veprimtari të dendura diplomatike, Republika e Raguzës e liron atë nga detyra e Rektorit dhe emëron në vend të tij Pal Gàzullin, të vëllain, që cilësohet ndër dokumente (lat.)“magister, prudens et literatus vir”(mësues, njeri i urtë dhe i ditur), çka do të thotë se kishte krye edhe ai studime universitare, si dhe identifikohet si vëlla i “magister Johannis Gaxuli”(mësues Gjon Gazulli). (Kujtojmë se, si Pali, ashtu edhe vëllai tjetër Andrea, do të përmenden më vonë si bashkëpunëtorë të afërt të Gjergj Kastriotit, Skënderbeu).

Përpos Gjonit, Pal Gàzullit, ambasador edhe ky i Kastriotit pranë Republikës së Raguzës, në vitet 1452-1459 dhe Rektor i Shkollave të asaj Republike gjithashtu, Imzot Ndue Gàzullit, doktor në filozofi, Arqipeshkëv i Shkupit (1702- 1753), Abatit të Mirditës Ndre Gazulli (shek XVII), më pas Ipeshkëv i Zadrimës e kështu me radhë, deri në ardhjen në pushtet të komunistëve, ka pasur gjithmonë një pinjoll të familjes që do të shkonte për studime në Universitetet e Europës; katolike dhe laike…Kurse në fillim të shekullit XX, ishin tre vëllezër njëherësh, lauruar në Universitetet katolike të Europës; Gjoni (1893 – 1927), Nikolla (1895 – 1946) dhe Stefani (1896 – 1964)… 4)

Ndërsa vëllai i Dom Gjonit, dom Nikollë Gazulli, edhe ai i burgosur, iu shpëton torturave dhe vdekjes nga Ahmet Zogu, por nuk i shpëtoi dot pushkatimit në vitin 1946 nga Enver Hoxha. Edhe qeveria komuniste e nisi gjyqin special me akuzat për armë në kishë. Strategji e njëjtë në dy kohë të ndryshme, e cila shkroi fatin tragjik të dy vëllezërve meshtarë. Edhe dom Nikolla u pushkatua pas një gjyqi special politik në 1946-n. Ai, autori i “Fjalori i fjalëve të rralla të përdoruna në veri të Shqipnis” i njohur si “Fjalori i Gazullit” dhe “Fjalori toponomastik”… Panorama

Persekutimi i familjes Belishova- Kush ishte studenti i shkëlqyer në Akademinë e Moskës, nga frika u largua e shoqja me vajzën! Skenari për eliminimin e Lirisë dhe Fiqiriut

NGA HYQMET ZANE/ Janë të shumtë shembujt e studentëve shqiptarë që studiuan në vendet e Lindjes, por edhe të Perëndimit që në atdheun e tyre u persekutuan, u burgosën, u pushkatuan dhe u internuan. Ata ishin potenciale intelektuale që studiuan me zell në fusha të ndryshme të shkencave dhe u vlerësuan maksimalisht atje ku studiuan dhe u panë me syrin e keq të partisë në pushtet me xhelozinë e madhe të diktatorit që shkoi për studime në Montpelie të Francës dhe erdhi në Shqipëri pa diplomë pa dhënë asnjë provim dhe me një nam të keq moral. Moska, kryeqyteti i ish- Bashkimit Sovjetik, u bë vendi ku studioi në Akademinë e Inxhinierisë Fiqiri Belishova, vëllai i të vetmes anëtare të Byrosë politike deri më 1960 Liri Belishova që pati fatin e një persekutimi të rëndë. Dënimi i saj u bë shkak edhe për persekutimin e të vëllait dhe familjarëve të tjerë të saj. Ky persekutim filloi që më 1947 për Lirinë dhe për vëllain Fiqiriun edhe pse ishte 13 vjeç, që ishin antijugosllavë, duke e përjashtuar nga shkolla ushtarake në Tiranë. U persekutuan edhe shumë të tjerë që ose u vranë si Mustafa Gjinishi e të tjerë, ose pas luftës si Lef Nosi që tha se “djemtë janë të rinj, por nuk e kuptojnë se serbët ia kanë me hile”.

 

Fiqiriu, pasi mbaroi shkollën e lartë ushtarake, ku u titullua oficer në vitin 1954, e dërgojnë për studime në Akademinë e Inxhinierisë në Moskë në specialitetin e fotogrametrisë të cilën e mbaroi me rezultate të shkëlqyera. Pikërisht atje u njoh me një vajzë ruse Valentinën dhe kur erdhi me të në Shqipëri, iu lind një vajzë me emrin kuptimplotë shqiptar Iliriana. Por prishja e marrëdhënieve me BS, Valentina me të bijën Ilirjanën e vogël ikën nga frika e persekutimit nga Shqipëria. Këtu nisi edhe persekutimi i Fiqiri Belishovës.

Ai u lind në Mallakastër më 12 maj1934 në një familje patriotike me emër në krahinë. Në vitin 1940, familja Belishova u transferua në Tiranë, ku Fiqiriu kreu shkollën fillore, 7-vjeçare dhe të mesme, si edhe të lartën ushtarake. Nga këto familje të mirënjohura dhe me emër të krahinave të ndryshme të Shqipërisë dolën intelektualë të shquar që studiuan dhe u kthyen në vendin e tyre me pasionin për kontribute në atdhe. Kurrë nuk do ua merrte mendja se partia e Enver Hoxhës pa shkollë të lartë dhe si shërbëtor i serbizmit dhe më pas i stalinizmit do t’i denigronte, do i poshtëronte, do i burgoste, do i pushkatonte dhe internonte familjet, pa asnjë faj, por për xhelozinë dhe ligësinë e diktatorit që i urrente të shkolluarit me potenciale intelektuale.

Kështu e pësoi edhe Fiqiriu që e larguan nga çdo funksion dhe detyrë në Ministrinë e Mbrojtjes dhe u dërgua në Korçë dhe më pas në Elbasan, në Ndërmarrjen e Bonifikimit dhe Ujërave. Shumë shpejt ing. Fiqiriu dhe pse ishte i përndjekur fitoi respektin e kolegëve dhe shokëve të punës, një bashkëpunues e udhërrëfyes në profesion e jetën e përditshme.

Duhet të themi se si njeri me nivel të lartë në hidroteknikë dhe me njohuri, në çdo sektor jetik të vendit në këtë periudhë filloi ndërtimi i rrjetit vaditës dhe kullues, ku Fiqiriu kontribuoi në çdo vepër hidroteknike. Nuk ka rezervuar, kanal vaditës dhe kullues, stacion pompimi dhe hidrovor, mbrojtje nga lumenjtë dhe ujërat e larta ku nuk është shfaqur mendja dhe dora e inxhinier Belishovës.

Në fillim të viteve ’70, u krijua Ndërmarrja e Ujërave, Ujitjes, Kullimit dhe Sistemimit të Tokës, ku kontributi i inxhinier Fiqiriut ishte shumë konkret, duke përfshirë ideimin, projektimin, ndërtimin dhe shfrytëzimin e veprave hidroteknike.

Një kontribut të veçantë ai dha në ndërtimin e rrjetit vaditës të Dumresë, si dhe në ndërtimin e rezervuarëve të Shalsit, Xibrakës, Marinzës, Plevicës, Projt të Zi dhe të tjerë, si dhe ndërtimin e mbi 50 stacioneve pompimi me rrjetin e kanaleve shpërndarës.

U ndërtua dhe u përmirësua kapaciteti ujëmbajtës i Liqenit të Cestijas si dhe shpërndarja me rrjedhje të lirë duke u vaditur mbi 1200 ha tokë në Dragot e Kosovë. U tha fusha e Leshnicës duke ndërtuar sistemin e kullimit me Hidrovor dhe u përfituan mbi 20 ha tokë bujqësore. Gjithashtu, në Dumre u ndërtua rrjeti ushqyes i rezervuarëve dhe liqeneve nga tre linjat Shkumbin, Devoll dhe Rezervuari i Thanës, ku dërgoheshin 30-35 milion m³ ujë.

Në Peqin u ndërtuan rezervuarë dhe stacione pompimi, si dhe mbrojtje nga lumi Shkumbin.

U ndërtua rrjeti mbrojtës nga ujërat e larta të fushës së Sulovës së Poshtme nga Floqi në Selitë dhe përmirësimi i kanalit vaditës të Sulovës dhe ndërtimi i stacioneve vaditëse. Pesëmbëdhjetë degët e përrenjve të Sulovës u disiplinuan dhe nuk kryenin më përmbytje.

Është një gamë e madhe punësh me rëndësi jetike që inxhinier Fiqiri Belishova me një barrë studimore dhe eksperiencë të bëhej i kërkuari dhe i domosdoshmi në zgjidhjen e shumë problemeve që nuk mund t’i zgjidhnin dot mediokrit e pushtetit me tesera partie apo hetuesit e sigurimit. Është ky njeri me potencë të madhe intelektuale që më në fund të meritonte një mirënjohje të madhe nga kolegët, profesorët dhe Këshilli i Qarkut Elbasan që zhvilloi një ceremoni nderimi për fëmijët e babait të dashur dhe punëbërësit. Për këtë kryetarja e Këshillit të Qarkut Ermira Urupi e celebroi me titullin “Mirënjohja e Qarkut Elbasan”.

Profesor Fetah Elezi apo inxhinier Haxhi Gjini e shumë të tjerë që kishin punuar me inxhinierin akademik Fiqiri Belishova nuk gjenin fjalë vlerësimi për të shprehur komplimentimet e tyre për njeriun që studioi dhe u bë një akademik i sektorit të ujërave dhe më gjerë. Ishte kjo edhe një veprim kuptimplotë për fëmijët Ilirianën, vajza që kishte me Valentinën ruse që kishte ardhur nga Franca ku jeton tanimë, po ashtu edhe Enkelejda, Aida dhe Endri me zonjën e tij Agapinë që e deshi dhe e vlerësoi shumë bashkëshortin Fiqiri. Edhe prania e nipave të tij si Petrit Çomo (Belishova) djali i Lirisë, shoqëruar me miq të kësaj familjeje, bënë plotësinë e një atmosfere vlerësimi miqësor më shumë se sa zyrtare.

Sipas kujtimeve të oratorëve që sollën mesazhet e tyre për Fiqiri Belishovën, pohuan se ai ishte njerëzor dhe një vëlla i dashur dhe i përkujdesur për motrën e tij Lirinë dhe vajzën e ndjerë të saj Drita që ishte drama e madhe që iku nga jeta më sëmundjen e rëndë në moshën 21 vjeçare dhe nënën Liri nuk e lejuan të vizitonte vajzën në grahmat e fundit të kësaj jete. Sot emrin e saj e mban një shkollë 9-vjeçare në Cerrik “Drita Çomo” si vajza që studioi në gjimnaz dhe i mohuan dhënien e diplomës me arsyetime të shërbëtorëve të nomenklaturës për shkrimtaren e re. Këto ishin dhimbje të një familjeje që pati kontribute në luftën antifashiste, që dha kontribute në çlirimin e vendit dhe ndërtimin e një jete që i zhgënjeu parulla se luftuan për Shqipërinë e Lirë dhe Demokratike dhe pësuan Shqipërinë e izoluar dhe diktatoriale. Më shumë se kaq Liri dhe Fiqiri Belishova ishin në listën në numrin 4 dhe 6 të atyre që do të eliminoheshin në rast të ndonjë trazire apo kundërrevolucioni, siç ishin edhe shumë të tjerë e mes tyre edhe babai im Nuri Emin Zane.

Sa ndryshe do të ishte një vend si Shqipëria që pati intelektualë vlerash që u bënë të shquar në shkollat ku studiuan në Austri e Rusi, në Francë dhe Itali, në Gjermani dhe Turqi dhe që pas Luftës II Botërore u eliminuan. Mendohet se deri 5 vjetët e parë të çlirimit me ndikimin e emisarëve serbë janë eliminuar rreth 400 intelektualë të shquar, ku bënin pjesë edhe Liri dhe Fiqiri Belishova.

Në intervistën që unë i kam marrë Fiqiri Belishovës në vitin 2003 në Elbasan, pas pyetjeve të shumta që unë i bëra, në një moment shprehet “Hyqmet, studiova në vendin e madh të Rusisë, u bëra një kuadër për vendin tim, jeta më mori rrjedhë negative, por unë punova, ula kokën dhe bëra më të mirën e mundshme sepse unë e doja vendin tim, edhe pse partia e Enver Hoxhës nuk më deshi mua dhe familjen tone Belishova si dhe shumë të tjera. Nuk jam pishman për punën që kam bërë sepse të duash vendin tënd, të punosh për vendin tënd është shërbim që ju bën brezave që nuk do e harrojnë kurrë veprën e mirë që ne bëmë në shërbim të atdheut”.

/Gazeta Panorama

“Donat Kurtin e lidhën me tel të ndryshkur”- Fati tragjik i albanologëve e përkthyesve në regjimin komunist

Lufta e klasave dhe persekutimi komunist, veproi në të gjitha shtresat e shoqërisë. Ato qenë shumë të ashpra, sidomos ndër intelektualë që ishin shkolluar jashtë shteti e, kishin kulturë perëndimore. Frika e regjimit komunist nga intelektualët demokratë, që mund të mendonin ndryshe nga dogmat zyrtare, pati si pasojë përndjekjen e tyre, arrestimet, internimet, torturat e pushkatimet, që ndërprenë për një gjysmë shekulli, lidhjet shpirtërore e kulturore të shqiptarëve me botën e qytetëruar perëndimore. Shembujt që vijojnë flasin qartë për këtë.

Bernardin Palaj e Donat Kurti i dhanë thesare kulture kombit tonë. I pari qe mitologu më i shquar shqiptar, i quajtur nga gjuhëtarja Desnickaja “njohësi më i mirë i maleve tona”, poet e prozator. I laureuar në Insbruk të Austrisë, profesor i greqishtes e latinishtes në Liceun “Illyricum”, i burgosur më 1924, si kundërshtar i Monarkisë, tërë jetën ia kushtoi albanologjisë.

Pas njoftimit që kishte dhënë Shtjefën Gjeçovi më 1905 se “ndër malet tona fshihet një thesar i paçmueshëm i epikës shqiptare”, ai së bashku me Donat Kurtin gjurmuan e mblodhën, sistemuan e botuan qindra kangë kreshnikësh, të cilat i botuan në revistën “Hylli i Dritës”, që çmohej si më e mira në Ballkan. Dhe shpërblimi që mori për këtë punë vigane, qe burgosja e tij më 1946, torturat më çnjerëzore derisa vdiq në burg, në moshën 50 vjeçare. Një bashkëvuajtës i tij, dëshmon: “E kishin lidhur duarsh me tel të ndryshkur te pisha në oborr, ku qëndronte pezull, aty ku lidheshin të burgosurit pasi i rrihnin për vdekje.

Pastaj e lanë të ngujuar nën shkallë në një vend të qelbur. E kjo zgjati për muaj e muaj, derisa iu helmatis gjaku e vdiq nga tetanosi. E varrosën në fund të oborrit, por eshtrat e tij nuk u gjetën kurrë”. Vdiq i akuzuar si agjent i të huajve, ai që i kishte dhuruar kombit visaret e tij më të shtrenjta, të cilat nga dijetarët e huaj, janë krahasuar me eposet më të mëdhenj të Europës, me “Iliadën” e grekëve, “Kangët e Rolandit” të francezëve dhe “Nibelungenin” e gjermanëve.

Donat Kurti, qe mbledhës i zellshëm i folklorit, i quajtur; “Anderseni shqiptar”. I laureuar në Universitetin “San Antonio” të Romës, ku iu dha titulli “Doktor i Shkencave”, njohës i shkëlqyer i 7 gjuhëve të huaja, u vlerësua nga Norbert Jokli, “ndër prozatorët më të mëdhenj shqiptarë”. Por edhe ky pati të njëjtin fat si bashkëpunëtori i tij. I burgosur që në vitet e para të vendosjes së diktaturës, u dënua me vdekje, dënim që më vonë iu shndërrua në burgim të përjetshëm. Dhe kaloi 17 vjet në burgjet dhe kampet shfarosëse komuniste. Ironia e fatit deshi, që ai të vdiste i harruar, i vetmuar e në heshtje të plotë, pikërisht në ditët kur në Tiranë, mbahej një simpozium për ciklin e Kreshnikëve.

Një tjetër albanolog pati një fat edhe më të rëndë. Lazër Shantoja, qe mbledhës folklori, publicist, kritik letrar, poet e prozator, përkthyes i talentuar i Gëtes, Shilerit e Hajnes. Por ai që për mbrojtje të demokracisë, kishte provuar burgun që në vitet ’20-të, ai që bisedonte me ditë e me muaj me Faustin e Wilhelm Telin, e pësoi keq nga diktatura. I arrestuar në shkurt të vitit 1945, u torturua kaq shumë, sa luste zotin ta shpëtonte me vdekjen e tij. Kur e pa për herë të fundit e ëma, duke u zvarritur pas hekurave me këmbët të gangrenizuara, iu lut rojeve ta vrisnin, që të mos vuante më. Dhe e pushkatuan pas një gjyqi fars, që i dha dënimin me vdekje.

I fundit që e pa trupin e tij të vrarë, dëshmon: “E kishin coptue. Ishte me kambë e me krahë të gjymtueme. Ia kishin pre me sharrë. Kofsha e djathtë ishte e ajun tej mase, sa dukej më e madhe se trupi, dhe dukeshin gjithkund gjurmë plagësh të bame me gjithfarë mjetesh. S’kishte mujtë me qindrue në kambë dhe e kishin pushkatue me një breshërimë plumbash brenda në varr. Gurë e dhé mbuluen trupin e tij të gjymtuem, për të mos u gjetur kurrë vorri i tij”. Vepra e tij, e shpërndarë në revista e gazeta të kohës, u botua në një vëllim me rreth 700 faqe, 60 vjet pas vdekjes së autorit. Duke u çmuar përtej kufijve të Shqipërisë, kam pasur rastin të jem i pranishëm në Romë, para katër vjetësh, kur u përkujtua me nderim të veçantë në një konferencë shkencore, organizuar posaçërisht për të.

Një tjetër shkencëtar, intelektual-albanolog, që u vra nga diktatura në ditët e para të vendosjes së terrorit komunist, qe Nikollë Gazulli. Ai ka lënë Fjalorin më të mirë krahinor të fjalëve të rralla, me shpjegime e sqarime të shumëllojshme dhe me një pasqyrë të gjerë të parashtesave e prapashtesave të shqipes, që e bëjnë atë një thesar të paçmueshëm në fushë të leksikografisë.

Qe nismëtar edhe në fushë të leksikografisë onomastike, duke botuar të parin “Fjalor onomastik” shqiptar, në revistën “Hylli i Dritës”, ku trajtohen edhe probleme historike e etnografike. Nga informacionet që kemi, ai kishte mbledhur edhe 2000 fjalë të tjera, fati i të cilave nuk dihet. E me gjithë këto kontribute, emri i tij nuk u përmend asnjëherë në studimet albanologjike.

Së shumti lejohej të citohej vetëm titulli i veprës me shkurtime, por kurrsesi autori i saj. E kjo ndodhte sepse ai u pushkatua pa gjyq, në vitet e para të vendosjes së regjimit komunist. I rrethuar nga bandat komuniste, u vra si martir në një shpellë ku ishte strehuar, për t’iu fshehur terrorit të kuq, një Bajram Curr, i kohëve tona, i mbetur edhe ky pa varr, ai që në luftën për demokraci në vitet ’30-të, kishte vuajtur 4 vjet në burgun e Gjirokastrës dhe ishte liruar falë ndërhyrjes së Norbert Joklit, Gjergj Fishtës dhe Aleksandër Xhuvanit.

Mark Dushi, qe një tjetër mbledhës i zellshëm i folklorit, i leksikut të rrallë, i toponimeve, të dhënave historike, mitologjike, legjendave etj. Ka lënë në dorëshkrim disa vepra, që ruhen në Arkivin e Shtetit dhe presin një dorë të kujdesshme t’i nxjerrë në dritë. Një monografi e tij, që u botua si vepër postume, “Tirana dhe rrethinat e saj”, përmban të dhëna dhe argumente arkeologjike, etnologjike, gjuhësore dhe etimologjike me interes shkencor për të njohur kryeqytetin dhe rrethinat e tij. Dhe shpërblimi i gjithë kësaj pune qe burgosja e tij nga diktatura, torturat mizore, dënimi me vdekje dhe pushkatimi në moshën 46 vjeçare.

Fate të njëjta patën edhe shumë dijetarë të tjerë, që për punën e tyre u shpërblyen me burgje, internime e persekutime të tjera. I tillë është rasti i tre orientalistëve të shquar: Mykerem Janina, Vexhi Buharaja dhe Tahir Dizdari, që të tre njohës shumë të mirë të gjuhëve perëndimore e lindore, të vjetra e të reja, filologë, përkthyes e transkriptues të shumë veprave me vlerë shkencore e letrare.

Mykerem Janina, qe ndër specialistët më të mirë të osmanishtes, njohës i përkryer i dokumenteve historike dhe i paleografisë, përkthyes i “Defterit të Sanxhakut Shqiptar” të historianit turk Inalçik. Ai kishte nisur aktivitetin botues që në vitet ’30-të, por u burgos dy herë gjatë jetës së tij, me akuzën stereotipe “për agjitacion e propagandë”. Kaloi rreth 15 vjet në burgje e internime. Në burgimin e dytë, ishte afër moshës 80 vjeçare.
Vexhi Buharaja, ka lënë një vëllim shumë të madh materialesh dokumentare osmane, që janë me rëndësi të dorës së parë, për studimin e historisë së Shqipërisë.

Duke i përkthyer në gjuhën shqipe, ai solli pranë nesh veprat e frashërlinjve, “Besën” e Samiut dhe “Ëndërrimet” e Naimit, si edhe disa kryevepra botërore të poetëve persianë. Por ky intelektual me potencial të madh shkencor, që punoi 10 vjet në Institutin e Historisë, u pushua nga puna në vitin 1975, për të kaluar vitet e pjekurisë më të madhe shkencore në vetmi të plotë, larg çdo aktiviteti shkencor.

Tahir Dizdari, është autor i fjalorit më të madh e më të mirë të orientalizmave në gjuhën shqipe, ku jepen shpjegime të shumta për huazimet turke, me argumente leksikore e gramatikore, etnologjike, letrare e etimologjike, dhe me krahasime me gjuhët e tjera të Gadishullit Ballkanik, gjë e bëjnë atë me vlera të paçmueshme jo vetëm për albanologjinë, por edhe për orientalistikën e ballkanologjinë. Por e gjithë kjo punë e stërmundimshme, për të cilën ai punoi gjithë jetën, nuk u botua sa qe gjallë autori, dhe pa dritën e diellit 33 vjet pas vdekjes së tij. E kjo për arsyen e thjeshtë se Tahir Dizdari, ishte burgosur më 1951, si antikomunist, ai që për ndjenjat e tij patriotike e demokrate ishte internuar nga fashizmi në vitin 1939.

Fat të tillë patën edhe helenistët, latinistët dhe përkthyesit e tjerë, faji i vetëm i të cilëve ishte se kishin studiuar në shkolla perëndimore dhe nuk pajtoheshin me diktaturën. Guljelm Deda, që “Orlandon e çmendur” të Ludovico Ariostos, e bëri të flasë shqip, kaloi një jetë të tërë në burgje e internime, ai që për 17 vjet punoi për të përkthyer 40 mijë vargje, të rimuara në gjuhën shqipe. Edhe kur u lirua, për të nuk kishte punë tjetër veç të thyente gurë në malin e Taraboshit. Këtë fat pati edhe Mark Dema, përkthyesi i talentuar i “Eneidës” së Virgjilit; Veniamin Dashi, përkthyes i shumë veprave me karakter albanologjik, nga studiuesit gjermanë.

Edhe këta të shpërblyer me shumë vite burg dhe me anonimatin e përjetshëm. Mithat Araniti, përktheu nga gjermanishtja vepra kapitale për albanologjinë. I tillë është Fjalori etimologjik i gjuhëve indoeuropiane, me tre vëllime i etimologëve me përmasa botërore, Alois Walde dhe Julius Pokorny, një kopje e të cilit gjendet në Muzeun e Durrësit. Dhe shpërblimi i kësaj pune, qenë vitet e pafund të burgut e të internimit.

Një tjetër njohës i thellë e përkthyes i letërsisë klasike, Gjon Shllaku, shqipëroi kryevepra botërore: “Iliadën” e Homerit, veprat e Eskilit, Sofokliut dhe Euripidit, “Gjeorgjikat” e Virgjilit dhe “Këngët e Rolandit” të eposit francez. Ka lënë në dorëshkrim “Fjalorin latinisht-shqip” dhe “Fjalorin greqisht shqip”. Për të gjitha këto, u shpërblye me burg disavjeçar.

Nikollë Dakaj, përkthyes i talentuar, gjuhëtar, poet kritik letrar e folklorist, pasi kaloi disa vite në burgjet komuniste, u detyrua të fitonte bukën e gojës duke punuar në fabrikën e tullave, atje ku mes gropave të baltës, mund të gjeje njerëzit më të kulturuar të kohës, sepse ky ishte vendi i caktuar nga diktatura për ata që kuvendonin me Homerin e Virgjilin, me Danten e Petrarkën, për ata që ishin shkolluar në perëndim dhe tentuan të ecnin kundër rrymës zyrtare.

Një tjetër përkthyes i talentuar, qe edhe Mark Harapi, që na dha në shqipe kryeveprën e Manzonit “Të fejuemit”, njëri nga intelektualët më të kulturuar të kohës, që kishte refuzuar të qëndronte për të dhënë mësim në Universitetin e Romës, vetëm që të kthehej në atdhe. Ai qe i pari që transkriptoi veprën e Bogdanit “Cuneus prophetarum”, duke e pajisur me shumë komente e shënime gjuhësore. Dhe shpërblimi i kësaj pune, qe dënimi me 20 vjet burg politik, prej të cilave bëri 10 dhe pas këtyre edhe 5 vjet të tjera internim. Deri sa vdiq, jetoi me lëmoshën e bamirësve të rrugicës ku banonte.

Këtë fat pati edhe klasiku i fundit i traditës së përkthimeve greko-latine, që u nda prej nesh para para pak vitesh. Pashko Gjeçi përktheu rreth 40 mijë vargje nga gjuhët klasike e moderne, duke na dhënë në një shqipe të dëlirët e të pasur “Odisenë” e Homerit, “Faustin” e Gëtes, “Hamletin” e Shekspirit, “Andromakën” e Rasinit, poezitë e Leopardit e të Karduçit, dhe mbi të gjitha trilogjinë “Komedia Hyjnore”, së cilës i kushtoi 20 vjet të jetës së tij.

Dhe si shpërblim, u burgos që në vitet e para të vendosjes së diktaturës, duke vuajtur për disa vjet në burgjet e tmerrshme komuniste dhe në kampet e shfarosjes, atje ku në hyrje mund të shkruhej si në portën e ferrit të Dantes: “Këndej kalohet në qytetin e mjerimit / Këndej kalohet në dhimbjen pa kufi / Këndej kalohet te njerëzit humbun shqimit / O ju që hyni mbrendë keni mbarue”. Dhe shumë që hynë në këto burgje, nuk dolën të gjallë, por vdiqën burgjeve të Burrelit e të Spaçit, ose kënetave të Maliqit e të Bedenit.

Nëpër burgjet e diktaturës kaloi një pjesë të mirë të jetës edhe përkthyesi i talentuar në gjuhën frënge, Isuf Vrioni. Ai që bëri për vete edhe vetë francezët me përkthimet e tij në një frëngjishte elegante, kaloi 16 vjet në burgje e kampe shfarosëse, dhe kur doli s’andejmi, la në burg emrin e tij, që nuk mund të shënohej në asnjë libër, revistë a gazetë. Ishte i dënuar i përjetshëm edhe kur doli nga burgu i vogël në burgun e madh. Ai mbeti anonim deri në vitet ’90-të.

Një shembull tjetër i këtij persekutimi, është Frano Illia, ky Shtjefën Gjeçov i dytë, i cili pasionin e tij për të mbledhur doke, zakone, tradita e fjalë të rralla të shqipes, e pagoi me një kalvar të vërtetë vuajtjesh të pafund, sepse atëherë kur më 1967, dorëzoi për të botuar “Kanunin e Skenderbeut”, e thirrën, jo për t’i botuar veprën, por për t’i vënë prangat në duar dhe pas 7 muaj torturash në qelitë e Sigurimit të Shtetit, me një gjyq farsë, ku nuk munguan as duartrokitjet, e dënuan me vdekje, dënim që iu kthye në 25 vjet burgim, prej të cilave bëri 20 vjet.

Gjergj Fishtën, të madhin e letrave shqipe, të quajtur “Homeri shqiptar”, kryetarin e komisionit të hartimit të alfabetit, njërin nga themeluesit e “Komisisë Letrare”, e shpëtoi nga ferri komunist, vdekja e parakohshme. Por ai s’mund të hidhej në harresë aq lehtë, sepse vepra e tij, e botuar në të gjallë të poetit, njihej e deklamohej prej shqiptarëve nga Veriu në Jug. Ja përse ai ishte një rrezik potencial për diktaturën. Prandaj edhe i vdekur, nuk i shpëtoi persekutimit mizor dhe hakmarrjes makabre komuniste: eshtrat e tij u zbuluan, u nxorën nga varri dhe u hodhën në lumin Drin.

Në çdo vend të botës prehjet e fundit të poetëve kombëtarë ruhen me fanatizëm si relikte të shenjta e, si vende nderimi e pelegrinazhi. Varri i Dantes, ruhet në Ravena, prej afro 700 vjetësh; varri i Shekspirit, ruhet në Stratford prej 400 vjetësh. Edhe varri i De Radës, ruhet në Maki të Kozencës prej më se një shekulli nga arbëreshët, që patën fatin të mos e jetojnë ferrin komunist. Vetëm në Shqipërinë e diktaturës komuniste, një poet kombëtar lihet pa varr. Qenka e thënë që të mëdhenjtë e këtij kombi, të mos prehen të qetë pas vdekjes, por t’u nxirren eshtrat nga varri, nga të huajt për t’i shndërruar në hajmali; kurse nga vetë shqiptarët, për t’i hedhur në lumë. Dhe atë që s’arritën t’ia bëjnë sa qe gjallë, e bënë me veprën e tij.

Ajo ishte e ndaluar të lexohej, të komentohej, të mbahej në shtëpi. Njihen plot raste kur intelektualë të arrestuar, janë akuzuar se kanë lexuar Fishtën, se kanë folur për të, se kanë fshehur “Lahutën” e, shumë akuza të tjera të kësaj natyre. Shteti i diktaturës sllavo-komuniste, nuk mund t’ia falte kurrë poetit të madh, himnizimin e luftës që bënë shqiptarët “mos me nda tokat e Shqipnisë, për me ngopë klyshët e Rusisë”. Ndërsa si kryetar i komisionit të hartimit të alfabetit të shqipes, ai nuk u përmend asnjëherë dhe për shkak të tij e të ndonjë anëtari tjetër të anatemuar, fotografia e komisionit të këtij kongresi, nuk u bë e njohur asnjëherë gjatë 50 vjetëve.

Viktor Volaj, gjuhëtar leksikolog, profesor i gjuhës shqipe, latine e greke në gjimnazin “Illyricum” të Shkodrës, kaloi shumë vite nëpër kampe internimi. Ai qe komentatori e shpjeguesi më i mirë i veprave të Fishtës, për të cilat punoi shumë vite nën mbikëqyrjen e poetit të madh. Ai qe edhe autor i sa veprave të tjera, që humbën në vitet e diktaturës pa mundur të shohin dritën e botimit. Prandaj ai u quajt “akademiku i madh pa vepra”. Me nxitjen e Xhuvanit e të Çabejt, ai kishte mbledhur e dorëzuar në Institutin e Gjuhësisë, 1200 fjalë e shprehje të rralla shqipe, si kontribut për “Fjalorin e madh të shqipes”, por emri i tij nuk përmendet askund.

Nikollë Mazreku, ky njohës i mirë i historisë, gjuhës e letërsisë, njëri nga latinistët më të shkëlqyer, ka lënë shumë dorëshkrime, ndër të cilët një vëllim për heroin kombëtar, Skëndërbeun. Ka mbledhur shumë fjalë të rralla, që i ka përdorur me mjeshtri në vargjet e tij poetike. Mbrojtës i flakët i racës dhe kulturës shqiptare, ai shkroi me pseudonimin “Nikë Barcolla”, pamfletin e famshëm kundër skandalit të Cordignanos. Për të gjitha meritat e tij, diktatura e shpërbleu me 25 vjet burg dhe 12 vjet në internim.

Në bankën e të akuzuarve u rreshtua edhe Marin Sirdani, historian, folklorist e shkrimtar, mbledhës i pasionuar i legjendave, këngëve e gojëdhënave, gjurmues i fjalëve të rralla e toponimeve, autor i veprave; “Skanderbegu mbas gojëdhënash”, “Për historinë kombëtare”, “Shqypnia e shqiptarëve”, etj. Kishte lënë në dorëshkrim disa mijëra faqe, gjatë një periudhe 50 vjeçare punë të palodhshme, por ato u dogjën e u zhdukën nga kriminelët e Sigurimit të Shtetit.

Vëllai i tij, Aleksandër Sirdani, një tjetër mbledhës e studiues i folklorit dhe i fjalës së rrallë shqipe, që ka lënë me mijëra faqe dorëshkrim, u torturua në mënyrat më çnjerëzore dhe trupin e tij të dërrmuar nga torturat e shëtitën nëpër Koplik, për t’i futur të merrnin qytetarëve. Pastaj e vranë duke ia shpuar trupin me cfurk, deri sa e rrokullisën në një gropë të zezë.

Dijetarë të tjerë u lanë në heshtje, vepra e tyre nuk vlerësohej e nuk botohej. Këtë fat pati gjuhëtari i madh, që tërë jetën ia kushtoi albanologjisë, Selman Riza. Ai që ishte internuar në Ventotenë prej fashizmit, për idetë e tij demokratike në mbrojtje të lirisë së vendit, ai që ishte internuar nga regjimi titist jugosllav, për përpjekjet e tij për një Kosovë të lirë, ai që kishte ndërruar burgje e kampe internimi, po aq sa edhe vende pune e banimi, u persekutua egërsisht nga diktatura komuniste e Tiranës: u dëbua nga Instituti i Gjuhësisë e, u internua në Berat. Dhe ashtu siç u la në heshtje për vite me radhë vepra e tij e pabotuar, ashtu qe edhe dita e varrimit të këtij kolosi të albanologjisë.

Një fat të tillë pati edhe gjuhëtari Justin Rrota. Për autorin e sa studimeve në fushë të gjuhësisë, për dijetarin që solli në vendin tonë veprën e parë të shkruar në gjuhën shqipe, “Mesharin” e Gjon Buzukut, askush s’kujtohej nga zyrtarët e regjimit, prandaj vdekja e tij kaloi në heshtje, ashtu siç u la edhe vepra e tij, që bëri gjumin letargjik 50-vjeçar në Arkivin e Institutit të Gjuhësisë, për t’u zgjuar e për të parë dritën e botimit, vetëm pas shembjes së diktaturës dhe vendosjes së demokracisë.

Për 50 vjet me radhë, u mbuluan me heshtje edhe emrat dhe veprat shkencore të personaliteteve më të shquar të diasporës: Martin Camaj, Namik Resuli, Arshi Pipa, Karl Gurakuqi, Mustafa Kruja, Tajar Zavalani, Zef Valentini e shumë albanologë të tjerë, emrat e të cilëve ishin bërë tabu në regjimin komunist.

Martin Camaj, është albanolog ndër më të shquarit, për më tepër shkrimtar e poet, ndër më të talentuarit. Në fushë të albanologjisë ka lënë një varg veprash për historinë e gjuhës shqipe, për gramatikën e dialektologjinë, për etimologjinë dhe të folmet arbëreshe, për tekstet e vjetra, folklorin e letërsinë. Ai qe shtyllë e emigracionit, që mbajti të gjallë studimin e gjuhës shqipe dhe traditën shqiptare në Itali, Gjermani e kudo që shkoi.

E megjithëkëtë, nga regjimi totalitar mori epitetin “tradhtar”, sepse mundi të shpëtonte nga ferri komunist e, të dilte në botën e lirë, duke mbetur tërë jetën një shqiptar i vërtetë. Edhe pas vdekjes mbeti i tillë. Kam pasur rastin të vizitoj varrin e tij. Është më i thjeshti në varrezat e Lengriesës në Gjermani: një copë shkëmb i pagdhendur, që bashkëkombësit e tij e kishin sjellë nga malet e Dukagjinit, për t’ia vënë te koka këtij shqiptari të madh, që vdiq në dhé të huaj, pa mundur ta vizitonte qoftë edhe një herë të vetme, atdheun e tij.

Një tjetër albanolog që mundi të shpëtonte nga Shqipëria e rrethuar me tela me gjemba e, të dilte në botën e lirë, qe Arshi Pipa, studiues gjuhe e folklori, kritik letrar, estet, poet e përkthyes. I arrestuar menjëherë pas vendosjes së komunizmit, mundi të arratiset pas lirimit nga burgu. Profesor universiteti në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku emigroi, ai drejtoi disa revista shkencore e letrare dhe botoi disa libra e artikuj me vlerë për kulturën shqiptare; por emri i tij deri në vitet ’90-të, nuk mund të përmendej, dhe të gjitha botimet e tij mbetën të panjohura.

Namik Resuli, qe filolog, gramatikan, historian i letërsisë, studiues i teksteve të vjetra, drejtor i Institutit të Studimeve Shqiptare në Universitetin “La Sapienza” të Romës. Ai ka transkriptuar “Këngët e Milosaos” të De Radës dhe vepra të tjera të letërsisë së vjetër dhe arbëreshe. “Gramatika e shqipes” që hartoi, është ndër më të mirat në llojin e saj.

Por punën e tij më të madhe ia kushtoi transkriptimit, komentimit dhe botimit të veprës më të hershme të shkruar në gjuhën shqipe, “Mesharit” të Buzukut, me të cilën punuan shumë dijetarë të vendeve të ndryshme për vite me radhë, madje, edhe pas botimit të saj 10 vjet më vonë nga Eqrem Çabej, vepra e të cilit mbeti e kyçur në depot e Institutit të Gjuhësisë, e cilësuar si “vepër me përmbajtje fetare”.

Shembulli më i fundit për këtë është vepra me 800 faqe “Das albanische Verbalsystem in der Sprache des Gjon Buzuku”, e botuar më 2004 prej akademikut Wilfried Fiedler, i cili është mbështetur te botimi i Namik Resulit. E me gjithë këto vlera të mëdha për albanologjinë, emri i tij mbeti tabu, dhe vepra e tij qe dënuar për 50 vjet me shkronjën ‘R’, që do të thotë “rezervat”. Atij nuk iu lejua asnjëherë të shkelte në atdhe.

Një tjetër albanolog i shquar, vepra e të cilit nuk u vlerësua kurrë në regjimin totalitar, qe Zef Valentini, shqiptar nga shpirti e zemra, ndonëse jo nga kombësia. Ai qe historian, etnolog, gjuhëtar, profesor letërsie, bashkëpunëtor dhe drejtues revistash shkencore e letrare në Shqipëri e jashtë saj, anëtar i disa akademive. Njohës i shkëlqyer i gjuhës shqipe, i historisë dhe etnologjisë, ai qe një mbrojtës i flakët i racës shqiptare dhe i vlerave kulturore të popullit tonë para botës së qytetëruar dhe një pikë referimi për studimet shqiptare.

Edhe kur u largua nga Shqipëria, vijoi studimet dhe botimet në fushë të albanologjisë duke punuar në Universitetin e Palermos e, duke drejtuar Institutin Ndërkombëtar të Studimeve Shqiptare. Punoi sa për një institut të tërë. Vepra e tij madhore “Acta Albaniae Veneta”, përmban 27 vëllime, me dokumente për historinë mesjetare të Shqipërisë.

E ndërsa shkriu jetën për vendin tonë, asnjëherë gjatë 50 vjetëve diktaturë, s’mundi të shkelte në të. Emri i tij ishte kthyer në tabu dhe askush s’mund t’i referohej. Dhe atë që regjimi komunist, s’arriti t’ia bënte këtij dijetari, që u largua nga Shqipëria, një vit para vendosjes së diktaturës, ia bëri veprës së tij, që qëndroi e burgosur për 50 vjet, e dënuar edhe kjo me shkronjën ‘R’.

Dhe në mbyllje të këtyre radhëve, bëj pyetjen: “Cili ka qenë faji i të gjithë këtyre”? Faji i tyre ka qenë i njëjtë me fajin tim, kur diktatura komuniste në moshën 10 vjeçare, më 1949, më internuan në kampet shfarosëse me tela me gjemba, në Turan e në Bënçë të Tepelenës dhe në kështjellën e Ali Pashës në Porto-Palermo të Himarës.

Faji i tyre ishte i njëjtë me fajin tim, kur më 1990, ndërsa isha mësues fshati, larg familjes, Sigurimi i Shtetit emrin tim, e kishte vënë në listat e zeza të vdekjes, të publikuara pas fitores së demokracisë. Populli që harron historinë e vet, e dënon veten me përsëritjen e saj. Të mos e harrojmë tragjedinë kombëtare të 50 vjetëve komunizëm, të martirizimit, kryqëzimit dhe torturimit të një populli të tërë. Memorie.al

“Kur kryetari i gjyqit më pyeti pse mbaja revole, iu ktheva ‘Për të të vrarë ty’…”- Historia e rrallë e Raif Elezit që bëri thirrje të sulmohej Radio-Kukësi

Ndava dhomën me Pjetër Arbnorin, çfarë bisedonim në qeli

Nga Dashnor Kaloçi

Raif Elezi, pinjoll i një prej familjeve më të mëdha dhe me të kaluar patriotike të rrethit të Kukësit, e cila ndër vite ka nxjerrë burra të shquar të pushkës dhe intelektualë të spikatur që kanë punuar dhe luftuar në dobi të çështjes shqiptare, si rrallë familje tjetër në atë zonë në veri-lindje të vendit, foli shumë pak për jetën e tij dhe kalvarin e vuajtjeve gjatë komunizmit. Nuk preferoi të mburrej dhe as të zinte podiumet e shoqatave të ish-të persekutuarve. Nuk e ngriti zërin, edhe pse kishte më shumë të drejtë se shumë të tjerë për të kërkuar të drejtat e tij. Madje nuk foli, edhe kur “harruan” t’i jepnin dëmshpërblimin për vitet e vuajtjeve, teksa e meritonte më shumë se shumë të tjerë. Jeta e tij, burgu, vuajtjet dhe rezistenca ndaj komunizmit, vlenin më shumë se çdo dekoratë, apo lavde. Është vështirë të përmbledhësh jetën e një njeriu me pak fjalë.

Nëse duhet të flasim për Raif Elezin, nuk mund të harrohet se ai është një nga personat e rrallë, që u dënua nga regjimi komunist i para viteve ’90-të, i akuzuar për kryengritje të armatosur ndaj komunizmit, madje që kishte edhe një plan konkret, se si mund të shpëtohej vendi nga komunizmi. Një mjek radiolog me profesion, që kuptoi se komunizmi ishte një e keqe, që nuk mund të largohej vetë. Është personazhi që ideoi organizimin e një kryengritjeje të armatosur dhe përmbysjen me dhunë të pushtetit popullor.

Nuk përfitoi asgjë nga dëmshpërblimi për ish-të përndjekurit politik, për shkak të klasifikimit absurd të ligjit, për figurën e dënimit; “terrorizëm”. Siç theksuam pak më sipër, Raif Elezi nuk foli kurrë për vete, dhe intervista që botojmë më poshtë në këtë shkrim, është realizuar pak kohë para se ai të ndahej nga jeta dhe mbetet dëshmia e tij e vetme, për jetën, familjen, arrestimin, hetuesinë, torturat dhe dënimin e vuajtjet e tij në burgjet e regjimit komunist të Enver Hoxhës dhe pasuesit të tij, Ramiz Alia.

Zoti Raif, cila është origjina e familjes suaj?

Origjina e familjes sonë është nga Kukësi dhe jemi vendosur aty që në kohën kur është ndërtuar ai qytet. Ne rrjedhim nga një familje e madhe patriarkale dhe me tradita patriotike, e njohur dhe me influence, jo vetëm në atë zonë, por në të gjithë Veriun e vendit. Disa nga burrat më të njohur të Shqipërisë, personalitete të larta, si; Abdyl Frashëri, apo më pas Bajram Curri, Hasan Prishtina etj., e kanë pasur si qendër shtëpinë tonë. Ata kanë ardhur disa herë aty, kryesisht në vitin 1911, kur përgatitej kryengritja e armatosur, e cila çoi në shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë, në nëntorin e 1912-ës. Në familjen e Elezëve, kryetari i familjes, kryesori ka qenë Bislim Elezi, e me radhë, babagjyshi im, Xhem Elezi, Sul Elezi e të tjerët, se ata kanë qenë shtatë vëllezër. Të gjithë mbeten gjithmonë patriotë të ndershëm dhe që kanë marrë pjesë në çdo betejë lufte, si kundra turqve, ashtu dhe kundra serbo-malazezëve.

Në kohën e Mbretërisë së Zogut, babagjyshi ka qenë deputet, ndërsa Mahmut Xhema (me shkollë të mesme laike), ka shërbyer si hoxhë. Babai ynë, Rexhep Mahmuti, ka mbaruar shkollën në Shkodër, e më vonë, ka bërë një shkollë 4-vjeçare në Lezhë, me disa austriakë. Nga aty, e patën çuar drejtor pyjesh në Elbasan. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, babai, Rexhep Mahmuti, ka qenë nënprefekt i Kukësit. Xhaxhai, Reshati, ka qenë në Gardën Mbretërore të Zogut dhe para se të mbaronte lufta, diku nga viti 1944, është vrarë nga gjermanët.

Pas mbarimit të luftës, e shpallën dëshmor?

E shpallën dëshmor të atdheut dhe e kanë hequr më vonë, pasi arrestuan babanë, Rexhepin. Me ardhjen e komunistëve në pushtet, në dhjetor 1944, familja jonë ishte projektuar për t’u goditur. Arsyeja e kësaj goditjeje, ishte fakti se ne ishim një familje intelektualësh dhe patriotësh, të cilën komunistët nuk e donin. Babën Rexhep, e hoqën nga posti i nënprefektit dhe e arrestuan në 1948-ën. Xhaxha Reshatin, që e pati vrarë gjermani dhe emri i tij i ishte vënë një rrugë në Kukës, ia hoqën emrin. Babanë e kanë arrestuar më 22 qershor 1948 dhe arsyeja e arrestimit, ishte se ai nuk ishte dakord me politikën që po ndiqte regjimi komunist në fuqi.

Dalim tani tek ju, si ndodhi arrestimi juaj?

Sigurimi i Shtetit, që më ndiqte prej kohësh, bëri një kombinacion, duke më nisur me shërbim për në Tiranë, gjoja për të marrë një vegël për aparatin e radiologjisë. Kur kam arritur tek Qafa e Malit, më kanë ndalur tre utovetura përpara, në të cilat ndodheshin disa oficerë me armë. Njërin e njihja dhe u kapa fizikisht trup me trup me të, duke u përplasur me njëri-tjetrin. Gjatë përleshjes, ai më tha: “mos lëviz, je i arrestuar në emër të popullit”. Unë iu përgjigja: “Po në emrin e cilit popull po më arrestoni? Ju po më arrestoni në emrin tuaj dhe të politikës suaj”? Ç’është e vërteta, nuk kam qenë me asnjë organizatë shoqërore apo politike të asaj kohe. Në vitin 1953, na kërkuan të gjithë të rinjve të hynim në rini, e unë nuk pranova. Në fakt, flisja kundër regjimit, për ato gjëra që i konsideroja të padrejta.

Për çfarë flisnit konkretisht?

Po disa herë kam thënë: “çfarë bëhet kështu, po këta nuk kanë bukë të hanë”. Dhe ashtu ishte vërtet, pasi njerëzit me ato të ardhura që merrnin në ditë, nuk u dilnin për një paketë cigare e, një shkrepëse. Me një fjalë, ishte varfëri e tejskajshme. Nejse, të kthehemi te arrestimi. Pasi më vunë prangat, më hipën në makinë e më çuan në burgun e Kukësit. Aty ka filluar hetuesia e rëndë, që zgjati plot 19 muaj. Më morën në pyetje, nga të gjitha llojet. Më thanë se kam sharë partinë, se kam dashur të bëj të pakënaqur popullin, etj., etj.

“Jo, – u thosha unë, – kam thënë se populli është i pakënaqur, sepse nuk ka bukë të hajë”. Ata më pyesnin: “Po kush të ka thënë ty kështu”? Unë u përgjigjesha; “Po ata 22 lekë marrin në ditë sa për duhan, po ku hanë këta njerëz”? Unë, meqë flisja që përpara arrestimit, më dërgonin provokatorë në shtëpi, për të parë se çfarë flitej tek unë. Dhe pas arrestimit tim, e kanë internuar të gjithë familjen tonë (të gjithë vëllezërit e martuar me fëmijët e tyre) në Dumre të Elbasanit, ku kanë vuajtur për vite me radhë, në punët më të rënda.

Si ju trajtuan gjatë hetuesisë, e cila siç thatë se zgjati 19 muaj?

Trajtimi ka qenë çnjerëzor. Rrahje në mënyrë barbare po e po, por na kanë lënë dhe të zhytur në ujë, saqë për 22 ditë me radhë, nuk janë tharë rrobat. Hetuesia bëhej ditën dhe gjithë natën. Meqë këta kishin bërë plan të godisnin familjen tonë, më vunë dhe disa akuza të tjera, sikur unë kisha dashur të vrisja disa njerëz. Unë u përgjigjesha se, nuk është e vërtetë, sepse nëse kisha dashur t’i vras, do t’i kisha vrarë e, s’do më kishin ndaluar dot. Hetuesia ime ka vazhduar në Kukës, rreth një vit e pak, e më pas më kanë çuar në Tiranë, për arsyen se më kanë torturuar në mënyrë barbare, pasi nuk pranoja akuzat.

Për çfarë ju akuzonin tjetër?

Gjatë hetuesisë, më thanë se kam dashur ta rrëzoj me dhunë pushtetin popullor dhe unë u jam përgjigjur: “Po, me dhunë kam dashur ta rrëzoj, se pa dhunë nuk merret liria”. Këtë e kisha thënë dhe para arrestimit, me një koleg pune, kur ai më shprehu një mendim e, unë u shpreha hapur, duke i thënë se; “Po të organizohemi me 100 veta të fuqishëm, fillimisht pa dalë drita, sulmojmë Degën e Brendshme, Komitetin e Partisë, Komitetin Ekzekutiv, repartet ushtarake, etj., duke i marrë të gjitha ato nën kontroll. Dhe më pas, me këtë që po ndodh në Kukës, e përhap me anë të Radio-Kukësit, në të gjithë Shqipërinë. Vetëm kështu bëhet rrëzimi i qeverisë, se ndryshe nuk bëhet”.

Mirëpo kjo bisedë doli dhe për këtë punë më arrestuan. Pas meje kanë arrestuar shumë e shumë veta, por jo për punën time, por për të krijuar një grup, se po të ishte grup, dënoheshe më shumë.

Kur dolët ne gjyq dhe ku u zhvillua ai?

Në marsin e vitit 1970, kam dalë në gjyq dhe seanca gjyqësore u zhvillua në kinemanë e Kukësit, e cila ishte e mbushur plot. Gjyqi ishte demonstrativ, pasi të gjithë popullin e kishin nxjerrë në sheshin “Skënderbej” e, në rrugët e qytetit të Kukësit, duke e ndjekur atë me altoparlantë. Në gjyq bashkë me mua në bankën e të akuzuarve, ishin dhe nja 7-8 veta të tjerë.

A kishit lidhje ju me ata persona?

Për të besuar populli akuzat që më bëheshin, kishin gjetur disa njerëz të afërt, që kishin lidhje gjaku me mua. Ndërsa për ata të tjerët, që ishin të akuzuar aty në atë grup, unë e dija se ishin të përpunuar nga Sigurimi i Shtetit, me hir apo me pahir. Unë në sallën e gjyqit, nuk e pranova akuzën. Në akuzë m’u shtua edhe një gjë tjetër, përveç asaj që unë kisha bërë thirrje për kryengritje të armatosur, duke më akuzuar edhe si atentator, ndërsa ajo e agjitacion e propagandës, dihej tashmë.

Përse ju akuzuan si atentator?!

Më akuzonin se kisha dashur të vrisja një sekretar partie, por që unë u thosha, se nuk e mbaja mend. Unë nuk e pranova akuzën, por të tjerët e pranuan. Unë pranova vetëm atë që kisha folur kundër pushtetit popullor, por jo thirrjen për kryengritje të armatosur. Gjyqi vazhdoi për katër ditë me radhë, paradite dhe pasdite. Në sallën e gjyqit, kishte shumë dëshmitarë e një nga ata ishte një i shëndetësisë, i cili m’u drejtua drejtpërdrejt me përbuzje: “Shaje edhe njëherë Partinë këtu, siç e ke sharë”.

Akuza ishte shumë e rëndë edhe ky po më rëndonte akoma më shumë, e ata po prisnin që unë të shpërtheja, por unë nuk e dhashë veten. Po kështu, gjatë gjyqit, kryetari Shefqet Muçi, më thotë: “Pse ke mbajtur revole”?! “Për të të vrarë ty”, – ia ktheva unë. Kryetari i gjyqit po më provokonte, që unë të acarohesha dhe i thashë fjalën e fundit.

Si përfundim sa ju dënuan?

Vendimi m’u dha; 21 vjet e ca muaj, se nuk më kujtohet saktësisht. Fjalën e fundit e thashë; “protestoj”, ndërsa të tjerët e pranuan. Kërkova apelim e apelimi ka ardhur pas tre muajsh. Ai ishte vendim i formës së prerë, aq sa e dha gjykata e Kukësit.

Pas mbarimit të gjyqit, ku ju çuan për të vuajtur dënimin?

Pas pak kohësh, më kanë çuar në burgun e Burrelit e, më kanë lënë vetëm në një dhomë, me kushte ekstreme, e aty kam ndenjur plot 13 vjet me radhë. Më pas, aty kam pasur nja pesë priftërinj katolikë, që më thane; “shyqyr që shpëtove nga plumbi”.

Kë keni pasur tjetër bashkëvuajtës në qelinë tuaj?

Më vonë më sollën dhe Pjetër Arbnorin në dhomën time, me të cilin bisedonim gjatë kundra pushtetit, pa pasur frikë nga njëri-tjetri. Shpeshherë më merrnin e më çonin në birucë, që të më torturonin, saqë të gjithë të burgosurit, e kuptuan se donin të më eliminonin fizikisht, nëpër biruca. Aty nga viti 1977, më marrin për së dyti në hetuesi. Më hyjnë në dhomë nga ora dhjetë e darkës. Unë u them se ishte pushim, e nuk pranoj të dal për në hetuesi.

Më marrin me forcë e, më çojnë në birucë, ku ishin rreth 13 veta. Gjatë kohës që më çojnë në birucë, më thonë: “Ti nuk e njeh këtë pushtet”? Unë u përgjigjem: “As e njoh dhe as dua ta njoh. Më keq se të hani mish njeriu, keni çfarë të bëni? Atëherë vazhdoni”. Pas kësaj, më torturuan, më lanë pa ndjenja atë natë në dysheme e, më marrin të nesërmen, e më çojnë në birucat e Burrelit. Unë isha i copëtuar, tre brinjë i kisha të thyera. Më sjellin aty brenda dy veta, njëri mora vesh se ishte hetues, kurse tjetrin nuk e dija se kush ishte. Unë u thashë: “Dua kryetarin e gjykatës, mjekun ekspert-ligjor dhe prokurorin, që ta shohin gjendjen time, se ndryshe nuk pranoj të flas asnjë fjalë”.

Si t’u përgjigjën ata?

Ata më thanë: “Kryetari i gjykatës, është me shërbim, mjeku s’është këtu”. Ata mua nuk më pyetën asgjë, se isha i copëtuar, por kishin sajuar një plan, që të më akuzonin se gjoja unë kisha goditur policët. Por ai ishte një budallallëk nga ana e tyre, pasi ajo gjë nuk do të besohej në gjyq, sepse ata ishin 13 veta e, unë s’do të mundja kurrë t’i godisja ata me duar të lidhura. Por ata e bënë punën e tyre dhe më nxorën në gjyq.

Po pas kësaj, ka pasur raste të tjera që ju kanë keqtrajtuar?

Po, pas 21 ditëve, kanë ndodhur prapë tortura me mua, aq sa ra sy edhe të disa burgosurve të tjerë. Një ndër ta është dhe Spartak Ngjela, i cili u ka thënë: “Çfarë bëni kështu, pse e rrihni kot”?! Madje, Spartaku u tha; “Çështjen e Raif Elezit, do ta ndjek ligjërisht deri lart…”! Pas kësaj, Spartakun e kanë spostuar dhe e kanë çuar tek qelitë e “revizionistëve”. Siç i thonim ne në Burrel.

Ndërkaq, vijnë e më thonë mua: “Ti je ankuar”?! “Po, – u them unë, – jam ankuar, por më duket se është ankuar dhe një tjetër për çështjen time dhe të dyja këto ankesa, kërkoj të çohen në Prokurori”. Ata më thanë: “Nuk është këtu personi që është ankuar”. “Shkoni e merreni ku të doni”, u thash unë, duke lënë të kuptoja, që ishte Spartaku. E lanë në heshtje edhe këtë punë. Në vitin 1987, më marrin prapë në tortura dhe më dënojnë me izolim në biruca, për të më eliminuar fizikisht.

Si ndodhi?

Ndërsa isha duke u futur në mensë, më thane: “Raif Elezi dil pak jashtë”. Dola… më vunë hekurat e më nisën në Kukës. I ranë nga Dibra. E pashë se donin të më vrisnin pa gjurmë, se e ndaluan makinën dhe e lanë pas një peme. Nuk e dhashë veten, duke menduar se u pa puna ime. Pas ca minutash, ata morën disa fruta (ishte muaji gusht) si kumbulla të egra e mollë dhe u nisëm përsëri. Më çuan në Kukës, ku më prisnin dy hetues, që nuk ua dija as emrin.

Kur më pyetën se si e kam emrin, gjë e cila nënkuptonte se po riniste hetuesia, unë i sulmova menjëherë. Më mbajtën aty 18 dite me radhë dhe kur e panë se nuk po u dilte gjë, më nisën nga Kukësi për në Burrel. Kur u ktheva në qeli, më pyetën të dënuarit e tjerë, se ç’kishte ngjarë dhe e unë u thashë se më kishin akuzuar edhe një here, për akuzën e parë. Ishte viti 1990 dhe unë isha akoma në burg….!

Kur u liruat nga burgu dhe si e kujtoni ditën e lirimit?

Unë jam liruar në datën 26 janar të vitit 1990. Lirimin nga burgu, unë e kam parë si ëndërr, pasi e konsideroja veten të vdekur. Ëndërr ishte, ëndërr. Pasi udhëtova me një kamion natën, shkova drejt e në shtëpi.

Ju prisnin të shtëpisë, apo nuk e dinin se po liroheshit?

Jo, e dinin, se kisha dërguar vëllanë t’ua thoshte. Kam hyrë në shtëpi në orën 12 e gjysmë të natës. Ata më kishin pritur të vdekur e, kështu filloi vajtimi nga gëzimi. Nuk u besonin syve, që unë pas 22 vjetësh burgu të pandërprerë, kthehesha i gjallë në shtëpi. Gjatë atyre ditëve, mësova edhe shumë gjëra, jo pak të rënda që kishin ndodhur me familjen time dhe të vëllezërve të mi, gjëra të cilat nuk i kisha ditur më parë, për shkak se kisha qenë i izoluar në burgun e Burrelit.

Pasi u liruat nga burgu, me çfarë u morët?

Pas pak kohësh, kam hyrë e kam punuar hamall. Më pas më kanë filluar ndryshimet politike dhe unë e ndjeja se diçka do ndodhte. Në dhjetorin e 1990-ës, e gjithë familja jonë e madhe e Elezëve, u përfshi në ndryshimin e sistemit dhe lëvizjen demokratike. Në themelimin e degës së Partisë Demokratike të Kukësit, kanë marrë pjesë shumë nga familja jonë, vëllezërit e mi dhe djemtë e tyre. Një nga themeluesit, ka qenë vëllai im, Isa Elezi që u zgjodh nënkryetar i degës së PD-së së Kukësit dhe nipi im, Ardjani, djali i Dautit. Një kushëri tjetër, Besnik Elezi, ishte sekretar i degës dhe mjaft të tjerë në kryesinë e saj. Memorie.al

Ismail Qemali më 1913: Nëse Roosevelt-i dëshiron të bëhet mbret i Shqipërisë

St. Louis Post-Dispatch (1913) / “Nëse Roosevelt-i dëshiron të bëhet mbret i Shqipërisë, ne do ta vendosim atë përpara të gjithë kandidatëve të tjerë të përmendur” — Intervista ekskluzive me Ismail Qemalin në hotelin “Cecil”, në Londër

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 10 Nëntor 2024

“St. Louis Post-Dispatch” ka botuar, të dielën e 11 majit 1913, në faqen n°8, intervistën ekskluzive me Ismail Qemalin në hotelin Cecil, në Londër, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Theodore Roosevelt mund të jetë mbret (i Shqipërisë) nëse kërkon punë

“Ai thjesht duhet të na afrohet,” deklaron lideri i kombit në kërkim të një monarku të fortë.

“Vendi im ka nevojë për një njeri”

Shpresojmë që ish-presidenti amerikan të përfitojë nga kjo hapje.

Kabllo speciale për The Post-Dispatch dhe New York World.

Copyright, 1913, nga Press Pub. Co. (New York World.)

Londër, 10 maj. — The Post-Dispatch dhe New York World janë në gjendje t’i ofrojnë fronin e Shqipërisë Theodore Roosevelt-it. Negociatat janë çuar tashmë deri në atë pikë sa koloneli duhet vetëm të nënkuptojë gatishmërinë e tij për të pranuar dhe kurora është e tij.

“Nëse Roosevelt-i dëshiron të bëhet mbret i Shqipërisë, ne do ta vendosim atë përpara të gjithë kandidatëve të tjerë të përmendur. Personalisht, do ta votoja me siguri.”

“Roosevelt-i është një nga njerëzit më të jashtëzakonshëm në botë, duke qenë për nga natyra në një nivel më të lartë se princat e thjeshtë.”

Këtë e deklaroi sot me forcë Ismail Qemali, presidenti i përkohshëm i Shqipërisë dhe kreu i delegacionit të popullit shqiptar përgjegjës për gjetjen e një lideri të pranueshëm për ta nga konferenca e ambasadorëve të Fuqive të Mëdha. Qemali i shoqëroi fjalët e tij me gjeste dramatike, sikur ta kishte vendosur me vendosmëri Roosevelt-in në fron.

Audienca e korrespondentit të The Post-Dispatch dhe The World me Qemalin u zhvillua në Hotelin Cecil, ku ai po qëndron, i shoqëruar nga bashkëdelegatët Luigj Gurakuqi, ministër i Arsimit dhe Noga, Konica dhe “Deletgus”. Ata e përshëndetën korrespondentin e The Post-Dispatch me përzemërsi dhe mirësjellje të theksuar. Qemali është një zotëri flokëbardhë, mjekërbardhë, me të folur të ngadaltë, dinjitoz dhe sjellje oborrtare (mbretërore). Djali i tij, i cili është me të, është një djalë i shkurtër, esmer, rreth 30 vjeç, vigjilent dhe i gjallë. Gurakuqi është më i gjati i delegacionit, me mbi gjashtë këmbë. Ai është i zgjuar dhe i fortë, me një çehre të bronztë dhe mustaqe të zeza të trasha. Noga është një diplomat, i butë, i lëmuar dhe i rezervuar. Konica dhe “Deletgus” janë ushtarakë në dukje, me tipare të zbehta dhe trupa të thurur mirë.

I interesuar për sugjerim.

Të gjithë ata shprehën interesin më të madh dhe u befasuan dukshëm nga sugjerimi i The Post-Dispatch në lidhje me Roosevelt-in. Ismail Qemali tha duke buzëqeshur me kënaqësi :

“Kjo është me të vërtetë një ide amerikane, por përse duhet të kujdeset Roosevelt-i për t’u bërë sundimtar i Shqipërisë kur ai tashmë është pothuajse një Mbret në vendin e tij ?”

Korrespondenti shpjegoi se perspektiva e mbretërimit shqiptar dukej më e prekshme. Qemali u gudulis nga risia e sugjerimit, të cilin ai e pranoi si kompliment për vendin e tij. Anëtarët e tjerë të grupit u ulën me padurim përpara në karriget e tyre, me ankth të mos humbisnin asnjë fjalë nga biseda, e cila u zhvillua në frëngjisht, pasi delegatët flisnin pak anglisht. Korrespondenti sugjeroi disa nga kualifikimet e veçanta të Roosevelt-it për këtë pozicion. Për shembull, ai do të ishte plotësisht i pamposhtur nga ndikimet evropiane. Qemali u pajtua, duke thënë :

“Ajo që thoni është e vërtetë. Roosevelt-i do të ishte i lirë nga ndikimi dinastik, i tillë që mund të binte mbi të emëruarit e tjerë, të cilët mund të kenë interesat e tyre për të mbrojtur.”

Korrespondenti vuri në dukje se Roosevelt-i kishte një forcë të madhe karakteri dhe nuk do të duronte asgjë të pakuptimtë nga jashtë, duke qenë si vetë shqiptarët, një luftëtar i lindur. Kësaj Qemali iu përgjigj :

“Kjo është e vërtetë. Roosevelt-i është një njeri i madh, i guximshëm dhe i drejtë; ai zotëron pikërisht karakterin e përshtatshëm për mbretin tonë.”

Doli nga populli.

Korrespondenti dha më pas emra monarkësh të ardhur nga njerëz që kishin arritur famë të pavdekshme, ndaj të cilëve Qemali ngriti supet si për të thënë se nuk ishte i aftë të kundërshtonte të padiskutueshmen. Ai shtoi :

“Unë pajtohem që Roosevelt-i është një njeri i jashtëzakonshëm, i aftë për të përballuar një situatë të jashtëzakonshme dhe se ai është njeriu që i duhet vendit tim në këtë moment, kur ne kemi nevojë për një burrë të fortë. Roosevelt-it i mbetet vetëm të na afrohet. Unë nuk e propozoj atë, por nëse ai do të propozojë veten, kjo është çështje tjetër. Ju ma keni sugjeruar emrin e tij dhe përgjigja ime është, pse jo ?”

“Nuk ka njeri më të përshtatshëm se ai për t’u ngjitur në fronin tonë. Unë ju them, nëse Roosevelt-i sugjeron veten, ne do ta vendosim atë përballë të gjithë të tjerëve. Nuk ka asnjë formë të veçantë etiketimi që duhet respektuar në paraqitjen e kandidaturës së tij, sepse në krizën që po përballet Shqipëria nuk mund të bëjmë asnjë ceremoni se si mund të na paraqitet emri i Roosevelt-it.”

Korrespondenti vuri në dukje se Roosevelt-i nuk ishte një njeri që të qëndronte në ceremoni, nëse donte diçka. Ai nuk ishte skllav i mirësjelljes më shumë se shqiptarët. Qemali vazhdoi :

“Roosevelt-i është një gjuetar i madh dhe njerëzit tanë janë të famshëm për entuziastët e tyre të gjuetisë, kështu që kjo lidhje simpatie na bashkon.”

Ismail Qemali shtoi me entuziazëm : “Nëse ai pranon të prezantohet, unë do të shkoj ta marr. Unë dëshiroj shumë të vizitoj Shtetet e Bashkuara.”

Deri te Roosevelt-i i ri.

Pastaj dyshimi i çastit dukej se e pushtoi Ismail Qemalin, i cili pyeti : “Unë e di që Roosevelt-it i përshtatet karakteri, trajnimi dhe aftësia dhe se ai mund të përshtatej me çdo rrethanë, megjithëse historia ka treguar se princat e importuar rrallë kanë qenë në gjendje ta bëjnë këtë në mënyrë të kënaqshme, por a do të kishte para të mjaftueshme ? Unë kurrë nuk kam dëgjuar se ai është një nga milionerët amerikanë. Do t’i duheshin mijëra e mijëra dollarë për të mbajtur një oborr mbretëror, qoftë edhe në Shqipëri. Kjo është një pikë që, për fat të keq, duhet ta kemi parasysh në zgjedhjen e një mbreti.”

Korrespondenti guxoi të sugjeronte se Partia Republikane, nga mirënjohja ndaj shërbimeve të kaluara të Roosevelt-it, pa dyshim do të ishte e gatshme ta subvenciononte atë për sa kohë që ai të qëndronte në Shqipëri. Qemali replikoj :

“Ah, kjo është mirë. Sugjerimi juaj na intereson thellësisht. Shpresoj se Roosevelt-i do të përfitojë nga mundësia që po i ofrojmë përmes The Post-Dispatch për t’u bërë lider i vendit tonë.”

Qemali nuk ishte në gjendje të thoshte se sa do të qëndrojë delegacioni në Londër, por ndoshta do të qëndrojë për të paktën dhjetë ditë. Aktualisht ata janë në pritje të çështjes së konferencës së ambasadorëve. Lëvizja tjetër qëndron tek Roosevelt-i.

Darka më 1899 e shtruar nga ambasadori britanik në Stamboll, përplasja e Ismail Qemalit me sulltanin! Kërkesa e lordit dhe teka e Abdyl Hamidit

NGA EVARIST BEQIRI*

“Fryte dritë e Shqipërisë,/ jashtë nga qytet i errët,/ Ti veç dermën dhelpërisë/ E të gëzoç na të mjerët./ Ti që kur dole në jetë/, Që kur bëri nëna djalë,/ Kokën e mbajte përpietë/ Edhe shpirtin zjarr e valë.”

Vargje kushtuar Ismail Qemalit nga poeti Dhamian Strati (i njohur edhe si Dush Strati ose Duçe Jorgo Baba), botuar tek “Kalendari Kombiar”, i vitit 1900.

Dinjiteti njerëzor ka një rol kyç në lëmin e lidershipit, i cili i tejkalon barrierat kohore dhe kulturore. Ky princip është pa aq i vlefshëm në jetë sa është edhe tek udhëheqësia. Respektimi i dinjiteti njerëzor vendos themelet mbi të cilat krijohet një mjedis pozitiv dhe produktiv. Ai mund të ushtrojë një fuqi të jashtëzakonshme transformuese tek udhëheqësia. Jo më kot ky parimi themelor gjendet në themel të shtetit të së drejtës. Dinjiteti njerëzor është një e drejtë e pandashme dhe e patjetërsueshme, të cilën e gëzon çdo qenie njerëzore. Ky shkrim përpiqet të ilustrojë vlerën që ka kuraja dhe dinjiteti tek udhëheqësia virtuoze. Kuraja dhe dinjiteti njerëzor janë dy anë të së njëjtës medalje.

Në një shkrim të shkurtër, por shumë domethënës që gazeta “Le Moniteur Oriental”, ka botuar me titullin “Shënimet e ditës”, në Kostandinopojë, më 23 mars 1899, afro një vit para azilit vullnetar politik të Ismail Qemalit, flitet për një darkë të shtruar nga ambasadori britanik në Stamboll Sir Nicholas Roderick O’Conor, për nder të ish-kryeministrit britanik Lordit Rosebery. Në këtë darkë ishin ftuar disa personalitete të rëndësishme në Stamboll, ku përfshihet Ismail Qemal bej Vlora, ambasadori i Italisë në Stamboll Pansa, koloneli dhe znj. Ponsonby, zonjusha Milner, z. De Bunsen, dragomani i parë Adam Block, sekretari i ambasadës Scott dhe z. Ëaterfield. Për këtë episod Ismail Qemali ka folur edhe në kujtimet e tij…

a

Kur Ismail Qemali shërbente si anëtar i ”Conseil d’État” (Këshillit të Shtetit), njoftohet gjatë një dreke me ambasadorin britanik në Stamboll, Sir Nicholas O’Conor, se kishte ardhur një letër nga Lordi Rosebery, ish-kryeministri britanik në vitet 1894–1895. Në këtë letër, ai i bënte me dije se do të vinte në Stamboll dhe donte të njihej me Ismail Qemalin. Ai e pranon ftesën dhe ditën e caktuar meqë u ndodh në Pallat, i bën me dije sulltanit se do të ishte për darkë bashkë me ish-kryeministrin britanik dhe e pyeti nëse kishte ndonjë porosi për të. Por, Abdyl Hamidi, i çon fjalë se nuk dëshironte që ai të merrte pjesë në darkë dhe t’i kërkonte ndjesë ambasadorit për këtë.

Përunjësia pa kurrfarë arsyeje, para një teke të tillë të sulltanit, do ta bënte Ismail Qemalin të dukej qesharak para Lordit Rosebery dhe ambasadorit britanik. Për Ismail Qemalin ruajtja e dinjitetit njerëzor vlente më tepër së kënaqja e tekave të sulltanit. Argumentet e Ismail Qemalit për të përligjur pjesëmarrjen e tij në darkë ranë në vesh të shurdhër…

Një nga pjesëmarrësit në këtë darkë diplomati britanik Sir Maurice de Bunsen do të shkruante në ditarin e tij: “Ismail Qemali është një nga të paktët që guxon të vijë në ambasadë. Asnjë turk me pozita nuk lejohet të bëjë vizita ose të vijë për darkë në një ambasadë pa lejen e Sulltanit, e cila shpesh refuzohet. Shumë po internohen përditë, dhe një gjendje terrori mbretëron kudo, e shkaktuar nga tmerri që ka Sulltani nga çfarëdolloj lëvizje liberale kundër tij.”

Sulltani i dërgoi të gjithë miqtë e tij në Pallat një e nga një për t’i mbushur mendjen. Pavarësisht kërkesave të sulltanit, Ismail Qemali shkoi në darkë dhe i shkroi paraprakisht një letër sulltanit, në të cilën i thoshte se, e dinte se duke mos iu bindur urdhrit të eprorit të tij perandorak, po kryente një akt që meritonte ndëshkim, por në këtë rast dinjiteti i tij personal dhe interesat e sulltanit kërkonin që ai të mos e refuzonte këtë ftesë. Ai i bën me dije sulltanit se do të kthehej të nesërmen për të pritur urdhrat e tij. Dhe ashtu bëri, shkoi të nesërmen në Yildiz Palace, për të pritur ndëshkimin dhe i tregon sulltanit për bisedat me Lordin Rosebery. Abdyl Hamidi II nuk ia përmendi më këtë punë.

Një episod tjetër kuptimplotë do të zhvillohej në 31 dhjetor 1908, kur Sulltan Abdyl Hamidi II, shtroi një darkë për nder të parlamentarëve osman të sapo zgjedhur. I vetmi deputet i opozitës, që refuzoi ftesën e Sulltanin ishte lideri i partisë liberale Ismail Qemali. Këtë fakt e pasqyrojnë disa shkrime të shtypit ndërkombëtar të kohës si për shembull, gazeta kanadeze “The Gazette”, Montreal, 4 shkurt 1909, që meriton të analizohet me kujdes, apo gazeta franceze “Le Temps” e 30 prillit 1909. Ismail Qemali e shikonte këtë darkë pajtimi si të pakuptimtë dhe të padenjë, ku deputetët shndërroheshin në puthadorë të Sulltanit…

Karakteri është thelbi i lidershipit virtuoz. Dhe në momente delikate ai del në pah duke treguar personalitetin e njeriut. Në themel të lidershipit nuk qëndrojnë as titujt, as postet, as gradat, as vjetërsia, as eksperienca, por qëndron karakteri dhe aftësia për të ndikuar të tjerët. Kuraja është një nga ato cilësi të karakterit pa të cilën lidershipi nuk mbijeton dot. Jo më kot Uinston Çurçilli do të shprehej se: “Kuraja me të drejtë vlerësohet si e para ndër cilësitë njerëzore…sepse është ajo që i garanton të gjitha cilësitë e tjera.”.

Lidershipi dhe pushteti nuk janë e njëjta gjë. Madje shpesh ato janë në kundërshti midis tyre. Historia na tregon plotë raste, në të cilat qëndrimi për një kohë të gjatë në pushtet, nuk përkthehet domosdoshmërisht në arritje pozitive. Përkundrazi, shpesh qëndrimi i stërzgjatur në pushtet dhe zvarritja pas tij, sjell pas edhe kalbjen e lidershipit. “Në fund, nuk janë vitet e jetës tuaj që kanë rëndësi. Por është jeta në vitet tuaja”, – thoshte Abraham Linkoln.

ss

Pushteti, ashtu si vjen edhe ikën, ndërsa lidershipi është diçka e brendshme që mbetet te ju dhe askush nuk mund t’ua heqë. Thelbi i lidershipit është forca morale e karakterit dhe jo zvarritja pas pushtetit. Lideri duhet t’i vendosë fre egos së tij, duke vendosur interesin e përgjithshëm mbi gjithçka…

Në qoftë se ju mposhteni nga uni dhe bota e ngushtë e dëshirave dhe interesave vetjakë, atëherë keni humbur forcën e lidershipit. Egoja personale është armiku kryesor i lidershipit. Lidershipi ka të bëjë me perceptimin. Me perceptimin që ju keni për veten dhe për të tjerët, por edhe me perceptimin që të tjerët kanë për ju. Shpesh perceptimi që ju keni për veten, nuk përputhet me perceptimin që kanë njerëzit përreth për ju. Sa më të ngjashme të jenë këto dy perceptime, aq më afër realitetit është vlerësimi për lidershipin…

* Nuk lejohet publikimi i këtij shkrimi pa lejen e autorit. Çdo portal, gazetë online apo e shtypur, që merr këtë shkrim duhet të citojë autorin në fillim të shkrimit (Nga Evarist Beqiri).

/Gazeta Panorama

“Unë do të kisha marrë një plumb për të…”, ish-shoferi i Princeshës Diana thyen heshtjen- Ja si më larguan nga stafi

Ish-shoferi i Princeshës Diana zotohet se nuk do ta falë kurrë Martin Bashirin për gënjeshtrat e fabrikuara prej tij dhe thotë se nëse ai do të ishte duke drejtuar makinën në Paris, ajo do të ishte ende gjallë sot.

Ishte gazetari i BBC-së, Martin Bashir, ai që i dha fund karrierës së Steve Davies si shoferi personal i Dianës. Por do të duheshin 25 vite që Davies ta zbulonte këtë, duke rrëfyer episode rreth asaj që ndodhi.

Steve Davies u largua nga stafi i brendshëm i Princeshës në Pallatin Kensington në fund të vitit 1995. “Kjo ndodhi brenda natës”, thotë ai.

“Më ndaluan të drejtoja timonin e makinës së saj”, shprehet Davies.

Në vijim të rrëfimit, ish-shoferi personale i Princeshës Diana kujton momentet kur iu bë i qartë vendimi.

“Më futën në dhomën e saj të pritjes në Pallatin Kensington. Ajo tha, “Mirupafshim Steve, faleminderit për gjithçka”, më shtrëngoi dorën dhe doli jashtë duke më lënë vetëm, pa thënë asnjë fjalë. Ajo ishte akull”.

Steve ka vizituar dy herë tunelin në Paris ku Princesha Diana vdiq për ta kujtuar dhe për të bërë paqe me atë që ndodhi.

“Bashir i tha Dianës se njerëzit si unë ishin spiunë dhe nuk ishin besnikë. Në thelb ai i tha asaj se isha një tradhtar, kur tradhtia ishte e tij gjatë gjithë kohës”, thotë ai.

“Unë do të kisha marrë një plumb për të, do të kisha vdekur për të”, shprehet Steve, duke shtuar “puna ishte jeta ime, unë kam qenë gjithmonë aty për të. Ju nuk mund ta kuptonit Dianën atëherë, ashtu siç nuk mund ta njihni tani. Bukuria e saj ishte shumë më e madhe në jetën reale se në çdo fotografi, ajo kishte një prani të tillë fizike, sa i hipnotizonte njerëzit në publik”.

Një natë ndërsa priste Dianën në kuzhinën e rezidencës së Elton John’s Windsor, duke ngrënë një darkë, ai u ftua në dhomën e ndenjes ku Eltoni ishte gati të jepte një koncert të improvizuar, duke luajtur piano dhe duke kënduar për Dianën.

I kisha marrë nga stacioni Stafford, Diana, William dhe Harry, plus miqtë e tyre dhe i kisha çuar në Alton Towers. Më pas erdhi mesazhi: “Shefi dëshiron që edhe ti të hysh”.

Ai gjithashtu do ta çonte Princeshën në Harrods për blerje private herët në mëngjes dhe trajtimet e saj të bukurisë në klinikat e shtrenjta në Beauchamp Place të Londrës.

Steve u lind në Shropshire në një familje që drejtonte një kompani të makinave dhe minibusëve me qira. Në moshën 16-vjeçare ai u bashkua me ushtrinë, duke u bërë një tetar dhe duke fituar një vend në ekipin e skive të Ushtrisë. Ai ndërtoi një karrierë në transportin e ushtrisë, u kualifikua në tanke të lehta dhe HGV dhe u bë instruktor ushtarak i vozitjes.

Më pas, kur çifti mbretëror u nda në vitin 1992, sekretari privat i Princeshës, Patrick Jephson, e pyeti Steve nëse do t’i përkushtohej Dianës. Ai ishte shumë me përvojë dhe kishte një rekord pa të meta – përveç një përplasjeje sekrete në të cilën ai rrotulloi një Land Rover mbretëror 360 gradë ndërsa ngiste përgjatë një piste zhavorri në Balmoral.

I mbijetoi burgut të Spaçit- Rrëfimi i të moshuarit: Më thoshin ‘do hash dru para apo pas buke?’

I moshuari Enver Jakupi, 82 vjeç i mbijetuar i burgut të Spaçit në një rrëfim ka folur për jetën e tij të vështirë në ‘Për Shqiptarët’.

Ai është përballur me tortura nga më të rëndat në burg, si një i ri që donte që vendi i tij të çlirohej nga regjimi i asaj kohe. Në kujtimet e burgut, Enveri shkruan në ditare se ka provuar tortura nga më çnjerëzore. Në 1984, komandanti i burgut me 6 policë e kanë masakruar. Ai fliste shumë dhe fliste me këdo, kundra partisë dhe Enver Hoxhës.

‘Burgu i torturave ka qenë Bulqiza, sidomos pas revoltës së 1973 në Spaç. Mbasi ka ndodhur revolta në Spaç, të burgosurve ju thuhej: ‘Do të rrihet para apo pas buke?’

Në birucë, të burgosurit rriheshin 2 herë në ditë, u jepej një batanije në mesnatë dhe ja u merrnin në orën 05: 00 në mëngjes. Ushqimi ishte lakra, ose presh të zier, perime thuajse të prishura, fasule të holla. Puna ishte e rëndë, në minierë dhe kudo që kishte nevojë.

Jam liruar nga burgu më 20 dhjetor 1987. Ditë e diel. Qafë bar, Pukë. Më kishin njoftuar 10 ditë para se do të dilja, ndaj më thanë se 7-8 ditët e fundit do çmallej me burgun, e priste biruca, e rrahura mizore’, shkruan Enveri. sn

“Çuditi botën…”- Çfarë shkroi për Rozafën historiani romak para 2133 vitesh! Shkodra ndër qytetet më të zhvilluara të perandorisë turke- Nga FILIP GURAZIU

Statistikat e fundit që vijnë prej BE na trishtojnë; veriu i Shqipnisë rajoni ma i vorfën në Europë! Pohim që shkon paralel me deklaratën konfidenciale të nji ekonomisti të njohun shkodran: “ Prej rreth 25 vjetëve nuk kemi asnji investim të huej që ka sjellë punësim në Shkodër…!!!”

Natyrisht ky shkrim nuk mundet me marrë përsipër diagnostizimin përfundimtar të kësaj situatë të pashpresë që po përjetojnë shqiptarët në Shkodër e rreth saj, shkaqet e së cilës i përngjajnë (në fushën e algjebrës lineare) nji sistem ku numri i të panjohunave asht ma i madh se ai i ekuacioneve…, por vetëm analizën e efektit negativ që shoqnon ekonominë dhe rritjen e mirëqenies së nji popullsie në rastet kur vlerat e mjedisit rrethues, ato të traditës e kulturore, nuk vlerësohen si duhet, nuk ekspozohen sa duhet, por qendrojnë gjysë anonim.

Nuk dëshiroj me qenë mohues për ato që janë realizue prej institucioneve shtetnore e vendore përgjegjëse të sektorit të turizmit në Shkodër, sepse faktikisht aktiviteti i ekonomisë së turizmit në Qarkun e Shkodrës ka qenë në rritje, por dëshiroj me qenë vetëm pozitivisht nxitës e bashkëpunues.

Sot, me të drejtë, trumbetohet me të madhe se ekonomia e turizmit asht e do të jetë ekonomia kryesore “lëvizëse” në Shqipni (edhe në Qarkun e Shkodrës), strategji që na ndihmon drejt përqendrimit të argumentimit. Ekonomia e turizmit përmbledhë, gërsheton dhe zhvillon aktivitetet e shërbimeve, të tregtisë, bujqësinë, artizanatit si dhe kontaktet njerëzore, element ky i fundit shumë i randësishëm për zhvillimet përspektive. Turistat marrin iniciativen me vizitue nji vend kur janë “të thirrun” prej vlerave të veçanta natyrore dhe kulturore që ofron ai vend me të cilat janë njohë kohë ma parë, prej publicitetit.

Fakti që papunësia në Shkodër ndodhet në shifra shumë të nalta dhe brezi i ri (i pa punë) arratiset çdo ditë e ma tepër drejt tregjeve të B.E, tregon qartë se organizimi i sektorit të ekonomisë “lokomotivë” – Turizmit nuk e paska luejtë rolin e tij ashtu si duhet; paska qenë, për mos me thanë i dobët i organizuem jo mirë. Për mendimin tim nji ndikim të randësishëm, ndër shumë të tjerë…, për mos funksionimin në nivel bashkëkohor të ekonomisë së turizmit ne Qarkun e Shkodrës ka luejtë dhe vazhdon me luejtë fakti se Qarku dhe qyteti i Shkodrës ishte, asht, dhe mbetet ( natyrisht në kuptimin relativ) anonim për botën e jashtme. Pyetja që duhet t’i bajmë vetes asht tepër e thjeshtë: Pse duhet të vijnë turistat në Qarkun e Shkodrës, çfarë vlerash i ofrojmë atyne?

Identifikimi i hollësishen i vlerave mjedisore dhe kulturore i jep përgjigje pyetjes se masiperme, por kjo nuk mjafton, sepse vlerat e identifikueme duhet të jenë të “kapshme” prej vizituesit, në kuptimin që turisti duhet të bashkëjetojë e të gjejë kënaqësi me ato. Për konkretizim; Thethi përfaqëson perlen e turizmit malor shqiptar dhe kohët e fundit frekuentohet mjaft prej turistave vendas e të huej. Meqenëse çdo gja asht riparue e ndërtue me iniciativen e kontributin privat të banorëve të Thethit, të cilët jetojnë me vështirësi ekonomike, infrastruktura e mjedisit nuk i përgjigjet traditës dhe turisti nuk përjeton ashtu si duhet vlerat reale të vendit që viziton. Pullazet e shtëpijave karakteristike janë të mbuluem me llamarina e jo me pllaka prej pishe te gdhenduna, kurse gardhet që ndajne pronat, në vend që të jenë prej drunit të punuem me dorë, janë me beton e rrjetë teli…! Kjo natyrisht nuk shkon, kjo nuk përfaqëson traditën dhe ndikon negativisht te humori i vizitorëve.

Konsiderohet “jetike” për suksesin e ekonomisë së turizmit të nji vendi, njohja e vlerave reale ekzistuese prej “makinerisë së biznesit botnor turistik, nëpërmjet reklamimit të vazhdueshëm dhe publicitetit. “Dëshiroj me rreshtue disa vlera të veçanta ose “mbivlera” të lanuna “mbas dore” që realisht ofron Qarku i Shkodrës me të cilat duhet të njihet “bota e turizmit”

*1. “Të dhanat e fillimit të shekullit XIX-të e radhisin Shkodrën ndër qytetet ma të zhvillueme të Perandorisë Turke në Ballkan. Rreth portit lumor të qytetit funksiononte nji qender tregtare me 2500 dyqane e magazina që për qarkullimin e mallnave konsiderohej ndër kryesoret e Turqisë europiane. Në atë periudhë Shkodra numëronte 40.000 banorë në nji kohë që Athina e Beogradi së bashku kishin vetëm 27.000! Ky zhvillim i dedikohej kryesisht pozicionit të veçantë gjeografik ku shtrihet qyteti; pranë autostradave të lashtësisë, rrugëve ujore prej detit Adriatik, lumi Buna e Liqeni i Shkodrës e kalimit të detyrueshëm të rrugëve toksore që lidhin Europën me Ballkanin, si prej perëndimit në lindje ashtu prej e veriut në jug.” A nuk mjaftojnë këto fakte historike, kjo eksperiencë e jetës për me kuptue se si duhet projektue e ardhmja e Qarkut të Shkodrës? Sistemimi i shtratit të lumit Buna, përveç përfitimeve të shumta mjedisore, do të mundësonte edhe lundrimin e anijeve turistike prej detit Adriatik deri në liqenin e Shkodrës e anasjelltas. A e merrni me mend se çka don me thanë kjo për ekonominë e dobët të Qarkut të Shkodrës? Rritja e mirëqenies së europianëve së bashku me përparimin e teknologjisë gjatë 40 vjetëve të fundit krijuen kushtet e zhvillimit masiv të turizmit me anije private. Mija e mija anije private gjatë sezonit veror përshkojnë Adriatikun dhe logjika të thotë se nji pjesë e madhe e tyne, nëpërmjet Bunës, do të vizitojshin edhe Shkodrën së bashku me resurset natyrore që ofron Qarku i Shkodrës. Gjatë periudhës dimnore këto mija e mija anije qëndrojnë të parkueme në portet turistike të Adriatikut e të Mesdheut. Parkimi dhe shërbimi vjetor i anijeve turistike private sjell të ardhuna kolosale për vendet që i ofrojnë këto porte turistike. Projektimi dhe ndërtimi i nji porti turistik masiv në brigjet e lumit Buna pranë qytetit të Shkodrës realizohet me kosto të ultë (port lumor) dhe do të ishte shumë i preferueshëm në treg, sepse uji i ambel ( pa krypë) nuk ka veti korruzive. Pse askush (qeveri e pushtet vendor) nuk e çon zanin për këto mundësi reale zhvillimi për Qarkun e Shkodrës, por mbesin si pa randësi ose anonime?

*2. Kështjella Rozafa e njohun “gojë mbas goje” prej “Legjendës së Rozafës si dhe prej shkrimeve të historianit romak Titius Livius 2133 vjet ma parë, çuditi botën për qëndresen kundër ushtrisë turke në vjetët 1474 dhe 1478.( Historiani i shquem amerikan H.Fisher i konsideron këto dy beteja si ngjarjet kulminante në historinë e mesjetës europiane). Falë historisë së shkrueme prej Marin Barletit “Rrethimi i Shkodrës” e cila u publikue shumë herë në gjuhët e ndryshme europiane, bota mbarë mësoi heroizmin dhe sakrificën sublime për liri që demostruen shkodranët në ato beteja epike. Në shekulli e XVIII-të Kështjella Rozafa u ba qendra e dinastisë së famëshme 74 vjeçare të Bushatllijve me të cilët lidhet përparimi dhe zhvillimi i vrullshëm ekonomik i Shkodrës i shekullit XIX-të. A nuk mjaftojnë këto mbivlera historike për me programue ndërkombtarizimin e kësaj kështjelle shqiptare që, përveç sa u tha ma sipër, gëzon edhe nji rekord historik të pandigjuem në historinë e njerëzimit; kurrë e mposhtun prej armikut, por gjithmonë fitimtare! Kërkohen vetëm ide vizionare bashkëkohore në ndihmë të projektimit transformues të kësaj kështjelle historike në nji “Qendër Kulturore polifunksionale ndërkombëtare”, (Ndërlidhje me teleferik me fushën e pazarit të vjetër; Bazë për ulje e ngritje për helikopterë; Restaurim me teknologji bashkëkohore të muzeut të kështjellës; Vendosja e emnave të luftëtarve shkodranë që vdiqën në luftë kundër pushtuesit turk në Rrethimin e Shkodrës (libri i Marin Barletit); Restaurim i Kishës Katedrale mesjetare të Shën Stefanit; Amfiteatër veror; Rindërtim i Pallatit të Bushatllijve me arkitekturë karakteristike shkodrane të shekullit XIX-të në rolin e nji qendre kulture me bibliotekë, sallë mbledhjesh, lokale për kurse kualifikimi; Reastorant- Bar etj.) Programimi vizionar, organizimi me korrektësi i aktiviteteve, publiciteti dhe reklamimi inteligjent i kësaj qendre polifunksionale kulturore do të mundësonte daljen prej” qëndrimit gjysmë anonim” me pasojë rritjen e shumë të madhe të fluksit turistik drejt Qarkut te Shkodrës.

*3. Në asnji agjendë ekzistuese të publikueme deri sot, prej institucioneve që trajtojnë fushën e turizmit në ministrinë përkatëse e pushtetet vendore të Qarkut Shkodër nuk përmendet e nuk ekziston (pra qëndrim krejtësisht anonim) asnji material tregues, sado modest, për nji perlë të turizmit alpin që ndodhet vetëm 36 km larg qytetit të Shkodrës. Asht fjala për “Fushën e Liqenit” të Cukalit “me sipërfaqe prej 20 ha. e naltësi 1350 m. mbi nivelin e detit. Qendra e dikurshme e shfrytëzimit pyjor në malin e Cukalit. Fusha ka nji pjerrësi natyrale të amel dhe asht e rrethueme pothuej prej të tana anëve prej pyjeve të ahut që mbushin naltësitë malore të Cukalit ( rreth 250 m. mbi fushën) prej ku buron edhe ujë i pijshëm. Karakteristika këto që i japin pikës alpine të “Fushës së liqenit” nji vlerë shumë të madhe për zhvillimin e turizmit malor si në verë asht edhe në dimen mbasi naltësia mbi nivelin e detit e pozicioni i veçantë i terrenit sigurojnë borë gjatë stinës dimnore. Si spjegohet ky qëndrim mohues i vetvetes?

*4. Tashma asht e njohun dhe e pranueshme prej kulturës botnore se “ Gegnishtja” asht rraja e gjuhëve europiane, pra nji mbivlerë kulturore kolosale për shqiptarët, Gegninë e në veçanti për Shkodrën, qytetin e traditës së shkrimit të gegnishtes letrare, për të cilën paraqitet nji interes i veçantë i studiuesve. Tue iu shmangë kontradiktës (nuk asht vendi) me gjuhën e standardit që na imponoi me dhunë politike kongresi i vjetit 1972, dëshiroj me vue në dukje se institucionet pergjegjëse vendore e shtetnore kurrë nuk e shfrytëzuen këtë mundësi reale (e cila do të ndihmonte për me njohë Shkodrën në rang botnor tue programue aktivitete në ndihmë të vlerësimit, mos hupjes dhe ruejtjës së këtij thesari kulturor.( Simpoziume studimore ndërkombtare, “Java e Gegnishtes” me publikime konkurse etj; Gazetë periodike, shfaqje teatrale dhe emisione televizive në gegnisht etj.)

*5. Kujtojmë se në qytetin e Shkodrës prej vjetësh funksionojnë dy grupe korale polifonike me cilësi të naltë artistike, fitues çmimesh nderi në arenën ndërkombtare, por askush nuk i mbështetë, nuk i vlerëson, nuk i ban publicitet dhe as që i shkon në mend me programue së paku nji konkurs ndërkombtar koral polifonik i cili me jehonën e tij do t’i bante reklamë pozitive qytetit edhe nëpërmjet qindra pjesëmarrësve që për disa ditë do të jetojshin në Shkodër me qytetarët e sajë. Pse në pikun e turizmit nuk programohen dhe organizohen koncerte korale në sheshet e qytetit? Pse i mbajmë “anonime” këto vlera?

*6. Kujtojmë se në qytetin e Shkodrës funksionojnë prej shumë vjetësh rreth 10 dyqane ku piktorë të talentuem të qytetit pikturojnë dhe shesin pikturat e tyne. Gjithashtu kujtojmë, se me iniciativen personale të skulptorit të shquem shkodran Skender Kraja, po ashtu prej shumë vjetëve funksionon në Velipojë nji “Campus” me piktorë e skulptorë prej të tanë botës, të cilët bashkëjetojnë, diskutojnë e pikturojnë peizazhet shqiptare. Tregues këto, jo vetem të aftësive të artistave, por edhe i dashunisë së shkodranve per artin e pikturës e të skulpturës. Mirëpo çdo gja mbetet anonime, institucionet përgjegjëse nuk programojnë asnji lloj aktiviteti për “nxjerrjen” e ketyne aktiviteteve me shumë vlerë prej hijes së harresës. Nuk programohen konkurse ndërkombëtare pikture e skulpture, mungon publiciteti, mungojnë aktivitete të programueme që turistat të njihen me këto vlera (nuk egziston as projekti i vendosjes së skulpturave të figurave të shqueme të kulturës në sheshet e qytetit, megjithse skulptori i mirënjohun shqiptar Ferid Kola i ka paraqitë bocetat)

*8. Kujtojmë se “Kanuni i Lekë Dukagjinit, Lahuta, Xhubleta, Kanga e Veshit, Melodia me gjeth “janë mbivlera monumentale historike që prej thellësisë së shekujve shqiptarët i kanë ruejt dhe ia kanë dhurue kulturës botnore. Çka projektohet e programohet që këto thesare të kulturës botnore të njihen e ti jepet vlera e meritueme shqiptarëve? Kujt i shërben që këto vlera mbahen në “qendrim gjysmë anonim”? Institucionet përgjegjëse shqiptare munden me pasë shumë të mbeta në punën e tyne, por…” veç në një drejtim janë treguar tepër të lartë e shumë zemërgjërë”: me sjelljen e tyne indiferente në drejtim të mbrojtjes së vlerave kombtare shqiptare, lahuten e maleve arbnore ia dhuruen serbisë kurse fustanellën – Greqisë. Vetëm “xhubleta ilire” nuk pati të njajtin fat, mbasi kërkesa e Ministrisë së Kulturës drejtue UNESCOs për njohjen e sajë si trashigimi kulturore shqiptare me 05.03.2021 u realizue me sukses. Sot xhubleta ilire-shqiptare asht shpallë “pasuni e UNESCO-s. Mungesa e publicitetit të programuem prej specialistave të fushës përban nji mangësi konkrete për mos njohjen ndërkombtare të këtyne vlerave kulturore të trashigimisë shqiptare. Bjen ne sy, gjithashtu, edhe mungesa e nji mjedisi të veçantë në qytetin e Shkodrës, të ekpozuem në qendrën turistike të qytetit, që kishte me mundësue ekspozimin me teknologji bashkëkohore të këtyne mbivlerave monumentale kulturore në shërbim të turizmit.

*7. Pse nuk i bajmë të njohun botës vlerat tona, por qendrojmë si me vetedashje anonim? Nji ndër traditat shkodrane gastronimike me cilësi ta naltë që vlerësohet në tregun ndërkombëtar asht edhe përpunimi artizanal i putargës së qefullit që në tregun ndërkombëtar shitet deri 200 Euro/Kg. Pse mos të programohet, të organizohet e të ndërkombtarizohet “Dita e Putargës” në Shirokë në kohën e pikut të turizmit? Pse institucionet përgjegjëse shtetnore e vendore nuk projektojnë financimin (me kredi zero ose të butë ) të nji reparti përpunues të putargës me tekonologji bashkëkohore në mënyrë që të rritet prodhimi dhe “ Putarga shkodrane” të njihet si “markë” në tregun ndërkombëtar?

*8. Si mundet m’u harrue (me mbetë anonim) tradita shekullore e Shkodrës për prodhimin e mëndashit natyror prej krimbave përkatës që ushqehen me gjethe manash? Pa dyshim që kjo traditë paraqet vlerë shtesë kulturore me shumë interes për vizitorët. Nji repart përpunues i mendashit natyror, ku të përfshihen të gjtha fazat e procesit deri te materialet e përfundueme për shitje (suvenir) i mungon Shkodrës. Për kujtesë, qyteti Belaggio në brigjet e liqenit të Como-s( zemra e Europës së përparueme), përveç mjedist të veçantë panoramik, asht ba tërheqës për turistat edhe për prodhimin e pëlhurave të mëndafshit prej grave artizane.

*9. Falë vizionit bashkëkohor të nji gruaje gjermane me bashkëshort shqiptar, mori zhvillim turizmi në lumin e Shalës, por indiferentizmi i qeverive shqiptare, që kanë ndërtue e po rindërtojnë rrugë në të katër anët e Shqipnisë, ka shkaktue që rruga Vaudejës-Koman të jetë pothuej e pakalueshme, mbasi prej tre dekadash mbi te nuk asht vue dorë, gja që damton rritjen e turizmit në lumin e Shalës.

A duhet të marrin fund kjo situatë?

Shpresoj se ky shkrimi ndoshta ka me nxitë sadopak vemendjen dhe përpjekjen e institucioneve përgjegjëse për sa ma sipër./Gazeta Panorama

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

Kliko këtu për të parë arkivën e lajmeve

Send this to a friend