VOAL

RRUGËTIMI FILOZOFIK I PROF. DR. ISUF LUZAJ “PROFESOR I AMERIKËS” – Nga VILHELME VRANA HAXHIRAJ

February 24, 2017

Ishte fatkeqësi që koha e egër ua mohoi këtë të drejtë legjitime shqiptarëve, njohjen e njërit prej 7 filozofëve më të mëdhenj të botës në shek e XX.

I vlerësuar me sa e sa çmime ndërkombëtare, ky shef Katedre që për 45 vite ka dhënë dilploma sa e sa studentëve që kanë drejtuar apo drejtojnë politikën botërore, zhvillimin e demokracive perëndimore, i nderuar me titullin “Profesor i Amerikës” me Medalje Ari, dhënë me dorë nga Presidenti i Sh.B.A-ve, antikomunisti Ronald Regan, kurse ne si bashkëkombas nuk e njihnim dhe vazhdojmë të mos e njohim.

I përjetshëm qoftë emri dhe vepra e tij! Uroj që të kujtohet me nderim në shekuj nga brezat që do të vijnë, jeta dhe vepra e Prof.Dr. Isuf Luzit, pasi emri i tij nderon Kombin!

I mbijetuari Prof. Dr. Isuf Luzaj i dënuari nga Mbreti Zog, Fashizmi, Stalini, dhe Enveri, ky filozof me përmasa botërore, autor i 120 veprave letrare, historiografike dhe filozofike, i vlerësuar dhe i respektuar nga bota, e meriton pa hezitim të vlerësohet nga vendi i tij me Urdhrin “Nder i Kombit”

Të Rejat Shkencore , Armike të Teologjisë në “Ekzistenca dhe Boshësia”

-studim- pjesa e dytë-

“E vërteta e Zotit gjendet brenda në natyrën e njeriut.
Nuk është Zoti një qenie e huaj e jashtme për të, porse
është mbanë tij një shok,një shoqërues i ëndrrave të tij.
Me qënë se njeriu është i shenjtë,
Dituria e Lartë është trashëgimia e tij!”
I.Luzaj

Vazhdon nga data 8-2-2013

…Nëse në pjesën e parë Prof.Dr.Isuf Luzaj na paraqet një analizë të thellë shkencore ,me qëndrim kritik ndaj filozofisë evropiane në vazhdimësinë e librit “Ektzistenca dhe Boshësia” jep spjegime më të drejtpërdrejta rreth Mendimit Racionalist si dheTeozofisë*1. ( bashkëveprim i Filozofisë shkencore me Teologjinë) Pasi vë në dukje të rejat shkencore në nivele përherë dhe më të avancuara dhe reagimin e Fesë, Luzi e nis me një mënyrë të këndshme, të cilën e quan Intermezzo në një koncert .
……….
*1- Teozofi do të thotë :”Urtësia e Zotit” Teozofia i përket filozofisë Neo-Platonike, por si doktrinë doli në shek. XVII, sipas së cilës të gjitha fetë kanë një burim të përbashkët. Kjo doktrinë presupozon se do ta çojë njeriun në gjetjen e së vërtetës përmes një të fshehte hyjnore. Sipas dietaëve Teozofia siguron një zhvillim të botës nëpër faza të ndryshme të ndërmjetme në mes materies dhe shpirtit: *Wikipedia ,Enciklopedia e lirë
………………..
Në këtë kapitull të tretë të librit të tij Profesori paraqet studime bazuar në Ontologji*2, lidhur me arritjet e shkencës. Në 30 vitet e fundit të shek.XX, nga zbulimet e reja në fushat e ndryshme shkencore si, Krijimi i Embrionit në laborator kimik, zbulimet e Universit nga Nasa, kanë bërë të rinisë një debat i ashpër në Universitetet e Sh.B.A, ku shkenca atomike quhet armike e Teologjisë. Këtu ka vend për të ndalur, nëse sipas Besës të të gjitha besimeve, njeriu është biri i Zotit, i cili zhvillon dhe drejton, jetën e tij, edhe për më fanatikun fetar (besimtar),lind mosbesmi ndaj të Plotëfuqishmit, fuqisë Hyjnore me faktet e reja të pakundërshtueshme në thelb. Faktet konkrete të arritura në përfundime reale, nuk e shfajësojnë zemërimin e studentëve amerikanë për të rejat shkencore, që Luzaj e krahason me shpërthimin e një vullkani të vjetër në Evropë. Kjo pasi kishte mëse dy shekuj që konflikti mes shkencës dhe besës së çdo besimi, ishte i papajtueshëm në kontinentin plak. Porse arritjet në Matematikë, Fizikë, Kimi dhe Biologji, bënë që të pranohej suksesi i shkencave si një akord simfonik nga mendjet e ndritura, që pasi u bindën, e zëvendësuan besën me diturinë shkencore. Ishte Ontologjia, shkenca që hapi udhën e mendimit në shkolla bashkë me botime studimesh, për riedukimin e popujve drejt përparimit dhe diturisë, si rrugë e vetme zhvillimi.
………..
*2-Ontologjia, sot është një nga degët themelore të filozofisë, studion të qenit përtej institucioneve fetare apo shkencore. “Ontologji “do të thotë “diskursin mbi” si.mbi “subjekte”, e spjeguar në mënyra dhe në pozita të ndryshme filozofike. Ontologjia lidhet me Teologjinë, Kozmologjinë,me jetën e përditshme, marrëdhëniet dhe objektet.Ka si funksion: 1-Dallimet në terminologjinë midis Qenies dhe Ekzisttencës me Asgjënë (Boshësinë)
Si histori mendimi, Ontologjia është një degë e metafizikës, kurse si afërsi filozofike, është vazhdim i asaj Aristoteliane. Atributin e saj në mënyrë universale nuk e kanë pranuar disa mendimtarë si Martin Heidegger, ose të tjerë e shohin metafizikën si një kërkim për shkaqet përfundimtare të realitetit. Me Ontologjinë lidhet”fenomenologjia” e zbulmit të asaj që”është”, si dhe mënyrën se si ka arritur këtë gjendje.
Nëse ontologjia është studimi i themeleve të asaj që ekziston, me “ekziston” kuptojmë të mundshmen, të qëndrueshmen, universalen,të verifikueshmen.
2-Me lidhje të jashtme të Ekzisikueshme ,nënkuptohet kërkimi për kuptim më të thellë që të gjitha të jenë të vërteta. Kjo është edhe antropologjia filozofike e rëndësishme dhe për këtë arsye është çështja e kuptimit të menduarit të njeriut, të ekzistencës dhe mendimit. Çdo pyetje lidhur me “temë” ,”objekt”, dhe për “marrëdhëniet “e tyre, atëherë në mes është një pyetje ontologjike. ” Unë “dhe” bota”.
Disa çështjet kyçe të ontologjisë:
Ontologji mbulon fushat e studimit të natyrës , ndryshimet mes ekzistencës, të qenëies dhe realitetit në përgjithësi, si dhe kategoritë themelore të mirëqenies dhe marrëdhëniet e tyre. Prolemet që shtron kjo shkencë janë:
” Ç’ është ekzistenca. A është Ekzistenca një objekt i vërtetë. Ç’lidhje ka mes objektit e pronave të tij.Si bëhet dallimi mes pronave esenciale dhe pronave aksidentale të objektit? Mësojmë se është problemi i esencës apo substancës.Ç’ është një objekt fizik? Ç’kuptojmë se një objekt fizik ekziston apo identiteti i tij. Një objekt pushon së ekzistuari, apo thjesht ndryshon.,ose problemi i universalizmave.
Ndryshimi terminologjik midis qenies dhe ekzistencës që shpesh ndodh në metafizikën tradicionale ( edhe pse neglizhuar nga disa autorë): Ndërsa po është në Vetvete, dhe nuk ka nevojë për asgjë tjetër, ose nuk ka qenë në Vetvete, por e merr atë nga diçka tjetër. Nga kjo pikëpamje, duke qenë se është diçka absolute, ekzistenca është vend subjekt i një qenieje të lartë, nga e cila ajo varet. Ekzistenca rrjedh etimologjikisht nga gjuha Latine që do të thotë “të qenit jashtë nga”, ose “të qenit nga” diçka tjetër.” Platoni ishte i pari që në mënyrë të qartë, dalloi dy konceptet “të qenit” nga “ekzistues”, në mënyrë të veçantë, ai atribuohet ekzistenca e gjendjes njerëzore, gati në mes të qenit dhe jo-të qenit, në varësi të paparashikuara dhe të bëhet si qenie, është dimensioni ontologjik i vërtetë në të cilën nuk është bota e ideve:e pakorruptueshme, e pandryshueshme dhe e përjetshme.Kjo ka lidhje me besimin dhe bindjet.
*Wikipedia ,Enciklopedia e lirë
Bindjet bazohen në përvojën dhe mendimin e lirë. “Që të arrihet kjo,-thotë Luzaj,- duhet pranuar teza e Racionalizmit ,f.40. “Veçse për të provuar të vërtetën e sjelljes dhe gjykimin tonë në gjetjen e së vërtetës ,s’ mjafton vetëm shkenca, se nuk dimë se si janë lidhur dhe kushtëzuar faktet me njëri-tjetrin. Për paaftësi njeriu ende nuk ka mundur t’i çkyç dyert e errësirës që të zbulojë Misterin, edhe pse ka vënë në punë Diturinë objektive. Që të gjejmë konceptin e vërtetë racional të ekzistencës sonë nevojitet Dituria e së Vërtetës, që është e bukur, por e vogël për të arritur të panjohurën e madhe: besë- mendim. Përsëri nuk themi se mendimi inteligjent nuk luan rol në zbërthimin e të vërtetave të mendimit. Në këtë rast duhet ndërthurja e inteligjencës me mjetin (shkencën) për një përfundim bindës. Për t’i qartësuar përfundimet dhe vlerësimet e sakta, përshtatur jetës sonë emocionale, duhet një armë e fortë,Besimi, që zhvillon e rrënjosë në jetën e njeriut ato vlera të pandashme dhe përcaktuese: shpirt- mendim. Luzaj ka autoritetin e vetë për daljen në këto përfundime, edhe pse ky autoritet nuk përligjet me anë të arsyes, ai u përgjigjet shkenctarëve, se ai ose ata autoritete ekzistojnë në çdo shoqëri të shëndoshë, veprojnë si tradita mbi sjelljen, dëshirat dhe gjykimet e individëve. Ato janë atje, si diçka Jetësore,pa kërkuar prova për ekzistencën e tyre,f.42. dhe vinë në Qenie pa i konkretizuar, por vetëm përmes zbulimit dhe një personaliteti të fuqishëm. Është qëllim fisnik i njeriut, që me mjete të dobëta, arrinë pak në thelbësoren shkencore, nga e cila kemi themele, baza dhe formula për arritjen e dëshirave tona. Lidhur me këtë,ndër disa besime, Luzi zgjedh besën çifute -kristiane.Nëse kjo tezë përjashton fenë, e ta shohim si pikëpamje njerëzore,tregon se kemi zhvillim të lirë e të ndërgjegjshëm të individit, që fuqitë e tij i vë në shërbim të mendimit njerëzor për përparim. Por s’mund të hyjnizojmë një komb, një racë, një klasë, as indivdin se”jemi” pjellë e një Ati. Hyjnizimi i njerëzimit si një tërësi abstrake, nuk do hynte në shpirtin e këtij ideali, se ai i përket një individi, ku fati, qëllimi e detyra e tij është t’i shërbejë shoqërisë dhe jo ta imponojë apo zotërojë atë me lloj-lloj mënyrash. Te kjo e vërtetë ,po të shohim përmbajten dhe paraqitjen, na shërben për të shprehur idealin tonë për atdheun, i cili shpesh herë te politikanët është po aq i vogël, sa fetari adhuron idhullin e tij. Por për edukimin e rinisë me këtë shpirt, që parimet të jenë si ajri që thithë, as edukimi dhe as shkolla nuk e kryejnë dot këtë qëllim. Shkenca më vete, është përjekje mendimi 150 vjeçar që kërkon të lidh fenomenet e përceptueshme të botës, për përparim sa më të mundshëm, ose përpjekje për të zbuluar rindërtimin e ekzistencës, me anë të Konceptualizimit,*3.
……….
*3-Konceptualizmi është doktrinë filozofike mesjetare e filozofit Peter Abelard , bënë fjalë për një mosmarrëveshje mbi Universalen që gjendet mes Nominalizmit dhe Realizmit: ku mbështeten teologë francezë, se Universalja ekziston vetëm brenda mendjes dhe nuk ka realitet të jashtëm. Universale, sipas Konceptualizmit gjendezt në formimin e një mendjeje që ekziston dhe pëson ndryshime përmes përvojës.
Konceptualizmi, krahasuar me realizmin, thjesht nuk pasqyron thelbin ose përcaktimin e formës, por është një ndërtim i mendjes njerëzore. Në kontrast me nominalistët, që pretendojnë se universal është vetëm emri, Konceptualistët mbështesin ekzistencën e koncepteve universale apo ide të përgjithshme në omendjet tona: universal është një përmbajtje mendore që ekziston dhe më pas.
Kontrasti midis Konceptualizmit dhe Nominalizmit nuk u ndal me filozofinë e mesjetës, por ka një prani të fortë në Empirizëm*4 të gjuhës angleze të shekullit XVII dhe XVIII me George Berkeley dhe David Hume në mënyrë të shprehur qartë nominaliszmin.
Shumë e diskutueshme është konceptimi i abstraksionit nga Lockean. Dijetarët e shquar John Locke, si John Yolton dhe Michael Ayers, e konsiderojnë atë një nominalist. Megjithatë, edhe së fundmi në Konferencën Locke John për njëqindvjeçarin e tretë, në Universitetin e Oksfordit (2004), ka forcuar tezën e Konceptualizmit, bazuar në librin e tretë me Ese, lidhur me të kuptuarit njerëzor (1690).
Çështja e universalizmave është kthyer në fakt, në kontestin rreth bazës së matematikës, në fillim të shekullit XX, kur filozofi dhe matematikani anglez Bertrand Russell, argumentoi në “Principia Mathematica” (Parmet e Matematikës)vepër e tij (1910-1913), shkruar në bashkëpunim me Alfred Veri Whitehead, interpretim realist me konceptet e logjikës dhe matematikës së pastër.
…………… Wikipedia, Enciklopedia e Lirë.
*4-Empirizmi- Filozofi, që pranon si burim të dijes, përceptimin e shqisave, pëvojën mes praktikës dhe mohon vlerën e të menduarit abstrakt dhe përgjithësimet teorike…………..
Luzaj duke u nisur nga konceptualizmi,në vend të gjetjes se cili besim është më i përshtashëm për zhvillimin, vlerëson se nga ç’dëshira udhëhiqet njeriu besimtar i sinqertë. “Për mua ai njeri është ai frymor i ndritur fetarisht, i cili ka çlirur veten e tij nga ferrat dhe drizat e dëshirave të tij dhe që është i kujdesur me mendime, me ndjenja, me aspirata,që ai i beson se janë me vlera mbinatyrore, mbipersonale: vlera shpirt -mendim,f.43.” Mbipersonaliteti kujdeset që mbifuqia dhe mjetet të bëjnë të pamundurën për ta bashkuar atë Njeri me Qenien Qiellore. Njeriu fetar, duke qenë i sigurtë, nuk ka dyshime për kuptimin dhe lartësinë e objekteve mbinjerëzore, ndaj as kërkon e as i gjenë bazat racionale të tyre. Nëse nuk do të ishte mbipersonaliteti, atëherë askush nuk do të besonte se ishin besimtarë fetarë: Buda dhe Spinoza, Muhameti dhe Kartezi, Sokrati dhe Savonarola. Kurse historia e besimit, është aq e vjetër sa njeriu i pranon vlerat e mbinatyrshme dhe efektet e tyre, edhe në ndërgjegje. Në këto raste konflikti shkencë-besim është i pashmangshëm. Shkenca siguron dhe sigurohet për çka është, por nuk di se ç’do të ishte jashtë mendimit të vlerave të mbinjerëzores, të cilat i takojnë besimit, që ky matet me vlerësimin e vlerave mendore dhe veprimeve njerëzore, por nuk njeh faktet dhe marrëdhëniet mes tyre, që i siguron shkenca
“Në akord me këtë interpretim, konflikti i njohur mes Fesë dhe Shkencës së kohëve të shkuara, duhet konsideruar si një interpretim i gabuar i situatës që ka qenë përshkruar f.44″ -Ky qe pozicioni i Luzajt në Kongresin Filotzofik të San Franciskos, Kaliforni, 1989 Univ. Northwesternit
Konfliktet mes Fesë e Shkencës ekzistojnë që kur besimtarët fetarë, hynë në sferat e shkencës me këmbëngulje për vërtetësinë e tekstit të Biblës.Kjo të kujton luftën e kishës kundër doktrinave të Galileut dhe Darvinit. Përfaqësues të shkencës, që duke kundërshtuar besimet fetare, arritën në përfundimin e vlerave mendore dhe njerëzore me metoda shkencore. Me gjithë kufijtë që ndajnë Shkencën nga Feja, konfliktet çuan në gabime fatale. Botkuptimi dhe e vërteta e Ekzistencës, ku shërben Racionalja (të kuptuarit përmes Arsyes) janë jashtë sferave të Fesë, prapë lind nevoja e Fesë. Shkencëtarit i duhet Besimi për të realizuar teorinë e tij. Gjithashtu për vlerësimin e mendimit, Feja ka nevojë për Shkencën në arritjen e vlerësimit të mendimit dhe veprimeve njerëzore. Pra Shkenca dhe Feja janë në marrëdhënie e vartësi të njëra-tjetrës, gjë që shërben si një rregullator i Botës së Ekzistencës. Luzaj thotë:”Shkenca pa Fe (besim)është sakate. Feja (besimi) pa Shkencë është qorre.f45.”
Si konkluzion:
Sa pamë më sipër njeriu krijoi Zotin apo Zotat sipas besimeve dhe gjithçka ia dedikoi atij si qenie fuqiplote. Në shekuj njeriu ia drejtoi lutjet Qenies Divine (Hyjnore), duke i dhënë fuqi të mbinatyrshme. Pra vetëkrijoi një Zot Personal mirëbërës, që konceptohej dhe besohej nga mendjet e pazhvilluara. Duke e mbivlerësuar këtë si Qenie Fuqiplote, besonin se gjithçka që bën e i ndodh njeriut, janë veprime të Zotit, si kontrollues i Universit, si: Puna, vendimi, dëshira, sëmundja, lindja,vdekja… Sot konflikti mes Fesë dhe Shkencës, qëndron te konceti i Zotit Personal. Është detyrë e Shkencës të vendosë marrëdhëniet reciproke të objekteve apo ngjarjeve në Kohë dhe Hapësirë. Njohja e ligjeve shkencore ka bërë që të parashikohen fenomene natyrore dhe të parandalohen. Saktësia e këtyre fakteve është vërtetësi. Marrim një shembull: Ndodh që parashikimi i motit nga shkenca, edhe gabon, pasi jo të gjitha lidhjet, rregullat dhe marrëdhëniet apo vartësitë e fenomeneve të natyrës, shkenca i njeh, pasi ka shumë për të zbuluar. Duke besuar në jetën Eterne (të përjetësisë), njerëzit që ende s’ kanë zbërthyer problemin Ontologjik (dallimin mes Boshësisë (Asgjësë) Qenies dhe Ekzistencës dhe Kozmogoninë( njohja e marrdhënieve dhe e vartësisë së objekteve në Kozmos),pranojnë Vetvrasjen dhe shmangin vdekjen natyrale ku njeriu fizikisht shkon drejt Asgjësisë ose Boshësisë. Fetarët duhet të përpunojnë te njeriu ato fuqi shpirtërore në Zot, që rrënjosin të vërtetën, të bukurën që gjendet te vet njerëzimi, gjë që arrihet me ndihmën e shkencës. Çdo fushë e dijes sot bazohet në thellësinë e Arsyes që ka si bazë Ekzitencën. Kjo sjell evolucion shpirtëror dhe të mendimit njerëzor.
Nëse kemi parasysh Filozofinë Luziane dhe sot t’ia përshtasim shoqërisë sonë, duhet të ndalemi në analiza. Për sa udhëzon Profesori më sipër, unë parashtroj se ajo që ka ndodhur në vendin tonë gjatë diktaturës komuniste dhe me kohë-tranzicionin e gjatë, që nuk po e ndryshon dot emrin, është në kundërshtim me ecjen përpara, kjo e provuar shkencërisht nga filozofët e të gjitha kohërave. Në Shqipëri u hyjnizua sistemi komunist, udhëheqësi “Idhul” u radhit me diktatorët famëkeq që sollën gjëmat më të mëdha të genocidit. Kur deklarohej” Shqipëria fanar ndriçues”, botës i dhimbsej ky vend nën dhunën e luftës klasore, i vetizoluar nga zhvillimi perëndimor, që tjetërsoi dhe pluhurizoi mendimin dhe besimin e njeriut,hyjnizoi: marksizmin, stalinizmin, enverizmin, sa u bënë të barasvlertë me Zotat, ndërkohë që Besa dhe besimet u ndaluan me ligj. Ideologjia false marksiste varfëroi shpirtin, mendjen dhe mendimin njerëzor që janë individual jo shoqëror. Gjithashtu frenoi dhe mohoi vlerat e vërteta të mendimit njerëzor, duke e bërë kurban për ideologjinë marksiste trurin e njeriut. Sepse në Shqipëri u orientua dhe u imponua kahja e doktrinës false dhe u përcaktuan kufijtë e mendimit individual dhe shoqëror që janë në kundërshim me zhvillimin e mendimit të lirë dhe ndërtimin e një shoqërie të lirë. Pas përmbysjes së diktaturës, nga të gjithë shqiptarët që u ngritën për t’ia shqyer maskën errësirës, u krijua ideja për ndërtimin e një shoqërie pluraliste demokratike. Por politikani, bizesmeni, intelektuali që thonë aq fjalë të mëdha e të bukura për Besën dhe besimet në kremtime festash fetare, a janë në shkallë superiore Besa, mendimi dhe bindja e tyre? A qëndron aq lart mendimi demokratik, sa personalizimi i mendimit dhe egos së politikanit, juristit, apo administratorit të çdo niveli?! A beson politikani apo biznesmeni pas pohimeve aq publike për vlerat e fesë, kur gjithë ditën gënjen, mashtron, korrupton dhe pasurohet, kur shumica merr bukën me listë? A ekziston një idealizëm demokratik objektiv kur patjetër që është pa Fe e Besë, ai që ka dhunuar dhe rrëmbyer pronën e tjetrit, kur një nga kushtet e ndërtimit të demokracisë është: “prona i takon pronarit legjitim”? Gjithashtu liritë dhe të drejtat e individit janë të shenjta, pa të cilat nuk presupozohet ndërtimi i demokracive të zhvilluara. A u kompesuan materialisht apo rifituan të drejtat morale për vuajtjet çnjerëzore, të burgosurit dhe të përndjekurit politikë? Që mendimi njerëzor në demokraci të ketë zhvillim objektiv mbi baza filozofike, s’duhet të ketë zhvillim të diferencuar social. Ndaj duhet lexuar, përvetësuar dhe aplikuar Filozofia Luziane që të gjejë udhën e Dijes dhe të Zotit i pangupori, sepse ka harruar që të gjithë ne, një ditë do të shndërrohemi në Asgjësi- Boshësi, në një grusht grimcash pluhuri të papërfillshme të Universit
Ndaj duhet të njohim teorinë e Luzit mbështetur në Teozofi , me të cilën kuptohet bashkëveprimi i Teologjisë me Filozofinë moderne, gjithmonë duke u mbështetur në analizat filozofike të të gjitha kohërave dhe në përfundimet studimore të Prof.Dr. Luzajt që sqaron mirë Doktrinat Teiste dhe Ateiste.
*Kristianizmi s’është mesazh, por mision që ka si bazë besimin-Besën, që e quan veten Universializëm. Besa është problem teorik i vetëkomunikimit, e pajisur me fuqi magjike, Eskatologjike (me funksion ringjalljen, begatinë, plotësimin e dëshirave, shkrirjen e Hyjnores me Eternen( përjetësinë).
E tronditur në fundshekullin e XX, ndërgjegja kristiane thotë se kërkesat e veçanta të Shkencës janë saktësi rastësore, ndaj duhet filozofia e përjetsisë, e cila i kënaq mendjet njerëzore më shumë se Pasiguria dhe Vetërevizionimi i Shkencave moderne. Kjo tregon se feja është një Iluzion.
*Termi Iluzion, sipas Frojdit ka dy kuptime: iluzioni si gabim; dhe iluzioni si fantazi, gënjeshtër, gjë që e çoi njerëzimin në pesimizëm(trashëgimi e helenizmit) gjë që ndodhi kur njerëzimi u përballë me të vërtetat shkencore.
*Teologët mendojnë se morali kristian është burim kënaqësie, por si mund ta besojë mendimi i lirë këtë, kur:”Një Zot që bën njerëz të ligj, dënon veten e tij.F.51″ Sot e kanë hedhur poshtë teorinë e Thoma Akuinit, se lumturia është përfeksionimi i njeriut, i cili veçon lumturinë fizike nga ajo qiellore.
*Arrijmë në konkluzion Agnostik. Ky term e lë mënjanë çështjen Hyjnore, lidhur me pamundësinë për të ditur të vërtetën e ekzistencës së një Zoti, apo forcave të mbinatyrshme. Sipas këtij termi njohja e botës bëhet mes një studimi sipërfaqësor, jo në brendësi dhe pa kërkuar shkaqet e ndryshimeve. *Mendimi Protestan i qëndron besnik Shkrimit të Shenjtë por duke qenë kundër Logjikës dhe Filozofisë, pasi urren racionalizmin skolastik.
*Integrimi i Teizmit me të rejat e Shkencës sot kërkon Demitologjizmin(heqjen e mitologjisë) e më fortë Dehelenizmin(heqjen e helenizmit), nga Dogma e doktrinës kristiane mbi Zotin.
*Ateistët bashkëkohor, Luzaj i ndanë në: ateizëm shkencor dhe ateizm kristian. Përfundimisht ai thotë ,se Ateizmi është Antikristianizëm dhe Ateizëm Agnostik ( mbledh gjithë besimet e botës).Nëse kemi parasysh Sartrin, e nisi me Ateizëm dhe e përfundoi në Antiteizëm. Hejdegger është për Ateizëm Absolut (Mosekzistencë e Zotit) dhe thotë: Mendimi është Uni- Vetja dhe Bota, që janë të vetmet realitete, ku ndërgjegja provon fenomenin e Ekzistencës.
*Realiteti i besës kristiane është i koklavitur, nëse Akti i Besës merret si një veprim i arsyeshëm mendimi, ka të bëjë me të Qenurit dhe Ekzistencën. Njerëzimi nuk mund të besojë në Zotin përfundimisht, ashtu si jeta nuk është e përjeshtme. Të Qenurit ka të bëjë me Besën e cila në gjuhë të ndryshme si (Faith-Fede-Foi) pra anglisht, italisht dhe frëngjisht është e njëjta fjalë, Besë apo besim, gjë që tregon universialitetin e këtij akti që të çon në marrëdhëniet Esencë dhe Ekzistencë. Deri tani askush nuk e ka vërtetuar identitetin dhe Ekzistencën e Zotit dhe si rrjedhojë nuk di gjë as për Esencën e tij, pasi ai nuk është një objekt dhe as qenie e ndieshme. Pikërisht këtu qëndron dyshimi i Hejdeggerit dhe Sartrit, pasi ata nuk kanë parë një Fuqi inteligjente Kozmogonike.
Luzaj thekson,se për të gjetur përgjigjen lidhur me Esencën dhe Ekzistencën e Zotit, duhet hequr dorë nga helenizmi. Zoti nuk i fut duart në histori, por ai është në histori, pasi Zoti nuk ekziston në kohë si ekziston njeriu, por ai është kohor siç është njeriu.f.58-59. Profesori sqaron : “Meqënëse Zoti është gjithmonë prezent në kohën e natyrës e në kohën e njeriut,pra koherenca e tij qëndron në të qenurit e tij prezent në histori. Marrëdhënia Njeri-Zot në realitetin e historisë, qëndron te prania e përbashkët e Zotit dhe e njeriut në krijimin e botës.f.59” Kjo prani e Zotit në natyrë e bën natyrën të aftë për çdo krijim. Për prani absolute të qenies është Hapësira si bazë e natyrës dhe e historisë, ku Zoti modelohet në Qenie Absolute, se i qenësishëm në dy kuptime: esencë-ekzistencë,sepse natyra dhe historia s’janë akte të një fuqie, por evolucion prej të cilit dalin e Paparapashmja dhe Ripërtëritja. Del se çdo histori është e mundshme, nga ku del lidhja fetare e Njeriut me Zotin. Filozofia e shek.XX, ku besa kristiane merr emrin Besa,s’ do të thotë ndikim i Zotit mbi njeriun dhe as nënshtrim i njeriut ndaj Zotit. Në të ardhmen nuk do të jetë nevoja e konceptimit të Zotit nga njerëzimi. Përsa i përket problemit mbi Djallin, duhet lënë roli i vjetër i teizmit Stoik i Zotit si Dënimtar por ato veçori që endihmojnë nejriun.
“Falenderimi i Zotit kuptohet si vetvendosje e njeriut mbi realitetin, nga ku vjen:Burimi i besës, i frymëzimit,i ekzistencës, i fuqisë krijuese, të cilat nuk janë burime nga Zoti, nga një fuqi jolëndore, porse janë fillimi dhe mbarimi i ekzistencës së jetës.” Luzaj.f.61″
[email protected]
Teozofia, Zotit dhe Evolucioni shkencor
Nëse katër kpitujt e parë të librit filozofik”Ekzistenca dhe Boshësia”, Prof.Dr. Luzaj nuk i ndan për shkak të shtrirjes te njëri-tjetri, megjithatë secili ka tematikën e vet. Që të kuptojmë Ekzistencën dhe Mosekzistencën nevojiten:
Psikologjia, Logjika e Metodologjia, Metafizika e Teologjia. Veçojmë Metafizikën, që nuk analizohet si çdo shkencë tjetër, por dimë se ajo lidh Logjikën me Teologjinë, 2 lëndë abstrakte, ku njëra ka ligjet e mendimit, të cilat as Kanti e as Kartezi nuk i pëkufizonin dot pës shkak të abstrakcionit. Tjetra i përket imagjinatës, intuitës, që Teologët e quajnë Revelacion( Dituri e zbritur nga Zoti në mendje të zgjedhura, apo privilegjuara). E dyta me bazë “Evolucionizmi që kërkon të provojë Mosekzistencën e Zotit, që përdor si mjete pune: Astronominë, Fizikën, Kiminë e Biologjinë, këto shkenca ekzakte që janë shumë larg nga Teozofia:(Dituria ose bisedimi me Theon (helen), të cilët e quajnë Zot). Ndërsa për Luzaj Teozofia*4 është: Kjo filozofi s’do të thotë se Zoti nuk ekziston, por deri tani nuk kemi mundur ta shohim atë. Sipas Luzit, Ekzistencë e Zotit është Boshësi, për derisa nuk është gjetur Misteri, gjë që pohon në Jo-Zot, që s’thotë se është Ekzistent apo Mosekzistent. Ndaj Luzi bën pyetjet: “A ekziston Zoti apo ka vetëm Boshësi? A do të arrijë shkenca të zgjidhë Misterin e shekujve?” Dhe vetpërgjigjet: “Është fakt që ne jemi para një Boshësie, me të cilën nuk kuptojmë Asgjësi”
………………..
*4- Teozofi do të thotë :”Urtësia e Zotit”, e thënë ndryshe Dituri Hyjnore. Teozofia i përket filozofisë Neo-Platonike, po si doktrinë u bë në shek. XVII, sipas së cilës të gjitha fetë kanë një burim të përbashkët. Kjo doktrinë presupozon se do ta çojë njeriun në gjetjen e së vërtetës përmes një të fshehte hyjnore. Sipas dietarëve Teozofia siguron një zhvillim të botës nëpër faza të ndryshme të ndërmjetme në mes materies dhe shpirtit: Njeriu, i përbërë prej trupit, mendjes dhe shpirtit, gjithashtu rritet nëpër faza të ndryshme të përcaktuara: materiale, trupi fizik, trupi etheric, trupi astral, arsyeja, shpirti dhe pastaj fryma. Shpirti i njeriut nuk ka as fillim as fund.. Është i destinuar për një cikël të rimishërimi derisa shndërrohet në substancë absolute të kozmosit. Sipas Teozofisë, të gjitha fetë rrjedhin nga një e vërtetë e vetme hyjnore, e cila është në vartësi të rrjedhës së historisë, ku në përputhje me periudhën historike njeriu do të kishte gjetur vetveten.
*Themeluesi i lëvizjes teozoike, Helena Petrovna Blavatsky,e cila pas një udhëtimi në Tibet, zbuloi të vërtetat sekrete, seTeozofia, është një shkencë e fshehtë.*Ka vlera për të formuar një bërthamë vëllazërimi universal të njerëzimit, pa dallim race, seksi, besimi, shtrese apo ngjyre*Inkurajon studimin e feve krahasuese, filozofive dhe shkencave.*Heton e sqaron ligjet e pashpjegueshme të natyrës dhe kapacitetet e fshehura brenda njeriut.
*Enciklopedia e lirë
………………
Asgjësi në kuptimin filozofik është termë i Ekzistencialistëve Hejdegger dhe Sartri (“L’Etre Et Le Neant”*(Të Qenurit Mosqenie),ose më saktë( prania e Asgjësë). Sartri qëndronte i patundur në idenë e tij, edhe pas diskutimeve mes tij dhe Luzit,në 18 Konferencat e mbajtura në Universitet Amerikane, të cilat i përkthente nga frëngjisht në Anglisht Prof. Luzaj f.63. Mirëpo Luzaj sqaron se s’ mund të dalim në përfundime pa u bazuar në shkenca. Ai niset nga përvoja e mësuesit, Psikologjia, Logjika dhe Metodologjia, i vënë ligje Mendimit. Kurse Astronomia, Fizika i vënë ligje Universit, si: masë, peshë, moshë, largësi, fenomene dhe lidhjet apo vartësinë e objekteve në Hapësirë. Biologjia dhe Kimia i venë ligje jetës së gjallë. Lindja e Embrionit (D.N.A) apo përshtatja e organeve të trupit përmes transplantit. Paleontologjia zbulon moshën e jetës, të eshtrave para mijëra vitesh. Arritjet shkencore e çfuqizojnë Zotin si krijues e drejtues i jetës dhe njerëzimit, por shkenca nuk pohon Jo-Ekzistencën e tij brenda Boshësisë.Që të zbërthejmë sistemin e mendimit, duhet të kemi parasysh se ai ndryshon nga një pozicion në një tjetër filozofi. Në këtë rast Luzaj analizon Fetë krahasuese të Rilindjes. Më afër kohës sonë pëmend Jakob Boehme si atin e Teozofisë moderne, i cili u mundua të pajtojë ekzistencën e një Zoti të gjithëfuqishëm e plotëmirësishëm, me prezencën e djallit në botë. Pohim i Teozofisë si burim trashendence i çdo qenieje dhe mirësie, se djalli ekziston për shkak të dëshirave pambarim të njeriut. Veçse në Indi doktrina teozofike është madhështore, monumentale, pasi aty predikohet Hinduizmi, Brahmanizmi dhe Budizmi. Sipas Budizmit, lumturia e jetës arrihet me disa ushtrime fiziko- shpirtërore. Veprimi njerëzor nis nga lindja, kalon 7 nivele që i arrin përfeksionimi i Universit, te Vetvetja. Fuqia shpirtërore e fshehtë e njeriut që kalon nga një ekzistencë te tjetra quhet Transmigracion dhe fitore e diturisë dhe e fuqisë që është Shpirti. Meqë Ekzistenca është vuajtje dhe dhembja, njeriu kërkon t’u shpëtojë me zhdukjen e qenies së vet që quhet Nirvana, që në Sanskritisht do të thotë Asgjësim. Që të arrijë shkallë të lartë lumturie, njeriu duhet të jetojë 4 të vërtetat e mëdha të Budës:*Ekistenca është vuajtje.*Origjina e vuajtjes është dëshirë.*Vuajtja mbaron kur mbaron dëshira.*Udha për të arritur burimin e dëshirës është udha fisnike tetëhershe e besës, që janë 1-Besimi i drejtë.2-Dorëheqja nga ëndjet.3-Mosdëmtim i asnjë krijese të gjallë.4-Arritja e Nirvanës.5-Fjala e drejtë.6- Sjellja e drejtë.7-Okupim i drejtë për jetën.8-mundimi i drejtë për të ndenjur larg diallit. 9-Kontemplacion (soditje)i drejtë, qëllim i drejtë, ekstazë e drejtë,meditacion e vetkontemplacion,f66 që janë virtytet që çojnë të shohësh Zotin në qiell. Teozofia e besimit Hindu mëson udhën e Zotit me anë të moralit dhe lufton vesin. Por as Budizmi, as Hinduizmi, as Transmigracioni nuk dolën me një Zot, Qenie Qiellore e përejetshme. Përkufizimi modern i Universitetit të Kalkutës 1986, thotë:”Teozofia është Dituria që del nga studimi i evolucionit të jetës me format, nga të privilegjuarit, që ishin emëruar Profetë të Diturisë.” Mendimtari që që arrin të jetë udhëheqës i diturisë nën dritën e ndërgjegjes dhe imagjinatës e quajmë Logos. Pra Teozofia është Revelacion(studim),por revelacion i diturisë dhënë atyre që janë pajisur me atë fuqi për atë që nuk janë. Kur kjo bëhet dituri ,nuk është më hipotezë, sepse fitohet me eksperimente dhe shndërrohet në Eksperiencë(përvojë). Si çdo shkencë,edhe Teozofia vlerëson faktin dhe përfundimin, që arrihet mes njohjes së thellë të shkencave moderne. Me të drejtë Luzaj thekson se askush nuk thotë se ka një ditë që përcakton lindjen e Universit, apo në “X” ditë do pushojë së ekzistuari. Në historinë e mendimit njerëzor pranojmë se ekziston një Evolucion: në Mikrokomos, Makrokozmos, në njeriun, në jetë,në Sistemin Diellor e Univers, kudo ku shihet transformim i gjallë për atë që di të shohë. Këtë evolucion, edhe pse sipas tij është një Hipotezë, Luzaj i shpreh qartë transformimet në poezinë e tij “Përjetësi”:
“Esenca dhe Ekzistenca mistere të Atit…
të Qenurit dhe për të Qenë, është një tabelë yçi,
një dorë e padukur luan gurët e Fatit,
sipas kapriçove e humorit dhe të Djallit,
ndreq, prish, prapë ndreq, sa të gjejë kyçin,
t’i zbërthejë dyert misterit me ndryshimet e çastit,
në fund… i lodhur i vërvit gurët në erë…
me jetën, me aktorët me gjithë tabelë…
për të rifilluar prapë njëmijë herë …
lodrën e të Qenurit dhe për të Qenë më me vlerë
transfiguracion i gjithë atij zinxhiri…
Evolucion Universi jashtë mendjes së Fakirit*
I..Luzaj,”Ektzistenca e Boshësia”f.71-72
*Fakiri – Prof.Dr. Luzaj quan veten e tij, një njeri në dhe të huaj, një “lypsar” jo i rëndomtë për bukë, por i etur për dije, të vërtetë shkencore dhe drejtësi humane.
Atëherë Luzaj pyet: A ekziston një koncept i mundshëm i procesit evolutiv, që të japë një pamje më të qartë? Po ,sigurisht. Teozofia na ofron Doktrinën e Evolucionit të jetës me evolucionin e formave Ekzistuese në Univers, tipa lënde më të vogla të pakapshme nga instrumentet Elektro-Magnetik. Ne ende nuk njohim lloje energjish të universit që bashkëveprojnë me tipa lënde Ultra-Fizike, që quhet jetë, e cila zhvillohet shumë ngadalë krahas lëvizjes së Universit. Duhet të pranojmë se ka mijëra aktivitete jete në Univers që ndjenjat tona nuk i kuptojnë, shqisat tona nuk i kapin. Ose kur shohim struktura të ndryshme shohim vetëm një anë të evolucionit, pas së cilës gjendet jeta. Një bimë vdes, por jeta që e bëri atë të jetojë, nuk vdes. Një pemë që vdes, zhduket përkohësisht për të rilindur një pemë të re. Nuk ekziston vdekje në natyrë, në kuptimin e qartë ekzistencialist. Jeta tërhiqet pak nga ambienti i saj Ultra-Fizik, duke ruajtur përvojën si një trajtë mënyre për të ardhmen. Kjo rrugë quhet Drama e Evolucionit, f.71 në të cilën ndodhin transformime. Jeta gjatë transformimeve ka stadet e veta që nis dhe ndërton 1-trajtat e lëndëve Ultra -Fizike (elementi i jetës); 2-ngjall Elementët Kimike nga përvoja e parë, që quhen mbretërim i mineraleve.3-krijon Protoplazmën, ngjall i jep shpirt trajtave vegjetale nga vjen stadi i Njeriut. Tani jeta po ndërton individin (njeriun) të aftë për të ndjerë, për të dashur,për të menduar, për të riprodhuar, ndaj njeriu nuk është krijesa e fundit në Evolucionin e jetës.Ky proces nis me atomin dhe mbaron te njeriu,duke kaluar fazat nga e thjeshta tek e ndërlikuara. Në jetë keemi: I- Evolucion i lëndës që quhet Ri-Rregullim dhe e II-Evolucioni i jetës që është Hapje dhe Zhvillim. Me këto stade u morën Gjenitë e mendimit njerëzor, që nga Sokrati e Ajnshtajni,nga Homeri te Lamartini, nga Vagneri te Dantja… Çdo embrion ka një Ekzistencë,ku brenda çdo celule apo fillim embrioni, do të dalë një Gjeni, si :Aritoteli, Gëte,Kanti Ajnshtajni …-ky quhet Evolucion. Historia e Filozofisë dhe Epistemilogjisë së Qyteiërimeve gjejnë mendje-shpirt që i janë afruar Misterit , që me pjekurinë e Burimit( si drita e parë origjinale e ndërgjegjes) dhe pasurimit të ndërgjegjes, zbret në jetë njerëzore, si:Buda, Krishti, Muhameti, Sokrati,Dekarti, Shekspiri, Vagneri , ku dashuria për shpirtin dhe dëshira për një jetë superiore ,na jep shpirtra si: Tolstoi,Sooren, Dostojevski, Kierkegardi, etje… Për procesin e Krijimit, natyrës i janë dashur miliona vite, për të rregulluar substancën, gjë që jeta i mbajti misteriozisht Sekret e saj. Pas çdo jete ekziston një ndërgjegje e padukshme, që duhet për të krijuar njeriun në shkallë të lartë shpirtërore.Në një jetë ka ndërgjegje,vetëdije, që e plotësuar me dashuri dhe bukuri, jeta merr karakterisikat e saj.Brenda ndërgjegjes dallojmë dy lloj jete:Vetvete (egoizmi) dhe Jo Vetvete(altruizmi) dy degë të ndryshme të kundërta, njëra ka rol negtive, tjetra rol pozitiv, por të dyja janë pronare të një jete filozofike. Sipas Luzajt ndërgjegja krahasohet me rolet e një drame. Është ndërgjegja ajo që udhëzon njeriun se ç’rrugë duhet të marrë në jetë. Këta janë tipat që njihen në Filozofinë e Historisë, që ndikojnë në ecurinë e zhvillimit historik apo e shkatërrojnë atë duke sjellë regres historik. Kurse përfaqësuesit e Filozofive shkencore, që quhen Qenie Superiore, janë përherë në kërkim të jetës së përfeksionuar dhe fillimisht deri në çerekun e shek XX, janë shpallur nga të gjitha fetë dhe besimet armiq të Teologjisë. Ndërkohë që sot edhe Doktrina e Teologjisë Kristiane ka evoluar pasi nuk mund të arrijë në përfeksionimin e shpirtit për ta lidhur me Hyjnoren u bazuar në zbulimet shkencore. Gjithashtu në librin “Ekzistenca dhe Boshësia” të Prof.Dr. I. Luzit. Ajo që është më me interes në këtë libër, Luzaj pasi analizon të gjitha sociologjitë dhe arrin në përfundime se përballë Ekszistencës që është jeta reale, gjendet Boshësi, e cila nuk na thotë se brenda saj gjendet Ezistenca e Zotit ose as Mosekzistenca e tij. Por ai kurrë nuk pranon se jeta është një Iluzion apo një Asgjësi siç pohojnë Ekzistencialistët Hejdegger dhe Sartri i cili është flamurtar i Mohimit të Zotit dhe Zotave.

twitter
Follow
facebook
linkedin

Fjalë kyçe: ISUF LUZAJ, Profesor i Amerikës, Vilhelme Vrana Haxhiraj

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

Hasan MASURICA, në kodrina të Zarbicës testoi avionin e parë në gjithë Globin!- Nga REFIK HASANI

Hasan Masurica, kreu shkollën e lartë Pedagogjike në Shkup . Punoi gjithë jetën si Mësues i fesë islame në Mejtepin e Zarbicës dhe si Imam i po ksaj gjamie. Qysh si fëmij, në ndeja odash në Zarbicë, Malësi të Bujanocit e më gjërë është dëgjuar rrëfime për imamin, Mësuesin dhe shkenctarin që e konstruktoi ,,Ballanin “,si që e quanin në atë kohë, me të cilin djali i tij, Muharremi fluturoi lart në qiell.

Në vitin 1899 Hasan Masurica, duke punuar ditë e natë, me ndihmën e farkatarit të fshatit Zarbicë, ndërtoi aeroplanin e parë pa motor,me të cilin i biri, Muharremi, fluturoi 50 deri në 70 metra. Ai e realizoi këtë projekt 4 vjet para vëllezërve vright (Vilber adhe Orvil Rajt), të cilët e ndërtuan aeroplanin me motor dhe fluturuan në qiell në vitin 1903 nga një kodër e Zarbicës në drejtim fshatit Suharrën e Novosellë.

Muharremi djali i tij u tmerrua nga fluturimi dhe se theu këmbën në atë fluturim,pasi i ati e futi aty dhe litari mbajtës ju lëshua pa kuptuar dhe ballani u ngrit në erë. Fatmirësisht ai ra mbi disa pemë dhe aty e gjetën Muharremin e vogël me këmbë të thyer, dhe tregohet se si i ati megjithëse i dëshpëruar nga gjendja shëndetësore e të birit ,të cilit i lidhi këmbën me këmishën e tij që shqeu atë moment, nga suksesi i shpikjes të tij. Materiali ishte i zgjedhur që u përdore për ndërtimin e këtij avioni nga Hasan Masurica.

Ai ka ndërtuar një Mulli në fshatin e Zarbicë dhe me ndihmën e bashkëfshatarëve ka ndërruar drejtimin e përroit, duke ditur pozicionin e përshtatshëm dhe ky mulli bluante rreth 1000 kg drithë në ditë.

Babëgjyshi im Miftari ka treguar se Hasan Masurica ishte i papërtuar, tepër inteligjent, respektohej dhe i dëgjohej fjala. Ai kishte një qoshe pune, një vend në plevicën e shtëpisë së tij, ku ai punonte me vegla primitive. Faktet janë mbledhur nga të dhëna gojore, nga dëshmi okulare dhe nga disa dokumente origjinale të pakta që kanë mbetur nëpër arkiva. Zarbicasit e vjetër tregojn dhe vërtetojn se Hasan Masurica ka jetuar e punuar në Mejtepin e Zarbicës.

Ja se çka zbuloi Hasan Masurica!:
– Ai ka hartuar kalendarin me të cilin përcakton pozitën dhe rrugën e planeteve në gjithësi që nga viti ‘52 deri në vitin 1952 të erës sonë. Kalendarët e tij kanë impresionuar disa njerëz profesionistë të asaj kohe.
– Që prej vitit 1901 e deri në vitin 1905 Mulla Hasan Masurica konstruktoi pushkët me një, pesë dhe njëzet e pesë fishekë dhe demonstroi funksionimin e tyre para Sulltan Abdyl Hamidit në Stamboll në vitin 1905.

Hasan Masurica që përveq që ishte Imam deri në vdekje për Zarbicë dhe Malësi, posedonte edhe një punëtori të vetën, duke ju ndihmuar fshatarëve të Malësisë, kryente edhe punën Mësuesit të fesë në Mejtepin e Zarbicës. Për në fund të këtij shkrimi fare të shkurtër, për inovatorin dhe shkenctarin që dy gjëra i bëri, se mbronte shqiptarizmin e mbajti me epitet mbiemrin Masurica e Sangjakut të Nishit prej nga ishte edhe i lindur i ati i tij dhe nuk dëshiroi që patenta e tij përë zbulimin e pushkës me një, pesë dhe njëzetë e pesë fishek ti jepet ushtrisë së Perandorisë Osmane për vrasjen e shqiptarëve.

*Autori është Refik Hasani,nga Zarbica e Bujanocit.

Më 13 nëntor 1850 lindi Robert Louis Stevenson, shkrimtari jashtëzakonisht i gjithanshëm skocez

VOAL- I lindur në Edinburg, Skoci, më 13 nëntor 1850, pas një rinie rebele dhe në polemika me të atin dhe me puritanizmin borgjez të mjedisit të tij, ai studioi drejtësi, u bë avokat, por nuk e ushtroi kurrë këtë profesion. Më 1874 simptomat e sëmundjes së mushkërive që e kishin prekur gjatë fëmijërisë u bënë më serioze; fillon një seri qëndrimesh shëruese në Francë. Këtu Stevenson takohet me Fanny Osbourne, amerikane, dhjetë vjet më e madhe se ai, e divorcuar dhe nënë e dy fëmijëve. Lindja e marrëdhënies së tij me Fanny-n përkon me fillimin e angazhimit të tij me kohë të plotë si shkrimtar. Nuk kalon shumë kohë dhe Stevenson ka mundësinë të publikojë tregimet e tij të para.

Krahas tregimeve të ndryshme filloi të shkruajë edhe ese dhe poezi për periodikë të ndryshëm. Ai boton libra të zhanreve të ndryshme, duke përfshirë “Një udhëtim në brendësi, 1878) dhe “Udhëtim me një gomar në Cevennes, 1879), koleksionin e artikujve filozofikë dhe letrarë ” Për vajzat dhe djemtë” (Virginibus puerisque, 1881) dhe përmbledhja me tregime “Netët e reja arabe” (1882). Në 1879 ai arriti Fanny në Kaliforni, ku ajo ishte kthyer për të marrë një divorc. Të dy martohen dhe kthehen së bashku në Edinburg.

Fama e tij erdhi papritur me “Ishullin e thesarit” (1883), libri i tij më i popullarizuar edhe sot: në njëfarë kuptimi, me romanin e tij Stevenson i dha jetë një rinovimi të vërtetë të traditës së romanit aventuresk. Stevenson konsiderohet si një nga eksponentët kryesorë të asaj lëvizjeje komplekse letrare që reagoi ndaj natyralizmit dhe pozitivizmit. Origjinalitetin e rrëfimit të tij e jep ekuilibri mes fantazisë dhe stilit të qartë, preciz, nervoz.

Më 1886 u botua “Rasti i çuditshëm i Dr Jekyll dhe zotit Hyde”. Edhe ky titull kontribuon – dhe jo pak – për të ngulitur emrin e Robert Louis Stevenson në historinë e trillimeve të mëdha botërore të shekullit të 18.

Rrëfimi i një rasti të personalitetit të ndarë merr një vlerë të fuqishme alegorike, duke ndriçuar forcat e së mirës dhe të së keqes të pranishme në natyrën njerëzore. Historia është shumë e famshme, objekt i një numri të konsiderueshëm adaptimesh dhe zhvillimesh filmike.

Në të njëjtin vit, Stevenson botoi “Kid napped”, të cilin autori e ndoqi në 1893 me “Catriona” (1893).

“Shigjeta e zezë” është e vitit 1888. Në “Mjeshtri i Ballantrae” (1889) tema e tërheqjes fatale të së keqes përfaqësohet me mjeshtëri në historinë e urrejtjes midis dy vëllezërve skocezë.

Ai arriti një mirëqenie të arsyeshme ekonomike, megjithatë shëndeti i tij i dobët dhe tërheqja ndaj aventurave e shtynë atë të largohej përgjithmonë nga Evropa në kërkim të një klime më të butë. Në vitin 1888, pas një ndalese të shkurtër në Nju Jork, ai u nis për në Perëndim dhe më pas, së bashku me familjen e tij, drejt Paqësorit Jugor. Ai u vendos në ishujt Samoa duke filluar nga viti 1891. Këtu ai kaloi një jetë të qetë, duke punuar deri në ditën e vdekjes, i rrethuar nga dashuria dhe respekti i vendasve, të cilët në disa raste pati mundësinë t’i mbronte nga ngacmimet e të bardhëve. .

Tregimet “Argëtimet e netëve të ishullit” (1893) dhe “Nei seas del Sud” (Në detet e jugut, 1896) janë të një mjedisi polinezian. Dy romane të papërfunduara u botuan pas vdekjes, “Weir of Hermiston” (1896), një nga veprat e tij më të vlefshme dhe “Saint Yves” (1898).

Një artist jashtëzakonisht i gjithanshëm, në karrierën e tij Stevenson trajtoi zhanret letrare më të ndryshme, nga poezia në një lloj romani detektiv, nga romani historik te përralla ekzotike. Thelbi i punës së tij është morali. Duke shfrytëzuar lirinë narrative të lejuar nga tregimi fantazi dhe romani aventure, Stevenson shpreh ide, probleme dhe konflikte me një formë shumë sugjestive mitiko-simbolike, duke i projektuar personazhet, ashtu si lexuesi, në rrethanat më të pazakonta dhe të papritura.

Robert Louis Stevenson vdiq në Upolu, Samoa, më 3 dhjetor 1894./Elida Buçpapaj

Fundi tragjik i lidhjes së dashurisë mes Sami Frashërit dhe aktores Mari Karyan! Historia e panjohur e dijetarit shqiptar

“Armenia e re, nuk mundi ta harronte Shemsedin Samiun, duke u kthyer kështu në Stamboll, më 1882 dhe duke iu dorëzuar në duart e tij e, do të priste një fëmijë nga kjo lidhje, por…”! –

******

Shemsedin Samiu apo Sami Frasheri, siç rendomë, njihet ndër shqiptarë, ishte figura qendrore e Rilindjes Kombëtare, dhe nga shumëkush merret edhe si babai dhe ideologu i nacionalizmit shqiptar! Duke jetuar dhe vepruar në kryeqendrën e Perandorisë Osmane, me veprën dhe te bëmat e tij, dimensioni i Samiut tejkalon atë shqiptar, duke marrë kështu përmasa perandorake.

Si një poliglot i vërtet që ishte, botoi e përktheu shume vepra në gjuhë të ndryshme, duke lënë kështu gjurmë të pashlyera në historinë e dy popujve, shqiptar dhe atij turk. Me përmasat e një alimi, Samiu do të zinte një vend qendror në mesin e modernistëve myslimanë të shekullit XIX.

Edhe pse një figure shumëdimensionale, për lexuesin shqiptar Shemsedin Samiu, ende mbetet i pa eksploruar ne tërësinë e tij, duke u njohur vetëm në konturat e ideologjisë së nacionalizmit. Përmes arkivave dhe bibliotekave të Stambollit, bëhet i mundur një udhëtim në kohë, në Stambollin e asaj kohe, në gjurmët e Samiut, në përditshmërinë dhe botën e tij të brendshme…! gsh

Prof Dr Hektor Çoçoli me fat ai që e ka mjek e pedagog Nga Agron SEJAMINI

Tropoja në dimër

Nuk është titulli ynë. Është ndjesia që shprehin pacientët që janë mjekuar nga doktor Hektori dhe studentët e mjekësisë që e kanë pedagog. Më shumë se ata dy numra lakmitarë me nga 40 e ca vite për secilin pozicion, kanë qenë virtytet e karakterit të tij të përsosur që e kanë renditur në emrat më të shquar të historisë së mjekësisë shqiptare. Mjafton të kujtojmë se mbi 30 vjet, ka qenë krahu i djathtë i “babait të pneumologjisë shqiptare”, të madhit Prof.dr. Shefqet Ndroqi. Të rrije pranë atij njeriu vetëm mirësi do të ndieje dhe përfitoje. Një mjek që shënoi epokë në fushën e tij, në saj të përkushtimit dhe aftësive profesionale. Po aq i madhërishëm doktor Ndroqi edhe si njeri me shpirt të madh dhe të ndjeshëm. Edhe ditën e dasmës, iku në sanatorium për t’i ardhur në ndihmë pacientit që kishte ardhur në urgjencë. E nëse atë ditë të shënuar la nusen, pas disa vitesh do të linte dy gishtërinjtë e tij, pasojë e dëmtimit nga rrezet rengen prej radioskopive të pafundme në luftë me turbekulozin dhe tifon. Pas këtyre humbjeve fitoi madhështinë e emrin që nuk do të harrohet, por dhe një brez mjekësh të denjë për ta prezantuar veten si punonjës të Spitalit Universitar të Sëmundjeve të Mushkërive “Shefqet Ndroqi”. Më i spikaturi mes tyre është doktor Hektori. Dhe kush ecën në gjurmët e më të mirit, mirësia ka për ta ndjekur. Bëri çmos të merrte sa më shumë nga doktor Ndroqi, në aspektin profesional dhe shpirtëror. Nuk ishte e lehtë të zëvendësoje atë njeri dhe mjek të madh. Ky institucion mjekësor ishte bërë shumë i rëndësishëm dhe i njohur. Vetë përhapja dhe pasojat e sëmundjeve të mushkërive kërkonte disiplinë dhe aftësi profesionale. E kush më shumë se Hektori duhej të ndiente peshën e kësaj përgjegjësie dhe besimi. Gjithçka në shërbim të shëndetit të njerëzve të prekur nga këto sëmundje. Një staf i përgatitur dhe i pasionuar për pofilaksinë, diagnostifikimin dhe trajtimin e turbekulozit. Doktor Hektorit i duhej të bënte mjekun, por edhe drejtuesin e këtij stafi mjekësor. Të gjithë ata që kanë punuar me të, kujtojnë komunikimin e ngrohtë dhe thjeshtësinë e shefit të tyre. Por nuk harrojnë as ashpërsinë dhe qëndrimin e tij të prerë nëse vërente dobësi dhe gabime në punë. Në një rast që ai na i kujton vetë, edhe pse kanë kaluar vite, përsëri nuk ndien pishman për masën ndëshkuese që i dha një infermiereje.

Kishte tre-katër ditë që një pacient ishte në gjendje të rënduar dhe me temperaturë të lartë. Edhe me mjekimet e dhëna akoma nuk po dominohej situata. Netë pa gjumë të mjekëve në ato konsulta të gjata ku kërkoheshin arsyet e keqësimit. Lodhje dhe stërmundim kur shkaku ishte shumë i thjeshtë. Infermierja nuk i kishte dhënë pacientit antibiotikun kryesor që i kishin caktuar mjekët. Kjo për arsyen se ai medikament mungonte ato ditë në farmacinë e spitalit. Edhe pse detyra e infermieres ishte që ta ndiqte dhe jo ta gjente atë ilaç, ajo heshti. Heshtje që vuri në tension gjithë stafin e mjekëve dhe mbi të gjitha, në rrezik jetën e pacientit. Nuk u mendua dy herë shefi i shërbimit, doktor Hektori, që të propozonte largimin nga puna të infermieres. Pas këtij rasti, në stafin e shërbimit u shtua edhe më shumë përkushtimi dhe përgjegjësia. Jo rrallë, ndodh që nuk ke mundësi të shpëtosh një jetë njeriu, por ama kur është mundësia nuk të falet të bëhesh aleat me vdekjen. Por jo se i ka shpëtuar edhe këtij emocioni të padëshirueshëm. Çdo rast të humbjes së jetës, edhe pse nuk është për faj të tij, quhet dështim. Por doktor Hektori i ka ndierë më shumë se sa duhet. Madje, kjo është edhe pika më e dobët e tij. Një mjek nuk duhet të përjetojë, por të jetojë me diagnozën e të sëmurit. Por ja që ai në këtë ndjeshmëri, mbase shkon edhe më tej se ata. Kanë kaluar mbi dhjetë vjet dhe ende përjeton me emocion të fuqishëm një rast tragjik. E kuptoi diagnozën e atij djaloshi 20-vjeçar fatkeq, por nuk gjente forca t’i përgjigjej asaj nëne që në përlotjet e çdo dite, i lutej:

-Aman doktor! Më thuaj çdo gjë, vetëm mos më thuaj se ka sëmundje të keqe, se e kam djalë të vetëm!

Më e vështirë se sa ajo luftë që bënte me sëmundjen, i dukej përgjigjja e kësaj lutje nëne.

– Sëmundja është e rëndë, por ne do të bëjmë të pamundurën…, – mezi shqiptonte doktor Hektori.

U përkushtuan dhe u angazhuan natë e ditë i gjithë stafi në atë betejë që e dinin se e kishin të humbur. Një kujdes mjekësor që nuk u zvenit në shpirtin e asaj nëne të plagosur aq rëndë. Kështu, një ditë ndërsa kthehej nga puna, edhe pse u mundua t’i shmangej, ajo nënë dëshironte të takohej me doktor Hektorin. I shprehu mirënjohjen për atë çka kishin bërë për djalin e saj fatkeq. E sikur të çmallej me një relike të djalit të vet, puth duart e doktorit. I prekur tej mase, doktori e fton të ulen dhe të pijnë një kafe. Më tepër edhe për të ngushëlluar zemrën e asaj nëne. Por u çua nga ajo kafe edhe më i dëshpëruar, kur mësoi se para dy vjetësh ajo kishte humbur edhe bashkëshortin. Burrë e grua ishin rritur në shtëpinë e fëmijës dhe gëzimin më të madh në jetë kishin atë djalë… Me ditë të tëra përjetoi doktor Hektori shqetësimet e asaj fatkeqësie. Diçka jo e mirë, për një mjek që duhet të jetësa më i qetë dhe i ftohtë përballë të tilla emocionesh. Ndryshe, do të jetë më i dobët në përballjen me betejën e radhës… Por ama, edhe kjo e keqe dëshmon për karakterin dhe virtytet e larta njerëzore të doktor Hektorit, jo vetëm si mjek, por edhe si pedagog. Janë me dhjetëra studentët që kanë përfituar maksimumin e lëndës së sëmundjeve të mushkërive. I veçantë ky mjek i shquar edhe në mësimdhënie. Nuk kanë për të harruar studentët ditët e para të komunikimit me të. Pasionant, i rrjedhshëm dhe i qartë në ligjëratë e nis leksionin me postulatin: “Asgjë nuk kushton aq pak dhe nuk çmohet aq shumë sa sjellja e mirë!”, sepse mjeku nuk i takon vetes, por të tjerëve. Kush nuk mund të realizojë këtë kusht, është në kohën e duhur për t’i dhënë jetës një drejtim tjetër. Pasi u ka bërë testimin e parë shpirtëror, nuk vonon dhe u citon katër vargjet e popullit që i shërbejnë po shëndetit të popullit.

O more njeri me mend!

Mos e kërko në çdo vend,

Provoje në trupin tënd,

Si të dhemb, ashtu më dhemb!

E ku ka më mirë se të përdorësh mençurinë e popullit, në ngulitjen dhe përsosjen e virtyteve humane dhe njerëzore aq të domosdoshme për profesionin e mjekut. Është këndvështrimi dhe metoda që ndjek një pedagog kaq i suksesshëm, siç është doktor Hektori. Ndoshta është momenti për të dëshmuar edhe faktin tjetër, se në bibliotekën e tij prekëm edhe tre libra voluminozë me arritje dhe informacion të mjekësisë botërore për sëmundjet e mushkërive, botime të vitit 2009. Ndryshe nuk do të ishte aq i vlerësuar dhe i dëshiruar nga studentët e mjekësisë. Nuk ndjehet mirë kur shikon se shumica e tyre tymosin cigare, atë armik kryesor që shkakton edhe sëmundjet e mushkërive. Nuk i lodh apo mërzisë, duke u cituar rreshtat që janë shkruar me gërma kapitale edhe në paketat e cigareve. “Humbet” një orë mësimi dhe i shëtit studentët nëpër dhomat e pacientëve, duke i pyetur se sa prej tyre e pijnë duhanin. Vetë llogaria përfundimtare, u jep përgjigjen tronditëse se mesatarisht në 100 veta të prekur nga kjo sëmundjet e mushkërive, 97 pinë cigare.

Një llogari që na kujton një debat të zhvilluar mes mjekësh të shquar në Edinburg të Skocisë. Me siguri që të gjithë studentët e doktor Hektorit do të ndjeheshin krenar për pedagogun e tyre. Këtë kongres botëror mbi “Kontrollin e turbekulozit në shekullin XXI” e drejtonte doktori i shquar John Crofton, personaliteti më i shquar botëror në fushën e sëmundjeve të turbekulozit. Sapo kishte referuar doktor Hektori studimin me temë: “Gjendja epidemologjike aktuale për turbekulozin në Shqipëri”. Për të përgatitur këtë material ishte bërë një punë parapërgatitore voluminoze. Një grup mjekësh kishte bërë depistimin në gjithë vendin tonë. Ishin vizituar mijëra njerëz, prej të cilëve u gjetën 700 të sëmurë me turbekuloz. Ende pa u larguar nga podiumi doktor Hektori, çohet nga salla një mjek zviceran që kishte referuar pak orë më parë për modelet matematikore që mund të përdoren për vlerësimin e gjendjes me një numër më të vogël pacientësh. Çka do të thoshte kohë më e shkurtër pa e cënuar saktësinë e studimit. Me sa duket, emri pak i njohur i Shqipërisë, serioziteti dhe personaliteti i shfaqur nga mjeku shqiptar, kishte ngacmuar egon e sëmurë të kolegut, për të bërë pyetjen:

-Ku e bazoni ju saktësinë e të dhënave për të cilat ju referuat?

Pa humbur qetësinë dhe pa u menduar, doktor Hektori edhe pse kishte ndier ligësinë e pyetjes, përgjigjet:

-Duke mos vënë në dyshim saktësinë e përdorimit të modeleve matematikore për studimin që ju referuat, të dhënat e studimit tim saktësinë e bazojnë në ekzaminimin mjekësor të të gjithë pacientëve…

E si për të mos mjaftuar kjo shuplakë ndërhyn edhe drejtuesi i Kongresit, sër Crofton, duke e bërë të pavlefshme pyetjen e mjekut zviceran:

– Doktor Hektori nga Shqipëria, ka të drejtë!

Para disa muajsh, doktor Hektori, u shpall “Qytetar Nderi i Tropojës”. Nuk janë pak vlerësimet dhe titujt që atij i janë akorduar, por ky i fundit i ngjalli emocion të fuqishëm. Një mirënjohje e merituar që i rrizgjoi kujtimet e viteve 1960-1965 kur shërbeu si mjek në Tropojë. Pasi mbaroi me rezultate të shkëlqyera Fakultetin e Mjekësisë, shpresonte se do të emërohej në kryeqytet. Nuk u dëshpërua që iku në veriun ekstrem të Shqipërisë, por edhe të lehtë nuk e pati. Përfytyroni një djalosh 21-vjeçar që del për herë të parë nga Tirana dhe përfundon në Tropojë. Sapo kishte mbaruar specializimin njëvjeçar me doktor Ndroqin. Zonat veriore ishin më të prekura me sëmundjet e mushkërive, për arsye edhe të temperaturave të ulëta. Vetëm një mjek gjeti në Bajram Curr. Detyrimisht që nevoja e bëri të shërbente edhe si patollog, gjinekollog, pediatër etj. Çmon faktin që atje gjeti një personel mjekësor të përgatitur dhe të përkushtuar për punën. Akoma më me fat e quan veten që njohu një njeri të mrekullueshëm, të lindur për humor, siç është mjeshtri Ali Mula. Njohja me të ia bëri edhe më të lehtë kryerjen e detyrës së mjekut, por edhe të përshtatjes me banorët mikpritës dhe shumë të kulturuar. Kjo mirënjohje e veçantë që shkon për mikun e tij të respektuar bën që t’ja falë edhe atë “prezantim” torturues si mjek….

I vendosur përballë një aparati të vjetër skopie, fton pacientin e parë. Shikon që zemra e tij ishte në krahun e djathtë. I bën përshtypje, por jo se befasohet, pasi e dinte që në 10 000 banorë ndodh një anomali e tillë. Mbaron punë dhe fton para aparatit qytetarin e dytë. Fshin sytë, por nuk i largohet e njëjta pamje. Edhe ky zemrën e kishte në krahun e djathtë. Të paktën dhe për një arsye tjetër kjo që po i ndodhte nuk duhej të ishte e pranueshme. I kishin thënë që rrethi i Tropojës kishte rreth 11 mijë banorë. Kjo anomali që po shikonte në aparatin e skopisë, do të thoshte se numri i banorëve duhej të ishte mbi 20 mijë banorë. Nuk e jep veten dhe vazhdon punën. Para aparatit i shfaqet trupi i pacientit të tretë. Dhe përsëri, zemra në krahun e djathtë. I tronditur, heq këmbën nga pedali i aparatit që mbante dritën fikur dhe çohet menjëherë në këmbë. Shikon qytetarin që ishte vendosur me shpinë dhe jo siç duhej me fytyrë nga aparati. Nuk përmbahet dhe ngre zërin, duke i treguar se si duhej qëndruar. Ndërkohë edhe dy të tjerët që ishin duke u veshur i thonë se edhe ne kështu kemi hyrë aty, o doktor.

-Hyfshi dhe mos dalshi më! – u lëshoi mallkimin pa shpirt, por me zë të lartë dhe doli nga dhoma.

Por ditët, muajt dhe vitet në vazhdim e bënë doktor Hektorin njeriun më të dashur të asaj treve. Me vrullin djaloshar, pasionin për profesionin dhe dëshirën për të ndihmuar këta njerëz të dashur, por të zhytur në varfëri, nuk la fshat e shtëpi pa hyrë. I qëllonte që të ecte në këmbë ditën apo natën edhe 12 orë pa pushim. Nuk e harron atë përkujdesje dhe dashuri që tregonin për të si të ishte i shenjtë. Edhe sot kujton kur lëvizte në ditë me borë, para tij borën e hapnin dy njerëz të tjerë për t’ja bërë sa më të lehtë udhëtimin. E si të mos u shërbeje dhe ndodheshe pranë këtyre njerëzve në raste urgjente. Edhe sot në shtëpinë e doktor Hektorit trokasin miqtë e vjetër tropojanë. Kush për hall e kush për ta përshëndetur për të mirat e bëra në ato vite dhe në vazhdim, sepse doktor Hektori duke zbuluar dhe bllokuar të gjitha vatrat e infeksionit në Tropojë, hapi për gjithë jetën dyert e shpirtit dhe u bë mysafir i përjetshëm dhe i mirëpritur në çdo vatër tropojane…

Shikon këtë fotografi të çiftit Çoçoli dhe kushdo dallon se Lirika është më rinore. Por po të hysh në shpirtin e doktor Hektorit, këtë hijeshi dhe bukuri e gjen të shumëfishuar… Aq sa shpirti i tij, ndjehet disa vjet edhe më i ri se bashkëshortja e tij. Jo më kot e quan si një nga mbështetëset dhe frymëzueset e karrierës së tij të suksesshme. Një jetë e gëzuar mes harmonisë dhe mirëkuptimit, dashurisë dhe bashkëpunimit. Edhe sot janë po aq të dashuruar dhe të përkushtuar ndaj njëri-tjetrit, si dikur në sallën e Bibliotekës Kombëtare. Hektori përgatitej për temën e Doktoraturës, ndërsa Lirika studionte për provimet e sezonit. Më shumë se sa tek studimi, e kishin mendjen kur do të vinte pushimi që i bashkonte te koridori. Vërtetë kishin diferencë në moshë, por humori dhe natyra gazmore e Hektorit e bënë për vete menjëherë atë bukuroshe. Sepse edhe tek dashuria më shpejt dhe më sigurtë se çdo gjë, të çon mençuria. Rrjedhshmëria në të folur, çiltërsia dhe komunikimi elegant ia lehtësuan shumë fitimin e betejës atij djaloshi simpatik. Po me barcaletë e nisi dhe e bitisi propozimin. Ishte duke i treguar historinë e një personi që kishte rënë në dashuri me një studente që ai kishte pranë. Ia tregoi aq bukur sa edhe ajo vetë nuk po kuptonte se për kë po binin ato këmbana… Pas heshtjes së tij që priste reagimin e saj, kuptoi se ajo ishte studentja dhe ai personi i dashuruar. E pse duhej vështirësuar më shumë ai propozim kur përgjigjja e secilit prej tyre ishte dhënë prej kohësh nga zemrat e tyre?

-Tek Hektori gjeta jo vetëm njeriun me humor të veçantë, por njeriun e përkushtuar ndaj familjes së tij. Një admirues i zjarrtë i leximit, historisë, gjeografisë, arkitekturës, pikturës, muzikës, udhëtimeve… Është e lehtë të jetohet me Hektorin si bashkëshort sepse jetën ta bën të bukur jo vetëm duke u përshtatur me dëshirat e mija, por e pasuron me intelektin dhe natyrën e tij gazmore…

Nuk ka ç’i duhen më shumë se sa kaq një femre për ta ndier veten mirë dhe të sigurtë, në një jetë të lumtur bashkëshortore.

E dëshmon këtë vetë jeta e tyre, e dëshmon edhe kjo fotografi që shpalos hijshëm gëzimin dhe buzëqeshjen e tyre të përditshme…

AKTIVITETI I PUNËS:

1960 Diplomohet: “Mjek” nga Fakulteti i Mjekësisë i Universitetit të Tiranës.

1980 “Kandidat i Shkencave Mjekësore”, në Fakultetin e Mjekësisë, Tiranë,

1983 “Docent” (titull i barasvlefshëm me Prof.Ass), në Fakultetin e Mjekësisë, Tiranë.

1993 “Doktor i Shkencave Mjekësore”,

1994 “Profesor”, Universiteti i Tiranës,

2007 Profesor, në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit privat “KRISTAL”

2008 “Profesor Emeritus”

2009 Përshkruhet biografi e shkurtër në Enciklopedinë Shqiptare, botuar në Tiranë, 2009.

Aktiviteti Shkencor:

Ka marrë pjesë aktive në shumë konferenca, simpoziume, kongrese mjekësore si brenda shtetit ashtu dhe jashtë shtetit.

Jashtë Shqipërisë:

Prishtinë (Kosovë)

Ulqin (Mali i Zi)

Shkup (Maqedoni)

Bukuresht (Rumani)

Constanca ( ” “)

Varna (Bullgari)

Athinë (Greqi)

Janinë ( ” “)

Lubljanë (Slloveni)

Ankara (Turqi)

Budapest (Hungari)

Salzburg (Austria)

Rome (Itali)

Palermo (Itali)

Paris (France)

Nicë ( ” “)

Moskë (Rusi

Mainz (Gjermani

Essen ( ” “)

Fraiburg ( ” “)

Edinburg (Skoci)

Londër (Angli)

Wolfheze (Hollandë)

Seattle (ShBA)

Teheran (Iran)

Tunis (Tunizi)

Lome (Togo)

Ka marrë pjesë në të gjitha aktivitetet shkencore të zhvilluara në Shqipëri, për problemet e sëmundjeve të mushkërive dhe sidomos për ato të tuberkulozit, të zhvilluara në Tiranë apo në qytetet e tjera të vendit; në konferencat e organizuara me mjekë të huaj; në konferencat mjekësore te organizuara nga specialitetet e tjera ku ka diskutuar për problemet e sëmundjeve të mushkërive. Ka botuar studime të shumta: monografi, tekste mësimore, libra për probleme të tuberkulozit dhe sëmundjeve të mushkërive, artikuj shkencore etj. Botimet janë bërë në Shqipëri dhe në disa revista të huaja.

Agron Sejamini

27.08. 2009

https://www.voal-online.ch/index.php?mod=article&cat=SHQIPTAR%C3%8BT&article=2873

Kamala Harris dhe babai i saj

Thyerja me Kamalën është shumë e thellë, dhimbshme dhe nis me divorcin nga gruaja e tij. Por tani 85-vjeçari i ka ofruar këshilla vajzës së tij

Në vjeshtën e vitit 1962, Universiteti Kalifornian i Berkeley-t ishte tashmë kryeqyteti i protestave të studentëve për të drejtat civile me demonstrata në sheshin “Sproul”, në zemër të kampusit.

Shyamala Gopalan, një studente indiane e endokrinologjisë, ishte magjepsur nga një fjalim mbi pabarazitë sociale të mbajtur në një takim nga Donald Harris, një ekonomist i ri xhamajkan që ishte gati të merrte doktoraturën.

Të dy diskutuan për një kohë të gjatë dhe u takuan përsëri disa herë. Pasioni civil u bë një lidhje romantike: në vitin 1963 ata u martuan dhe një vit më vonë lindi Kamala.

Në rrëfimet e jetës së saj, kandidatja demokrate për Shtëpinë e Bardhë, përmend shumë shpesh nënën e saj: një studiuese, e cila u nda nga jeta në vitin 2009, e cila ia kushtoi jetën luftës kundër kancerit.

Megjithatë, figura e babait krejtësisht mungon, me përjashtim të një përmendjeje të shkurtër në fjalimin investitor në konventën e Demokratëve në Çikago, pavarësisht se Donald Harris ka kaluar dekada duke studiuar pabarazitë sociale, një temë qendrore për një udhëheqës politik demokrat.

Dhe megjithëse, siç zbuloi gazeta “New York Times”, 85-vjeçari tashmë ish-mësues, ende me shëndet të shkëlqyer, jeton tre kilometra larg rezidencës së zëvendëspresidentes së Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe që shpesh udhëton rreth Uashingtonit me makinën tip Chevrolet-Corvette të tij të argjendtë, të dy nuk dëgjohen pothuajse kurrë dhe nuk janë takuar kurrë në vitet e fundit.

Përjashtimi i vetëm ishte një darkë në Uashington në vitin 2016, kur Kamala u zgjodh senatore nga Kalifornia.

Është shkruar se Harris e mban të atin në distancë, sepse Donald Trump e përshkruan atë në mitingjet elektorale si një ekonomist marksist që indoktrinoi Kamalën.

Por ai, pavarësisht se kishte kritikuar ekonominë klasike nga e majta dhe kishte studiuar punën e Marksit, si dhe të shumë ekonomistëve të tjerë, nga Keynes te Sraffa, nuk ishte kurrë një marksist.

Historia e ndarjes me Kamalën është shumë më e thellë, më e dhimbshme dhe fillon me divorcin nga Shyamala (mamaja) në vitin 1972. As Kamala në kujtimet e saj nuk shpjegon arsyen e përfundimit të marrëdhënies mes prindërve.

Ai përmend vetëm mosmarrëveshjet në rritje dhe vrazhdësinë midis dy akademikëve, ndërsa Donaldi mori poste profesori në universitete të largëta, fillimisht në Illinois dhe më pas në Wisconsin.

Ndarja kishte ndodhur tashmë në vitin 1969. Kur ekonomisti u kthye në Kaliforni – në vitin 1972, afrikano-amerikani i parë që mori një post profesori në Stanford – beteja e divorcit kishte përfunduar.

Dhe babai i Kamalas shprehu hidhërimin e tij që nuk kishte marrë kujdestarinë e vajzave të tij, Kamala dhe Maya, duke akuzuar shtetin e Kalifornias se kishte vendosur që një baba nuk është në gjendje të kryejë rolin e prindërve, duke shtuar, sipas “Times”, “veçanërisht nëse ai prind është një burrë me ngjyrë që mund të hajë fëmijët e tij për mëngjes…”.

Zemërim, ndoshta, edhe ndaj vajzave që zgjodhën të qëndronin me nënën e tyre: inat që Donaldi e ka mbajtur me vete gjatë gjithë jetës.

Bir i sipërmarrësve të pasur xhamajkanë, ai u kthye në Xhamajka kur doli në pension në Stanford dhe autor i një plani të politikës industriale që i lejoi vendit të Karaibeve të përgjysmonte borxhin e tij publik dhe të reduktonte papunësinë nga 15% 10 vjet më parë, në 5.4% aktuale, në vitin 1978, Harris i dedikoi suksesin më të madh të librit të tij (Akumulimi i kapitalit dhe shpërndarja e të ardhurave) dy vajzave të tij. Por ai kurrë nuk donte t’i takonte.

Ai nuk shkoi në funeralin e Shyamalas në vitin 2009, as në dasmën e Kamalas me Doug Emhoff në vitin 2015. Dhe braktisi ceremoninë inauguruese të presidencës Biden-Harris tre vjet e gjysmë më parë.

Por tani ai duket se ka ofruar t’i japë këshillat e tij të politikës ekonomike vajzës së tij, duke i propozuar një takim publik në Baltimorë, shtëpia e fushatës së Kamalas dhe kompanive për të cilat babai i saj është konsulent.Tema

Corriere della Sera

Jimmy Carter kremton 100 vjetorin e lindjes

Një president amerikan që në detyrë konsiderohej i dobët dhe pesimist, por që me kalimin e viteve ka arritur të ripushtojë një pjesë të madhe të vendit.

VOAL- Jimmy Carter mbush 100 vjet, presidenti më jetëgjatë në historinë amerikane, i cili qëndroi në Shtëpinë e Bardhë për vetëm katër vjet. Gjysmën e jetës “si ish”, aq sa arritja sot është befasuese, si kur kandidoi për post më 1975.

Jimmy kush? Guvernatori demokrat i Gjeorgjisë, një fermer kikiriku jugor, luajti efektin surprizë: një njeri i zakonshëm për presidencën e Nixon dhe Johnson. Pas skandalit Watergate dhe gënjeshtrave për Vietnamin, ai i ofroi vendit humanizmin dhe busullën e tij morale. Ai fitoi mbi amerikanët, por iu desh të përballej me një komb të zhgënjyer, të testuar nga kriza energjetike dhe recesioni.

Dhe fronti ndërkombëtar theksoi aftësinë e tij – me marrëveshjen e paqes Nobel midis Izraelit dhe Egjiptit – dhe kufijtë e tij. Kriza e pengjeve në Teheran në vitin 1979, 52 amerikanë të mbajtur të burgosur nga regjimi i Khomeinit për më shumë se një vit, ishte elektoralisht fatale për të.

Reganizmi e dërgoi në papafingo epokën e përkohshme të Carter-it… meritat e të cilit do të njihen larg Shtëpisë së Bardhë: për betejat e tij humanitare dhe mjedisin dhe për ndërmjetësimin e tij në konfliktet në mbarë botën, aq sa iu dha një Nobel.

Një dashuri e rifituar me dëshmi personale, krahas dhe kundër sëmundjes, pas një tumori të parë.

Një dëshmi besimi dhe optimizmi punëtor, gjithmonë përkrah të dashurës së tij Rosalynn pranë tij për 77 vjet. Me rastin e funeralit të saj, nëntorin e kaluar, dalja e fundit publike e Jimmy Carter.

“Ai është shumë i kufizuar në atë që mund të bëjë. Ai nuk mund të flasë në telefon. Ai ndjek lajmet dhe kur e pyetëm nëse ishte i emocionuar për ditëlindjen, ai tha po, por aq më tepër për të votuar për Kamala Harrisin”, thotë Jason Carter, nipi i Jimmy Carter dhe president i Carter Center.

Misteri i vrasjes së Zija Dibrës: E vranë krerët e VMRO-së…

Një të diel të janarit të vitit 1925, gazeta “Indipendenca Shqiptare” lajmëronte në faqen e saj të parë: “Zija Dibra u vra. Ish-kapiten Zija Dibra, ministër tjetër herë në kabinetin e Pandeli Evangjelit, i akuzuar për çështje bolshevike, tek internohej në Berat, duke kaluar katundin Harizaj të Qarkut të Kavajës, u mundua të arratisej e t’ikë prej duarsh nji aspiranti, i cili e shoqnonte deri në Berat. Kështu, duke qenë i hypur në kalë, atë e ngau me gjithë fuqinë, përpara. Aspiranti i bërtiti nja dy herë të qëndronte, por mbasi s’e dëgjoi, e qëlloi në kokë dhe e rrëzoi të vrarë prej kalit”.

Zija Dibra, figurë e njohur e politikës shqiptare të fillim-shekullit XX u vra në të njëjtën ditë kur në Tiranë shpallej republika me president Ahmet Zogun tashmë të kthyer triumfator nga Jugosllavia. Vetëm pakkush e besoi versionin zyrtar të vrasjes. Zija Dibra, njihej si kundërshtar i vendosur i Ahmet Zogut, ai vetë kishte marrë pjesë si ushtarak në kryengritjen e drejtuar nga Hasan Prishtina në 1921.

Në 1923-in, bënte pjesë në një organizatë antizogiste të themeluar në Vjenë, nga Aqif Pashë Elbasani. Në qershor të 1924-ës, kishte luftuar me armë në dorë, në krah të kryengritësve, pastaj ishte vendosur në garnizonin e Shkodrës. Në vitin 1924, Noli e kishte dërguar Zija Dibrën, për t’i mbushur mendjen Elez Isufit, që të mos bashkohej me Zogun.

Dibra ia arriti t’i mbushte mendjen Elez Isufit, duke u kujtuar dibranëve armiqësinë e kahershme me serbët dhe duke përdorur edhe një shumë të majme parash. Njerëzit e Zogut, i kishin të gjitha arsyet për ta hequr qafe, por jo vetëm se ishte fanolist…! gsh

Nga grabitja e bankave, te dekadat në burg e miqësia me një bretkosë- Cili është Pepe, presidenti uruguajan që magjepsi botën e ndërtoi një nga demokracitë më liberale në botë

Një dekadë më parë, bota u magjeps pas José Mujica, i cili njihej edhe si Pepe, president i Uruguajit.

“Adhurimi” për të erdhi pas një zyrtar i këtij rangu, kishte zgjedhur të mos jetonte në pallatin presidencial, por banonte në një shtëpi të vogël me gruan dhe qenin e tyre.

Po kjo nuk është gjithçka që rrethonte figurën e tij jo konvencionale.

Jeta e tij është e përshtatshme për një skenar filmi.

Në rininë e tij, Pepe grabiste bankat si gueril, i mbijetoi 15 viteve në burgjet vendase, kjo falë edhe një miqësie me një bretkosë ndërsa qëndronte në qeli.

Pavarësisht të gjithave Pepe ishte ai që në transformimin e kombit të tij të vogël të Amerikës së Jugut në një nga demokracitë më të shëndetshme dhe më liberale në botë.

Tani po lufton me vdekjen, ndërsa është prekur nga një sëmundje e rëndë në ezofag. bw

Arbri Kopliku i riu nga Shkodra që përgatitet të nisë studimet në Harvard

Arbri Kopliku

Në Shqipëri, të rinjtë gjithnjë e më shumë po priren të studiojnë jashtë vendit, në universitetet e Europës dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Deri në fund të vitit akademik 2023-2024 rreth 14 mijë të rinj shqiptarë studiuan jashtë vendit, ku më shumë se 1000 prej tyre në Universitetet e Amerikës. Korrespondenti i Zërit të Amerikës, Pëllumb Sulo, sjell përvojën e të riut Arbri Kopliku, i cili, pasi përfundoi shkëlqyeshëm studimet në Institutin e Teknologjisë në Masaçusetts të Bostonit, po përgatitet të nis studimet për doktoratur në Universitetin mjeksor të Harvardit.

Për të rinjtë shqiptarë, që studiojnë në Europë dhe Amerikë, janë ditët e fundit të pushimeve verore në vendlindje, pasi shumë shpejt ata do të rikthehen në auditore.

Edhe i riu nga Shkodra, Arbri Kopliku, pas disa ditësh do të udhëtojë për studime drejt SHBA-së. Gjatë 4 viteve të kaluara, ai përfundoi studimet për Bio-Inxhinieri me rezultate të nivelit të lartë në Institutin e Teknologjisë së Masaçusetsit, ndërsa në ditët e para të shtatorit do të nisë studimet për doktoraturë në Universitetin e Harvardit.

“Do të rikthehem në Amerikë, prap në Boston, për të filluar studimet për doktoraturë në programin në mes të shkollës së mjekësisë së Harvardit, Harvard Medical School dhe Institutit Teknologjik të Masaçussets, ku isha për të kryer bachelorin. Do të studioj për inxhinieri mjekësore edhe specifikisht do të punoj në një laborator që zhvillon trajtimet e reja të personalizuara në një shkallë nano, shumë të vogël, për kancerin specifikisht por që të jenë të afta me trajtu shumë lloje të kancerave me të njëjtën teknologji”, tregon ai për Zërin e Amerikës.

Arbri thotë se përvoja e fituar në Institutin e Teknologjisë në Masaçusets është mjaft e veçantë për të si student, pasi studimi në një prej universiteteve më të mira në botë, i krijoi mundësinë e njohjes me zhvillimet më të fundit të kërkimit shkencor, zgjedhjen e lëndëve dhe komunikimin me profesorët që ishin në frontin e parë të imunologjisë dhe luftës kundër COVID-it, mbi të gjitha, zhvillimin e praktikave mësimore në laboratorë dhe kompani me famë botërore.

Ishte periudha pas COVID-it, thotë ai, dhe kjo ndikoi në mënyrën ku u fokusua shkenca. Laboratorët me rritjen më të shpejtë ishin ato që prodhonin antitrupa dhe vaksina dhe po përparonin në kërkimin shkencor, sidomos për sëmundjet infektive.

Kjo, ndihmoi të përfshihet në kërkimin shkencor dhe të aplikojë njohuritë teorike nëpërmjet projektesh madhore te kompanive më të njohura në Amerikë, ku ai zhvilloi praktikat mësimore.

“Hera e parë ishte tek kompania Moderna që është edhe kompania që ka prodhuar edhe vaksinën kundër COVID-it dhe shumë gjëra të tjera. Puna që kisha unë ishte për të testuar lloje të ndryshme kombinimesh të ARN, që ishte përmbajtja e vaksinës, për të arritur që vaksinat të bëhen më të qëndrueshme ndaj temperaturave të larta dhe më thjeshtë të prodhohen. Pastaj, verën pas kësaj unë u futa në një fushë krejt tjetër, çuditërisht ishte krejt e përshtatshme me edukimin që kisha marrë në shkollë, por që ishte për pajisjet biomjekësore. Kompania prodhonte pajisje për diabetin, për sëmundjet neurodegjenerative edhe për kancerin”, thotë ai.

Në Boston jeton një komunitet i madh shqiptarësh, mes të cilëve edhe të rinj nga trevat shqipfolëse, të cilët studiojnë në universitetet e Bostonit. Kjo, thotë Arbri, ishte një mundësi e mirë për të krijuar shoqatën e studentëve shqiptarë në Institutin e Teknologjisë në Masaçusets, përmes të cilës marrin pjesë nëpër panaire, ekspozita, në festivale të kulturës ballkanike dhe europiane si dhe ndërveprojmë me shoqatën “Besa” dhe Kishën e Shën Gjergjit në Boston.

Ndërsa një vit më parë, bashkë me një të ri shqiptar që studion në Kanada, themeluan organizatën jofitimprurëse “Albanian Trailblazers”, e cila ofron mentorim dhe mbështetje për të rinjtë shqiptarë që duan të studiojnë jashtë vendit.

“Arritëm të krijojmë një organizatë që quhet “Albanian Trailblazers”, e cila vitin që kaloi është zgjeruar shumë. Kemi arritur të krijojmë një grup për workshope ku, shqiptarët e suksesshëm nëpër botë mund të vijnë , të ndajnë përvojat e profesioneve të tyre apo pasionet gjithashtu. Kemi krijuar një grup për ndërlidhjen e shqiptarëve me synimin që të bëjnë grupe të veçanta si shqiptarët e Bostonit, të Londrës apo Austrisë dhe me u arritë të takohemi edhe fizikisht dhe jo vetëm virtualisht”, tregon ai.

Studimet në ciklin e doktoraturës në Universitetin e Harvardit pritet të zgjasin pothuajse 6 vite, një rrugë e gjatë dhe plot sfida edhe për të riun nga Shkodra, Arbri Koplikun, por ai ndjehet optimist se do t’i kapërcejë i nxitur nga synimet që ka për të ardhmen.

“Doktoratura në Amerikë është pak e gjatë, është 5-6 vjet, por duke mendu përtej kësaj unë kam dëshirën që njohuritë që arrij t’i thelloj gjatë doktoraturës si dhe zbulimet t’i paketoj në mënyrë të atillë që të jetë një kompani në të ardhmen. Me hap një kompani dhe, pse jo, me përfshi edhe Shqipërinë aq sa ajo mund të ofrojë për zhvillimin e teknologjive për kurimin e sëmundjeve të ndryshme, por edhe për prodhimin e produkteve biofarmaceotike”.

I ati i kërkoi të bëhej doktor, por Eqrem Çabej iu përkushtua gjuhësisë! Nga braktisja e Fakultetit të Mjekësisë, te studimet në Vjenë

Eqrem Çabej, është një ndër përfaqësuesit më të shquar të gjuhësisë shqiptare. Akademiku i shquar shqiptar lindi në Turqi më 6 gusht 1908.

Studimet fillore i kreu në Gjirokastër. Më pas kreu shkollën e mesme në Klagenfurt dhe pasi braktisi Fakultetin e Mjekësisë në Romë, u regjistrua në Fakultetin e Filologjisë në Universitetin e Gracit, e më pas në Universitetin e Vjenës, në Austri, ku dhe përfundoi studimet. Pas mbarimit me sukses të studimeve universitare 25 – vjeçari Eqrem Çabej u kthye përfundimisht në Shqipëri, me diplomën e Universitetit të Vjenës në xhep dhe me dëshirën e zjarrtë për t´i vënë dituritë dhe energjitë e tij në shërbim të Atdheut. Por pasi kreu gjimnazin në Klagenfurt (1923-1926), për shkollimin e lartë pati një fërkim me synimin që i ati i kishte vënë që të bëhej mjek.

U regjistrua në Fakultetin e Mjekësisë në Universitetin e Romës. Por pas këmbënguljes për gjuhësinë, regjistrohet në Grac për vitin akademik 1927-1928 dhe mbasandaj kaloi në Vjenë (1930-1933), ku ndoqi mësimet e Paul Kretschmer, Karl Patsch, Nikolai Trubetzkoy dhe Norbert Jokl. Nën drejtimin e Joklit, Çabeji filloi të kishte interes të madh në zhvillimin historik të gjuhës shqipe. Në 1933, ai dorëzoi disertacionin e doktoraturës mbi “Italoalbanische Studien” (“Studime italoshqiptare”). Çabej u kthye në Shqipëri ku edhe punoi si mësues gjimnazi dhe nëndrejtor i konviktit “Malet Tona” në Shkodër (1933/34) ku dha letërsi shqipe. Në vitin shkollor 1935-’36 u transferua në Normalen e Elbasanit, ku edhe atje ndenji një vit. Që andej u transferua në Ministrinë e Arsimit për t´u marrë me drejtimin e arsimit të mesëm.

Me sa kuptohet nga qëndrimi i tij, ai nuk e kishte mirëpritur një emërim të tillë. Me një lutje më datë 17. 12. 1936, drejtuar Ministrisë së Arsimit, për arsye shëndetësore kërkoi të transferohej duke u riemëruar profesor i letërsisë në liceun e Tiranës. Kërkesa nuk i plotësohet, duke e emëruar në Shkollën e Plotësimit Ushtarak. Me “çështjen Çabej” u mor më në fund edhe Këshilli i Ministrave të asaj kohe, i cili vendosi që Çabej, pas mbarimit të Shkollës së Plotësimit Ushtarak, të transferohej si profesor në Gjirokastër. Më 1938-’39 vijoi si arsimtar në Gjirokastër, ku vazhdoi të jepte mësimin e letërsisë të bashkërenduar me elemente të gjuhës shqipe. Në vitin shkollor 1939-’40 Çabej u transferua në gjimnazin e Tiranës ku u ngarkua me drejtimin e shkollës.

Anëtar i Institutit të Studimeve Shqiptare, më 1940 u dërgua në Romë nga min. i Arsimit Koliqi për të punuar mbi Atlasin Gjuhësor Shqiptar, i cili nuk u krye për arsye të ndryshimeve politike përgjatë Luftës së Dytë Botërore. Në shtator të 1943 u emëruar min. i Arsimit në qeverinë Mitrovica, post të cilin nuk e pranoi. Më 25 janar 1944 i pushkatohet vëllai, Selaudini, nënprefekt i Malësisë së Gjakovës. Në Shqipëri u kthye vetëm pas korrikut 1944. Në 1947, ai u caktua anëtar i Institutit të Shkencave, instituti paraardhës i Universitetit të Tiranës. Nga 1952 deri më 1957, ai shërbeu si profesor i historisë së Shqipërisë dhe fonetikës historike.

Në 1972, ai u bë anëtar themelues i Akademisë së Shkencave. Eqrem Çabej u specializua në gjuhësinë krahasuese indo-evropiane. Veprimtarinë shkencore e shtjelloi në gjuhësi, por edhe jashtë saj, në folklor, etnografi dhe histori të letërsisë. Vend zënë studimet etimologjike dhe leksikologjike historike, dialektologjia e onomastikës si edhe kodifikimi i gjuhës letrare. Çabej ka dhënë një ndihmë të çmuar me një varg sqarimesh etimologjike gjatë hartimit të Fjalorit të gjuhës shqipe të botuar në Tiranë më 1980. Më 1951 shkroi “Sonetet”, një libërth kushtuar së shoqes, Shyhrete Turkeshit, që e kishte njohur pranverën e 1949 e porsadalur nga burgu dhe punonte në Bibliotekën Kombëtare. U botuan për herë të parë me rastin e 100-vjetorit të lindjes më 2008 nga shtëpia botuese Çabej, drejtuar nga e bija, Brikena. Ai ndërroi jetë pak ditë pas ditëlindjes së tij të shtatëdhjetë e dytë, më 13 gusht të vitit 1980, në një klinikë të Romës. gsh

Më 10 korrik 1509 lindi John Calvini, reformues i madh i krishterimit evropian, pararendës i kapitalizmit

VOAL – Në gjysmën e parë të shekullit të gjashtëmbëdhjetë datojnë reformuesit më të mëdhenj të krishterimit evroan: John Calvin (Gjon Kalvin) dhe Martin Luter.

Calvini, megjithatë, ndryshe nga Luteri, donte krijimin e legjislaturës së një shoqërie të kapitalizmit të egër, ndërkohë që Luteri ishte i kufizuar për të marrë parasysh aktivitetin tregtar të borgjezisë si një aspekt të shoqërisë feudale që nevojitet për t’i dhënë më shumë hapësirë, por gjithmonë brenda kufijve të feudalizmit.

I lindur më 10 korrik 1509 në Noyon (Francë) Calvini shpejt u largua nga Kisha në mënyrë të vendosur, i bindur se lumturia e përjetshme është e destinuar për disa të zgjedhur dhe që jepet vetëm me anë të hirit të Perëndisë. Ai ishte gjithashtu i bindur se pas vdekjes, fati i shkuarjes në qiell ose në ferr ishte tashmë i paracaktuar. Ithtarët e tij gjithmonë kanë qenë të kufizuar për të shpenzuar jetën e tyre duke punuar, duke pritur një shenjë hyjnore.

Sipas mendimit të Calvinit, puna ishte e barasvlershme me lëvdatat ndaj Perëndisë. Calvini e shikonte punën si mënyrë për të lavdëruar Perëndinë dhe për të shprehur dukshëm në qëndrueshmërinë e besimit dhe bazimit të saj në hiret hyjnore. Vetëm nëse varen nga e mira e përbashkët, pasurimi dhe fitimi pasues konsideroheshin të drejta. Në këtë kuptim, Calvini konsiderohet pararendës i kapitalizmit. Puritanët e Evropës veriore ishin dishepujt e parë të Calvinit, për të ndjekur shembullin e diktuar nga teologu francez, duke përdorur një mënyrë jetese të drejtuar me kujdes, seriozitet, moderim dhe të bazuar vetëm në punë.

Edhe ekonomisti gjerman dhe sociologu Max Weber në librin e tij “Etika Protestante dhe Shpirti i Kapitalizmit” shpesh flet për marrëdhënien midis fitimit dhe kalvinizmit. Puna prodhuese sipas Calvinit, u bë një formë e lutjes, një ofertë për Zotin ndaj pasigurive të tyre. Por edhe sipas teologut dhe humanistit ishte e drejtë për të dalluar fajdet, me të cilat ata e shtypin dhe e vidhnin të varfërin, nga kredia, interesi dhe investimet produktive. Sipas Calvinit, edhe vetë feja u konsiderua gjithashtu parimi i vetëqeverisjes në sjelljen e përditshme.

John Calvini vdiq në Gjenevë më 27 maj 1564./Elida Buçpapaj

IN MEMORIAM- Profesor Vehbi Hoti, intelektuali i vlerave të mëdha të dritësimit pedagogjik të brezave- Nga Fran GJOKA

(Në kujtim të jetës dhe veprës së pavdekshme të Prof. Vehbi Hotit)

Një vit më parë u nda nga jeta profesori ynë i paharruar, Vehbi Hoti, që për 50-vjet me radhë ja kushtoi dijes dhe edukimit, edukatori i një qyteti të tërë, që aq shumë e deshi dhe aq shumë bëri ai për të dhe për njerëzit. Fëmijëria dhe adoleshenca nuk ishin të lehta për të, e ndoshta ky është shkaku i një miredukimi e shkollimi, me sakrificë, të cilët ai ka ditur t’i mundë shumë mirë. Shkollimi ishte pika më e ndjeshme e tij dhe që i hapi rrugë të reja për të njohur më mirë jetën. Që në rininë e hershme ai njihej si një djalë fjalëpakë, pa zhurmë dhe me energji të pashtershme, punëtor i palodhur në shërbim të arsimit të lartë, dashamirës që nuk iu dëgjua kurrë zëri për keq, gojëmbël dhe me kurajë, që mbronte me dinjitet pikëpamjet e tij. Një burrë që nuk e nisi dhe as e përfundoi karrierën e tij me bujë e reklama, por ua la të tjerëve të gjykonin për shërbimin perfekt dhe me sinqeritet që u bënte studentëve, por që vlerësoi me profesionalizëm, sinqeritet e dashamirësi, punën e mirë që bënin kolegët e tij. Shumë shpejt, profesor Vehbi Hoti u shndërrua një ndër figurat e dashura publike dhe i admiruar jo vetëm nga shkodranët, por nga e gjithë Shqipëria. Duke qenë një burrë me tradita të mrekullueshme fisnike dhe një familje intelektuale, të gjithë të shkolluar në universitetet tona shqiptare, ai ishte një njeri shumë i ndjeshëm, human e tepër miqësor, po kaq ishte dinjitar e konsekuent në gjërat themelore të bindjeve dhe ekzigjencave që të përbëjnë të plotë personalitetin e tij.

Energjitë e tij ai i vuri
në shërbim të studimeve, didaktikës, pedagogjisë dhe edukimit

Tek profesor Vehbi Hoti, mendimi dhe preokupimi i vazhdueshëm rrinte përherë zgjuar, ashtu si rri ndezur zjarri në një vatër të ngrohtë familjare, ëndërronte aspiratën e shpejtë dhe rrugën për demokraci të vërtetë dhe integrim dinjitoz dhe evropian. Them këtë, jo aq nga mosha, por nga energjia dhe vitalitetit që shfaqte në studime dhe kërkime në fushën e didaktikës, pedagogjisë dhe të edukimit në tërësi, nga ndihma dhe mbështetja që profesori ynë vazhdonte t’u jepte studentëve dhe kolegëve të tij pedagog dhe gjithë atyre që dëshironin t’i futeshin punës së bukur dhe të vështirë shkencore dhe pedagogjike. Profesor Vehbi Hotin kam pasur fatin ta njoh që në rininë time të hershme. Ai ishte shembulli më i shkëlqyer i njeriut të formuar me një personalitet dhe kulturë njerëzore. Janë pikërisht këto cilësi tepër të vyera që më nxit të hedh në letër këto radhë për jetën, punën dhe veprën e pavdekshme të këtij njeriu me shumë vlera në fushën e dijes dhe të prosperitetit tonë kombëtar. Ishte sa e lehtë, edhe aq e vështirë dhe, sipas kujtimeve që unë kam ruajtur për figurën e tij, ishte njeriu me vlera të përkushtueshme, me kulturë e vizion perëndimor, i talentuar, i përgatitur, emocional, i dhembshur, me vizion të gjerë për jetën, për familjen e shoqërinë. Ishte “i vështirë”, sepse profesor Vehbiu kishte lindur i talentuar, donte të punonte megjithëse në kushte të vështira në momente të tilla, kur vështirësitë familjare nuk e favorizonin sa duhet dëshirën edhe pasionin e tij. Megjithatë ai punonte e punonte dhe krijonte pa u lodhur njëkohësisht. Si qytetar aktiv i Shkodrës, Vehbiu po ngjiste shkallët e karrierës me shpejtësi marramendëse. S’kishte si të ndodhte ndryshe për një talent dhe shkencëtar që kishte hedhur me kohë ide, kishte botuar shkrimet e para shkencore pedagogjike e didaktike që në vitin e largët 1965, për të mos u ndalur për asnjë çast deri më 5 korrik 2023, ku zemra e profesorit pushoi së rrahuri.

Universiteti i Shkodrës ishte jeta e tij
Profesori i madh na la një pasuri të jashtëzakonshme shkrimore

Prof. Vehbiu thoshte: “Po të ishte e mundur të bëhesha edhe njëherë i ri, veç për Universitetin e Shkodrës do të dëshiroja të punoja e të kontribuoja me dëshirë e pa hezitim”. Janë me dhjetëra veprat e tij, me qindra kumtesa e referate të botuara në revista shkencore dhe të mbajtura në shumë simpoziume kombëtare e ndërkombëtare, me qindra artikuj pedagogjik e didaktik të botuara në organet e ndryshme të shtypit apo në revistat shkencore më prestigjioze të vendit dhe jashtë tij. Pra, gjithë jeta dhe veprimtaria 50-vjeçare e profesor Vehbiut iu kushtua zhvillimit të arsimit të lartë tonë kombëtar. Kështu, u bë shumë shpejt figurë e njohur, falë punës dhe djersës së tij brenda dhe jashtë Shqipërisë. Prof. Vehbiu është autor dhe bashkautor i shtatë botimeve monografike, të katër teksteve mësimore për shkollën e lartë dhe dy për shkollën e mesme. Ka botuar rreth 60 punime në shtypin shkencor dhe ka referuar mbi 50 sesione e konferenca shkencore brenda dhe jashtë Shqipërisë. Është kënaqësi të thuhet në ceremoninë solemne në korrik të vitit 2022, me rastin e 65-vjetorit të themelimit të Universitetit “Luigj Gurakuqi”, Shkodër profesor Vehbi Hoti iu dha titulli: “Profesor Emeritus”, nderimi më i lartë dhe i vetmi për një pedagog të këtij institucioni të lartë arsimor.

Në foto Prof. dr. Vehbi Hoti, gjatë marrjës së titullit “Profesor Emeritus”, korrik 2022

Në nder të profesorit të madh, Universiteti i Shkodrës organizoi konferencën me titull: “Jehonë auditorësh”, me rastin e 80-vjetorit të lindjes. Për më shumë se 15 vjet ai ka qenë Sekretar i Këshillit Shkencor të Universitetit, kryeredaktor i serisë të revistës shkencore të edukimit dhe për 13 vjet dekani i parë i Fakultetit të Shkencave të Edukimit dhe anëtar i Senatit të Universitetit të Shkodrës. Pasioni për auditorin e bën që më shumë se gjysmë shekulli, profesori ynë i paharruar të edukonte breza të tërë studentësh me përkushtim dhe pasion, ndaj dhe kujtimet, përshtypjet, mbresat e miqve dhe të shokëve të shumtë të tij janë të pashlyeshme, sepse ashtu siç thekson Prof. Dr. Tomor Osmani për figurën e ndritur dhe të pavdekshme të Prof. Dr. Vehbi Hotit: “Është dhe mbetët një nga figurat e shquara të shkencës pedagogjike shqiptare, autor i shumë veprave dhe studimeve shkencore nga fusha e pedagogjisë, mësimdhënies dhe didaktikës të botuara brenda dhe jashtë vendit”. Do të thosha me plot gojën se Vehbi Hoti mbetët integrali i vlerave gjurmëlënëse i dritësimit pedagogjik të brezave. Një jetë plot gjurmë, një jetë plot përkushtim, kjo ishte dhe mbeti deviza e jetës së Vehbi Hotit.

I thjeshtë, i ditur dhe i urtë si e vërteta

Një intelektual i fisnikërisë, i mendjes së ndritur. Ai dinte të mësojë të nderojë të tjerët. Për profesorin e paharruar mund të shkruhen plot kujtime, shkrime apo studime. Ai ishte dhe mbeti një thesar, një vlerë e shtuar e pedagogjisë shkodrane kohore e mbarëkombëtare. I thjeshtë, i ditur dhe i urtë si e vërteta. Fjala dhe shembulli i tij rrezatonin kudo mirësi, thjeshtësi e dituri. “Kam pasur fatin ta njoh nga afër kur unë botoja në organin shkencor të Universitetit apo në gazetën “Jeta e re” e Shkodrës, në kohën e tërmetit, asokohe unë shkoja në Bushat, Berdicë, Trush e Velipojë, Vehbi Hoti ishte sa i thellë e filozof i pedagogjisë, aq edhe i thjeshtë e gjurmëlënës, i dashur, e dashamir për botuesit. Me çiltërsinë e zemrës dhe bazuar në studimet e tij, me të drejtë do ta quaja Hasan Tahsini i Shkodrës e më gjerë. Botimet e tij janë të çmuara e me plot vlera. Ndihmesa e tij në arsimin e lartë, urtësia prej një intelektuali zemër drite nuk harrohen kurrë, -kështu e mbyll bisedën e tij poeti dhe shkrimtari dibran, Mevlud Buci. Veprën e tij e pasojnë tre djemtë e mrekullueshëm e të zgjuar në punën e tyre si: Dritani, me profesion jurist, Arbeni, pedagog për lëndën e Psikologjisë në Universitetin “Luigj Gurakuqi” Shkodër, Bledari, me profesion gazetar, aktualisht redaktor lajmesh në televizionin kombëtar Klan. Këta tre pasardhës shikojnë sot modelin e prindërve të devotshëm, babain e tyre të mirënjohur dhe të paharruar, të nënës së tyre, Fitnetit, që personifikon sot modelin njerëzor të nënës së dhembshur, që sa punoi, mbeti një profesioniste e rrallë në arsim, që rrezaton mirësi, një qytetare e denjë shkodrane e me emancipim bashkëkohor.

Njeri i vlerave të mëdha njerëzore

E takoja shpesh profesor Vehbiun në Shkodër e Lezhë, bisedonim për çështje të arsimit dhe shkollës dhe vija re se herë pas here shfaqte interesa të larta intelektuale për frymën e re perëndimore që po hynte në shkollat tona, veçanërisht kur biseda binte për temat e ndryshimeve të tranzicionit, gjithnjë ishte i hapur me atë vështrimin e ëmbël e të respektueshëm, fliste me pasion e logjikë dhe me argument për vlera e alternativa, për ide dhe mendime të dobishme për demokracinë në Shqipëri. Ky njeri i vlerave të mëdha ishte një shembull i shkëlqyer dhe i vlerave njerëzore, nga duhet të marrin shembull ideatorët e sotëm të fushës së pedagogjisë dhe didaktikës si dhe shoqëria njerëzore e ditëve të sotme. Ishte një pedagog me emër të madh, si Vehbi Hoti, vlen jo vetëm të kujtohet, por dhe të përgjithësohet dhe të kapësh dhe detajet më të vogla të aktivitetit të tij studimor 50-vjeçar, pasi dhe ato do të ishin dukuri pozitive për brezat e rinj pedagogë. Dhe, siç duket, do kalojnë plot vite e dekada të tjera dhe emri i ndritur Vehbi Hoti do të mbetet në kujtesën e brezave, ku sot është bërë shpirt e zemra e kujtdo. Kur bisedon me njerëz të profesioneve të ndryshme, e kujtojnë shpesh profesorin ku mbart një shtrirje të gjerë miqësie e shoqërie nga trevat shqiptare brenda dhe jashtë vendit, në fushë veprimtarie leksionesh, duke u skalitur në kujtesën e brezave studentë me atë portretin e një embleme të veçantë, që rrezatonte dashuri e respekt të ndërsjellë. Asnjëherë nuk i uli vlerat e tij, por qëndroi besnik i figurës morale e profesionale. Asnjëherë nuk dinte të diferencojë studentët sipas shoqërisë, miqësisë që kishte, por gjithmonë ishte pranë tyre, me pasionin që i jepte profesioni, edukimi, kultura e lartë shkodrane. Sa jetoi e punoi, Vehbiu kurrë nuk bëri kompromis me karakterin e tij edhe kur ishte përfitimeve e famës shoqërore e miqësore. Mbeti deri në frymëmarrjen e fundit i dashur me të vërtetën dhe i rreptë ndaj padrejtësive.

Një personalitet
si prof. dr. Vehbi Hoti mbetet i pavdekshëm

Sot u mbush plot një vit që është ndarë nga jeta, por trashëgimia e tij në fushën e arsimit dhe kërkimit shkencor do t’i rezistojë kohërave, kontributi i tij do të jetë vazhdimisht i dukshëm dhe me vlera të papërsëritshme. Pas shumë vitesh, mësuesit dhe studiuesit e ardhshëm do ta kujtojnë edhe më mirë thellësinë e mendimit të tij, aftësinë për të vëzhguar dhe eksperimentuar, për të bërë përgjithësime e nxjerrë konkluzione që do të ndihmojnë shkollën e shoqërinë në demokratizimin dhe emancipimin e tyre të mëtejshëm. Këtu më vjen ndërmend një thënie e Hygoit: “Njerëzit e mëdhenj bëjnë piedestalin, e ardhmja u ngre statujën”.

Ndërsa shkruaj këto radhë për ketë njeri që sakrifikoi shumë nga vetja për t’u dhënë dije e kulturë brezave, më vjen keq për harresën e organeve qendrore dhe atyre vendore në Shkodër. Kurrë s’ka punuar për lavdi, ndonëse lavdinë me punë e sakrifica e emrin e mirë la kudo, e meriton plotësisht, pas vdekjes, që t’i jepet titulli “Mjeshtër i Madh”. Për njerëz të tillë të ditur, të emancipuar, tolerant në shërbim të dijes dhe për 50 vjet me radhë mbajti titullin e lartë dhe të denjë “Njeri”, si Vehbi Hoti, sa shumë ka nevojë shoqëria e sotme shqiptare. Sa i thjeshtë në dukje, aq edhe i lartë e njerëzor ishte. Cilido që ka njohur apo ka lexuar për Vehbi Hotin, krenohet dhe frymëzohet dhe pyet veten: “Jeta vlen kur vihet në shërbim të mirësisë e diturisë”. Profesor Vehbi Hoti mbetet intelektuali i vlerave të mëdha të dritësimit pedagogjik të brezave. Përmes kujtimeve synuam të kujtojmë sadopak jetën plot aktivitet të një njeriu, humbja e të cilit një vit më parë preku thellë jo vetëm familjen Hoti, por dhe gjithë Shqipërinë dhe më gjerë. Ishte një humbje e madhe për shkencën pedagogjike dhe arsimin tonë kombëtar. Njerëz të tillë lindin rrallë, por mbetën përgjithmonë të pavdekshëm në mendjen e zemrat e popullit.
I paharruar qoftë vepra dhe kujtimi i tij!

RRUGËTIMI FILOZOFIK I PROF. DR. ISUF LUZAJ “PROFESOR I AMERIKËS” – Nga VILHELME VRANA HAXHIRAJ

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

Hasan MASURICA, në kodrina të Zarbicës testoi avionin e parë në gjithë Globin!- Nga REFIK HASANI

Më 13 nëntor 1850 lindi Robert Louis Stevenson, shkrimtari jashtëzakonisht i gjithanshëm skocez

Fundi tragjik i lidhjes së dashurisë mes Sami Frashërit dhe aktores Mari Karyan! Historia e panjohur e dijetarit shqiptar

Prof Dr Hektor Çoçoli me fat ai që e ka mjek e pedagog Nga Agron SEJAMINI

Kamala Harris dhe babai i saj

Jimmy Carter kremton 100 vjetorin e lindjes

Misteri i vrasjes së Zija Dibrës: E vranë krerët e VMRO-së…

Nga grabitja e bankave, te dekadat në burg e miqësia me një bretkosë- Cili është Pepe, presidenti uruguajan që magjepsi botën e ndërtoi një nga demokracitë më liberale në botë

Arbri Kopliku i riu nga Shkodra që përgatitet të nisë studimet në Harvard

I ati i kërkoi të bëhej doktor, por Eqrem Çabej iu përkushtua gjuhësisë! Nga braktisja e Fakultetit të Mjekësisë, te studimet në Vjenë

Më 10 korrik 1509 lindi John Calvini, reformues i madh i krishterimit evropian, pararendës i kapitalizmit

IN MEMORIAM- Profesor Vehbi Hoti, intelektuali i vlerave të mëdha të dritësimit pedagogjik të brezave- Nga Fran GJOKA

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

Komentet

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

NEWS LETTER

SOCIAL