Tash në pleqëri, ndjej detyrim të rrëfej të vërtetën time, ashtu siç e jetova. Të flas për burrat modestë, që s’u mburrën ndonjëherë me bëmat e tyre dhe për të tjerët që regjimi u mbylli gojën e, i groposi në skërkat pa emra. Në asnjë rast s’marr përsipër, të uzurpoj monopolin e së vërtetës apo, të pretendoj dafinat për një ngjarje, ku qeshë i pranishëm rastësor, ndonëse u rreka me shpirt të ndihja sadopak miqtë e mi, që më shmangën me takt dhe me dashamirësi: “Byrazer, hap sytë… mos u përzje… se edhe dy muaj e pak të kanë mbetur”! Merak që m’u qep si hajmali, nga mëngjesi i datës 21, 22 dhe 23, maj 1974, madje më ndoqi edhe muajt në vijim, gjersa më liruan. Sidoqoftë, gjithë ç’pashë dhe dëgjova ato tri ditë, s’do doja t’i merrja në varr.

Për herë të parë dëgjoja të flitej hapur mbi këtë temë, paçka se gjithë jetën kisha qenë nën mbikëqyrje, por kur i dëgjova hamendësimet nga goja e një protagonist, ishte e veçantë. U përpoqa të gjeja të afërm të Aliut, gjersa kontaktova një fshatarin e tij, që më rekomandoj një të mbesën, martuar në Uznovë.

E takova dhe i rrëfeva kush isha, po s’më mirëpriti, madje më dha të kuptoj se veç mbiemrit të vajzërisë dhe qenies nga një mëhallë, s’e lidhte gjë me Afi Hoxhallarin.

Bashkëfshatari, ngulmoi në të tijën:

“S’di ç’të ka thënë, e ka çupë vëllai. Ajo është bash shkaktarja e sherrit me vajzën e Zejnullahit, që u bë shkas për arrestimin dhe dënimin e xhaxhait”.

“Mbase gabon, ajo pranoi që janë nga një mëhallë, por s’kanë lidhje gjaku”.

“Ç’llafos, e njeh ti apo unë!? Jemi rritur në një fshat”!

“Kështu tha”!

“Pa-pa-pa ç’lepuj, iu kanë hyrë ethet e frikës, sa mohojnë edhe të afërmin”?!

“Ajo s’pranoi të kishte lidhje”.

“Do vemi bashkë”?

“Dakord”.

Shkuam të nesërmen.

Punëtorët ishin mbledhur xhumbë te hangarët dhe diskutonin për politikë, dikush ulërinte se e ardhmja do të jetë më e mirë, tjetri ia priste se do vdisnin urie, ngaqë fermat po ua ndanin bejlerëve dhe agallarëve, të rikthyer në pushtet.

Bashkëshoqëruesi hyri, dhe pas dy minutash doli në shoqërinë e një zonje mbledhur me shami. Njoha gruan e ditës së parë, që sa më pa u skuq spec, mbase e terrorizoi prania e një të panjohuri.

“Pse e mohove xha Alinë, moj shushkë”? – iu shkreh bashkëfshatari.

“Kam kalamaj, Selo”! – u gjegj dhe iu çakërritën sytë.

“Ky është mik i xhaxhait, moj teleshmëne”!

“Unë s’mbaj mënd xhaxhanë, jo miqtë e tij”!

“S’e kupton që komunizmi i ktheu patkonjtë nga dielli, moj teveqele”?!

“Aman Selo, na more më qafë”! – iu lut gati në lot.

“Më fal! S’ke pse tutesh, kohët kanë ndryshuar”, – ndërhyra.

“S’na mbron kush ne, o vëlla! Ata të marrin ymrin”!

“Natyrisht kanë mbjellë frikë, po të jesh krenare për xhaxhanë tënd, që iu kundërvu sistemit pa iu dridhur qerpiku dhe sot meriton të nderohet”.

“Ku do ta gjejmë që ta nderojmë, i ka humbur emri dhe hija”! – u shkreh në vaj.

Teksa rrekej të mbyste dënesat, supet iu drodhën dhe herë-herë kthente kokën drejt hangarëve.

“Pse druhesh”? – e pyeta.

“Kam kunatin këtu”!

“Thirre, ç’të keqe ka”?

“Do marrë vesh brigadieri”!

“Punë e madhe, po pastaj”? – u hodh bashkëfshatari.

“Na hoqe kafshatën e kalamajve, Selo”!

“Akoma ke frikë ti? A e di kush është ky”? – shënjoi me gisht nga unë.

“Jo”!

“Shefi i kuadrit të Degës së Brendshme, moj tutkune”!

U step, ndofta s’u besoi veshëve.

“Lermë rehat, Selo vëllai, mos u tall me mua”!

“Pse, për t’u tallur kemi ardhur ne?! Është pe vërteti, o shushkë”!

Hija e policëve të komunizmit dhe uniforma blu, ishte më shumë se impresion, për mbesën e një të dënuari politik. Një polic i asaj kohe, të kallte datën, shefi i kuadrit të bënte gjëmën, vetëm emrin t’iu dëgjoje, jo të kishe të bëje me ta.

Nga poshtë shamisë, ngriti një palë sy të shqyer e të përlotur që shprehnin frikë, panik, terror, pyetje, shpresë… dhe m’i nguli me mosbesim.

“Motër, është e vërtetë! – ndërhyra. – Tash ca muaj gjërat kanë ndryshuar, polici dhe shefi i kuadrit, s’janë më qenie të pakapshme nga njeriu i thjeshtë. Perënduan shefat që bënin biografitë, në demokraci bëjmë vetëm politikën e personelit”.

Ngriu me kryet lart, mbi fytyrë iu ndeh një zbehtësi meiti, iu morën këmbët dhe u plas mbi një cung fiku.

“E vërtetë është kjo”? – pyeti sy çakërritur.

“Sigurisht”!

Punëtorët që panë kolegen duke qarë, u afruan, por s’e kuptuan ç’kish ngjarë. Nja dy të rinj që më njihnin qysh nga fushata zgjedhore, m’u drejtuan:

“Shefo, ç’e mirë të solli këtyre anëve”?

“Kisha një takim me këtë zonjën”!

“Me këtë?! Kjo është shoqe, i nderuar”!

“Pse e gjykoni keq”?

“Është me komunistët”!

“S’besoj të jetë e tillë, mbesa e mikut tim të burgut! Përsërite se s’ma zuri veshi”? – dhe zgjati qafën.

“Është plotësisht e vërtetë”!

“O Zot, ç’kemi hequr ta bindnim, të votonte për ne”!

“Për Partinë Demokratike kam votuar”! – u hodh gruaja, nga trungu ku ish ulur.

“Jo moj, jo”!

“Për kokën e fëmijëve”! – u betua.

“Na e prure majë hundës, moj të ngrënça hallvanë”!

“Ç’të bëja, kisha frikë”!

“Nga kush, moj”?

“Nga brigadier”! – dhe ktheu kryet e tromaksur.

“Nga ai spiuni, moj”?! – e pasoi me një sharje ordinere.

“Qetësohu, do takohemi më vonë”, – e mbylla, u zgjata dorën dhe u largova. Pa hedhur pesë hapa, dëgjuam:

“Selo, o Selo”! një meso burrë iu afrua dhe diç folën.

Kur erdhi, më kumtoi se pasdite do takoheshim me vëllanë e Aliut dhe burrin e mbesës.

Në orën e caktuar, zura një tavolinë karshi një të moshuari, që e njihja nga koha e internimit dhe një më i ri.

Kur erdhi Sela, iu drejtua klientëve kundruall:

“Pse rrini atje”?

“Kemi një takim”! – u hodh më i riu.

“Me kë, o”?

“Me një mik”! – ia pati i vjetri.

“E njihni”?

“Jo”!

“Ky është miku”!

“Si!? Ky me ty”!?

“Po”!

“Tamam ky”!?

“Ky po ju them”!

“Si, si, ky”!?

Gajasjes së Selës, dy të tjerët, iu përgjigjën me habi, kurse unë s’po iu besoja syve.

Me Muharremin kisha punuar dy vjet dhe s’e kisha ditur, se mund të kishte ndonjë lidhje me Aliun. Mbante mbiemrin Hoxha dhe hiqej veteran lufte, të gjithë i druheshin, sepse e mendonin hafije, unë më shumë se të tjerët. Prej vitesh shërbente në stallat e kuajve dhe qeve; atje hante, atje flinte, atje rrinte, në fshat shkonte një, apo dy here, në muaj.

Përflitej për vese, sidomos në çështje nderi dhe kishte relata të ngushta me brigadierin e operativin, gjë që më detyroi t’i rrija larg. S’e imagjinoja pse sillej kësisoj, ndoshta bënte jetë dyfishe, si shumë anonimë në atë regjim, por qenia partizan, m’u duk e mjaftë, për të ruajtur distancën.

Jetë dyfishe

O Zot, ç’tjetërsim pësoi personaliteti në socializëm! U deformua karakteri, u përçudnua mentaliteti dhe individi bënte jetë të dyzuar; qeshte kur duhej të qante, qante kur duhej të qeshte, të tjera bluante në tru, të tjera shprehte.

Lindi homo-amorfi, hibridi ‘Shiva’ gjysmë burrë e gjysmë grua, roboti me mekanizëm të komanduar, në vend të trurit, me zemër krudele që qarkullonte limfë, në vend të gjakut. U projektua; l’uomo nuovo, impianti me zemberek, në vend të trurit, robi-kameleon, me njëqind lëkurë, vampiri homofag, me dhëmbë çatallë, kuçedra e gatshme të shqyente të afërmin, në emër të Partisë, madje t’i pinte gjakun, evlatit!

Për t’ju fshehur ndërgjegjes, sajuan pamjen-karnaval dhe ngjitën maska për t’iu mbuluar hallkut. Lejfenizimi ngjizi dhe instaloi sistemin e regjimin maskë!

Maska dhe maska, dhe maska kudo…!

Një për rrugë, një për punë, një për mbledhje, një për kafene, një për shkollë, një për stadium, një për kinema, një për teatër, një në takime me të njohur, një me të panjohur dhe kur mbyllej dita e kthehej në shtëpi, i flakte mënjanë, për të vënë më të shëmtuarën, maskën familjare.

Maska shtëpiake ishte më e pështirë, sepse lipsej cicëruar me masë edhe brenda kuvlisë. Mos o zot të shpëtonte ndonjë xhevahir që e dëgjonin fëmijët dhe të nxirrnin zbuluar në mexhlis.

Në shtrat ku shpresoje të ishe i njëmendtë, duhej të zotëroje orgazmat dhe të dominoje ëndrrat, se vaj medet, po të shfaqej ndonjë fantazmë borgjeze, që ndëshkohej njësoj si zhgjëndrrat.

Askund dhe askush s’guxonte të shfaqte fytyrën reale. Mbase në arkivol! Por, pasi të shprehje kënaqësinë se po vdisje i lumtur, që lije Partinë të fortë! Pra, edhe pasvdekja, dënohej njësoj…! U gjeneruan maskat. Maska dhe maska, dhe maska kudo…! Lipsej të mohoje të tjerët dhe veten.

Propaganda, premtoi lugën e florinjtë dhe të ardhmen e ndritur. Teksa lufta klasore lëshoi frerët dhe vazhdonte të prodhonte armiq në fshat, në qytet, në qendra pune, në shkolla, në reparte ushtarakë, gjer në celulën familjare, një urrejtje e shfrenuar, që do ta zilepsnin edhe kanibalët, u kall në gjirin e masave; eliminuan etërit e Kombit, elitën intelektuale, patriotët e pavarësisë, të edukimit, të evropianizimit; bllokuan gjer në ndrydhje dhe i zëvendësuan me paçavuret bolshevike të socrealizmit (gënjeshtrës), literaturën e traditës dhe trashëgiminë popullore; didaktikën ‘Makarenko’ e shndërruan në palavi sociale, që ndikoi në intoksikimin kolektiv.

Banditët antropofagë, iu këndonin vrasësve:

“Tradhtarët porsi miu, i dënon Bedri Spahiu…”! “Armiqtë në varr, tradhtarët në litar! T’u pimë gjakun! T’u bëjmë hakun! T’i varim! T’i vrasim! T’i presim! T’i dhjesim”!

“Urra-a-a-a”! ovacionet i dhanë emrin epokës. Nisi tollovia kolektive:

Shembull themeli edukativ, u bënë anëtarët e Byrosë Politike të Komitetit Qendror të Partisë së Punës Shqipërisë, lapërdharët që zgërdhiheshin në posterat e ngulur në fasadat e atdheut, që ndanë gratë dhe braktisën fëmijët, për t’iu gëzuar të rejave të bukura, të arsimuara, sidomos të partishme.

Majmunët i imituan dhe anatemuan të afërmit e farefisin, nënën, babanë, motrën, vëllanë, pse s’u bënë me komunistët në kohë të luftës, po zunë barrikadën matanë.

U shprish gjenetika, lindi një grup gjaku “komunist”, që nën shembullin e shëmbëlltyrave pa din e iman, qenë gati të këpusnin çdo gjen e çdo fije, që i lidhte me familjen; emër, mbiemër, racë, fis, të afërm e të largët, madje të ndërronin edhe gjakun.

“Do bëj dializë”! – ulërinin delirantët në delirium ideologjik.

“Nga se vuani”? – i pyeste mjeku.

“Nga epilepsia klasore”!

“Ju zuri, do ta hiqni”! – këshillonin pragmatistët

“Duam gjak të ri”! – ngulnin këmbë delirantët në delirium.

“Ç’gjak o rezilë”? – merakoseshin prindërit.

“Gjakun e Partisë”! – dhe delirantët flaknin portretin e prindërve e, puthnin “Njëshin”.

Telendarët u vetë-shpallën vullnetarë permanent. S’lanë aksion rinie pa marrë pjesë, për të “pastruar” biografinë. Vunë në qafë nga një shami me surratet e dy të pafytyrëve, një djali-femër, me kazmë e, një femre-mashkull, me pushkë dhe punonin sa për tre, me synim të mbushnin gjoksin me SSS, S, S, S, S, të mëdha e të vogla. Sa mbyllej muaji, e shtynin edhe një, edhe dy, edhe tri të tjerë.

“Do rri gjersa ta përfundojmë këtë vepër”! – shpallte telendari.

“Sikur të bënim dhe një hekurudhë tjetër”! – hidhej i ngjashmi.

“Për ku, ore”?

“Për në Sazan, pastaj dhe një tjetër nga Sazani në Durrës”!

“Sikur është det në ato anë”!

“Ku lë det pa tharë dhe mal pa çarë, Partia jonë syshqiponjë”!

“Të rrojë Partia”!

“Parti, gjithë bota”!

“Urra-a-a-a! Parti-Enver, jemi gati kurdo…”!

“Pse mos të bëjmë edhe një për në hënë”! – hidhej më telendari.

“Për në hënë”?!

“Pse jo”!

“Të lumtë goja! Si s’na shkoi mëndja më parë”!

“Ku do t’i mbështesim shinat”? – shprehte habinë ndonjë skeptik.

“E di Partia dhe shoku Enver”! – ja priste gjak-shprishuri.

“Të rrojë sa malet shoku Enver”!

“Urra-a-a-a! Parti-Enver, jemi gati kurdo…”!

“Pse ore, para nesh do shkelkan imperialistët amerikanë”?! – mbronte idenë i pari.

“Varu torbën mashtruesve, me siguri s’kanë për të shkelur”!

“Po për ideal, vetëm marksizëm-leninizmi ngadhënjimtar, mund të zaptojë rruzullin dhe galaktikat”!

“Lavdi Marksit, Engelsit, Leninit, Stalinit”!

“Edhe Enverit”!

“Enverit mbi të tjerë, se po Lufton fyt a fyt, me armiqtë e komunizmit”!

“Është fanari ndriçues i proletariatit botëror”!

“Oh, ç’fat na ra në pjesë”!

“Lum ne që lindi Enveri këtu”!

“Mirë se erdhe Enver djali, se neve na mori malli”,- iso djema.

“Marrtë nga ditët e mia”!

“Edhe nga të miat”!

“Si do na kish vajtur filli, po të mos kish lindur fare, ose të kish lindur në Amerikë”?!

“Shë-ë-ët, trys bythën, vetëm kjo tokë lind luanë”!

“Sikur kam dëgjuar edhe për një andej nga Kina…”?

“Dy luanë që ka bota, një Azia, një Evropa…”!

“Ehu-u-u, i madh është kinezi, po joni është gjigant”.

“Urra-a-a-a! Parti-Enver, jemi-gati kurdoherë”.

“Baba, të urrej”! – mallkonte plëngprishësi.

“Unë të dua, o bir”! – ia kthente i ati.

“Pse më linde kulak”? – akuzonte laneti.

“Na bënë të tjerët, unë linda zengjin”!

“Nënë, pse më zure me babanë”? – i kthehej s’ëmës.

“Me kë të zija, o bir”?

“Me Partinë, moj”

“Ku kishte Parti atë kohë”?

“S’e njeh sekretarin e byrosë, ti”!

“Hodon, ore”!

“Po, moj”!

“Ai ishte dy vjeç, kur të linda ty”!

“Më zije me t’anë, sepse ai dinte të pillte komunistë”!

“Ai ishte xhandar, o bir”!

“Ashtu të është dukur ty, ka qenë i maskuar me mision Partie”!

“Se dija, kur të bëj për së dyti, do ta kem parasysh”!

Lapangjozët merrnin nga sytë këmbët, për të humbur gjurmët, fshatit, qytetit, lagjes, mëhallës, rrugicës, shtëpisë, fisit, vëllazërisë. Djem si nuri, kurdisnin martesa me vajza komunistësh, për te qëndruar në krahinën ku kryenin shërbimin ushtarak. “Le të jetë ç’të jete fare e përdalë, qorre, sakate, e urtë, malukate, vetëm t’i shpëtojmë luftës, e ndërsenin, e nganin pa njohur trutharët!

Që qenë gati të bënin çdo marrëzi, për mbijetesën të fëmijëve që mëtonin të sillnin në jetë, lidhën martesë me një femër për t’i shpëtuar baltës dhe bukës së misrit, me gjyvendenë të pacipë të qytetit apo çyryk, sifilitike dhe veneriane, me kusht që të ishte e afërt me pushtetin dhe t’i siguronin dhëndrit jetesë komode. Memorie.al