Artist virtuoz me karrierë ndërkombëtare, Florian Vlashi prej pothuajse tre dekadash jeton në La Coruña të Spanjës, duke u bërë një ambasador i kulturës shqiptare, të cilën e përfaqëson denjësisht në skenat botërore, një mision të cilin ai e kryen më së miri nëpërmjet përhapjes së artit dhe kulturës sonë nëpër botë. Po si nisi rrugëtimi i tij?
“Vij nga fëminia ime”, do të përgjigjej ai duke cituar Princine vogël të Antoine de Saint-Exupéry- së, në një prej intervistave për revistën spanjolle “Mundoclasico“[1]. Kjo etapë e parë jetësore, e cila lë gjurmë dhe brumos personalitetin, rrugëtimin dhe proçesin e rritjes përgjatë “këtyre 4000 ditëve që përfshijnë fëmijërinë”, vazhdon më tej Vlashi për “Mundoclasico-n”.
I lindur më tetë nëntor të vitit 1963 në një prej familjeve të nderuara të qytetit të Durrësit, Florian Vlashi kaloi një fëmini të lumtur dhe të ushqyer hap pas hapi nga interesa artistike e kulturore. Ai ishte bir i një mësueseje të përkujdesur dhe i shkrimtarit, regjisorit dhe përkthyesit të njohur Gjergj Vlashi. Duke folur jo pa nostalgji për ato vite të shkuara, ai shprehet se jeta e tij ishte e ndarë midis dy botëve, të asaj bote të madhe që përfaqësonte realitetin e shoqërisë shqiptare të kohës dhe të një mikrobote të kufizuar brenda katër mureve të shtëpisë. Kjo e fundit ushqente tek ai një energji të pashpjegushme, e cila e mënjanonte plotësisht prej asaj çfarë ndodhte jashtë. Nga rrëfimi i tij për vitet e fëmijërisë, kuptohet fort mirë se dashuria e madhe dhe e vazhdueshme për artin nuk i erdhi rastësisht. Pasuria më e madhe që zotëronte familja Vlashi ishte biblioteka e stërmadhe, në raftet e së cilës gjendeshin me mijëra libra, duke filluar nga klasikët grekë e deri tek modernistët e ndaluar, që nga albumet e pinakotekave të mëdha të artit klasik dhe e deri atij bashkëkohor, si dhe mbi 250 disqe të muzikës klasike, po ashtu edhe muzikë të regjistruar nga vetë Gjergji, të koncerteve të RAI-t apo të premierave të veprave bashkëkohore.
Ishte i ati që e këshillonte jo vetëm për librat që duhet të lexonte, por që edhe me shumë durim i shpjegonte artin kubist të Picasso-s, readymade-t e Duchamp-t apo përmbajtjen e baleteve te Stravinskit.
Foto nr. 1
Biblioteka e shtëpisë në Durrës e Gjergj Vlashit
Të dy prindërit më drejtonin me një formulë magjike “… shumë disiplinë dhe shumë dashuri, por gjithmonë duke luajtur” thotë ai në po të njëjtën intervistë. Në shtëpinë e tij ai ishte gjithashtu i rrethuar nga miq të familjes që i ngjallnin kureshtje, muzikantë, shkrimtarë, aktorë, intelektualë të njohur, mes të cilëve edhe Ismail Kadare, i cili e cilësonte shtëpinë e Vlashit si “Lidhja e shkrimtarëve dhe artistëve”. Kjo mikrobotë pra ndikoi në mënyrë mbizotëruese në formimin e interesave të tij të hershme artistike dhe kulturore, duke e futur natyrshëm në universin magjik të artit, në një kohë kur “arti ishte e domosdoshme për të jetuar (Oscar Wilde)”, për të mos vdekur nga e verteta (Nietzsche)”, thotë Vlashi. Por ajo gjithashtu e ruajti prej mediokritetit të një shoqërie të kontrolluar nga ajo dorë e hekurt, e cila i shtynte njerëzit drejt një rryme të vetme, drejt populizmit apo zërit të “masës”. T’i shmangeshe kësaj vorbulle ishte, në mos e pamundur, posaçërisht e vështirë, dhe në rastin e Florianit, arratia më e mirë për këtë ishte zhytja në bibliotekë.
Që do të studjonte edhe muzikë, kjo ishte e zgjedhja e padiskutueshme e prindërve të tij, por vetëm kaq. Violina, instrumenti që do ta lidhte me muzikën që prej fëminisë, u përcaktua pasi kaloi me sukses konkurrimin, në moshën gjashtë-vjeçare, në shkollën e muzikës së Durrësit.
Mbresat e ditës së parë të shkollës si dhe të atyre viteve të para ai i hodhi në letër, dhe rastësisht ato ranë në dorën e Kadaresë, i cili, i entuziasmuar nga shkrimi, vendosi t’i botojë në gazetë nën titullin “Premtimi”.
E mbaj mend si tani ditën e parë të shkollës në Durrës. Ishte klasa e parë djathtas në hyrje. Jam ulur në bankën e fundit në rreshtin nga dera. Shoku i bankës ishte Edisoni. Unë isha i lumtur atë ditë, ndërsa Edi nuk pushonte duke qarë. E shikoja me habi dhe nuk e kuptoja pse qante. Edhe ai më shikonte me habi dhe nuk e kuptonte pse isha i lumtur.
Nga profesorët e violinës, kush më shumë e kush më pak, të gjithë kanë lënë gjurmë tek unë, por nuk e harroj atë që më vuri duart në violinë, Stathi Qehajefin. Mësimet me profesor Stathin më kujtohen shumë mirë. Kishte një metodë interesante për të nxitur fëmijët në studim; në mur kishte vënë një tabelë ku, me kuadrate e kryqe, jepte ecurinë e nxënësve çdo ditë si të ishte një garë sportive.
Një ditë ai më pyet “Si e ke ushtrimin?” “Mirë, veç një masë nuk më del…” “Për një masë nuk ka problem” më thotë dhe ma kalon ushtrimin. Atëhere unë, kur merrja ushtrimin e ri, kërkoja masën më të vështirë dhe studjoja të gjithë pjesën përveç asaj mase. Në këtë mënyrë fitoja mjaft kohë… deri sa një ditë me thotë me një ton të ftohtë: “Për herën tjetër dua të më sjellësh të gjitha masat që ke lënë pa bërë !”. Tronditja ime merret me mend. Duhet të studjoja të gjitha ato “masat e zeza” të të gjitha pjesëve. Një tmerr! Edhe sot e kësaj dite unë filloj të punoj një vepër gjithmonë nga “masat e zeza”.
Ishte mësimi i parë që më dha ai mbi ndershmërinë në profesion e për sforcimin deri në vuajtje për të realizuar diçka. Atë ditë, për herë të parë, pata parandjenjën se violina do të ishte miku dhe armiku im…
Me profesor Stathin u lidhëm shumë. Im atë, që bisedonte shpesh me të për letërsinë dhe shkëmbenin libra, më thoshte se ishte mjaft i kulturuar e fliste shumë gjuhë. Mua, bashkë me dy nxënës të tjerë nga klasa, na mbante shumë afër dhe na thërriste shpesh në shtëpinë e tij. E kalonim shumë mirë dhe, kur iknim, na jepte disa lodra të vogla plastike që për ne ishin mrekullia vetë.
Në vitin tjetër shkollor nuk erdhi më … Na thanë se e kishin arrestuar si agjent… Në një fotografi të madhe ku kishim dalë ne nxenesit me të, fytyrën e tij e prishën me stilolaps. Askush nuk fliste më për të sikur kurrë nuk kish ekzistuar.
Foto nr. 2
Florian Vlashi në klasë të parë, përkrah Fatmir Libohovës (drejtori i shkollës së muzikës). Figura e prishur me stilolaps është e profesorit Stathi Qehajefit (1970)
Disa vite më pas, duke kaluar nga rruga e gjykatës, ndalon para meje një makinë policie nga ku zbresin dy policë që mbanin nga krahët një njeri. Ishte profesor Stathi. M´u duk krejt i bardhë në fytyrë. Unë mbeta pa lëvizur në mes të rrugës dhe m`u mbushën sytë me lot.
Pas disa kohësh na thanë se kish vdekur në burg…
E kujtoj shpesh atë moment para gjykatës. Ishin vetëm disa sekonda. Duhet ti kisha folur, ta përshëndesja, t´i thoja se e kujtonim shumë apo ta falenderoja për lodrat. Sa mirë do kish qenë për të një fjalë e mirë në ato momente. “Për herën tjetër dua të më sjellësh të gjitha masat që ke lënë pa bërë!”… Kësaj here, profesor, e kam të pamundur ta korrigjoj gabimin.
Kur vij për pushime në Durrës gjithmonë shkoj tek shkolla. Në verë aty thuajse nuk ka njeri. Dëgjohet ndonjë nxënës që studion piano dhe unë, nën tingujt e asaj pianoje të çakorduar, shëtis pa ngut duke u futur në të gjitha sallat, klasat, banjot. Ritmi i hapave të mi dhe jehona e tyre në koridoret bosh kanë diçka ndërmjet misterit dhe melankolisë…
Në fund ndaloj tek banka e klasës së parë. Kanë kaluar mbi 40 vjet dhe unë akoma nuk e kam kuptuar kush kishte pasur të drejtë atë ditë, unë që isha i lumtur apo Edisoni që qante[2].
Çdo i vogël që i vihet studimit të muzikës, është i privuar nga gëzimet e moshatarëve të fëmijërisë, nga lodrat dhe argëtime të tjera. Padyshim që asnjë fëmijë i vogël nuk mbyllet brenda katër mureve me dëshirë, i detyruar që të përsërisë disa masa me dhjetëra herë. Por, nga ana tjetër, kjo rutinë e mërzitëshme është një mësim i madh për jetën edhe pse paradoksale për vetë moshën. Ndryshe është kur një fëmijë i vogël merr një lodër një ditë dhe e “hedh” për ta ndërruar me një lodër tjetër, ndërsa me instrumentin ndodh e kundërta, atë e ke po aty. Çdo ditë ke bërë nga katër masa, pas disa kohësh mund të jesh në gjëndje të interpretosh një vepër të tërë. Dhe kështu, mësimi më i madh që merr një fëmijë për jetën është se suksesi arrihet “gurë më gurë” dhe nuk vjen nga rastësia me një shkop magjik. Vështirë që një fëmijë i vogël të ndjejë kënaqësi kur fillon studimin, sidomos violinën, e cila, ndryshe nga piano për shembull, që mjafton të godasësh në tastierë për të nxjerrë tinguj, nëse nuk di t’i biesh nxjerr veçse zhurmë. Pra janë një seri gjërash komplekse, si muskuli, intuita, veshi, pozicionet etj, që të mundësojnë për të nxjerrë një tingull të bukur a një intonacion të saktë.
Siç u përmend edhe më lart, vajtja në shkollën e muzikës për Vlashin nuk ishte rastësi (jo vetëm për faktin e ndikimit të prindërve intelektualë, por edhe afërsia e banesës së tij me shkollën e muzikës), por nuk ndodhi kështu me përzgjedhjen e instrumentit të violinës.
Eshtë i njohur fakti, që instrumenti të izolon dhe kjo gjë bëhet shumë e trishtueshme për një fëmijë (madje Vlashi thekson gjatë një bashkëbisedimi, se nga përvoja e tij personale nuk do ta rekomandonte këtë izolim për një fëmijë të asaj moshe), por është vërtetuar ndërkohë që fëmija ta dashurojë krejt natyrshëm muzikën dhe instrumentin e tij, kjo ndodh kur ai luan me fëmijë të tjerë duke mos e konsideruar më instrumentin si një detyrim, por si lojë. Vetë shprehja “luaj në instrument” është shumë e bukur (ndonëse jo e përdorur në të gjitha gjuhët, p. sh në Spanjë thuhet “prek instrumentin”, në Rumani “tingëlloj në instrument”), është si të thuash një çelës sekret për ta joshur fëmijën në lojën me instrumentin.
Foto nr. 3
Florian Vlashi në klasë të pare (1970)
Në bisdë me të, Floriani rrëfen se në dashurinë e tij të vërtetë për violinën, krahas kalimit të viteve, do të ndikonin edhe faktorë të tjerë. Një prej tyre, ishte pjesëmarrja në orkestrën e harqeve të shkollës, e cila, që në çastin e parë solli një kthesë e madhe në marrëdhëniet e tij me muzikën. Një tjetër fakt i treguar me shumë fanatizëm prej tij, është violina e re që i solli i ati nga Pogradeci në kohën kur atij, tashmë 13 vjeç, i duhej të luante me një violinë 4/4 nga ajo në ¾. Ishte një instrument që tingëllonte aq bukur sa u dashurova me zërin e tij, tregon ai me shumë entuziasëm sikur të përjetonte po të njëjtat emocione të shumë viteve të shkuara.
Pyetjes se kush ka qënë njeriu, që e inkurajonte dhe tek i cili kishte besim që do t’ia dilte, ai, pa asnjë lloj mëdyshje, i përgjigjet se gjatë tetë viteve të para ka patur mbështetjen e familjes dhe sidomos të të atit, që e ushqente me dashurinë për artin, por edhe të së jëmës përsa i takon formimit të dispilinës së punës. Por ai i është gjithashtu mirënjohës mësuesve të tij të shkollës së muzikës, që edhe pse të rreptë, e kanë mbështetur në çdo hap të rrugës së tij, në mënyrë të veçantë profesori i violinës Vaso Papa.
Pasi dëgjon një rrëfim të tillë, pyetja që të lind natyrshëm dhe që të ndjell kureshtje është: nëqoftëse nuk do të ishte violina zgjedhja e Florit, në cilin drejtim do të kanalizohej rrugëtimi i tij? Edhe në këtë rast, pa mëdyshjen më të vogël, ai përgjigjet: sigurisht diçka që do të lidhej me botën e artit, pasi shkencat e sakta më dukeshin të ftohta edhe të largëta, edhe pse në vetvete muzika është shkencë më vete. Por pavarësisht kësaj, ai ndërkohë shprehet me bindje që muzika lidhet në një farë mënyre me shkencat dhe për këtë i referohet disa koncerteve që ka bërë me temën “muzika dhe matematika”, të cilat i vlerëson ndër koncertet më të sukseshme për të rinjtë dhe me shumë interes në llojin e tyre. Duke iu rikthyer idesë se nëse jeta e tij nuk do i kushtohej muzikës, ai flet për dashurinë për letërsinë, e cila mbetet pasioni i tij i dytë. Dhe për këtë përmend intervistën e dhënë në revistën spanjolle, ku në lidhje me pasionin e tij të hershëm për letërsinë kujton se, një nga librat e tij të dashur të fëmijërisë, Fari në fund të botës i Jules Verne-it, në një farë mënyre kishte shënjuar apo paralajmëruar të ardhmen e tij. Prej Durrësit të tij të dashur, ai u vendos në një qytet të bregdetit spanjoll që, siç thotë ai vetë, është qyteti me farin më të vjetër të botës dhe që, si çdo qytet i tillë, është i hapur në të gjitha drejtimet, po ashtu edhe për dashurinë e madhe për muzikën.
Pas përfundimit të shkollës së mesme të muzikës, ëndërra e Vlashit ishte, padyshim, vazhdimi i studimeve në Institutin e Lartë të Arteve. Por kjo dëshirë e zjarrtë u shoqërua nga një gotitje e madhe: iu mohua e drejta të merrte pjesë në konkursin e pranimit për shkak të problemeve biografike. U detyrua kështu të punonte për një periudhë një-vjeçare në prodhim. Duke pohuar me sinqeritet se puna është gjithnjë nder, pavarësisht se çfarë bën dhe ku punon, ai ndërkohë nuk i fshihet faktit që ky detyrim jo vetëm që i humbiste kohë, por shoqërohej edhe me frikën e lëndimit të duarve apo kontraktimit të muskujve, fatale këto për një violinist. Pasi mori një karakteristikë pozitive nga vendi i punës si edhe mendimin që e meritonte të merrte pjesë në konkursin e ILA, erdhi një gotitje e dytë. Përmes një fletë-rrufeje të vendosur në sheshin e qytetit të tij të lindjes, akuzohej se po braktiste punën në prodhim. Trauma ishte e jashtëzakonshme, po aq sa edhe absurdi i mendësisë se ndjekja e studimeve të larta shihej si një mëkat përkundrejt largimit nga gjiri i klasës punëtore. Kjo betejë për shkollim, në të cilën nuk munguan as ndërhyrjet e disa intelektualëve miq të familjes, së fundi përfundoi me dhënien e së drejtës për t’u paraqitur në konkurs. Kundërshtitë dhe vështrirësitë me të cilat iu desh të përballej në këto hapa të jetës, duket se i dhanë më shumë forcë për të ecur përpara. Intuitivisht e ndjeu se erërat e kundërta e bënë edhe më të vendosur për të arritur suksesin. Për të mos folur gjatë për këtë, ai i referohet fjalëve të Nietzche -s, sipas të cilit, “ajo që nuk të vret të bën më të fortë”.
Tensioni që e shoqëroi gjatë kohës së përgatitjes ishte i vetëkuptueshëm për një njeri si ai, i mbrujtur me pikësynimin e paepur për të dalë fitimtar. Ishte rasti i jetës time, thotë Vlashi, duke folur për përgjegjësinë që ndjente jo vetëm ndaj atyre që e kishin mbështetur dhe besuar, por edhe për faktin që do të përballej me violinistë të ardhur nga i gjithë vendi. Lajmin e fitores në konkurs e përjetoi me një krenari të pamasë, pasi ndër 42 violinistët pjesëmarrës ishte renditur i pari me 160 pikë (maskimale), ndërkohë që vendi i dytë kishte siguruar vetëm 90 pikë.
Përshtypja e parë që krijoi te pedagogët e ILA ishte shumë e madhe, lakmohej nga të gjithë për të qenë student i tyre. Ai tregon se Ibrahim Madhi në mënyrë të veçantë kishte rekomanduar Vlashin për të studiuar jashtë vendit, ekzaktësisht në Francë, çka nuk u bë e mundur për shkak të biografisë dhe “dosjes së errët”, e cila i sillte gjithmonë probleme. U caktua me Raimonda Stefin (Koço), nën drejtimin e së cilës i përfundoi studimet me rezultate të shkëlqyera, me mesatare të përgjithshme 9.8. Duke folur për vitet e Institutit, ai përmend se krahas profesoreshës së violinës, në formimin dhe zhvillimin e tij një rol shumë të rëndësishëm kishin të gjithë pedagogët e tjerë të shkollës. Megjithatë, fakti që në Durrës ishte drejtuar në mënyrë të shkëlyer nga pedagogu Vaso Papa, ia bënë më të lehta vitet e studimeve.
Foto nr. 4
Formacioni i ILA drejtuar nga I. Madhi (1985)
Duke spikatur si një ndër studentët më të mirë violinistë, Vlashi u përzgjodh nga Ibrahim Madhi si violinë e parë e Formacionit të harqeve të ILA. Gjatë katër viteve të studimeve, Vlashi thotë se nuk ishte koshient që ajo dosje e mallkuar po e përndiqte këmba-këmbës, “madje e kam shijuar plotësisht atë kohë dhe kam punuar fort me violinën”, pohon ai.
Megjithëkëtë, gjatë rrëfimit të tij ai kujton një ngjarje të trishtë në lidhje me programin e diplomës. Midis veprave që do të luante në diplomë ishte edhe Koncerti Nr. 2 i Prokofievit. Pas një pregatitje dhjetë-mujore plot përkushtim, atij iu komunikua se nuk mund ta luante koncertin, pasi autori i saj, të cilin ai e adhuronte, ishte një kompozitor modernist. I ndodhur përballë faktit të kryer, ai u detyrua që brenda një kohe shumë të shkurtër, gjithësej dyzet ditë, të përgatiste Koncertin e Brahams-it në Re+. Nën shoqërimin e pianistes Anita Tartari, për të cilën flet me shumë nostalgji dhe adhurim, Florian Vlashi realizoi një mbrojtje diplome të shkëlqyer, ku krahas Brahms-it interpretoi dhe Koncertin Nr. 2 të Kujtim Laros. Koncerti i tij i diplomës u regjistrua në radio dhe u trasmetua i shoqëuar me një intervistë të tij në korrik të vitit 1987.
Foto nr. 5
Artikull nga Gëzim Kabashi (1985)
Përfundimi i studimeve me rezultate të shkëlqyera, hapte përpara Florianit të gjitha mundësitë për t’u emëruar në ndonjë prej institucioneve kryesore artistike të vendit, si në ILA, ashtu edhe në Teatrin e Operas dhe Baletit apo në Orkestrën simfonike të RTSH. Por kjo nuk ndodhi. Betejat e tij duket se nuk kishin të sosur. Fillimisht ishte vendosur që të punonte si mësues në Gjirokastër, por rastësia e solli që të qëndronte në qytetin e lindjes për të zëvendësuar një nga mësueset e shkollës së muzikës.
Duke mos u mjaftuar vetëm me mësimdhënien në violinë, ai ka bërë koncerte recitale të ndryshme duke luajtur në publik një sërë veprash të repertorit tradicional por edhe të autorëve të shekullit XX si Ravel dhe Bartok (ky i fundit interpretohej për herë të parë në Shqipëri). në sajë të përvojës së fituar në orkestrën e harqeve të Ibrahim Madhit, të cilën e vlerëson si një shkollë më vete, Vlashi ngriti formacionin e harqeve të shkollës së mesme artistike “Mujo Ulqinaku”.
Kështu, në vitin 1989 Florian Vlashi krijoi Orkestrën e Harqeve “Jan Kukuzeli” në Durrës (emër të cilin e mori më vonë edhe shkolla e mesme artistike e këtij qyteti), me të cilën luajti “Katër Stinët” e Vivaldit që interpretohej për herë parë në Shqipëri. Përveçse vepra u luajt e plotë me katër koncertet përbërëse të saj dhe sonetet shoqëruese, fakti tjetër me interes është që Vlashi përmend një fakt pothuajse të panjohur. Sipas tij, Konti Durazzo me prejardhje nga një familje fisnike durrsake, kishte blerë pothuajse të gjitha dorëshkrimet e Vivaldit, të cilat ia trashëgoi brez pas brezi pasardhësve të tij, derisa këta të fundit ia shitën Bibliotekës së Torinos në vitin 1924. Pikërisht rreth kësaj kohe dolën në dritë veprat e Vivaldit, një pjesë e mirë e të cilave, përfshi edhe “Katër stinët”, u luajtën për herë të parë në qytetin e Siennas.
Foto nr. 6
Koncerti premierë “Katër stinët” e Vivaldit (1989)
Në dhjetor të 1989 me këtë formacion u luajtën për herë të parë koralet e Jan Kukuzelit (shekullit XIII) dhe Niketë Dardanit (shekullit IV). Kjo ngjarje mjaft e rëndësishme zgjoi interesin e emrave më të njohur të muzikës së kohës, veçanërisht për faktin që muzika kishtare e Kukuzelit, e krijuar rreth 700 vjet më parë, interpetohej për herë të parë në Shqipëri e përshtatur për formacion harqesh. Po në të njëjtin vit, juria e Konkursit të Solistëve dhe Orkestrave Sinfonike të Shqipërisë, e kryesuar nga Çesk Zadeja, e vlerësoi Florian Vlashin me çmimin e parë për lojën solist me Orkestrën Simfonike të Durrësit, nën drejtimin e dirigjentit P. Afezolli.
Foto nr. 7
Pas koncertit me Koralet e Jan Kukuzelit tek Torra. Në foto Gjergj Prevazi, Ramadan Sokoli, Petrika Afezolli, Feim Ibrahimi, Florian Vlashi, Edmond Buharaja dhe Ylli Ademi, Nikolet Vasia (1989)
Tashmë që për Vlashin dukej se çdo gjë po shkonte më së miri, rastësia e solli që ai të largohej nga Shqipëria, kur prej një miku të fëmijërisë mori njoftimin mbi një konkurs të organizuar për zgjedhjen e instrumentistëve që do të bëheshin pjesë e Orquestra Sinfónica de Galicia. Konkursi do të mbahej në muajin shkurt të vitit 1992 në disa qytete të botës, Stuttgart, Londër, New Jork, Bratislavë, San Petersburg dhe A Coruña. Gjatë intervistës me të, Vlashi thotë se vendimin për të marrë pjesë në konkurs e mori pa asnjë dilemë, i udhëhequr nga dëshira e tij e brendëshme – duke nënvizuar njëkohësisht se te të gjithë ne fshihet “sindroma e trubadurëve” – për të udhëtuar në distanca të largëta. Me një ton të lehtë humori, Vlashi rrëfen se vetëm pas arritjes në Stuttgart, për udhëtimin drejt të cilit iu desh të merrte para hua, u informua që konkursi ishte i hapur për instrumentistë nga e gjithë bota, duke shtuar se nëse do ta dinte më parë këtë fakt nuk do ta kishte marrë vendimin për të konkuruar. Por atij iu desh të përballej me një sfidë edhe më të madhe, që kishte të bënte me programin e konkursit. Midis partiturave të veprave të detyruara, dhjetë prej tyre mungonin në Shqipëri. Habia që kjo i shkaktoi sekretares së konkursit ishte më se e natyrshme. Vetëm një ditë para mbajtjes së konkursit, një instrumentist i ardhur nga Shqipëria i kërkonte ndihmë për gjetjen e partiturave! Kjo aventurë e Vlashit, të cilit iu desh që brenda 24 orëve të studionte 10 vepra të reja orkestrale solo, përfundoi me sukses të plotë dhe shërbeu si një gur prove për afirmimin e aftësive të tij.
Lajmin se ishte fitues i konkursit Vlashi do ta merrte pas kthimit në vendlindje, në një prej ditëve kur nuk kishte drita në shtëpi. Por tashmë një dritë tjetër, jeshile, ishte ndezur për të duke i hapur rrugën e drejt një të ardhmeje të re, të panjohur, por shumë premtuese.
Pasi përfundoi me sukses turneun e planifikuar në Itali me orkestrën “Jan Kukuzeli” të Durrësit”, në vitin 1992 Florian Vlashi u bë një prej instrumentistëve të Orquesta Sinfónica de Galicia, e cilësuar nga kritika e specializuar si më e mira në Spanjë.
Sigurisht që kjo arritje ishte shumë e rëndësishme për të, por ai nuk u ndal me aq. Vajtja në Spanjë ishte veçse fillimi i një stadi të ri, që do të vijohej më tej me përpjekjet e vazhdueshme për perfeksionimin e lojës në instrument si edhe me ndërveprimin multi-kulturor me kolegë të tjerë.
Në vitin 1993, Florian Vlashi mban koncertin e tij të parë në Spanjë, një recital me vepra nga Bach, Paganini dhe Stravinski, pas të cilit i erdhën oferta për realizimin e koncerteve të tjera. Ndërsa i nënshtrohet disa kurseve të specializimit me G. Egger (Bachakademi Stuttgart) dhe me L. Müller (koncertmaestër i Orkestrës së Dhomës së Vienës), Vlashi vazhdon aktivitetin koncertal. Midis të tjerash, një ngjarje e rëndësishme e veprimtarisë së tij artistike të kësaj periudhe është interpretimi për të parën herë në Spanjë i veprës së plotë të kompoziotrit vendas Andres Gaus-i, të shoqëruar më pas edhe me regjistrimin në një disk, që u prit mjaft mirë.
Florian Vlashi me Placido Domingue në një nga koncertet e para në Spanjë (1993)
Pas katër vitesh, në shtator 1996, Vlashi themeloi grupin instrumental me emrin sinjifikativ Siglo XX, të vendosur në shenjë nderimi për shekullin, që beri ndryshimin më të madh në historinë e muzikës. Ky ansambël u formua kryesisht me qëllimin për të luajtuar vepra të autorëve të muzikës bashkëkohore. Kjo nevojë lindi, midis të tjerash, për faktin që zona në të cilën Vlashi jetonte nuk kishte një ansambël të mirëfilltë të specializuar për muzikën e shekullit XX. Duke folur mbi këtë çështje në intervistën për gazetën “Mundoclasico“, ai thekson se dy mbeten synimet kryesore të grupit: 1) paraqitja e kryeveprave të muzikës së dhomës të shekullit XX deri në ditët tona; dhe 2) bashkëpunimi dhe mbështetja e krijuesve spanjollë. Ai parashtron gjithashtu se grupi Siglo XX nuk njeh kufizime të përbërjeve instrumentale, të cilat, në varësi të veprave mund të jenë duo, kuartete, kuintete deri edhe me pjesëmarrje të prej dhjetë a njëzet instrumensitëve. Solistët e Siglo XX janë gjithashtu edhe anëtarë të OSG (Orquestra Sinfonica de Galicia), nga të cilët mund të veçojmë: Lilia Chirilov, Stefan Utanu, Caroline Bournaud, Luminita Burca, Mihai Tanasescu, Enrique Iglesias (violinistë); Raymond Arteaga, Arben Llozi, Despina Ionescu, Wladimir Rosinskij (violistë); Ruslana Prokopenko, Gabriel Tanasescu, Rediana Lukaçi, Raúl Mirás (çelistë); Todd Williamson (kontrabas); Claudia Walker (flaut); Juan Ferrer, Pere Anguera Camós (klarinetistë); Casey Hill (oboe): Steve Harriswangler (Fagot); Alejandro Vázquez, Manuel Moya (trompistë); John Etterbeek (trombon); José Belmonte, Alejandro Sanz (perkusionistë); Ayako Zemba (piano); Ramón Carnota (kitarë); dhe Celine Landelle (harpë). Të ardhur nga shkolla, vende e kultura te ndryshme, çdonjëri prej tyre, sipas tij, ka prodhuar energji të jashtzakonshme dhe të gjithë së bashku janë shtresëzuar mes tyre si “një Babel”, shprehet ai në mënyrë metaforike.
Prej koncertit të parë të Siglo XX, të mbajtur në Teatrin Rosalía de Castro (A Coruña) më 8 prill 1997 (me vepra nga autorët F. Poulenc, D. Milhaud, M. Barber, I. Xenakis dhe I. Stravinsky), kanë kaluar plot 25 vite, një rrugë e tërë e mbushur me sfida për përballimin e një repertori të njohur për vështirësitë veçanërisht të mëdha.
Me profesionalizëm dhe përkushtim, grupi Siglo XX i drejtuar nga Florian Vlashi tashmë numëron përmbi 170 “permiera botërore” të autorëve kryesisht spanjollë si: Manuel Alejandre Prada, Fernando Alonso, Ramiro Cartele, Paco Casal, David Cuevas, Julio Montero, Helena Palma, Eligio Vila etj, por edhe të kompozitorëve shqiptarë, si Feim Ibrahimi, Gjon Gjevelekaj, Donika Rudi, Aleksandër Peçi, Haig Zacharian.
Nga numri i madh i veprave të luajtura në koncerte gjatë gjithë këtyre viteve të grupit Siglo XX, Vlashi veçon: Black Angels nga George Crumb për katër instrumenta elektronikë, vepra të muzikës së re të Galicias të paraqitura në Festivalin e Veronës, Pierrot Lunaire nga Schönberg, Qatuore pour la fin du temps nga Messiaen si dhe Historia e ushtarit të Stravinskit, këto dy veprat e fundit janë luajtur edhe në Bienalen e qytetit të Durrësit si vepra premierë në Shqipëri.
Përsa i takon lojës së tij si solist, në intervistën e përmendur Vlashi rrëfen se me violinën e tij ka shëtitur që nga sallat e njohura të Spanjës, Ukrainës apo Italisë e deri në vendet më të paimagjinueshme sikundër janë lagjet e varfra në São Paulo të Brazilt, rrënojat e frikshme të nerofumos në Durrës, në një dasëm apo në varrezat e San Amaros të A Coruña-s etj. Në mënyrë të veçantë ai ndalet te një recital i mbajtur në Logroño, pas të cilit kompozitoria e njohur María Dolores Malumbres, e emocionuar, i dhuron një violinë të çmueshme të shekullit XVIII të trashëguar nga i ati. Disa muaj më vonë, kompozitorja shkruajti për të një vepër interesante për violinë solo, të titulluar Violina e tim eti, që Vlashi e cilëson si një krijim me bukuri abstrakte të rrallë, duke e përfshirë më pas në ciklin “Espacios sonoros”. Duke folur për këtë episod mbresëlënës të jetës së tij, Vlashi shprehet se: “Kjo është nga ato histori aq të bukura e prekëse, për të cilat mendohet që ndodhnin vetëm nëpër libra”. Por Malumbres nuk është e vetmja që ka krijuar posaçërisht për Florian Vlashin (mbi 30 vepra i janë dedikuar atij). Në vitin 2005, Paulino Pereiro i ka dedikuar atij Sonatën nr. 2 op. 118 për violinë solo, të titulluar “Vlashiana”.
Foto e sonatës “Vlashiana” (2005)
Themelimi i Siglo XX nga Florian Vlashi, përveç arsyeve të përmendura, erdhi edhe si një nxitje e brendëshme e tij për të eksperimentuar. Kjo dëshmohet, midis të tjerash, edhe nga një Konferencë-koncert që ai mbajti në universitet, me temën “Historia dhe misteri i violinës”. Duke luajtur me katër instrumente të ndryshme harkorë si lahuta, violina baroke, violina klasike dhe ajo elektrike, ai bën së bashku katër tradita dhe kultura të ndryshme. Lidhur me këtë ndërmarrje kaq interesante, gjatë intervistës së tij ai i referohet si model frymëzimi përvojës së shquar eksperimentale të John Cage-t. Në një shkrim mbi këtë ngjarje, kritiku spanjoll Julio Andrade, duke folur për eksperimentimin e Florian Vlashit, shprehet midis të tjerash: se violina elektrike dukej “si e pa mishtë, gjë që i jepte pamjen e një skeleti… me tingëllim fantazmagorik”, pra, “djalli vetë”, rrëfen Vlashi.
Një tjetër projekt i tij i dashur për të është Bienalia “Netët e Muzikës Klasike”, të cilën e themeloi në 2003 në qytetin e Durrësit (festivali i parë i muzikës klasike në Shqipëri që vijon aktivitetin ende). Ideja për këtë, thotë ai, “lindi në një formë krejt të natyrshme, si të gjitha gjërat e paparashikuara”. I gjendur atë vit në Durrës për të kaluar pushimet verore, me një grup miqsh të shkollës, teksa u përfshimë në biseda dhe kujtime plot nostalgji, filluam të improvizonim dhe të interpretonim me njëri-tjetrin vepra të ndryshme. Të mbështetur nga dashamirësit e muzikës si edhe nga Bashkia e qytetit, në ditët e fundit “menduam që këto vepra t’i luanim në publik dhe aty për aty vendosëm themelimin e aktivitetit nën emrin “Netët e muzikës klasike”.
Shumë shpejt festivali mori formën dhe strukturën e duhur, të përbërë nga shtatë netë me tematika të ndryshme, si një rrugëtim në epoka të ndryshme të muzikës, përfshi edhe një konkurs për talentet e reja, fituesi i të cilit ftohet nga Rediana dhe Florian Vlashi për të luajtur në Spanjë. Vlashi e vlerëson konkursin si një mundësi të artë për të rinjtë, “një mundësi që në moshën e tyre mua nuk ma ofroi njeri”, thekson ai jo pa një ndjenjë dhimbjeje. Festivali përmban në çdo edicion nga një vepër të porositur premierë. Po kështu, krahas muzikantëve shqiptarë aty luan rregullisht edhe Grupi i Vlashit (Siglo XX) duke krijuar një “urë tingujsh” ndërmjet dy vendeve. Ndër vite, koncertet e “Netëve të Muzikës Klasike” janë mbajtur në ambjente të ndryshme të qytetit si: amfiteatri, teatri, muzeu, katedralja deri edhe te një klub apo te rrënojat e një fabrike të braktisur në periferi të qytetit.
Tanimë grupi Siglo XX ka hyrë në vitin e njëzet e pestë të veprimtarisë së tij dhe ndërkohë po përgatitet për një seri koncertesh në Spanjë, të cilat do të kurorëzohet me veprën madhore të muzikës së shekullit XX, “Le Marteau sans maître” (Çekiçi pa mjeshtër) të Pierre Boulez-it dhe me premierën botërore “25 Microsecuencias” (25 mikrosekuenca) të 25 kompozitorëve nga Galicia.
Aktualisht Florian Vlashi është duke punuar për një tjetër projekt, përtej veprimtarisë koncertale. Karriera ndërkombëtare dhe mundësia e krijuar përmes saj për njohjen e përvojave, që zbatohet sot në vende të zhvilluara të botës, e shtynë Vlashin për t’iu vënë punës së hartimit të një fjalorthi terminologjik në gjuhën shqipe (me 47 pjesë të violinës), i cili i mungon shkollës shqiptare të violinës. Vlashi vetë pohon se gjatë kohës kur punonte në Sinfonica de Galicia (një orkestër ndërkombëtare me instrumentistë nga mbi 20 vende të botës), ai vetë nuk ngurronte të konsultohej mbi emërtimet, jo vetëm në italisht e frëngjisht, por edhe në gjuhë më të rralla si finlandisht apo japonisht.
Iniciativa shumë e dobishme e hartimit të këtij fjalorthi për violinistët shqiptarë, e ka përqendruar punën e Vlashit në një angazhim shumë serioz, i cili fillon që nga hulumtimi nëpër biblioteka i literaturës së shkruar për instrumentin e violinës, për luterinë në përgjithësi, pra i një fondi tejet të pasur, një pjesë të të cilit ai e ka njohur dhe seleksionuar përgjatë 30 viteve.
Fjalorth në gjuhën shqipe me 47 pjesë për violinë, nga F. Vlashi.
Dashuria për artin në përgjithësi, e kultivuar që prej fëmijërisë së hershme, mbetet një ndër tiparet më dalluese të botës intelektuale të Florian Vlashit. Krahas lidhjes me letërinë, ai është një pasionant, të themi gati një “fanatik”, i pikturës.
Kjo ka zgjuar tek ai shpirtin e koleksionistit të tablove të autorëve të ndryshëm shqiptarë, të cilat i mban të ekspozuara në sallonin e shtëpisë së tij. Gjatë gjithë këtyre viteve ai numëron në koleksionin e tij më shumë se 100 vepra, ndër të cilat veçon një skulpturë të Nikoletë Vasisë të titulluar Muzika, të cilën e ka ekspozuar në oborrin e shtëpisë së tij.
Është fjala për një skulpturë me orientim disi kubist që, siç e përshkruan Vlashi, ka në epiqendër një instrument bashkë me një kokë njeriu e një kokë kafshe, nga e cila përciellet ideja e Menuinit që violinisti është një qenie e çuditshme, një gjysmë tigri e gjysmë poeti. Ndoshta në koleksionimin e tablove të autorëve shqiptarë të pikturës, Vlashi, krahas dashurisë për artin, gjen edhe mundësinë për të plotësuar gjithë sa i mungon nga vendi i tij.
Foto e Florianit me prindit në Muzeun Guggenheim
Duket sikur dashuria për muzikën është gjithëpërfshirëse në familjen Vlashi, pasi ajo nuk mbaron tek Floriani. Të dy djemtë e tij janë instrumentistë, përkatësisht Danieli luan si violinist solist në orkestrën Deutsches Symphonie-Orchester të Berlinit, ndëra Martini ka zgjedhur instrumentin e violonçelit duke ecur nën gjurmët e së jëmës, Rediana Lukaçit.
Foto e familjes Vlashi, prindërit, djemtë dhe bashkëshortja e Florianit.
Pyetjes se çfarë do të bënte Flori kur të mbaronte misioni i tij me violinën, ai i përgjigjet me shumë thjeshtësi, se ndoshta do t’i kushtohej verërave apo mbase t’i rikthehj figurave në plastelinë, që bënte dikur tek biblioteka e të atit. Por një gjë është e sigurtë. Violina, e cila e ka shoqëruar dhe përmbushur gjithë jetën e tij, do të vazhdojë të mbetet përherë e tillë për të.
Kanë shkruar për të:
Me talentin e kulturën e gjerë që zotëron, jep një imazh të vërtetë të shpirtit të shqiptarit, që mbijetoi përmes diktaturës e indiferencës europiane. Me personalitetin e tij mundohet të zhbëjë, të davarisë sado pak atë perde errësire që kanë hedhur mbi Shqipërinë
Pirro Dollani
Ju jeni shqiptari i dytë që kam takuar në jetën time pas Nënë Terezës
Zubin Mehta, dirigjent
Vlashi luan me shumë elegancë, zhdërvjelltësi teknike e muzikalitet. Loja e tij është thjështë mjeshtërore . Një artist i shkëlqyer.
Ramiro Cartelle , kritik muzikor
Florian Vlashi , një tjetër shqiptar që i bën nder kombit
Gëzim Kabashi, gazetar
Peneli i artë ishte koncerti i Florian Vlashit, interpretim i shkëlqyeshëm, plot virtuozitet, dominim e asimilim të muzikës moderne.
Carlos Blanco Ruiz, kritik muzike
Muzika klasike e re triumfon në duart e Vlashit
O. Castro, kritik muzike
Vlashi është një muzikant i kategorisë së lartë. Ishte një koncert vërtet i mahnitshëm
Enrique Sacou , kritik
Vlashi ka të rralla jo vetëm cilesitë si instrumentist, por dhe ato njerëzore. Është kënaqësi ta kesh pranë edhe si muzikant edhe si njeri.
Juan Duran , kompozitor
Pa të muzika moderne në Galici nuk do të ishte ajo që është. Një person që beson në muzikën e re dhe në kompozitorin e vendit tonë.
Paulino Pereiro, compozitor
nga dedikimi i sonates “ Vlashiana”
Një violinist i jashtëzakonshëm
Miguel Anxo Fernan Vello, poet
Bagazhi artistik e bën Vlashin një nga protagonistët më të mëdhenj të muzikës së re në Galici – Spanjë në këto dekadat e fundit. … ka një teknik të lartë në interpretim, me një ekspresivitet e ndjenjë tepër të përshtatshme. Gishtat e tij janë të përkryer në pasazhet më virtuoze që i përballon me një natyrshmeëri të habitshme. Teknikisht loja e Vlashit më duket verbuese.
Paco Yánez, muzikolog
Shpirti i tij i kultivuar dhe drejtpeshimi i brendshëm, zbuloi një talent të fortë, të aftë për të kuptuar botën e muzikës së re, si dhe rrugën e domosdoshme në artin interpretativ modern. Gjithë edukimi violinistik dhe estetik që ai shprehu shfaqi një univers muzikor te freskët … Një thesar i vyer njerezor.
Luminica Virginia Burca, violiniste dhe muzikologe
Me muzikën, violinisti Florian Vlashi është qiell dhe dritë, frymë dhe dehje, ngjizje dhe krijim, është ai që ribëhet në çdo rast kur interpreton muzkën klasike dhe atë moderne, jo si një moderator shërbyes në rrëfenjë, por si një eskplorator magmash muzikore që për t’i shkoduar duhet talent, mendje, kulturë, genuinitet muzikor, mjeshëtri gati magjike për të hapur portat sekrete të këtij arti që gjithnjë nuk e tregon sekretin e fundit.(…)
Për ata që e kuptojnë dhe e duan me thellësi, muzika nuk është një qejf; është një fe. Kështu shprehej një mendje e ndritur e kombit shqiptar, Faik Koncia. Dishepull i këtij besimi e rituali lutjesh, pra i muzikës si një religjion arti dhe fryme, është violinisti Florian Vlashi. Tempulli është instrumenti dhe psalmi është tingulli tij ekzistencial…e dëgjoj në ajër dhe i them mirënjohje. (…)
Magjia vazhdon me pengje enigmash ndaj vijojmë ta dëgjojmë violinën e Florian Vlashit!.
Përparim Kabo, filozof
Kur Florian Vlashi organizon nje koncert, duke drejtuar Camerata Brigantina apo Grupo Instrumental Siglo XX, kemi bindjen se po asistojmë në një ngjarje muzikore të kategorisë më të lartë
Julio Andrade Malde, kritik muzike
... (koncerti) që trajton në formë qarkore ekzistencën e një jete, me artikulimin e jashtëzakonshëm e plot vitalitet në violinën e Florian Vlashit, nënshkruan plot nerv e shkëlqim, këtë besimin absolut – si në Majin 68 ashtu dhe në atë të 2018 - në fuqinë revolucionare, utopike dhe transformuese të muzikës.
Paco Yañez, muzikolog, kritik muzike
[1] Intervistuar nga muzikologu dhe gazetari i njohur spanjoll Paco Yáñez.
[2] Nxjerrë nga shkrimi “Premtimi”, Gazeta Shqiptarja.com 17/02/2012 Florian Vlashi
Nuk është titulli ynë. Është ndjesia që shprehin pacientët që janë mjekuar nga doktor Hektori dhe studentët e mjekësisë që e kanë pedagog. Më shumë se ata dy numra lakmitarë me nga 40 e ca vite për secilin pozicion, kanë qenë virtytet e karakterit të tij të përsosur që e kanë renditur në emrat më të shquar të historisë së mjekësisë shqiptare. Mjafton të kujtojmë se mbi 30 vjet, ka qenë krahu i djathtë i “babait të pneumologjisë shqiptare”, të madhit Prof.dr. Shefqet Ndroqi. Të rrije pranë atij njeriu vetëm mirësi do të ndieje dhe përfitoje. Një mjek që shënoi epokë në fushën e tij, në saj të përkushtimit dhe aftësive profesionale. Po aq i madhërishëm doktor Ndroqi edhe si njeri me shpirt të madh dhe të ndjeshëm. Edhe ditën e dasmës, iku në sanatorium për t’i ardhur në ndihmë pacientit që kishte ardhur në urgjencë. E nëse atë ditë të shënuar la nusen, pas disa vitesh do të linte dy gishtërinjtë e tij, pasojë e dëmtimit nga rrezet rengen prej radioskopive të pafundme në luftë me turbekulozin dhe tifon. Pas këtyre humbjeve fitoi madhështinë e emrin që nuk do të harrohet, por dhe një brez mjekësh të denjë për ta prezantuar veten si punonjës të Spitalit Universitar të Sëmundjeve të Mushkërive “Shefqet Ndroqi”. Më i spikaturi mes tyre është doktor Hektori. Dhe kush ecën në gjurmët e më të mirit, mirësia ka për ta ndjekur. Bëri çmos të merrte sa më shumë nga doktor Ndroqi, në aspektin profesional dhe shpirtëror. Nuk ishte e lehtë të zëvendësoje atë njeri dhe mjek të madh. Ky institucion mjekësor ishte bërë shumë i rëndësishëm dhe i njohur. Vetë përhapja dhe pasojat e sëmundjeve të mushkërive kërkonte disiplinë dhe aftësi profesionale. E kush më shumë se Hektori duhej të ndiente peshën e kësaj përgjegjësie dhe besimi. Gjithçka në shërbim të shëndetit të njerëzve të prekur nga këto sëmundje. Një staf i përgatitur dhe i pasionuar për pofilaksinë, diagnostifikimin dhe trajtimin e turbekulozit. Doktor Hektorit i duhej të bënte mjekun, por edhe drejtuesin e këtij stafi mjekësor. Të gjithë ata që kanë punuar me të, kujtojnë komunikimin e ngrohtë dhe thjeshtësinë e shefit të tyre. Por nuk harrojnë as ashpërsinë dhe qëndrimin e tij të prerë nëse vërente dobësi dhe gabime në punë. Në një rast që ai na i kujton vetë, edhe pse kanë kaluar vite, përsëri nuk ndien pishman për masën ndëshkuese që i dha një infermiereje.
Kishte tre-katër ditë që një pacient ishte në gjendje të rënduar dhe me temperaturë të lartë. Edhe me mjekimet e dhëna akoma nuk po dominohej situata. Netë pa gjumë të mjekëve në ato konsulta të gjata ku kërkoheshin arsyet e keqësimit. Lodhje dhe stërmundim kur shkaku ishte shumë i thjeshtë. Infermierja nuk i kishte dhënë pacientit antibiotikun kryesor që i kishin caktuar mjekët. Kjo për arsyen se ai medikament mungonte ato ditë në farmacinë e spitalit. Edhe pse detyra e infermieres ishte që ta ndiqte dhe jo ta gjente atë ilaç, ajo heshti. Heshtje që vuri në tension gjithë stafin e mjekëve dhe mbi të gjitha, në rrezik jetën e pacientit. Nuk u mendua dy herë shefi i shërbimit, doktor Hektori, që të propozonte largimin nga puna të infermieres. Pas këtij rasti, në stafin e shërbimit u shtua edhe më shumë përkushtimi dhe përgjegjësia. Jo rrallë, ndodh që nuk ke mundësi të shpëtosh një jetë njeriu, por ama kur është mundësia nuk të falet të bëhesh aleat me vdekjen. Por jo se i ka shpëtuar edhe këtij emocioni të padëshirueshëm. Çdo rast të humbjes së jetës, edhe pse nuk është për faj të tij, quhet dështim. Por doktor Hektori i ka ndierë më shumë se sa duhet. Madje, kjo është edhe pika më e dobët e tij. Një mjek nuk duhet të përjetojë, por të jetojë me diagnozën e të sëmurit. Por ja që ai në këtë ndjeshmëri, mbase shkon edhe më tej se ata. Kanë kaluar mbi dhjetë vjet dhe ende përjeton me emocion të fuqishëm një rast tragjik. E kuptoi diagnozën e atij djaloshi 20-vjeçar fatkeq, por nuk gjente forca t’i përgjigjej asaj nëne që në përlotjet e çdo dite, i lutej:
-Aman doktor! Më thuaj çdo gjë, vetëm mos më thuaj se ka sëmundje të keqe, se e kam djalë të vetëm!
Më e vështirë se sa ajo luftë që bënte me sëmundjen, i dukej përgjigjja e kësaj lutje nëne.
– Sëmundja është e rëndë, por ne do të bëjmë të pamundurën…, – mezi shqiptonte doktor Hektori.
U përkushtuan dhe u angazhuan natë e ditë i gjithë stafi në atë betejë që e dinin se e kishin të humbur. Një kujdes mjekësor që nuk u zvenit në shpirtin e asaj nëne të plagosur aq rëndë. Kështu, një ditë ndërsa kthehej nga puna, edhe pse u mundua t’i shmangej, ajo nënë dëshironte të takohej me doktor Hektorin. I shprehu mirënjohjen për atë çka kishin bërë për djalin e saj fatkeq. E sikur të çmallej me një relike të djalit të vet, puth duart e doktorit. I prekur tej mase, doktori e fton të ulen dhe të pijnë një kafe. Më tepër edhe për të ngushëlluar zemrën e asaj nëne. Por u çua nga ajo kafe edhe më i dëshpëruar, kur mësoi se para dy vjetësh ajo kishte humbur edhe bashkëshortin. Burrë e grua ishin rritur në shtëpinë e fëmijës dhe gëzimin më të madh në jetë kishin atë djalë… Me ditë të tëra përjetoi doktor Hektori shqetësimet e asaj fatkeqësie. Diçka jo e mirë, për një mjek që duhet të jetësa më i qetë dhe i ftohtë përballë të tilla emocionesh. Ndryshe, do të jetë më i dobët në përballjen me betejën e radhës… Por ama, edhe kjo e keqe dëshmon për karakterin dhe virtytet e larta njerëzore të doktor Hektorit, jo vetëm si mjek, por edhe si pedagog. Janë me dhjetëra studentët që kanë përfituar maksimumin e lëndës së sëmundjeve të mushkërive. I veçantë ky mjek i shquar edhe në mësimdhënie. Nuk kanë për të harruar studentët ditët e para të komunikimit me të. Pasionant, i rrjedhshëm dhe i qartë në ligjëratë e nis leksionin me postulatin: “Asgjë nuk kushton aq pak dhe nuk çmohet aq shumë sa sjellja e mirë!”, sepse mjeku nuk i takon vetes, por të tjerëve. Kush nuk mund të realizojë këtë kusht, është në kohën e duhur për t’i dhënë jetës një drejtim tjetër. Pasi u ka bërë testimin e parë shpirtëror, nuk vonon dhe u citon katër vargjet e popullit që i shërbejnë po shëndetit të popullit.
O more njeri me mend!
Mos e kërko në çdo vend,
Provoje në trupin tënd,
Si të dhemb, ashtu më dhemb!
E ku ka më mirë se të përdorësh mençurinë e popullit, në ngulitjen dhe përsosjen e virtyteve humane dhe njerëzore aq të domosdoshme për profesionin e mjekut. Është këndvështrimi dhe metoda që ndjek një pedagog kaq i suksesshëm, siç është doktor Hektori. Ndoshta është momenti për të dëshmuar edhe faktin tjetër, se në bibliotekën e tij prekëm edhe tre libra voluminozë me arritje dhe informacion të mjekësisë botërore për sëmundjet e mushkërive, botime të vitit 2009. Ndryshe nuk do të ishte aq i vlerësuar dhe i dëshiruar nga studentët e mjekësisë. Nuk ndjehet mirë kur shikon se shumica e tyre tymosin cigare, atë armik kryesor që shkakton edhe sëmundjet e mushkërive. Nuk i lodh apo mërzisë, duke u cituar rreshtat që janë shkruar me gërma kapitale edhe në paketat e cigareve. “Humbet” një orë mësimi dhe i shëtit studentët nëpër dhomat e pacientëve, duke i pyetur se sa prej tyre e pijnë duhanin. Vetë llogaria përfundimtare, u jep përgjigjen tronditëse se mesatarisht në 100 veta të prekur nga kjo sëmundjet e mushkërive, 97 pinë cigare.
Një llogari që na kujton një debat të zhvilluar mes mjekësh të shquar në Edinburg të Skocisë. Me siguri që të gjithë studentët e doktor Hektorit do të ndjeheshin krenar për pedagogun e tyre. Këtë kongres botëror mbi “Kontrollin e turbekulozit në shekullin XXI” e drejtonte doktori i shquar John Crofton, personaliteti më i shquar botëror në fushën e sëmundjeve të turbekulozit. Sapo kishte referuar doktor Hektori studimin me temë: “Gjendja epidemologjike aktuale për turbekulozin në Shqipëri”. Për të përgatitur këtë material ishte bërë një punë parapërgatitore voluminoze. Një grup mjekësh kishte bërë depistimin në gjithë vendin tonë. Ishin vizituar mijëra njerëz, prej të cilëve u gjetën 700 të sëmurë me turbekuloz. Ende pa u larguar nga podiumi doktor Hektori, çohet nga salla një mjek zviceran që kishte referuar pak orë më parë për modelet matematikore që mund të përdoren për vlerësimin e gjendjes me një numër më të vogël pacientësh. Çka do të thoshte kohë më e shkurtër pa e cënuar saktësinë e studimit. Me sa duket, emri pak i njohur i Shqipërisë, serioziteti dhe personaliteti i shfaqur nga mjeku shqiptar, kishte ngacmuar egon e sëmurë të kolegut, për të bërë pyetjen:
-Ku e bazoni ju saktësinë e të dhënave për të cilat ju referuat?
Pa humbur qetësinë dhe pa u menduar, doktor Hektori edhe pse kishte ndier ligësinë e pyetjes, përgjigjet:
-Duke mos vënë në dyshim saktësinë e përdorimit të modeleve matematikore për studimin që ju referuat, të dhënat e studimit tim saktësinë e bazojnë në ekzaminimin mjekësor të të gjithë pacientëve…
E si për të mos mjaftuar kjo shuplakë ndërhyn edhe drejtuesi i Kongresit, sër Crofton, duke e bërë të pavlefshme pyetjen e mjekut zviceran:
– Doktor Hektori nga Shqipëria, ka të drejtë!
Para disa muajsh, doktor Hektori, u shpall “Qytetar Nderi i Tropojës”. Nuk janë pak vlerësimet dhe titujt që atij i janë akorduar, por ky i fundit i ngjalli emocion të fuqishëm. Një mirënjohje e merituar që i rrizgjoi kujtimet e viteve 1960-1965 kur shërbeu si mjek në Tropojë. Pasi mbaroi me rezultate të shkëlqyera Fakultetin e Mjekësisë, shpresonte se do të emërohej në kryeqytet. Nuk u dëshpërua që iku në veriun ekstrem të Shqipërisë, por edhe të lehtë nuk e pati. Përfytyroni një djalosh 21-vjeçar që del për herë të parë nga Tirana dhe përfundon në Tropojë. Sapo kishte mbaruar specializimin njëvjeçar me doktor Ndroqin. Zonat veriore ishin më të prekura me sëmundjet e mushkërive, për arsye edhe të temperaturave të ulëta. Vetëm një mjek gjeti në Bajram Curr. Detyrimisht që nevoja e bëri të shërbente edhe si patollog, gjinekollog, pediatër etj. Çmon faktin që atje gjeti një personel mjekësor të përgatitur dhe të përkushtuar për punën. Akoma më me fat e quan veten që njohu një njeri të mrekullueshëm, të lindur për humor, siç është mjeshtri Ali Mula. Njohja me të ia bëri edhe më të lehtë kryerjen e detyrës së mjekut, por edhe të përshtatjes me banorët mikpritës dhe shumë të kulturuar. Kjo mirënjohje e veçantë që shkon për mikun e tij të respektuar bën që t’ja falë edhe atë “prezantim” torturues si mjek….
I vendosur përballë një aparati të vjetër skopie, fton pacientin e parë. Shikon që zemra e tij ishte në krahun e djathtë. I bën përshtypje, por jo se befasohet, pasi e dinte që në 10 000 banorë ndodh një anomali e tillë. Mbaron punë dhe fton para aparatit qytetarin e dytë. Fshin sytë, por nuk i largohet e njëjta pamje. Edhe ky zemrën e kishte në krahun e djathtë. Të paktën dhe për një arsye tjetër kjo që po i ndodhte nuk duhej të ishte e pranueshme. I kishin thënë që rrethi i Tropojës kishte rreth 11 mijë banorë. Kjo anomali që po shikonte në aparatin e skopisë, do të thoshte se numri i banorëve duhej të ishte mbi 20 mijë banorë. Nuk e jep veten dhe vazhdon punën. Para aparatit i shfaqet trupi i pacientit të tretë. Dhe përsëri, zemra në krahun e djathtë. I tronditur, heq këmbën nga pedali i aparatit që mbante dritën fikur dhe çohet menjëherë në këmbë. Shikon qytetarin që ishte vendosur me shpinë dhe jo siç duhej me fytyrë nga aparati. Nuk përmbahet dhe ngre zërin, duke i treguar se si duhej qëndruar. Ndërkohë edhe dy të tjerët që ishin duke u veshur i thonë se edhe ne kështu kemi hyrë aty, o doktor.
-Hyfshi dhe mos dalshi më! – u lëshoi mallkimin pa shpirt, por me zë të lartë dhe doli nga dhoma.
Por ditët, muajt dhe vitet në vazhdim e bënë doktor Hektorin njeriun më të dashur të asaj treve. Me vrullin djaloshar, pasionin për profesionin dhe dëshirën për të ndihmuar këta njerëz të dashur, por të zhytur në varfëri, nuk la fshat e shtëpi pa hyrë. I qëllonte që të ecte në këmbë ditën apo natën edhe 12 orë pa pushim. Nuk e harron atë përkujdesje dhe dashuri që tregonin për të si të ishte i shenjtë. Edhe sot kujton kur lëvizte në ditë me borë, para tij borën e hapnin dy njerëz të tjerë për t’ja bërë sa më të lehtë udhëtimin. E si të mos u shërbeje dhe ndodheshe pranë këtyre njerëzve në raste urgjente. Edhe sot në shtëpinë e doktor Hektorit trokasin miqtë e vjetër tropojanë. Kush për hall e kush për ta përshëndetur për të mirat e bëra në ato vite dhe në vazhdim, sepse doktor Hektori duke zbuluar dhe bllokuar të gjitha vatrat e infeksionit në Tropojë, hapi për gjithë jetën dyert e shpirtit dhe u bë mysafir i përjetshëm dhe i mirëpritur në çdo vatër tropojane…
Shikon këtë fotografi të çiftit Çoçoli dhe kushdo dallon se Lirika është më rinore. Por po të hysh në shpirtin e doktor Hektorit, këtë hijeshi dhe bukuri e gjen të shumëfishuar… Aq sa shpirti i tij, ndjehet disa vjet edhe më i ri se bashkëshortja e tij. Jo më kot e quan si një nga mbështetëset dhe frymëzueset e karrierës së tij të suksesshme. Një jetë e gëzuar mes harmonisë dhe mirëkuptimit, dashurisë dhe bashkëpunimit. Edhe sot janë po aq të dashuruar dhe të përkushtuar ndaj njëri-tjetrit, si dikur në sallën e Bibliotekës Kombëtare. Hektori përgatitej për temën e Doktoraturës, ndërsa Lirika studionte për provimet e sezonit. Më shumë se sa tek studimi, e kishin mendjen kur do të vinte pushimi që i bashkonte te koridori. Vërtetë kishin diferencë në moshë, por humori dhe natyra gazmore e Hektorit e bënë për vete menjëherë atë bukuroshe. Sepse edhe tek dashuria më shpejt dhe më sigurtë se çdo gjë, të çon mençuria. Rrjedhshmëria në të folur, çiltërsia dhe komunikimi elegant ia lehtësuan shumë fitimin e betejës atij djaloshi simpatik. Po me barcaletë e nisi dhe e bitisi propozimin. Ishte duke i treguar historinë e një personi që kishte rënë në dashuri me një studente që ai kishte pranë. Ia tregoi aq bukur sa edhe ajo vetë nuk po kuptonte se për kë po binin ato këmbana… Pas heshtjes së tij që priste reagimin e saj, kuptoi se ajo ishte studentja dhe ai personi i dashuruar. E pse duhej vështirësuar më shumë ai propozim kur përgjigjja e secilit prej tyre ishte dhënë prej kohësh nga zemrat e tyre?
-Tek Hektori gjeta jo vetëm njeriun me humor të veçantë, por njeriun e përkushtuar ndaj familjes së tij. Një admirues i zjarrtë i leximit, historisë, gjeografisë, arkitekturës, pikturës, muzikës, udhëtimeve… Është e lehtë të jetohet me Hektorin si bashkëshort sepse jetën ta bën të bukur jo vetëm duke u përshtatur me dëshirat e mija, por e pasuron me intelektin dhe natyrën e tij gazmore…
Nuk ka ç’i duhen më shumë se sa kaq një femre për ta ndier veten mirë dhe të sigurtë, në një jetë të lumtur bashkëshortore.
E dëshmon këtë vetë jeta e tyre, e dëshmon edhe kjo fotografi që shpalos hijshëm gëzimin dhe buzëqeshjen e tyre të përditshme…
AKTIVITETI I PUNËS:
1960 Diplomohet: “Mjek” nga Fakulteti i Mjekësisë i Universitetit të Tiranës.
1980 “Kandidat i Shkencave Mjekësore”, në Fakultetin e Mjekësisë, Tiranë,
1983 “Docent” (titull i barasvlefshëm me Prof.Ass), në Fakultetin e Mjekësisë, Tiranë.
1993 “Doktor i Shkencave Mjekësore”,
1994 “Profesor”, Universiteti i Tiranës,
2007 Profesor, në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit privat “KRISTAL”
2008 “Profesor Emeritus”
2009 Përshkruhet biografi e shkurtër në Enciklopedinë Shqiptare, botuar në Tiranë, 2009.
Aktiviteti Shkencor:
Ka marrë pjesë aktive në shumë konferenca, simpoziume, kongrese mjekësore si brenda shtetit ashtu dhe jashtë shtetit.
Jashtë Shqipërisë:
Prishtinë (Kosovë)
Ulqin (Mali i Zi)
Shkup (Maqedoni)
Bukuresht (Rumani)
Constanca ( ” “)
Varna (Bullgari)
Athinë (Greqi)
Janinë ( ” “)
Lubljanë (Slloveni)
Ankara (Turqi)
Budapest (Hungari)
Salzburg (Austria)
Rome (Itali)
Palermo (Itali)
Paris (France)
Nicë ( ” “)
Moskë (Rusi
Mainz (Gjermani
Essen ( ” “)
Fraiburg ( ” “)
Edinburg (Skoci)
Londër (Angli)
Wolfheze (Hollandë)
Seattle (ShBA)
Teheran (Iran)
Tunis (Tunizi)
Lome (Togo)
Ka marrë pjesë në të gjitha aktivitetet shkencore të zhvilluara në Shqipëri, për problemet e sëmundjeve të mushkërive dhe sidomos për ato të tuberkulozit, të zhvilluara në Tiranë apo në qytetet e tjera të vendit; në konferencat e organizuara me mjekë të huaj; në konferencat mjekësore te organizuara nga specialitetet e tjera ku ka diskutuar për problemet e sëmundjeve të mushkërive. Ka botuar studime të shumta: monografi, tekste mësimore, libra për probleme të tuberkulozit dhe sëmundjeve të mushkërive, artikuj shkencore etj. Botimet janë bërë në Shqipëri dhe në disa revista të huaja.
Thyerja me Kamalën është shumë e thellë, dhimbshme dhe nis me divorcin nga gruaja e tij. Por tani 85-vjeçari i ka ofruar këshilla vajzës së tij
Në vjeshtën e vitit 1962, Universiteti Kalifornian i Berkeley-t ishte tashmë kryeqyteti i protestave të studentëve për të drejtat civile me demonstrata në sheshin “Sproul”, në zemër të kampusit.
Shyamala Gopalan, një studente indiane e endokrinologjisë, ishte magjepsur nga një fjalim mbi pabarazitë sociale të mbajtur në një takim nga Donald Harris, një ekonomist i ri xhamajkan që ishte gati të merrte doktoraturën.
Të dy diskutuan për një kohë të gjatë dhe u takuan përsëri disa herë. Pasioni civil u bë një lidhje romantike: në vitin 1963 ata u martuan dhe një vit më vonë lindi Kamala.
Në rrëfimet e jetës së saj, kandidatja demokrate për Shtëpinë e Bardhë, përmend shumë shpesh nënën e saj: një studiuese, e cila u nda nga jeta në vitin 2009, e cila ia kushtoi jetën luftës kundër kancerit.
Megjithatë, figura e babait krejtësisht mungon, me përjashtim të një përmendjeje të shkurtër në fjalimin investitor në konventën e Demokratëve në Çikago, pavarësisht se Donald Harris ka kaluar dekada duke studiuar pabarazitë sociale, një temë qendrore për një udhëheqës politik demokrat.
Dhe megjithëse, siç zbuloi gazeta “New York Times”, 85-vjeçari tashmë ish-mësues, ende me shëndet të shkëlqyer, jeton tre kilometra larg rezidencës së zëvendëspresidentes së Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe që shpesh udhëton rreth Uashingtonit me makinën tip Chevrolet-Corvette të tij të argjendtë, të dy nuk dëgjohen pothuajse kurrë dhe nuk janë takuar kurrë në vitet e fundit.
Përjashtimi i vetëm ishte një darkë në Uashington në vitin 2016, kur Kamala u zgjodh senatore nga Kalifornia.
Është shkruar se Harris e mban të atin në distancë, sepse Donald Trump e përshkruan atë në mitingjet elektorale si një ekonomist marksist që indoktrinoi Kamalën.
Por ai, pavarësisht se kishte kritikuar ekonominë klasike nga e majta dhe kishte studiuar punën e Marksit, si dhe të shumë ekonomistëve të tjerë, nga Keynes te Sraffa, nuk ishte kurrë një marksist.
Historia e ndarjes me Kamalën është shumë më e thellë, më e dhimbshme dhe fillon me divorcin nga Shyamala (mamaja) në vitin 1972. As Kamala në kujtimet e saj nuk shpjegon arsyen e përfundimit të marrëdhënies mes prindërve.
Ai përmend vetëm mosmarrëveshjet në rritje dhe vrazhdësinë midis dy akademikëve, ndërsa Donaldi mori poste profesori në universitete të largëta, fillimisht në Illinois dhe më pas në Wisconsin.
Ndarja kishte ndodhur tashmë në vitin 1969. Kur ekonomisti u kthye në Kaliforni – në vitin 1972, afrikano-amerikani i parë që mori një post profesori në Stanford – beteja e divorcit kishte përfunduar.
Dhe babai i Kamalas shprehu hidhërimin e tij që nuk kishte marrë kujdestarinë e vajzave të tij, Kamala dhe Maya, duke akuzuar shtetin e Kalifornias se kishte vendosur që një baba nuk është në gjendje të kryejë rolin e prindërve, duke shtuar, sipas “Times”, “veçanërisht nëse ai prind është një burrë me ngjyrë që mund të hajë fëmijët e tij për mëngjes…”.
Zemërim, ndoshta, edhe ndaj vajzave që zgjodhën të qëndronin me nënën e tyre: inat që Donaldi e ka mbajtur me vete gjatë gjithë jetës.
Bir i sipërmarrësve të pasur xhamajkanë, ai u kthye në Xhamajka kur doli në pension në Stanford dhe autor i një plani të politikës industriale që i lejoi vendit të Karaibeve të përgjysmonte borxhin e tij publik dhe të reduktonte papunësinë nga 15% 10 vjet më parë, në 5.4% aktuale, në vitin 1978, Harris i dedikoi suksesin më të madh të librit të tij (Akumulimi i kapitalit dhe shpërndarja e të ardhurave) dy vajzave të tij. Por ai kurrë nuk donte t’i takonte.
Ai nuk shkoi në funeralin e Shyamalas në vitin 2009, as në dasmën e Kamalas me Doug Emhoff në vitin 2015. Dhe braktisi ceremoninë inauguruese të presidencës Biden-Harris tre vjet e gjysmë më parë.
Por tani ai duket se ka ofruar t’i japë këshillat e tij të politikës ekonomike vajzës së tij, duke i propozuar një takim publik në Baltimorë, shtëpia e fushatës së Kamalas dhe kompanive për të cilat babai i saj është konsulent.Tema
Një president amerikan që në detyrë konsiderohej i dobët dhe pesimist, por që me kalimin e viteve ka arritur të ripushtojë një pjesë të madhe të vendit.
VOAL- Jimmy Carter mbush 100 vjet, presidenti më jetëgjatë në historinë amerikane, i cili qëndroi në Shtëpinë e Bardhë për vetëm katër vjet. Gjysmën e jetës “si ish”, aq sa arritja sot është befasuese, si kur kandidoi për post më 1975.
Jimmy kush? Guvernatori demokrat i Gjeorgjisë, një fermer kikiriku jugor, luajti efektin surprizë: një njeri i zakonshëm për presidencën e Nixon dhe Johnson. Pas skandalit Watergate dhe gënjeshtrave për Vietnamin, ai i ofroi vendit humanizmin dhe busullën e tij morale. Ai fitoi mbi amerikanët, por iu desh të përballej me një komb të zhgënjyer, të testuar nga kriza energjetike dhe recesioni.
Dhe fronti ndërkombëtar theksoi aftësinë e tij – me marrëveshjen e paqes Nobel midis Izraelit dhe Egjiptit – dhe kufijtë e tij. Kriza e pengjeve në Teheran në vitin 1979, 52 amerikanë të mbajtur të burgosur nga regjimi i Khomeinit për më shumë se një vit, ishte elektoralisht fatale për të.
Reganizmi e dërgoi në papafingo epokën e përkohshme të Carter-it… meritat e të cilit do të njihen larg Shtëpisë së Bardhë: për betejat e tij humanitare dhe mjedisin dhe për ndërmjetësimin e tij në konfliktet në mbarë botën, aq sa iu dha një Nobel.
Një dashuri e rifituar me dëshmi personale, krahas dhe kundër sëmundjes, pas një tumori të parë.
Një dëshmi besimi dhe optimizmi punëtor, gjithmonë përkrah të dashurës së tij Rosalynn pranë tij për 77 vjet. Me rastin e funeralit të saj, nëntorin e kaluar, dalja e fundit publike e Jimmy Carter.
“Ai është shumë i kufizuar në atë që mund të bëjë. Ai nuk mund të flasë në telefon. Ai ndjek lajmet dhe kur e pyetëm nëse ishte i emocionuar për ditëlindjen, ai tha po, por aq më tepër për të votuar për Kamala Harrisin”, thotë Jason Carter, nipi i Jimmy Carter dhe president i Carter Center.
Një të diel të janarit të vitit 1925, gazeta “Indipendenca Shqiptare” lajmëronte në faqen e saj të parë: “Zija Dibra u vra. Ish-kapiten Zija Dibra, ministër tjetër herë në kabinetin e Pandeli Evangjelit, i akuzuar për çështje bolshevike, tek internohej në Berat, duke kaluar katundin Harizaj të Qarkut të Kavajës, u mundua të arratisej e t’ikë prej duarsh nji aspiranti, i cili e shoqnonte deri në Berat. Kështu, duke qenë i hypur në kalë, atë e ngau me gjithë fuqinë, përpara. Aspiranti i bërtiti nja dy herë të qëndronte, por mbasi s’e dëgjoi, e qëlloi në kokë dhe e rrëzoi të vrarë prej kalit”.
Zija Dibra, figurë e njohur e politikës shqiptare të fillim-shekullit XX u vra në të njëjtën ditë kur në Tiranë shpallej republika me president Ahmet Zogun tashmë të kthyer triumfator nga Jugosllavia. Vetëm pakkush e besoi versionin zyrtar të vrasjes. Zija Dibra, njihej si kundërshtar i vendosur i Ahmet Zogut, ai vetë kishte marrë pjesë si ushtarak në kryengritjen e drejtuar nga Hasan Prishtina në 1921.
Në 1923-in, bënte pjesë në një organizatë antizogiste të themeluar në Vjenë, nga Aqif Pashë Elbasani. Në qershor të 1924-ës, kishte luftuar me armë në dorë, në krah të kryengritësve, pastaj ishte vendosur në garnizonin e Shkodrës. Në vitin 1924, Noli e kishte dërguar Zija Dibrën, për t’i mbushur mendjen Elez Isufit, që të mos bashkohej me Zogun.
Dibra ia arriti t’i mbushte mendjen Elez Isufit, duke u kujtuar dibranëve armiqësinë e kahershme me serbët dhe duke përdorur edhe një shumë të majme parash. Njerëzit e Zogut, i kishin të gjitha arsyet për ta hequr qafe, por jo vetëm se ishte fanolist…! gsh
Një dekadë më parë, bota u magjeps pas José Mujica, i cili njihej edhe si Pepe, president i Uruguajit.
“Adhurimi” për të erdhi pas një zyrtar i këtij rangu, kishte zgjedhur të mos jetonte në pallatin presidencial, por banonte në një shtëpi të vogël me gruan dhe qenin e tyre.
Po kjo nuk është gjithçka që rrethonte figurën e tij jo konvencionale.
Jeta e tij është e përshtatshme për një skenar filmi.
Në rininë e tij, Pepe grabiste bankat si gueril, i mbijetoi 15 viteve në burgjet vendase, kjo falë edhe një miqësie me një bretkosë ndërsa qëndronte në qeli.
Pavarësisht të gjithave Pepe ishte ai që në transformimin e kombit të tij të vogël të Amerikës së Jugut në një nga demokracitë më të shëndetshme dhe më liberale në botë.
Tani po lufton me vdekjen, ndërsa është prekur nga një sëmundje e rëndë në ezofag. bw
Në Shqipëri, të rinjtë gjithnjë e më shumë po priren të studiojnë jashtë vendit, në universitetet e Europës dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Deri në fund të vitit akademik 2023-2024 rreth 14 mijë të rinj shqiptarë studiuan jashtë vendit, ku më shumë se 1000 prej tyre në Universitetet e Amerikës. Korrespondenti i Zërit të Amerikës, Pëllumb Sulo, sjell përvojën e të riut Arbri Kopliku, i cili, pasi përfundoi shkëlqyeshëm studimet në Institutin e Teknologjisë në Masaçusetts të Bostonit, po përgatitet të nis studimet për doktoratur në Universitetin mjeksor të Harvardit.
Për të rinjtë shqiptarë, që studiojnë në Europë dhe Amerikë, janë ditët e fundit të pushimeve verore në vendlindje, pasi shumë shpejt ata do të rikthehen në auditore.
Edhe i riu nga Shkodra, Arbri Kopliku, pas disa ditësh do të udhëtojë për studime drejt SHBA-së. Gjatë 4 viteve të kaluara, ai përfundoi studimet për Bio-Inxhinieri me rezultate të nivelit të lartë në Institutin e Teknologjisë së Masaçusetsit, ndërsa në ditët e para të shtatorit do të nisë studimet për doktoraturë në Universitetin e Harvardit.
“Do të rikthehem në Amerikë, prap në Boston, për të filluar studimet për doktoraturë në programin në mes të shkollës së mjekësisë së Harvardit, Harvard Medical School dhe Institutit Teknologjik të Masaçussets, ku isha për të kryer bachelorin. Do të studioj për inxhinieri mjekësore edhe specifikisht do të punoj në një laborator që zhvillon trajtimet e reja të personalizuara në një shkallë nano, shumë të vogël, për kancerin specifikisht por që të jenë të afta me trajtu shumë lloje të kancerave me të njëjtën teknologji”, tregon ai për Zërin e Amerikës.
Arbri thotë se përvoja e fituar në Institutin e Teknologjisë në Masaçusets është mjaft e veçantë për të si student, pasi studimi në një prej universiteteve më të mira në botë, i krijoi mundësinë e njohjes me zhvillimet më të fundit të kërkimit shkencor, zgjedhjen e lëndëve dhe komunikimin me profesorët që ishin në frontin e parë të imunologjisë dhe luftës kundër COVID-it, mbi të gjitha, zhvillimin e praktikave mësimore në laboratorë dhe kompani me famë botërore.
Ishte periudha pas COVID-it, thotë ai, dhe kjo ndikoi në mënyrën ku u fokusua shkenca. Laboratorët me rritjen më të shpejtë ishin ato që prodhonin antitrupa dhe vaksina dhe po përparonin në kërkimin shkencor, sidomos për sëmundjet infektive.
Kjo, ndihmoi të përfshihet në kërkimin shkencor dhe të aplikojë njohuritë teorike nëpërmjet projektesh madhore te kompanive më të njohura në Amerikë, ku ai zhvilloi praktikat mësimore.
“Hera e parë ishte tek kompania Moderna që është edhe kompania që ka prodhuar edhe vaksinën kundër COVID-it dhe shumë gjëra të tjera. Puna që kisha unë ishte për të testuar lloje të ndryshme kombinimesh të ARN, që ishte përmbajtja e vaksinës, për të arritur që vaksinat të bëhen më të qëndrueshme ndaj temperaturave të larta dhe më thjeshtë të prodhohen. Pastaj, verën pas kësaj unë u futa në një fushë krejt tjetër, çuditërisht ishte krejt e përshtatshme me edukimin që kisha marrë në shkollë, por që ishte për pajisjet biomjekësore. Kompania prodhonte pajisje për diabetin, për sëmundjet neurodegjenerative edhe për kancerin”, thotë ai.
Në Boston jeton një komunitet i madh shqiptarësh, mes të cilëve edhe të rinj nga trevat shqipfolëse, të cilët studiojnë në universitetet e Bostonit. Kjo, thotë Arbri, ishte një mundësi e mirë për të krijuar shoqatën e studentëve shqiptarë në Institutin e Teknologjisë në Masaçusets, përmes të cilës marrin pjesë nëpër panaire, ekspozita, në festivale të kulturës ballkanike dhe europiane si dhe ndërveprojmë me shoqatën “Besa” dhe Kishën e Shën Gjergjit në Boston.
Ndërsa një vit më parë, bashkë me një të ri shqiptar që studion në Kanada, themeluan organizatën jofitimprurëse “Albanian Trailblazers”, e cila ofron mentorim dhe mbështetje për të rinjtë shqiptarë që duan të studiojnë jashtë vendit.
“Arritëm të krijojmë një organizatë që quhet “Albanian Trailblazers”, e cila vitin që kaloi është zgjeruar shumë. Kemi arritur të krijojmë një grup për workshope ku, shqiptarët e suksesshëm nëpër botë mund të vijnë , të ndajnë përvojat e profesioneve të tyre apo pasionet gjithashtu. Kemi krijuar një grup për ndërlidhjen e shqiptarëve me synimin që të bëjnë grupe të veçanta si shqiptarët e Bostonit, të Londrës apo Austrisë dhe me u arritë të takohemi edhe fizikisht dhe jo vetëm virtualisht”, tregon ai.
Studimet në ciklin e doktoraturës në Universitetin e Harvardit pritet të zgjasin pothuajse 6 vite, një rrugë e gjatë dhe plot sfida edhe për të riun nga Shkodra, Arbri Koplikun, por ai ndjehet optimist se do t’i kapërcejë i nxitur nga synimet që ka për të ardhmen.
“Doktoratura në Amerikë është pak e gjatë, është 5-6 vjet, por duke mendu përtej kësaj unë kam dëshirën që njohuritë që arrij t’i thelloj gjatë doktoraturës si dhe zbulimet t’i paketoj në mënyrë të atillë që të jetë një kompani në të ardhmen. Me hap një kompani dhe, pse jo, me përfshi edhe Shqipërinë aq sa ajo mund të ofrojë për zhvillimin e teknologjive për kurimin e sëmundjeve të ndryshme, por edhe për prodhimin e produkteve biofarmaceotike”.
Eqrem Çabej, është një ndër përfaqësuesit më të shquar të gjuhësisë shqiptare. Akademiku i shquar shqiptar lindi në Turqi më 6 gusht 1908.
Studimet fillore i kreu në Gjirokastër. Më pas kreu shkollën e mesme në Klagenfurt dhe pasi braktisi Fakultetin e Mjekësisë në Romë, u regjistrua në Fakultetin e Filologjisë në Universitetin e Gracit, e më pas në Universitetin e Vjenës, në Austri, ku dhe përfundoi studimet. Pas mbarimit me sukses të studimeve universitare 25 – vjeçari Eqrem Çabej u kthye përfundimisht në Shqipëri, me diplomën e Universitetit të Vjenës në xhep dhe me dëshirën e zjarrtë për t´i vënë dituritë dhe energjitë e tij në shërbim të Atdheut. Por pasi kreu gjimnazin në Klagenfurt (1923-1926), për shkollimin e lartë pati një fërkim me synimin që i ati i kishte vënë që të bëhej mjek.
U regjistrua në Fakultetin e Mjekësisë në Universitetin e Romës. Por pas këmbënguljes për gjuhësinë, regjistrohet në Grac për vitin akademik 1927-1928 dhe mbasandaj kaloi në Vjenë (1930-1933), ku ndoqi mësimet e Paul Kretschmer, Karl Patsch, Nikolai Trubetzkoy dhe Norbert Jokl. Nën drejtimin e Joklit, Çabeji filloi të kishte interes të madh në zhvillimin historik të gjuhës shqipe. Në 1933, ai dorëzoi disertacionin e doktoraturës mbi “Italoalbanische Studien” (“Studime italoshqiptare”). Çabej u kthye në Shqipëri ku edhe punoi si mësues gjimnazi dhe nëndrejtor i konviktit “Malet Tona” në Shkodër (1933/34) ku dha letërsi shqipe. Në vitin shkollor 1935-’36 u transferua në Normalen e Elbasanit, ku edhe atje ndenji një vit. Që andej u transferua në Ministrinë e Arsimit për t´u marrë me drejtimin e arsimit të mesëm.
Me sa kuptohet nga qëndrimi i tij, ai nuk e kishte mirëpritur një emërim të tillë. Me një lutje më datë 17. 12. 1936, drejtuar Ministrisë së Arsimit, për arsye shëndetësore kërkoi të transferohej duke u riemëruar profesor i letërsisë në liceun e Tiranës. Kërkesa nuk i plotësohet, duke e emëruar në Shkollën e Plotësimit Ushtarak. Me “çështjen Çabej” u mor më në fund edhe Këshilli i Ministrave të asaj kohe, i cili vendosi që Çabej, pas mbarimit të Shkollës së Plotësimit Ushtarak, të transferohej si profesor në Gjirokastër. Më 1938-’39 vijoi si arsimtar në Gjirokastër, ku vazhdoi të jepte mësimin e letërsisë të bashkërenduar me elemente të gjuhës shqipe. Në vitin shkollor 1939-’40 Çabej u transferua në gjimnazin e Tiranës ku u ngarkua me drejtimin e shkollës.
Anëtar i Institutit të Studimeve Shqiptare, më 1940 u dërgua në Romë nga min. i Arsimit Koliqi për të punuar mbi Atlasin Gjuhësor Shqiptar, i cili nuk u krye për arsye të ndryshimeve politike përgjatë Luftës së Dytë Botërore. Në shtator të 1943 u emëruar min. i Arsimit në qeverinë Mitrovica, post të cilin nuk e pranoi. Më 25 janar 1944 i pushkatohet vëllai, Selaudini, nënprefekt i Malësisë së Gjakovës. Në Shqipëri u kthye vetëm pas korrikut 1944. Në 1947, ai u caktua anëtar i Institutit të Shkencave, instituti paraardhës i Universitetit të Tiranës. Nga 1952 deri më 1957, ai shërbeu si profesor i historisë së Shqipërisë dhe fonetikës historike.
Në 1972, ai u bë anëtar themelues i Akademisë së Shkencave. Eqrem Çabej u specializua në gjuhësinë krahasuese indo-evropiane. Veprimtarinë shkencore e shtjelloi në gjuhësi, por edhe jashtë saj, në folklor, etnografi dhe histori të letërsisë. Vend zënë studimet etimologjike dhe leksikologjike historike, dialektologjia e onomastikës si edhe kodifikimi i gjuhës letrare. Çabej ka dhënë një ndihmë të çmuar me një varg sqarimesh etimologjike gjatë hartimit të Fjalorit të gjuhës shqipe të botuar në Tiranë më 1980. Më 1951 shkroi “Sonetet”, një libërth kushtuar së shoqes, Shyhrete Turkeshit, që e kishte njohur pranverën e 1949 e porsadalur nga burgu dhe punonte në Bibliotekën Kombëtare. U botuan për herë të parë me rastin e 100-vjetorit të lindjes më 2008 nga shtëpia botuese Çabej, drejtuar nga e bija, Brikena. Ai ndërroi jetë pak ditë pas ditëlindjes së tij të shtatëdhjetë e dytë, më 13 gusht të vitit 1980, në një klinikë të Romës. gsh
VOAL – Në gjysmën e parë të shekullit të gjashtëmbëdhjetë datojnë reformuesit më të mëdhenj të krishterimit evroan: John Calvin (Gjon Kalvin) dhe Martin Luter.
Calvini, megjithatë, ndryshe nga Luteri, donte krijimin e legjislaturës së një shoqërie të kapitalizmit të egër, ndërkohë që Luteri ishte i kufizuar për të marrë parasysh aktivitetin tregtar të borgjezisë si një aspekt të shoqërisë feudale që nevojitet për t’i dhënë më shumë hapësirë, por gjithmonë brenda kufijve të feudalizmit.
I lindur më 10 korrik 1509 në Noyon (Francë) Calvini shpejt u largua nga Kisha në mënyrë të vendosur, i bindur se lumturia e përjetshme është e destinuar për disa të zgjedhur dhe që jepet vetëm me anë të hirit të Perëndisë. Ai ishte gjithashtu i bindur se pas vdekjes, fati i shkuarjes në qiell ose në ferr ishte tashmë i paracaktuar. Ithtarët e tij gjithmonë kanë qenë të kufizuar për të shpenzuar jetën e tyre duke punuar, duke pritur një shenjë hyjnore.
Sipas mendimit të Calvinit, puna ishte e barasvlershme me lëvdatat ndaj Perëndisë. Calvini e shikonte punën si mënyrë për të lavdëruar Perëndinë dhe për të shprehur dukshëm në qëndrueshmërinë e besimit dhe bazimit të saj në hiret hyjnore. Vetëm nëse varen nga e mira e përbashkët, pasurimi dhe fitimi pasues konsideroheshin të drejta. Në këtë kuptim, Calvini konsiderohet pararendës i kapitalizmit. Puritanët e Evropës veriore ishin dishepujt e parë të Calvinit, për të ndjekur shembullin e diktuar nga teologu francez, duke përdorur një mënyrë jetese të drejtuar me kujdes, seriozitet, moderim dhe të bazuar vetëm në punë.
Edhe ekonomisti gjerman dhe sociologu Max Weber në librin e tij “Etika Protestante dhe Shpirti i Kapitalizmit” shpesh flet për marrëdhënien midis fitimit dhe kalvinizmit. Puna prodhuese sipas Calvinit, u bë një formë e lutjes, një ofertë për Zotin ndaj pasigurive të tyre. Por edhe sipas teologut dhe humanistit ishte e drejtë për të dalluar fajdet, me të cilat ata e shtypin dhe e vidhnin të varfërin, nga kredia, interesi dhe investimet produktive. Sipas Calvinit, edhe vetë feja u konsiderua gjithashtu parimi i vetëqeverisjes në sjelljen e përditshme.
John Calvini vdiq në Gjenevë më 27 maj 1564./Elida Buçpapaj
(Në kujtim të jetës dhe veprës së pavdekshme të Prof. Vehbi Hotit)
Një vit më parë u nda nga jeta profesori ynë i paharruar, Vehbi Hoti, që për 50-vjet me radhë ja kushtoi dijes dhe edukimit, edukatori i një qyteti të tërë, që aq shumë e deshi dhe aq shumë bëri ai për të dhe për njerëzit. Fëmijëria dhe adoleshenca nuk ishin të lehta për të, e ndoshta ky është shkaku i një miredukimi e shkollimi, me sakrificë, të cilët ai ka ditur t’i mundë shumë mirë. Shkollimi ishte pika më e ndjeshme e tij dhe që i hapi rrugë të reja për të njohur më mirë jetën. Që në rininë e hershme ai njihej si një djalë fjalëpakë, pa zhurmë dhe me energji të pashtershme, punëtor i palodhur në shërbim të arsimit të lartë, dashamirës që nuk iu dëgjua kurrë zëri për keq, gojëmbël dhe me kurajë, që mbronte me dinjitet pikëpamjet e tij. Një burrë që nuk e nisi dhe as e përfundoi karrierën e tij me bujë e reklama, por ua la të tjerëve të gjykonin për shërbimin perfekt dhe me sinqeritet që u bënte studentëve, por që vlerësoi me profesionalizëm, sinqeritet e dashamirësi, punën e mirë që bënin kolegët e tij. Shumë shpejt, profesor Vehbi Hoti u shndërrua një ndër figurat e dashura publike dhe i admiruar jo vetëm nga shkodranët, por nga e gjithë Shqipëria. Duke qenë një burrë me tradita të mrekullueshme fisnike dhe një familje intelektuale, të gjithë të shkolluar në universitetet tona shqiptare, ai ishte një njeri shumë i ndjeshëm, human e tepër miqësor, po kaq ishte dinjitar e konsekuent në gjërat themelore të bindjeve dhe ekzigjencave që të përbëjnë të plotë personalitetin e tij.
Energjitë e tij ai i vuri
në shërbim të studimeve, didaktikës, pedagogjisë dhe edukimit
Tek profesor Vehbi Hoti, mendimi dhe preokupimi i vazhdueshëm rrinte përherë zgjuar, ashtu si rri ndezur zjarri në një vatër të ngrohtë familjare, ëndërronte aspiratën e shpejtë dhe rrugën për demokraci të vërtetë dhe integrim dinjitoz dhe evropian. Them këtë, jo aq nga mosha, por nga energjia dhe vitalitetit që shfaqte në studime dhe kërkime në fushën e didaktikës, pedagogjisë dhe të edukimit në tërësi, nga ndihma dhe mbështetja që profesori ynë vazhdonte t’u jepte studentëve dhe kolegëve të tij pedagog dhe gjithë atyre që dëshironin t’i futeshin punës së bukur dhe të vështirë shkencore dhe pedagogjike. Profesor Vehbi Hotin kam pasur fatin ta njoh që në rininë time të hershme. Ai ishte shembulli më i shkëlqyer i njeriut të formuar me një personalitet dhe kulturë njerëzore. Janë pikërisht këto cilësi tepër të vyera që më nxit të hedh në letër këto radhë për jetën, punën dhe veprën e pavdekshme të këtij njeriu me shumë vlera në fushën e dijes dhe të prosperitetit tonë kombëtar. Ishte sa e lehtë, edhe aq e vështirë dhe, sipas kujtimeve që unë kam ruajtur për figurën e tij, ishte njeriu me vlera të përkushtueshme, me kulturë e vizion perëndimor, i talentuar, i përgatitur, emocional, i dhembshur, me vizion të gjerë për jetën, për familjen e shoqërinë. Ishte “i vështirë”, sepse profesor Vehbiu kishte lindur i talentuar, donte të punonte megjithëse në kushte të vështira në momente të tilla, kur vështirësitë familjare nuk e favorizonin sa duhet dëshirën edhe pasionin e tij. Megjithatë ai punonte e punonte dhe krijonte pa u lodhur njëkohësisht. Si qytetar aktiv i Shkodrës, Vehbiu po ngjiste shkallët e karrierës me shpejtësi marramendëse. S’kishte si të ndodhte ndryshe për një talent dhe shkencëtar që kishte hedhur me kohë ide, kishte botuar shkrimet e para shkencore pedagogjike e didaktike që në vitin e largët 1965, për të mos u ndalur për asnjë çast deri më 5 korrik 2023, ku zemra e profesorit pushoi së rrahuri.
Universiteti i Shkodrës ishte jeta e tij
Profesori i madh na la një pasuri të jashtëzakonshme shkrimore
Prof. Vehbiu thoshte: “Po të ishte e mundur të bëhesha edhe njëherë i ri, veç për Universitetin e Shkodrës do të dëshiroja të punoja e të kontribuoja me dëshirë e pa hezitim”. Janë me dhjetëra veprat e tij, me qindra kumtesa e referate të botuara në revista shkencore dhe të mbajtura në shumë simpoziume kombëtare e ndërkombëtare, me qindra artikuj pedagogjik e didaktik të botuara në organet e ndryshme të shtypit apo në revistat shkencore më prestigjioze të vendit dhe jashtë tij. Pra, gjithë jeta dhe veprimtaria 50-vjeçare e profesor Vehbiut iu kushtua zhvillimit të arsimit të lartë tonë kombëtar. Kështu, u bë shumë shpejt figurë e njohur, falë punës dhe djersës së tij brenda dhe jashtë Shqipërisë. Prof. Vehbiu është autor dhe bashkautor i shtatë botimeve monografike, të katër teksteve mësimore për shkollën e lartë dhe dy për shkollën e mesme. Ka botuar rreth 60 punime në shtypin shkencor dhe ka referuar mbi 50 sesione e konferenca shkencore brenda dhe jashtë Shqipërisë. Është kënaqësi të thuhet në ceremoninë solemne në korrik të vitit 2022, me rastin e 65-vjetorit të themelimit të Universitetit “Luigj Gurakuqi”, Shkodër profesor Vehbi Hoti iu dha titulli: “Profesor Emeritus”, nderimi më i lartë dhe i vetmi për një pedagog të këtij institucioni të lartë arsimor.
Në foto Prof. dr. Vehbi Hoti, gjatë marrjës së titullit “Profesor Emeritus”, korrik 2022
Në nder të profesorit të madh, Universiteti i Shkodrës organizoi konferencën me titull: “Jehonë auditorësh”, me rastin e 80-vjetorit të lindjes. Për më shumë se 15 vjet ai ka qenë Sekretar i Këshillit Shkencor të Universitetit, kryeredaktor i serisë të revistës shkencore të edukimit dhe për 13 vjet dekani i parë i Fakultetit të Shkencave të Edukimit dhe anëtar i Senatit të Universitetit të Shkodrës. Pasioni për auditorin e bën që më shumë se gjysmë shekulli, profesori ynë i paharruar të edukonte breza të tërë studentësh me përkushtim dhe pasion, ndaj dhe kujtimet, përshtypjet, mbresat e miqve dhe të shokëve të shumtë të tij janë të pashlyeshme, sepse ashtu siç thekson Prof. Dr. Tomor Osmani për figurën e ndritur dhe të pavdekshme të Prof. Dr. Vehbi Hotit: “Është dhe mbetët një nga figurat e shquara të shkencës pedagogjike shqiptare, autor i shumë veprave dhe studimeve shkencore nga fusha e pedagogjisë, mësimdhënies dhe didaktikës të botuara brenda dhe jashtë vendit”. Do të thosha me plot gojën se Vehbi Hoti mbetët integrali i vlerave gjurmëlënëse i dritësimit pedagogjik të brezave. Një jetë plot gjurmë, një jetë plot përkushtim, kjo ishte dhe mbeti deviza e jetës së Vehbi Hotit.
I thjeshtë, i ditur dhe i urtë si e vërteta
Një intelektual i fisnikërisë, i mendjes së ndritur. Ai dinte të mësojë të nderojë të tjerët. Për profesorin e paharruar mund të shkruhen plot kujtime, shkrime apo studime. Ai ishte dhe mbeti një thesar, një vlerë e shtuar e pedagogjisë shkodrane kohore e mbarëkombëtare. I thjeshtë, i ditur dhe i urtë si e vërteta. Fjala dhe shembulli i tij rrezatonin kudo mirësi, thjeshtësi e dituri. “Kam pasur fatin ta njoh nga afër kur unë botoja në organin shkencor të Universitetit apo në gazetën “Jeta e re” e Shkodrës, në kohën e tërmetit, asokohe unë shkoja në Bushat, Berdicë, Trush e Velipojë, Vehbi Hoti ishte sa i thellë e filozof i pedagogjisë, aq edhe i thjeshtë e gjurmëlënës, i dashur, e dashamir për botuesit. Me çiltërsinë e zemrës dhe bazuar në studimet e tij, me të drejtë do ta quaja Hasan Tahsini i Shkodrës e më gjerë. Botimet e tij janë të çmuara e me plot vlera. Ndihmesa e tij në arsimin e lartë, urtësia prej një intelektuali zemër drite nuk harrohen kurrë, -kështu e mbyll bisedën e tij poeti dhe shkrimtari dibran, Mevlud Buci. Veprën e tij e pasojnë tre djemtë e mrekullueshëm e të zgjuar në punën e tyre si: Dritani, me profesion jurist, Arbeni, pedagog për lëndën e Psikologjisë në Universitetin “Luigj Gurakuqi” Shkodër, Bledari, me profesion gazetar, aktualisht redaktor lajmesh në televizionin kombëtar Klan. Këta tre pasardhës shikojnë sot modelin e prindërve të devotshëm, babain e tyre të mirënjohur dhe të paharruar, të nënës së tyre, Fitnetit, që personifikon sot modelin njerëzor të nënës së dhembshur, që sa punoi, mbeti një profesioniste e rrallë në arsim, që rrezaton mirësi, një qytetare e denjë shkodrane e me emancipim bashkëkohor.
Njeri i vlerave të mëdha njerëzore
E takoja shpesh profesor Vehbiun në Shkodër e Lezhë, bisedonim për çështje të arsimit dhe shkollës dhe vija re se herë pas here shfaqte interesa të larta intelektuale për frymën e re perëndimore që po hynte në shkollat tona, veçanërisht kur biseda binte për temat e ndryshimeve të tranzicionit, gjithnjë ishte i hapur me atë vështrimin e ëmbël e të respektueshëm, fliste me pasion e logjikë dhe me argument për vlera e alternativa, për ide dhe mendime të dobishme për demokracinë në Shqipëri. Ky njeri i vlerave të mëdha ishte një shembull i shkëlqyer dhe i vlerave njerëzore, nga duhet të marrin shembull ideatorët e sotëm të fushës së pedagogjisë dhe didaktikës si dhe shoqëria njerëzore e ditëve të sotme. Ishte një pedagog me emër të madh, si Vehbi Hoti, vlen jo vetëm të kujtohet, por dhe të përgjithësohet dhe të kapësh dhe detajet më të vogla të aktivitetit të tij studimor 50-vjeçar, pasi dhe ato do të ishin dukuri pozitive për brezat e rinj pedagogë. Dhe, siç duket, do kalojnë plot vite e dekada të tjera dhe emri i ndritur Vehbi Hoti do të mbetet në kujtesën e brezave, ku sot është bërë shpirt e zemra e kujtdo. Kur bisedon me njerëz të profesioneve të ndryshme, e kujtojnë shpesh profesorin ku mbart një shtrirje të gjerë miqësie e shoqërie nga trevat shqiptare brenda dhe jashtë vendit, në fushë veprimtarie leksionesh, duke u skalitur në kujtesën e brezave studentë me atë portretin e një embleme të veçantë, që rrezatonte dashuri e respekt të ndërsjellë. Asnjëherë nuk i uli vlerat e tij, por qëndroi besnik i figurës morale e profesionale. Asnjëherë nuk dinte të diferencojë studentët sipas shoqërisë, miqësisë që kishte, por gjithmonë ishte pranë tyre, me pasionin që i jepte profesioni, edukimi, kultura e lartë shkodrane. Sa jetoi e punoi, Vehbiu kurrë nuk bëri kompromis me karakterin e tij edhe kur ishte përfitimeve e famës shoqërore e miqësore. Mbeti deri në frymëmarrjen e fundit i dashur me të vërtetën dhe i rreptë ndaj padrejtësive.
Një personalitet
si prof. dr. Vehbi Hoti mbetet i pavdekshëm
Sot u mbush plot një vit që është ndarë nga jeta, por trashëgimia e tij në fushën e arsimit dhe kërkimit shkencor do t’i rezistojë kohërave, kontributi i tij do të jetë vazhdimisht i dukshëm dhe me vlera të papërsëritshme. Pas shumë vitesh, mësuesit dhe studiuesit e ardhshëm do ta kujtojnë edhe më mirë thellësinë e mendimit të tij, aftësinë për të vëzhguar dhe eksperimentuar, për të bërë përgjithësime e nxjerrë konkluzione që do të ndihmojnë shkollën e shoqërinë në demokratizimin dhe emancipimin e tyre të mëtejshëm. Këtu më vjen ndërmend një thënie e Hygoit: “Njerëzit e mëdhenj bëjnë piedestalin, e ardhmja u ngre statujën”.
Ndërsa shkruaj këto radhë për ketë njeri që sakrifikoi shumë nga vetja për t’u dhënë dije e kulturë brezave, më vjen keq për harresën e organeve qendrore dhe atyre vendore në Shkodër. Kurrë s’ka punuar për lavdi, ndonëse lavdinë me punë e sakrifica e emrin e mirë la kudo, e meriton plotësisht, pas vdekjes, që t’i jepet titulli “Mjeshtër i Madh”. Për njerëz të tillë të ditur, të emancipuar, tolerant në shërbim të dijes dhe për 50 vjet me radhë mbajti titullin e lartë dhe të denjë “Njeri”, si Vehbi Hoti, sa shumë ka nevojë shoqëria e sotme shqiptare. Sa i thjeshtë në dukje, aq edhe i lartë e njerëzor ishte. Cilido që ka njohur apo ka lexuar për Vehbi Hotin, krenohet dhe frymëzohet dhe pyet veten: “Jeta vlen kur vihet në shërbim të mirësisë e diturisë”. Profesor Vehbi Hoti mbetet intelektuali i vlerave të mëdha të dritësimit pedagogjik të brezave. Përmes kujtimeve synuam të kujtojmë sadopak jetën plot aktivitet të një njeriu, humbja e të cilit një vit më parë preku thellë jo vetëm familjen Hoti, por dhe gjithë Shqipërinë dhe më gjerë. Ishte një humbje e madhe për shkencën pedagogjike dhe arsimin tonë kombëtar. Njerëz të tillë lindin rrallë, por mbetën përgjithmonë të pavdekshëm në mendjen e zemrat e popullit.
I paharruar qoftë vepra dhe kujtimi i tij!
VOAL- Teodora, perandoresha bizantine, gruaja e Justinianit, lindi rreth vitit 500 në Kostandinopojë.
Në vitin 532, përballë një turme të trazuar që thërriste “Fitore! Fitore”, Justiniani I, sundimtari i Perandorisë Romake të Lindjes, ishte në prag të arratisjes nga pallati. Papritur me një thirrje pasionante, gruaja e tij Teodora iu drejtua atij dhe oficerëve të tij të tmerruar: “Nuk është e tmerrshme që një perandor të bëhet i arratisur, nëse do të shpëtosh veten me arratisje, perandor, sigurisht që mund ta bësh, megjithatë, sado shqetësime. Unë, do t’i qëndroj besnik thënies së vjetër se vjollca është një qefin funerali” (Prokopi, Lufta Persiane).
I impresionuar nga këto fjalë, perandori dhe grupi i tij, përfshirë gjeneralin Bellisario, vepruan. Gjenerali trim mblodhi njerëzit e tij dhe lëvizi kundër turmës së zemëruar që ndërkohë ishte mbledhur në Hipodromin, një amfiteatër i madh pranë pallatit. Represioni ishte i menjëhershëm. Flitet për tridhjetë mijë burra të cilët Justiniani fillimisht i vrau dhe më pas i hodhi trupat e tyre në det. E ashtuquajtura kryengritja e Nikës kishte përfunduar pothuajse para se të fillonte.
Justiniani doli nga sprova më i sigurt dhe më i fuqishëm se më parë, falë vendosmërisë së Teodorës. Ai gjithashtu i dha asaj meritën e duhur për sjelljen e saj heroike duke dekretuar që ajo të merrte pjesë me të në qeverisjen e perandorisë, gjë që Theodora e bëri me efikasitet të pamëshirshëm. Në realitet, Teodora nuk ishte një zonjë, përkundrazi vinte nga një familje me origjinë modeste dhe e kishte nisur karrierën e saj si prostitutë. Babai i tij stërviti arinj në Hipodromin e Konstandinopojës, qendra e sporteve popullore si luftimi i qenve me arinj dhe garat me qerre. Ndoshta shokët e parë të lojës së Teodorës ishin dhëndrrat, shitësit ambulantë, tutorët, prostitutat dhe poshtëruesit e vegjël.
Gratë që kujdeseshin për reputacionin e tyre shmangnin korridoret e Hipodromit, por ishte pikërisht në këtë vend që Teodora, në moshën dymbëdhjetë vjeç, u bashkua me motrën e saj më të madhe dhe filloi të shfaqej në skenë në Perandorinë Romake Lindore duke hyrë në një bordello.
Prokopi, një historian bashkëkohor, tha se Theodora nuk ishte një aktore e talentuar, por ajo ishte e bukur, inteligjente, plot hir dhe e gatshme për të interpretuar në situata dhe qëndrime lakmuese.
Sigurisht, aspektet dhe rrethanat më pikante të së kaluarës së tij u ekzagjeruan nga Prokopi, i cili gjithmonë kishte një armiqësi të njohur ndaj perandoreshës. Sidoqoftë, ka pak dyshim për shthurjen e perandoreshës së ardhshme.
Ndoshta, ndryshe nga sa pretendonte Prokopi, ajo nuk bëri akte të turpshme në skenë me patat, as nuk darkoi me dyzet burra të cilëve u dha hiret e saj, siç tha historiani britanik Edward Gibbon.
Për një kohë ajo ishte e dashura e guvernatorit të Pirenekës (Libia e sotme), duke gjetur përfundimisht rrugën e saj me trashëgimtarin e fronit bizantin Justinian, fillimisht si dashnore, pastaj si grua.
Në vitin 527, kur Justiniani u bë perandor, në krah të tij u kurorëzua Teodora, e cila nuk ishte ende tridhjetë vjeçe. Pas martesës, ajo arriti të fitonte një respekt të mirë dhe në dukje ajo ishte gjithmonë besnike ndaj Justinianit. Sido që të jetë, shumë pak guxuan ta vënë në dyshim moralin e saj, edhe sepse ishte më mirë të mos e kishim armike.
Theodora kishte një ushtri spiunësh që i raportonin kush fliste keq për të kaluarën e saj ose e kritikonte sjelljen e saj, kushdo që ishte fajtor për këtë “faj” hidhej në burg, torturohej apo edhe lihej të vdiste. Ajo pati lindur një djalë dhe e kishte braktisur menjëherë. Kur djali u shfaq para saj vite më vonë, duke u shfaqur si djali i saj jashtëmartesor, perandoresha e bëri atë të zhdukej dhe askush nuk dinte asgjë më shumë për të.
Një përkrahëse e vendosur e Kishës Lindore, ajo u tregua intolerante ndaj besimtarëve të Kishës së Romës. Për bashkëshortin dhe perandorinë e tij, një grua si Theodora ishte gjëja më e mirë që mund t’u ndodhte. Guximi i daj, intuita e tij politike dhe vullneti i saj ishin një ndihmë e madhe për Bizantin. Perandoresha ndërtoi manastire, jetimore dhe spitale për më të varfërit.
I dha fund trafikut të prostitutave, duke i shpenguar nga shtëpitë publike për t’i riedukuar dhe për t’i rikthyer në rrugën e duhur dhe e shpalli shfrytëzimin e prostitucionit një krim të dënueshëm me ligj. Perandoresha gjithmonë e shtynte Justinianin të merrte vendime, falë të cilave shumica e historianëve e përfshijnë atë në mesin e perandorëve të mëdhenj të Lindjes.
Pa mbushur ende pesëdhjetë vjeç, Theodora vdiq më 28 qershor 548; Justiniani mbretëroi për shtatëmbëdhjetë vjet të tjera. Kodi i Justinianit, pushtimi i shumë territoreve në Itali dhe së fundi, ndërtimi i Hagia Sophia-s në Kostandinopojë, të gjitha datojnë që nga koha kur Teodora mbretëronte në krah të tij./Elida Buçpapaj
Me hidhërim të thellë mora lajmin që miku ynë i kahmotshëm, Protopresbiteri i Eparkisë së Lungrës, At Antonio Bellusci, ose zoti Ndoni siç e thërrisnin sivëllezërit e tij arbëreshë, shkoi në amshim.
Antonio Bellusci qe figura kyçe në komunitetin arbëresh në Itali, dhe një nga personalitetet më përbashkues mbarëshqiptar.
Puna e tij në vitet ’60 për mbledhjen e materialeve etnografike e gjuhësore te arvanitasit e Greqisë qe e jashtëzakonshme. Ai hyri me mikrofonin e tij në shtëpitë e vëllezërve tanë për të imortalizuar gjuhën e tyre duke faktuar atë ekzistencë.
Antonio Bellusci jetoi e punoi për çështjen arbëreshe, për çështjen shqiptare.
Nismat e tij nuk u ndalën deri në orët e fundit.
Në 1966 themeloi Revistën “Vatra jonë” në “San Costantino Albanese”, në 1980 Revistën “Lidhja në Cosenza”, si dhe botoi edhe dhjetëra vëllime e artikuj.
Për kontributin e tij të gjithanshëm u nderua nga Republika jonë, ku Presidentja znj. Vjosa Osmani-Sadriu i dha ‘Shtetësinë e nderit të Republikës së Kosovës’.
Në ndarje të këtilla nuk ka tjetër veç se mungesë të parikuperueshme.
Ai, u kujdes të na lë pas një thesar të paçmueshëm. Shtëpia e tij në Frasnitë, biblioteka “A. Bellusci”, është sot pasuria e shumëfishtë, ku përveç mijëra vëllimeve mbi albanologjinë, ai themeloi aty edhe një vatër studimesh unike.
Mendimet tona shkojnë sot për familjen e tij, miqtë dhe të gjithë komunitetin arbëresh.
U bëftë emri, puna dhe vullneti i tij, burim frymëzimi për studiuesit e rinj e për secilin prej nesh!
Ukshin Hoti (Krushë e Madhe, 17 qershor 1943 – dhe u zhduk nga 16 maj 1999) ka qenë filozof dhe aktivist shqiptar. Profesor i të drejtës ndërkombëtare dhe më pas i filozofisë në Universitetin e Prishtinës dhe themelues i UNIKOMB, një partie politike në Kosovë.
Për shkak se përkrahu demostratat e 1981 në Prishtinë, u arrestua për të parën herë nga autoritetet jugosllave më 21 nëntor tok me Halil Alidemaj, Ekrem Kryeziu, etj. Më 1994 u dënua me 5 vite në burgun e Dubravës. Më 16 maj 1999, kur dënimi i tij mbaronte dhe duhej të lirohej; u mor peng nga rojet e burgut dhe nuk është parë më. Vendndodhja e tij nuk dihet, shumë aktivistë të të drejtave të njeriut e konsiderojnë të vdekur.
Është i pari që shkroi për konceptin e demokracisë autentike në viset shqiptare që nga 1994. Si studjues mbahet mend për veprën Filozofia politike e çështjes shqiptare botuar më 1995 në Tiranë.
Biografia
U lind në Krushë të Madhe të Rahovecit, i biri i Nazif Hotit dhe Fatime Rrustem Danës nga Xërxa. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, ndërsa të mesmen në Prizren dhe më pas në Prishtinë. Pas diplomimit Ukshini vijoi studimet në vitin 1964 në Zagreb ku u diplomua për shkencat politike dhe u dallua si student i veçantë. Më pas, në vitin 1968, kreu dhe dy vite postuniversitare në Beograd ku ndoqi fushën e tij të preferuar të marrëdhënieve ndërkombëtare në fushën e ekonomisë dhe politikës.
Nisi punë në administratën e parlamentit të Kosovës dhe më 1975 nisi të jepte të drejtën ndërkombëtare në Universitetin e Prishtinës. Më 1978/1979 vijoi specializime postlaureate për shkenca politike dhe marrëdhënie ndërkombëtare në Chicago, Harvard dhe Washington, pasi kishte fituar bursen Fulbright.
Aktiviteti në Kosovë 1970 – 1978
Në vitet ’70 Ukshin Hoti kishte qenë i angazhuar në disa pozita të ndryshme politike dhe arsimore në Kosovë ku fillimisht kishte rënë në kundershtim me udhëheqesit jugosllavë në Kosove dhe me sitemin e regjimit jugosllav në Kosove .
Angazhimi i Politik gjatë viteve ’80 dhe burgosja e parë
Me protestat studentore të 19 nëntor 1981, mbështeti kërkesat e studentëve shqiptarë për shpalljen e Kosovës republikë u dënua me 9 vite burg. Më 1984, Gjykata Supreme e Jugosllavisë në Beograd ia zbriti dënimin në 3,5 vite burg.
Pas arrestimit vuajti denimin në disa burgje fillimisht në burgun e Prishtinës e më pastaj në burgun e Zagrebit e më vone edhe në Ljublanë e se fundi transferohet në burgun e Gjilanit. Më 1985 lirohet nga burgu por izolohet ne fashtin e tij te lindjes në Rahovec me qellim izolimin e aktivitetit te tij politik duke ju marre edhe pasaporta.
Aktiviteti politik gjatë viteve ’90
Në fillim të viteve 90 Ukshin Hoti serish i persekutuar nga regjimi serb i Milosheviçit riaktivizohet në politikë në Lidhjën Demokratike të Kosovës (LDK) si kryetar i degës së LDK-së në Rahovec. Me pas merr detyra arsimore për studentët në Rahovec pasi Universitetet u mbyllën me dhunë nga regjimi serb i Sllobodan Miloshevicit dhe mesimet bëheshin nëpër shtepi private e në objekte fetare.
Në vitin 1992 në fshatin Brestovc të Rahovecit Ukshin Hoti organizon një homazh për viktimat e vrara nga policia serbe dy vjet më parë në një demonstratë për Republikën e Kosovës. Me këtë rast ndodh një përplasje midis qytetarëve që po merrnin pjesë në homazh dhe policisë serbe e cila kishte bllokuar rrugën. Ukshin Hoti kërkoi nga policët që ta lironin, ndërsa policët serbë u përgjigjen me breshëri armësh ndaj qytetarëve të paparmatosur të Rahovecit dhe si pasojë u plagosën disa vetë. Pas kësaj ngjarjeje Ukshin Hoti arrestohet. Në këtë kohë ai jep dorëheqje nga LDK-ja pas përplasjeve që kishte pasur më herët me kryesinë e saj.
Me 1993 ai i bashkohet partisë Uniteti Kombëtar Shqiptarë (UNIKOMB) një parti e cila kishte në program bashkimin kombëtar të Shqiptarëve në një shtet të vetëm. Por pasi represioni i regjimit në Kosovë po rritej, ai në një fjalim në një homazh për nder të dëshmoreve të rënë nëpër demostrata në vitin 1994 në Rahovec del haptazi me idenë e formimit të Forcave të Armatosura të Republikës së Kosovës.
Në prill të vitit 1994 partia Unikomb i ofron Ukshin Hotit që të bëhet lider i saj dhe kur pritej që kjo gjë të realizohej, Ukshin Hoti arrestohet rrugës për në Prishtinë më 17 Maj të vitit 1994 me akuzën se po punonte për rrënimin e shtetit jugosllav dhe se ishte pjesëtar i lëvizjes ilegale Lëvizja popullore për Republikën e Kosovës si dhe se partia Unikomb ishte subjekt ilegal dhe se nuk ishte e regjisturar si parti politike. Pas disa muajsh Ukshini denohet me 5 vjet burg.
Burgimi i dytë
Pas homazhit qe organizoi per deshmoret Ukshin Hoti arrestohet ne vitin 1993 dhe denohet me 55 ditë burg, dhe ne kete kohe braktisë edhe LDK-në.
Dhe pas lirimit organizon takime dhe merr pjesë ne disa tubime politike ne Maqedoni (Kondovë, Tetova 1 e 2), me qellim te zhvillimit te idesë për bashkimit kombëtar.
Burgimi i fundit dhe aktiviteti i tij në burg
Gjatë burgimit të tij, partia “’Unikomb’’’lufton për lirimin e tij, duke u përpjekur ta bëjë të njohur Ukshin Hotin dhe mendimet e tija jashtë kufijve të Kosovës. Shkrimi i aktit të tij të mbrojtjes, është përkthyer në disa gjuhë dhe është shfrytëzuar si mundësi për ta bërë atë të njohur. Shoku i tij Bislim Elshani, po ashtu nxjerr një broshurë në lidhje me Ukshin Hotin : “Politika në Pranga”. Rasti i Ukshin Hotit më në fund bie në veshët e Parlamentit Evropian. Kështu, kur fillon lufta në Kosovë në mars 1998, bëhet një kërkesë në Këshillin Evropian që autoritetet e Beogradit ta bëjnë lirimin e parakohshëm të Ukshin Hotit. Ndonëse KNKK-ja e ka takuar më 1 mars 1999, Beogradi nuk ka pranuar të shqyrtonte lirimin e tij. Në tetor Parlamenti Evropian me propozimin e Partisë Radikale Transnacionale me seli në Romë, vendos ta nominojë Ukshin Hotin për çmimin Saharov. Megjithatë, ishte Presidenti Ibrahim Rugova që e fiton këtë çmim në dhjetor të vitit 1998. Në shkurt të vitit 1999, gjatë konferencës së Rambujesë, që kishte për qëllim ta ndalojë luftën në Kosovë, përfaqësuesit e Kosovës të ballafaquar me përfaqësuesit serbë kërkojnë sipas Hydajet Hysenit, atëherë anëtar i delegacionit shqiptar, lirimin e Ukshin Hotit me qëllim që të mund të marrë pjesë në bisedimet për Kosovën, gjë të cilën Serbia e refuzon edhe një herë. Po ashtu komunikon, me familjen e tij në veçanti me motrën e tij Myrveten, e cila të gjitha letrat që merrte nga i vëllai ua shpërndante gazetave në Kosovë dhe në masën më të madhe redaksisë së “Zërit të Kosovës” në Zvicër. Fshati i lindjes së Ukshin Hotit, Krusha e madhe, bombardohet më 25 mars të vitit 1999. Më pas, forcat serbe hyjnë në fshat duke krijuar një kaos tek banorët. Policia serbe depërton në shtëpinë e Ukshin Hotit dhe atë të prindërve të tij, shkatërruan gjithçka dhe në fund i vënë flakën. Supozohet se midis veprave të djegura të ketë qenë dhe teza e tij e doktoraturës që nuk arriti ta mbronte pas shpërthimit të luftës. Ekziston dyshimi që ndonjë kopje e saj mund të gjendet në ndonjë arkiv universitar të Prishtinës apo Zagrebit. Ndërsa banorët e fshatit marrin arratinë dhe gjejnë strehim nëpër vreshta dhe kodra. Kështu familja e Ukshin Hotit ndahet me dhunë nga policia serbe. Vëllai i tij Ragipi, duke dashur të gjejë gruan dhe vajzën e tij kthehet në fshat, për të mos u kthyer më. Trupi i tij i pajetë do të gjendet 53 ditë më vonë. Prindërit e Ukshin Hotit shkojnë në një fshat të afërt, në Nagavc, ku gjendeshin dhe mijëra banorë të ardhur nga fshatrat përreth. Edhe ky fshat bombardohet dhe Nazifi, babai i Ukshin Hotit, plagoset në krah nga një shpërthim granate. I moshuar, i pafuqishëm dhe në pamundësi për t’u shëruar, ai do të ndërrojë jetë nga plagët e marra më 18 prill të vitit 1999. Në këtë periudhë, kur Ukshin Hoti po vuante dënimin e tij në burgun e Nishit në Serbi, ai dhe shumë të burgosur të tjerë do të transferohen sërish në burgun e Dubravës.
Lirimi nga burgu dhe Zhdukja
Me 16 maj 1999, atëherë kur lufta po zgjaste që gati një vit, Ukshin Hoti arrin tek fundi i dënimit të tij. Sipas Bajrush Xhemailit, një nga të burgosurit, ai do të shoqërohet nga dy roje drejt daljes, ditën e diel, me 16 maj, një ditë jo e zakonshme për lirimin e të burgosurve. Që atëherë nuk dihet gjë për të. Fati i tij ishte në duart e pushtetit serb. Tre ditë më vonë, me 19 maj 1999, burgu i rrethuar me tanke dhe me armë antiajrore të ushtrisë serbe, bombardohet nga NATO. Në ditët në vazhdim rojet dhe paramilitarët serbë radhisin në oborr 800 të burgosur shqiptarë nga 1000 që kishte burgu, ndërsa të tjerët fshihen nëpër qeli të burgut. Rojet dhe paramilitarët serbë zbrazin rafalet e tyre mbi të burgosurit me të gjithë arsenalin që ata kishin në dorë: granata, mitralozë, snajperë dhe bazukë. Masakrohen 176 persona dhe plagosen mbi 200 të tjerë. Organizata mbi të drejtat e njerit Human Right Watch shkoi në vendin e ngjarjes me 24 maj të vitit 1999 dhe vuri në dukje dëmet që do t’i publikojnë më vonë në raportin e tyre.
Veprat
Lufta e ftohtë dhe detanti, 1975; Filozofia politike e çështjes shqiptare, 1995; Bisedë përmes hekurash, 2000.
Të tjerët për Ukshin Hotin
Rexhep Qosja: “Ukshin Hoti – ky sot është simbol i vetëdijes historike, i ndërgjegjes dhe i qëndresës së pamposhtur shqiptare. Nuk është e çuditshme pse ky është emri më i kuptimshëm, më domethënës, më frymëzues në jetën tonë politike sot. Dhe, kjo tregon se populli ynë e çmon, ashtu siç duhet, njeriun e gatshëm për sakrifica. Dua të besoj se Ukshin Hoti do të dijë ta mbajë si duhet domethënien gjithëkombëtare, që rrezaton sot emri i tij.”[14]
Ismail Kadare: “Kam frikë se pikërisht ky nivel i lartë ka qenë edhe burim i fatkeqësisë, që e ka ndjekur hap pas hapi këtë martir… Është e papranueshme që një personalitet i një populli, pavarësisht se ç’partie i përket, ose nuk i përket, të mbahet në zinxhirë. Është fyerje për krejt atë popull. Më fort se kurrë, kombi shqiptar ka nevojë për njerëz të aftë e me nivel të lartë. Njerëzit e zotë janë princat e vërtetë të një kombi. Për fat të keq, princat goditen shpesh në mënyrë të vdekshme.”[14]
Foto nr. 6
Komentet