Proceset gjyqësore kundër dhjetëra ish-zyrtarëve të Qeverisë së ish-kryeministrit, Nikolla Gruevski, të akuzuar nga organet e ndjekjes për keqpërdorim të detyrës zyrtare dhe vepra të tjera penale, ende nuk kanë marrë epilog, edhe pesë vjet nga nisja e hetimeve dhe e proceseve gjyqësore.

Gjykimet deri tani kanë përfunduar për ish-Ministren e Punëve të Brendshme, Gordana Jankullovska, e cila është dënuar me gjashtë vjet burgim, ish-drejtori i Policisë Sekrete, Sasho Mijallkov është dënuar për tre vepra penale, me nga 12, 8 dhe 3 vjet burgim dhe disa ish-punonjës tjerë policorë.

Ata janë funksionarët e vetëm nga Qeveria e kaluar, që janë dënuar për keqpërdorim detyre e vepra të tjera penale.

Ish-kryeministri Nikolla Gruevski, është dënuar me dy vjet burgim për blerjen e një makine luksoze në vlerë prej mbi 600 mijë eurove, por ai nuk ka vuajtur dënimin për shkak të arratisjes në Hungari.

Kundër tij po zhvillohen edhe disa procese të tjera, sikur edhe një tjetër gjykim ndaj ish-shefit të Policisë Sekrete, Sasho Miajllkov, por që u shty për shkak të siç u tha “qartësimit të dëshmive”.

Procese gjyqësore kanë nisur, por ende pa epilog edhe kundër disa ministrave tjerë të ish-Qeverisë së Gruevskit, Mile Janakievski dhe Spiro Ristovski, ndërsa hetime kishin nisur edhe për shumë të tjerë.

Epilog nuk ka as për ngjarjet e dhunshme në Kuvend, më 27 prill 2017, për çka janë akuzuar Nikolla Gruevski, ish-kryetari i Kuvendit, Trajko Veljanovski dhe shumë ish-zyrtarë të tjerë.

Drejtuesit e institucioneve gjyqësore, vonesat i kanë arsyetuar me “çështje komplekse”, siç kanë thënë, por edhe pengesa të natyrave të ndryshme, që nuk i kanë sqaruar “për të mos ndikuar në hetimin dhe gjykimin e rasteve”.

Nga Qeveria, që tani drejtohet nga socialdemokrati Zoran Zaev, gjithashtu nuk kanë komentuar, siç kanë thënë “për të mos ndikuar në punën e gjyqësorit”, por që në fillim të mandatit, Zaev kishte premtuar “se të gjithë ata që e kanë shkelur ligjin nuk do të mund t’i ikin drejtësisë”.

Temelko Ristevski, njohës i çështjeve kushtetuese, thotë për Radion Evropa e Lirë, se e gjithë kjo është pasojë e gjyqësorit joefikas dhe të politizuar.

“Nuk po shkon ashtu siç ishte planifikuar. Kemi gjyqësi joefikase, kemi arsye objektive e subjektive. Ato objektive kanë të bëjnë me keqpërdorimin e ligjit, mosdorëzimin apo mospranimin e ftesave, organizim jo të mirë të procedurës gjyqësore. Për shkak të punës jo të mirë, mund të ndodhë që lëndët edhe të vjetërsohen. Kjo është e pafalshme. Unë kam qenë gjyqtar ushtarak dhe nëse një gjykatës do të dështonte në procesin gjyqësor, kjo do të ishte e papranueshme dhe gjykatësi nuk mund të llogariste në vazhdimin e mandatit. Kemi gjyqësi joefikase, mosnjohuri të lëndëve e arsye të tjera, siç është edhe pandemia, por kjo nuk duhet të jetë arsye për dështimin e gjyqësorit”, thotë Ristevski, duke shtuar se mospërfundimi i lëndëve gjyqësore ndikon negativisht në proceset në vend, evropianizimin e vendit, kthimin e besimit të qytetarëve në gjyqësor e pasoja të tjera.

“Gjyqësia duhet të jetë më efikase, nëse duam të anëtarësohemi në BE duhet të jemi më efikas, gjyqësori duhet të jetë në krye të detyrës, duhet të garantojë sundimin e ligjit, të jetë efikas dhe i pavarur, të respektojë të drejtat dhe liritë e qytetarëve”, thotë Temelko Ristevski, njohës i çështjeve kushtetuese.

Bashkim Selmani, profesor i së drejtës penale në Universitetin e Tetovës, thotë për Radion Evropa e Lirë, se pushteti aktual ka dështuar në sigurimin e një gjyqësori të pavarur, ndryshe nga ai që ishte në qeverisjen e Nikolla Gruevskit.

Sipas Selmanit, problemi kryesor qëndron në siç thotë ai, shpikjen e nocionit të pajtimit nga ana e kryeministrit Zoran Zaev. Ai vlerëson se kjo lë dyshime sikur ka një marrëveshje mes pushtetit të tij dhe atij të kaluar për të mos u konfrontuar për qëllime të ndërsjella, që janë të dëmshme për demokracinë dhe pritjet e qytetarëve për vendosjen e sundimit të ligjit në vend.

“Ai shpiku nocionin e pajtimit që ka pasur për qëllim që pushtetet të mos ngacmohen, në kuptimin e zbardhjes së krimit dhe kriminalitetit. Ky është zemërimi më i madh, pasi nënkupton se gjyqësori ende është i varur politikisht, pasi po të zbardhen përgjegjësitë penale, atëherë do të zbardhet edhe dëmi material që i është shkaktuar qytetarëve, qoftë me borxhet publike, kthimin e parave dhe konfiskimin e pronës. Qytetarët i shohin pasuritë e paligjshme që i kanë përfituar këta njerëz dhe shumë të tjerë. Por, e keqja këtu është se kjo qeveri, nuk pati qëndrim dhe vullnet për t’u përballur me krimin”, thotë Selmani.

Ngecjet në reformimin e sistemit të drejtësisë, janë theksuar në të gjitha raportet e Bashkimit Evropian, ndërsa në rast të nisjes së bisedimeve të anëtarësimit në bllokun evropian, sundimi i ligjit dhe lufta kundër korrupsionit, pritet të jenë të parat në agjendën e bisedimeve.

Hapja e temës për ndryshimin e simboleve shtetërore po bëhet në kohën kur Maqedonia e Veriut po kalon nëpër në një situatë të ndjeshme, pasi Bullgaria po e konteston të kaluarën historike të vendit, ku përfshihen edhe figurat historike dhe himni kombëtar, vlerësojnë përfaqësuesit e sektorit civil.

Këto reagime vijnë pasi kryetari i partisë shqiptare, që është pjesë e qeverisë, Bashkimit Demokratik për Integrim, Ali Ahmeti, në një intervistë për “TV Klan Maqedoni” tha se me palën maqedonase është diskutuar për ndryshimin e himnit, stemës dhe të flamurit shtetëror.

“Është biseduar edhe për himnin, është biseduar edhe për stemën edhe për flamurin e shtetit. Këto janë çështje për të cilat megjithatë duhet të ketë një konsensus, mirëpo kjo do të varet shumë edhe nga një marrëveshje brenda maqedonasve. Sa i takon himnit, do të thotë është biseduar, nuk ka ndonjëra palë kundërshtim të jashtëzakonshëm. Më tepër kjo është çështje kohe dhe mendoj që pa rezerva edhe mund të bisedohet”, ka thënë kreu i BDI-së, Ali Ahmeti.

Pas kësaj deklarate të Ahmetit, Qeveria e Maqedonisë së Veriut, por edhe zyrtarët e lartë të BDI-së, kanë hedhur poshtë se për momentin, kjo çështje është pjesë e diskutimit brenda partnerëve të koalicionit qeverisës.

Megjithatë, nga BDI-ja kanë theksuar se çështja e ndryshimit të simboleve kombëtare gjithmonë ka qenë pjesë e diskutimeve me palën maqedonase sepse, siç kanë nënvizuar zyrtarët e kësaj partie, himni shtetëror nuk paraqet një element përfshirës, pasi shqiptarët nuk janë pjesë e këtij himni.

Xhelal Neziri nga organizata joqeveritare SCOPP, thotë për Radion Evropa e Lirë se simbolet e Maqedonisë së Veriut nuk krijojnë një kohezion të nevojshëm brenda shtetit, pasi këto simbole janë miratuar pa pasur një konsensus ndëretnik. Ai shpreh mendimin se të njëjtat duhet të ndryshohen, pasi shqiptarët nuk ishin të përfshirë në procesin e miratimit të tyre, por shton se kjo temë aktualisht nuk është prioritet.

“Është fakt se shqiptarët etnikë, nuk identifikohen me këtë himn (himnin shtetëror të Maqedonisë së Veriut) për shkak se e shohin si përjashtues për ta. Nga ana tjetër, nëse një marrëveshje finale, do të nënkuptonte që disa nga figurat historike që përmenden në vetë himnin shtetëror të Maqedonisë së Veriut, do të identifikoheshin si bullgarë, atëherë shtrohet pyetja nëse ata e kanë vendin në himnin shtetëror të Maqedonisë së Veriut”, thotë Neziri.

“Ka shumë elemente që të hapen këto tema, por natyrisht ato nuk janë me prioritet dhe për këtë kërkohet një qasje më racionale dhe një kohë më e mirë, ku të gjitha partitë të kenë mendime për këto ndryshime, që në fund të arrihet një konsensus”, shton ai.

Ndërkaq, drejtuesi i Qendrës për Studime Politike, Vladimir Bozhinovski, thotë për Radion Evropa e Lirë se me këtë deklaratë të Ahmetit, partia e të cilit është pjesë e qeverisë, që është temë etnike, vjen pak kohë pasi kreu i BDI-së njoftoi se partia e tij do të fokusohet në agjendën e gjelbër. Sipas tij, kjo deklaratë ka për qëllim që ta shpërqendrojë vëmendjen e opinionit nga vetoja bullgare, e cila po pengon procesin euro-integrues të shtetit.

“Ngritja e kësaj çështjeje në një mënyrë është koincidencë me veton e Bullgarisë. Nuk është as koha e as momenti që të diskutohet për simbolet shtetërore”, thotë Bozhinovski.

Pas pavarësisë, Maqedonia e Veriut ka ndryshuar stemën shtetërore që ishte miratuar më 1946, kur shteti ishte pjesë e Federatës Jugosllave. Më 2009, shteti hoqi yllin e pestë nga stema, që ishte simbol i socializmit.

Ndërkaq sa i përket himnit, në tekstin e tij ende përdoret teksti i shkruar nga Vllado Malevski më 1941 dhe në vitin 1992, kur u pavarësua Maqedonia e Veriut, ky tekst, përmes ligjit, u definua si himn shtetëror.

Më 1995, pas presionit të Greqisë, Maqedonia e Veriut hoqi diellin e “Verginës” që ishte pjesë e flamurit shtetëror.

Programi i hapjes së Javës Çame në Shkup përfshiu hapjen e një ekspozite për Çamërinë, ku u paraqitën figura historike dhe vendbanime çame, si dhe recitim të poezive dhe valle me motive çame.

Aktivitetet kryesore të Javës Çame në Shkup janë paraparë të mbahen të enjten, duke përfshirë një panel diskutim me të ftuar nga Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut, si dhe “Marshi i Paqes për Çamërinë”, marsh i cili është paraparë të përfundojë para Ambasadës së Greqisë në Shkup.

Në emër të Këshillit Organizativ të Javës Çame në Shkup, Xheneta Mamuti ndau entuziazmin që për herë të parë edhe në kryeqytetin e Maqedonisë së Veriut organizohet Java Çame.

“Ju ftoj juve që jeni këtu, por edhe të gjithë shqiptarëve kudo janë, që të enjten më 24 qershor 2021, në ora 14:30, në numër sa më të madh të mbështesin marshin për Çamërinë dhe të dëshmojmë se Shkupi dhe në përgjithësi të gjithë shqiptarët e Maqedonisë kanë qenë në mbrojtje të secilit shqiptar në botë dhe në mbrojtje të viktimës, kushdo qoftë ai dhe kurdo qoftë ajo kohë. Sot Shkupi është Çamëri dhe sot ne jemi çamë”, tha Mamuti.

Më 27 qershor të këtij viti përkujtohet 77-vjetori i gjenocidit grek ndaj shqiptarëve të Çamërisë, pasi me ligj kjo ditë në Shqipëri është “Dita e gjenocidit ndaj shqiptarëve të Çamërisë nga shovinistët grekë”.

Nga qershori i vitit 1944 deri në mars të vitit 1945, mijëra shqiptarë të Çamërisë përjetuan një gjenocid të ashpër nga forcat greke nën komandën e Napoleon Zervës, që rezultoi me vdekjen masive të civilëve, por edhe me shkatërrimin, grabitjen dhe konfiskimin e pronave të tyre.

Banorët lokalë dhe ekspertët e turizmit po kërkojnë që autoritetet të jenë transparente gjatë realizimit të investimeve në qendrën turistike “Kodra e Diellit”, teksa janë paralajmëruar investime të huaja në këtë qendër, por edhe nuk është hapur procesi i tenderimit.

Këto reagime vijnë pas paralajmërimit të Qeverisë së Maqedonisë së Veriut se në qendrën në “Kodrën e Diellit” do ta marr me koncesion për 99 vjet një investitor i huaj dhe do të investojë 100 milionë euro, përkatësisht 50 milionë investitori dhe 50 milionë do të investojë qeveria.

Iniciativa qytetare “Ta shpëtojmë Kodrën e Diellit”, i ka quajtur të pakuptimta paralajmërimet nga qeveria për investime milionëshe në këtë qendër turistike, duke argumentuar se kjo qendër gjatë dy dekadave të fundit është pothuajse jofunksionale, për shkak të vështirësive për sa i përket qasjes, si dhe mungesës së parkingjeve dhe mosfunksionimit të teleferikëve.

“Është shumë qesharak paralajmërimi se do të bëhen fusha të golfit, se do të bëhet një nga resortet më të mëdha, kur ai resort ende nuk e ka të rregulluar çështjen pronësore juridike. Çdoherë kur këto qendra rinovohen, duhet bërë projekte afatshkurtra dhe afatgjate dhe të planifikuara mirë. Asnjëherë te ne institucionet, që thirren në studime fizibiliteti apo analiza të ndryshme strategjike për zhvillimin e turizmit, por nuk janë bërë publike për opinionin”, thotë për Radion Evropa e Lirë, Hamdi Sulejmani nga iniciativa “Ta shpëtojmë Kodrën e Diellit”.

“Nuk mund të vijë një investitor i huaj në një vend ku nuk ka asnjë çështje të rregulluar pronësore, e as planifikim të duhur hapësinor, pasi kjo paraqet një nga hapat kryesor me qëllim që të bëhet një investim”, shton Sulejmani, i cili me profesion është arkitekt.

Nuk mund të dihet investitori pa nisur procesi i tenderimit

Arben Halili nga fshati Shipkovicë në Malësinë e Tetovës, që ndodhet vetëm pak kilometra nga “Kodra e Diellit”, thotë për Radion Evropa e Lirë se gjithmonë kur është vit zgjedhor, paralajmërohen investime të mëdha në këtë qendër turistike.

Sipas tij, nuk mund të flitet për investitorin e mundshëm, derisa nuk ka filluar procesi i tenderimit, pasi sipas Halilit, kjo është në kundërshtim me rregullat e Bashkimit Evropian.

“Vetë fakti që flitet në mënyrë hipotetike për një investim miliona eurosh apo për një investitor gjerman, të çon nga ajo që nuk ka të bëjë aspak me një investim serioz ose se kjo bëhet për t’i hapur rrugë ndonjë investitori potencial. Por, gjithsesi në një shtet serioz, i cili pretendon të jetë pjesë e strukturave të Bashkimit Evropian, nuk mund të dihet investitori para se të bëhet shpallja e tenderimit”, thotë Halili.

Halili thotë se “Kodra e Diellit” ka nevojë për riorganizim dhe jo për një partneritet publiko-privat, pasi sipas tij, në të kaluarën, kjo formë e bashkëpunimin ka dëshmuar se nuk është e suksesshme.

“Unë jam për dhënien në menaxhim te një partner, i cili do ta marrë përgjegjësinë e menaxhimit të kësaj qendre”, thotë ai.

Qendra e skijimit në “Kodrën e Diellit” është një prej qendrave më të njohura jo vetëm në Maqedoninë e Veriut, por edhe në gjithë shtetet e Ballkanit Perëndimor. Kjo qendër, që gjendet në Tetovë, njihet për terrenet e saja të skijimit.

Qëndrime kundërthënëse rreth investitorit

Gjatë kësaj jave, kryeministri i Maqedonisë së Veriut, Zoran Zaev ka bërë të ditur se në strategjinë kombëtare 2021-2027, është përfshirë edhe rivitalizimi i qendrës “Kodra e Diellit”. Ai ka theksuar se për të investuar në këtë qendër është interesuar një investitor “i besueshëm” nga Evropa.

“Ky projekt parashihet të realizohet në bazë të ligjit për koncesione me partneritet publiko-privat apo investime strategjike, varësisht fazës përfundimtare të marrëveshjes”, ka thënë Zaev.

“Në thelb, parashihet të jepet në një koncesion prej 99 vjetësh njërit prej investitorëve më të mëdhenj të qendrave të skijimit në Evropë. Është e udhës që investitori vetë të vendosë që ta bëjë publik emrin e tij. I gëzohem këtij investimi sepse do t’i japë një dimension të ri turizmit dimëror”, shtoi kryeministri maqedonas.

Po gjatë kësaj jave, ministri i Jashtëm, Bujar Osmani ka thënë se investitori i interesuar për “Kodrën e Diellit” është nga Abu Dabi. Në këtë vend, Osmani thotë se qendra turistike e “Kodrës së Diellit” është prezantuar si projekt rajonal, ku bën pjesë edhe Kosova, pasi gjatë dimrit, turistët do ta shfrytëzonin për skijim e gjatë verës do të përdorej si atraksion turistik, me fusha të golfit dhe atraksione të tjera.

“Në Abu Babi kam folur shumë për ‘Kodrën e Diellit’. Atje pash interes për investime në ‘Kodrën e Diellit’ dhe atë e kam prezantuar në dy forma si projekt në vete, por edhe si projekt bashkë me Republikën e Kosovës, si projekt i malit, që në të dyja anët të tërhiqen sa më shumë investitorë, për ata që kërkojnë tregje më të mëdha apo rajone më të mëdha”, ka thënë Osmani.

Zero transparencë për investimet

Por, Mislim Zendeli, profesor në Fakultetin për Menaxhment në Universitetit të Tetovës, thotë se për disa vite me radhë sezoni turistik në “Kodrën e Diellit” u krijonte të ardhura financiare shumë familjeve të fshatrave të Malësisë së Tetovës, pasi kjo qendër ishte ndër destinacionet kryesore në Ballkanin Perëndimor për sporte dimërore.

Ai thotë se në dy dekadat e fundit, sa herë që afrohet mbajtja e zgjedhjeve të reja, bëhen edhe premtime për këtë qendër, që sipas tij, janë të parealizueshme.

“Transparenca është zero. I gjithë procesi është jotransparent, si ai i studimeve të fizibilitetit, por edhe rreth planifikimit të realizimit të këtij procesi. Është evidente që duhen mjete, duhen investime, nevojitet angazhim nga qeveria dhe jo vetëm fjalë. Që nga viti 2001 deri më 2021 kemi dëgjuar vetëm fjalë”, thotë Zendeli.

Ai shton se me qëllim që t’i kthehet shkëlqimi kësaj qendre turistike, duhet që të bashkëpunojnë të gjitha palët, veçmas, qeveria, pushteti lokal, banorët e fshatrave përreth, sektori civil dhe kompania ELEM-turs, që është pronare e pjesshme, që menaxhon “Kodrën e Diellit”, dhe në mënyrë transparente të vendosin për ofertën më të mirë për këtë qendër turistike.

“Kodra e Diellit” pa hotele luksoze e teleferikë funksionalë

Në këtë drejtim, drejtuesi i qendrës së skijimit në “Kodrën e Diellit”, Zhivko Aleksovski, thotë për Radion Evropa e Lirë se kësaj qendre i mungon rrjeti i hoteleve, bora artificiale, teleferikët modernë, me qëllim që t’u përgjigjen kërkesave të turistëve.

“Sa i përket turizmit dimëror, nevojiten investime për borën artificiale, që do të mundësonte që të zgjatej sezoni i skijimit. Nevojitet po ashtu funksionalizimi i një teleferiku të ri nga Tetova deri në ‘Kodrën e Diellit”, po ashtu parkingje, me qëllim që të lehtësohet qasja deri te kjo qendër skijimi”, thotë Aleksovski.

Ndërkaq, Naum Martinovski, ligjërues në Fakultetin për Turizëm në Ohër, thotë se “Kodra e Diellit” duhet të rivitalizohet dhe të përdoret si qendër turistike gjatë gjithë vitit dhe jo vetëm në sezonin e dimrit.

Ai thotë për Radion Evropa e Lirë se për t’u paraqitur si atraksion turistikë, që do të tërhiqte edhe turistë të huaj, “Kodra e Diellit” duhet të lidhet me qendrën e skijimit të Brezovicës, që gjendet në Malet e Sharrit.

“Me rëndësi është që ‘Kodra e Diellit’ të lidhet me pjesën e Kosovës, me kompleksin e Brezovicës sepse në atë më mënyrë do të ishte atraksion për turistët ndërkombëtarë”, tha Martinovski.

Frika nga privatizimi i lumenjve dhe hapësirave malore

Kundër investimeve në “Kodrën e Diellit” ka reaguar ashpër edhe Branimir Jovanoviq, i cili ka qenë këshilltar i ish-ministrit të Financave, Dragan Tevdovski, gjatë qeverisë së parë të Zaevit.

Përmes një postimi në rrjetin social Facebook, ai ka thënë se investimet milionëshe, të paralajmëruara nga kryeministri Zaev, i ngjasojnë me periudhën e viteve të 90-ta, kur u realizua procesi i privatizimit dhe pronat shtetërore kaluan në pronësi të një grupi të caktuar biznesmenësh, të cilët morën në pronësi edhe hapësira të gjelbëruara dhe lumenj.

Paralajmërim për investime në kohë zgjedhjesh

Investime në “Kodrën e Diellit” në vlerë prej 30 milionë eurove, ishin paralajmëruar edhe më 2012, nga kryeministri i atëhershëm, Nikolla Gruevski. Ai kishte paralajmëruar se projekti do të realizohej në disa faza dhe për të do të shpallej edhe ofertë për gjetjen e një investitori ndërkombëtar.

Investime për “Kodrën e Diellit” kishte paralajmëruar edhe ish-presidenti, Gjorgje Ivanov, i cili kishte thënë se një investitor nga Katari ishte i gatshëm të investonte në këtë qendër turistike.

Një i dënuar në burgun e Idrizovës, që ndodhet 13 kilometra nga Shkupi, rrëfen për Radion Evropa e Lirë për gjendjen e rëndë, që sipas tij, mbretëron në këtë burg, që është më i madhi në Maqedoninë e Veriut.

I.A (për shkaqe sigurie nuk deshi të identifikohet, por identiteti i tij është i njohur për redaksinë) rreth 40 vjeç, që po vuan dënimin me 13 vjet burg, thotë se sjellja e punonjësve të burgut është çnjerëzore, ndërsa kushtet ku ata vuajnë dënimin janë katastrofale.

“Gardianët sillen sikur të jenë rrugaçë, sjellja e tyre është katastrofale. Maltretime psikike kemi non stop, kemi edhe raste të sulmeve fizike dhe nuk kemi ku të ankohemi. Edhe mua më ka ndodhur një rast konkret, kam kërkuar ndihmë nga Avokati i Popullit, por as që ka ardhur të më kontaktojë. Pata një problem me një gardian, i cili më sulmoi ndërsa mua më dënuan, më ndërruan vendin, më dërguan në vetmi edhe pse kam probleme shëndetësore”, thotë ky i burgosur, teksa i përshkruan më tej kushtet e qëndrimit në burgje si shumë të rënda, mungesë të gjërat më elementare, ushqim të dobët, por edhe ujë për pije.

Ai thotë se të burgosurit më së rëndi e kanë pasur gjatë pandemisë, pasi nuk u janë ofruar as shërbimet elementare shëndetësore.

“Jemi ankuar, kemi kërkuar ndihmë edhe nga jashtë, por askush nuk na ka marrë në dorë. Ata që kanë dalë pozitivë i kanë mbajtur në dhomat të vetmisë dhe ndonjëherë i kanë ofruar ndonjë paracetamol dhe asgjë tjetër. Ka dashtë Zoti nuk ka pasur viktima, pasi sa i përket mjekëve të burgut, asgjë nuk kanë ndërmarrë”, thotë i burgosuri me inicialet I.A, që po vuan dënimin në burgun e Idrizovës.

Edhe gazetari Tomisllav Kezhalovski, ish i burgosur, rrëfen për Radion Evropa e Lirë gjendjen në burgje, e cila, sipas tij, nuk ka ndryshuar fare që nga periudha kur ai qëndroi në burg në vitin 2013.

“Atje asgjë nuk ka ndryshuar sa i përket arsimimit apo ngritjes së nivelit profesional të të punësuarve. Ndaj meje pati dhunë psikike nga të punësuarit e burgut edhe pse rasti im kishte marrë përmasa ndërkombëtare. Kur ndaj meje ushtronin dhunë psikike, paramendoni se çfarë mund t’u ndodhë të burgosurve të tjerë. Korrupsioni gjithashtu është i pranishëm.. për të pasur një telefon apo një sistem më të rehatshëm, patjetër që duhet të japësh ryshfet”, thotë Kezhalovski.

Se gjendja në burgjet e Maqedonisë së Veriut, në veçanti në atë të Idrizovës, është e rëndë, flet edhe raporti i fundit i Këshillit të Evropës mbi gjendjen në burgje, i publikuar më 11 maj.

Burgjet në Maqedoninë e Veriut, sipas raportit, janë të mbushura me staf të korruptuar, ndërsa të burgosurit vazhdimisht keqtrajtohen, kurse autoritetet nuk kanë arritur të përmirësojnë mangësitë strukturore brenda sistemit të burgjeve në këtë vend.

“Mangësitë kanë të bëjnë veçanërisht me mungesën e një qasjeje profesionale në menaxhimin e situatave komplekse, menaxhimin dhe performancën e dobët të stafit, nivele të ulëta të personelit, cilësi e dobët e kujdesit shëndetësor të ofruar për të burgosurit, mungesë e regjimit të duhur, dhunë mes të burgosurve, kushte të dobëta materiale dhe korrupsioni endemik i personelit, veçanërisht në burgun e Idrizovës” thuhet në një pjesë të raportit.

Raporti vë në pah praninë e madhe të korrupsionit në mesin e punonjësve të burgut, të cilët trajtojnë të burgosurit kundrejt pagesave të ndryshme për t’i akomoduar në ambiente më të mira.

Për gjendjen e rëndë në burgjet e Maqedonisë së Veriut flitet edhe në raportin e Avokatit të Popullit, por raporti i vitit 2020 flet për ulje të torturës dhe të ankesave për sjellje joprofesionale në burgje.

Raporti flet edhe për aspektet e ushtrimit të dhunës fizike, e cila bazuar në qëndrimet e institucioneve, ka të bëjë “me shkeljen e rendit dhe të disiplinës në institucion ose kur të burgosurit nuk i kanë respektuar apo i kanë kundërshtuar urdhrat e personave zyrtarë”.

Avokati i Popullit, thuhet të raport, ka ndërmarrë masa për hetimin e të gjithë vërejtjeve dhe ankesave të paraqitur për tejkalim të kompetencave të personave zyrtarë.

Avokati i Popullit, Naser Zyberi thotë për Radion Evropa e Lirë se shqetësuese janë kushtet e këqija në burgje.

“Gjendja në burgjet e Maqedonisë së Veriut është e pavolitshme. Ka mungesë të ujit, pastërtisë, higjienës, kualitetit dhe sasisë së ushqimit. Në disa raste ka edhe mungesë të hapësirës për vendosje…Problemi më i theksuar është gjendja me trajtimin shëndetësor të personave të dënuar. Në disa prej burgjeve ekzistojnë ekipe mjekësore, por janë të pamjaftueshme, por në disa prej burgjeve fare nuk ka mjek të punësuar”, thotë Avokati i Popullit, Naser Zyberi.

E pyetur të komentojë kritikat për gjendjen në burgje, Drejtoria e Burgjeve, në një përgjigje me shkrim për Radion Evropa e Lirë, pranon gjendjen e vështirë në burgje, por nuk komenton kritikat për ushtrim dhune ndaj të burgosurve dhe praninë e korrupsionit në radhët e zyrtarëve të burgjeve.

“Jemi plotësisht të vetëdijshëm për problemet me të cilat përballet sistemi i burgjeve dhe me qëllim të përmirësimit të kushteve të jetesës së të dënuarve, në kuadër të Projektit të rindërtimit të burgjeve, do të vazhdojmë me ndërtimin e objekteve të reja dhe për këtë qëllim janë siguruar burime financiare në vlerë totale prej rreth 31.8 milionë euro. Duke pasur parasysh dinamikën me të cilën janë ndërtuar ndërtesat e mëparshme, ne presim që të realizojmë plotësisht fazën e dytë, që nënkupton përmirësimin e kushteve për qëndrim në burgun e Idrizovës dhe në burgjet nëpër qytetet tjera”, thuhet në përgjigjen me shkrim të Drejtorisë së Burgjeve.

Kryeministri i Maqedonisë së Veriut, Zoran Zaev pas zgjedhjeve parlamentar në korrik të vitit 2020, kishte premtuar reforma të thella në gjithë vendin, përfshirë edhe përmirësimin e kushteve në burgje dhe luftimin e korrupsionit të evidentuar në të gjitha raportet e institucioneve ndërkombëtare.

Nxënësit maqedonas të vitit të dytë në arsimin e mesëm nga libri i Sociologjisë mësojnë se shqiptarët, turqit e romët lindin shumë fëmijë, pasi siç thuhet një përqindje shumë e madhe e kësaj popullsie nuk është e arsimuar, nuk kanë kontroll të lindjeve andaj edhe përqindja e natalitetit të tyre është shumë më e lartë në raport me maqedonasit. Prandaj, në këtë njësi mësimore theksohet nevoja e marrjes së masave për të kthyer natalitetin në suaza normale apo të stimulohet nataliteti te maqedonasit, meqë siç thuhet, shpërpjesëtimi me grupet tjera etnike ka pasoja negative në planin politik, ekonomik dhe social.

Përmbajtje të tilla fyese, me shtrembërime historike, me gabime gjuhësore e përmbajtjesore, ka në shumë libra shkollor në arsimin fillor dhe të mesëm në Maqedoninë e Veriut. Ato janë denoncuar në vazhdimësi në media, por institucionet, përkatësisht Ministria e Arsimit, përveç premtimeve për evitimin e gabimeve të tilla, deri më tani nuk ka ndërmarrë asnjë masë konkrete.

Libri i Sociologjisë, me përmbajtje të tillë, është në përdorim që nga viti 2002. Nga Ministria e Arsimit, e cila drejtohet nga Milla Carevska, në një përgjigje me shkrim për Radion Evropa e Lirë kanë thënë se “gabimet do të përmirësohen në kudër të planit për reformën e plotë të sistemit arsimor, që parasheh sigurimin e teksteve cilësore në arsimin fillor dhe të mesëm”.

Me dikasterin e Arsimit që nga viti 2002 kanë udhëhequr pesë ministra shqiptarë, por asnjëri prej tyre nuk ishte i qasshëm për të komentuar gjendjen me tekstet mësimore. Gjatë mandateve të tyre, nuk kanë munguar premtimet dhe madje për këtë qëllim ishin formuar edhe komisione, por deri më tani nuk ka pasur asnjë epilog konkret, ndërkohë që tekstet me përmbajtje fyese e gabime tjera të shumta, vazhdojnë të jenë pjesë e sistemit mësimor.

Liman Aliu, mësimdhënës i Sociologjisë, thotë se ka qenë nxënës kur është përballur me fyerjet e rënda në këtë libër shkollor dhe tani si mësimdhënës thotë se mundohet që t’ua sqarojë nxënësve për shtrembërimet historike e fyerjet që u bëhen shqiptarëve. Ai pranon se faji për këtë u takon të gjithëve.

“Unë kam mbajtur mësim me nxënësit, por atyre ua kam sqaruar se ka shtrembërim të fakteve dhe për këtë dëshmitarë janë vetë nxënësit. Unë shumë kam qenë i emocionuar dhe i prekur nga ajo që përmban ky libër dhe sa herë që mbërrij në këtë njësi mësimore, mundohem t’ua sqaroj nxënësve, t’i ndërgjegjësojë ata apo t’ua sqaroj se çfarë mendojnë qarqet akademike maqedonase për shqiptarët”, thotë Aliu.

Xheladin Murati, profesor i Pedagogjisë thotë se kjo që ndodh me tekstet shkollore është kulmi i fyerjeve që i bëhen shqiptarëve, ndërsa përgjegjësinë thotë se fillimisht duhet kërkuar te shërbimi pedagogjik, autorët, recensentët, përkthyesit dhe lektorët e më pas edhe te Ministria e Arsimit.

“Ministria e Arsimit bartë përgjegjësi, por përgjegjësia më e madhe bie mbi shërbimin pedagogjik që merret me botimin e teksteve. Dhe, kjo nënkupton se ministri nuk i lexon librat, por ai duhet të informohet nga shërbimet pedagogjike. Pra, kompleksi është më i gjerë sepse përgjegjësia për gabimet, ato historike, kombëtare, për çështjet sociale, për aspektet gjuhësore të tekstit, për përkthimin me gabime të tekstit.. në radhë të parë fajtorë janë autorët, pastaj recensentët të cilët e kanë lejuar përdorimin e tij me të gjitha të metat që i posedon”, thotë Murati.

Ai thotë se testet më përmbajtje të tillë fyese për shqiptarët rrisin edhe mosdurimin etnik në vend dhe në këtë rast sipas tij, kemi të bëjmë me dështim të politikës arsimore që bart dhe rreziqe në një vend shumetnik, siç është Maqedonia e Veriut.

“Ajo që shkruhet nëpër tekste ndaj shqiptarëve, ofendimet që u bëhen atyre, paraqet dështim komplet të politikës arsimore. Por, si duket kjo mund të jetë bërë edhe me qëllim për të poshtëruar popullatën shqiptare me problemet me të cilat ajo nuk përballet, apo imponohen si të tilla. Mendoj se është gabim i madh që këto tekste ende vazhdojnë të jenë në përdorim. Ato nuk janë zbuluar sot, por në përdorim janë që nga viti 2002 apo 2003”, thotë profesori Xheladin Murati.

Përgjegjësia për këto skandale, sipas Muratit, u bie edhe mbi profesorët, të cilat nuk kanë ndërmarrë asnjë masë, apo edhe të bojkotojnë tekstin shkollor nga ana e nxënësve. Ai thotë se nuk duhet të priten reformat në arsim që të ndryshohen tekstet, por të ketë botime krejt të reja, pasi gabimet janë aq që mëdha, jo vetëm fyese apo me gabime gjuhësore, por edhe përmbajtjesore, pasi nuk kanë asnjë logjikë në trajtimin, qoftë edhe të temave shkencore.

Presionet politike dhe juridike të Qeverisë në Beograd ndaj shqiptarëve në Serbi janë duke u rritur çdo ditë e më shumë, thotë për Radion Evropa e Lirë kryetari i Këshillit Kombëtar Shqiptar në Serbi, Ragmi Mustafi.

Mustafi ka publikuar në Twitter se ka marrë ftesën për një seancë dëgjimore në Gjykatën për Kundërvajtje në Vrajë, e caktuar për datën 25 mars dhe se ai është akuzuar për shkelje të Ligjit për flamurin e Serbisë – më saktësisht, sipas nenit që ndalon shfaqjen e një flamuri të një shteti të huaj, në qoftë se krahas tij nuk qëndron edhe flamuri i Serbisë.

Duke sqaruar arsyen e ftesës nga gjykata për kundërvajtje, Mustafi thotë që më 28 nëntor të vitit 2020, ashtu sikurse edhe në vitin paraprak, në Ditën e Flamurit Shqiptar (festë shtetërore e pavarësisë së Shqipërisë), është shfaqur flamuri shqiptar në selinë e Këshillit Kombëtar Shqiptar në Bujanoc.

“Ne e kemi vendimin e Këshillit Kombëtar që flamuri i shqiptarëve në Serbi është ai që ne e shfaqim çdo vit, do të thotë, çdo 28 nëntor, në ndërtesën e Këshillit Kombëtar”, tha Mustafi.

Ai konsideron se nuk e ka shkelur Ligjin për flamurin dhe stemën e Serbisë, ndërkaq në pyetjen se pse mendon kështu, ai ka theksuar:

“Ne e kemi shfaqur flamurin kombëtar të shqiptarëve. E kemi vendimin e Këshillit Kombëtar Shqiptar se ai është flamuri i shqiptarëve në Serbi. Gjithashtu, më duhet të theksoj që i njëjti flamur është edhe flamuri i Republikës së Shqipërisë. Por, gjithsesi, në rast se e shihni në kuptimin ligjor, ju keni hotele dhe se di, se sa kompani tjera që kanë të shfaqura më shumë flamuj, flamuj të botës që mund t’i shfaqin. Ajo që është e kontestueshme është përndjekja e motivuar politikisht përmes atij ligji, gjegjësisht, përmes atij neni të ligjit”, theksoi Mustafi.

Gjuha e urrejtjes kundër shqiptarëve, “e institucionalizuar”

Duke u bërë thirrje autoriteteve se çështja e shfaqjes së flamurit të shqiptarëve, bashkë me të drejtat tjera të pakicave, të “shqyrtohet seriozisht” në Serbi, kryetari i Këshillit Kombëtar Shqiptar, ka theksuar që Kushtetuta e Serbisë, në nenin 79, përcakton që pakicat kombëtare i caktojnë vetë simbolet e tyre dhe kanë të drejtë t’i shfaqin ato.

“Në këtë rast, nuk mundet as shteti e as cilido funksionarë tjetër, të përcaktojë simbolet e pakicës kombëtare shqiptare sepse kjo është e drejtë kushtetuese e jona”, theksoi Mustafi.

Sipas tij, kjo është hera e tretë që merr ftesë për të njëjtën kundërvajtje, ndërkohë që dy procedura të kundërvajtjes për shfaqjen e flamurit shqiptar në vitet e mëparshme, janë ende në vazhdim.

Ai gjithashtu vë në dukje ftesën nga Gjykata për Kundërvajtje e ka marrë vetëm ai, por jo edhe përfaqësuesit e tjerë politikë lokalë të shqiptarëve në Serbinë e Jugut, në komunat e Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës, të cilët gjithashtu ngritën flamurin shqiptar më 28 nëntor të vitit të kaluar.

Ai më pas bëri një paralele lidhur me atë se pse ai beson që është duke u vënë në funksion “keqpërdorimi i ligjit në përndjekjen politike të shqiptarëve”. Thirrja për t’u paraqitur në Gjykatën lokale për Kundërvajtje vjen disa ditë pasi ai paraqiti një ankesë pranë Gjykatës së Apelit në Beograd.

Ankesën në Gjykatën e Apelit e ka paraqitur kundër vendimit të Gjykatës së Lartë në Beograd, e cila i ka hedhur poshtë si të pabazuara akuzat e Këshillit Kombëtar Shqiptar kundër ministrit të Policisë, Alleksandar Vullin, për gjuhë të urrejtjes dhe diskriminim, për shkak të përdorimit të fjalës “shiptar”.

Vullin, si bartës i funksioneve shtetërore, disa herë, zyrtarisht, e ka përdorur këtë term, pavarësisht që gjashtë vjet e gjysmë më parë, Komisionerja për Mbrojtjen e Barazisë së Serbisë, Brankica Jankoviq, vlerësoi që një trajtim i tillë ndaj anëtarëve të popullit shqiptar ishte ofendues, ndërkaq që vendimi i parë përfundimtar i gjykatës në të cilin fjala “shiptar” u karakterizua si gjuhë e urrejtjes, u miratua më 2018.

“Vendimi i Gjykatës së Lartë, me të cilin është legalizuar institucionalizimi i gjuhës së urrejtjes në Serbi, tregon se ju nuk mund të padisni një ministër në këtë vend, në këtë rast ministrin e Policisë dhe që si qytetar i lirë i këtij vendi të merrni një vendim ligjor”, theksoi Mustafi në intervistën për Radion Evropa e Lirë, duke paralajmëruar se do t’i drejtohet Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut në Strasburg, në rast se në gjykatën në Serbi nuk do të sanksionohet gjuha e urrejtjes e Vullinit.

Deklaratat e Vullinit, “qasje fashiste ndaj pakicave”

Radio Evropa e Lirë: Keni vlerësuar se vendimi i Gjykatës së Lartë për të hedhur poshtë akuzën e juaj “ka treguar motivet politike të sistemit gjyqësor të Serbisë”. Mbi çfarë baze thoni se sistemi gjyqësor i Serbisë është i politizuar?

Ragmi Mustafi: Kemi tri vendime të gjykatës (Gjykatës së Lartë në Beograd), sipas të cilave shprehja “shiptar” është e karakterit ofendues dhe se me këtë inkurajohet diskriminimi i pakicës kombëtare shqiptare.

Në ato procese, sektori joqeveritar paditi mediat e shkruara. Këshilli Kombëtar Shqiptar e ka paditur ministrin, i cili e përdorë këtë fjalë sepse nuk kemi kapacitete të mjaftueshme financiare për të paditur secilin deputetë dhe secilën media. Por, kur këtë e thotë një ministër, kjo nënkupton institucionalizim të gjuhës së urrejtjes.

Në këtë rast, Gjykata e Lartë ka hedhur poshtë padinë si të pabazuar, vetëm për shkak se ne e kemi paditur ministrin dhe ky është një sinjal i qartë që gjykatat janë nën presion politik.

Radio Evropa e Lirë: Fjalën ofenduese për shqiptarët, siç e potencuat, e flasin edhe deputetë të caktuar të shumicës në pushtet në foltoren e kuvendit. Kjo ndodh edhe para përfaqësuesve të pakicës kombëtare shqiptare në kuvend. Si e vlerësoni qëndrimin e autoriteteve ndaj përfaqësuesve politikë të shqiptarëve, të cilët kanë fituar tri vende në zgjedhjet e fundit?

Ragmi Mustafi: Mendoj se deputetët tanë dhe posaçërisht, e veçoj Shaip Kamberin, i theksojnë mirë problemet e shqiptarëve në shtëpinë më të lartë të Republikës së Serbisë. Por, si sillet qeveria ndaj tyre? Është sjellja e njëjtë sikurse ndaj shqiptarëve në Luginën e Preshevës – injorim i përditshëm dhe i tërësishëm i problemit. Nuk është kjo mënyra që të zgjidhen problemet e këtushme.

Nuk është mënyra e duhur që t’i thuhet dikujt ‘e dini çfarë, ju jeni në Republikën e Serbisë dhe në rast se nuk doni të jetoni këtu, shkoni diku tjetër’. Me këtë nuk tregoni vullnet e për më shumë nuk tregoni mirëkuptim për çështjet e pakicave. Sipas mendimit tim, me disa deklarata të ministrit Vullin dhe të tjerëve, vetëm sa tregohet një lloj qasjeje fashiste ndaj pakicave.

Vetë ministri Vullin ka thënë “kush guxon t’u kërcënohet gjykatave në Serbi me Strasburgun?”. E kush guxon kështu që të sillet ndaj shqiptarëve në Luginën e Preshevës? Fakti që dikush është ministër ose qeveri, kjo nuk nënkupton se ata guxojnë krejt dhe gjithçka edhe nëse kanë ndikim në gjykata, në polici dhe gjithkund në institucionet e pavarura, si dhe që në atë mënyrë t’i injorojnë plotësisht shqiptarët në Luginën e Preshevës.

“Injorimi i tërësishëm” i problemit të shqiptarëve në Serbi

Radio Evropa e Lirë: Në rrjetet sociale u keni bërë thirrje Bashkimit Evropian, Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim të Evropës (OSBE), që “të mos e kthejnë kokën prej qëndrimit autoritar dhe diskriminues të autoriteteve në Beograd ndaj pakicave”. A keni biseduar tashmë me përfaqësuesit ndërkombëtarë?

Ragmi Mustafi: Në çdo takim me përfaqësuesit ndërkombëtarë dhe përfaqësuesit e Qeverisë së Republikës së Serbisë, ne i paraqesim pikëpamjet tona për zgjidhjen e problemeve jetësore të shqiptarëve në Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë dhe në Serbi.

Ne mendojmë se një nga problemet më të mëdha është pasivizimi masiv dhe selektiv i vendbanimeve. Ka më shumë se 4 mijë shqiptarë, të cilëve u është pasivizuar vendbanimi në Medvegjë, ndërkaq në numër më të vogël edhe në Preshevë dhe Bujanoc. Me këtë pezullohen të drejtat qytetare të shqiptarëve që janë shtetas të Republikës së Serbisë.

Në mënyrë të njëjtë, ne i paraqesim qëndrimet tona, para qeverisë dhe bashkësisë ndërkombëtare, lidhur me disa marrëveshje të nënshkruara –nga ajo për çmilitarizim e vitit 2001, të cilën ne e quajmë “Marrëveshja e Konçulit”, në të cilën qeveria federale atëherë mori përsipër të realizojë të drejtat individuale dhe kolektive të shqiptarëve, përmes një procesi demokratik, e të cilat janë të garantuara nga Kushtetuta e Serbisë.

Por, kjo nuk ka ndodhur. Dy nga katër qëllimet e asaj marrëveshjeje janë: përmirësimi i shpejt ekonomik, si dhe integrimi i shqiptarëve në institucionet publike dhe shtetërore. Ato nuk kanë ndodhur kurrë.

Më pas, kemi marrëveshjen e vitit 2007, gjegjësisht marrëveshjen për riorganizimin e Trupit koordinues për Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë dhe për integrimin e shqiptarëve në institucionet shtetërore dhe publike.

Kemi edhe marrëveshjen e tretë, të vitit 2013, “planin me shtatë pika”, i cili u miratua nga ana e Qeverisë së Serbisë, që përmes dialogut me përfaqësuesit politikë dhe institucionalë të shqiptarëve, të realizohen të drejtat e pakicave.

Që nga viti 2001 e këndej, është e dukshme që bashkësia ndërkombëtare dhe Qeveria e Serbisë nuk janë marrë seriozisht me problemet e shqiptarëve në Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë. Ne kemi numër të tmerrshëm të të papunësuarve. Kemi numër të madh të njerëzve që kanë diplomuar në Kosovë, ndërkaq që ato diploma nuk janë pranuar edhe pse pranimi i tyre ishte paraparë me marrëveshjet. Gjithashtu, nuk ka integrim të shqiptarëve në institucionet shtetërore.

Vetëm në Spitalin e Vrajës, spitalin rajonal për rajonin e Pçinjës, në të cilin komunat e Preshevës dhe Bujanocit e përbëjnë 30 për qind të popullatës, nuk është i punësuar asnjë shqiptar.

Keni institucionet tjera, kadastrën dhe të ngjashme, që funksionojnë në nivelin e qeverisjes lokale, ku nuk ka të punësuar asnjë shqiptar. Kjo vetëm sa tregon se si qeveritë e Serbisë i kanë injoruar tërësisht problemet e shqiptarëve.

Radio Evropa e Lirë: Çfarë përgjigje merrni kur me qëndrimet e juaja i ballafaqoni përfaqësuesit e Qeverisë së Serbisë?

Ragmi Mustafi: Shikoni, në Serbi ekzistojnë 23 këshilla të pakicave kombëtare. Vetëm dy- tri prej tyre kanë probleme më të mëdha. Tash, kur ata (qeveria) mbase e krijojnë ndonjë të dhënë statistikore, nga 23 këshillat nacional, tre prej tyre nuk janë të kënaqur me standardet dhe me ato që u përcaktohet atyre. Por, pastaj kjo (qëndrimi i qeverisë) nuk ka asnjë lidhje me të drejtat e njeriut dhe të pakicave.

Dikur thuhej që një dialog do të fillohej me përfaqësuesit politikë dhe institucionalë të shqiptarëve, por ai dialog nuk u iniciua, asgjë nuk u zgjidh.

Përmendet se shqiptarët nga Lugina e Preshevës janë peng i dialogut midis Prishtinës dhe Beogradit. Derisa të mos zgjidhet kjo, statusi juridik i shqiptarëve nga Presheva, Bujanoci dhe Medvegja nuk do të zgjidhet.

Lugina e Preshevës –“Urë për marrëdhënie të mira” ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës

Radio Evropa e Lirë: Keni kërkuar disa herë që çështja e pozitës së shqiptarëve në Serbi të përfshihet në dialogun e Brukselit (dialogu ndërmjet Serbisë dhe Kosovës nën ombrellën e Bashkimit Evropian). Çfarë përgjigje keni marrë?

Ragmi Mustafi: Në qoftë se kanë kaluar 20 vjet dhe nuk janë zgjidhur shumë çështje serioze, të cilat kanë të bëjnë me të drejtat e njeriut dhe të pakicës shqiptare (në Serbi), atëherë ne zgjidhjen e shohim në dialogun e Beogradit dhe Prishtinës. Ai dialog, në fund do të duhej të kishte një marrëveshje gjithëpërfshirëse.

Me atë marrëveshje gjithëpërfshirëse do të duhej të normalizoheshin marrëdhëniet ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, por nuk mund të normalizohen pa Luginën e Preshevës, në mes. Do të thotë që Lugina e Preshevës është urë e marrëdhënieve të mira ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit.

Në kërkesat tona, ne kemi marrë përgjigje nga Prishtina, se ata do të iniciojnë këtë çështje në dialog, por kjo mbetet të shihet.

Bashkësia ndërkombëtare dhe zyrtarët e Serbisë nuk janë prononcuar për këtë çështje sepse tek ata mbretëron, të them, një mendim se me këtë hapen shumë çështje. Por, kjo nuk është kështu.

Në rast se mund të hapet çështja e pakicës serbe në Kosovë, atëherë do të duhej të hapet edhe çështja e pakicës shqiptare në Serbi. Nuk do të duhej që në këtë pjesë të Ballkanit të kemi standarde të dyfishta – që njëra pakicë të trajtohet ndryshe nga një tjetër. Standardet e përbashkëta për pakicat i kontribuojnë paqes. Mendoj që paqja mund të arrihet me dialog serioz dhe me hapjen e çështjeve që kanë të bëjnë me pakicat kombëtare.

Investimet nga Serbia dhe nga Kosova, janë të mirëseardhura

Radio Evropa e Lirë: Ju keni kontakte të rregullta me autoritetet në Prishtinë, ndërkaq që Qeveria e Kosovës, në shtator të vitit të kaluar, ka paralajmëruar themelimin e Zyrës për ndihmë për qytetarët e komunave Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë. A prisni që ai vendim të realizohet tash, pas zgjedhjeve parlamentare dhe pas formimit të qeverisë së re, si dhe a ka pasur reagime të autoriteteve në Beograd?

Ragmi Mustafi: Kjo është një zyrë pranë kryeministrit të Qeverisë së Kosovës. Ky ka qenë vendim i qeverisë, i cili është marrë në mbledhjen ku kanë qenë të pranishëm të gjithë ministrat dhe kanë votuar për të. Do të duhej të realizohej tash, kur të vijë kryeministri i ri sepse vendimet e qeverisë paraprake nuk mund të anulohen.

Mendoj se kemi bërë një hap të madh përpara me një vendim të tillë, vetëm që tash mbetet që zyra të formohet. Tash për tash (në Kosovë) nuk kanë ndonjë program për të hapur zyra të tjera në Luginën e Preshevës, por vetëm në Prishtinë.

Ne kemi biseduar lidhur me atë se e kemi një institucion në Kosovë, që merret me njerëzit nga Presheva, Bujanoci dhe Medvegja. Mendoj që është gjë e mirë, sepse me këtë u ndihmojmë edhe atyre që jetojnë në Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë, njëjtë sikurse edhe bashkëqytetarëve tanë nga Presheva, Bujanoci dhe Medvegja që jetojnë në Kosovë, por të cilët kanë mbetur pa dokumente.

Një numër mjaft i madh i atyre që nuk janë kthyer pas viteve të 90-ta, pas luftës së vitit 2001 në Luginën e Preshevës, e të cilët kanë mbetur në Kosovë dhe nuk janë regjistruar, tashmë ligjërisht janë qytetarë të padukshëm atje.

Në të njëjtën mënyrë, ajo zyre do të duhej të ndihmonte komunat e Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës, ashtu sikurse kohë më parë, Qeveria e Kosovës ndihmoi gjatë kohës së pandemisë me 500 mijë euro – 200 mijë euro ka marrë Presheva, 200 mijë Bujanoci dhe 100 mijë Medvegja.

Mendoj që investimet kapitale, të cilat do t’i ndihmonin bashkëqytetarëve tanë në këto tri komuna, janë të mirëseardhura. Në këtë kuptim, ne presim që ngjashëm të ndihmojë edhe Qeveria e Serbisë.

Pandemia nxori në pah nevojën për një spital të qarkut (rajonal)

Radio Evropa e Lirë: Ju e përmendët donacionin nga Qeveria e Kosovës gjatë pandemisë së koronavirusit. Por, si e vlerësoni raportin e Qeverisë së Serbisë ndaj Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës, gjatë pandemisë?

Ragmi Mustafi: Gjatë pandemisë së koronavirusit është parë domosdoja që popullata shqiptare nga Presheva, Bujanoci dhe Medvegja, të ketë spitalin e saj. Unë e kam iniciuar një nismë të tillë, ndonëse kjo nuk është pritur mirë në Serbi, për shkak se ekziston ligji për spitalet ose nuk di se çka. Por, një kërkesë e tillë gjendet në “planin prej shtatë pikave” me Qeverinë e Serbisë.

Gjegjësisht, pika e shtatë thotë – organizimi i sistemit të kujdesit shëndetësor dytësor për qytetarët e Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës.

Gjatë pandemisë u tregua që shqiptarët, në njëfarë mënyre ishin mjaft të frikësuar se nuk do të marrin kujdesin e duhur shëndetësor në spitalet në Vrajë dhe në Nish. Ndjenja e frikës është nxitur pas një periudhe të gjatë të diskriminimit të shqiptarëve.

Për sa i përket vaksinimit, mendoj se po zhvillohet siç duhet. Unë vetë e kam marrë vaksinën, për të treguar vullnetin dhe për t’i ftuar qytetarët që të marrin vaksinën sepse të gjithë ekspertët thonë që vetëm përmes vaksinimit mund të mundet koronavirusi.

Përgatiti: Bekim Bislimi

Rajonet e banuara me popullsi kryesisht shqiptare në Maqedoninë e Veriut, kanë standard më të ulët jetësor, thuhet në të dhënat e reja të publikuara nga Enti Shtetëror i Statistikave.

Sipas raportit “Rajonet në Maqedoninë e Veriut” të publikuar nga Enti i Statistikave, del se paga mesatare e qytetarëve në Shkup është për 150 euro më e lartë kundrejt atyre të cilët jetojnë në rajonin verilindor (ku përfshihet Kratova, Krivapallanka, Kumanova dhe Likova e të tjera) të Maqedonisë së Veriut.

Ndërkohë që rajoni i Pollogut, që ka popullsi kryesisht shqiptare, ka standardin më të ulët jetësor.

Nëse shihet Bruto Produkti Vendor për kokë banori, në Shkup është 7 mijë e 300, përkatësisht rreth 5 mijë euro më e lartë me qytetarët që jetojnë në rajonin e Pollogut. Bruto Produkti Vendor për kokë banori në këtë rajon është 2 mijë e 420 euro.

Në rajonin e Pollogut bëjnë pjesë Komuna e Tetovës, Gostavarit, Mavrovës, Bogovinës, Vrapçishtit etj.

Përpos në Shkup, ku është e koncentruar një e treta e popullsisë së Maqedonisë së Veriut, paga mesatare në shtatë rajonet e tjera të shtetit, është më e ulët se mesatarja shtetërore.

Zhvillimi i barabartë rajonal është e rregulluar me ligj, por edhe me strategjitë dhjetëvjeçare të politikave qeveritare.

Drilon Iseni, drejtor i Odës Ekonomike të Maqedonisë Veriperëndimore, thotë për Radion Evropa e Lirë se gjithnjë e më shumë po vjen në shprehje zhvillimi jo i barabartë në tetë rajonet e Maqedonisë së Veriut.

“Brenga jonë si Odë është se në të ardhmen, nëse vazhdon ky trend i zhvillimit joproporcional të rajoneve, e tërë Maqedonia e Veriut do të bëhet Shkup dhe Shkupi si kryeqendër do të jetë e tërë Maqedonia e Veriut. Për këtë qëllim duhet sa më shpejtë të intervenohet nga ana e shtetit që t’i jepet fund kësaj dukurie”, thotë Iseni.

Ai thotë se për të mos pasur hendek mes rajoneve, duhet që të zbatohen ligjet në fuqi.

“Problemi së pari është në nivel qendror, pasi ligji në fjalë që rregullon barazinë zhvillimore nuk zbatohet ashtu siç duhet. Në bazë të Ligjit për zhvillim të barabartë rajonal, 1 për qind e Bruto Prodhimit Vendor duhet të investohet në zhvillimin e barabartë rajonal, që është në vlerë afërsisht 100 milionë euro, ndërkohë që vlera më e lartë e investimeve nga ana e shtetit në këtë politikë nuk arrin as 11 për qind të kësaj vlere ligjore”, thotë Iseni.

Përderisa Aleksandar Cvetkovski nga organizata joqeveritare AGTIS, thotë për Radion Evropa e Lirë se gjithkund në botë, në kryeqytet është e koncentruar fuqia ekonomike, andaj sipas tij, pagat aty janë më të larta.

“Kjo ndodh për faktin se nga vendet e vogla, njerëzit e mençur largohen, pjesa më e madhe ikin në mërgim, përderisa një pjesë transferohen në Shkup. Më besoni në Prilep, Manastir apo Ohër është shumë e vështirë të gjeni një kuadër kualitativ. Të gjithë ata që ishin të mirë, në profile të caktuara, tashmë kanë ikur. Nëse një person është shkolluar në Shkup gjithsesi vendos të qëndrojë në kryeqendër, ku i ofrohen më shumë mundësi”, thotë thotë Cvetkovski.

Të dhënat e Entit të Statistikave po ashtu shfaqin një pabarazi sa i përket shkallës së papunësisë në rajone të ndryshme të Maqedonisë së Veriut.

Rajoni Verilindor prin sa i përket shkallës së papunësisë, me 33 për qind, ndërkaq, shkalla e papunësisë më 2019, në tërë Maqedoninë e Veriut, ishte 17.5 për qind.

Ndërkaq, përqindja më e ulët e papunësisë është në juglindje të Maqedonisë së Veriut, përkatësisht 6.3 për qind.

Në këtë drejtim Aleksandar Cvetkovski thekson investimi në politikat arsimore do të bënte që të rinjtë që mbarojnë studimet, t’iu përgjigjen kërkesave të tregut të punës dhe që të njëjtit, të ardhmen e tyre të mund ta ndërtojnë edhe në qytetet më të vogla.

“Shkollat pothuajse nuk ofrojnë asnjë njohuri për të përgatitur gjeneratat e reja të jenë konkurrues në tregun e punës. Mungojnë kuadrot që i nevojiten sektorit të biznesit. Ja për shembull në rajonin e Pellagonisë kërkohen mekanikë për ekskavatorë, shitës të kompjuterëve, por të tillë në gishta mund të numërohen”, thotë Cvetkovski.

Ndërkaq Drilon Iseni drejtor nga Oda Ekonomike e Maqedonisë Veriperëndimore, thotë se duhet ndërtuar mekanizma për një qasje të barabartë për sa i përket investimeve, në mënyrë që të shmangen dallimet e mëdha zhvillimore të rajoneve të ndryshme.

“Nëse merret aspekti i investimeve në rajonin e Pollogut, gjatë vitit 2018 janë regjistruar 109 milionë euro investime kryesisht private dhe një pjesë publike. Përderisa të njëjtin vit, në rajonin e Shkupit janë investuar 1.2 miliard euro, që është 11 fish më shumë krahasuar me rajonin e Pollogut”, thotë Iseni.

Ai nënvizon se derisa nuk realizohet regjistrimi i popullatës, është shumë e vështirë të hartohen politika efektive zhvillimore për rajonet e caktuara në Maqedoninë e Veriut, sepse siç thotë Iseni, mungon pasqyra reale e shpërndarjes së popullsisë në territorin e shtetit.

Maqedonia e Veriut mund të mos nisë bisedimet e anëtarësimit me Bashkimin Evropian në nëntor, në rast se nuk arrihet marrëveshje me Bullgarinë, e cila këtë çështje e ka kushtëzuar me zgjidhjen e dallimeve për emrin e shtetit, gjuhën maqedonase dhe definimin e prejardhjes etnike të disa personaliteteve historike.

Kështu ka deklaruar ministri i Punëve të Jashtme në Qeverinë e Maqedonisë së Veriut, Bujar Osmani duke theksuar se vendimi duhet të merret nga të gjitha 27 shtetet anëtare të unionit.

“Natyrisht se parakusht për të hapur këtë mbledhje të parë ndërqeveritare, apo për nisjen e bisedimeve duhet të ketë konsensus për tekstin e bisedimeve, për të cilin Bullgaria ka vërejtjet e saja ku edhe i ka ngritur. Nuk është sekret e Bullgaria gjatë debatit në Bruksel ka kontesuar emrin e shkurtër të vendit dhe gjuhën. Ne po bëjmë gjithçka që është e mundur për të arritur një gjuhë të përbashkët, natyrisht në kuadër të kornizës që e ka paracaktuar marrëveshja, që për çështjet historike vendimi të merret nga komisioni i historianëve”, ka deklaruar Osmani.

Drejtuesit e institucioneve shtetërore, “shpëtimin” nga gjendja e krijuar me mundësinë e bllokimit të bisedimeve e shohin në nënshkrimin e një aneksi në kuadër të Marrëveshjes për fqinjësi të mirë (që Shkupi dhe Sofja kanë arritur më 2017) apo edhe të një deklarate në të cilët do të konfirmohet se “Republika e Maqedonisë së Veriut” është emri i vërtetë i shtetit dhe se “Maqedonia e Veriut” është emri i shkurtër kushtetues dhe se ky emër ka të bëjë vetëm se me territorin aktual të shtetit i cili nuk ka pretendime territorial ndaj asnjë vendi fqinj.

Kryeministri maqedonas Zoran Zaev gjithashtu ka shprehur gatishmërinë që të vërtetojë atë që qëndron në kushtetutë për mospërzirje në punët e brendshme të Bullgarisë.

Por, sa i përket gjuhës maqedonase, drejtuesit shtetërorë kanë thënë se kompromis për këtë çështje nuk do të ketë. Pala bullgare pretendon se gjuha maqedonase, sikur edhe shteti maqedonas, janë formuar pas Luftës së Dytë Botërore.

Njohësit e çështjeve politike, thonë se mosmarrëveshjet mes dy shteteve janë pasojë e moszgjidhjes me kohë të dallimeve, e të cilat, siç thotë analisti Albert Musliu kanë ekzistuar edhe para pavarësimit të Maqedonisë së Veriut nga ish-Jugosllavia.

“Nuk i është dhënë shumë vëmendje kapërcimit të mosmarrëveshjeve, kështu që do të jetë një proces pak më i gjatë. Nga ana tjetër mendoj se janë dy faktorë të cilët e ndihmojnë procesin; njëri është interesi i faktorit ndërkombëtar, veçanërisht i lojtarëve më të mëdhenj të faktorit ndërkombëtar, këtu mendoj në Gjermaninë, e cila edhe kryeson me BE-në dhe faktori i dytë është afërsia mes dy kryeministrave, Bojko Borisov dhe Zoran Zaev, të cilit ishin të parët e zhbllokuan procesin. Unë jam optimist se pavarësisht se si do të zhvillohet narrativi në Bullgari e cila është në një fushatë zgjedhore, mendoj se nuk do të bllokohet procesi”, thotë Musliu.

Duke marrë parasysh qëndrimet me dy shteteve, Simonida Kacarska nga Qendra për Politika Evropiane, thotë se nuk sheh shumë hapësirë për koncesione nga pala maqedonase.

“Unë mendoj se qeveria e Bojko Borisovir duhet të tregojë nëse i ka premtuar diçka publikut të saj nga ato kërkesa maksimaliste që kishte. Konsideroj se kërkesat e ndjeshme nuk mund të pritet të jenë pjesë e këtij dokumenti që po diskutohet,” tha Kacarska.

Ajo megjithatë vlerëson se deklarata e fundit të zyrtarëve të lartë bullgarë janë më tepër për fushatë zgjedhore.

“Ministri bullgar i mbrojtjes Krasimir Karakaçanov dhe eurodeputeti Andreja Kovaçev janë zërat e kërkesave maksimaliste, por mendoj se çdo kërkesë e tyre mund të interpretohet në kontekst të zgjedhjeve. Për ne është me rëndësi se të dimë qëndrimet e kryeministrit Borisov dhe të shefes së diplomacisë, Ekaretina Zaharievës”, ka deklaruar Kacarska.

Bullgaria, përmes një memorandumi gjashtë faqesh, i ka kërkuar vendeve anëtare të BE-së, që në kuadër të kornizës negociuese me Shkupin, të fusin edhe Marrëveshjen për fqinjësi të mirë, që Sofja dhe Shkupi kanë arritur më 2017.

Në këtë memorandum, Bullgaria ka argumentuar se me Maqedoninë e Veriut ende nuk kanë zgjidhur kontestet rreth gjuhës, historisë së përbashkët dhe pakicave. Po ashtu, Sofja zyrtare ka paralajmëruar se mund të vendosë edhe veto për anëtarësimin e Shkupit në BE.

Maqedonia e Veriut dhe Bullgaria, në gusht të vitit 2017 nënshkruan Marrëveshjen për fqinjësi të mirë. Kjo marrëveshje ka për synim zgjidhjen e kontesteve mes dy vendeve fqinje, që kanë të bëjnë kontestimin e gjuhës maqedonase nga ana e Bullgarisë si dhe kontesteve rreth ngjarjeve historike deri në vitin 1944, përkatësisht prejardhjen e heroit të dy vendeve, Goce Dellçev, rolin e VMRO-së (organizata e brendshme revolucionare maqedonase) dhe Kuvendin e Ilindenit, që kishte shpallur pavarësinë e shtetit të parë maqedonas, më 2 gusht të vitit 1903.

Maqedonia e Veriut gjatë 29 vjetëve të pavarësisë, ka bërë përparime të mëdha, por edhe gabime të cilat i kanë kushtuar humbje kohe për arritjen e synimeve të saja kryesore: anëtarësimin në NATO dhe Bashkimin Evropian.

Kështu thotë për Radion Evropa e Lirë, Stojan Andov, kryetar i parë i Kuvendit të Maqedonisë së Veriut. Ai ka drejtuar institucionin ligjvënës në vitin 1991 kur vendi shpalli pavarësinë nga ish-Jugosllavia. Sikur në atë kohë të mos bëheshin disa gabime, thotë Andov, vendi mund të ishte shumë më herët pjesë e strukturave euroatlantike, ndërsa nuk do të ndodhte edhe konflikti në vitin 2001.

Gabimet, sipas tij, janë bërë në raportet me shqiptarët, të cilët bojkotuan referendumin për pavarësi si dhe miratimin e Kushtetutës së parë, e cila Maqedoninë e atëhershme e definonte si shtet ekskluzivisht të maqedonasve.

“Sigurisht që kishte gabime. Nuk duhej që të vinim deri te konflikti në vitin 2001, pasi disa çështje mund të zgjidheshin më herët, por ja që u vonuam. E dimë se në referendumin për pavarësi nuk dolën votuesit shqiptarë… Qysh atëherë gjërat mund të vendoseshin më ndryshe. Siç edhe e dimë, deputetët shqiptarë nuk e votuan as Kushtetutën e parë në vitin 1991. E gjithë kjo duhet të shërbente si mësim, por ja që u veprua pak me kokëfortësi. Mendonim se mund të bëhemi pjesë e NATO-s me disa operacione që zhvilluam brenda shtetit në vitin 1993. Ne e donim Perëndimin, por nuk kishin përvojë, kështu që na u ngatërruan punët dhe u vonuam”, thotë ish-kryetari i kuvendit, Stojan Andov.

Drejtuesit e institucioneve, si të arriturën më të madhe të vendit që nga shpallja e pavarësisë, kanë theksuar anëtarësimin në NATO dhe pritjet për nisjen e bisedimeve për anëtarësim në BE, mbylljen e kontesteve me fqinjët, zgjidhjen e problemeve të brendshme ndëretnike përmes Marrëveshjes së Ohrit, por edhe përballjen me sfida tjera.

Shpëtim Pollozhani, kryetari i shoqatës së ish të përndjekurve dhe të dënuarve politikë shqiptarë, të cilët që në kohën e monizmin u angazhuan për barabarësinë e shqiptarëve, nuk është i kënaqur me të arriturat gjatë kësaj periudhe pavarësie.

Ai thotë për Radion Evropa e Lirë se shumë kërkesa ende nuk kanë gjetur zgjidhjen e plotë, si zyrtarizimi i gjuhës shqipe, përdorimi i simboleve kombëtare e përfaqësimi i drejtë në institucione, ndërsa flet edhe për vlerësimet lidhur me anëtarësimin e shtetit në NATO.

“NATO-ja e ka projektin e vet dhe kështu e ka futur në gjirin e saj. Pra, mendoj se më tepër është meritë e NATO-s për anëtarësim e saj në këtë aleancë sesa meritë e klasës politike të Maqedonisë së Veriut. Nuk mendoj se gjërat kanë ndryshuar për të mirë, pasi sikur të ndryshonte për të mirë, atëherë do të zvogëlohej numri i atyre që e lënë vendin dhe ikin. Puna tregon se dukuritë ndryshojnë për të keq. Kjo i detyron të gjithë kuadrot që nuk tregojnë serivilitet ndaj partisë në pushtet, kuadro që janë me dinjitet, që janë profesionist, që janë të ngritur, që kanë një qëllim, që kanë një ëndërr, ata largohen”, thekson Pollozhani.

Ai thotë se ky shtet mund të ketë sukses vetëm nëse hiqen paragjykimet mes njerëzve.

“Nëse nuk ndryshon mentaliteti politik se ‘shqiptari i ndershëm është shqiptar i manipulueshëm’, do të mbytemi në të njëjtën anije, të dy palët, edhe ne edhe maqedonasit. Nëse ata ndryshojnë mentalitetin hegjemon ndaj shqiptarëve, edhe ata do të ndryshojnë mentalitetin ndaj vetvetes, atëherë mendoj se punët mund të lëvizin”, shprehet Pollozhani.

Temelko Ristevski, profesor i së Drejtës Kushtetuese thotë për Radion Evropa e Lirë se të arritura janë shënuar, por jo edhe ngritje e vetëdijes për përgjegjësitë ndaj shtetit.

“Mendoj se kemi arritur shumë. Për herë të parë në historinë tonë maqedonase kemi shtet të pavarur, demokratik, sovran, shtet maqedon. Kemi arritur të bëhemi pjesë e NATO-s, ndërsa presin edhe nisjen e bisedimeve për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Por, kemi edhe dobësitë tona të sjelljes ndaj shtetit, ende nuk kemi vetëdije të lartë për përgjegjësitë që duhet të kemi ndaj shtetit në përgjithësi. Te ne ende ka korrupsion të lartë, ende nuk kemi shkallë të lartë të përgjegjësisë, ende kemi të theksuar individualizmin duke lënë anash interesat shoqërore e shtetërore. Këto janë disa faktorë që po pengojnë rrugën tonë drejtim zhvillimit dhe përparimit, të shtetit dhe shoqërisë”, thotë Ristevski.