SHKUP – Marrëveshja Kornizë e Ohrit, e cila u nënshkrua më 13 gusht 2001 është një marrëveshje për sigurimin e të ardhmes dhe demokracisë në Maqedoni, si dhe mundësimin e zhvillimit të marrëdhënieve më të afërta dhe më të integruara ndërmjet Republikës së Maqedonisë dhe Bashkësisë euro-atlantike, si dhe promovimin e zhvillimit të qetë e harmonik të shoqërisë qytetare, duke respektuar njëkohësisht identitetin etnik dhe interesat e të gjithë qytetarëve të Maqedonisë.
Marrëveshja u nënshkrua mes partive më të mëdha politike në vend dhe përfaqësuesve specialë të Bashkimit Evropian dhe SHBA-ve, e cila i dha fund konfliktit ndëretnik të vitit 2001 ndërmjet dy bashkësive më të mëdha etnike në vend, shqiptarëve dhe maqedonasve. Në negociatat që zgjatën rreth dy muaj në qytetin e Ohrit u zhvilluan nën patronazhin e presidentit të atëhershëm të Maqedonisë, Boris Trajkovski, ndërsa u nënshkrua edhe nga kryetari i Lidhjes Social Demokratike të Maqedonisë (SDMS), Branko Cërvenkovski, kryetari i Partisë Demokratike Shqiptare (PDSH), Arbën Xhaferi, kryetar i VMRO-DMPNE-së, Lupço Georgievski, si dhe nga kryetari i Partisë për Prosperitet Demokratik (PPD), Imer Imeri. Dëshmitarë në nënshkrimin e marrëveshjes ishin François Léotard, përfaqësues i posaçëm nga Bashkimi Evropian dhe James Perdue, përfaqësues i posaçëm nga SHBA.
Sot, 14 vite pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Ohrit, mendimet e politikanëve, ekspertëve, analistëve dhe publikut të gjerë janë të ndryshme. Në një prononcim për Anadolu Agency (AA) disa prej tyre thonë se kjo marrëveshja ka kontribuar në ndërtimin e një shteti dhe shoqërie multi-etnike, e cila garanton dhe promovon të drejtat e bashkësive etnike pakicë, ndërkohë disa të tjerë mendojnë se ende duhet të implementohen disa çështje të marrëveshjes, por ka edhe nga ata që mendojnë se kjo marrëveshje sjell jostabilitetin ndër-etnik në vend.
Një nga hartuesit e Marrëveshjes së Ohrit, Naser Ziberi, thotë për AA se kjo marrëveshje ishte një kompromis i nevojshëm dhe i dobishëm për Maqedoninë në momentet e një krize të thellë politike dhe të sigurisë, e cila e nxori vendin nga dyert e luftës qytetare, por në vijim, ai thekson se Marrëveshja e Ohrit fatkeqësisht ka has në pengesa që kanë ndikuar në zbatimin e saj, si dhe e kanë dëmtuar në cilësinë e implementimit të saj. Ziberi veçon se tashmë kjo ka ndikuar që me një seriozitet të madh përsëri të fillojnë të shfaqen pakënaqësitë në marrëdhëniet etnike, gjë që imponon nevojën për të kërkuar korrigjime, riparime dhe alternativa të saj.
“Unë personalisht mendoj se marrëveshja e Ohrit me disa ri-definime të disa çështjeve mund të jetë bazë e mirë e mëtejshme, sepse marrëveshje të këtilla historike të nënshkruara në momentet të këtilla dramatike dhe të ndërmjetësuara nga faktori ndërkombëtar nuk mund të përsëriten shpesh herë. Prandaj mendoj se kjo është bazë e mirë, një themel mbi të cilin duhet të ndërtohet konstrukti i sistemit politik të Maqedonisë, i cili do të garantojë marrëdhënie të qeta ndëretnike, perspektiv euro-atlantike të Maqedonisë dhe një mirëqenie për të gjitha komunitetet që jetojnë në të”, deklaron Ziberi.
Sipas tij, defekt themelor i Marrëveshjes së Ohrit është mos ekzistimi i një instrumenti i cili do të garantonte baraspeshën mes dy etniteteve më të mëdha në Maqedoni, shqiptarëve dhe maqedonasve, por siç thotë ai, jo për të gjitha çështjet që mos të ndodhë bllokada e sistemit, por për çështjet që prekin marrëdhëniet ndëretnike dhe resurset publike, si shpërndarjen e buxhetit dhe inkuadrimin në administratën publike.
“Në qoftë se këto dy lëmi mund të futen në një koncept i cili do të kërkojë pajtueshmëri mes dy etnikumeve, mendoj se perspektiva mund të jetë e garantuar. Në këtë pako do ta kisha futur edhe forcimin e kapacitetit të dygjuhësisë, i cili has në pengesa serioze. Me këto dy riparime Marrëveshja e Ohrit edhe më tutje mund të jetë bazament i fortë për ndërtimin e një shteti të konsoliduar, siç është aktualisht Maqedonia”, thotë Ziberi.
Ziberi në fund të fjalës së tij theksoi se kjo marrëveshje për 14 vite kontribuoj që Maqedonia së paku në raportet ndëretnike e tejkaloi një fazë krize, ndërsa më pas edhe ka avancuar dukshëm pozitën juridiko-politike të shqiptarëve në Maqedoni, përfshirë arsimin e shqiptarëve, përdorimin e gjuhës shqipe dhe simboleve, por edhe përfaqësimin e shqiptarëve në pushtetin lokal dhe administratë.
Ndryshe nga Naser Ziberi, ekspert në çështjet juridike dhe një nga pjesëmarrësit në hartimin e Marrëveshjes së Ohrit, Vlado Popovski, thotë për AA se Republika e Maqedonisë pas nënshkrimit të marrëveshjes në një masë të madhe ka ndryshuar, sepse para nënshkrimit të marrëveshjes ky shtet ishte një nga shtetet që u krijua nga shpërbërja e Jugosllavisë. Sipas tij, në Republikën e Maqedonisë ka ekzistuar një dhunë e rëndë kur bëhet fjalë për marrëdhëniet ndërmjet kombësive, por pas nënshkrimit të marrëveshjes një lloj dhunë e tillë nuk ekziston.
Popovski duke u bazuar në Marrëveshjen e Ohrit thekson se shteti perceptohet si një vend jo vetëm i maqedonasve, por edhe i shqiptarëve dhe popujve tjerë që jetojnë në vend, pasi që siç thotë ai, në vitet 90-të komunitetet pakicë mendonin se Republika e Maqedonisë është e maqedonasve, ndërsa sot kjo qasje ka ndryshuar.
“Mendoj se ende ekzistojnë disa probleme nga Marrëveshja e Ohrit, së pari mentaliteti ende nuk ka ndryshuar. Inercia e pranimit të ndryshimeve nga marrëveshja, e cila është pranuar nga maqedonasit dhe nga Qeveria zbatohet me disa programe të veçanta, ende konsiderohet se maqedonasve ju merren disa të drejta dhe u jepen shqiptarëve, sikurse dikush i jep diçka dikujt dhe pastaj dikush do të ketë dëme nga krijimi i mundësive të barabarta të të drejtave”, thotë Popovski, duke i konsideruar këto si të meta të Marrëveshjes së Ohrit.
Ndërkohë, sipas analistit dhe ish-anëtarit të pavarur në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë, Safet Bishevac, së pari duhet theksuar se marrëveshja në këtë vend ka sjellë paqe pas një lufte të shkurtë intensive, por ai nuk la pa përmendur se kjo ishte qëllimi kryesor i kësaj marrëveshje dhe është arritur, ndërsa të gjitha çështjet tjera që përmban kjo marrëveshje ndërkohë janë shumë të relativizuara.
“Marrëveshja e Ohrit është dashur të implementohet vetëm disa vite pas nënshkrimit të saj. Kaluan shumë vite pas skadimit të afatit të caktuar për implementimin e saj dhe ende pyesim se a është implementuar. Kjo marrëveshje me të vërtetë nuk është implementuar nën frymën në të cilën ishte e planifikuar të zbatohet. Njëra anë mendon se jep shumë, mendoj maqedonasit të cilët përbëjnë shumicën në këtë vend, ndërsa etnikumi i dytë më i madh në vend, shqiptarët, mendojnë se nga kjo marrëveshje ende nuk kanë marrë atë që ata kanë nevojë për të marrë. Atëherë, imagjinoni se në çfarë pozite janë pakicat më të vogla etnike, si turqit, boshnjakët, romët, serbët, vllehët dhe kombet tjera që jetojnë në Maqedoni”, deklaron Bishevac, duke theksuar se bashkësitë etnike më të vogla janë në një pozitë të varur nga vullneti i mirë mes dy bashkësive etnike më të mëdha në vend.
Analisti Safet Bishevac nënvizon se Marrëveshja e Ohrit përveç arritjes së paqes pas konfliktit të vitit 2001, duhej që të ishte edhe një marrëveshje që do të mundësonte një jetë harmonike në Maqedoni, ku praktikisht është një vend me kultura të ndryshme në të cilën përfshihet multi-kulturalizmi, multi-etniciteti, uniteti dhe bashkëjetesa.
Njëri nga themeluesit e Lëvizjes “Besa”, Afrim Gashi, thotë se Marrëveshja e Ohrit ka pasur dy qëllime: qëllimi i parë të ndalë konfliktin e armatosur; ndërsa qëllimi i dytë që ta bëjë shtetin nga një shtet një etnik në shtet multi-etnik. Ai merr shembull se vet fakti që pas 14 viteve ende parashtrohen pyetje se a është implementuar, flet për dështimin e saj, pasi që siç thotë ai, implementimi duhej të zgjaste vetëm tre vite dhe të përmbyllej gjithçka.
“Në dimensionin e parë, me vet faktin që u ndal konflikti, u çarmatos UÇK-ja dhe u vendos rendi në Maqedoni kemi konstatimin se ajo pjesë e marrëveshjes është kryer. Kurse kjo pjesa tjetër e shndërrimit të shtetit një etnik në shtetin multi-etnik kam bindje se totalisht ka dështuar. Nëse mund të flasim se prej vitit 2002 deri në 2006 ka pasur disa indikacione se ka tendenca dhe synime që kjo marrëveshje të implementohet, ndërsa prej vitit 2006 deri në vitin 2015 kjo marrëveshje jo që nuk është implementuar, por është anashkaluar totalisht”, deklaron Gashi.
Poashtu edhe kryetari i Shoqatës MATÜSITEB (Lidhja e Shoqatave Joqeveritare Turke në Maqedoni), Tahsin Ibrahim, thotë se edhe pse kanë kaluar 14 vite nga nënshkrimi i Marrëveshjes së Ohrit, të drejtat e turqve në Maqedoni ende nuk janë zbatuar plotësisht. Ai duke u bazuar në raportin e vitit 2014 të Avokatit të Popullit, thotë se nga gjithsej 52 institucione në Republikën e Maqedonisë në dhjetë prej tyre nuk ka asnjë përfaqësues të përkatësisë turke.
“Marrëveshja e Ohrit duhet të rishikohet. Kjo marrëveshje u nënshkrua për përfaqësimin e popullit në norma të barabarta. Për tu integruar turqit në shoqëri duhet të ndiqen mënyra të ndryshme. Ne nuk jemi një pakicë, ne jemi faktor themelues i Republikës së Maqedonisë. Përveç kësaj, pragu 20 përqind i votave nuk është i përshtatshëm. Përfaqësimi i pamjaftueshëm i turqve në komuna poashtu tregon se të drejtat e turqve nuk janë të mjaftueshme”, deklaron Tahsin Ibrahim.