Iz Prištine ponovo stižu poruke na temu srpskog kulturnog i duhovnog nasleđa na Kosovu, koje će svakako dodatno rasplamsati, poslednjih meseci već uzavrele, srpsko-albanske odnose na ovu temu. Ovoga puta istoričar i publicista Jusuf Budžovi iznosi tvrdnju da Srpska pravoslavna crkva prisvaja nasleđe hrišćanstva na Kosovu, napominjući da su deo toga svi narodi Balkana koji su se nalazili na prostoru Kosova u srednjem veku.

Budžovi za Kosovo Onlajn kaže da je Ahtisarijev plan za Kosovo politički koncept i da je, po ovom pitanju, u suprotnosti sa istorijskim činjenicama. On dodaje da je kroz naučna istraživanja dao politički odgovor na polemike oko porekla imovine SPC na Kosovu.

“Činjenice su da je SPC prisvojila pravo hrišćanskog nasleđa na osnovu jezičke liturgije, koja je na ovom podneblju bila najpre na grčkom, pa od 12. veka i na starocrkvenom, slovenskom jeziku. Taj faktor treba da se definiše i tu leže ti problemi koji su više politički”, kaže Budžovi.

On ukazuje da su pojedini hramovi SPC na Kosovu izgrađeni na temeljima katoličkih crkava, uz napomenu da upravo to potvrđuje teoriju o prisvajaju tekovine “zajedničkog hrišćanstva”.

“Ne bih mogao dati kompetentan odgovor, drugi naučnici se bave tim pitanjem, ali postoje još neke indicije da su se te crkve gradile na osnovu tih starih crkava koje su postojale. Što se tiče Dečana, u srednjem veku je to bio i hram Albanaca, jer istorijski veći deo Albanaca ovog podneblja bili su pravoslavne vere i nije nikakvo čudo da su vladike tih crkava sve do 1913. godine bili Albanci. I to čuvene familije. Zašto bi oni čuvali te crkve kada ne bi verovali u njih? Što se tiče istorijskih argumenata, mogu se naći i u srpskoj istoriografiji podaci da je bilo puno Albanaca koji su bili deo pravoslavne crkve”, objašnjava Budžovi.

On navodi da je Ahtisarijev plan politički koncept koji je u suprotnosti sa kulturnim i istorijskim činjenicama, dodajući da nije protiv statuta SPC koji treba da bude pod ingerencijom Kosova.

“Ahtisarijev dokument je regulisao neke pozicije koje nisu adekvatne kulturnoj i istorijskoj realnosti. Mislim da pravoslavna crkva na Kosovu treba da ima svoj pravni statut, ali crkve i sve druge institucije treba da se tretiraju kao vlasništvo države Kosovo. Tu postoji politički problem između Prištine i Beograda. Ima dosta zategnutosti, pogotovo što su pojedini manastiri proglašeni kao svetsko blago pod pokroviteljstvom UNESKO, i to je dobro, podrazumeva čuvanje i dobijanje kulturne svetske dimenzije, ali nije dobro ako se na osnovu tog statuta traži politički statut. Pravoslavna crkva treba da ima sva prava, ali da ta prava podležu državi Kosovo”, ističe Budžovi.

Na pitanje kada očekuje da Kosovo postane član UNESKO, Budžovi odgovara da to zavisi od mnogih faktora.

“Tu su neki uslovi koji nažalost do sada nisu ispunjeni. Kosovo i Srbija treba da se dogovore oko manastira, da budu što kompletnije predstavljani. Bilo bi vrlo važno da Kosovo postane član UNESKO, ali i tu postoje problemi koji su politizovani. U nekom svetskom okviru verovatno ćemo izgubiti od te politizacije koja će se odraziti i na kulturnom nivou”, smatra Budžovi.

Ovaj istoričar kaže da današnja deca uče pogrešnu istoriju, koja je, po njemu, zasnovana na nenaučnim stavovima.

“Ta istorija koju deca na Kosovu uče je vrlo nenaučna istorija i više je politička. Ja sam bio oduvek kritičan prema tim knjigama, to su mahom nenaučni stavovi. Tu ima romantizma, nacionalizma, ima puno netačnih, nenaučnih stavova. Najveći problem ne samo na Kosovu već i u Albaniji, Srbiji i Makedoniji je taj što deca uče pogrešnu istoriju. Još uvek, koliko primećujem u tim tekstovima ima tog nacionalizma, ima puno toga što treba da se menja”, zaključuje Budžovi.

Dy kompanitë më të mëdha në Kosovë, Telekomi dhe Trepça, gjatë kësaj jave kanë përfunduar me llogari bankare të bllokuara, për shkak të borxheve të akumuluara ndër vite.

Telekomi i Kosovës i ka borxh mbi 25 milionë euro kompanisë Z-Mobile për shkak të mospërmbushjes së një kontrate nga ana e Telekomit. Ndërkaq, ndërmarrja Trepça ka një borxh prej rreth pesë milionë euro ndaj Distribucionit të Furnizimit me Energji Elektrike (KEDS) dhe operatorëve tjerë.

Qeveria e Republikës së Kosovës, e cila është pronare e 100 për qind të aksioneve të Telekomit dhe 80 për qind të aksioneve të Trepçës, është duke bërë përpjekje që të gjendet një zgjidhje për të tejkaluar këtë situatë, por që deri më tani, nuk ka ndonjë plan konkret.

Qeveria e Kosovës konsideron se Trepça ka trashëguar kontrata të pafavorshme, të cilat po i shkaktojnë dëme financiare.

Për të dalë nga kjo situatë, kryeshefi i Trepçës, Hysen Vrajolli thotë se Ministria e Ekonomisë dhe Ambientit është duke bashkëpunuar me Bordin dhe Menaxhmentin e Trepçës, për të përgatitur panin e biznesit për tejkalim të situatës.

Trepça me afarizëm negativ

Viti 2018, nga Qeveria e Kosovës që atëbotë udhëhiqej nga Ramush Haradinajn, ishte shpallur vit i kompleksit metalurgjik Trepça, që nënkuptonte rifunksionalizimin e ndërmarrjes.

Por, kjo ndërmarrje, e cila llogaritej si një prej ndërmarrjeve më të mëdha jo vetëm në Kosovë, por edhe në ish-Jugosllavi, asnjëherë që nga paslufta nuk ka arritur të vihen në funksion të zhvillimit ekonomik të vendit.

Aktualisht, Trepça merret me nxjerrjen dhe përpunimin e mineraleve, kryesisht të plumbit dhe zinkut dhe është e vetmja prodhuese e këtij lloji në Kosovë.

Por, prodhimi është shumë i ulët dhe atë vetëm rreth 150 mijë tonë xehe në vit, ndërsa, në periudhën para vitit 1999, miniera prodhonte rreth 600 mijë tonë xehe në vit.

Gjatë këtij viti, kryeshefi i Trepçës, Hysen Vrajolli, thotë se ka pasur rritje të prodhimit për rreth 30 për qind krahasuar me vitin e kaluar, por rënia e çmimeve në bursa dhe tregje ndërkombëtare, e ka nxjerrë këtë kompani me afarizëm negativ.

Rrezikohen pagat e punëtorëve

Trepça e cila në vitet e 80-ta punësonte mbi 20 mijë punëtorë, aktualisht ka 1,400 punëtorë, të cilët pas bllokimit të llogarive mund të mbesin edhe pa paga.

Vrajolli pret që llogaria bankare e Trepçës të zhbllokohet gjatë javës së ardhshme, ndërkaq, për të dalë nga kjo krizë në të cilën është futur Trepça, ai thotë se ju duhen pesë milionë euro ndihmë nga qeveria.

Kombinati Trepça gjendet në Komunën e Mitrovicës. Sektorët e tij gjenden në pjesën veriore dhe atë jugore të qytetit.

Trepça, sot brenda Kosovës përbëhet prej 41 njësive të ndryshme, që grupohen kryesisht në tri komplekse të mëdha: në miniera me flotacione, në parkun industrial në Mitrovicë dhe në kompleksin e shkritoreve.

Por, një pjesë e madhe e këtyre kapaciteteve janë të degraduara, për shkak të mungesës së mirëmbajtjes ose mungesës së investimeve, e madje edhe keqshfrytëzimit në të kaluarën.

Përveç aseteve në Kosovë, 31 prona të këtij kombinati gjenden në republikat e ish-Jugosllavisë, duke përfshirë këtu fabrika, zyra dhe objekte tjera.

Rrezikohet të ndërpriten të gjitha shërbimet e telefonisë

Ngjashëm, si punëtorët e Trepçës edhe mbi 2,500 punëtorët e Telekomit të Kosovës rrezikohen të mbesin pa paga.

Në mungesë të mjeteve, përveç pagave, Lamih Balaj, kryetar i Federatës Sindikale të Telekomit të Kosovës thotë se rrezikohen të ndërpriten të gjitha shërbimet e telefonisë mobile dhe fiks.

Për të mos ndodhur kjo, Qeveria e Kosovës, thotë Balaj, është e vetmja ajo e cila duhet të nxjerrë Telekomin nga kjo situatë në të cilën ka hyrë.

Bllokimi i llogarive të Telekomit të Kosovës nga një përmbarues privat është për bërë për të dytë herë brenda tre muajve. Në korrik, pas takimeve që kishin pasur përfaqësues të Ministrisë së Ekonomisë dhe Ambientit me kompaninë Z-Mobile, llogaritë ishin zhbllokuar.

Qeveria e Kosovës, siç thotë Balaj, edhe tani është duke zhvilluar takime në mënyrë që të gjendet një zgjidhje.

Ndryshe, Telekomi i Kosovës ishte një kontribuues i fuqishëm i buxhetit të vendit. Për çdo vit, kjo kompani i ka sjellë arkës së shtetit miliona euro.

Nga viti 2008 deri në vitin 2015, kjo kompani i ka paguar Qeverisë së Kosovës mbi 250 milionë euro dividendë. Dividendi, sipas ligjit, ndahet në rast se kompania përkatëse shënon rezultate të mira financiare.

Telekomi i Kosovës është kompani publike, e transformuar në shoqëri aksionare, në të cilën operon telefonia fikse dhe ajo mobile Vala.

Operatori Vala ka mbi 1.2 milion konsumatorë në nivel vendi.

Kontrata që çoi në krizë Telekomin

Marrëveshja e vitit 2009 me “Dardafon.net LLC” është konsideruar si kontratë e dëmshme, e cila, përveç tjerash, thuhet se e ka futur në krizë financiare Telekomin e Kosovës. Kjo kompani është e njohur me emrin tregtar Z-Mobile.

Kjo kontratë, i kishte mundësuar kompanisë Z-Mobile të ishte operator virtual i telefonisë mobile të operatorit mobil Vala, që funksionon në kuadër të Telekomit të Kosovës.

Kontrata në vazhdimësi është konsideruar si e dëmshme, por si e tillë ka zgjatur deri në korrik të vitit 2019, kur bordi i Telekomit të Kosovës pati marrë vendim për shkëputjen e saj.

Pavarësisht fitimeve që Z-Mobile thuhet t’i ketë pasur nga kjo kontratë, kompania ka pretenduar se Telekomi i Kosovës nuk e ka përmbushur kontratën në tërësi dhe e kishte paditur, ku edhe ka fituar rastin.

Telekomi për dëmin e shkaktuar ndaj kompanisë Z-Mobile, obligohet të paguajë një gjobë prej mbi 25 milionë eurosh, për të cilat mjete edhe janë bllokuar llogaritë bankare të Telekomit.

Për shkak të paraqitjes së rasteve pozitive me koronavirus, si në mesin e nxënësve ashtu edhe të mësimdhënësve, 14 shkolla në Kosovë janë mbyllur, kurse mësimi ka kaluar online.

Diellza Kukaj, zyrtare për informim në Ministrinë e Arsimit dhe Shkencës, thotë se numri i nxënësve të infektuar me koronavirus është 130, ndërkaq i mësimdhënësve 148.

“Gjitha shkollat që tashmë janë mbyllur, kanë kaluar sipas planit C, pra mësimi po mbahet online. Ky është bilanci i të infektuarve që ne e kemi marrë ditën e premte (23 tetor) nga e gjithë Kosova, pra kemi 148 mësimdhënës dhe 130 nxënës të infektuar”, tha Kukaj për Radion Evropa e Lirë.

Ndryshe, Ministria e Arsimit ka paraparë që në këtë vit shkollor, mësimi të realizohet përmes tre skenarëve. Skenari A ka të bëjë me zhvillimin e mësimit në ambientet shkollore. Skenari B, apo mësimi i kombinuar përfshin rikthimin e pjesshëm të nxënësve në shkolla (prezencë e nxënësve në shkolla, e kombinuar dhe me mësimin në distancë) dhe skenari C është mësimi në distancë apo online.

Njëra nga nxënëset që për dy javë ka vijuar mësimin online është Renea Munishi. Ajo tregon se në klasën e saj, në shkollën e mesme “Don Bosko” në Prishtinë, një nxënës doli pozitiv me COVID-19, sëmundjen që e shkakton koronavirusi.

Pas kësaj, tregon Renea, mësimi u zhvendos online dhe e gjithë klasa u testua për koronavirus nga Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike.

“Ndonëse kemi dalë gjithë të tjerët negativë, ne për dy javë nuk kemi shkuar në shkollë, po mësimi ka vazhduar online. Gjatë kësaj jave kemi filluar mësimin në objekt. Ne jemi testuar nga Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike me teste (me metodën) PCR. Katër profesionistë kanë ardhur në shkollë dhe aty i kanë marrë mostrat e nxënësve. Nuk kemi qenë vetëm ne, ka pasur edhe nga klasë të tjera që janë testuar”, tregon ajo.

Në shkollën fillore “Faik Konica” në Prishtinë, mësimi po zhvillohet sipas skenarit B, apo mësimi i kombinuar, ku një grup nxënësish për një javë ndjekë mësimet nga banka shkollore dhe tjetri kyçet online nga shtëpia.

Ky skenar po aplikohet në këtë shkollë, pasi në muajin shtator, ajo u mbyll sepse katër arsimtarë dolën pozitivë me koronavirus.

Drejtoresha e kësaj shkolle, Jehona Oruqi tregon për Radion Evropa e Lirë se si po zhvillohet mësimi në këtë institucion arsimor.

“Shkolla jonë ka qenë dy javë me skenarin C, pra gjithë kemi qenë në mësim online, për arsye se kanë rezultuar katër mësimdhënës pozitivë. Tash po funksionojmë sipas skenarit B. Janë dy grupe brenda ditës, ku njëri kyçet online nga shtëpia direkt në klasë dhe grupi tjetër brenda klasës. Aktualisht e kemi një nxënëse të infektuar, por që ka qenë duke mbajtur mësim nga shtëpia. Kështu që gjithçka po funksionon aktualisht mirë sa i përket mësimit”, thotë Oruqi.

Kosova pikun e pandemisë e ka arritur në muajt korrik e gusht, derisa më pas numri i të infektuarve ka shkuar duke shënuar rënie. Por, në tre javët e fundit në Kosovë është vërejtur një rritje e lehtë e numrit të të infektuarve me koronavirus.

Në shtatë ditët e fundit, në Kosovë janë regjistruar 1,139 raste të reja me koronavirus dhe dhjetë viktima.

Megjithëkëtë, mikrobiologu Lul Raka tha se tash për tash nuk është diskutuar për mbyllje shkollash, dhe se mësimi do të vazhdojë të mbahet në objekte shkollore sipas planit që tashmë shkollat i kanë bërë. Por, ai shtoi se kjo varet nga situata epidemiologjike në ditët në vijim.

“Gjithçka varet nga situata epidemiologjike. Në Kosovë, ndonëse që nga mesi i muajit shtator janë hapur shkollat, numri i rasteve të të infektuarve me koronavirus tash për tash po del të jetë i menaxhueshëm. Ato shkolla ku ka pasur të infektuar kanë kaluar në planin C, dhe mësimi mbahet online”, thotë Raka.

Me planin e Qeverisë së Kosovës ka qenë e paraparë që mësimi të niste më 1 shtator, por data është shtyrë për dy javë me kërkesë të Sindikatës së Bashkuar për Arsim, Shkencë dhe Kulturë (SBASHK).

Kjo e fundit, atëbotë pati thënë se nuk janë siguruar kushtet e nevojshme për fëmijët, mësimdhënësit dhe prindërit.

Qeveria e Kosovës i ka mbyllur institucionet arsimore qysh në mes të marsit, kur edhe janë shfaqur rastet e para me koronavirus.

Pjesën e mbetur të vitit shkollor, nxënësit e kanë ndjekur online.

Voal.ch – Në Kosovë duket se guximi i zyrtarëve ka tejkaluar pritshmëritë dhe “dora e pabesë” ka arritur deri te thesari i shtetit. 2 milionë euro i mungojnë Kosovës. Por ku kanë shkuar? Për këto zhvillime, por edhe të tjera, foli në A2 gazetari, opinionisti, Milaim Zeka.

Fillimisht, ai foli për mungesën e 2,1 milionë eurove në thesarin e Kosovës, duke theksuar se kjo lëvizje ka ndodhur me dijeninë e plotë të politikanëve. “Çdo vjedhje që ndodh në Tiranë kryhet me miratimin e krerëve të shtetit. Nuk ka skandal të hajnisë në Tiranë që nuk është e përfshirë qeveria. E njëjta situatë është edhe në Kosovë. Janë një petë e lakrorit ose janë vetëm një pikë në oqeanin e vjedhjeve që i janë bërë Kosovës nga politikanët, që sot janë multimilionerë. Në anën tjetër, populli është varfëruar në mënyrë ekstreme. Ky njeri, i cili arriti të transferojë 2,1 milionë euro nga thesari ishte në koordinim absolut me politikanët e Kosovë, pasi në të kundërt nuk kishte për të ndodhur pa dijeninë e këtyre njerëzve”, u shpreh Zeka.

Më tej, Zeka foli mbi Gjykatën Speciale duke u shprehur se tashmë akuza ndaj Thaçit, Veselit dhe të tjerëve është e konfirmuar. “Aktakuza është e konfirmuar edhe këtë e dinë edhe këta persona. Për këtë ka ndodhur dje një takim. Tani do të kemi zhvillime të reja në Kosova. Nëse gjykata nuk del sot me deklaratë që aktakuza ndaj Thaçit dhe Veselit është hedhur poshtë, atëherë është e konfirmuar. Mosdeklarimi i Gjykatës sot e konfirmon aktakuzën. Thaçi mund të japë dorëheqje dhe ne mund të shkojmë në zgjedhje të jashtëzakonshme. Sipas meje, zgjedhjet do të mbahen në pranverën e vitit të ardhshëm. Jam shumë i bindur që qytetarët e Kosovës do të shkojnë në zgjedhje të jashtëzakonshme në pranverën e ardhshme. Besoj se do ta kalojmë këtë periudhë në mënyrë të qetë, pasi Serbia është duke e vënë në dyshim ekzistencën e shtetit të Kosovës”, u shpreh Zeka.

Zyrtarë të lartë të administratës amerikane qëndruan për dy ditë në Kosovë, në një vizitë që kishte për qëllim zbatimin e marrëveshjes për normalizimin ekonomik Kosovë-Serbi që u nënshkrua në Shtëpinë e Bardhë më 4 shtator.

Delegacioni u përqendrua në fillimin e studimit të fizibilitetit për liqenin e Ujmanit dhe krijimin e lidhjeve më të mira në tregun e energjisë në Ballkanin Perëndimor.

Në një intervistë për Zërin e Amerikës, zëvendës ndihmësi kryesor i Sekretarit për Energji të Shteteve të Bashkuara, Matthew Zais dhe drejtori menaxhues i zyrës rajonale të Korporatës Ndërkombëtare të Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Financiar, John Jovanoviç, thanë se zbatimi i marrëveshjes për normalizimin e marrëdhënieve ekonomike ndërmjet Kosovës dhe Serbisë është përparësi e administratës amerikane.

“Absolutisht dhe kjo është një nga arsyet përse jemi këtu. Jemi këtu për dy qëllime: një është që të fillojmë studimin e fizibilitetit për liqenin dhe e dyta është që të punojmë me Kosovën dhe fqinjët e saj në rajon se si të krijohen lidhje më të mira në tregun e energjisë, qoftë elektrike apo gazit natyror. Dhe ka një mori mundësish. Ne kemi strategji për gazin natyror për Ballkanin. Dhe nuk ka rrugë tjetër për Kosovën përveç mundësive të saj që të jetë e lidhur me fqinjët dhe kjo do të ndihmojë ekonominë e Kosovës… Kur isha këtu herën e kaluar fluturova nga Athina ku u takuam me kryeministrin dhe ministrin e energjisë atje dhe diskutuam rritjen e lidhjeve të tyre më fqinjët edhe në kontekstin e lidhjes së vendeve si Kosova në rrjetin e gazit në këtë rajon. Dhe kjo është nga arsyet përse jemi këtu”, tha zoti Zais.

Zoti Zais thotë se arsyeja tjetër e vizitës së tyre ka të bëjë edhe me mbledhjen e informatave dhe vlerësimeve teknike për liqenin e Ujmanit.

”Dhe në parim, për të kuptuar mundësitë dhe përfitimet që mund të ketë Kosova nga shfrytëzimi i liqenit dhe tërë ajo që ofron liqeni, qoftë kjo energjia elektrike apo uji. Jemi këtu në kapacitet teknik dhe kjo është përcaktuar me marrëveshjen ekonomike në Shtëpinë e Bardhë. Dhe, sërish, ky është përkushtim. Kur isha herën e fundit, paraqita një letër nga sekretari i energjisë, sekretari Dan Brouillette, në të cilën përfshihej ky përkushtim për studimin e fizibilitetit dhe tri javë më vonë ja ku jemi, duke e zbatuar atë”, tha ai.

Përfshirja e fizibilitetit të liqenit të Ujmanit në dakordimin e 4 shtatorit nxiti reagime në Kosovë. Kritikët thonë se liqeni është pjesë e Kosovës dhe se nuk duhet të diskutohet me Serbinë.

Por, zoti Zais thotë se ekspertët amerikanë do të kryejnë punën teknike për mënyrën se si të shfrytëzohen më mirë mundësitë që ofron liqeni.

“Ne kemi sjellë dy ekspertë teknik. Njëri i energjisë dhe njëri i ujërave dhe të dy vijnë nga një prej laboratorëve kombëtar, Laboratori Kombëtar i Pacifikut veriperëndimor afër Siattlit. Ata kaluan tri zona kohore që të vijnë me ne që nga shteti i Washingtonit, përgjatë pandemisë dhe janë të vetmit nga tërë laboratori që kanë udhëtuar përgjatë pandemisë, sepse kërkuam një përjashtim, sepse aq i rëndësishëm mendojmë se është ky problem dhe përkushtimi ynë për të zbatuar marrëveshjen e normalizimit… Herën e fundit kur isha këtu solla një letër që e përshkrova më herët nga sekretari i energjisë për kryeministrin për përkushtimin tonë. Sot i solla një letër tjetër atij dhe ministrit të ekonomisë me të cilën ftojmë Kosovën që të jetë anëtare e asaj që ne e quajmë Partneritet për Bashkëpunim Energjetik Transatlantik, apo P-TEC. Shtetet e Bashkuara janë krahu i nismës së tre deteve. Takimi i kësaj nisme u mbajt sot në Estoni dhe sekretari ynë foli aty dhe siç e dimë 12 vende janë pjesë e saj. Por, Partneriteti për Bashkëpunim Energjetik Transatlantik të cilin Departamenti i Energjisë e lehtëson si krahu amerikan i tij, përfshinë 12 vende vëzhguese dhe sot e ftuam kryeministrin dhe Kosovën që Kosova të jetë vëzhguese në këtë Partneritet. Mendoj që ka përparësi të mëdha dhe është një rrugë tjetër që Kosova të jetë e lidhur me rajonin dhe Evropën dhe të gëzojë ndihmesën teknike dhe ekonomike që ofron departamenti amerikan i energjisë”, tha zoti Zais.

Drejtori menaxhues i zyrës rajonale në Korporatën Ndërkombëtare të Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Financiar, John Jovanoviç thotë se është optimist për kuadrin e marrëveshjes për normalizimin ekonomik ndërmjet Kosovës e Serbisë.

“Ne shpresojmë se kjo do të shtojë mundësitë që të dyja palët të ndërtojnë masa të mirëbesimit për të punuar së bashku për normalizimin ekonomik, qoftë në nivelin e lartë ashtu edhe atë të ultë dhe do të kemi mundësi për të përforcuar sektorin privat, në mënyrë që kapitali privat ndërkombëtar të mund të vijë këtu, të krijojë më shumë vende pune dhe të ketë ndikim afatgjatë në të dyja ekonomitë”, tha zoti Jovanoviç.

Zoti Jovanoviç thotë se qëllimi thelbësor i administratës amerikane është përshpejtimi i kapitalit privat që do të rriste punësimin dhe mundësitë ekonomike në rajon duke ndërlidhur ekonomikisht rajonin.

“Realiteti në terren është që secili shtet në rajon është tepër i vogël për të menduar se përparimi ekonomik zhvillohet brenda kufijve të tyre, duhet të shikoj tek fqinjët dhe ky proces nuk do të thotë që patjetër të bëni kompromise me sovranitetin tuaj, me identitetin tuaj politik, etnik dhe fetar, larg asaj. Vetëm pse bëjmë tregti me Kanadanë dhe Meksikën nuk do të thotë se nuk jemi komod të vazhdojmë të jemi Shtetet e Bashkuara. Natyrisht këto janë çështje të popujve dhe janë të ndërlikuara, por ne duam të gjejmë mënyra për të mundësuar tutje bashkëpunimin ekonomik rajonal kështu që integrimi në ekonominë gjithëpërfshirëse evropiane dhe ekonominë globale të jetë më i lehtë dhe të jetë me ndikim për popullatën vendase këtu”, tha zoti Jovanoviç.

Ai thotë se Kosova ndanë vlera të përbashkëta me Shtetet e Bashkuara dhe partnerët tjerë perëndimorë dhe se gjetja e rrugëve për të çuar përpara partneritetin është thelbësor.

“Marrëveshjet për normalizimin ekonomik ofrojnë mundësi të mëdha, por, nuk janë zëvendësim për bisedimet politike në Bruksel. Dhe siç tha sekretari Zais, synimi ynë themelor, sepse është në interesin tonë strategjik të Shteteve të Bashkuara, është që t’i shohim këto vende si anëtare të Bashkimit Evropian, të forcojnë përfitimet nga demokracia, nga tregu i lirë dhe të sigurohemi se cilësia e jetës këtu të vazhdojë të përmirësohet mbështetur në ato vlera të përbashkëta perëndimore”, tha zoti Jovanoviç.

Zyrtarët amerikanë thonë se mbështetja për Kosovën dhe rajonin nuk ka filluar nga marrëveshja e 4 shtatorit por kjo pjesë sipas tyre ka qenë vazhdimisht e rëndësishme për Shtetet e Bashkuara.

Zoti Zais thotë se investimet e Rusisë dhe Kinës në rajon i shohin të rrezikshme sepse Ballkani Perëndimor është shumë i rëndësishëm për Shtetet e Bashkuara,

“Është rajon shumë i rëndësishëm sepse nuk është periferi e Evropës por është zemra e Evropës. Ne duam të ndihmojmë Ballkanin dhe të gjitha vendet e Ballkanit që të bëhen pjesë e Bashkimit Evropian dhe të përmbyllin rrugën drejt demokracisë dhe bazën ekonomike që Ballkani duhet të ketë në Evropë. Sa i përket investimeve kineze e ruse, ne jemi të sigurt për mundësitë dhe përparësitë e investimeve amerikane dhe mendoj që dëshmitë flasin vet. Sa i përket investimeve ruse, nuk është fshehtësi se Shtetet e Bashkuara mbështesin për Ballkanin dhe Evropën politikën se i tërë tregu është i hapur dhe ka rrugë e furnizime të llojllojshme posaçërisht për energjinë dhe gazin natyror. Ne besojmë se ky nuk është synimi i Rusisë. Qëllimi i Rusisë është rritja maksimale e varësisë së gjithë Evropës nga gazi i saj dhe të gjitha përpjekjet e saj çojnë në atë drejtim. Ky nuk është synimi i Shteteve të Bashkuara, investimet tona synojnë llojllojshmërinë e furnizimeve dhe pavarësisht nëse vijnë nga Shtetet e Bashkuara, ky është treg i lirë dhe në shpresojmë të sigurojmë furnizim për tërë rajonin”, tha zoti Zais.

“Ky rajon nuk ka nisur të jetë i rëndësishëm për Shtetet e Bashkuara që nga 4 shtatori, ka qenë vazhdimisht i rëndësishëm. Mbështetja për rajonin është dypartiake, përfshinë ideologji shumëpartiake, administrata, presidenca dhe do të vazhdojë për këto arsye themelore. Ne duam që t’iu shohim juve si anëtar të përhershëm të Bashkimit Evropian, duam të përforcojmë arritjet demokratike dhe tregtisë së lirë të cilat kemi parë që ju i keni bërë dhe duam që ky vend të jetë i shquar në qëndrueshmërinë ekonomike dhe politike, i shquar për krijimin e vendeve të punës dhe jo krizave dhe duke ofruar mundësi të mjaftueshme për të rinjtë këtu në rajon”, tha zoti Jovanoviç.

Zoti Zais thotë se qasja ndryshe e administratës amerikane për të zgjidhur problemet ka çuar në arritjet e deritashme.

“Ka pas mungesë të përparimit për një kohë të gjatë dhe ideja ka qenë që të provojmë diçka ndryshe duke studiuar mënyrat se si Kosova dhe fqinji i saj Serbia mund të përfitojnë nga normalizimi ekonomik, i cili thelbësisht është ndryshe dhe ne mendojmë se mund të arrijmë një përparim të ndjeshëm pavarësisht politikës. Prandaj ambasadori Grenell dhe presidenti (Trump) kanë pasur qasje të ndryshme”, tha ai.

I dërguari i posaçëm i Bashkimit Evropian për bisedimet Kosovë – Serbi, Miroslav Lajçak, filloi të martën vizitën dyditëshe në Prishtinë, prej nga do të shkojë më aps në Beograd, në një përpjekje për rifillimin e bisedimeve, të cilat duket se ngecën për shkak të mospajtimeve rreth çështjes së Asociacionit të komunave më shumicë serbe në Kosovë.

Serbia kërkon që në bisedimet e lehtësuara nga Bashkimi Evropian të diskutohet për këtë asociacion, ndërsa Kosova thekson se kjo çështje është mbyllur me marrëveshjet ekzistuese të vitit 2013 dhe 2015. Tashmë kjo çështje ka bllokuar bisedimet për më shumë se një muaj.

Kryeministri i Kosovës, Avdullah Hoti, tha në një konferencë për gazetarë se vizita e zotit Lajçak ka të bëjë me vlerësimin e bisedimeve dhe hapave tjerë për këtë proces.

“Ky nuk është proces i lehtë. Ka tema të vështira, siç është Asociacioni edhe tema tjera, por të gjithave do t’iu qasemi bazuar në parimet e qarta që i kemi bërë të ditura para Kuvendit, para qytetarëve edhe të dakorduara në mes të partnerëve të koalicionit”, tha ai

Kryeministri Hoti përsëriti qëndrimin se Asociacioni i komunave me shumicë serbe është çështje e mbyllur dhe sipas tij Kosova ka marr garanci dhe mbështetje nga partnerët e saj që Asociacioni i komunave me shumicë serbe nuk do të ketë kompetenca ekzekutive. Ai tha se nuk do t’u nënshtrohet trysnive që lidhen me çështjen e këtij asociacioni.

“Kur kemi hyrë në procesin e dialogut e para që kemi hequr nga tavolina ishte ideja shkëmbimit të territoreve dhe sot askush nuk flet për këtë temë dhe e dyta që nuk diskutohet, karakteri unitar i shtetit të Kosovës, që nënkupton nuk ka Asociacion me kompetenca ekzekutive”, tha ai, duke nënvizuar se Kosova nuk po bllokon bisedimet.

“Pas dy vitesh të bllokadës së procesit të dialogut, të pamundësisë për të çuar përpara normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet dy vendeve tona, është mbërritur dakordim edhe me partnerët ndërkombëtarë që ky proces i dialogut është vetëm për një gjë, për marrëveshje përfundimtare për normalizim të marrëdhënieve dhe njohje reciproke…”, tha ai.

Autoritetet në Serbi ndërkaq paralajmëruan sot mundësinë e tërheqjes së përfaqësuesve të komunitetit serb nga institucionet e Kosovës, në rast se nuk zbatohet marrëveshja për Asociacionin e komunave serbe sipas marrëveshjes së nënshkruar në vitin 2013.

Këto paralajmërime u bënë pas një takimi ndërmjet drejtorit të ri të zyrës për Kosovën në qeverinë e Serbisë, Petar Petkoviç me udhëheqësit e Listës serbe, subjekti me i madh politik i serbëve të Kosovës.

Analistët në Prishtinë thonë se vazhdimi i bisedimeve mbetet i paqartë dhe se kërkesa për të diskutuar çështjen e Asociacionit të komunave me shumicë serbe mbetet sfidë e madhe.

Arbresha Loxha nga Grupi për Studime Juridike dhe Politike thotë për Zërin e Amerikës se qasja e deritashme e Kosovës përballë bisedimeve ka qenë e gabuar, meqë ajo mori detyrime pa ndonjë përfitim në këmbim.

“Ndërsa në anën tjetër Serbia ka hapur kapituj të rinj në rrugën e saj integruese, ka restauruar komplet marrëdhënien e saj me SHBA-të, ndërsa ne asnjëherë, asnjërën nga marrëveshjet, asnjërën nga këto copëza të marrëveshjes të cilat i kemi nënshkruar dhe kemi marrë obligime për to, përfshirë edhe Asociacionin e komunave me shumicë serbe, nuk e kemi bërë me një obligim minimal ose kushtëzim minimal që Serbia ta njoh pavarësinë e Kosovës. Pra nuk kemi marrë asgjë në këmbim dhe qasja e deritashme është e gabuar dhe nuk duhet vazhduar, sipas opinionit tonë, në të njëjtën mënyrë”, tha zonja Loxha.

Jeta Krasniqi nga Instituti Demokratik i Kosovës thotë se Prishtina zyrtare në këto bisedime po shihet si palë që po bllokon procesin dhe për këtë, sipas saj, Kosova duhet të ndërrojë qasjen në këto bisedime.

“Dhe tani kur duket që ka rifilluar dialogu, pasi Kosova i hoqi gjitha ato masa dhe duhet thënë pa marr asgjë në këmbim, duket që është një kushtëzim i radhës që kërkohet të diskutohet për komunitetet jo shumicë apo Asociacionin e komunave me shumicë serbe pasi që janë të dyja këto tema që përdoren, por nuk ka një qartësim se për çfarë përdoren. Pala kosovare duhet të bëj atë që të zbatojë marrëveshjen në bazë të aktgjykimit të Gjykatës Kushtetuese, duke e ruajtur si funksionimin e brendshëm të Kosovës që ka një nivel qendror dhe lokal por edhe vet funksionimin unitar kushtetues të Kosovës”, tha ajo.

Zonja Krasniqi thotë se ka një paqartësi rreth asaj se çka po kërkohet të bisedohet rreth Asociacionit të komunave me shumicë serbe në Bruksel.

“A është duke u kërkuar të bëhet zbatimi i marrëveshjes së viti 2013 dhe 2015 në respektim të aktvendimit të Gjykatës Kushtetuese, apo është duke u kërkuar që kjo marrëveshje të rinegociohet dhe të ribëhet e tëra duke parë parimet të cilat janë dakorduar. Derisa nuk kemi qartësim, është pak e vështirë të dihet se si t’i dilet në krye këtij procesi dhe si të tejkalohet kjo pengesë, e cila është tashmë në tryezë të dialogut”, tha ajo.

Arbresha Loxha thotë se Kosova duhet të vazhdojë këto bisedime me kushtëzimin e njohjes së pavarësisë së saj nga ana e Serbisë para se të arrihet çdo marrëveshje tjetër.

“Nëse ne prapë vazhdojmë të heqim copëza të sovranitetit, ashtu siç kanë bërë qeveritë e kaluara dhe kanë lejuar delegacionet e kaluara të Kosovës, atëherë ne vetëm kemi me i hap rrugë Serbisë. Në të kundërtën, nëse këmbëngulim që gjithçka të kushtëzohet me njohje dhe të pajtohemi për çdo gjë para se të nënshkruajmë çfarëdo marrëveshje tjetër dhe çdo gjë për ne duhet të jetë së pari njohja, atëherë do ta pengonim rrjedhimisht edhe Serbinë që të bëj progres në rrugën e saj evropiane”, tha ajo.

Kosova dhe Serbia janë përfshirë në bisedime të lehtësuara nga Bashkimi Evropian që nga viti 2011 për arritjen e një marrëveshje për normalizimin e marrëdhënieve. Në fillim të muajit shtator të dyja vendet u dakorduan për normalizimin e marrëdhënieve ekonomike në Shtëpinë e Bardhë, por sfidë mbetet zgjidhja politike e cila diskutohet në Bruksel.

Vizita e përfaqësuesit të posaçëm të Bashkimit Evropian në dialogun midis Kosovës dhe Serbisë, Mirosllav Lajçak, në Kosovë dhe më pas, siç është paralajmëruar edhe në Serbi, tregon interesimin e BE-së që të përshpejtojë dinamikën e dialogut ndërmjet dy vendeve, me përfshirjen më të fuqishme të saj, thonë njohësit e zhvillimeve politike, Donika Emini dhe Artan Muhaxhiri.

Zyrtarët e Bashkimit Evropian kanë paralajmëruar se vizita e Lajçakut në Prishtinë dhe Beograd, do të jetë për “zhbllokimin e çështjes së Asociacionit të komunave me shumicë serbe”.

Nga zyra e BE-së në Prishtinë kanë konfirmuar për Radion Evropa e Lirë se Lajçak, gjatë vizitës së tij në Prishtinë, do të takohet me kryeministrin e Kosovës, Avdullah Hoti si dhe me të gjithë liderët e tjerë politikë në Kosovë.

Sipas agjendës, Lajçak të martën do të takohet me kryeministrin Hoti dhe kryeparlamentaren Vjosa Osmani, ndërkaq të mërkurën do të takohet me presidentin, Hashim Thaçi dhe liderët e partive politike.

Përderisa Serbia këmbëngulë që çështja e Asociacionit të komunave me shumicë serbe të jetë temë e negocimit në tavolinën e dialogut në Bruksel, kryeministri i Kosovës, Avdullah Hoti, ka deklaruar disa herë që në dialogun e Brukselit nuk do të pranojë që negociojë për këtë çështje.

Këtë qëndrim kryeministri i Kosovës, Hoti e ka ripërsëritur edhe në seancën e së hënës në Kuvendin e Kosovës, ku ishte thirrur për interpelancë lidhur me procesin e dialogut në Bruksel.

“Lidhur me temën e Asociacionit, qëndrimi jonë është që kjo temë nuk hapet në dialog, pasi që ka një marrëveshje të vitit 2013 që është ratifikuar në Kuvendin e Kosovës dhe përtej kësaj ekziston edhe Marrëveshja e parimeve për Asociacionin e vitit 2015, si dhe aktgjykimi i Gjykatës Kushtetuese”, ka thënë Hoti.

Kosova e (pa)fuqishme përballë presionit

Analistja Donika Emini, drejtoreshë ekzekutive të Platformës CiviKos, thotë për Radion Evropa e Lirë se përkundër dëshirës së BE-së që të përshpejtojë dinamikën e procesit të dialogut ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, kjo e fundit po e përdorë çështjen e Asociacionit për ta bllokuar procesin.

Nisur nga kjo, sipas saj, Lajçak ka paralajmëruar vizitën në Prishtinë dhe Beograd për t’iu bërë presion palëve, e në veçanti palës së Kosovës, e cila është fajësuar që nuk e ka zbatuar Marrëveshjen për formimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe.

Siç thotë Emini, qëndrimi i kryeministrit Hoti për të mos diskutuar për çështjen e Asociacionit, është i çuditshëm për shkak se është dashur të parashihet që do të ketë presione për diskutimin e kësaj teme dhe të përgatitet një përgjigje e pranueshme edhe për BE-në. Sipas saj presioni nga BE-ja zakonisht bie mbi palën më të dobët, e që në këtë rast, siç thotë ajo, presioni do t’i bëhet Kosovës, siç edhe ka qenë zakonisht për shkak se nuk i ka rezistuar asnjëherë presionit ndërkombëtar.

“Ky qëndrim i zotit Hotit është problematik sepse po duket si strategji për të thënë që ‘e kemi refuzuar deri në fund, mirëpo nuk kishim fuqi politike për t’i thënë jo’ dhe së dyti, për faktin që nuk po e bën gati as opinion publik dhe as vet qeverinë për t’i hartuar dokumentet ose për të pasur një qasje më strategjike në negociata, nëse potencialisht hapet kjo çështje përsëri në Bruksel”, theksoi Emini.

Analisti Arton Muhaxhiri, duke folur për Radion Evropa e lirë, shpreh mendimin që vizita e Lajçakut në Prishtinë dhe Beograd, duhet të konsiderohet si një ofertë për të dy palët, që të bashkëpunojnë për gjetjen e një zgjidhjeje që do të çonte drejt marrëveshjes gjithëpërfshirëse dhe përfundimtare.

Sipas tij, marrë parasysh paralajmërimet nga BE-ja se vizita e Lajçakut ka për qëllim “zhbllokimin e çështjes së Asociacionit”, sipas tij, mund të pritet që BE-ja t’i bëjë presion Kosovës në këtë drejtim. Megjithatë, siç thotë ai, presioni eventual ndaj palës së Kosovës, mund të bëhet vetëm mbi bazën e dokumenteve të nënshkruara në vitin 2013 nga ish-kryeministri Hashim Thaçi, aktualisht president i Kosovës, si dhe nga ish-kryeministri Isa Mustafa, në vitin 2015.

“Në atë kornizë të pritjeve dhe të garancive, të cilat i ka dhënë Kosova, mund t’i bëhet presion kryeministrit Hoti dhe institucioneve të Kosovës që t’i zbatojnë dhe realizojnë ato premtime të cilat i kanë bërë gjatë procesit të dialogut. Kjo mund të jetë çështja e vetme, për të cilën Lajçak dhe kolegët e tij nga BE-ja mund të bëjnë presion. Në asnjë mënyrë, unë nuk besoj që ndonjë politikan do të pranojë lëvizjen nga pikat, të cilat janë vendosur gjatë dialogut dhe nga marrëveshjet për dialogun, të cilat tashmë janë nënshkruar”, theksoi Muhaxhiri.

Asociacioni përtej marrëveshjes ekzistuese, kapitullim politik

Formimi i Asociacionit të komunave me shumicë serbe është paraparë me Marrëveshjen e Brukselit të vitit 2013, të arritur në dialogun Kosovë-Serbi.

Në vitin 2015, dy vendet, nën ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian, kanë arritur edhe një marrëveshje shtesë për parimet e themelimit e këtij Asociacioni. Por, Gjykata Kushtetuese e Kosovës ka konstatuar se në 23 pika të marrëveshjes, parimet nuk janë në harmoni me Kushtetutën e Kosovës, edhe pse ka thënë se ato mund të harmonizohen me një akt ligjor të Qeverisë së Kosovës.

Analistja Emini thotë që edhe në rast se do të ketë presion eventual ndaj Kosovës që të rishikohet Marrëveshja për Asociacionin, për ta modifikuar atë, pala e Kosovës nuk duhet të lëshojë pe ndaj atij presioni.

“Kushdo që e nënshkruan një dokument, e nënshkruan edhe kapitullimin e vet politik në Kosovë. Këtë duhet ta kenë të qartë. Ne, nëse kemi një pozitë dhe një qasje strategjike në dialog, normalisht që mund ta bëjmë shumë lehtë, si Kroacia, e cila i ka ofruar diçka të ngjashme me përmbajtjen e dokumentit të vitit 2015 dhe formimit të Asociacionit mbi atë se çka thotë Gjykata Kushtetuese në Kosovë. Çfarëdo përtej kësaj, do të jetë problematike”, theksoi Emini.

Presioni eventual i BE-së ndaj Kosovës lidhur me çështjen e Asociacionit, përtej dokumenteve të nënshkruara tashmë në dialogun në Bruksel, sipas analisti Muhaxhiri, nuk do të ishte i ndershëm dhe do t’i shkatërronte të gjitha parakushtet normale për një dialog.

“Nëse eventualisht BE-ja e ndërlidh zhbllokimin e dialogut me kalimin e kërkesave të Serbisë për rimodifikimin e Marrëveshjes për Asociacionin, atëherë Kosova, me automatizëm, do të duhej ta ndërpresë këtë dialog dhe të largohet sepse një kontekst i tillë është jashtëzakonisht i pafavorshëm dhe i pamoralshëm, si dhe është krejtësisht i padrejtë për Kosovën dhe për qytetarët e saj”, tha Muhaxhiri.

Ai shtoi se Kosova nuk e ka asnjë arsye të jetë pjesë e dialogut, në rast se Lajçak eventualisht favorizon vetëm kërkesat e Serbisë.

Vizita e Lajçakut në Kosovë dhe Serbi vjen menjëherë pas adresimit të tij, ditën e hënë në Luksemburg, për ministrat e Jashtëm të BE-së, për dialogun Kosovë-Serbi.

Përfaqësuesi i lartë i Bashkimit Evropian për Politikë të Jashtme dhe Siguri, Josep Borrell, ka theksuar që dialogu ndërmjet Kosovës dhe Serbisë është një proces kompleks, por ai ka shprehur bindjen se arritja e një marrëveshjeje finale është çështje muajsh, e jo vitesh.

Dy dekada pas përfundimit të luftës së fundit, për krime lufte në Kosovë, nga gjyqësori vendor, duke i përfshirë edhe misionet ndërkombëtare, janë akuzuar 116 persona dhe janë dënuar 40 prej tyre, thotë Fondi për të Drejtën Humanitare në Prishtinë.

Rreth 40 janë liruar, derisa 28 persona janë arratisur pas ngritjes së aktakuzës, prej tyre 24 serbë.

Ata u dënuan nga gjykatat vendore, përfshirë misionet ndërkombëtare UNMIK dhe EULEX.

Mirëpo, që nga data 13 maj 2015, u krijua Departamenti për krimet e luftës në kuadër të Prokurorisë Speciale të Kosovës.

Kur kanë kaluar më shumë se pesë vjet, janë ngritur shtatë aktakuza nga Prokuroria Speciale e Republikës së Kosovës pas fillimit të pranimit të kompetencave ekzekutive nga misioni i EULEX-it, dy prej të akuzuarve janë liruar e të tjerët janë ende në proces.

Radio Evropa e Lirë ka tentuar të marrë një përgjigje nga Prokuroria Speciale, por nga ky institucion i drejtësisë nuk janë deklaruar lidhur me këtë çështje.

Analisti ligjor në Fondin për të Drejtën Humanitare në Prishtinë, Amer Alija, thotë për Radion Evropa e Lirë se institucionet e Kosovës duhet të bëjnë më shumë për dënimin e atyre që kryen krime.

“Institucionet në Kosovë duhet të hulumtojnë dhe të përgatisin sa më shumë raste dhe të tentojnë që përmes INTERPOL-it t’i arrestojnë edhe individët që nuk jetojnë në Kosovë dhe që janë të pakapshëm për organet e drejtësisë së Kosovës”, thotë Alija.

Alija thotë që ky proces të jetë më i lehtë, duhet që të ketë një bashkëpunim ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.

“Po ashtu përmes bashkësisë ndërkombëtare duhet insistuar që të krijohet një bashkëpunim juridik i shëndoshë në mes Kosovës dhe Serbisë, në shkëmbimin e informatave që do të ndihmonin në arrestimin dhe gjykimin e sa më shumë kryesve të krimeve të luftës në Kosovë”, thekson ai.

Pse ka dështuar drejtësia kosovare?

Që nga mbarimi i luftës, më 1999, krimet e luftës janë hetuar nga gjyqtarë dhe prokurorë të huaj, kurse nga viti 2015, këtë rol e kanë marrë institucionet e Kosovës.

Avokati Taulant Hodaj thotë se janë disa arsye pse gjyqësori në Kosovë nuk ka qenë efektiv sa i përket dënimit të atyre që kryen krime gjatë luftës.

“Gjykatat vendore, problem kryesor – po ashtu edhe prokuroritë – kanë që t’i dënojnë apo t’i ndjekin kryerësit e veprave penale që janë në fushëveprimin e krimeve të luftës. Është mungesa ose mospasja të drejtë e gjykimeve në mungesë deri tani, megjithëse kohët e fundit është ndryshuar ligji ku për krimet e luftës mund të vazhdojë gjykimi edhe në mungesë”, thotë Hodaj.

Po ashtu, problem tjetër sipas avokatit Hodaj është edhe mungesa e ekspertizës, pasi nuk ka hetues dhe prokurorë që kanë përvojë të hetimeve të krimeve të luftës.

Këto dhe çështje të tjera, sipas avokatit Hodaj, kanë bërë që të ketë nevojë për një gjykatë si Gjykata Speciale, që të merret me krimet e pretenduara të luftës në Kosovë.

“Gjyqësori ka pasur mungesë të vullnetit që të ballafaqohet me kryerësit shqiptarë potencialë që mund të kenë kryer krime të luftës. Po ashtu, edhe ndikimi në dëshmitarë dhe mosmbrojtja e dëshmitarëve ka qenë një prej arsyeve pse është marr vendimi që të themelohet Gjykata Speciale”, thotë Hodaj.

As Serbia s’ka bërë më mirë në dënimin e atyre që kryen krime lufte në Kosovë

Nga 40 personat e dënuar në Kosovë për krime lufte, 34 janë shqiptarë, pesë serbë dhe një rom, thonë në Fondin për të Drejtën Humanitare në Prishtinë.

Në Serbi është bërë shumë më pak sa i përket dënimit të atyre që kryen krime në luftën e viteve 1998-1999.

Që nga përfundimi i luftës në Kosovë, në Serbi janë gjykuar vetëm 17 persona, prej tyre, dy janë shqiptarë.

Për krime lufte në Kosovë, janë mbajtur edhe dy procese gjyqësore në Mal të Zi dhe është dënuar një malazez.

Në Hagë janë dënuar gjashtë serbë për krime lufte në Kosovë, të cilët kanë pasur pozitat e eprorëve ushtarakë dhe politikë. Po ashtu janë dënuar edhe dy ish-ushtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, që kanë pasur pozita më të ulëta.

Ndërkohë, Zyra e Prokurorit të Specializuar në Hagë është duke i hetuar krimet e pretenduara të pjesëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, të kryera kundër pakicave etnike dhe rivalëve politikë që nga janari i vitit 1998 e deri në dhjetor të vitit 2000.

Këto krime të pretenduara përmenden në një raport të Këshillit të Evropës, të vitit 2011, autor i të cilit është senatori zviceran, Dick Marty.

Më 24 shtator, Dhomat e Specializuara në Hagë bën publike aktakuzën për krime lufte ndaj ish-eprorit të UÇK-së në zonën e Llapit, Salih Mustafa.

Mustafa, i cili u arrestua dhe u dërgua në paraburgim në Hagë, akuzohet nga Gjykata Speciale (v.j. Dhomat e Specializuara dhe Zyra e Prokurorit të Specializuar) për “ndalim arbitrar, trajtim mizor, torturë dhe vrasje të paligjshme, si krime lufte të kryera në kontekstin e konfliktit të armatosur jondërkombëtar në Kosovë, ose në lidhje me atë konflikt”.

Në aktakuzën ndaj Mustafës thuhet se “afërsisht midis 1 prillit 1999 dhe 19 prillit 1999, në një kompleks ndalimi në Zllash, Kosovë, u kryen krimet e ndalimit arbitrar, trajtimit mizor dhe të torturës kundër të paktën gjashtë personave”.

Në aktakuzë përmendet po ashtu se prej periudhës 19 prill të vitit 1999 e deri në fund të atij muaji, në atë vendndodhje është vrarë një i ndaluar.

Ndryshe, gjatë luftës në Kosovë humbën jetën rreth 13,500 persona, ndërsa 1,600 ende konsiderohen të pagjetur.

Të hënën, më 12 tetor, 2020, Gjykata Themelore e Prishtinës do të shpallë aktgjykimin ndaj S.O, i akuzuar për dhunimin dhe vrasjen e 11-vjeçarit, Kujtim Veseli nga Fushë Kosova.

Kujtimi, që përkiste komunitetit ashkali, u gjet i vdekur më 11 korrik, 2019, poshtë shkallëve të një objekti banimi në lagjen “Xhemajl Mustafa”, në Fushë Kosovë.

Ndonëse procesi gjyqësor ka ardhur në fund, familja dhe aktivistë për të drejtat e njeriut, nuk po pajtohen me faktin se nuk pati asnjë hetim penal ndaj prokurorëve dhe zyrtarëve policorë, neglizhenca e të cilëve sipas tyre çoi në vdekjen e Kujtimit.

Avokatja Rina Kika, që përfaqëson në gjykatë familjen Veseli, thotë për Radion Evropa e Lirë se vrasja e Kujtimit mund të parandalohej sikur, S.0, të ishte arrestuar kur herën e parë u denoncuar për dhunim seksual të Kujtimit më 29 janar, 2019.

“Kur e kanë intervistuar [Policia e Kosovës], ai [S.O] e ka pranuar se ka dhunuar një fëmijë dhe nuk ia kanë caktuar ndalimin policor, që është një gjë që mund ta bëjë policia pa lejen e prokurorisë dhe e dyta nuk është kërkuar paraburgimi i tij nga prokuroria”, thotë Kika.

S.O akuzohet se ka dhunuar vazhdimisht Kujtimin edhe para datës 11 korrik, 2019, ditën kur u gjet i vrarë.

Sipas shkresave të rastit, S.O, akuzohet se ka dhunuar seksualisht Kujtimin edhe më 29 janar, 2019, për çka ishte denoncuar në polici nga babai i tij dhe nëna e viktimës.

Pavarësisht veprës së rëndë panel për të cilën dyshohej, S.O, intervistimi nga Policia e Kosovës, u krye vetëm pas 65 ditësh, më 4 prill, 2019.

Në këtë intervistë, S.O, pranoi se ka kryer marrëdhënie seksuale me viktimën.

Tek pas 65 ditësh, Policia e Kosovës, kërkoi nga Prokuroria Themelore e Prishtinës, ekzaminim mjekoligjor të Kujtimit, por kjo e fundit, tha se s’kishte nevojë.

Edhe pse rasti u paraqit në polici më 29 janar, 2019, ky institucion parashtroi kallëzim penal në Prokurori Themelore të Prishtinës, vetëm më 12 prill, 2019.

Dështimi i Prokurorisë në trajtim efektiv të rastit

Përkundër faktit se S.O, kishte pranuar se ka dhunuar seksualisht Kujtimin, ndaj tij nuk u lëshua urdhërarrest e as nuk iu caktua masa e paraburgimit.

S.O, vazhdoi të lëvizte i lirë deri më 11 korrik, 2019, kur besohet se fillimisht dhunoi e më pas ia mori jetën Kujtimit, 11-vjeçar.

Para vrasjes, Prokuroria Themelore e Prishtinës, kishte nxjerrë aktvendim për nisjen e hetimeve, mirëpo i pezulloi ato më 26 qershor, 2019, pasi që i dyshuari, S.O, nuk ju kishte përgjigjur ftesës së prokurorisë.

I dyshuari ishte person i njohur për institucionet e rendit pasi kishte aktive 15 aktakuza për vepra të ndryshme penale.

Avokati i Popullit: Policia dhe Prokuroria nuk e mbrojtën Kujtimin

Në dhjetor të vitit 2019, Institucioni i Avokatit të Popullit bëri një hetim “Ex-officio” për këtë rast.

Ky institucion kishte gjetur shkelje të ligjeve dhe Kushtetutës.

Në veçanti, në raportin e Avokatit të Popullit të datës 6 dhjetor, 2019, u tha se zyrtarët policorë dhe prokuroria kishin dështuar që ta mbronin Kujtimin.

“Avokati i Popullit vërën se viktima ishte intervistuar shtatëdhjetë e dy ditë (72), pasi Policia e Kosovës ishte njoftuar se fëmija mund të jetë viktimë e abuzimit seksual”, thuhet në një nga gjetjet e Avokatit të Popullit.

Avokati i Popullit bënë përgjegjës prokurorinë për neglizhencë të vazhdueshme të rastit pavarësisht se dinin rrezikun me të cilin përballej fëmija.

“Organet e hetuesisë kanë dështuar të jenë efektive në arrestimin dhe në ndalimin e të dyshuarit, vlerësimin e rastit, si dhe shqiptimin e masave ligjore për sigurimin e pranisë së të pandehurit në procedurë penale”, thuhet më tej në raportin e Avokatit të Popullit.

Ky institucion kërkoi një hetim të brendshëm lidhur më dështimin e prokurorisë për përmbushjen e detyrimeve pozitive për mbrojtjen e së drejtës për jetë.

Krejt çfarë ndodhi ishte nisja e një hetimi për shkelje eventuale disiplinore.

Më datë 12 nëntor, 2019, Këshilli Prokurorial i Kosovës i Kosovës konstatoi se prokurori Ruhan Salihu kishte kryer shkelje disiplinore përmes veprimeve të tij në rastin vrasjes së Kujtim Veselit.

Por, dënimi ishte vetëm masë administrative.

“Zvogëlim i përkohshëm i pagës në 30 për qind për një periudhë kohore 6 muaj”, thuhet në vendimin e Këshillit Prokurorial për këtë rast.

Avokatja e familjes Veseli, Rina Kika, thotë se nuk mund të ketë drejtësi pa hetim penal ndaj personave përgjegjës në polici e prokurori.

“Hetimi disiplinor është administrativ. Përgjegjësia penale është një gjë tjetër. Ne po kërkojmë që të ketë hetim sepse janë dy vepra penale në Kodin Penal të Kosovës që ne po konsiderojmë se këta [Prokuroria] duhet ta shikojnë se a ka pasur përgjegjësi penale nga prokurorët apo zyrtarët e policisë”, thotë Kika.

Kika thotë se neglizhenca e policisë dhe prokurorisë përfshinë dy vepra penale si; shkelja e statusit të barabartë të shtetasve të Republikës së Kosovës si dhe moskryerja e detyrës zyrtare.

“Është marramendëse sa provat i kanë pasur dhe se si kanë vendosur mos ta kryejnë detyrën zyrtare”, thotë Kika.

Policia s’gjeti shkelje nga zyrtarët e saj

Një hetim të brendshëm për rastin e vrasjes së Kujtimit e ka kryer edhe Policia e Kosovës.

Ky hetim u krye nga Drejtoria e Hetimeve të Brendshme dhe Verifikim të së Kaluarës ndaj dy zyrtarëve policorë.

Por, procedurat hetimore pushuan për shkak se nuk u gjetën shkelje disiplinore.

“Drejtoria e Hetimeve të Brendshme dhe Verifikim të së Kaluarës, ka iniciuar dhe hetuar dy zyrtarë policorë, me ç’rast me 24.03.2020, kanë pushuar procedurat për shkak se gjate hetimeve nuk janë gjetur elemente te shkeljeve disiplinore për dy zyrtarët e hetuar”, thuhet në përgjigjen e Policisë së Kosovës dhënë organizatorëve të peticionit “Drejtësi për Kujtimin”, më 17 shtator, 2020.

‘U neglizhua vetëm pse ishte ashkali’

Gazmend Qyqalla një nga aktivistët kryesorë në kërkimin e drejtësisë për rastin e Kujtimit, thotë se rasti u neglizhua nga zyrtarët e institucioneve kosovare vetëm pse ai ishte i pjesëtar i një komuniteti joshumicë.

“Fatkeqësisht nga ajo që kemi parë deri me tash, ky neglizhim është vetëm për shkak të përkatësisë etnike”, thotë Qyqalla.

Qyqalla thotë se për të pasur drejtësi, atëherë duhet ndjekje penale për çdo person që punon brenda institucioneve e që ka pasur përgjegjësi për këtë rast.

“Nëse dënohet vetëm, S.O dhe nuk dënohen pjesa tjetër përgjegjës, mendoj se nuk shkon drejtësia në vend për arsye se edhe ata janë bashkëfajtorë”, thotë Qyqalla.

Kërkohet kërkim-falje dhe dëmshpërblim

Është bërë një vit prej se një grupi i aktivistëve “Drejtësi për Kujtimin” kanë organizuar protesta e aktivitete kundër neglizhencës të cilën ata besojnë se kanë shfaqur institucionet në rastin e Kujtim Veselit.

Një peticion me më shumë se 1,200 nënshkrime u dorëzua në Prokurorinë e Shtetit, Policinë e Kosovës dhe në qeveri.

Përmes peticionit, u kërkua nga Policia dhe Prokuroria kërkim-falje publike ndaj familjes së Kujtimit për shkeljen e të drejtës së tij në jetë dhe neglizhimin e rastit, nga Kryeprokurori i Shtetit dhe Prokuroria e Shtetit u kërkua inicimi i hetimeve të pavarura penale të prokurorëve dhe zyrtarëve policorë përgjegjës për rastin si dhe nga Qeveria e Kosovës u kërkua që të kompensojë për shkelje të të drejtave të njeriut për familjen e Kujtim.

Sipas aktivistëve, deri më tani nuk është përmbushur asnjë nga kërkesat.

Përmes një letre, të datës 31 gusht, 2020, kryeprokurori i Shtetit, Aleksandër Lumezi, shprehi keqardhje për vdekjen tragjike të Kujtimit duke thënë se me ngritjen e aktakuzës ndaj S.O dhe marrjen e masave disiplinore ndaj prokurorëve nga Këshilli Prokurorial i Kosovës (KPK), është bërë gjithçka që kërkohet nga ky institucion.

Por, rastin e vrasjes së Kujtimit, e ktheu në institucione politike, kryetarja e Kuvendit, Vjosa Osmani, të enjten më 8 tetor, 2020.

“Vrasja e Kujtim Veselit është pasojë e dështimit të dyfishtë. Është dështim i bashkëndjesisë njerëzore si dhe është dështim i përgjegjësisë dhe profesionalizmit institucional”, tha Osmani në fjalën e saj.

Osmani tha se shoqëria kosovare ka dështuar që të luftojë sa duhet racizmin ndaj komuniteteve rom, ashkali, egjiptian.

Pak ditë para se të shpallet aktgjykimi për rastin, Radio Evropa e Lirë ka provuar të flasë më familjen e Kujtimit, mirëpo, avokatja mbrojtëse ka thënë se familja nuk do të deklarohet pasi që janë në pritje të vendimit.

Me gjithë deklaratat e krerëve të institucioneve të Kosovës për vite me radhë se Aeroporti i Gjakovës do të funksionalizohet, duke u përdorur për shërbime komerciale, ushtarake apo edhe shërbime tjera, ky aeroport vazhdon të mbetet jashtë funksionit.

Aeroporti i Gjakovës ishte rindërtuar nga KFOR-i italian dhe që nga paslufta, më 1999, deri në vitin 2013 ishte përdorur me qëllim të përkrahjes së aktiviteteve ushtarake për aeroplanët e operacioneve të misionit të NATO-s.

Në dhjetor të vitit 2013, pas një marrëveshjeje të nënshkruar ndërmjet Qeverisë së Italisë dhe Qeverisë së Kosovës, ishte bërë transferimin i Aeroportit të Gjakovës tek autoritetet e Kosovës, përfshirë edhe të gjitha mjetet për operime.

Vlera e mjeteve, të cilat ishin investuar në këtë aeroport nga KFOR-i italian kapte shumën e miliona eurove.

Pas transferimit që ishte bërë nga KFOR-i italian, në vitin 2014, Qeveria e Kosovës pati krijuar ndërmarrjen publike Aeroporti i Gjakovës.

Në atë kohë, Qeveria e Kosovës drejtohej nga kryeministri Hashim Thaçi.

Më 18 prill 2014 kryeministrit Thaçi pati paralajmëruar hapjen e një “akademie të rëndësishme të fluturimit, që do të fillojë të operojë këtu në Aeroportin e Gjakovës”.

Kjo akademi nuk u hap asnjëherë.

E njëjta deklaratë, duke i shtuar edhe atë se ky aeroport do të funksinalizohet për t’u përdorur për udhëtarë, mallra ose edhe si shkollë e pilotimit, ishte përsëritur në vitin 2017 nga ish-kryeministri Isa Mustafa, i cili kishte ndarë nga buxheti i shtetit edhe 200 mijë euro për nevoja të Aeroportit të Gjakovës.

Institucionet e Kosovës në atë kohë, nuk e kishin hedhur poshtë si mundësi që Aeroporti i Gjakovës t’i jepet në shfrytëzim kompanisë turke “Limak”, e cila menaxhon Aeroportin Ndërkombëtar të Prishtinës.

Por, të gjitha këto deklarata e premtime të dhëna vit pas viti, nuk u realizuan dhe Aeroporti i Gjakovës mbeti jashtë funksionit.

Aeroporti i Gjakovës i kalon Ministrisë së Mbrojtjes

Në vitin 2019 Aeroporti i Gjakovës, me vendim të Qeverisë së Kosovës, me kryeministër Ramush Haradinaj, i është dorëzuar Ministrisë së Mbrojtjes, e cila edhe tani e ka në shfrytëzim.

Vendimi i Qeverisë së Kosovës parasheh marrjen në shfrytëzim në kohë të pacaktuar të Aeroportit Civil të Gjakovës, për nevojat strategjike të Ministrisë së Mbrojtjes dhe Forcës së Sigurisë së Kosovës.

Por zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes në një përgjigje me shkrim dërguar Radios Evropa e Lirë kanë treguar se Aeroporti i Gjakovës aktualisht është në gjendje jofunksionale, dhe se vetëm është siguruar roja fizike e aeroportit.

Në planet e Ministrisë së Mbrojtjes, thuhet në përgjigje, Aeroporti i Gjakovës do të shfrytëzohet për nevojat e Forcës së Sigurisë së Kosovës dhe në funksion të njësive të saj për përmbushjen e detyrave të tyre ligjore.

Në Ministri të Mbrojtjes vlerësojnë se Aeroporti i Gjakovës ka nevojë për investime, të cilat do të realizohen në përputhje me planet paraprake të qeverisë dhe ministrisë, porse nuk jepen detaje se çfarë dhe kur mund të hyjë në funksion ky aset i cili konsiderohet i rëndësishëm në Kosovë.

Gjendja e Aeroportit të Gjakovës sipas ACC-së

Në vitin 2016, Autoriteti i Aviacionit Civil (ACC) i Kosovës, i cili është përgjegjës për rregullimin e sigurisë së aviacionit civil dhe rregullimin ekonomik të aeroporteve dhe shërbimeve të navigacionit ajror në Kosovë, kishte bërë një auditim në Aeroportin e Gjakovës.

Ky raport tregon se në atë kohë, Aeroporti i Gjakovës ishte i mbyllur për operime.

Ndërkohë, auditimi gjithëpërfshirës në Aeroportin e Gjakovës, kishte vlerësuar infrastrukturën dhe pajisjet ekzistuese.

Në këtë raport, përveç tjerash, thuhet se në Aeroportin e Gjakovës është e instaluar një kullë mobile e kontrollit të trafikut ajror, plotësisht e pajisur me sistemet e nevojshme të komunikimit tokë-ajër.

Aeroporti i Gjakovës ka në dispozicion sistemin për aterrim instrumental dhe sistemin navigues NDB (Non-directional Beacon) që përdoret si ndihmë për navigim nga ana e pilotëve. Shtohet se aeroporti ka edhe infrastrukturën e furnizimit me rrymë dhe ujë dhe, po ashtu, ekziston sistemi i ndriçimit aeronautik në tokë dhe i ndihmesave vizuale dhe atyre të radio-navigimit.

Po ashtu, në këtë aeroport ekziston edhe infrastruktura dhe mjetet për shërbimin e shpëtimit, zjarrfikjes dhe për furnizimin me karburante të aeroplanëve.

Aeroporti i Gjakovës gjendet rreth 5 km në veri të qytetit të Gjakovës. Është i vendosur në një hapësirë relativisht të rrafshët rreth 400m mbi nivelin e detit.

Aeroporti ka një sistem të vetëm piste me një rrugë paralele për taksim. Pista është 1,799 metra e gjatë, 30 metra e gjerë dhe e orientuar në drejtimet 17-35. Sipërfaqja e pistës është asfalt, anët e pistës janë të gjëra 7.5 metra të përbëra nga zhavori.

Hapësira e terminalit të aeroportit përbëhet nga hapësirat e terminalit të udhëtarëve dhe mallrave, parkingu i aeroplanëve, hapësirat për ngarkimin, shkarkimin dhe hapësirat për shërbime të udhëtarëve.