Shumë energji shpenzohet me grindjet për kompetencat, me kalimin e përgjegjësisë sa tek komunat, sa tek landet dhe federata – apo mes shteteve të Bashkimit Europian. Ndërkohë që një koncept i përgjithshëm i vlefshëm mungon. Por shumica prej propozimeve që vijnë janë zgjidhje në dukje: Le të marrim për shembull detyrimin e vizës. Ai është hequr gati për të gjithë qytetarët nga Ballkani dhe për këtë ka pasur arsye.

Nëse do të rivendosej sistemi i vizave, problemi nuk do të zgjidhej – e për këtë mjafton të hedhim sytë nga Kosova. Këtu vlen ende detyrimi për vizë, megjithatë kosovarët kanë ardhur në një numër shumë të madh në Gjermani. Shembulli tjetër: Qendra pranimi ku bëhet ndarja e refugjatëve, thënë ndryshe kampe dëbimi. Pse duhet të ngrihen qendra akomodimi posaçërisht për refugjatët nga Ballkani për të trajtuar më shpejt kërkesat e tyre? Me këtë nuk dua ta reduktojmë problemin.

Refugjatë nga Kosova drejt Gjermanisë: Ndër 200.000 kërkesa për azil deri në mesin e vitit në Gjermani, 40% e tyre vijnë nga vendet e Ballkanit

Kriza ekonomike godet më shumë vendet e varfra të Ballkanit

Po, është e vërtetë që 99,9% e refugjatëve nga vendet e Ballkanit Perëndimor nuk kanë të drejtë për azil politik. Ata vijnë për arsye ekonomike dhe sociale. Janë romët ata që më së shumti diskriminohen e përjashtohen në këto shoqëri, është kriza ekonomike ajo që më së shumti godet vende të tilla të varfra, ku edhe njerëzit mjaft të kualifikuar nuk kanë shanse për punë e perspektivë, kjo edhe sepse Gjermania dhe vendet e BE-së e kanë injoruar Ballkanin në vitet e fundit.

Po, duhet të reduktohen stimujt e motivimi për ata azilkërkues që nuk kanë asnjë shans për njohjen e azilit: Përmes fushatave të sqarimit në vendet e origjinës, me qëllim që njerëzit të mos bien pre e premtimeve boshe të trafikantëve. Përmes influencës së politikës në këto vende. Përmes ndihmës ekonomike dhe investimeve që krijojnë vende pune atje. Por në të njëjtën kohë për forca të kualifikuara – dhe nga ata ka shumë në Ballkan – duhet të krijohen mundësi më të mira që ata të punojnë në Gjermani. Ne kemi nevojë për ata, jo vetëm në sistemin e kujdesit shëndetësor për të moshuarit, ata duan të vijnë tek, shumë prej tyre, me qëllim që një ditë të kthehen dhe të ndërtojnë vendin e tyre.

Me veprime aksioniste nuk zgjidhet problemi i refugjatëve nga Ballkani. Ai është pjesë e një zhvillimi migrimi afatgjatë, nga i cili përfiton edhe Gjermania. “Dëbimi i shpejtë”, “mbyllja e shpejtë e kufijve” – parulla të tilla nuk ndihmojnë aspak po të kemi parasysh kompeksitetin e botës së sotme.

Ndërsa muajt e kaluar buçiste grindja për një Grexit (dalja e Greqisë nga Eurozona) të mundshëm, kur mospërputhja e mendimeve për politikën e duhur të shpëtimit dominonte artikujt kryesorë, kur ndihej droja për insistimin e Gjermanisë për një politikë rigoroze dhe rritej gjithnjë e më shumë frika e donatorëve, se nuk do t’i merrnin kurrë paratë mbrapsht, disa ekonomistë të njohur fare të patrazuar e si të thuaash nëpërtë skicuan një rrugë të mëtejshme për daljen nga kriza: një dalje të Gjermanisë nga Euroja.

Gjermania, kështu teza e tyre, largohet nga monedha e përbashkët duke hapur kësisoj rrugën për vendet jugore të Euros, që t’i stabilizojnë borxhet e tyre me një monedhë dukshëm të zhvleftësuar dhe si rrjedhojë të venë nën kontroll edhe ekonominë e tyre. Me këto vende është fjala për Greqinë, Italinë, Spanjën dhe varësisht nga rrethanat edhe për Portugalinë.

Së fundi Ashoka Mody nga Universiteti i Princetonit në SHBA e mbrojti këtë model. Në një koment, që u publikua më 17 korrik, ai parashtron, se përse Gerxit (pra një dalje e Gjermanisë, “German Exit”) do të ishte më e preferuar se sa një Grexit (dalja e Greqisë nga Eurozona).

“Një riorganizim i unionit monetar gjatë 25 apo 30 viteve të ardhshëm do të jetë i pashmangshëm “, thotë Mody për Deutsche Welle. “E vetmja çështje është, se cila është rruga e arsyeshme, që shkakton më pak dëm?”

Një kornizë e detyrueshme fiskale

Mody mbron pikëpamjen, se ministri i Financave të Gjermanisë gabohet, kur përzien me njeri-tjetrin problemin e borxheve shtetërore të Greqisë dhe „eksperimentin e Eurozonës“.

“Mendimi i Schäubles është: nëse Grekët largohen nga Euro, Eurozona me anëtarët që mbeten do të funksionojë pa probleme. Schäuble nuk e sheh problemin tek konstrukti i Eurozonës, por tek paaftësia e grekëve, që të ndjekin rregullat europiane të lojës“, thotë Mody.

Mody e pranon gjithësesi, që Greqia ka një problem me borxhet, por ai thekson, se borxhet nuk kanë të bëjnë me problemet e tjera, me të cilat përballet unioni monetar. “Nëse nuk ndodh gjë, veçse Greqia të largohet nga Eurozona, atëherë me siguri shumë shpejt do të shfaqet një tjetër problem „grek“. Problemi, që ekonomi kaq të ndryshme nuk mund të futen në një kornizë të detyrueshme monetare dhe fiskale, do të mbetet edhe më tej.”

Ai si dhe shumë ekonomistë të tjerë dhe kritikë të Eurozonës, konsiderojnë Italinë si një vend të ri problematik të Euros. “Ne nuk e dimë, nëse Italia do të jetë ndonjëherë në gjendje t’i paguajë borxhet e veta”, thotë Mody dhe shton: “Përpjekja për t’i bërë një vendet me mundësi të ndryshme dhe me premisa të ndryshme historike e kulturore nuk funksionon.”

“Një union i pamenduar”

Për Mody është e qartë, që rrugëdalja me më pak dëm nga kriza do të ishte, nëse Gjermania kthehet tek marka gjermane D-Mark: “Gjermania do të vuante më se pakti nga dalja prej Euros.“

Ideja, një „Gerxit“ më mirë se një „Grexit“, nuk është e re. Ajo zë fill së paku qysh nga viti 2012. Asokohe investuesi amerikan George Soros përshkruante në një blog, se si mund të dukej një kthim gjerman tek D-Marka dhe se sa efekt bekues mund të kishte kjo: Gjermania do të kishte monedhën e vet të fortë dhe ekonomitë e dobëta do të mund ta rimerrnin veten me një euro dukshëm të dobësuar. Gjermanët do të pasuroheshin dhe europiano-jugorët do të ishin më pak të varfër.

Në të njëjtën ditë, kur Mody botoi artikullin e tij, edhe Ben Bernanke, ish-shefi i Bankës së Rezervave të SHBA-së, Fed, shkruante një koment për Brookings Institute, një Think-Tank me influencë në Uashington. Në të ai shkruante, se Europa nuk po e jep kontributin e saj për zgjidhjen e krizës greke të borxheve.

Ndërsa në Eurozonë kuota e papunësisë gjatë viteve të shkuara luhatej rreth 11%, në SHBA ajo ra në 5,3% në vlerën më të ulët qysh prej vitesh. Sipas tij në Eurozonë ka dallime të mëdha; në Gjermani papunësia aktualisht është nën pesë përqind, ndërsa në vendet e tjera të hapësirës së Euros ajo është në rreth 13%.

“Premtimi i Euros ishte shtimi i mirëqenies dhe nxitja e integrimit europian”, shkruante Bernanke. Por kjo, sipas tij, nuk po ndodh dhe nuk do të ndodhë, për aq kohë sa vendet e Euros kanë kapacitete të ndryshme ekonomike.

Këto vende, thonë analistët, jo vetëm kanë kapacitete të ndryshme në rendiment, por ato kanë edhe kushte krejt të ndryshme ekonomike. Për këtë arsye, argumenton Mody, mendimi për të farkëtuar një zonë monetare me vende kaq të ndryshme, nuk ka qenë fort i mençur: “Unioni është menduar keq dhe tani po shkakton dhimbje të mëdha.”

Të gjendet një ekuilibër

Pa një vullnet të fortë politik, për ta mbajtur në jetë unionin monetar, shpërbërja e tij është e pashmangshme, paralajmërojnë ekspertët. Vendi, që mund të vuante më pak prej kësaj, për këtë janë në një mendje Mody, Bernanke, Soros dhe shumë të tjerë, do të ishte Gjermania.

“Ky konstatim”, sipas Mody, “tregon, se si mund të gjendet një ekuilibër për vende të ndryshme. Ekuilibri mund të ishte i tillë, që të ketë dy monedha: një Euro në Jug dhe Deutsch Marka në Veri. Por mund të ketë edhe 15 monedha të reja në 30 vitet e ardhëshme.”

Një katastrofë kërcënon

Njëkohësisht ka të tjerë që mendojnë ndryshe si p.sh. dy profesorët Iain Begg dhe John Ryan nga London School of Economics, të cilët një dalje gjermane nga Euro e konsiderojnë si një „katastrofë“. “Pas themelimit të Bashkimit Europian Euro është një ndër arritjet më të mëdha të Gjermanisë në gyjsmën e dytë të shekullit të njëzetë “, i thotë Ryan Deutsche Welle-s. “Në këndvështrimin politik këtu është investuar shumë kapital.”

Përveç kësaj Euro është një arritje gjeopolitike me potencial të fuqishëm. Europa, konstaton ai, është një liman i sigurtë për investime dhe marrëdhënie biznesi. “Dhe një Gjermani, që largohet nga Euro, do të ishte një sinjal shkatërrimtar. Nuk mund të imagjinohet, që Eurozona do ta mbijetonte këtë.”

Nëse Gjermania e lë Euron, atëherë si pasojë e menjëhershme edhe Holanda, Belgjika, Austria dhe shtetet baltike do të nxitonin drejt daljes së emergjencës, thotë Iain Begg. Kontinenti do të coptohej dhe si Veriu edhe Jugu do të vuanin prej kësaj. Ndërsa vendet si Irlanda, Sllovakia dhe Sllovenia do të mbeteshin varur.

Një Gjermani pa Euro, me një pasojë Europën e shpërbërë, do të kishte „pasoja të thella për intergimin europian dhe për Euron gjithsesi. Kjo do të perceptohej në Berlin si katastrofë.”

Rigjallërimi do ta bënte D-Markën, thonë si Ryan ashtu edhe Begg, fare shpejt një monedhë shumë të fortë. Por shtojnë ata, ndonëse kjo tingëllon mirë, në të vërtetë ajo do të ishte një pengesë e madhe për eksportuesit gjermanë, të cilëve do t’u duhej të përballonin një rënie të ndjeshme të aftësisë së konkurrencës.

Borxhe të mëdha, një ekonomi në stanjacion, një shërbim publik i fryrë dhe joefikas – para disa vitesh dukej sikur Italia mund të hynte në krizë dhe të merrte me vete të gjithë Evropën.

Që atëherë profetët e kësaj fatkeqësie vërtetë nuk po ndihen më me kaq zë të lartë dhe në tregjet financiare kanë rënë bastet kundër Italisë. Por ekonomia e tretë më e madhe në Evropë vazhdon të jetë ende në gjendje të vështirë dhe pa një drejtim të qartë për të ardhmen.

Cinzia, pronare e një picerie dhe e një pastiçerie në veri të Romës, tregon se kohët kur klintët vinin dhe porosinin për festa familjare torta dhe biskota, kanë marrë fund prej kohësh dhe është e vështirë të zgjerosh rrethin e klientëve. Po ashtu ajo thotë se këtë vit do të shkojë vetëm ca ditë për pushime në Greqi dhe se familja e saj ka disa vjet që nuk e ndjek më traditën dikur të shenjtë shumëvjeçare për ta mbyllur dyqanin gjatë gjithë gushtit.

Pastiçeri në Romë

Normaliteti i ri?

Cinzia, si shumë italianë në tjerë, është mësuar me rrethanat e reja. Dhe si shumë italianë të tjerë, ajo e sheh këtë gjendje si një gjë normale dhe jo si ndryshime të përkohëshme, megjithë shenjat e para të një çlodhjeje të lehtë ekonomike.

Kështu prodhimi industrial është rritur në tremujorin e fundit me tre për qind, kryesisht për shkak të industrisë së rëndë si ajo e automobilave dhe industria mekanike.

Kryeministri Matteo Renzi e sheh këtë si provë e efektivitetit të reformave të tij. Për të ringjallur tregun e punës, qeveria e tij futi stimuj dhe përfitime fiskale për investimet, si dhe lehtësime tatimore prej 80 eurosh në muaj për njerëzit me të ardhura të ulëta. Renzi gjithashtu vë në dukje se tani ka më pak të papunë dhe më shumë kontrata punësimi afatgjata.

Por disa vëzhgues mendojnë se kjo është vetëm kozmetikë politike: shumë të papunë nuk janë të përfshirë në statistika, sepse ata nuk janë regjistruar zyrtarisht tek autoritetet si punëkërkues. Dhe më shumë kontrata afatgjata nuk do të thotë më shumë vende të reja pune, por thjesht zgjatjen e kontratave ekzistuese.

Edhe për rritjen e vogël të prodhimit industrial, ka sipas tyre shpjegime të tjera: nafta është më e lirë, euro e dobët përmirëson mundësitë për eksport, si dhe kreditë që janë vënë në dispozicion, pasi Banka Qendrore Evropiane i furnizon bankat me parata të lira. Por e gjithë kjo mund të ndryshojë shpejt.

Një pakt i ri

E megjithatë kryeministri i ri dhe energjik Renzi do të krijojë përshtypjen se ekonomia italiane ka nisur kursin e zhvillimit dhe shpalli madje edhe një “Pakt të ri me italianët” që parashikon lehtësime fiskale prej më tepër se 50 miliardë euro brenda 50 vjetëve të ardhshme.

Ndërkohë borxhi i shtetit italian ka arritur shifrën e frikshme prej 130% të prodhimit ekonomik – vetëm borxhi i Greqisë është më i lartë. Dhe Renzi e di se në rast se Greqia falimenton dhe del nga eurozona, Italia do të humbasë edhe deri në 40 miliardë euro, prandaj nguli këmbë në Bruksel që Athina të pranojë kushtet e BE-së dhe të kreditorëve të tjerë.

Por edhe pse italianë janë të nervozuar me burokracinë jo efikase në vendin e tyre, me taksat e larta dhe korrupsionin e vazhdueshëm, ata nuk besojnë se Italia mund të bëhet Greqia e radhës. Kështu mendojnë jo vetëm kometatorët politikë, por edhe njerëzit e thjeshtë. Cincia thotë se “edhe Italia ka problemet e saj, por jo si Greqia.” Ajo kujton se gjatë gjithë viteve që shkon për pushime në Greqi nuk i kujtohet të ketë marrë ndonjëherë ndonjë faturë hoteli apo restoranti. Greqia – thotë Cinzia – ka një rrugë shumë të gjatë përpara për t’u bashkuar me Italinë apo Evropën.”

Dyert e BE-së janë të hapura për vendet e Ballkanit, dhe kjo është e dukshme në politikën e qeverisë gjermane në drejtim të Ballkanit, por duhet të jetë e qartë se hyrja në BE nuk është një dhuratë që e japin disa politikanë të BE-së por një anëtarësim në një klub që ka parime, norma të qarta, ku vendimet merren nga 29 vendet anëtare dhe më vonë edhe nga më shumë syresh, – tha në një intervistë me Deutsche Wellen drejtori i për Shqipërinë i fondacionit gjerman Friedrich Ebert, Frank Hantke. Sipas tij procesi i Berlinit është planifikuar për katër vjet dhe për këtë ka arësye, sepse nuk pritet që problemet të zgjidhen më parë.

Hantke thekson se “integrimi në BE nuk shënohet vetëm me ditën e anëtarësimit. Ai kërkon shumë më tepër kohë. Po shikojmë që anëtarët e rinj në BE nuk janë tërësisht të integruar, tranzicioni po vazhdon dhe kjo kërkon kohë.” Parë në këtë sfond koha e vizitës së kancelares Merkel në Ballkan ishte e duhura për të forcuar mesazhin për gjërat që duhet të bëhen tani në Shqipëri dhe në vendet e Ballkanit.

Vizita e kancelares Merkel në kontekstin e procesit të Berlinit

Hantke mendon që nuk ka ndonjë lidhje të drejtëpërdrejtë vizita e kancelares Merkel në tri vendet e Ballkanit dhe problematika e fundit mes BE dhe Greqisë. Kjo vizitë ishte e lajmëruar shumë kohë më parë se kriza greke të arrinte në pikën ku është tani. “Vizitën e kancelares Merkel e shoh në kontekstin e procesit të Berlinit që ishte një ide shumë e mirë e vetë kancelares për t’i dhënë forcë dhe energji të re këtij mesazhi. Një mesazh i mirë nuk ka pse ndryshon, vetëm duhet të forcohet. Dhe forcën, energjinë e re ia jep procesi i Berlinit, që filloi vjet në Berlin dhe do të vazhdojë sivjet në Vienë.

“Herë-herë për kancelaren Merkel thuhet nga politikanët shqiptarë apo media vendase se ajo “është liderja e Europës”, gjë që për perceptimin tim është krejt e gabuar.” – thotë Frank Hantke. “Evropa nuk ka një lider. Kancelarja Merkel është një anëtare e rëndësishme e familjes evropiane, dhe njëlloj si anëtarët e tjerë jep të njëjtin mesazh kur vjen në Shqipëri.” Mesazhi është që rruga drejt BE-së është e gjatë dhe nuk mund të bëhet në disa javë apo muaj.

“Nëse politikanët e Ballkanit bëjnë interpretime të gabuara ata do të prodhojnë zhgënjim tek njerëzit. Dhe njerëzit kohët e fundit në Ballkan nuk janë të kënaqur me qeveritë e tyre. Mendoj së është absolutisht e nevojshme që politikanët të bëjnë punën e tyre pa dhënë premtime të bukura dhe pritshmëri të mëdha. Është më mirë të thuhet e vërteta dhe të punohet me njezëzit, më shoqërinë civile për t’i integruar në proces, që puna të bëhet nga të gjitha palët dhe jo vetëm nga politikanët.”

Frank Hantke

Në Ballkan demokracia është ende në fillimet e veta

Në pjesën më të madhe të vendeve të Ballkanit ka qeveri shumë autoritariane, mendon Hantke. “Demokracia është ende në fillimet e veta. Nuk ka një vullnet të vërtetë nga klasa politike për të zbatuar demokracinë e vërtetë si e patën klasat politike në Evropën pas Luftës së Dytë Botërore, kur nuk kishte alternativë. Duket sikur në Ballkan elitat politike shohin alternativa. Kemi Maqedoninë që është në krye të qeverive autoritariane të Ballkanit, që po bën hapa pas. Pra, vullneti i klasave politike në Ballkan nuk është i njëjtë me atë të qeverive në Evropën e pas Luftës së Dytë Botërore. Dhe në përgjithësi situata në botë atëhere ishte ndryshe.”

Sipas Hantke “problemi në Ballkan nuk janë paratë e pamjaftueshme, problemi është që kushtet nuk janë të mira. Kushtet formohen nga politika, nga politikanët. Në Ballkan ka mjaft para. Dhe nëse shohim interesin e Gjermanisë për Ballkanin, nuk ka rajon në të gjithë botën ku Gjermania të ketë një densitet të tillë zyrash dhe fuqie punëtore sa në Ballkan. Çështja nuk është që duhen më shumë para, por përdorimi si duhet i parave qe të bëjmë hap pas hapi gjithë sa duhet për t’u bërë anëtarë të BE.

“Në Ballkan ende duket që nga njëra anë kemi disa politikanë dhe parti politike, nga ana tjetët kemi shoqërinë civile, që thotë ne nuk jemi pjesë e politikës, por ata ankohen nëpër kafenera.” – thotë Hantke. Sipas tij duhet forcuar shoqëria civile dhe organizatat e saj që të bëhen aktore të ndërtimit të demokracisë, të vendimmarrjes dhe hedhjes së hapit tjetër drejt integrimit evropian.

Probleme që vazhdojnë

Në Konferencën Ekonomike Gjermano-Shqiptare u vunë në dukje disa probleme dhe u bë shumë e qartë se çfarë duhet të bëhet që jo vetëm investitorët gjermanë por edhe ata evropianë të vijnë dhe investojnë në Shqipëri. Sipas Hantke “kancelarja Merkel por edhe anëtarë të tjerë të delegacionit , sidomos sekretari i shtetit, Rainer Baake, vunë në dukje, shumë qartë, problemet që ka ende Shqipëria: korrupsioni, administrimi i keq, situata në drejtësi lidhur me investitorët e huaj, që kanë vështirësi ligjore dhe të tjera probleme që duhen zgjidhur para se Shqipëria të mund të hedhë hapin tjetër përpara. Pra mesazhi mbetet “Ju presim krahëhapur, por që të vini kjo varet nga ju.”

Kjo nuk ka ndodhur asnjëherë në historinë më të re të Greqisë: brenda vetëm një jave duhet të organizohet dhe kryhet një votim në të gjithë vendin me pasoja afatgjata. Që fushata elektorale për këtë referendum nuk zgjat më shumë se tetë ditë, ky nuk është vetëm një fakt i çuditshëm, por edhe një shkelje e kushtetutës greke, beson juristi i së drejtës ndërkombëtare dhe politikani Evangelos Venizelos. Zgjedhësit nuk kishin thuajse fare kohë, që të informohen si duhet dhe të formonin mendimin e tyre, kritikon në Parlamentin grek ish-shefi i socialistëve. Kundërargumenti i Partisë së majtë: prej muajsh dhe vitesh debatohet në Parlament për këto tema, prandaj populli është i informuar mjaftueshëm.

“Ky referendum popullor nuk është i përgatitur në mënyrë serioze”, konstaton Lucas Tsoukalis, kryetar i Qendrës Kërkimore të Athinës ELIAMEP, në bisedë me DW. “Vetë fakti që fushata elektorale është kaq e shkurtër ngre çështje të rëndësishme për respektimin apo jo të kushtetutës.” Ministri i Brendshëm, Nikos Voutsis nga ana e tij nuk sheh probleme, por jep siguri: “Ky referendum do të zhvillohet në transparencë të plotë dhe do të organizohet në kohën e duhur”. Kjo nuk është detyrë e lehtë për shtetin grek: brenda pak ditësh duhet të shtypen rreth 10 milionë fletë votimi dhe të shpërndahen në 19.000 lokale zgjedhjesh në të gjithë vendin. Dërgimet e para të fletëve të votimit në lokale do të nisin të mërkurën, në mënyrë që fletët e votimit të mbërrijnë në kohën e duhur në ishuj e në rajone të largëta, tha Ministri.

Mos votoni PO, u kërkoi Tsipras grekëve në një fjalim televiziv

A është formuluar qëllimisht jo qartë pyetja e referendumit?

Krahas kohës së shkurtër të përgatitjes, i diskutueshëm është edhe pyetësori i referendumit: grekët pyeten nëse do të pranohen propozimet më të fundit të kredidhënësve. Këto bazohen kryesisht në dy studime, dhe bashkë numërojnë 34 faqe: “Reformat për përfundimin e programit në vazhdim dhe më tej” dhe “analiza e përkohshme për aftësinë për të përballuar borxhe” të Greqisë.

Juristi athinas Nikos Alivizatos supozon se pas formulimit të paqartë të pyetjes qëndron paramendim. “Qeveria e di: po të pyeste në mënyrë direkte, nëse vendi do të qendrojë apo jo në Eurozonë, ajo me siguri do ta humbiste referendumin. Por megjithë parashtrimin aktual të pyetjeve, e gjitha do të përfundojë në një votim për Euron”, shpjegon juristi në kanalin televiziv Skai.

Sa kushton referendumi ?

Në bazë të kushtetutës, një referendum që të konsiderohet i vlefshëm në të duhet të marrin pjesë të paktën 40 përqind të votuesve. Sa do të kushtojë në fund ky referendum, kjo është e diskutueshme. Gjykata greke e Llogarive beson se do të kushtojë 110 milionë euro, kurse Ministri i Brendshëm Voutsis mendon se do të kushtojë rreth 20 milionë euro. Vlerësimet për shpenzimet faktike janë të vështira, sepse në Greqi nuk ka pasur referendum që prej vitit 1974. Atëherë u votua për abrogimin e monarkisë pas rënies së diktaturës ushtarake (1967-1974).

Elementë të tjerë të çuditshëm të referendumit: në fletën e votimit Jo-ja është mbi Po-në – pra jo në rendin e duhur alfabetik. Veç kësaj, më shumë se dy milionë grekë që jetojnë jashtë vendit nuk kanë të drejtë të votojnë.

“S’ka asnjë arsye për t’u shqetësuar”, tha një zëdhënës i kancelares Angela Merkel të hënën. Bursat evropiane këtë fillimisht e panë ndryshe, kudo kurset ranë – me një deri në pesë përqind. Por gjatë ditës gjendja u shtensionua sërish.

Modeli Qipro

Pasi negociatat dështuan, Banka Qendrore Evropiane (BQE) refuzoi që ta zgjerojë kuadrin për kreditë e emergjencës për bankat greke. Kështu ajo i detyroi grekët që të fusin kontrolle të qarkullimit të kapitalit.

BQE nuk pati zgjidhje tjetër, i thotë Robert Halver, analist i Baader Bank DW. “BQE nuk duhet t’i dalë nami se thjesht nuk i respekton negociatat politike, duke thënë “ne po vazhdojmë financimin e Greqisë”. “Ky nuk është mandati i saj dhe madje është ilegal.”

Megjithatë, mënyra e veprimit të BQE është njëkohësisht edhe politikë e qartë. Sepse me mundësinë që ka për të mos e rritur shumën e kredive emergjente ose për të mos dhënë kredi të tjera emergjente, Banka Qendrore Evropiane mund të ushtrojë presion të madh, thotë Johannes Mayr, ekonomist në Bankën Bavareze.

“Rasti i Qipros ka treguar se BQE ka këtu në dorë një levë shumë të rëndësishme, për t’i detyruar qeveritë që të kthehen në tryezën e negociatave dhe për të vendosur masa reformuese”, tha Mayr në bisedë me DW. Paralelet me Qipron janë të dukshme. Edhe në Qipro negociatat me donatorët ndërkombëtarë u zgjatën mjaft, në mars 2013 Parlamenti më në fund i refuzoi masat e kursimit.

Pas kësaj, BQE kërcënoi se do t’i ndalojë të gjitha kreditë. Vetëm një ditë më vonë u thye rezistenca e përfaqësuesve të popullit. Ata e pranuan planin e kursimeve dhe e vunë atë në jetë. Deri këtu në Greqi nuk ka arritur puna. Por nuk përjashtohet, që BQE t’i ndalojë krejtësisht kreditë, po të votojnë me Jo grekët në fundjavë.

Pak para nga banka

Deri atëherë, në fuqi do të jenë kontrollet e qarkullimit të kapitalit, për ta penguar një dyndje në banka. Edhe këtu, modeli është Qiproja. Për dy vjet pati në Qipro kontrolle të kapitalit, vetëm para pak kohësh ato u hoqën krejtësisht. Grekët lejohet të tërheqin nga automatët e parave më e shumta 60 euro në ditë. Por më të rrepta janë kufizimet për përcjelljen bankare jashtë vendit dhe brenda Greqisë.

“Përcjelljet bankare midis sipërmarrjeve dhe bankave vështirësohen në këtë mënyrë”, thotë Johannes Mayr, ekonomist në Bayerische Landesbank. “Kjo është një barrë e rëndë për konjukturën edhe pa këtë të dobët”. Ky është edhe një mësim, për të mos i kundërshtuar kredidhënësit- të cilët, siç thonë- i lëshuan shumë pe Greqisë, për ta shpëtuar nga kolapsi.

Zëri i popullit

Nëse grekët votojnë vërtet me “jo”, falimentimi shtetëror dhe dalja nga Eurozona bëhen më të afërta. Kjo ndoshta do të ishte për të ardhur keq, por jo tragjike për pjesën tjetër të Evropës, beson Robert Halver. “Ne kemi ombrellat e shpëtimit, dhe BQE do të bënte me të vërtetë gjithçka, që virusi i krizës greke të mos kalojë në shtetet e tjera të Eurozonës.” Interesante është të shihet nëse nga këto zhvillime do të përfitojnë forca populiste në Evropë, si Front National në Francë dhe Podemos në Spanjë.