Rabindranath Tagore (1861-1941)
Rabindranath Tagore u lind më 7 maj në Kalkuta. Ai ishte poeti më i madh dhe gjeniu më krijues i Rilindjes Indiane. Përveç poezisë ai shkroi shumë këngë, rrëfenja të shkurtra, romane, ese, punime kritike, libra për fëmijë dhe shkrime apo lektrime të tjera.
Gitanjali (blatime këngësh) është një nga veprat e tij më të rëndësishme me të cilën Tagore mori çmimin Nobel për Letërsi më 1913-ën. Tagore vdiq më 7 gusht 1941, në po atë shtëpi ku dhe kishte lindur.
Në librin “Faktori Ajnshtajn”, që bën fjalë për rritjen e IQ (kuota e inteligjencës) me metoda të ndryshme autori përmend efektin Whitman-Blake, pra leximin e poezive me imazhe të fuqishme dhe frymëzuese psh nga poeti amerikan Walt Whitman, apo katër vargjet e famshme të William Blake të cilat i kam në mendje ditë e natë:
Të shohësh një botë në kokrrizë të Rërës,
Dhe Qiellin në një Luleborë,
Të mbash Pafundësinë në pëllëmbë të dorës
Dhe Përjetësinë në një orë.
Whitman jehonte të njëjtën ide kur ai shkroi: “të shohësh universin në një fije të vetme bari”, apo se si Morrison “fshihej në struktura molekulare” dhe ndihej si “spiun” në shtëpinë e dashurisë. Në këto zona të larta të vetëdijes dhe vegimeve kanë kompozuar, shkruajtur dhe pikturuar shumë e shumë artistë të mëdhenj të shpirtit, të cilët i kemi adhuruar, dhe që kanë ndezur shkrepëtima frymëzimi Brenda nesh. Po ashtu, besoj se disa prej tyre i kanë njohur sekretet drithëruese të lindjes së kohës, misteret më të fshehta të kësaj bote misterioze.
Të njëjtat gjëra mund të thuhen për poete si Tagore, Kabir, Rumi, Shelley, Keats, Dylan Thomas, dhe të tjerë që shkruan vargje magjike, që të çojnë para dhe pas në kohë, si të ishte një mrekulli me sytë hapur.
Tagore jetoi, këndoi për diturinë, të vërtetën dhe shpresat e larta të lirisë së shenjtë të “Indisë së tij”. Dhe njerëzit e vendit ku ai jetoi i recitonin, ja dinin përmendësh këngët që ai krijoi. Kur ishte nëntëmbëdhjetë vjeç shkroi veprën e tij të parë. Në vitet që pasuan vepra e tij u bë më shumë mistike dhe psikologjike; të gjitha frymëzimet e njerëzimit ndodhen në himnet e tij të shenjta. Siç shkruan W. B. Yeats “Ai ishte i pari midis shenjtorëve që nuk refuzoi të jetonte Jetën në plotësinë e saj, dhe ja pse ne i japim atij nga dashuria jonë”. Lirikat e tij janë të mbarsura me një ritëm sublim, delikatesa hijesore të ngjyrave, aromave dhe muzikës që shndërrohen pafund te njëra tjetra, metrikës së pashtershme që të godet mrekullisht përtej vargut që mund të lexohet, apo gjuhës që mund të shqiptohet, kaq thjeshtë, kaq madhërishëm.
Trualli ku ai krijoi ishte një shkrirje e përkryer e poezisë dhe religjionit, vargjeve dhe muzikalitetit, të cilat zor se ndahen te Tagore. Ai ishte kaq i vetvetishëm, kaq i pasur në imazhe përtej shqisore, kaq guximtar në pasionin e tij, oh… dhe sa shumë surpriza në poetikën e tij kuantike ku asgjë nuk parashikohet. Tani është këtu, dhe në çastin tjetër në një cep të largët të Universit; atje ku të dashuruarit e parë presin me ankthin dhe pafajsinë e tyre të dëlirë; të gjitha këto brenda asaj Dashurie të madhe, që ai e sheh si magjia e Zotit. Lulet dhe lumenjtë, tingujt magjiplotë të guaskave, aromat dehëse, melodia e shirave indianë, një burrë në barkën e tij që i bie fyellit, duket sikur janë vegimet e dukurive dhe personazheve që Tagore i transhendon në poezitë dhe blatimet e tij për atë, Zotin, që ai e adhuroi deri në frymën e fundit. Kur po jepte shpirt, e pyet Atë për herë të fundit, “Tani po më merr o Zoti im, pikërisht tani kur jam në kulmin tim? Megjithëse kam kompozuar kaq shumë poema dhe këngë për Ty, përsëri nuk e kam krijuar, atë poezinë e poezive, kryeveprën time”. Por, koha e tij kishte sosur. Krijimtaria e Tij ende vazhdon pambarim si një enë që derdhet, e derdhet, dhe kurrë nuk shterron.
I ati, kujton: “Çdo mëngjes kur dielli ende nuk kishte aguar, ai ulej në të njëjtin vend dhe meditonte, i humbur në përsiatje të thella për natyrën e Zotit, dhe bukurive të natyrës përreth. Një herë kur po shëtiste me barkë ra në një meditim të gjatë, dhe rremtarëve ju desh ta prisnin për disa orë që të vazhdonin udhëtimin.
Le të bëjmë një copë udhë bashkë me këtë “kopshtar të përjetshëm të dashurisë dhe shpirtit” në botë të epërme ku pak qenie njerëzore kanë shkelur. Si Shelley – Tagoren e kanë quajtur Shelley i Bengalit. I këndonte gruas; “… ti je gjysëm grua dhe gjysëm ëndërr”, dhe duhet të kishte arritur nivele shumë të larta të Vetëdijësisë kur pohonte: “Ju të gjithë jeni të mitë”.
Kopshtari
Fragment
Folmë, e dashur! Thuamë me fjalë çfarë këndove
Nata është e errët. Yjet humbën reve.
Era psherëtin mes gjetheve.
Flokët m’i shpupuris. Manteli blu më vishet si nata.
Ta shtrëngoj kokën në gjoks; aty në përdëllimin e ëmbël të zemrës
Unë do mbyll sytë dhe do dëgjoj. Nuk do ta shoh fytyrën.
Kur fjalët të reshtin, ne do ulemi të paqtë.
Vetëm pemët do pëshpërisin në terr.
Nata do zbehet. Dita do lindë. Ne do shihemi në sy dhe
do ikim në rrugë të ndryshme.
Folmë, e dashur! Thuamë me fjalë çfarë këndove.
E dashur, m’u dogj zemra të të shoh
për një takim si vdekje që çdo gjë përpin.
Përfshimë si një stuhi; Merr çdo gjë timen;
Gjumin dhe ëndërrat merri. Plaçkite botën time.
N’at shkretim, me ngazëllimin paskaj të shpirtit,
të bëhemi njësh në bukuri.
Medet për dëshirën e kotë!
E ku është kjo shpresë për bashkim, veçse me Ty, o Zot?
Rri urtë, zemra ime, qoftë e ëmbël koha e ndarjes,
Mos t’jetë vdekje, por plotësi.
Lëre dashurinë të humbë n’kujtesë, dhe dhimbjen në këngë.
Lëre flatrimin përmes qiellit të ndalë me puhinë e flatrave mbi fole.
Le të jetë e butë prekja e fundit si lulja e natës.
Rri shtang, O Fund i Mrekullueshëm, një çast,
thuaji fjalët e mbrame në heshtje.
Unë t’përshëndes, dhe hedh dritë në rrugën tënde.
Mbaroje këngën dhe le t’ikim.
Harroje këtë natë kur nata të ketë shkuar.
Cilën dua të rrok me krahë? Endërrat kurrë s’mund të kapen.
Duart e dëshiruara ndrydhin boshësinë e zemrës sime t’ligështuar.
Duart puthin duart dhe sytë nuk shqiten: kështu
Fillon muzika e zemrave tona.
Në dritëhënë – natën e marsit; erëmimi i kënasë
lodron në ajër; fyelli im ndodhet përtokë, i harruar,
dhe lulnaja ende pambaruar.
Dashuria mes nesh është e thjeshtë si këngë.
Veli yt bojë shafran sytë m’i deh
Kurora jaseminit që m’thure, zemrën time me lavde drithëron.
Eshtë një lojë ku japim dhe marrim, fshihemi dhe dalim përsëri; ca
buzëqeshje dhe pak droje, dhe ca grindje të kota.
Dashuria mes nesh është e thjeshtë si këngë.
S’ka mister përtej të tashmes; as kërkim për t’pa mundshmen;
As hije pas joshjes; as rrugëdalje thellë në terr.
Dashuria mes nesh është e thjeshtë si këngë.
Ne s’do humbim përtej gjithë botëve në amëshim;
nuk do lutemi në zbrazëti për gjëra matanë shpresës.
Mjafton ajo që japim dhe marrim.
Nuk e kemi mbytur harenë aq sa t’i dalë vera e dhimbjes.
Dashuria mes nesh është e thjeshtë si këngë.
Sytë e ty pyetës janë të trishtë. Ato duan të dinë,
Ashtu si hëna kërkon skajet e detit.
Ta shpalosa jetën përpara syve nga fillimi në fund,
pa të fshehur asgjë. Prandaj ti nuk më njeh.
Sikur të isha xhevahir, do bëhesha mijëra rruaza
Dhe do qarkoja qafën tënde si zinxhir.
Sikur të isha vetëm një lule, delikate, e ëmbëlth, do hovja
nga degëza dhe do çelja në flokët e tu.
Por s’është veçse zemër, shpirti im. A mundemi ta kaplojmë vallë?
Kur nuk ja di kufijtë mbretërisë, edhe pse je ende princeshë.
Sikur të ishte një çast lumturie, do t’lulonte në një qeshje të dëlirë,
ti do ta shihje atje, të ngrirë në ajër.
Sikur të ishte thjesht dhimbje do shkrihej në lotë t’kulluar,
e pa fjalë, do shpaloste sekretin më të thellë.
Por është dashuri, zemra ime,
Ku dhimbja dhe kënaqësia janë pafund, dhe paskaj pezm dhe mirësi.
Ashtu si jeta – është kaq afër teje, por ti kurrë s’do ta dish me siguri.
Mos ik e dashur, pa më thënë ik.
Të kam parë gjithë natën, dhe sytë më janë përgjumur
Kam frikë se do t’humbas kur të fle.
Mos ik e dashur, pa më thënë ik.
Ngrihem dhe zgjas duart të të prek ty.
Pyes veten, “është ëndërr?”
A do mundja të t’i kapërtheja këmbët me zemrën time, dhe t’i mbaja
Puthitur me gjoksin!
Mos ik e dashur, pa më thënë ik.
Unë ta këputa lulen, O botë!
E ngjesha në zemër dhe gjemb i saj më sëmboi.
Kur dita u venit dhe u errësua, pashë se
Lulja ishte fishkur, por dhimbja s’u shua.
Shumë lule do vijnë me aromë dhe krenari, O botë!
Por koha ime për të mbledhur lule mbaroi,
Unë kuturisem nëpër natë
Trëndafilin e humba, vetëm dhimbja mbeti.
Dashuri e pafund
Më duket sikur t’kam dashuruar ty me mijëra trajta, mijëra herë…
Jetë pas jete, epokë pas epoke, përgjithmonë.
Zemra ime e magjepsur ka thurur për ty këngë pambarim,
Që ti i merr dhuratë, i ve në qafë si varëse me hiret e tua,
Jetë pas jete, epokë pas epoke, përgjithmonë.
Sa herë dëgjoj histori të vjetra dashurie, me dhimbjen,
E fabulës së kahershme e të qenit bashkë ose të ndarë.
Ndërsa ngultas vështroj nga e shkuara, atje ti shfaqesh,
Veshur me dritën e yllit polar, që përshkon terrin e kohës.
Më bëhesh si vegim i asaj që nuk harrohet kurrë.
Unë dhe ti kemi notuar në rrjedhat që dalin prej burimit.
Në zemër të kohës, dashuria për njëri tjetrin.
Jemi endur sëbashku me miliona dashnorë të tjerë,
Me të njëjtën drojë të ëmbël të takimit,
dhe lotët trishtë të lamtumirës,
Të së njëjtës dashuri, por në forma që rilindin sërish.
Sot ka ardhur te këmbët e tua, të ka gjetur më në fund
Dashuria e ditëve të burrit, atij dje dhe atij të përjetshëm;
Hare e përbotshme, brengë e përhershme, jetë e amshuar.
Kujtimet e të gjitha dashurive shkrihen në këtë dashuri tonën –
Të gjitha këngët e poetëve të përjetshëm, të sotëm dhe të shkuar.
62
Në shtegun e mugët të një ëndrre,
shkova të gjeja dashurinë time të një jete të kaluar.
Shtëpia e saj ndodhej në fundin e një rruge të shkretë.
Në flladin e mbrëmjes palloi dremitej mbi degë,
Dhe pëllumbat, qetë strukeshin në një cep.
Ajo uli fenerin te pragu dhe qëndroi para meje.
Ngriti sytë e saj të mëdhenj, dhe heshturazi pyeti,
“A je mirë, miku im?”
Doja të përgjigjesha, por gjuha jonë kish humbur dhe harruar.
Mendova dhe mendova; emrat tanë s’më vinin ndërmend.
Lotë dolën prej syve të saj. Më vuri krahun e djathtë në sup.
E preka, dhe po rrija i heshtur.
Jashtë, feneri regëtinte në puhinë e mbrëmjes dhe u shua.
*****
O mikja ime! Ke dalë jashtë në këtë natë shtrëngatë,
dhe ke marrë udhën për te dashuria jote?
Qielli rënkon si një i dëshpëruar.
Sonte s’mund të mbyll sy.
Hap shpesh derën dhe vështroj terrin jashtë, mikja ime…
Nuk mund të shoh asgjë para meje,
dhe them, ku vallë do jetë shtegu yt!
Në cilin breg të errët të një lumi të paanë që shfryn egërsisht,
nëpër cilin labirint të thellë,
je duke rrezikuar për të ardhur te unë…?
******
Aty, ku mendja nuk njeh frikë dhe njeriu ecën kryelartë.
Atje, ku dija është e lirë,
Atje, ku bota nuk është e ndarë me mure të ngushta;
Atje, ku fjalët burojnë nga thelbi i të vërtetës;
Atje, ku krahët palodhur duan të rrokin të përkryerën;
Atje, ku kroi i kulluar i arsyes nuk tretet,
në shkretëtirën djerrë të zakoneve të shkuara;
Atje, ku mendja e hapur drejtohet nga ti vetë
drejt ideve dhe veprave që shohin të ardhmen –
Në atë qiell të tillë lirie, o At, zgjoje popullin tim.
73
Pasuri e pafund nuk është jotja, e duruara, e nxira dhe e pluhurosura nënë…
Ti mundohesh të ushqesh gojët e uritura të fëmijëve të tu,
por ushqim pak mbetet.
Dhurata e ngazëllimit që ti ke për ne kurrë nuk përkryhet.
Lodrat që bën për fëmijët e tu janë të brishta.
Ti s’mund të kënaqësh të gjitha shpresat tona paskaj,
Po, a duhet unë të të braktis për këtë gjë, ty?
Buzëqeshja jote e errësuar nga dhimbja
Është kaq e dashur për mua.
Me gjirin tënd na ke ushqyer me jetë, por jo me pavdekësinë,
Prandaj je përherë syçelët.
Prej epokash ti punon me ngjyra dhe tinguj,
Por ende s’e ke ndërtuar parajsën; vetëm një vegim të trishtë.
Dashuria jote ende nuk është e plotë;
Sipër krijesave të tua të mrekullueshme nderet një mjegull lotësh.
Do t’i derdh këngët e mia në zemrën tënde të heshtur…
do të të adhuroj ty, me punë…
Nëna Tokë.
Komentet