Humbjet e Hezbollahut kanë bërë që disa njerëz në Liban të imagjinojnë një të ardhme pa të.

Në fund të shtatorit, kur fushata e Izraelit për të shkatërruar Hezbollahun po arrinte kulmin e saj, takova një nga mbështetësit e grupit në një kafene buzë detit në Bejrutin perëndimor. Ai ishte një mesoburrë me mjekër të hollë të bardhë dhe me pamjen e dikujt që nuk kishte fjetur prej ditësh. Ai ishte një lloj akademiku, jo një luftëtar, por lidhjet e tij me Hezbollahun ishin të thella dhe të gjata. “Jemi në një betejë të madhe, si kurrë më parë,” tha ai sapo u ul. “Hezbollahu nuk është përballur me atë që Izraeli po bën tani, as në 1982, as në 2006. Është një luftë totale.” Ai foli shpejt, me ankth. Vetëm disa ditë më parë, Hassan Nasrallahu, lideri i Hezbollahut, ishte vrarë në një bombardim të bastionit të grupit në Bejrut jugor, dhe shoku im – ai më kërkoi të mos ia thosha emrin, sepse ai nuk është i autorizuar të flasë për grupin në emër – e bëri të qartë se ai ishte ende në gjendje shoku dhe pikëllimi. Bombat izraelite po shkatërronin shtëpi dhe vende lëshimi raketash në të gjithë Libanin jugor, në luginën Bekaa dhe në Bejrut; shumë nga miqtë e tij ishin vrarë ose gjymtuar. Ai madje kishte dëgjuar të flitej për diçka që dukej e paimagjinueshme deri më tani: Irani, i cili krijoi Hezbollahun rreth vitit 1982, mund të ndërpresë mbështetjen për grupin, një vendim që mund të rikonfigurojë politikën e Lindjes së Mesme.

Kur pyeta për këtë, ai tha pas një pauze të shqetësuar: “Ka pyetje.” Ai tha se i beson personalisht Iranit, por më pas shtoi, sikur po përpiqej të më bindte: “Është sikur ke rritur një djalë, ai është xhevahiri yt, tani 42 vjeç, dhe e braktis? Jo. Nuk ka kuptim.” Ai vazhdoi të fliste me zjarr, sikur të kërkonte të rivendoste vetëbesimin e tij. Rezistenca i kishte ende armët, tha ai, dhe luftëtarët në kufi ishin gati. Ushtarët e Izraelit do të hapnin varret e tyre dhe së shpejti do të kërkonin një armëpushim. Por fjalimi i tij u ngadalësua dhe dyshimet u kthyen. Ai përmendi Ahmed Shukairin, kryetarin e parë të Organizatës për Çlirimin e Palestinës, i cili tha pak para shpërthimit të Luftës Gjashtëditore të vitit 1967, “Ata [izraelitët] që mbijetojnë do të mbeten në Palestinë. Unë vlerësoj se asnjëri prej tyre nuk do të mbijetojë”. Iluzionet e kota të Shukairit nuk ishin diçka për t’u imituar. “Unë nuk dua të jem si ai,” tha burri. U desh një moment që analogjia historike të regjistrohej: Ai po më thoshte se mendonte se Hezbollahu, lëvizja të cilës ai ishte aq i përkushtuar, mund të ishte në prag të shkatërrimit total. Të dy ndaluam për një moment dhe pimë çajin. Zhurma e vetme ishin valët që lanin butësisht bregun jashtë, një tingull paqësor i papërshtatshëm në një vend në luftë. “Këtë çaj që po e pimë,” tha ai. “Nuk e dimë nëse është e fundit”.

Dy muaj luftë e kanë transformuar Libanin. Hezbollahu, lëvizja shiite që dukej pothuajse e pamposhtur, tani është e gjymtuar, komandantët e saj të lartë të vdekur ose të fshehur. Shkalla e këtij ndryshimi është e vështirë për t’u kuptuar nga të huajt. Hezbollahu nuk është thjesht një milici, por pothuajse një shtet, më i fuqishëm se qeveria e dobët dhe e ndarë libaneze, dhe sigurisht më e fuqishme se ushtria libaneze. E formuar nën tutelën e Korpusit të Gardës Revolucionare Islamike të Iranit, ajo ka qenë prej kohësh avantazhi kryesor i “Boshtit të Rezistencës” të Teheranit, së bashku me Hamasin, milicitë shiite të Irakut dhe lëvizjen huthi në Jemen. Hezbollahu është gjithashtu mbrojtësi dhe truproja e myslimanëve shiitë të Libanit, me një bllok të zgjedhur siç duhet në parlamentin kombëtar (të krishterëve dhe myslimanëve u ndahet një pjesë e barabartë e vendeve). Hezbollahu kontrabandon jo vetëm armë, por miliarda dollarë nga Irani. Ai drejton bankat, spitalet, një sistem mirëqenieje dhe një ekonomi paralele të importeve pa taksa dhe trafikut të drogës që ka pasuruar dhe fuqizuar komunitetin dikur të shtypur shiit. Hezbollahu ka justifikuar prej kohësh luftërat e pamatura kundër Izraelit me thirrje për krenarinë pan-arabe: Çlirimi i Palestinës ia vlente çdo sakrificë. Por shkatërrimi i këtij konflikti shtrihet përtej Hezbollahut dhe nuk mund të zhduket kaq lehtë. Pothuajse një e katërta e njerëzve të Libanit janë larguar nga shtëpitë e tyre dhe shumë prej tyre tani po flenë në sheshet e qytetit, në rrugë, në plazhe. Ambulancat e djegura dhe grumbujt e mbeturinave dëshmojnë për mungesën e gjatë të shtetit. Shumë njerëz janë të traumatizuar ose në zi; të tjerë flasin me mani për rrëzimin e Hezbollahut nga froni, dhe ndoshta bashkë me të, sistemin shekullor të Libanit të ndarjes së pushtetit sektar. Ka një energji mijëvjeçare në ajër, një shpresë e egër për ndryshim që kalon lehtësisht në frikën e luftës civile. Disa fakte të zymta dalin në pah. Së pari, Izraeli nuk është më i gatshëm të tolerojë arsenalin e Hezbollahut në kufirin e tij dhe do të vazhdojë fushatën e tij të sulmeve ajrore dhe luftës tokësore derisa të detyrohet të ndalojë – qoftë nga rraskapitja apo, më shumë gjasa, nga një armëpushim i sponsorizuar nga Amerika ka shumë pak gjasa përpara se të betohet presidenti i ardhshëm i SHBA-së. Së dyti, askush nuk po ofron rindërtimin e qyteteve dhe fshatrave të shkatërruara të Libanit jugor kur kjo të përfundojë, siç bënë shtetet e Gjirit të pasura me naftë pas luftës së fundit të madhe me Izraelin në vitin 2006. As Irani nuk do të jetë në gjendje të plotësojë arsenalin e grupit apo arkat e tij. Hezbollahu mund të mbijetojë ose jo, por nuk do të jetë ai entiteti që ishte. Kam dëgjuar të njëjtat pyetje çdo ditë gjatë dy javëve në Liban në shtator dhe tetor, nga miq të vjetër dhe të panjohur. Kur do të ndalet lufta? A do të na bombardojnë edhe ne, ne që nuk jemi me Hezbollahun? A do të ketë një luftë civile? Dhe më prekëse nga të gjitha, nga një artist, apartamenti i të cilit në Bejrut ishte një strehë për mua gjatë viteve që jetoja në Liban: A duhet ta dërgoj vajzën time jashtë këtij vendi?

Në një mëngjes me diell në fillim të tetorit, u largova me makinë në jug nga Bejruti në autostradën që kalon përgjatë Mesdheut, drejt kufirit me Izraelin. Pak jashtë qytetit, gjurmët e errëta të tymit u bënë të dukshme në të dy anët e rrugës – sulmet ajrore të natës së kaluar. Të reja shfaqen çdo mëngjes, si një tabelë vizive e përparimit të luftës. Në fillim kishte makina të tjera në rrugë, por përtej qytetit bregdetar të Sidonit, autostrada ishte bosh.

Shoferi im, dukshëm i shqetësuar, eci më shumë se 150 km/h. Pankartat e verdha të Hezbollahut valëviteshin në erë, krahas tabelave të reja martirësh që lexonin Nasrallah Aat (“Nasrallahu po vjen”) – një lojë me emrin e tij, që do të thotë “fitore e Zotit” në arabisht. Kaluam disa makina të karbonizuara dhe të përmbysura. Në anën veriore të rrugës, dhjetëra automjete të braktisura por të padëmtuara ishin parkuar. Këto ishin lënë nga familjet që ikën nga lufta në jug, shpjegoi shoqëruesi im libanez; u kishte mbaruar benzina dhe mesa duket kishin vazhduar në këmbë. Familja e saj kishte ikur nga jugu në të njëjtën mënyrë.

Pas pak më shumë se një ore, arritëm në periferi të Tirit, një qytet i lashtë në Libanin jugor. Zakonisht është një vend i gjallë, por e gjetëm të shkretë në mënyrë të frikshme, me ndërtesa të shkatërruara që shënojnë vendet e bombardimeve aty-këtu. Kaluam disa nga rrënojat romake të qytetit dhe për një çast u ndjeva sikur isha transportuar në një nga skicat orientaliste të bëra nga udhëtarët europianë të shekullit të 19-të në Levant, një peizazh antik i copëtuar nga njerëzit e tij.

Ne ishim drejtuar nga ushtria libaneze – e cila mban një rol zbulimi dhe policie në jug – të shkonim në Shtëpinë e Pushimit, një vendpushim me porta. Atje, në një tarracë të gjerë me pamje nga një plazh i mrekullueshëm, gjetëm një grup punonjësish të ndihmës dhe gazetarë televizivë që pinin duhan dhe bisedonin nën një tarp, me kamerat e tyre të vendosura në trekëmbësha dhe të drejtuar nga jugu. Kjo ishte aq afër sa çdo vëzhgues mund t’i afrohej luftës. Përtej nesh ishte një vijë bregdetare e valëzuar dhe kodra të gjelbra që shtriheshin deri në kufirin izraelit, rreth 20 km larg. Atje, pak përtej vizionit tonë, trupat tokësore izraelite po luftonin me luftëtarët e Hezbollahut, pranë fshatrave që ishin kthyer në rrënoja.

Isha duke ngulur sytë nga deti, i mahnitur nga bukuria dhe qetësia e vendit, kur një tingull i zhurmshëm më bëri të dridhem. Shikova në të majtë dhe pashë një breshëri predhash që gjuheshin në ajër, ndoshta 180 metra larg. Ata u zhdukën në qiellin blu, me kënd drejt jugut dhe duke lënë shtëllunga tymi të bardhë pas tyre. Ndjeva një nxitim paniku: Këto duhet të jenë raketa të Hezbollahut. A nuk do të thoshte kjo që Izraeli do të sulmonte vendin e lëshimit, që ishte shumë pranë nesh? Por një nga gazetarët arabë më largoi shqetësimet. “Kjo ndodh shpesh,” tha ai. Lufta është e tillë. Mësohesh me të, derisa supozimet ndryshojnë dhe raketat bien mbi ty.

Jo shumë larg, i vendosur në shezllonet blu të Shtëpisë së Pushimit, gjeta një familje prej 20 refugjatësh që ishin larguar nga fshati i tyre 11 ditë më parë. Njëra prej tyre ishte një 18-vjeçare e gjatë, me fytyrë të ëmbël, e quajtur Samar, e veshur me shall të zi dhe shami, e cila ishte ulur shumë e palëvizur teksa përshkruante momentin kur lufta u afrua shumë.

“Pashë një raketë pikërisht sipër meje – mendova se do të na godiste”, tha ajo. “Ndjeva se isha e verbër për një moment kur raketat goditën.” Gjithçka u drodh dhe një shtëllungë pluhuri dhe tymi e bëri të vështirë frymëmarrjen. Pesë ose gjashtë raketa kishin goditur një shtëpi fqinje ku po zhvillohej një funeral, duke vrarë një nga fqinjët e familjes dhe duke plagosur rreth 60 të tjerë. “Ishte po aq afër sa ajo çadër,” tha ajo, duke treguar çadrën pranë pishinës rreth 5 metra larg nesh.

E gjithë familja iku, pastaj u kthye disa orë më vonë për të marrë disa sende, vetëm për t’u hedhur në erë atë natë nga një sulm tjetër izraelit që thyen dritaret e mbetura të shtëpisë. Të gjithë vrapuan në sheshin kryesor të fshatit dhe u grumbulluan atje, duke u lutur deri në agim, kur u nisën me makinë për në Shtëpinë e Pushimit. Që atëherë ata nuk kanë qenë në shtëpi. Ata jetojnë me dhurata nga punonjësit e ndihmës dhe gazetarët dhe nuk e dinë nëse shtëpia e tyre është ende në këmbë.

Kam dëgjuar histori të tilla në të gjithë Libanin, nga familjet që kishin ikur nga shtëpitë e tyre dhe disa që i ishin kthyer lypjes. Të zhvendosurit janë kudo dhe kanë transformuar hartën demografike të vendit. Në lagjen Hamra të Bejrutit perëndimor, një enklavë historikisht e majtë dhe laike, tani sheh një numër të madh grash me veshje islamike. I kam parë në lagjet e krishtera, në male, madje edhe në veriun e largët. Pothuajse mund ta ndiesh dyshimin që vendasit kanë për to teksa ti kalon përbri.

Disa vendas kanë mirëpritur njerëzit e zhvendosur dhe u kanë ofruar ushqim falas; të tjerët i kanë larguar dhe shumë pronarë shtëpish i kanë zhvatur. “Të gjithë thonë: ‘Pse vini dhe merrni me qira në lagjet tona të civilëve? Po i rrezikoni të gjithë rreth jush”, më tha një mik në qytetin verior të Tripolit. Rreziku ishte real dhe mund të shihej në modelin në zhvillim të sulmeve izraelite, të cilat u zhvendosën nga enklavat shiite në ato që konsideroheshin zona të sigurta në male dhe në veri. Luftëtarët e Hezbollahut duket se po rrjedhin nga zona e rrezikut, duke u përzier me refugjatët dhe Izraeli ka vazhduar t’i gjurmojë dhe t’i godasë ata.

Disa refugjatë kanë ikur nga shtëpitë e tyre vetëm për t’u penguar në vende edhe më të rrezikshme. Julia Ramadan, 28 vjeçe, ishte aq e frikësuar nga bombardimet në Bejrut sa shkoi në apartamentin e prindërve të saj, në një ndërtesë gjashtëkatëshe në një kodër në Sidon. Zona është kryesisht e krishterë dhe dhjetëra jugorë gjithashtu kishin kërkuar strehim atje. Dy ditë pasi mbërriti, Julia kaloi disa orë duke shpërndarë ushqime falas për refugjatët e tjerë të luftës me vëllain e saj, Ashrafin. Ajo ishte në shtëpi me familjen e saj kur një raketë përfundoi në ndërtesë.

“Me raketën e dytë, ndërtesa filloi të dridhej,” më tha Ashrafi kur e takova më vonë. Një burrë i fortë truiplidhur që punon si trajner fitnesi, kishte fasha në këmbë dhe krah. “Me të tretën dhe të katërtën, ne ndjemë se ndërtesa filloi të shembet.”

Ashrafi u kthye instinktivisht dhe u përpoq të përdorte trupin e tij për të mbrojtur të atin, i cili ishte ulur pranë tij në një divan në dhomën e ndenjjes së familjes. Ndërtesa u shemb dhe babë e bir e gjetën veten të gjallë, por të bllokuar nën rrënoja. U deshën tetë orë që shpëtimtarët t’i nxirrnin dhe më pas mësuan se Julia dhe nëna e saj ishin mes të vdekurve. Të paktën 45 njerëz u vranë, sipas ministrisë së shëndetësisë së Libanit (vendasit më thanë se numri ishte 75). Zyrtarët izraelitë më vonë thanë se një komandant lokal i Hezbollahut dhe disa operativë ishin në ndërtesë.

Një nga të parët që mbërriti në vendngjarje ishte Muhamed Ahmed Jiradi, një 31-vjeçar, halla, xhaxhai dhe kushërinjtë e të cilit jetonin në ndërtesë. Ai më tha se mund të dëgjonte britmat e njerëzve të ngujuar nën rrënojat. Njëri prej tyre ishte xhaxhai i tij, duke thënë se gruaja dhe fëmijët i kishin vdekur. Jiradi u përpoq fort të lëvizte betonin dhe çelikun e thyer, por ai nuk kishte mjete dhe mund të bënte pak. Shumë nga njerëzit e bllokuar vdiqën para se të mund të shpëtoheshin, britmat e tyre gradualisht u shuan.

“Pashë tezen time të nxjerrë jashtë”, më tha Jiradi. “Zorrët e saj po i derdheshin; koka e saj ishte copëtuar. Ky është imazhi i fundit që kam për të. E kam menduar gjithmonë si kaq të bukur. Nëna ime donte ta shihte. Unë thashë jo. I thashë: ‘Fytyra e saj ishte e buzëqeshur’, por nuk është e vërtetë.”

Jiradi më tha këto gjëra në një monotoni apatike teksa u ulëm në kolltuqe në apartamentin e tij spartan. I kishin mbetur pa para për të paguar qiranë dhe ushqimin për gruan dhe fëmijët e tij. Ai foli pa pushim për një orë, duke përsëritur periodikisht: “Nuk mund të duroj më”. Ai e tha këtë jo me ndonjë dhimbje apo emocion të dukshëm, por me shikimin e dikujt që i ka humbur çdo shpresë.

Kë fajësojnë libanezët për këto tmerre? Kur pyeta, shumë prej tyre më dhanë përgjigje të elaboruara: armiku sionist, sigurisht. Por disa libanezë më thanë se nuk donin të vdisnin për palestinezët. Kjo ishte një mënyrë indirekte për të kritikuar Hezbollahun, i cili filloi këtë raund të ri luftimesh duke lëshuar raketa në caqet civile izraelite një ditë pas masakrës së 7 tetorit, gjoja për të treguar solidaritet me Hamasin.

“Nuk e di kush e filloi këtë luftë”, më tha Jiradi. “Unë thjesht dua të jetoj në paqe.”

Kjo mund të tingëllojë neutrale, por në Liban, ku Hezbollahu ka bërë thirrje për rezistencë ndaj Izraelit me çdo kusht, mungesa e entuziazmit ideologjik mund të jetë një refuzim i heshtur për t’u bindur. Njerëzit shpesh shprehin lodhjen në mënyrë private, ku nuk shqetësohen nëse akuzohen se janë në anën e armikut. Por e pashë edhe në disa tabela autostrade. Mjaft – Jemi të lodhur, lexonte njëra prej tyre. Të gjithë në Liban e dinë se çfarë do të thotë kjo.

Një pasdite, shoferi im, një burrë 56-vjeçar i quajtur Hassan nga Libani jugor, më tregoi në telefonin e tij një fotografi të një shtëpie të shkatërruar. Ishte e tija, në fshatin Bint Jbail, pranë kufirit me Izraelin. Ai kishte shpenzuar dekada duke e ndërtuar atë, dhe tani izraelitët e kishin bombarduar dhe e kishin kthyer në gërmadha. Prisja që ai të shpërthente në zemërim ndaj Izraelit, por më pas ai më tha pse kishte ndodhur: disa luftëtarë të Hezbollahut kishin kërkuar strehim në shtëpinë e tij dhe Izraeli i kishte vënë në shënjestër atje. Ai e bëri të qartë se e konsideronte Hezbollahun përgjegjës për humbjen e tij.

Disa libanezë i mirëpresin sulmet ndaj Hezbollahut, pavarësisht dëmit të shkaktuar ndaj civilëve. “Izraelitët – është për të ardhur keq që civilët po vdesin, por ata po na bëjnë një nder të madh,” më tha një biznesmen nga veriu. Ai kërkoi të mos përmendet nga frika e hakmarrjes. “Unë isha në një takim sot dhe ne të gjithë po thoshim, ‘Po përkeqësohet, por sa më keq të bëhet, aq më shpejt do të dalim nga kjo.'” Në të njëjtën bisedë, ky njeri përshkroi fërkimin e tij me vdekjen na një sulm ajror izraelit – një përvojë që nuk e uli urinë e tij për ta parë Hezbollahun të shkatërruar.

Hezbollahu është shumë i vetëdijshëm për dobësitë e tij të brendshme. Në fillim të tetorit, krahu i tij mediatik bëri një ofertë për simpatinë e publikut duke organizuar një turne në pjesët më të goditura të Dahieh, distrikti i dendur në jug të Bejrutit që është shtëpia e selisë së tij. Nga ora 13:00 atë ditë, rreth 300 gazetarë, shumë prej tyre europianë, u grumbulluan së bashku në zonën e luftës, të pajisur me helmeta dhe xhaketa, duke pritur me durim udhëzuesit e tyre të Hezbollahut.

Dahieh zakonisht ka shumë njerëz, por bombardimet e kishin boshatisur atë. Ne i ndoqëm shoqëruesit tanë të Hezbollahut nëpër rrugët me kratere, shumë nga reporterët duke bërë foto të një vendi që nuk kishim mundur ta shihnim deri më tani. Në çdo vend të bombave, një zyrtar i Hezbollahut u ngrit dhe mbajti një fjalim duke deklaruar se atje ishin vrarë vetëm civilë, gra dhe fëmijë të pafajshëm të vrarë nga “terroristët” izraelitë. (Ata nuk na çuan në vendet ku Hassan Nasrallahu dhe komandantët e tjerë ishin goditur.) Gazetarët nxorën mikrofonat për të regjistruar çdo fjalë të tij. Disa u ngjitën mbi malet e rrënojave, duke pirë duhan në disa vende, duke dalë para njëri-tjetrit për të marrë pozat më të mira.

Në një vend, pashë një burrë që rrëshqiti pranë turmës për të hyrë në dyqanin e tij të riparimit të automjeteve. Shkova dhe e pyeta nëse mund të flisnim. Ai më tha se kishte zgjedhur këtë moment për të kontrolluar dyqanin e tij pasi kishte dëgjuar për turneun mediatik të Hezbollahut, “sepse e di që izraelitët nuk do t’ju bombardojnë juve”.

Ai kishte të drejtë. Operatorët izraelitë të dronëve ndoshta e panë të gjithë shfaqjen e çuditshme nga qielli. Mund të dëgjoje dronët që gumëzhinin me zë të lartë gjatë gjithë ditës dhe gjithë natës në Bejrut. Disa njerëz më thanë se zhurma nuk i linte të flinin. Njerëzit i quajnë me shaka Umm Kamel, ose “nëna e Kamelit”, një lojë me emrin e llojit të dronëve MK. Është një përpjekje për të zbutur një realitet që është shumë i frikshëm për shumicën e libanezëve: Izraeli mund t’i godasë ata në çdo kohë. Pasi mekaniku i Dahiehut bëri komentin e tij, e gjeta veten duke parë qiellin dhe duke pyetur veten se si u regjistrua në ekranet e dronëve të izraelitëve. A mund ta shohin numrin tim të telefonit amerikan? A isha unë, si qytetar dhe gazetar i SHBA-së, një zonë lëvizëse pa autorizim vrasjeje?

Teknologjitë e vëzhgimit të Izraelit kanë sjellë një lloj të ri intimiteti në këtë luftë. Në shtator, Izraeli shpërtheu mijëra biperë që i kishte shitur në mënyrë të fshehtë Hezbollahut muaj më parë, duke plagosur anëtarët e grupit teksa kryenin rutinat e tyre të përditshme. Disa nga viktimat u goditën në ijë, ndoshta edhe u zhburrnuan, sepse kishin biperë në ijë. Të tjerë humbën sytë dhe duart. Fola me një mjek në një nga spitalet më të mira të Libanit, i cili përshkroi kaosin e asaj dite, kur dhjetëra të rinj u shtruan pa regjistruar emrat e tyre – një shkelje e protokolleve të zakonshme, por Hezbollahu nuk do të hiqte dorë nga identitetet e anëtarëve të tij. Një mjek tjetër më tha se kishte marrë disa burra të plagosur nga biperët, të cilët ishin të gjithë të listuar vetëm si “George”, një emër tipik i krishterë. E la të kalonte.

Edhe përpjekjet e Izraelit për të minimizuar viktimat civile kanë krijuar një afërsi të çuditshme me armikun. Shumica e njerëzve që njoh në Liban shikojnë burimin X të Avichay Adraee, një zyrtar ushtarak izraelit arabishtfolës, i cili poston paralajmërime për sulmet e ardhshme. Por izraelitët gjithashtu bëjnë thirrje për banorët individualë në zonat e rrezikuara. Fola me një grua 34-vjeçare të quajtur Layal, e cila më tha se shumë njerëz në fshatin e saj jugor, përfshirë prindërit e saj, kishin marrë telefonata nga zyrtarët izraelitë duke u thënë të evakuoheshin. “Por disa njerëz bëjnë shaka, duke u shtirur se janë izraelitë,” më tha ajo dhe kjo shkaktoi konfuzion. Duhet të isha dukur i hutuar, sepse Layal shtoi – si për të shpjeguar – se disa nga shakaxhinjtë ishin refugjatë sirianë. Shumë prej refugjatëve e urrejnë Hezbollahun, i cili dërgoi luftëtarët e tij për të forcuar regjimin sirian gjatë luftës brutale civile të atij vendi.

Layal më tha se një nga fqinjët e saj, një grua me emrin Ghadir, kishte marrë një telefonatë në fund të shtatorit nga dikush që fliste arabisht me theks palestinez. “A je Ghadiri?” tha zëri. Ajo e mohoi. Telefonuesi i vuri emrin burrit të saj, fëmijëve të saj, dyqanit përballë rrugës. Çdo detaj ishte i saktë. Telefonuesi i tha të largohej nga apartamenti i saj. Ghadiri pa dëshirë e bëri këtë, dhe atë natë e gjithë ndërtesa e saj u shkatërrua në një sulm ajror. Layal iku menjëherë pas kësaj, pa pritur një telefonatë; kur e takova, ajo jetonte në një shtëpi me qira në mal.

Atë natë, nga çatia e errët e hotelit tim në Bejrut, pashë flakët portokalli që shpërthyen lart nga skaji jugor i qytetit, si pasojë e një sulmi ajror. Dukej si një vullkan duke shpërthyer. Tingujt e frikës vinin nga një grup të rinjsh libanezë në një tavolinë pranë meje; ata mbajtën celularët për të kapur skenën, postuan fotot e tyre në mediat sociale dhe u kthyen te koktejet e tyre.

Hezbollahu ka një histori të dhunshme brenda Libanit dhe armiqtë e tij të brendshëm tani po nuhasin erën për shenja dobësie. Njëri prej tyre është Achraf Rifi, ish-kreu i një prej agjencive kryesore të sigurisë në Liban. Pothuajse dy dekada më parë, hetuesit e Rifit ndihmuan në identifikimin e operativëve të Hezbollahut që kishin organizuar vrasjen e një vargu figurash publike libaneze, duke filluar me ish-kryeministrin Rafiq Hariri në vitin 2005. Ai bombardim shkatërroi një bllok të tërë në bregdetin e Bejrutit dhe vrau 23 njerëz. Puna e ashpër e policisë së Rifit ekspozoi publikisht gatishmërinë e Hezbollahut për të vrarë këdo që i pengonte. Gjithashtu e vendosi atë në listën e objektivave të grupit.

Rifi është 70 vjeç, me një shpinë me probleme dhe jeton në një apartament të mobiluar në mënyrë elegante në qendër të Tripolit. Kur shkova për ta parë atje, ai më nxori në tarracë dhe më tregoi në errësirën e mbrëmjes në një pengesë të kuqe të trafikut në anën e largët të rrugës. Ky vend, tha ai, ishte vendi ku një makinë e mbushur me 300 paund tritol ishte parkuar kur shpërtheu në gusht 2013, një nga dy bombat e njëkohshme në qendër të Tripolit që vrau 55 njerëz. Rifi më tha se bombardimi i makinës ishte një operacion i përbashkët i Hezbollahut dhe inteligjencës siriane dhe se kishte për qëllim ta vriste atë. Ai ishte brenda në atë moment dhe u trondit, por jo i lënduar rëndë.

Rifi i njeh mirë të dyja palët në këtë luftë: Jo vetëm që ishte objektivi i atij bombardimi të Hezbollahut, por si kreu i Forcave të Sigurisë së Brendshme, ai u njoh me spiunazhin izraelit duke çmontuar 33 qeliza izraelite brenda Libanit (tre prej tyre ishin në Hezbollah. ). Lufta kundër spiunazhit izraelit ishte një nga objektivat e paktë që ai dhe Hezbollahu ndanë. Rifi më tha se infiltrimi i suksesshëm i Izraelit në Hezbollah, i cili e ndihmoi atë të vriste shumë nga udhëheqësit e lartë të grupit, u bë i mundur gjatë viteve që grupi kaloi duke luftuar në Siri për të mbrojtur regjimin e Bashar al-Asad. Jashtë terrenit të tyre, ushtarët e Hezbollahut u ekspozuan ndaj mbikëqyrjes izraelite. Lufta siriane krijoi gjithashtu mundësi për vetë-pasurim dhe korrupsion brenda organizatës – një problem që u përkeqësua me kolapsin e mëvonshëm ekonomik të Libanit, pasi njerëzit në nevojë mund të tundoheshin të spiunonin në këmbim të parave izraelite.

Rifi më tha se mendonte se rreth 20 për qind e komandantëve të Hezbollahut në gradat e mesme dhe të larta ishin vrarë në operacionet e Izraelit këtë vjeshtë, duke përfshirë disa nga udhëheqësit më efektivë të grupit. Ai tha se mendonte se gjakderdhja do të vazhdonte. Si kritik i Izraelit, ai nuk do të shpresonte të shihte Hezbollahun të çarmatosur në këtë mënyrë. Por puna po bëhet.

“Periudha iraniane ka përfunduar, mendoj”, më tha Rifi. “Në Liban, Siri, Irak, Jemen.”

Ai mund të ketë të drejtë. Vdekja e Nasrallahut – figura më e fuqishme në Liban – u ndje si fundi i një epoke për shumë njerëz dhe ndezi një furi spekulimesh ankthioze se çfarë do të ndodhë më pas. Humbja e Hezbollahut, nëse vjen, nuk është aspak e sigurt se do të sjellë paqe apo rend. Ditë pas dite, dëgjova njerëz që plaçkisnin kapitujt e kaluar të historisë së Libanit për të gjetur të dhëna për të ardhmen.

Një natë në Tripoli, dëgjova një grup miqsh që debatonin për orë të tëra për një vakt të shijshëm në një restorant nga ferma në tryezë të quajtur Crop. (Restauratorët libanezë kanë mësuar t’i marrin luftërat me hapa të shpejtë.) Një nga të ftuarit, një administrator lokal i qytetit që kishte kaluar vite jashtë vendit, mbajti një fjalim të ashpër rreth dështimit të Libanit për t’u bashkuar si një vend. “Unë nuk shoh askënd që beson në një komb të quajtur Liban,” tha ai. “Unë shoh të krishterët, sunitët, shiitët, druzët – secili është besnik ndaj komunitetit apo partisë së tij. Nuk ka asnjë interes publik”.

Një historian i ri i quajtur Charles al-Hayek e ndërpreu dhe filloi të argumentonte me pasion se Libani nuk ishte shpresa e kaluar. Vendi kishte tipare të veçanta që e dallonin nga vendet e tjera arabe: traditat e diversitetit fetar, demokracia, arsimi i lartë, liria individuale dhe publike. Këto mund të ndihmojnë Libanin të krijojë një kompakt shoqëror më të shkolluar.

Një mysafir i tretë filloi të argumentonte se Libanit i duhej një udhëheqës i fuqishëm me mbështetjen perëndimore për të mposhtur projektin iranian dhe për të gjetur një rrugë të re përpara. Hayek tundi kokën me padurim. Bota arabe, tha ai, ishte gjithmonë duke bërtitur për një rajul mukhalis – fjalë për fjalë, një “njeri që i përfundon gjërat”. Kjo kërkim për një lider karizmatik kishte përfunduar gjithmonë në tirani, tha Hayek. E njëjta gjë ishte e vërtetë për thirrjet sektare të Libanit për klientët e huaj – Franca për të krishterët, Arabia Saudite për sunitët, Irani për shiitët. Vendi duhet të mësojë të qëndrojë më vete, tha Hayek, dhe fundi i hegjemonisë iraniane mund të ofrojë një mundësi.

Në një darkë tjetër, kjo në lagjen Sursock të Bejrutit, zonja – një grua e veshur me magjepsje në moshën e mesme të hershme – u kërkoi të gjithëve në tryezë të përshkruanin skenarët e tyre më të mirë dhe më të keq për Libanin. Një i ftuar thirri mundësinë e luftës civile dhe një tjetër tha: “Lufta civile? Hajde, luftërat civile janë të shtrenjta. Nuk kemi para.” Njerëzit qeshën. Por ai nuk po tallej. Kolapsi ekonomik i Libanit është aq i rëndë sa fraksionet politike të vendit – të cilat, përveç Hezbollahut, nuk kanë luftuar për dekada – u mungojnë armët dhe municionet për të mbajtur një konflikt serioz.

Në një moment, zonja hodhi një vështrim të turpshëm nëpër dhomë dhe tha: “Të lutem, dua të di se kush është urologu më i mirë në Bejrut.”

Pse? pyeti dikush.

“Sepse unë do ta pyes atë se kush ka topat më të mëdhenj në Liban dhe ai njeri do të na shpëtojë.”

Njerëzit qeshën. Por përsëri, nuk ishte vetëm një shaka. Shumë libanezë me të cilët fola ishin të dëshpëruar për një deus ex machina dhe dukej se donin shumë më tepër se një politikan në formën e njohur. Vështirësitë financiare të vendit, së bashku me shpërthimin që shkatërroi portin e Bejrutit në vitin 2020, kanë ekspozuar shthurjen e klasës politike të Libanit. Siç më tha një mik libanez, ju shkoni në politikë në Liban për të fituar para, jo për t’i shërbyer interesit publik. Korrupsioni nuk është një nënprodukt; është thelbi i sistemit. Si rezultat, biseda për një udhëheqje të re ka tentuar të sillet rreth ushtrisë libaneze, e përshkruar shpesh si institucioni i fundit kombëtar i paprekur i vendit. Dëshira e shumë njerëzve është për dikë që do të ushtrojë fuqinë e ushtrisë kundër Hezbollahut, do të shkatërrojë të gjithë sistemin politik të korruptuar dhe do të ndërtojë një më të mirë: Al Rajul al Mukhalis.

Ndërmjetësuesit e pushtetit të Libanit janë bllokuar që nga skadimi i mandatit të presidentit të mëparshëm në vitin 2022 – askush nuk e ka pasuar ende atë – dhe administrata Biden ka bërë presion për një zgjedhje të re që mund të fuqizojë një qeveri të gatshme për të sfiduar Hezbollahun. Presidenca libaneze është e rezervuar për një të krishterë maronite (secila nga postet e larta drejtuese në qeverinë e Libanit i caktohet me ligj një komuniteti të caktuar fetar). Kreu aktual i ushtrisë, Joseph Aoun, kualifikohet. Por edhe nëse mund të mbaheshin zgjedhje – gjë që është e vështirë të imagjinohet në kaosin e kësaj lufte – pushtetet e Aoun do të kufizoheshin nga sistemi libanez i ndarjes së pushtetit.

Disa nga bisedat që kisha dëgjuar për dëshirën e zjarrtë për një ndërhyrje ushtarake ia transmetova një oficeri të lartë në pension të ushtrisë libaneze, i cili është i afërt me Aoun dhe i njohur me të menduarit e tij. U takuam në një klub oficerësh në qytetin malor Baabda, pranë selisë së ushtrisë, në një pronë të gjelbëruar në një kodër që dikur i përkiste një princeshe kuvajtiane. Përmes degëve të drurëve të kedrit, ne patëm një pamje të lavdishme të Bejrutit shumë më poshtë dhe të Mesdheut përtej.

Oficeri, i rruar dhe me veshje civile, më tha se ushtria nuk do të largohej kurrë nga roli i saj i përcaktuar me kushtetutë. Edhe nëse Hezbollahu do të dobësohej ndjeshëm, marrja e tij do të shkaktonte një luftë civile. Unë pyeta për mundësinë e çarmatosjes së Hezbollahut – aspiratën e zjarrtë të rivalëve të tij vendas dhe kundërshtarëve të huaj. Ai tha: “I vetmi që mund të çarmatosë Hezbollahun është Irani”. Dhe kjo, tha ai, mund të ndodhë vetëm në kontekstin e një zgjidhjeje politike midis Iranit dhe Shteteve të Bashkuara, armikut të tij më të fuqishëm. Ishin fjalë kthjelluese. Në thelb, ai më thoshte se Libani nuk ka fjalë për të ardhmen e tij.

Deri më tani, askush nuk e di me siguri se sa forcë i ka mbetur Hezbollahut. Pavarësisht goditjes së gradave të saj të larta dhe vendimmarrësve, ajo ka një trupë të fuqishme luftëtarësh në Libanin jugor që mund të veprojnë në mënyrë të pavarur. Por me kalimin e kohës, oficeri më tha: “Hezbollahu do ta ndjejë mungesën e parave. Ky do të jetë problemi më i madh. Dhe kur Shiitët të kthehen në jug, kush do të rindërtojë?”

Teksa fluturoja nga Bejruti, pashë tym që ngrihej nga rrënojat jo shumë larg aeroportit. Middle East Airlines – transportuesi kombëtar i Libanit – është ende duke operuar, por kompanitë e tjera nuk janë më të gatshme të marrin rrezikun. Është bërë aq e vështirë për të blerë një biletë në dalje, saqë disa njerëz po flenë jashtë aeroportit, duke shpresuar për anulime. Të tjerë flasin për arratisje me varkë në Qipro nëse gjërat përkeqësohen. Më shumë se 300,000 refugjatë sirianë që ikën në Liban gjatë luftës civile të vendit të tyre janë arratisur përtej kufirit gjatë muajit të kaluar, një dëshmi e thellësisë së frikës së tyre.

Ndërsa avioni u rrëzua dhe ngrihej nga aeroporti i Bejrutit, pasagjerët mund të shihnin Mesdheun në njërën anë, që shkëlqente në diell. Por e dukshme në drejtimin tjetër, pak përtej pistës, ishte diçka që ofronte një aluzion për luftën që po shpërthej tani në Liban: një copë e rrëmujshme magazinash dhe kasollesh që ishin ngritur gradualisht gjatë viteve 1980, të ndërtuara nga emigrantët shiitë nga jugu, me pak ose aspak mbikëqyrje nga shteti. Tani ata ruajnë mallra të të gjitha llojeve që fluturojnë brenda dhe jashtë vendit pa asnjë taksë apo tarifë. Një ekonomi në hije, e mundësuar nga forcat e Hezbollahut, ka pasuruar dhe mbështetur gradualisht popullsinë më të gjerë shiite.

Kjo marrëveshje ka qenë thelbësore për fuqinë e Hezbollahut dhe ka lidhur jetën dhe mjetet e jetesës së shumicës së shiitëve të Libanit me besimin revolucionar të regjimit iranian. Shumë kanë frikë se nëse humbasin Hezbollahun, do të mbeten të pambrojtur. Disa nga pleqtë ende i kujtojnë ditët kur shumica e shiitëve ishin të zhytur në varfërinë rurale, të keqtrajtuar jo vetëm nga sektet e tjera të Libanit, por nga sunduesit e tyre gjysmëfeudalë.

Por besimi i tyre tek Hezbollahu po vihet në provë. Një grua shiite, e cila iku nga jugu dhe tani jeton në një shtëpi me qira në male, ma tregoi zhgënjimin e saj. “Një djalë i Hezbollahut na thirri për të thënë ‘Çfarë ju nevojitet?’, por ai nuk kishte shumë për të ofruar,” tha ajo. “Vetëm jastëkë. Kërkova ilaçe për fëmijët, por nuk na sollën asgjë. Para luftës, Hezbollahu tha se ata kishin një plan emergjence. Ku është plani?”

Disa njerëz bënë krahasime të hidhura me reagimin e Hezbollahut ndaj luftës së vitit 2006 që ai luftoi me Izraelin. Në atë kohë, drejtuesit e grupit kishin nisur shpejt një fushatë energjike ndërtimi, duke premtuar se do të rindërtonin çdo shtëpi që ishte shkatërruar. Vullnetarët e rinj me tabela të shkruara hynë në rrethet shiite brenda disa orësh pas armëpushimit, duke shpërndarë para, ushqim dhe furnizime. Vështirë se dikush pret që kjo të ndodhë përsëri. Nëse nevojat e refugjatëve vazhdojnë të mbeten të paplotësuara, Hezbollahu mund të humbasë mbështetjen. A mundet që kjo të bëjë të mundur një epokë të re në Liban, pa diktatet e Teheranit?

Besnikët e Hezbollahut rrallë i ndajnë ndjenjat e tyre me të huajt. Por unë mora një paraqitje të shkurtër të atmosferës brenda grupit nga një grua e re, vëllai i së cilës, një luftëtar i Hezbollahut, ishte vrarë në një sulm ajror izraelit në fund të shtatorit. E takova nëpërmjet një shoqeje në qytetin malor të Alejit, ku ajo ishte strehuar.

Emri i vëllait të saj ishte Hamudi dhe ai ishte një militant i pamundur. “Ai nuk u lut,” më tha motra e tij. (Ajo më kërkoi që të mos e zbuloja emrin e saj apo mbiemrin e familjes.) “Nëna ime tha: ‘Nuk do të bëhesh dëshmor; ti nuk falesh.” Disa në familje – e cila është shumë besnike ndaj Hezbollahut – thanë se Hamudi dukej pothuajse një ateist. “Ai nuk e lexoi Kuranin”, tha motra e tij. “Ai dëgjonte muzikë. Është haram” – e ndaluar – “të prekësh vajzat”, por Hamudi, një 25-vjeçare trupmadh me faqe rozë dhe një buzëqeshje infektive, i donte gratë dhe nuk u përpoq ta fshihte.

Ai ishte një producent filmash dhe montazher dhe e kishte mësuar vetë zanatin, duke u ngjitur nga asistent produksioni në operator kamerash dhe dizajner ndriçimi. Ai filloi firmën e tij, duke bërë bobina të mediave sociale për restorante dhe kompani veshjesh dhe kafene. Kur u shpërngul nga fshati jugor i familjes në Bejrut, ai gjeti një apartament, jo në Dahieh, por në lagjen më kozmopolitane Hamra, ku shpesh rrinte jashtë duke festuar vonë me miqtë.

Motra e tij më tregoi foto dhe video në telefonin e saj: Hamoudi duke u tundur nën tingullin e muzikës në makinë, duke i prerë flokët, duke u endur në plazh. “Ai ishte miku im, vëllai im, kutia ime e sekreteve,” tha ajo me sytë e mbushur me lot. “Ai tek i cili shkoj i pari në trishtimin dhe lumturinë time.”

Hamudi ka qenë gjithmonë i ndarë mes traditës familjare të muqauama, rezistencës, dhe joshjes së Bejrutit dhe magjepsjes së tij. Vetëm në fund të verës u kthye në shtëpinë e familjes në jug. Deri atëherë, sulmet ajrore izraelite ishin bërë më të shpeshta, lajmet gjithnjë e më të zymta. Një mik 17-vjeçar në fshatin e familjes u plagos rëndë kur një pager shpërtheu në dorën e tij në mes të shtatorit, tha ajo. Babai i djalit u vra menjëherë më pas. Ditën që Nasrallahu u vra, ajo thirri Hamudi dhe i kërkoi të vinte në Bejrut për ta ngushëlluar. Ai tha se nuk mundej. Ishte në të njëjtën ditë kur ai u bashkua zyrtarisht me Hezbollahun si një luftëtar, tha motra e tij.

Hamudi dukej se e kishte pranuar vdekjen e tij sapo u bashkua. Madje, ai lau veten ashtu siç duhej të bënin dëshmorët, dhe bëri një video martirizimi, më tha ajo – ajo nuk e dinte nëse të gjithë rreth tij dukej se po vdisnin, apo sepse i ishte caktuar një mision. Por të nesërmen, një bombë izraelite goditi shtëpinë ku ishin strehuar Hamudi dhe dy luftëtarë të tjerë të Hezbollahut, duke i vrarë të gjithë. Motra më tha se e kishte dyshuar edhe para se të merrte lajmin. “Ndjeva diçka,” tha ajo. “Vite më parë, ai pati një aksident me motor dhe unë ndjeva diçka në momentin e dytë që ndodhi. Këtë herë, e njëjta gjë.”

Hezbollahu nxori ​​një poster që mbante foton e Hamudit dhe emrin e tij, me alfabet arabisht që deklaronte martirizimin e tij. Këto postera i shihni në të gjithë Dahiehun dhe në Libanin jugor këto ditë, gjithmonë me fytyra të reja. Familja e Hamudit ende nuk ka mundur të bëjë një varrim, sepse fshati i tyre është ende shumë i rrezikshëm. “Kur ta shohim varrin e tij, atë ditë ai do të vdesë përsëri,” tha motra e tij. “Do të duket si dita e parë.”

Motra e Hamudi është një muslimane e devotshme dhe një mbështetëse e Hezbollahut. Kam takuar shumë gra si ajo në Liban dhe prisja që ajo të mbante një fjalim për fitoren e ardhshme të rezistencës, ose të më siguronte se nuk do të dorëzohej kurrë. Por ndërsa fshiu lotët, nuk tha asgjë të tillë.

“Po mendoj të largohem nga ky vendi,” tha ajo. / The Atlantic – Syri.net