Pa i kaluar 24 orë në Shqipëri, katër nga 16 migrantët që u dërguan në qendrat e migrimit atje, u kthyen në Itali – dy sepse ishin të mitur, ndërsa dy të tjerë për shkak të problemeve shëndetësore.

“E kemi të parashikuar me marrëveshje që këto raste të mos i pranojmë ne – i merr Italia”, tha për Radion Evropa e Lirë drejtori i Portit të Shëngjinit, Sander Marashi.

Që nga nëntori i vitit të kaluar – kur Italia bëri të ditur se procedurat e azilit për burrat nga shtete “të sigurta” do të transferoheshin në Shqipëri – grupet e të drejtave të njeriut bënë thirrje që kjo marrëveshje të rishqyrtohej.

Thirrjet e tilla dhe letrat e hapura, përplot kritika, vazhduan edhe pas mbërritjes së migrantëve të parë në Portin e Shëngjinit më 16 tetor.

Për strehimin e deri në 36 mijë migrantëve në vit, Italia ka paguar ndërtimin e dy qendrave në Shqipëri – pranë Portit të Shëngjinit dhe në fshatin Gjadër të Lezhës.

Por, me gjithë deklarimet nga institucionet në Shqipëri dhe Itali, organizata joqeveritare (OJQ) dhe grupe të të drejtave të njeriut thonë se marrëveshja përbën shkelje të shumta të ligjeve ndërkombëtare dhe të drejtave të njeriut.

Vlerësimi i situatës së migrantëve

Marrëveshja parasheh që në Shqipëri të dërgohen migrantët burra që vijnë nga shtete që Italia beson se kanë sisteme të qëndrueshme ligjore dhe politike, ku migrantët nuk vlerësohet se janë në rrezik përndjekjeje.

Në listën e këtyre shteteve përfshihen: Tunizia, Algjeria, Egjipti, Kameruni, etj.

Megjithatë, grupet e të drejtave të njeriut thonë se këto shtete nuk janë të sigurta për të gjithë banorët, për shkak të shkeljeve të shumta të dokumentuara të të drejtave të njeriut.

Kur migrantët të shpëtohen në Detin Mesdhe, në tentim për të hyrë në Itali, autoritetet nuk do të bëjnë vlerësim të mirëfilltë të situatës së tyre, paralajmëron Elisa de Pieri, hulumtuese në Amnesty International.

“Do të jetë një vlerësim shumë i përgjithshëm. Mendoj se, nga perspektiva e të drejtave të njeriut, kjo është pika më e dobët e të gjithë procedurës: pamundësia për ta vlerësuar me të vërtetë situatën e një personi që mund të jetë i cenueshëm, për arsye që s’janë të dukshme menjëherë”, thotë De Pieri për Radion Evropa e Lirë.

Orientimi seksual e gjinor dhe përkatësia etnike, fetare e politike mund të bëjnë që një person të jetë i përndjekur edhe në shtetet që Italia i cilëson të sigurta.

Moskonsiderimi i këtyre specifikave shihet si çështje problematike edhe nga Klejda Ngjela, nga zyra e Civil Rights Defenders (CRD) në Shqipëri.

“Ndarja e bazuar në shtetësinë e tyre rrezikon të çojë në diskriminim dhe rrit rrezikun e arbitraritetit në procesin e azilit, pasi kufizon mundësinë për t’i marrë në konsideratë pretendimet specifike për azil të individëve, që janë një element shumë i rëndësishëm i këtij procesi”, thotë Ngjela për Radion Evropa e Lirë.

Edhe De Pieri, edhe Ngjela theksojnë se do të jetë shumë e vështirë të verifikohet edhe mosha e migrantëve, për të përcaktuar nëse dikush është nën 18 vjeç apo jo.

Rreziku i ndarjes së familjeve

Kur migrantët të shpëtohen nga anijet italiane në Detin Mesdhe, teksa tentojnë të hyjnë në Itali, ata do të ndahen në grupe që do të dërgohen në Itali dhe grupe që do të dërgohen në Shqipëri.

Grave dhe fëmijëve do t’u përpunohen kërkesat për azil në Itali.

Atyre do t’u bashkohen edhe burra, por vetëm ata që vijnë nga vende që Italia i cilëson të rrezikshme.

Ky klasifikim rrezikon që familjet që vijnë nga vende që Italia i cilëson të sigurta, të ndahen, pasi që burrat dërgohen në Shqipëri, ndërsa gratë dhe fëmijët shkojnë në Itali.

Udhëtime të gjata në det

Për burrat që dërgohen në Shqipëri, udhëtimi i tyre pas ikjes nga vendi i tyre i origjinës, do të zgjatej edhe më tej.

Migrantët e parë që arritën në Shqipëri, ishin nga Egjipti dhe Bangladeshi. Ata u shpëtuan nga anija e marinës italiane, Libra, më 14 tetor, ndërsa arritën në Shqipëri më 16 tetor.

Vetë kjo zgjatje e udhëtimit është shkelje e ligjeve ndërkombëtare, thotë De Pieri.

“Udhëtimet e tyre do të jenë shumë më të gjata, rreth dy apo tri ditë më të gjata. Kjo është shkelje e Ligjit të detit, që kërkon që njerëzit të zbarkohen sa më shpejt që të jetë e mundur në një port të sigurt”, thotë ajo.

Konventa Ndërkombëtare për Sigurinë e Jetës në Det (SOLAS), Konventa Ndërkombëtare për Kërkim dhe Shpëtim Detar (SAR), Konventa e Kombeve të Bashkuara për Ligjin e Detit (UNCLOS) dhe udhëzimet e Organizatës Ndërkombëtare të Migrantëve për Trajtimin e Personave të Shpëtuar në Det parashohin një gjë të tillë.

Ndalesat automatike dhe heqja e lirisë

Pasi migrantët ta bëjnë kërkesën për azil, në shumicën e vendeve të BE-së atyre u lejohen lëvizja e lirë, punësimi dhe arsimimi.

Edhe në Itali, azilkërkuesit që presin për kohë të gjatë për vendim në aplikimin e tyre, kanë të drejtë pune.

Por, migrantët që arrijnë në Shqipëri, do të jenë të bllokuar brenda dy qendrave, të vëzhguar vazhdimisht nga kamera sigurie dhe policë e ushtarë italianë, si dhe të rrethuar me mure të larta përtej të cilave s’mund të dalin.

“Për shkak të mënyrës se si do të funksionojë sistemi, njerëzit do të jenë në arrest automatik, nga momenti që shpëtohen. Gjendja e zakonshme e një personi duhet të jetë liria, dhe çdo kufizim i asaj lirie duhet të jetë në proporcion dhe i përcaktuar në bazë të rrethanave të individit”, thotë De Pieri.

Edhe Ngjela thotë se pas kërkesës për azil, migrantët në Shqipëri do të trajtohen si migrantë të paligjshëm dhe do të privohen nga “e drejta e lëvizjes, punësimit, arsimit etj.”.

Vështirësitë në procedurat e azilkërkimit

Ngjela dhe De Pieri shqetësohen se migrantët në Shqipëri nuk do t’i kenë të gjitha kushtet për të bërë një kërkesë bindëse azili, për shkak të qasjes së kufizuar në përfaqësim ligjor dhe burimeve të pamjaftueshme.

De Pieri thotë se probleme të tilla tashmë janë dokumentuar në qendrat në Itali dhe se transferimi i procedurave në Shqipëri vetëm se i shton “vështirësitë logjistike, burokratike dhe financiare”.

Ngjela thotë se problematik është edhe fakti që autoritetet italiane thonë se migrantëve në Shqipëri do t’u procesohen kërkesat për azil brenda 28 ditëve, kurse për kërkesat në Itali mund të kalojnë deri në gjashtë muaj apo një vit.

“Këtu pretendohet që kërkesat shqyrtohen në 28 ditë, ndërkohë që shqyrtimi mund të jetë më i gjatë atje ku janë të gjitha institucionet e gjyqësorit dhe dhënies së shërbimeve. Kjo mbetet e paqartë”, thotë Ngjela.

“Në marrëveshje nuk parashihen pasoja për shkeljen e këtij afati. Kjo mund të rezultojë në heqje të padrejtë të lirisë së lëvizjes për azilkërkuesit, si dhe cenim të parimit ndërkombëtar të moskthimit”, shton ajo.

Transferimi i përgjegjësive të BE-së jashtë kufijve

Marrëveshja mes Italisë dhe Shqipërisë reflekton një trend më të gjerë në politikën e migracionit të BE-së, për kalimin e përgjegjësive të kujdesit për migrantë te vendet më të varfra jashtë BE-së.

Pas kërkesave për adoptim të një plani të ngjashëm si të Italisë nga një numër i shteteve anëtare të BE-së, edhe presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, ka shprehur gatishmëri për krijimin e qendrave të tilla jashtë BE-së për procesim të kërkesave për azil.

Sipas Italisë, procesimi i migrantëve jashtë BE-së mund të shërbejë për ta ulur numrin e azilkërkuesve. Vitin e kaluar, shtetet e BE-së pranuan rreth 1.1 milion kërkesa për azil. Rreth 12 për qind e këtyre azilkërkuesve kishin destinacion Italinë.

De Pieri e quan këtë “një rreth vicioz racizmi”, pasi këto marrëveshje prekin kryesisht njerëzit e diskriminuar në baza racore, duke zhvendosur barrën e mbrojtjes së tyre te vendet më të varfra.

Deri më tani, Shqipëria ka insistuar se nuk do të pranojë të strehojë migrantë të tjerë për shtete të tjera. Por, Ngjela është e pasigurt nëse ky qëndrim do t’u rezistojë presioneve potenciale në të ardhmen.

“Është bërë e qartë disa herë tashmë që ka pasur kërkesa të tjera nga vende evropiane për ta bërë të njëjtën gjë – [kërkesa] të cilat deri më tani janë refuzuar nga Qeveria shqiptare, por kjo nuk jep garanci nëse ato do të refuzohen edhe në të ardhmen”, thotë Ngjela.

Bashkë me 28 organizata të tjera joqeveritare, CRD-ja ishte nënshkruese e një letre të hapur për Qeverinë e Shqipërisë, në të cilën kërkohej që marrëveshja të rishqyrtohej.

Por, as autoritetet italiane e as ato shqiptare nuk kanë lënë të kuptohet që kjo marrëveshje do të kthehet prapa, pavarësisht kritikave.

Për De Pierin, kjo sinjalizon se “këto janë kohë të vështira për të drejtat e njeriut”.

Radio Evropa e Lirë