Epiri dhe Dodona njihen në botën akademike perëndimore dhe më gjerë me përkatësi helene, në kundërshtim me burimet historike që i kanë njohur si pellazgo-ilire. Të gjithë autorët e antikitetit e kanë vendosur kufirin verior të Helladës me Gjirin e Ambraqisë, kurse grekët e sotëm kërkojnë t`i japin Epirit një qytetërim helen 4.000 vjeçarë. Këto paradokse të pretendimeve helene e kanë tjetërsuar historinë dhe qytetërimin e Epirit. Po si kanë mundur helenët që të bindin botën akademike perëndimore dhe më gjerë duke i shitur pretendimet e tyre absurde si shkencore? Në këtë tjetërsim të Epirit nga pellazgo-ilire në helene përgjegjësinë kryesore e kanë institucionet shkencore të trojeve shqiptare dhe veçanërisht ato të Shqipërisë që kurrë nuk i kanë kundërshtuar pretendimet e tyre absurde, por duket sikur ka një dakordësi midis akademikëve të Tiranës dhe atyre të Athinës. Nuk njihet që nga krijimi i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë (1972) dhe deri më sot një debat shkencor midis këtyre dy akademive edhe kur pretendimet e Athinës në librin “Epirus 4000 years of greek histori and civilization” (Epiri 4000 vjet histori dhe qytetërim grek), Athinë 1997, janë pretendime shoviniste, lehtësisht të rrëzueshme, që nuk kanë asgjë të përbashkët me të vërtetën historike.
Po si arriti Athina akademike të bind institucionet shkencore perëndimore për ta njohur Epirin pellazgo-ilir si qytetërim dhe kulturë helene? Përgjigjia është se gjithçka ka ndodhur nga tjetërsimi i të vërtetave historike.
Manipulimi i parë ka të bëjë vendndodhjen e Dodonës.
Vendosja e Dodonës në luginën e Carakovistës nuk u bë mbi bazën e ndonjë hipoteze ku ndonjë dëshmi e autorëve të antikitetit ta vendoste Dodonën në mes të Epirit apo topografia që ata paraqesin të përputhej me luginën e Carakovistës. Prandaj Konstantin Karapanos e fillon studimin e tij kështu:
“Tempulli i Dodonës, me gjithë famën e tij, deri më tani ishte pothuajse i panjohur. Autorët grekë dhe latinë na japin informacione shumë të paplota, të cilat nuk janë të mjaftueshme për të na dhënë një ide se çfarë ai ishte, as për të na treguar vendin e saktë të vendndodhjes së tij.”
Sipas vetë Karapanos, nuk u gjendën burime të autorëve të antikitetit që ta vendosnin Dodonës në luginën e Carakovistës. Ky pohim i Karapanos është i vërtetë, sepse autorët e antikitetit e kanë vendosur Dodonën në veri të Epirit, në tokën e Molosisë, kurse lugina e Carakovistës ndodhet në mes të Epirit. Një njeri me logjikë normale nuk mund ta pranojë që dëshmitë e autorëve të antikitetit ta vendosnin Dodonën në veri të Epirit dhe gjetjet arkeologjike të gjendeshin në mes të Epirit.
Vendndodhja e Dodonës në jugperëndim të Janinës, në luginën e Carakovistës, është kundërshtuar së pari nga Zoto Mollosi dhe Sami Frashëri. Zoto Mollosi, që duhet të jetë njohur mirë me rezultatet e Karapanos, thotë: “Këto nuk kënaqin asnjë shkrimtar të ri grek, veçse disa shkrimtarë të huaj sipërfaqësorë që nuk e vizituan këtë vend dhe nuk e studiuan truallin e Epirit”
Edhe Sami Frashëri ishte i bindur që Dodona nuk ndodhej në jugperëndim të Janinës:
“Z. Karapano prej Arte, prezanton se, pas disa gërmimeve dhe vjetërsinave arkeologjike të zbuluara ndërmjet Janinës dhe Artës, Dodona duhet të jetë atje e për këtë ka botuar edhe disa broshura; por ky vend nuk përputhet me karakteristikat që na njoftojnë Omiri, historianët e poetët e tjerë të lashtë. Omiri e karakterizon Dodonën me frazat: “shumë në veri”. “tepër e ftohtë dhe me borë”. dhe “shumë e lartë”.
Të dy autorët kanë qenë të qartë në ngritjen e hipotezës se Dodona nuk ndodhej në jugperëndim të Janinës. Dodonën në luginën e Carakovistës nuk e vërtetojnë jo vetëm burimet historike, por as gjetjet arkeologjike. Në të gjitha ato gjetje arkeologjike nuk u gjend asnjë dëshmi që të vërtetonte se ky qytet i përkiste Dodonës. Mundësia e dytë ishte që në ato gjetje arkeologjike të vërtetohej se ky qytet nderonte Di Dodonen. Gjetjet arkeologjike, të zbuluara prej Karapanos dhe arkeologët pas tij, vërtetuan se atje nderohej Di Nao, që do të thotë se kemi të bëjmë me një qytet që nuk ishte ai i Dodonës.
Manipulimi i dytë ka të bëjë me përkatësinë etnike të Dodonës.
Autorët e antikitetit kanë provuar një vazhdimësi të Dodonës si pellazge dhe Epirin si pjesa e mbetur e Pellazgjisë, ku fiset helene nuk arritën dot të shtriheshin në Epir. Kjo vërtetohet me dëshmitë e autorëve të antikitet që në Epir si koloni helene përmendin atë të Ambraqisë. Koloni quhet një fis i huaj i vendosur në tokën e dikujt tjetër. Atëherë Ambraqia nuk do të quhej koloni, në qoftë se Epiri do t`i përkiste Helladës, sepse do të ishin në tokën e tyre.
Po cilat janë argumentet me të cilat helenët e kanë pretenduar Dodonën si faltoren e tyre? Ato janë katër dhe i ka formuluar Konstatin Karapanos. Dodona është helene:
1-sepse faltorja e Delfit ka qenë një faltore helene që i kushtohej Apollonit, atëherë dhe faltorja e babait të tij, Zeusit të Dodonës, është një faltore helene.
2- sepse Dodona ka qenë e respektuar në botën Helene, që vërtetohet nga dhuratat që kanë dërguar në Dodonë.
3- sepse orakulli i Dodonës ka qenë konsultuar deri në shkatërrimin e tij, jo vetëm nga banorët e vendeve përreth, por nga të gjithë popujt e Greqisë.”
4- sepse Dodona ka ushtruar ndikim mbi metrikën dhe muzikën greke.
Karapanos quan provë adhurimin apo admirimin që helenët kanë patur për Dodonën.
As atëherë, as në ditët e sotme, të adhurosh diçka apo dikë nuk do të thotë se të përket ty. Arsyetime të tilla si: meqë Delfi ku nderohej Apolloni ishte një faltore helene, atëherë dhe Dodona ku nderohej Zeusi, babai i Apollonit, është një faltore helene, i kapërcen kufijtë e absurditetit. Hyjnitë nuk kanë trashëgimi biologjike si njerëzit.
Po aq absurd është dhe pretendimi se Dodona është helene, sepse ka ushtruar ndikim mbi letërsinë dhe muzikën greke. I ndikuari nuk mund të pretendojë identitetin e Ndikuesit. Është njësoj sikur ne shqiptarët të pretendojmë se Italia është pjesë e Shqipërisë, meqë muzika italiane ka patur ndikim në muzikën shqiptare. Në ato që thotë Karapanos ka një të vërtetë: që qytetërimi helen e ka zanafillën te qytetërimi i Dodonës, pra, te qytetërimi pellazgo-ilir.
Asnjëra prej atyre që sjell Karapanos nuk është provë, por opinion që është ngritur nga lakmia për ta quajtur Dodonën si produkt të etnisë helene. Lind një pyetje.
Po autorë të tjerë helenë a kanë sjellë ndonjë provë që ta vërtetonin Dodonën si helene? Përgjigjia është se autorët e tjerë pas tij u janë shmangur sjelljes së provave, por e kanë marrë si të mirëqënë faltoren e Dodonës si helene.
Arsyeja e mungesës së këtyre provave është se autorët e antikitetit e kanë quajtur Dodonën ndërtim pellazgjik që nga koha e themelimit të saj, e kanë quajtur pellazge përgjatë gjithë antikitetit. Dodona u bë pjesë e Ilirisë pas pushtimit romak. Që do të thotë se zotëruesit e Dodonës kanë qenë pellazgët dhe ilirët. Arsyetimi i lakmitarëve helenë bëhet akoma më absurd, kur Dodona që ata pretendojnë në luginën e Carakovistës, nuk është Dodona, por qyteti-seli, i ndërtuar për institucionet epirote. Që do të thotë se gjetjet arkeologjike nuk i përkasin Dodonës, rrjedhimisht dhe formulimi se Dodona është helene është një absurditet që i ka dëmtuar dhe po i dëmton rëndë institucionet shkencore, sepse e kanë tjetërsuar dhe shtrembëruar historinë.
Manipulimi i tretë ka të bëjë me manipulimin që lidhet me banorët e Epirit nga pellazgo-ilir në helenë. Gërmimet arkeologjike në luginën e Carakovistës të bëra prej Karapanos dhe ekspozimi i tyre para opinionit shkencor dhe atij publik vërtetuan se ky qytet nuk i përkiste botës helene, por asaj pellazgo-ilire, që ka lidhje të ngushta me banorët e Shqipërisë së Jugut edhe në ditët e sotme. Autorët e antikitetit e kanë vendosur kufirin midis Epirit pellazg dhe Helladës me Gjirin e Ambraqisë. Le të kujtojmë gjeografin Skylaks Kariandensis shek. VI para Krishtit, (i quajtur dhe Pseudo-Skylaks) i cili shkruan: “Pas Molosisë vjen Ambraqia, qytet helen, i cili ndodhet tetëdhjetë stade larg detit. Nga këtu fillon Hellada…” Por edhe autorët e tjerë pas tij si: Efori, Polibi, Straboni etj., madje deri ne shekullin e XIX, e kanë vendosur kufirin midis Epirit dhe Helladës me Gjirin e Ambraqisë.
Në gjithë këtë manipulim ka një zgjidhje dhe kjo fatmirësisht është në dorën e shqiptarëve. Dodona ndodhet në Dëshnicë të Përmetit dhe konkretisht, në shpat të malit Trebeshinë, në juglindje të tij, në perëndim të qytetit të sotëm të Këlcyrës, ku ndodhet kalaja antike dhe poshtë saj një qytet antik me rreth 600 rrënoja; lumi i Dëshnicës 13 km i gjatë si dhe fusha e Këlcyrës me përmasa afërsisht 6 km x 1.5 km. Ky vend përmbush të gjitha të dhënat topografike që kanë dhënë autorët e antikitet se qyteti i Dodonës ndodhej në shpat të malit, në kufijtë e fushës Hellopia dhe lumit Dodon ku gjendej orakulli i lisit. Gjetjet arkeologjike, të gjetura në mënyrë të rastësishme, e plotësojnë më së miri jetëgjatësinë e Dodonës: një sëpatë guri e kohës eneolitike, dy varre ku janë gjendur dy armë bronzi që arkeologët i kanë datuar të shekujve XIV-XIII para erës sonë, medaljoni i mbretit të Maqedonisë, i Perseut, një monedhë e periudhës së vonë romake, si dhe disa furra për prodhimin e qeramikës të gjendura në fushën e Këlcyrës, të datuara si të mijëvjecarit të dytë para Krishtit, e japin të plotë jetëgjatësinë e Dodonës nga eneoliti deri në shekullin e IV pas Krishtit.
Por krye dëshmia që e ka bërë tezën mbi vendndodhjen e Dodonës në Dëshnicë të Përmetit të plotë dhe të sigurt, gjendet te burimet e periudhës romake që lidhen me kohën e perandorit Teodosi I. E gjithë gjeografia fizike e perandorisë romake është e dokumentuar plotësisht, ku Dodona dhe mali Tomar vendosen në luginën e lumit Aos (Vjosës) në kufijtë e Atintanisë dhe Molosisë dhe mali Tomar si mal i përbashkët që ndante Ilirinë nga Epiri. Me këtë tërësi dëshmish të autorëve të antikitetit që përputhen plotësisht me njëri-tjetrin, me gjetjet arkeologjike dhe burimet e Perandorisë romake, vendndodhja e Dodonës në Dëshnicë të Përmetit është plotësisht e vërtetuar.
Shumë njerëz mendojnë se nuk është e rëndësishme vendndodhja e vërtetë e Dodonës përderisa edhe atje ku ajo është vendosur, është një qytet brenda Epirit, që do të thotë është në tokë shqiptare. Mirëpo çdo qytet ka historinë e vet dhe nuk mund të shërbejë si provë edhe për një qytet tjetër. Qytet i luginës së Carakovistës, i pretenduar si Dodona, ka një jetëgjatësi gati dy shekullore (175 vite), kurse Dodona është një qytet, të paktën 2 mijëvjeçarë. Pra ka një jetëgjatësi 10 herë më të madhe.
Nëse qyteti i luginës së Carakovistës është datur nga arkeologët me fillime në mesin e Shekullit të katërt para Krishtit, koha e themelimet të Dodonës është në disa mijëvjeçarë para Krishtit po të gjykojmë nga orakujt e saj si ai i Herkulit dhe i pellazgëve që shkuan në Itali që janë të kohës së para Luftës së Trojës, që do të thotë të mijëvjeçarit të Dytë para Krishtit. Nëse gjykojmë që në kohën e Luftës së Trojës (shek. XII para Krishtit) Dodona ishte një faltore me famë mbi të gjitha faltoret e tjera, do të thotë se ajo famën nuk e mori as për një shekull as për disa shekuj, por mbase themelimi i saj zhytet në mijëvjeçarin e tretë e të katërt para Krishtit. Dodona ka shenjuar qytetërimin e parë në këto brigje të gadishullit ballkanik, rrjedhimisht duhet të jetë ndër qytetet e para të kësaj periudhe.
Pa e njohur Dodonën reale, nuk mund të pretendosh se mund të shkruhet “Historia e shqiptarëve”. Burimet historike duhet të gërshetohen me gërmimet arkeologjike. Deri më sot historia e shqiptarëve është shkruar pa e pretenduar Dodonën si një faltore pellazgo-ilire, duke lënë jashtë historisë së shqiptarëve një qytetërim gati dy mijëvjeçar dhe që është qytetërimi më i rëndësishëm i antikitet. Lënia jashtë e historisë dhe e qytetërimit të Dodonës, do të thotë ta shkurtosh me 2.000 vjet historinë e shqiptarëve duke ia kredituar këtë histori një populli tjetër, atij helen, duke e shtrembëruar dhe tjetërsuar historinë deri në absurditet. Prandaj pa pranuar vendndodhjen e vërtetë të Dodonës, pa kryer gërmimet e duhura arkeologjike në shpat të malit Trebeshinë: te kalaja antike e Këlcyrës dhe 600 rrënojat poshtë saj, pa bërë një debat shkencor në rrafshin evropian për përkatësinë etnike pellazgo-ilire të Dodonës dhe Epirit (që padrejtësisht njihen si helene), Akademia e Shkencave e Shqipërisë, si dhe institucionet shkencore të trojeve shqiptare nuk mund të pretendojnë se po shkruhet “Historia e shqiptarëve”, botim i cili ishte planifikuar të përfundonte vitin e kaluar. Për këto arsye, ky botim që mund të dalë në muajt në vijim, do të jetë një dështim si gjithë botimet e deritanishme, nëse nuk e njohin vendndodhjen e vërtetë të Dodonës, përkatësinë e saj pellazgo-ilire dhe Epirin si vatra e qytetërimit pellazgo-ilir.
I drejtohem grupit të punës që po shkruan librin “Historia e shqiptarëve” sipas njoftimit në shtyp:
1) Akad. Pëllumb Xhufi;
2) Prof. Skënder Muçaj;
3) Prof. Neritan Ceka;
4) Prof. Gjon Berisha, Kosovë;
5) Prof. Sabit Syla, Kosovë;
6) Prof. Saimir Shpuza;
7) Prof. Luan Përzhita;
8) Prof. Ferid Duka;
9) Prof. Adem Bunguri;
9) Akad. Myzafer Korkuti;
10) Prof. Apollon Baçe;
11) Prof. Paskal Milo;
12) Akad. Beqir Meta;
13) Prof. Sonila Boci;
14) Prof. Ledia Dushku;
15) Prof. Marenglen Verli.
Të nderuar akademikë dhe profesor : Mos e shkruan këtë libër për aq kohë sa Dodona të pretendohet në vendin e gabuar dhe Epirit t’i mohohet përkatësia pellazgo-ilire.