[ ngjitur: Plejadat – plejada Steropa – Sky Division, 2023 & Lexica Aperture v2 (AI Engine) ]

(…për nja 14-15 shekuj të gjatë, të gjithë të diturit e botës pandehnin se Ptolemeu e “dinte”. Pastaj doli që as ai nuk e dinte. Pastaj u vërtetua që ai vërtet nuk e dinte : )

***
Në botën reale, në domenin e realitetit jetësor, kategorizimi “mashkullor – femëror” është aq i kudondodhur dhe i pashmangshëm. Dhe po ashtu ka + një “kategori” tjetër, kategori asnjanëse. Përveç mashkullores-femërores është dhe androgjenizmi.

Bukur. Në kuptimin jashtëshkencor (për disa fusha të persiatjes filozofike) dualiteti është parimi kyç i krijimit universal (tekefundit kjo vlen 100% për dualizmin kozmik) i cili dualitet “kushtëzohet” nga forcat e veprimit dhe të tërheqjes. Thuhet se “mashkullorja” është një parim aktiv i universit, ndërsa “femërorja” konsiderohet të jetë parim pasiv.

Mirëpo s’duhet ngatërruar termat, “pasiviteti femëror” nuk është pasivitet por duhet kuptuar si “tërheqje pasive”, ose si “pasivitet aktiv” (dmth. diç si parim aktiv nëpërmjet pasivitetit). Gjoja sikur parimi femëror i përshtat rrethanat universale në mënyrë që gjërat të ndodhin “spontanisht”, vetvetishëm, pothuaj jokushtimisht (anise kjo “pa kushte” do ishte e tepruar). Ndërsa parimi mashkullor përpiqet ta arrijë të njëjtën përmes aktivitetit, përmes ndërmarrjes, përmes aksionit, përmes veprimit.

Me gjuhën e mitologjisë thuhet se Plejadat ishin nimfa, “shtatë motrat” të cilat Zeusi i pati kthyer në yje; Alkiona, Steropa, Meropa, Maia, Teigeta, Kelana, Elektra (pranë tyre shndrisin po ashtu dhe prindërit, babai Atlasi dhe nëna Plejona).

Mitet janë mite, por gjithsesi në hartografinë reale qiellore (në hartat e hemisferave, në hartografinë më të avancuar shkencore) emrat e yjeve ashtu janë, dhe dmth. (meqë emra nimfash) në shqip i bie të jenë “yllka”, jo “yje” : )

Në rregull, figurativisht patjetër, Yjet mund t’jenë Yje dhe Yllkat do jenë Yllka, pse jo! Tekefundit edhe Ptolemeu ashtu mendonte. Por dhe astrologët (filozofët e astrologjisë) thonë se ekzistenca e universit bazohet në ndërveprimin e vazhdueshëm mes parimeve “mashkullore” dhe “femërore”. E lehtë të thuhet, e qartë se ka “tërheqje”, e qartë se ka forca tërheqëse. Madje dhe galaktikat e tërheqin njëra-tjetrën (apo njëri-tjetrin – si ta dimë se cili-a na qenka “cili-a”. I quajmë “galaktika”, aq e lehtë t’i quajmë, por s’e kemi idenë cili është Galaktikusi, e cila Galaktika : )

Kjo që sapo e thamë, tingëllon mjaft e pakuptimtë (pse duhet t’ketë Galaktikusa, do mjaftonin Galaktikat, pse duhet t’ketë Yllka, do mjaftonin Yjet etj. etj.). Por ndoshta s’është dhe aq e “pakuptimtë”. Nëse të vërtiteshim pakëz rreth “faqeve” piramidale të dijeve, i bie se duhet të diskutojmë për gjërat që nuk i dimë. Psh. e lehtë për astrologët të thonë ashtu, se gjërat tërhiqen në bazë të “parimeve të polaritetit”.

Nga ana tjetër as vetë shkenca më e avancuar ende s’e ka të qartë tërheqjen, ende s’dihet ç’është “tërheqja” saktësisht! S’e kemi fjalën për tërheqjen e karrocës, as për tërheqjen kimike, as për atë “estetike”… etj. E kemi fjalën për tërheqjen “fizike”, për atë tërheqjen gravitacionale të Fizikës shkencore. Me gjuhën e thjeshtësuar ia themi se një trup më i madh (me masë më të madhe) i tërheqë gjërat më të vogla. Më thjeshtë se kaq s’ka si, e kemi quajtur “gravitet”.

Dielli është yll mjaft i madh, super-marramendës, jashtëzakonisht “tërheqës”, gjithçka në afërsinë relative duhet të vërtitet rreth tij. Planetet patjetër, por dhe vetë pluhuri “lufton për inercionin” që t’mos bjer në të, që t’mos kullufitet nga ai.
E qartë si tërheqeje “masive”, dhe fort e saktë madje. Duket e thjeshtë kjo njohuri rreth Diellit, duket bazike, por ja që Ptolemeu s’e dinte : )

Nga ana “tjetër” (mund t’jetë faqja e 2-të, apo e 3-të piramidale) thuhet që universi zgjerohet, se zgjerimi është matur (me instrumentet e shkencës moderne). Vërtitemi pakëz më tej, dalim në anën “tjetër” piramidale (mund t’jetë faqja e 3-të, apo e 4-të), vetë “zgjerimi” sikur bie në kundërshti me “tërheqjen”, sikur ndeshemi me kontradiksionin. Nëse ndiqet logjika e Diellit tërheqës, i bie që universi do duhej të “tkurrej”… e jo të “zgjerohej”. I bie se galaktikat do duhej të qafohen, e jo ta shtyjnë njëra-tjetrën, të largohen.

Anyway… sikur t’i dinim gjërat që nuk i dimë, njerëzimi s’do merrej me shkencat. Për gjërat që dihen s’është nevoja t’i lodhim kokat, përkundrazi ikim në Ibiza, sa më larg vramendjes dhe kokëdhimbjeve. Sa herë ia themi “eureka”, saherë i marrrim Nobelat sakaq ikim në plazh, jo vetëm për ta festuar… por ikim të relaksohemi ndokund, apo jo. Sepse dijet janë të lodhshme, tmerrësisht të lodhshme. Sa e sa kokat e kësaj bote qetësinë e tyre e gjejnë pikërishtë në mosdije, në injorancën “statike”. Pak njerëzve u pëlqen “lodhja” e intelektit, pjesa dërrmuese e zgjedhin moslodhjen : )

Për nja 14-15 shekuj të gjatë, të gjithë të diturit e botës pandehnin se Ptolemeu e “dinte”. Gjeocentrizmi i tij për 14-15 shekuj pati qenë pikëpamja e qëndrueshme e botës, nuk dorëzohej, pikëpamje aq stoike. Pastaj doli që as ai nuk e dinte. Pastaj u vërtetua shkencërisht që ai vërtet nuk e dinte : )

Sipas Ptolemeut, Hëna dhe Venera janë “femërore”, ndërsa Dielli, Marsi, Jupiteri, Saturni janë “mashkullor”. Për Merkurin – hm, në shqip na duket “mashkull” por ky… s’është as “ky” as “kjo” në fakt, as-as, as mashkull as femër, dmth. androgjenik.

Ndoshta ndikuar nga Ptolemeu, padyshim ndikuar nga ai, madje dhe në artet pamore Merkuri kryesisht portretizohej si një “persona” i/e bukur, me një delikatësi të paqartësisë gjinore. Me një lloj fytyre pakashumë si të atij aktorit Jared Leto, apo të atij tjetrit Johny Depp (facialitet atraktiv si për femrat po aq dhe për meshkujt), as-as, edhe-edhe, veshur me një lloj ambiguiteti gjinor.

Edhe për yjet Ptolemeu e pati shprehur mendimin e vet, yjet e alternojnë polaritetin e tyre gjinor në varësi të pozicionit në raport me Diellin. Meqë Toka ishte “qendra” e universit, sipas mendimit ptolemaik yjet që i paraprijnë Diellit janë “mashkullorë” (sepse këta yje ndodhen “mbi” Tokën derisa Dielli lind dhe tek “ngjitet” tutje qiellit, ose teksa vërtitet rreth Tokës, rreth qendrës universale). Ata që pasojnë pas perëndimit… janë yje “femëror”.

Personalisht mund dhe t’pajtohem, apo fare e kundërta – t’mos pajtohem me Ptolemeun. Mirëpo aq u bënë astrologëve si menduakam unë. Dhe nëse astrologët kanë të drejtë, meqë dhe Ptolemeu kishte të drejtë, atëherë ja pse dhe Galaktikusi, edhe Yllkat mund t’i kenë të drejtat e veta. Diskriminimi yjor në shek. XXI thjesht s’do duhej toleruar : )

Ose bie fjala për figurat e zodiakut, astrologët thonë Dashi, Binjakët, Luani, Peshorja, Shigjetari, Ujori janë me polaritet “mashkullor”. Ndërsa figurat që konsiderohen “femërore” janë Demi, Kanceri, Virgjëresha, Akrepi, Bricjapi, Peshqit.
Rishtas, i qartë ndikimi i mendësisë ptolemaike, personalisht mund t’pajtohem, apo t’mos pajtohem.

Por vallë si të “pajtohem” kur sipas tyre Demi na qenka “femër”… duhet tani Demat të shtiren transgjinor, të lëkundshëm si Merkuri, me polaritet as-as, edhe-edhe : )

Marilyn Monroe i tha Albert Einsteinit, me ndershmëri simpatike: “Ti dhe unë mund të kishim fëmijë: Do të kishin bukurinë time dhe inteligjencën tënde.” Babai i relativitetit dhe bombës atomike u përgjigj: “Ndoshta do të kishin bukurinë time dhe inteligjencën tuaj”. Dihet (testet u bënë më vonë), se IQ-ja (Koeficenti i Inteligjencës) e Marilyn Monroes ishte 165, pesë pikë mbi “gjeniun më të madh të të gjitha kohërave”.

Marilyn Monroe (Norma Jeane Baker, 1926-1962), ishte një lexuese e shkëlqyer. Ajo kishte një bibliotekë në shtëpinë e saj me rreth një mijë libra. Ajo kalonte orë të tëra duke lexuar vepra letrare, poezi, teatër, filozofi, sepse shpirti i saj, përveç vullnetit të madh për të jetuar, kishte një kureshtje dhe etje të pashuar për dije.

Disa thënie të bukura nga kjo grua e madhe janë:
1. Një nga gjërat më të mira që më ka ndodhur ndonjëherë është se jam femër. Kështu duhet të ndjehen të gjitha femrat.
2. Qentë nuk kafshojnë. Vetëm njerëzit.
3. Nuk ndihem si pranverë. Ndihem si një vjeshtë e nxehtë e kuqe.
4. Qesh kur je i trishtuar. Të fitosh është shumë e lehtë.
5. Dua të plakem pa një lifting të fytyrës. Dua të kem guximin të jem e sinqertë me fytyrën që kam.
6. Askush nuk më tha se isha e bukur kur isha e vogël. Çdo fëmije duhet t’i thuhet se është i pashëm, edhe nëse nuk është.
7. Simbolet e seksit janë diçka. E urrej të jem diçka.
8. Të qenit një simbol seksi është një barrë e rëndë për t’u mbajtur, veçanërisht kur dikush është i lodhur, i lënduar dhe konfuz.
9. Është më mirë të jesh vetëm se sa me dikë dhe i pakënaqur.
10. Papërkryerja është bukuri, marrëzia është gjenialitet. Është më mirë të jesh budalla sesa i mërzitshëm.
11. Zhgënjimi hap sytë dhe mbyll zemrat.
12. Unë jam një vajzë e vogël në një botë të madhe duke u përpjekur të gjej dikë që ta dashurojë.
14. Seksi është pjesë e natyrës. Dhe unë kaloj një kohë të mrekullueshme me natyrën.
15. Nuk e lë kurrë askënd që i besoj.
16. Unë kurrë nuk mashtroj askënd. Ndonjëherë i lë burrat të mashtrojnë veten.
17. Nëse do të ndiqja të gjitha rregullat, nuk do të arrija askund.
18. Është më e lehtë të duash një burrë sesa të jetosh me të.
19. Mbani kokën lart, mjekrën lart, vazhdoni të buzëqeshni, sepse jeta është një gjë e bukur dhe ka shumëçka për të buzëqeshur./Elida Buçpapaj
(Nga faqja e fb Rumi Is Rumi)

…në faqen e vet, datë 17, Federata e Futbollit e Kosovës (FFK) shkruante se Kombëtarja e Kosovës e gatshme për ndeshjen kundër Lituanisë në stadiumin “Fadil Vokrri”, madje Presidenti i FFK, Agim Ademi, do shtronte darkë zyrtare për delegacionin e Federatës së Futbollit të Lituanisë, dhe ku ka më bukur, po thosha mëvete, fort bukur, bravooo FFK-së, faqebardhë në të gjitha drejtimet, edhe i pret me darkë solemne por dhe i mund pastaj me topin e rrumbullakët (siç u muar vesh fituan 1 – 0 me golin e Jasharit : )

…tani s’figuronte asgjë për fitoren në faqen e FFK (mbase modestë, s’kanë dëshirë të nguten me mburrjen, i bie si mburravecllëk të ngutesh me lavde e me shkrime për fitoret e tua, në vetë faqen tënde, apo jo : )

…sidoqoftë Bing-u i Microsoft ma hodhi infografikën e hijshme të fitores kosovare, qebesa Microsoft i bëka të bukura infografikat – rishtas sikur po thosha mëvete, e vizatuakan madje dhe kohëlinjën e ndeshjes, për t’mos harruar as kur është shënuar goli, as kur është ndarë kartoni etj etj., ndërsa mua si tifoz i Kombëtares 2000 km larg Kosovës zemra bam, bam, bam, rrahte dhe s’dinte të ndalur nga krenaria, fort mirë dhe kjo punë, dmth. që s’ndalen zemrat, përndryshe mos pyet : )

[ Citat ] “s’ka asgjë gabim të Amerikës që s’mund të rregullohet a ‘kurohet’ me ato që janë në rregull të Amerikës” (apo, si alternativë – s’ka asnjë të keqe të Amerikës që s’mund të ndreqet me të mirat e Amerikës) – ish-Presidenti Klinton.

Nuk di si ishte dikur, por tani pikërisht kjo thënie përdoret në hyrje të faqes zyrtare të “Clinton Presidential Library & Museum”. Natyrisht që thënia e të madhit Klinton qëndron, pozitivizmin, “zemrën e madhe” të kombit, konsensusin politik të Amerikës tashmë i bie se e kanë testuar madje dhe shekujt, kjo patjetër.

Por ndoshta thënia e tij kurrë s’është përputhur me aktualitetin amerikan më shumë se me të tashmen e Amerikës – sikur po thosha mëvete. Ndoshta prandaj ata të muzeut pikërisht këtë thënie kanë zgjedhur ta përdorin. Ndoshta si “koinçidencë”, fare rastësisht, por ndoshta dhe jo : )
Mendova ashtu, sepse mendja sakaq hoooop kërceu tek politikat, tek Trumpat, tek zgjedhjet presidenciale, e madje dhe tek Janari 2025 (meqë atëherë ‘instalohet’ Presidenti fitues, dmth. inaugurohet).

Mendja më shkoi padashtas tek politikat, por s’do doja, sepse sipas meje një kloun i politikës është duke defiluar “ndërgjegjes” së Amerikës së Madhe. E mërzitshme dhe vetëm të mendosh, “even just to think about Clowns is so boring”. Për fat të keq nganjëherë më shkon mendja padashtas tek politikat, e pikëllueshme, pothuaj sikur as “padashtas” s’më falet. Përndryshe sa më “pastër” kokën nga trumpizmat sikur ndjehem më ok, më i buzëqeshur etj., ashtu-kështu apolitikët gjithmonë u shmangen politikave, apo jo : )

Atëherë, menjëherë pas atentatit ndaj Trump (për fat të mirë do shpëtonte, do plagosej por jeta e tij s’do ishte në rrezik – dhe nga ana tjetër, siç dihet likvidimet politike janë totalisht diç tjetër, brutaliteti dhe dhuna janë kundër çdo norme demokratike, likvidimet nuk përputhen me asgjë të ndërgjegjes politike të kombit) atëbotë autori i stafit të “The Atlantic”, David Frum, shkruante se vrasjet, linçimet, trazirat dhe masakrat e kanë njollosur çdo faqe të historisë politike amerikane, e vërtetë kjo deri në ditët e sotme…

(Sidoqoftë) për gati një shekull “radikalizmi” në politikën amerikane zakonisht ka nënkuptuar “frikë”: psh. frikë nga komunistët, frikë nga Ku-Kluks-istët, frikë nga Panterat e Zeza, frikë nga Degëzimet e Davidianëve, frikë nga xhihadistët islamikë etj. – qe shprehur autori. Mirëpo radikalët dhe radikalizmi sikur gjithmonë margjinalizohen nga pesha e konsensusit të madh amerikan. Ndonjëherë, ndokush aty-këtu do e cenonte këtë konsensus të fuqishëm, por duke mos fituar kurrë kontroll të qëndrueshëm mbi institucionet e shtetit…

…Ndërsa tani (shkruante autori) Trump është ndryshe. Abuzimet e tij janë ratifikuar nga zona të fuqishme elektorale. Trump e ka pushtuar dhe kolonizuar njërën nga dy partitë kryesore të vendit. Sipas autorit Frum, Amerika duhet t’ia ketë frikën “trumpizmit” më shumë se çdo radikalizmi tjetër gjatë historisë së derisotshme politike…

[ ngjitur: Henry S. Mowbray (1858-1928) – Fati (ose Endëset e Fatit), 1896 ]

Dhe vetëm titulli sot, pa lexuar asnjë fjalë tutje, mos pyet, mozomokeq. Sidoqoftë, shkrimi ynë është “mision” fisnik, në shërbim të vetë shkrimit dhe të vërtetësisë, jo për t’hutuar lexues dhe as për t’mbledhur “lajkash” në Facebook : )
Fundin e jetës ne “vdekatarët” me gjuhën tonë të thjeshtë e quajmë “vdekje”, mjaft bukur e kemi ruajtur simplistikën fataliste. Dhe aq logjike kjo, pse të vështirësohen gjërat që s’dimë gjë për to, ashtu-kështu gjëra të pakuptueshme. Le që s’i kuptojmë, por madje dhe na frikësojnë, asfare s’na pëlqejnë.

S’e kemi fjalën për frikën ndaj vdekjes në kuptimin ekstrem, sidomos jo për thanatofobinë, frikë e madhe kjo nga vdekja, frikë ekstreme. Anise e natyrshme të kihet frikë nga vdekja, mirëpo thanatofobia është ankth i tmerrshëm, në statdin si fobi vërtet diç ekstreme. Thanatofobia shkakton sulme paniku, mirëqenia emocionale e personit përkeqësohet skajshmërisht, pothuaj paralizohet aftësia për t’funksionuar në jetën e përditshme.

Jo, s’e kemi fjalën medoemos për frikën, ndoshta më shumë për dhimbjen, për dhimbshurinë e zemrave, sepse afërmendsh, na dhimbset jeta.
Në rregull, doli tashmë në pah, qëlllimi ynë sot është të shkruajmë për vdekjen. Temë mozomokeq kjo, askujt s’i pëlqen të lexojë dhe as ta lodhë mendjen me shkrimet rreth vdekjes. Zor t’ketë ndonjë lexues që e kapërcen as dhe rreshtin e parë, pa ku do jetë fundi i shkrimit tonë, i cili gjatë tërë kohës do e rrahë të njëjtin subjekt famëkeq.

Mbase dhe lehtë e kuptueshme, fare e justifikueshme, s’do t’ia dijë kush për vdekjen, s’i pëlqen kujt as t’ia përmendësh, pa le t’i detyrosh lexuesit të lexojnë për të. Madje, me ta përmendur si “fjalë”, sakaq na shkon mendja tek dhimbja, automatikisht sikur na e sjell dhimbjen. Kuptohet, njeriu vetiu largohet, trembet po aq sa nga e vërteta, sa më larg fjalëve të dhimbjes, është pothuaj diç si “instinkt” i yni. Është pothuaj e ngjashme siç pati shkruar Ciceroni për dhimbjen, mençuri e lashtë, e para erës sonë, 2000 e kusur vjet më përpara, “askush s’e do dhimbjen, s’ka dëshirë ta ketë, sepse është dhimbje…”.

I mençur Ciceroni, e qartë, dhimbja dhimbje, vdekja asocionon dhimbjen, secila fjalë që na e kujton dhimbjen, sa më larg saj. Seneka i mençur pati provuar ta neutralizonte, “dhimbja nuk është as e patolerueshme dhe as e përjetshme, nëse e përballon me guxim dhe mençuri” – në rregull, Seneka dhe mund t’ketë patur të drejtë, ai mund ta ketë testuar dhe në praktikë, mbase mençuria e tij e “neutralizuaka” dhimbjen.

Mirëpo problemi ynë shumë më i madh, në fakt s’e kishim fjalën për dhimbjen, por për diç shumë më të tmerrshme si “fjalë”. Për fat të keq s’ka asnjë urtësi filozofike, asnjë thënie ciceronike, as të lashtë as moderne që do ta “neutralizonte vdekjen, si fjalë”. Prandaj as “librat e vdekjes”, ato rregulloret funerare të egjiptasve të lashtë s’kishin lexues, sepse shkrime të shëmtuara që ngjallnin dhimbje, vdekja gjithkaje ia jep shëmtinë. Ashtu-kështu librat funerarë mund t’i kuptonin vetëm zotat, gjatë ceremonisë së “zemrave”, gjatë atyre gjykimeve të perëndeshës Mat.

Për fat të keq, edhe shkrimi ynë sot njësoj, s’mund të bëhet asgjë në këtë drejtim. S’ka si hijeshohet shkrimi që e ka si tematikë “vdekjen”, është diç si zezonë vetiu, sepse ka t’bëjë me vdekjen, s’bëhet e bukur vdekja. Ka ca artistë me brushat e tyre gjoja i zbukurojnë kafkat me lule, i quajnë pastaj kafkash akuarelike-kolorifike.

Ka ca poetë gjoja pyesin “vdekje, si të të bëjmë të bukur”, shpikin lloj-lloj dioramash poetike, i përdorin figurat e metaforat për t’i ndenjur besnikë gjuhës, strukturës poetike, por s’e kanë idenë mirëfilli si zbukurohet vdekja poetikisht. Mund të lamentojnë, të derdhin lotë germatikë, t’i quajnë vaje elegjiake etj etj. 1 milion etj. por këto, siç dihet, janë tema tjera, fare diç tjetër.

Apo ka ca skulptorë i gdhendin sarkofagët aq mjeshtërisht, pothuaj i “qajnë” artistikisht, ngjashëm por shpesh dhe më bukur se Mikolanxhelo, i pajisin me figura relievike, me lloj-lloj engjëjsh të bardhë prej mermeri… edhe pse e dinë fort mirë që e pamundur. Sado artistikisht t’i qasesh sarkofagut, natyrisht se do zbukurohet objekti, qoftë i gurt, i drunjtë a i fildishtë. Mirëpo thelbi i argumentit tonë, dimensioni i gjoja “estetizimit” artistik të vdekjes, thjesht ngelet i paarritshëm.

Madje as vetë perënditë e mitologjisë s’e kishin këtë privilegj. Shembulli i autoritetit të perëndeshës Lakezia, kur e pati plotësuar kërkesën e Zeusit (i cili ishte duke ia plotësuar dëshirën Eosit, perëndeshës së Agimit, për t’ia falur pavdekshmërinë të dashurit të saj, Titonusit, i dashur i perëndeshës por vdekatar i zakonshëm nga Troja, njësoj siç ishte dhe i dashuri i Afërditës, bariu trojan Ankhise) e vërteton faktin që dhe vetë perënditë duhej të operonin brenda “kornizës së rregullave kozmike”, të paracaktuara nga Moiradat.

Lakezia e pati “zgjatur perin e jetës së Titonusit deri në pafundësi”, në akord me kërkesën e Zeusit, do kishte jetë të përjetshme, mirëpo për fat të keq, Titonusi nuk do e kishte dhe rininë. Pati ndodhur diç si një gabim tragjik, Eosi në ngutje e sipër duke iu lutur Zeusit, krahas pavdekshmërisë për të dashurin pati harruar t’ia kërkonte dhe ruajtjen e rinisë. Dhe kështu, Titonusi do e kishte pavdekshmërinë por do mplakej e do bëhej shëmtaraçi më i madh i universit. Për ca kohë do ishin të lumtur, mirëpo aspekti fizik i jetës së Titonusit do tjetërsohej tmerrshëm. Teknikisht i gjallë, shpirtërisht gjallë, e kishte dhe mbamendjen, inteligjencën të pacenueshme, por fizikisht në fakt mund t’quhej i “vdekur”.

Dhe perëndeshës së ngratë mund t’i ketë rrjedhur ndonjë lot, jo vetëm sepse pati qenë “lëshim-gabim” i saj por sepse e donte jashtëzakonisht shumë (shi për këtë dhe kishte dëshirë t’ishte e tij, ta kalonin jetën së bashku përjetësisht, prandaj dhe e pati lutur Zeusin). Eosit do i jetë këputur shpirti dhe do i dhimbsej, por e pati “lënë”. Vendim i rëndë por trupi i Titonusit (duke ngelur i “lidhur me konditat” e dikurshme të vdekatarëve) qe prishur jashtë mase. As Eosi si perëndeshë as vetë Zeusi s’mund ta riparonin këtë lëshim aksidental. Ndërhyrja e tyre e pamundur, por dhe sikur ta kishin mundësinë e riparimit, akti i tyre do ishte në kundërshti me “kushtetutën kozmike”. Nga dhimbja, ashtu zemërkëputur perëndesha e pati kthyer të dashurin e vet në një insekt.
Dhe siç e patëm fjalën më lart, afërmendsh se mund të zbukurohen shumë gjëra rreth-e-rrotull vdekjes, mund të zbukurohet varri, e qartë kjo, mund t’i ngjajë dhe një tempulli madhështor, mund t’ua kalojë dhe tempujve të vetë Apollonit, madje dhe lulet mund t’i gdhendësh si floriada të mermerta, t’i bësh të përjetshme, por nuk “zbukurohet” vdekja. Mund t’i zbukurosh ceremonitë mortore, mund t’i bësh përcjellje madhështore, funerale perandorake, ceremoni mbretërore, por nuk “zbukurohet” vdekja.

Nuk zbukurohet as shkrimi ynë sot, sepse tërë kohën vërtitet rreth fjalës “vdekje”, një fjalë e vetme dhe aty për aty na ngjallë dhimbje, na e përkujton dhe frikën. Religjionet e mbarë botës madje e “eksploatojnë” pikërisht frikën tonë të “vdekjes”, na bëjnë të mirë me “zor”, tërë jetën na mbajnë në ankth se mos eventualisht gabojmë ndonjë gjë, dhe pastaj mos pyet, shpirtrat në skëterrën e kaosit, përjetësisht.

Ndoshta pikërisht për shkak të “vdekjes”, për t’ia ofruar vetes ndonjë diç si ngushëllim, që nga lashtësia njeriu filloi t’i kultivonte mitet e legjendat. Vdekja padyshim është shkaku dhe zanafilla e të gjitha miteve, e të gjitha legjendave, i të gjitha besimeve dhe feve. Sepse njeriut i nevojitej një “pasqyrim filozofik” rreth përfundimit të gjallimit, rreth fundit të jetës. Nevojitej inkurajimi i vlerësimit më të thellë për kuptimin e veprimeve tona (dmth. sa jemi gjallë) dhe për trashëgiminë që zgjedhim të lëmë pas.

Sidomos ky aspekti i “trashëgimisë” fort i rëndësishëm, pothuaj sikur të gjithë pa përjashtime, bazuar në madhështinë tonë sa ishim gjallë, aspirojmë ta kemi ndonjë monument madhështor, ndonjë lapidar, përmendore, ndonjë “tyrbe”, Xhaxhi-Hoxha dikur madje si vetë Faraon-Keopsi pati pretenduar një piramidë, në qendër të vetë qendrës, e donte aso prej xhamash, prej kristalesh, të përthyhej drita, të luminizoheshin kthinat, apo ku ta dimë… etj. etj. Ka lloj-lloj këso ambicjesh tona, sepse janë simptoma të frikës. Piramidën sa më të lartë, sa më i madh pas vdekjes, sa më i pasur e glamuroz, sa më i denjë si “faraon”, padyshim në akord me madhështinë tonë na “trajton” dhe vdekja, andej në jetëpërtejmën.

Sikur njeriu t’mos i frikësohej vdekjes, atëherë padyshim as mitet s’do e kishin peshën e mirëfilltë, s’po themi se nuk do ekzistonin, por do ishin pothuaj nihilistike, do ishin ekzistente sa për sy e faqe, mite fare qesharake. Do përcilleshin ndër gjenerata ca gojëdhëna e legjenda në formën e humorit, në teatrot-kabaretike do përmendeshin ca zotër qesharakë sa për të qeshur e për t’u argëtuar. Mitologjia do ishte kryekëput diç si “entertainment”, si argëtim i mirëfilltë. S’do ishte nevoja për lutje, për kërkimfalje, askush s’do binte në gjunjë, përveç kur të shkokëloheshin duke qeshur. S’do kishte perëndi as perëndeshë që mbjell frikë, s’do ekzistonte asnjë zot që ka nevojë për adhurim – madje dhe zotat si “personazhe fiktive” to komedive do zverdhshin duke qeshur.

Mirëpo jo, siç e dimë nuk është ashtu, ekzistenca është skajshmërisht serioze, në fakt për shkak të “vdekjes” vlen absolutisht e kundërta. Mitologjitë e gjithë botës na thonë se njeriu u frikësohej zotave, ndërtoheshin tempujt, adhuroheshin lloj-lloj hyjnorësh, ofroheshin sakrificat, administrohej adhurimi, në rastet më të avancuara ky adhurim dhe “institucionalizohej”… të gjitha sepse njeriu i frikësohej vdekjes. Frika nga “vdekja” është çelës-simbolika e gjithçkaje që e përmendëm deri tani.

***
Për lexuesit e vertetë, që s’kanë frikë ta shkapuritin të vërtetën thellë (që s’i frikësohen dhe aq fjalës “vdekje”), për eksploruesit dhe zbuluesit e misterit fundimtar të jetës, më e frikshmja perëndeshë e Trinitetit të Moiradave, padyshim do jetë Atroposa. Fuqia hyjnore, forca e paepur që i përfundon ose u jep fund të gjitha udhëtimeve jetësore, autoriteti hyjnor që i jep fund gjithçkaje me vdekje.

Dmth. perëndeshë jashtëzakonisht e fuqishme, duke qenë rojtare e vetë fund-kufirit të jetës së vdekatarëve, në psikologjisjen njerëzore Atroposa e formësonte kuptimin ciklik të jetë-vdekjes. Si gjithçka e mitologjisë, e sidomos kur bëhet fjalë për hyjnorët e zanafillores, edhe Atroposa ka ngelur prore e mbështjellur me vellon e lashtësisë dhe të misterit. Thuhet se Atroposa më e vjetra nga tri Moiradat, dhe se ajo e komandon aktin vendimtar të këputjes apo të ndërprerjes së jetës, me të cilin akt në mënyrë të pashmangshme përballen të gjitha qeniet.

Roli i madh dhe ndikues i perëndeshës Atroposa në kuadër të mitologjisë së Tri Fateve (Moiradave) i kuptueshëm, por dhe shpesh e keqkuptuar si perëndeshë. Ndoshta dhe logjik i gjithë keqkuptimi, ehuuu sepse tekefundit perëndeshë që i jepte fund gjithçkaje, perëndeshë e vdekjes. I keqkuptushëm dhe Hadesi, keqkuptim deri në kulm, anise Hadesi pothuaj nga më të mirët e Olimpit. Zot i të vdekurve, zot i nëntokës por panumër herë më i mirë se Zeusi, më i mirë se Poseidoni.

Emri i saj Atroposa do t’thotë pakashumë “e pandryshueshme”, duke nënkuptuar rolin e saj të pakompromis, siç e cekëm disa herë tashmë, në mbarimin e pakthyeshëm të jetës së qenieve, me prerjen e fillit të jetës. Pra e qartë, roli i perëndeshës Atroposa rol tejet vendimtar në strukturën komplekse të ekzistencës. Me gërshërët e saj të mprehta Atroposa simbolizon përfundimin e fatit jetësor. Këputja nga ajo e perit të jetës, sipas konditave hyjnore, nuk është ndonjë “akt mizor”, por akt i nevojshëm për përfundimin e ciklit jetësor, i cili qe përcaktuar nga grand-dizajni hyjnor zanafillor.

Akti i saj është i nevojshëm për ta mundësuar ripërtrirjen e jetës, rilindjen, kontinuitetin e jetës. Atroposa është kujtesë e fuqishme e ndërveprimit delikat dhe shpesh tragjik mes veprimeve njerëzore dhe “rregullave kozmike” (rregullores së pandryshueshme). Veprimi mitologjik i nënës Altea, duke shkaktuar vdekjen e të birit dhe kështusoj duke e plotësuar profesinë e Moiradave, e cila nënë ishte thyer në dysh mes dashurisë së saj për të birin dhe mes pikëllimit e zemërimit për vrasjen e vëllezërve të saj nga i biri, është metaforë e fuqishme për natyrën e paracaktuar dhe të pandryshueshme të fatit njerëzor.

Sipas besimit të lashtësisë, me çdo jetë që Atroposa i jep fund, perëndesha na e mëson rëndësinë e të jetuarit plotësisht dhe me kuptim (brenda kohës që na është caktuar). Prania e saj ndër përsiatjet tona si qenie të vdekshme, s’do duhej t’na sjell frikë, por na e përkujton faktin se, ndërsa s’mund t’i shpëtojmë fundit tonë, ne megjithatë mund të ndikojmë në rrugëtimin tonë. Derisa duke gjalluar, duke “udhëtuar” drejt fundit mund ta jetojmë një jetë sa më përmbushëse, sa më të pasur shpirtërisht, ndjeshmërisht dhe emocionalisht, sa më satisfaksionale, sa më kuptimplote. Sa më shumë ndjenja dhe shpirtësi, padyshim kjo na bën më human, na kalit si “njerëzor”, inteligjencën ashtu-kështu e kemi suprematike. Sepse pa ndjenjat dhe shpirtëroren, pa një spektër më të thellë ndjesor, ashtu padyshim do ishim më “afër” kafshëve, ndoshta pikërisht ndjenjat na bëjnë të “dallueshëm” si njerëz.

Dorën në zemër (s’duhet shmangur nga e vërteta) vdekja s’do na përlqejë kurrë, madje as vetëm si ide, kurrë, kurrë dhe kurrë : ) mirëpo bazuar në konceptin mitologjik, Atroposa sikur na ndihmon në “zbutjen” e perceptimit tonë rreth vdekshmërisë. Sepse na sfidon të reflektojmë mbi trashëgiminë tonë dhe për gjithçka që do lëmë pas (kur filli i jetës sonë t’jetë këputur). Tërthorazi, duke qenë të vetëdijshëm për fundin e pashmangshëm, besonin ata të lashtësisë se Atroposa na frymëzon ta jetojmë një jetë sa më të pasur me qëllime dinjitoze dhe të virtytshme, ta ndjekim një jetë veprimesh dhe kujtimesh që do mbijetojnë përtej ekzistencës sonë fizike.

Tërthorazi, Atroposa na motivon të vlerësojmë çdosecilin moment të frymës sonë, e saktë që ajo i mban gërshërët, mund ta “shohim” dhe si kërcënim por dhe si frymëzim, sepse jemi ne qeniet e kësobotshme që e “qullim” fillin e jetës sonë në ngjyrat dhe varietetet, që ia japim dashurinë dhe kuptimin. Pashmangshmëria e gërshërve të perëndeshës Atroposa ndoshta na frymëzon të jetojmë me plot pasion dhe duke synuar përnaltësimin shpirtëror.

Sipas besimit të lashtësisë, duke ditur që Atroposa na pret andej me gërshërët e veta, padyshim kjo ndikon dhe orientohemi vetëdijshëm, jo të përhumbur nga paniku por fare kthjellët drejt udhë-fundit tonë. Trashëgimia që ngelet spontanisht, apo që e krijojmë dhe kemi në plan ta lëmë pas, jo patjetër trashëgimi materiale por virtuozitet moral, ndonjë bëmë heroike, frymëzim shpirtëror, frymëzim ideatik, diç intelektuale etj. padyshim do jetë kujtim i një udhëtimi të përmbushur ndershmërisht.

…dihet se diaspora shqiptaro-amerikane është hallkë kyç kur është fjala e lobimit, e kultivimit dhe e ruajtjes së miqëqisë mes shqiptarëve dhe popullit të madh amerikan, dhe vetëm një Nol i Madh, dhe vetëm buzëqeshja e tij sikur mjaftueshëm e “simbolizon” miqësinë e dy kombeve, disaspora shqiptare e përtej oqeanit është thjesht diç si prush metaforik, një “vatër” e mirëfilltë, shkurt e troç “një zemër e zjarrtë” shqiptare që rrahë andej në Amerikë, dhe bukur kjo…

…po ashtu, siç dihet në Amerikë të gjithë janë “Amerikanë”, s’ka diskriminime, si pronë është e indigjenëve, Kolumboja pati qenë ndër “mysafirët” e parë të mirëpritur, por në kuptimin politik Amerika është e gjithkujt, është diç si “udhëkryq internacional”, pakashumë njësoj sikur dhe Hëna, u takon të gjithë tokësorëve, as kinez, eskimez as kikirez askush, asnjë frymor i kësaj bote s’mund të pretendoj ta “zaptojë” 1 luna-pëllëmbë, as 1 milimetër a centimetër të Hënës, tekefundit kështu janë marrë vesh njerëzia e planetit, duhet respektuar marrëveshjet internacionale, ndërkombëtarizmi s’i duron arrogancat…

…edhe në Amerikë me apaç e me indianë, me shqiptarë e meksikanë, madje dhe bizonët në savanë, të gjithë janë Amerikanë, ishte dhe vetë Ajnshtajni në Princeton, ai Ajnshtajni i madh pa çorapet, edhe ai pati qenë Gjerman a Zviceran por ja që në jetën e njeriut nuk i dihet, rrethanat e historisë e detyruan dhe atë të “bëhej” Amerikan – shkurt e troç, i gjithë rruzulli është prezent në Amerikë, internacionalizëm i mirëfilltë, të gjithë popujt i kanë “ekzemplarët” e vet atje, zor të shtyhesh me Amerikën sa i përket “internacionalizmit”, është vetë zemra e “internationales”…

…anise, dorën në zemër, për të qenë akoma më afër saktësisë, sa i përket “internationales” zor të shtyhesh me Amsterdamin e Lulandisë, aty jetojnë jo më pak por 177 nacionalitete të botës, është qyteti më “ndërkombëtar” i internacinales botërore, dhe sëkëndejmi është njëfarëlloj Kryeqyteti i mirëfilltë i Internacionales – pas Amsterdamit vjen Antwerp (i Belgjikës) si qyteti i 2-të “international”, me 160 nacionalitete, dhe i 3-ti i vërteti, metropoli madhështor New York, këtij i “takojnë” 150 nacionalitete…

…dhe kështu i bie se New York është i 3-ti në botë sa i përket “internacionales” (mos harroni, dikur dhe New York quhej “Amsterdam… New Amsterdam”, deshëm të vinim tek thelbi se kjo 3-shja vlen për metropolin New York, e saktë kjo, por NUK vlen për gjithë Amerikën, mos t’ju hutojë 3-shja njujorkeze, no way, Amerika i ka 50 e kusur shtete, padyshim s’ka nacionalitet të botës që nuk jeton në Amerikë…

…madje dyshohet se mund t’ketë dhe “alienë” (s’e kemi fjalën këtu për alienë-meksikanë, për të cilët ankohet Trump) por në kuptimin qytetarë të jashtëbotshëm, jashtëtokësorë, extraterrestrials etj etj., burime të ndryshme s’ndalen me dyshimet se andej diku rreth “Area 51” një qytet i madh nëntokësor është mbushur me jashtëtokësorë, është themeluar një metropolis komplet intergalaktik, jo eksperiment por biznes përnjëmend, njësoj si dikur Aleksandri i Madh që e pati themeluar Aleksandrinë në Egjipt (dhe me dhjetra qytete tjera gjithandej, for that matter : )

…edhe amerikanët, tinëz Trump janë duke synuar ta mbajnë sekret metropolin nëntokësor, sepse e dinë që Trump sëshumti do i ketë nja 4 vjet, edhe ky do e thyejë qafen e vet dhe s’do jetë më as në pushtet as President, ndërsa strategjikat afatgjata të Amerikës i tejkalojnë trumpizmat me gjithë lajthitjet e tij, dihet dhe kjo, është e vetëkuptueshme, tinëz tij amerikanët kanë dëshirë ta ruajnë monopolin intergalaktik, njësoj siç tani për tani e ruajnë, e kultivojnë dhe e shfrytëzojnë monopolin international (të Tokës, të planetit amë)…

…edhe kjo në rregull, super-rregull madje, jashtëzakonisht bukur, mirëpo ka një detaj që ia vlen të ceket, kësaj radhe shqiptaro-amerikanët (për neve si diasporë, por ata vetë janë Amerikanë) sikur janë të shtrënguar të sakrifikojnë diç, duhen nganjëherë dhe sakrificat, ata të Trump-Kampit (që kanë votuar për të) do e kenë të vështirë kësaj radhe me krenarinë, qëkur rishtas duhet t’i bëjnë vend ego-s trumpiste, njësoj si dikur gjatë mandatit të parë, në vend të Albania 1st, tashmë duhet kompromisi America 1st – Albania 2nd, mjaft delikate por s’ke ç’bën, duhet pajtuar me kompromiset, dhe vetë Ajnshtajni dikur qe “detyruar” të betohej, i la me Gjermanë e me Zviceranë, ua bëri “bye, bye”, me dorën në zemër, njësoj si Geronimo dikur, edhe ky solemnisht qe betuar se nuk do i hante fjalët, s’do ikte kurrë, do vdiste si një Amerikan i Madh…

Aktori Can Yaman lindi më 8 nëntor 1989. Ai mori çmimin Golden Butterfly për aktorin më të mirë në një komedi romantike më 2018 për rolin e tij në Erkenci Kuş si dhe Murex d’Or më 2019. Në vitin 2020, ai mori një nominim ndërkombëtar PRODU2020 dhe më 2021 nominim për aktorin më të mirë në një romancë Komedi në Golden Butterfly Awards për rolin e tij në serialin Bay Yanlış. Yaman luajti në shfaqjet televizive Gönül İşleri, İnadına Aşk, Hangimiz Sevmedik, Dolunay. Ai gjithashtu fitoi çmimin e 7-të GQ Njeriu i Vitit 2019.

Yaman ka lindur më 8 nëntor 1989 në Stamboll, Turqi. Gjyshi i tij nga babai është shqiptar nga Kosova. Gjyshja e tij nga babai është shqiptare nga Maqedonia e Veriut. Ai është nipi i trajnerit të futbollit Fuat Yaman. Që në moshë të re, gjyshet e Yaman u përfshinë praktikisht në edukimin dhe kujdesin e tij për shkak të vështirësive financiare që përjetuan prindërit e tij. Prindërit e Yaman u divorcuan kur ai ishte pesë vjeç.

Gjykata e shpalli Can Yaman fajtor për shkak të një incidenti gjatë të cilit ai ofendoi dhe hodhi një gotë Selen Soyder, bashkëpunëtorin e tij në serialin e vitit 2016 Hangimiz Sevmedik.

Yaman studioi në Bilfen Kolej për shkollën e parë dhe të mesme, më pas studioi në Liceo Italiano di Istanbul, ku mbaroi si student i lartë me notat më të larta që nga ekzistenca e institucionit arsimor. Yaman flet rrjedhshëm pesë gjuhë: turqisht, italisht, anglisht, gjermanisht dhe spanjisht. Në vitin 2012, ai u diplomua në Departamentin Juridik të Universitetit Yeditepe dhe filloi të punojë në PricewaterhouseCoopers, ku takoi partnerët e tij aktual të firmës ligjore. Në kohën kur ishte 24 vjeç, Yaman punonte në bashkime dhe blerje dhe shkruante artikuj për seksionin e taksave të gazetës Dunya. Ndërsa po gjente sukses në sektorin e ligjit të korporatave, ai po kuptonte gjithashtu se jeta e korporatës nuk ishte për të. Yaman tha në revistën Hello! në vitin 2018, “Ndihesha sikur të kisha një pamje të hapur, por të ulja në zyrë dhe të veshja kostum më shqetësonte shumë. Kur më dhanë leje vjetore, u largova pa u kthyer. Pikërisht në televizor më panë kolegët e mi të radhës. .” Ndërsa ishte në pushimin e verës nga puna, Yaman udhëtoi për në Bodrum ku takoi menaxherët e tij aktualë dhe aktualë të aktrimit, Cuneyt Sayil dhe Ilker Bilgi.

Can Yaman filloi karrierën e tij në Gönül İşleri më 2014. Në vitin 2015, ai luajti në İnadına Aşk dhe luajti në Hangimiz Sevmedik më 2016. Përparimi i karrierës së tij erdhi në vitin 2017 me serialin Dolunay.

Nga viti 2018 deri në vitin 2019, ai luajti një nga rolet kryesore “Xhan Divit” në serialin komedi romantike turke Erkenci Kuş së bashku me Demet Özdemir. Ai mori disa çmime dhe nominime kombëtare për aktrim, duke përfshirë çmimin ndërkombëtar Murex d’Or për këtë serial.

Can Υaman luajti rolin kryesor Özgür Atasoy në serialin e shkurtër turk Bay Yanlış. Për këtë serial, Can Yaman u nominua për aktorin më të mirë në serialet e huaja në LATAM PRODU 2020 Awards.

Në vitin 2020, Can Yaman nënshkroi një kontratë për të luajtur si aktor kryesor në reebot të serialit kult të viteve ’80-ta Sandokan. Seriali ndërkombëtar titullohet si Sandokan dhe Marianna dhe është në fazën e paraprodhimit. Xhirimet e serialit supozohej të kishin nisur në vitin 2021, por u shtynë për shkak të pandemisë në vitin 2022. Seriali është planifikuar për 5 sezone. Scott Rosenbaum është ngarkuar me shkrimin e skenarit dhe David Petrarca u propozua si regjisor për serialin.

Në vitin 2021 Can Yaman ka marrë një çmim të Personalitetit TV të Vitit në Festivalin e 78-të Ndërkombëtar të Filmit në Venecia.

Në 2021-2022 Can Yaman luajti rolin kryesor të Francesco Demir në serialin italian 12 episodesh “Viola Come Il Mare” i cili bazohet në një libër të quajtur Conosci l’estate? (A e dini verën?) shkruar nga Simona Tanzini. Seriali është prodhuar nga Lux Vide/Fremantle në bashkëpunim me RTI për Canale 5. Seriali është drejtuar nga regjisori italian Francesco Vicario. Francesca Chillemi mori rolin kryesor femëror të Viola Vitale.[19] Seriali do të transmetohet në primetime në Canale 5 në vjeshtën e 2022. Në këtë serial Can Yaman performoi të gjitha në gjuhën italiane pa pasur nevojë për dublim. Seriali është planifikuar të ketë disa sezone.

Në vitin 2022 u njoftua se Can Yaman do të marrë një rol kryesor në serialin historik të quajtur “El Turco” i cili do të prodhohet nga shtëpia kryesore e prodhimit turk Ay Yapim për Disney Plus. Seriali është gjysmë i trilluar, gjysmë histori e vërtetë. Skenari do të përshtatet nga romani “El Turco” i Orhan Yeniaras nga Kerem Deren dhe me regji të Uluc Bayraktar. Bëhet fjalë për një projekt ndërkombëtar që ka të bëjë me vendosjen e pushtuesit osman “El Turco” në fshatin italian të Moena pas Rrethimit të 2-të të Vjenës dhe çlirimin e fshatit nga feudalët.

2022 – Can Yaman mori një çmim për iniciativat e tij bamirëse nga Festivali i Filmit të Komedisë Monte-Carlo.

2022 – Can Yaman mori një çmim për kreativitet për punën e tij për organizatën e tij bamirëse Can Yaman For Children nga Filmimi në Itali Festival Sardegna. Wikipedia

THIS SHOULD BE A ‘JOKE’ BUT IT ISN’T, IT ISN’T AN ‘ERROR’ EITHER, IT’S JUST OUR DEMOCRACY – THE BEST WE’VE GOT IN POLITICS SO FAR ! WHAT TROUBLES ME ABOUT MR. TRUMP IS HIS ‘ETHICAL MAGNETISM’, UNFORTUNATELY HIS ‘MORAL AND SOCIETAL COMPASS SEEMS TO BE VERY WEAK’ – SENAD GURAZIU / by the way, Mr. Robert de Niro, even Madonna herself… were much more disappointed than me : )

Trump is elected now, that’s politics, but imagine this, Alyssa Milano once said “thank you @realDonaldTrump for giving me opportunities to teach my children the difference between right and wrong” : )
Imagine that, so I say Congratulation America, but I am with you guys (just to mention some names, they were worried just like me):
Richard Gere, Robert De Niro, Jessica Chastain, Chris Evans, Jennifer Lawrence, Alyssa Milano, Mark Ruffalo, Demi Lovato, Seth Meyers, Camila Cabello, Shakira, J.K. Rowling, Stephen King, Miley Cyrus, Madonna, Ben Stiller, Kim Kardashian, George Clooney, Stephen Colbert, Lady Gaga, Alec Baldwin, John Oliver, Jimmy Kimmel, Meryl Streep, Cher… etc. etc.

(Dita e zgjedhjeve në ShBA (5 Nëntor 2024) ditë e MADHE sa i përket ‘demokracisë’, ndoshta më e madhja ditë në historinë e Amerikës, sepse zbulohet sa e madhe është vetë Amerika)

…punuar 5 vjet më parë, monogrami ‘SG’ nga Bram Huinink në Dribbble, nuk është monogram i imi por i përfaqëson inicialet SG të emrit-mbiemrit tim (dhe kështusoj për mua automatikisht bëhet monogram simpatik) – ‘e zbulova’ dje, dhe po mendoja sa turp, unë gjithmonë i vonuar me zbulimin e gjërave, edhe pse thonë më mirë vonë se kurrë, s’ka ngushëllim në këtë, vonë do t’thotë vonë, apo jo : )

…mirëpo, supozoj mund t’jetë pakashumë “njësoj” si me Amerikën, e keni parasysh… qe zbuluar 500 vjet më parë, por askujt s’i interesonte dhe aq, deri në epokën e Trump, askush s’e dinte mirëfilli sa e madhe Amerika – 500 vjet më vonë erdhi Trump, dhe tani çdo person anembanë globit e ka zbuluar madhështinë e Amerikës, në v. 2016 pothuaj 8 miliardë njerëz ngelën të habitur, tani ndoshta janë duke menduar “nëse Trump i fiton zgjedhjet për herë të 2të, padyshim Amerika do jetë akoma më e madhe se 500 vjet më parë, më e madhe se kur ende e pazbuluar” : )

– – –

America, greater than when still undiscovered !

the US-election day (November 5, 2024) will be a BIG day in terms of ‘democracy’, perhaps the biggest day in the America’s history, because it will be revealed how great America is : )

…5 years ago, ‘SG’ Monogram by Bram Huinink on Dribbble, it’s not mine but it represents the initials SG of my name-surname – ‘discovered’ it yesterday, and I was thinking what a shame, I am always late in discovering things, even though they say better later than never, there’s no comfort in that, late means late, right : )

…but I guess it could be somewhat the same as with America, you know… it was discovered 500 years ago yet nobody cared until Trump’s era, nobody knew how great it was – 500 years later came Trump along, and now every person around the globe has discovered how great America is, in 2016 almost 8 billion people were surprized, now probably they’re thinking “if Trump wins the elections for the 2nd time, America will be even greater than 500 years ago, greater than when still undiscovered” : )

( Historinë e kujtojmë për t’i nxjerrë leksionet, mbamendja na nevojitet për t’mësuar, jo për t’i “gjykuar” dështimet e së kaluarës. )

1 – Nanine Vallain (1767-1815) – “Liria” (La Liberte), 1794
2 – Frederic A. Bartholdi (1834-1904) – Statuja e Lirisë (Liberty duke e Ndriçuar Botën), 1886

Koncepti i Lirisë (artistikisht, si vizualitet) zakonisht përfaqësohet si një metaforë antropomorfike, dmth. me personifikime të ndryshme. Psh. si një “femër klasike” e lidhur me virtytet dhe idealet më të larta. Simbolikisht, si një perëndeshë, pasi ashtu-kështu perëndeshat janë të lidhura me virtytet më të kulluara, siç janë bukuria, dashuria, seksualiteti, amësia, kreativiteti, pjelloria etj.

Andaj pse t’mos jenë të lidhura dhe me Lirinë, aq e shtrenjtë liria, pa lirinë mbase s’mund të shijohen mirëfilli as bukuria, as kreativiteti, as dashuria, as vetë frymëmarrja, as jeta, asgjë. Cilido i burgosur, a qoftë një zog në kafaz, cilido shpirt që i është pezulluar liria, zor se mund t’ndjehet i “gëzuar”. Andaj me plot të drejtë romakët, e edhe grekët, e edhe të tjerë… do e kishin sëpaku nga një perëndeshë të “Lirisë”.

Tjetër që as romakëve as grekëve s’u pati vajtur mirëfilli “mendja” e anti-skllavërisë, tekefundit e çmonin dhe mbronin Lirinë e atyre që ishin të Lirë, kaq mjaftonte. Ec e merru me lirinë e të gjithëve, s’kapërthehej dot. Konceptet e botës ashtu qenë brumosur e pjekur, ndërgjegjen fare të qetë, flinin zbathur. Mjaftonte t’i luteshin Libertas (pararendësit grekë Eleuterisë, perëndeshës së tyre), dhe do u faleshin gjithë mëkatet. Aty-këtu gjatë kohëlinjës së historisë moralisht mbase do e kenë vrarë mendjen (dmth. si supozim modest, tekefundit poetët e kohës). Mirëpo nga aspekti “kulturor e politik” vallë si do ia bënin pa skllevërit! E paimagjinueshme…

S’e gjykon kush lashtësinë, se mos na i rënduaka mëkati greko-romakët, nonsens, as që bëhet fjalë, s’e gjykon kush asnjë nga popujt e lashtësisë. E shkuara e njerëzimit prore justifikohet nga vetë historia. E dinë shkollarët, akademikët, të gjithë, e kaluara kurrë nuk “gjykohet”, qoftë e largët qoftë relativisht e afërt. Secila shkollë, çdo universitet i planetit impenjohet që historia të interpretohet denjësisht, objektivisht, pa paragjykime.

Madje dhe 2 mijëvjeçarë pas romakëve, vetë holandezët, spanjollët, portugezët, britanezët etj. pothuaj do ta “zbraznin” afro-kontinentin. Ishte parallogaritur që buzëqeshjet e varfanjakëve do lulëzonin andej në tokat e “indianëve”, së bashku me ato të Apaçëve. Në rregull, ca gjëra s’patën vajtur dhe aq mbarë, herë-herë filizat do thaheshin e do vyshkeshin. Aty-këtu mund t’kenë “dështuar” parapritjet, asgjë, të shkuara të harruara…

Historinë e kujtojmë për t’i nxjerrë leksionet, mbamendja na nevojitet për t’mësuar, jo për t’i “gjykuar” dështimet e së kaluarës. Do ishte “absurd” t’mos ndjehej e qetë historia e Romës, e Egjiptit, e Babilonisë etj. Arenat gladiatoreske të Romës sikur qenë “ashtëzuar” me një shtresë pluhuri prej kafkash të shtypura. E saktë, por çfarë pastaj… asgjë.

Meqë ra fjala, njësoj ndjehet e qetë dhe historia britanike, vetë Neptuni (Poseidoni) ia pati dorëzuar Britanisë skeptrin e Perandorisë Oqeanike (ndoshta dhe atë të Atlantidës… Platonike, pse jo). Anijet holandeze dhe ato britaneze (nën flamujt e mbretëreshave… deri tek Victoria) s’ndaleshin me vajtje-ardhjet tejoqeanike. Ngjashëm si mega-tankerët e kohës sonë, njësoj si anijet gjigante me kontejnerët e “globalizmit” që s’dinë të ndalur. Sepse dihet, plantacionet, fushat e paskajshme, kuzhinat e “neo-klasicizmit” amerikan, etj etj. pambuku jo se jo… por komplet, atëbotë e gjithë ekonomia amerikane s’do ia bënte as “gëk”.

Gjithsesi, Statuja e Lirisë (Liberty), dhuratë e francezëve të kulturuar për popullin amerikan, është një perëndeshë romake, është figurë e Libertas, e perëndeshës romake të Lirisë. S’di nëse ka ngelur ndonjë skulpturë romake e Libertas, por di që portretin e saj romakët e përdornin nëpër monedhat. Edhe amerikanët sot e përdorin perëndeshën nëpër monedhat e tyre (paçka se perëndeshë romake). Meqë pakashumë e njëjta gjë është, simbolet janë simbole, apo jo, qofshin romake a neo-amerikane.

Dhurata e Libertas, fare lehtë mund t’jetë (dhe padyshim është) dhurata më simbolike e të gjitha kohërave. Sikur mbarë njerëzimit ia dhuron shpresën, simbolizmin e lirisë, ia fal ndjenjen e krenarisë. Me statujen sikur qe “vulosur” një faqe e bardhë e historisë amerikane. Ndoshta dhe vetë Amerigoja andej në jetë-përtejmen e vet do ta ketë festuar (patjetër do i kenë cakërruar gotat me Kolumbon). Pas një lufte të madhe jugo-veriore skllavopronarët kokëfortë më në fund qenë “civilizuar”, humbja e luftës sikur i pati shtrënguar të mbushen mend : )

Më 28 Tetor 1886, “Liberty” i qe dedikuar “Lirisë” – si statujë shohim që perëndesha Libertas mban një pishtar në dorën e djathtë. Ndërsa në dorën e majtë mban një tabula ansata me mbishkrimin JULY IV MDCCLXXVI (4 Korrik 1776), dmth. me numra romakë, data e Shpalljes së Pavarësisë së SHBA. Emri i plotë i zonjës-statujë është “Statuja e Lirisë – Liberty duke e Ndriçuar Botën”…

[ më poshtë ngjitur pak histori rreth “Liberty” nga Amber C. Snider ]

***
Amber C. Snider, në një shkrim hedhur në linjë (2019) na rrëfen shkurt historinë e statujes – Statuja e Lirisë është një simbol i lirisë, i frymëzimit dhe i shpresës, në v. 1865 francezi E. de Laboulaye e propozoi idenë e një dhurate monumentale nga populli Francez për popullin Amerikan. Laboulaye ishte një aktivist kundër skllavërisë (president i Shoqatës Franceze kundër Skllavërisë), ai besonte se festimi i demokracisë së Amerikës, ashtu menjëherë pas Luftës Civile, si dhe braktisja e skllavërisë, mund t’i forconte dhe idealet demokratike të Francës.

Me dizajnin do merrej skulptori francez F. A. Bartholdi, versioni përfundimtar i dizajnit qe patentuar në v. 1879 dhe ndërtimi i statujes pati filluar shpejtë – shkruan Snider.
Dizajni i Bartholdit ishte kolosal – në fakt, do ishte skulptura më e madhe e kohës, më e madhe se çdo skulpturë tjetër në botë. Ndërsa A. G. Eiffel, projektuesi i Kullës Eifel, do ta projektonte kornizën skeletore të statujës. Ekspertiza inxhinierike e Eifel ishte thelbësore për strukturën, pjesa e brendshme e hekurave duhej ta mbante peshën prej 200 tonelatave, e po ashtu duhej t’i përkrahte + 100 tonelatat e mbështjelljes së jashtme të bakrit.

Statuja qëndron afërsisht 34 metra e lartë, por nëse të matej dhe piedestali së bashku me majën e pishtarit – thotë Snider, lartësia e saj e plotë do na dilte 93 metra. Dora e saj e djathtë shtrihet lart për ta mbajtur një pishtar veshur me flori 24 karatësh, dhe në kokë ka një kurorë me shtatë cepa, që simbolizojnë shtatë kontinentet. Në këmbët e saj qëndrojnë pranga të thyera, të cilat përfaqësojnë një grua të liruar nga shtypja dhe tirania.

Ndërtimi i statujës s’pati qenë dhe aq punë e lehtë, jo vetëm për shkak të madhësisë, ShBA do ishte përgjegjëse për ndërtimin dhe financimin e piedestalit prej 27 m, ndërsa Franca do fokusohej për ekzekutimin e statujës dhe për transportin e saj, ndarë në 350 pjesë, përtej oqeanit. Të dy vendet do ballafaqoheshin me probleme financimi, kështu që i qenë drejtuar publikut për ndihmë, përfundimisht do mblidheshin fonde përmes eventeve artistike, ankandeve, donacioneve etj.

Më 22 tetor 2024, rrezet e diellit ndriçuan statujat e mbretit Ramses II në tempujt e Abu Simbel, në Aswan, Egjipt.

Kjo dukuri unike ndodh dy herë në vit, përkatësisht në ditën e kurorëzimit të Ramses II më 22 shkurt dhe ditëlindjen e tij më 22 tetor, duke zgjatur për rreth njëzet minuta.

Ky fenomen natyror ka tërhequr vëmendjen e vizitorëve dhe studiuesve, duke reflektuar aftësinë e lashtësisë egjiptiane për të sinkronizuar arkitekturën e saj me ciklet e natyrës.

Tempujt e Abu Simbel, të cilat janë shpallur si Trashëgimi Botërore nga UNESCO, vazhdojnë të jenë një simbol i fuqisë dhe historisë së Egjiptit të lashtë.sn