Më 23 shkurt, kryeministri Edi Rama mikpriti në aeroportin “Nënë Tereza” të Tiranës presidentin e Emirateve të Bashkuara Arabe, Mohamed bin Zayed Al Nahyan, me të cilin firmosi disa marrëveshje bashkëpunimi.

Mes marrëveshjeve të nënshkruara ishte edhe një letër angazhimi për projektin Albania Smart City, i cili parashikon instalimin e një rrjeti të avancuar kamerash dhe radarësh në qytetet kryesore të Shqipërisë me synimin e rritjes së sigurisë publike.

Marrëveshja u firmos mes ministrit të Brendshëm, Ervin Hoxha dhe Sulltan Al Jaber, kryetar i kompanisë “Presight AI Ltd” – një kompani të dhënash dhe Inteligjence Artificiale e regjistruar në Abu Dhabi.

Projekti “Smart City” është përfshirë në listën e projekteve me rëndësi kombëtare nga qeveria shqiptare dhe parashikohej të kushtonte 60 milionë dollarë amerikanë.

Por pas vizitës së presidentit të Emirateve të Bashkuara në Tiranë, kostot e projektit janë thuajse dyfishuar dhe pritet të mbulohen përmes një huaje me Fondin për Zhvillim të Abu Dhabit.

Detajet e marrëveshjes zbulohen përmes një projektligji të depozituar në Kuvend për ratifikimin e marrëveshjes së huasë me vlerë 118.5 milionë dollarë, e cila do të shkojë për financimin e projektit “Sistemi i kamerave nën administrimin e Policisë së Shtetit – Smart City”.

Qeveria nuk argumenton rritjen e kostos nga 60 milionë në 118.5 milionë dollarë në relacionin shpjegues, ndërsa thekson se e gjithë vlera do të përdoret për të financuar projektin që synon rritjen e nivelit të sigurisë publike.

Por sipas dokumentit, qeveria shqiptare pret të marrë mbrapsht instalimin e 2 239 kamerave ANPR (njohje automatike e targave) dhe 2 602 kamerave PTZ për monitorimin e trafikut si dhe 3 816 kamera trupi për policinë. Projekti përfshin gjithashtu instalimin e 100 radarëve inteligjentë dhe po kaq sensorëve për të monitoruar trafikun në rrugët e Shqipërisë.

Të pyetur për arsyet e dyfishimit të kostos, Kryeministria dhe Ministria e Brendshme nuk iu përgjigjën kërkesave për koment deri në publikimin e shkrimit.

Ndërsa sipas ekspertëve të ekonomisë, kjo lë hapësirë për dyshime mbi fryrjen artificiale të vlerës së kontratës.

“Kjo rritje prej gati 100% nuk ka një shpjegim të argumentuar publikisht. Nuk është paraqitur një analizë e detajuar e faktorëve që kanë ndikuar në këtë shtim të kostove, duke krijuar hapësira të mëdha për dyshime mbi fryrjen artificiale të vlerës së kontratës,” thotë Eduard Gjokutaj, themelues i organizatës së edukimit financiar, “Altax”.

Pa garë dhe transparencë

Projekti “Smart City” u zyrtarizua për herë të parë gjatë një ceremonie zyrtare në Abu Dhabi në prill 2024, ku ministri i atëhershëm i Brendshëm, Taulant Balla nënshkroi një memorandum mirëkuptimi me kompaninë ‘Presight AI‘ – pjesë e grupit G42 me bazë në Emiratet e Bashkuara Arabe. Balla tha më vonë se projekti i kamerave inteligjente do të shtrihej në Tiranë dhe 19 qytete të tjera të vendit.

Projekti është pritur me shqetësime nga ekspertët e të drejtave digjitale, të cilët theksojnë se ai mbart rrisqe sa i përket ndërhyrjes së madhe në privatësinë e qytetarëve dhe sigurinë e të dhënave që do të mblidhen nga kamerat. Lidhjet kineze të kompanisë ‘Presight AI” kanë ngritur gjithashtu shqetësime në Kongresin e Shteteve të Bashkuara.

Për opozitën në Shqipëri, projekti mbart edhe probleme të tjera.

Deputetja e Partisë Demokratike, Jorida Tabaku e krahasoi marrëveshjen e projektit “Smart City” me praktikat e mëparshme të “ligjeve speciale” të qeverisë, që bien sipas saj në kundërshtim me praktikat e legjislacionit europian.

Tabaku theksoi gjithashtu se ka një errësirë informacioni për arsyet e marrjes së huave dhe për dyfishimin e vlerës së saj.

“Kjo marrëveshje është e paracaktuar dhe shkel me të dyja këmbët marrëveshjen e Stabilizim Asociimit me BE-në,” tha Tabaku. “Socialistët interesohen vetëm të integrojnë më shumë interesa të ngushta dhe shpesh okulte në xhepin e pakicës dhe kurriz të shumicës,” shtoi ajo, duke akuzuar mazhorancën në pushtet për zbatimin e një praktike të tillë të “ligjeve me porosi” në të paktën 20 raste.

Tabaku i druhet gjithashtu përdorimit të kësaj teknologjie nga mazhoranca për qëllime politike, në kushtet kur sipas saj Policia e Shtetit është në shërbim të Partisë në pushtet dhe kur rreziku i keqpërdorimit të kapaciteteve të Inteligjencës Artificiale është gjithnjë e më i madh.

“Pikëpyetjet qëndrojnë në lidhje me mënyrën se si operon qeveria shqiptare,” shtoi Tabaku, ndërsa kujtoi rastet kur Partia Socialiste i kishte përdorur të dhënat personale të qytetarëve për qëllimet e veta politike.

Edhe Gjokutaj thekson se anashkalimi i një procesi transparent prokurimi me projektin “Smart City” shkel marrëveshjen e Stabilizim- Asocimit me Bashkimin Europian.

“Në kushtet kur një projekt i tillë i jepet pa garë një kompanie të zgjedhur në mënyrë preferenciale, dhe mungesa e një tenderi të hapur rrit dyshimet për kapjen e kontratës nga interesa të lidhura me pushtetin,” tha Gjokutaj.

“Mungesa e garës automatikisht krijon rreziqe të larta për korrupsion dhe klientelizëm,” shtoi ai.

Kushtet e kthimit të borxhit, sipas ekspertit, rrezikojnë gjithashtu t’a kthejnë atë në një barrë për buxhetin e shtetit në dy dekadat e ardhshme. Sipas Gjokutajt, marrëveshja e huasë me fondin e Abu Dabit ka dhe problematika të tjera, të tilla si norma e interesit, 4%, që sipas tij është e lartë për një hua zhvillimi, apo zgjedhja e valutës në dollarë, çka ekspozon rreziqe nga kursi i këmbimit.

“Zgjedhja e një burimi më të shtrenjtë financimi është e pashpjegueshme,” tha Gjokutaj, ndërsa renditi institucione të tjera financiare që ofrojnë hua me normë interesi më të ulët./BIRN

Pamje nga qyteti Ilulisat i Groenlandës më 19 shkurt 2025.

7-Marsi, dita e bekuar e gjuhës shqipe, 138-vjet histori ndriçuese

“Edhe kur kryet do na mbulojnë thinjat,

Ndërmend do të sjellim një emër nderues,

Emrin e dashur, emrin e bukur, emrin e thjeshtë, por të madh Mësues!…” (Ll. Siliqi)

Kanë kaluar plot 138 vjet nga 7 Marsi 1887. Ato mbeten vite vitale, vite përpjekjesh, përkushtimi, djerse e mundimi për lartuar shkollën e parë shqipe, shkolla më e re e shfaqur “pas përpjekjeve të mëdha të rilindësve dhe atdhetarëve në kontinentin e plakur të asaj kohe.

Por është momenti të përulemi me respekt të thellë, për ata që bënë të mundur hapjen e Mësonjëtores së Parë Shqipe të Korçës. Populli ynë rezistoi me të gjitha mënyrat. Shkrimi i shqipes u mësua fshehurazi në kasollet e fshatarëve, pranë staneve të çobanëve, në shtëpi të thjeshta, në ndërtesat e kultit etj. Shikojmë aty këtu edhe ndonjë shkollë, si në Kurbin në vitet 30 të shekullit 17, në Pllanë e në Blinisht të Lezhës me 1638 dhe 1639, në Kurbin 1670, në Prizren e gjetkë. Këto shkolla patën jetë të shkurtër dhe lëvizja për hapjen e tyre ishte sporadike. U deshën të kalonin 2 shekuj, që lëvizja për shkollën dhe gjuhën shqipe të fitonte përmasa reale zhvillimi. Intelektualët tanë të shquar, që nga N. Veqilharxhi, Zef Jubani, K. Kristoforidhi, Pashko Vasa, Sami e Naim Frashëri, H. Tasimi, J. Vreto, K. Hoxhi, P. Doçi, N. Mjeda, Gj. Fishta, N. Naçi etj., edhe pse pa shtetin e tyre, pa asnjë institucion kombëtar, të drobitur pa miq e aleatë ditën të gjejnë gjuhën e bashkimit kombëtar. Abetaret e Veqilharxhit e Tasimit etj. u përhapën dorë në dorë dhe u bënë shpresë për popullin dhe rininë e kohës, u bënë tmerr për pushtuesit, po aq sa pushka e komitëve, që shpejt mbushën malet e Shqipërisë.

Për intelektualët e shquar, gjuha dhe shkolla shqipe u bënë pikënisje e shpresës së madhe, “sofra” e parë e fundshekullit të 19, që këtu i bashkoi shqiptarët për beteja të ardhshme. Ata lanë mënjanë dasitë fetare krahinore e fetare dhe u bënë një për çështjen e gjuhës kombëtare.

8 Mars 1887 – Drita e së ardhmes

Mësonjëtorja e parë shqipe u hap me 35 nxënësit e parë, e më pas breza të tërë nxënësish nisën udhën e bukur të dijes në një shkollë të vërtetë shqipe. Një ditë më vonë, me 8 Mars 1887 Th. Mitkoja shkruante : “ Dëshira tonë u mbarua, shkolla shqipe u hap, druri që vumë në dhet këtu e dy vjet, sot lulëzoi dhe dha pemë të ëmbla”.

Pas mësonjëtores së parë u hapën edhe shumë shkolla të tjera, si në Pogradec e Kolonjë, shkolla e Vashëzave në Korçë etj. Asgjë s`kaloi lehtë, përkundrazi u deshën përpjekje dhe sakrifica të mëdha për të bërë përpara çdo hap në udhën e ndritur të arsimit. Armiku reagoi shumë ashpër dhe u përpoq me të gjitha mënyrat që ta mbyste këtë dëshirë dhe luftë të madhe të shqiptarëve drejt dijeve dhe emancipimit të tyre shoqërore. Nga përplasjet me armikun e zi u flijuan shumë patriotë e atdhetarë të shquar me burgosje, vrasje e internime. P. Sotirin e hodhën nga kati i tretë i shtëpisë së tij, Papa K. Negovanin e therën me thika, Petro N. Luarasin e helmuan…E, megjithatë mësimi në gjuhën shqipe nuk ndalej. Shkollat shqipe po ngriheshin, populli po i mbante ato në këmbë, duke hequr edhe kafshatën e fundit të gojës. Popullit i duhej drita dhe atë dritë diturie e jepte vetëm shkolla. Vetëm një populli i ditur dhe i arsimuar mund t`i bënte ballë pushtuesit dhe forcave reaksionare që vepronin brenda Shqipërisë. Ndaj nga të gjithë njerëzit përparimtarë të kohës, nga atdhetarët e vërtetë hapja e shkollës së parë shqipe konsiderohej dallëndyshja e parë që lajmëronte pranverën. Dhe, dihet,  dallëndyshet s`vijnë vetëm, të tjera dallëndyshe do të vinin dhe Shqipëria e shtypur dhe e masakruar në shekuj do të shikonte dritën. 8 Mars 1887 ishte  fillimi i dritës që lajmëronte të ardhmen e ndritur.

Drita kërkon dritën, erdhi dita e 28 -Nëntorit 1912

Shpallja e Pavarësisë me Plakun e Vlorës dhe me ministër arsimi L. Gurakuqi nxiti dhe realizoi hapjen e 70 shkollave shqipe. Për ta vazhduar më me ngulm fuqizimin e shkollës kombëtare, sidomos pas Kongresit të Lushnjës më 1920 e pas luftës antifashiste nacional çlirimtare shkolla do të pësonte arritje të papara. Në vitet 50’ do të zhdukej analfabetizmi nën moshën 40 vjeç, do të shpallej arsimi i detyruar fillor e pastaj 7 e 8 – vjeçar. Në vitin 1957 hapet Universiteti i parë shqiptar. Universiteti i Tiranës, pas tij, Instituti e, më pas Universiteti  i Shkodrës e më tej, i Elbasanit, i Gjirokastrës i Korçës, i Vlorës, Akademitë si e Shkencës, e Gjuhësisë, e Arteve të Bukura dhe Kulturës Fizike dhe Sporteve.

7 Marsi – festë drite, festë bashkimi, festë përparimi

Me festën e 7 Marsit, janë të lidhur të gjithë: gjyshërit dhe gjyshet, baballarët dhe nënat, të rinjtë dhe të rejat, adoleshentët dhe fëmijët e të gjithë moshave, pasi shkolla mbetet për ta institucioni i mësimit dhe i edukimit më të organizuar për nxënësit e të gjithë grupeve. Aty kultivohen vlerat e vërteta kulturore, normat morale dhe mënyrat e komunikimit njerëzor e civil. Aty mësohet dhe zbatohet parimi i demokracisë për zbatimin në unitet të të drejtave dhe lirive nga njëra anë dhe të detyrave e përgjegjësive nga ana tjetër. Në të vetmin institucion të organizuar, në shkollë dhe nga shkolla, përcillen tek gjeneratat e reja që do të drejtojnë vendin në të ardhmen mesazhe paqeje e mirëkuptimi, kultivohet toleranca dhe dëshira për të mësuar gjatë gjithë jetës në mënyrë aktive, krijuese dhe kritike.

Askush nuk lind i ditur, por bëhet i tillë në jetë

Askush nuk lind i ditur, por bëhet i tillë në jetë duke filluar nga vatra prindërore e familjare e më pas nga bankat e shkollës,ku armata e mësuesve punon pa pushim ,skalit pak nga pak dhe pa u ndjerë  mendjet e vocrrakëve dhe të rinjëve, përsos çdo ditë ngrehinën monumentale, intelektuale dhe shpirtërore të kombit. Këtë mësuesit e bëjnë çdo ditë pa u lodhur,  pa zhurmë, seriozitet, durim, përkushtim e fisnikëri dhe pse s’ka ende stimuj moral e material nga shteti shqiptar.

Të gjithë mësuesit ,me profesionalizmin e tyre ,duken të afërt ,sikur diku i ke takuar ,i ke njohur dhe ke bashkëbiseduar me ta,ke ndjerë ngohtësinë ,mirësinë dhe humanizmin e tyre.Njohja me ta të bën të ndjehesh mirë ,të zgjon ide dhe kujtime të bukura,mbresa dhe emocione respekt për jetën dhe njerëzit. Vlerat e mësuesve janë të mëdha, me gjithë trysninë e gjithanëshme të dhunës psikologjike të ushtruar ndaj tyre dhe përsëri çdo njëri prej nesh e ndjen se ka marrë diçka prej tyre,diçka që është fiksuar fort në fëmininë tonë,në përsonalitetin ,në shprehitë dhe zakonet tona. Janë mësuesit ato që kapin e zbulojnë prirjet dhe talentet e nxënësve dhe kujdesën vazhdimisht ,që ata të rriten dhe të zhvillohen më tej në drejtimin e duhur. Ndonëse brezi i mësuesve ,që janë sot në pension e kanë kryer detyrën e shenjtë, duke dhënë të gjitha energjitë e tyre, pasionin e profesionalizmin, përsëri ata nuk ndjehen të qetë, ku brenda tyre zjen ndjenja e dashurisë për shkollën,arsimin e nxënësit.Kanë merak dhe mall për shkollën, për klasën, për zilen, regjistrat, kanë merak dhe mall e dashuri për nxënësit e tyre. Është ky një mall që nuk shuhet kurrë.Janë mjaft emocionuese kur kujton dhe flitet shpesh me nderim dhe respekt  për ata autoritete  të arsimit, të shkencës e të pedagogjisë shqiptare ,që s’jetojnë më ,por vepra dhe ndihmesa e tyre e shquar do të mbeten të pavdekshëme në kujtesën e mësuesve shqiptarë e më gjërë, siç janë : ministrat e Arsimit Naxhije Dume e Thoma Deliana, rektori i Universitetit të Tiranës Kahreman Ylli, si dhe pedagogët e mësuesit e shquar: Persa Grabova, Vasil Kamani, prof. Bedri Dedja, Emine Gjakova, prof.Jup Kastrati, Fatbardha Gega, Nazmije Pasholli, prof..Shefik Osmani, Lame Xhama “Mësues i Popullit” , Evanthi Ciko, prof. Mark Vuji- “Mësues i Popullit” etj. etj. ,të cilët me thjeshtësinë e njohur ,shpirtin e madh e bujar , edukuan e mësuan breza të tërë, nderonin njerëzit e thjeshtë të dijes dhe të kulturës  ,respektonin vlerat e verteta të mësuesisë shqiptare.

“7 Marsi” ngre zërin para politikanëve e pushtetarëve të të gjithë niveleve, intelektualëve, medias e shoqërisë civile, mbarë opinionit publik: Më shumë përkujdesje për shkollën dhe mësuesin, më shumë nderim,  ndjeshmëri e mirënjohje për punën e tyre të veçantë e të lodhshme, për ata që na mësuan shkrim e këndim, matematikë e shkencë dhe që na bënë ta shohim jetën në dritë të syrit!

Ndërsa prindërve, kudo ku jetojnë e punojnë, në diasporë, në Evropë e Amerikë, në Australi e vende të tjera, “7 Marsi” u kujton se krahas punës dhe mundit për mbijetesë, mos ta harrojnë shqipen e bukur dhe t’ua mësojnë edhe fëmijëve, nipave e mbesave. Gjuha është medalion i artë i çdo shqiptari, që na njeh në botë e që na lidh e na bashkon.

Mësuesi -figura qendrore e shkollës

Parë në këtë këndvështrim, 7 Marsi i sivjetmë, që përkon me 137 – vjetorin e hapjes së shkollës së parë shqipe, është një ngacmim disi ndryshe për faktorët dhe aktorët që e kanë detyrim ligjor, por edhe qytetar e moral për përkujdesje e vlerësim më të madh të mijëra mësuesve, që në mjaft raste punojnë në kushte ende të vështira dhe me trajtim financiar larg mundësive që ata të garantojnë jetën e tyre dhe të fëmijëve. Mësuesi është ai që të hap portat e dijes, që të orienton në lumin e madh të informacionit, që të udhëzon më mirë se kushdo tjetër sesi lexohet e punohet me librin. Ai dhe vetëm ai edhe gjërat më të vështira i bën të lehta për fëmijët. Mësuesit, në shumicën e rasteve, punojnë me pasion të veçantë e intensitet për t’i përgatitur nxënësit jo për kohën që ata janë në bankat e shkollës, por për kohën që ata do të dalin në jetë dhe do të ndërtojnë Shqipërinë e së ardhmes, Shqipërinë e vërtetë Evropiane.

7 Marsi apelon para politikanëve e pushtetarëve të të gjithë niveleve, para medias e intelektualëve, para të gjithë opinionit: Më shumë përkujdesje për shkollën dhe mësuesit, më shumë respekt për punën e tyre të veçantë dhe të lodhshme, më shumë vlerësim për të gjithë brezat dhe para së gjithash para kontribuuesve më të mëdhenj të arsimit dhe atyre që tashmë të kërrusur nga vitet e gjata të punës në arsim presin me padurim ditën e marrjes së pensionit në sportelet me radhë të gjata! Më shumë ndjeshmëri e vlerësim material e moral për ata që na mësuan shkrim e lexim, matematikë e kimi dhe që na orientuan të sigurt në jetë për të përballuar konkurrencën e tregut të punës!

Më shumë kujdes për ruajtjen e gjuhës së bukur dhe të vjetër shqipe nga huazimet dhe fjalët e huaja, që mund të zëvendësohen lehtësisht me fjalë shqipe! Ndërsa prindërve, kudo ku jetojnë e punojnë, në Evropë e Amerikë, në Australi e në vendet e tjera, bashkë me respektin që kemi për kontributin që ata japin edhe për zhvillimin e Shqipërisë, ju lutemi dhe në njëfarë mënyre ju përgjërohemi që tua mësojnë gjuhën shqipe edhe fëmijëve dhe nipave e mbesave ! Në të kundërt gjuha jonë, ndër më të vjetrat, një ditë do të shuhet dhe kur ajo nuk flitet e shkruhet, shuhet edhe kombi, pasi gjuha është elementi kulturor që e mban gjallë një komb. Nuk ka identitet pa gjuhë.

Festa e të gjithëve përcjell mesazhe edhe për mësuesit. Ata kurdoherë të jenë në ballë të punës për zbatimin e politikave për reformimin e shkollës, për kultivimin e vlerave demokratike tek brezi i ri, për zhvillimin e fuqisë krijuese tek nxënësit, për përfshirjen e të gjithëve në procesin e edukimit dhe të mësimit, të argëtimit dhe të zbavitjes !

Në këtë ditë të shënuar nga thellësia e shpirtit tonë buron fuqishëm urimi: Gëzuar festën e dijes kolegë tanë të nderuar dhe të respektuar! Paçi gjithnjë suksese e mbarësi!.

Kalojnë vite e vite dhe koha seleksionon gjithçka. Në kujtesë mbetet një shëmbëllim. Ti sigurisht që i ngjan gjenit të trashëguar, por fillon e kërkon shëmbëlltyrën, pasqyrën shpirtërore ku ke parë virtytet.
E ndërsa del përpara gjyshja, ati, nëna e të tjera gjini fisnore dhe ti sheh reflekset gjenetike me të cilat mburresh, mendja ka fiksuar dhe të tjerë njerëz, të cilët jeta i ka sjellë te ty apo ti ke vrapuar drejt tyre. Pak rëndësi ka kjo. Në pasqyrën ku je parë dhe të ka pëlqyer vetja të ka shëmbëllyer dikush.

Një grua me trup të pakët, elegante, me flokë ngjyrë gruri, me sy bojë qielli të bukur, pa tualet, e veshur thjesht e me gusto dhe shumë e rregullt. Pastërtia e shpirtit do të reflektonte në të gjthë qënien e saj.
Ndërsa ti nuk ke trashëguar asgjë, as sytë, as flokët, as pamjen e thjeshtë, ti përsëri i shëmbëllen… Ti vazhdon të kujtosh e të tregosh, si dhe të përpiqesh t’i ngjasosh, të shihesh në pasqyrën tënde shpirtërore.
Ajo qe shndërruar në një idhull në jetën time. E quanin Çezarina Laca.

Çezarina Laca ishte mësuesja ime e klasës së parë.

Në jetë do të kisha shumë mësues e pedagogë, por në kujtesën time do të hynin ata më të mirët dhe, në të kundërtën, ata më të këqinjtë, mesatarët, i kam harruar fare, ndërsa të ligjtë përpiqem të mos i kujtoj.

Por ndër të mirët e të mirëve, ajo e paharruara, pasqyra ime shpirtërore, ku shoh veten kur jam e lodhur dhe dukem bukur, është ajo e paharruara Çezarina Laca.

Tirana e viteve 60-të nuk do të qe e lehtë për nxënësit e fillores në shkollën “29 Nëntori”, e cila ndodhej në periferi të saj, në një lagje të varfër afër Kinostudios. Por do të qe e vështirë edhe për mësuesen që vinte nga periferia tjetër, që quhej “Tirana e Re”. Jo vetëm për faktin se ishin larg, por se ajo ishte gjithmonë e ngarkuar, e sidomos në dimër, pasi në njërën nga çantat ajo kish futur dru zjarri për sobën e ndryshkur në formë qyngu. Çezarina e dinte se disa nga fëmijët jetimë e te varfër do vinin në klasë me këmbë e këpucë të lagura nga shiu. E si mund ta kishin mendjen në mësim ata, ashtu të lagur dhe baltosur. Drutë e shkollës mbaronin shpejt.
Në ditët e ftohta të dimrit një kovë ujë qëndronte mbi sobë. Para se të fillonte mësimin ajo do t’u lante këmbët dhe këpucët me baltë, do t`ua thante ato pranë zjarrit, pastaj do t`u vishte rrobat që kish marrë në çantën tjetër. Për të ndihmuar fëmijët e varfër ajo do të sensibilizonte shoqet e saj, nxënësit e tjerë, e tërë fisin e mëhallën dhe këtë punë e bënte shpesh. Kjo që do t’ju tregoj është e vërtetë si drita e diellit.

Një prindi nëpunës i duhej t’i merrte leje mësueses për fëmijën e tij për pak ditë. Trokiti në derën e klasës, e hapi, pa rrotull dhe u largua për në drejtori. – Shoqja drejtoreshë, më duhen disa ditë leje për vajzën time në klasën e I-rë B.
Drejtoresha ngrihet dhe shkon në klasë, hap derën dhe sheh atë çfarë kish parë edhe prindi. Çezarina, që po lante këmbët e baltosura nga këpucët e grisura të një jetimi, ngrihet në këmbë dhe pasi u sqarua për problemin, nëpunësi i kërkoi falje, pasi kish kujtuar se ajo ishte pastruesja.
Drejtoresha, që e njihte mirë Çezarinën, i thotë: – Të lutem Çezarinë, mjaft më, ti po shkel rregulloren, orët e mësimit janë për të mësuar nxënësit. – Drejtoreshë, mësuesi para se me qenë mësues duhet të jetë një prind i mirë. – Mirë, mirë, do ta shohim këtë punë, – tha drejtoresha, gjithsesi e prekur nga sjellja humane e mësueses.

Por e shtrenjta mësuesja ime e fillores nuk ishte vetëm humane, ajo ishte një grua e fisme, me shumë kulturë dhe autoritet, me etikë dhe pedagogji që nuk do mundja ta shihja tjetërkund. E si mund të ndodhte ndryshe, mësuesi i saj i gjuhës dhe letersisë kish qenë Padër Gjergj Fishta, ndërsa pedagogu i psikologjisë ishte Padër Anton Arapi. Të dy këta të harruar e masakruar nga diktatura. Por ajo me krenari do të mburrej për ta dhe për pak do ta paguante shtrenjtë.
Dikur, një drejtues i thotë si me shaka, se ju mësuesit e vjetër nuk kuptoni ç`është psikologjia.
Çezarina do të rebelohej e do të përgjigjej ashpër. – Mua ma ka mësuar psikologjinë babai i psikologjisë, Padër Anton Arapi, prandaj e njoh më mirë se ju.
Kulturën e kishte marrë në shkollën e murgeshave në Shkodër, ku qe shpallur nga mësuesit e saj të famshëm si nxënësja më e mirë e kolegjit, të cilëve ajo do t’u referohej fshehurazi, por dhe hapur, gjithë jetën.
Kartolinat e urimit të Çezarinës me shprehjet e bukura do t’i ruanin si relike kolegët, nxënësit dhe mësuesit e saj.

Ishin vitet ’60-të. E shtrenjta mësuesja ime atëherë ishte afër të 50–ve, por rrezatonte një vitalitet të paparë. Organizimi i i orëve të mësimit prej saj do t’ja kalonte të gjitha përmasave të asaj dhe kësaj kohe. Ajo kishte aftësinë për t’i kontrolluar dijet e nxënësve që nga fytyrat dhe shkëlqimi i syve të secilit, si dhe nga kontrolli i detyrave të shtëpisë. Puna e diferencuar për të kishte tjetër kuptim: në mbarim të çdo ore mësimi ajo do të evidentonte më të mirët dhe më të dobëtit me shumë kujdes, do t’i ndalonte pas orës së mësimit duke i vënë në punë dhe mësuar për të shmangur dobësitë e secilit në lëndën ku ata kishin boshllëqe. Pedagogjia e saj qe një psikologji e zbatuar me përsosmëri. Kur një nxënës reflektonte dobësi dhe shpërqendrim të dukshëm, Çezarina do të drejtohej tek prindërit. – Kam ardhur të shikoj çfarë kushtesh dhe arsyesh ka fëmija juaj që ka rënë në mësime dhe me çdo kusht zgjidhte problemet.
Në klasën e saj nuk kishte asnjë nxënës të dobët. Nxënësit e saj do të ishim më të mirët në gjithë shkollën.
E veçanta e punës së saj ishte ora e leximit letrar, e leximeve jashtë klase. Përveç pedagogjisë dhe imponimit të saj në orët e rëndësishme të shkollës, ajo do të lexonte tregime dhe libra të bukur, që do të na linin me gojë hapur dhe nuk do donim të largoheshim nga shkolla. Nuk do të harroj kurrë librin “Zemra” të Edmond De Amiciz, me tregimet e tij të bukura dhe edukative si “Nga Apeninet në Ande”, do të kalonim ditë e netë të tëra duke përjetuar vuajtjet e djaloshit që kërkonte nënën e tij. Apo librin etalon për çdo fëmijë “Djemtë e Rrugës Pal”; këta dy libra janë reliket më të bukura të jetës sime, të lexuara së pari me shumë dashuri nga mësuesja ime e fillores Çezarina.
Porosia e saj – të dish të lexosh nuk është asgjë, e gjithë puna është të dish çfarë të lexosh – do na vlente gjithë jetën. Na këshillonte të blinim librat më të bukur dhe me vlerë për jetën. – Mos harroni ta shpërndani këtë dije, që shoku apo kolegu yt të jetë i ditur si ti, dhe kjo është lumturi.
Me shumë kujdes ajo edukonte te ne ndjenjën e solidaritetit. – Pasi t’i keni lexuar do t’ua jepni shokëve, pastaj do ua tregoni të tjerëve që s’dinë të lexojnë.
Dashuria dhe autoriteti i saj sundonin së bashku në të gjitha detyrat që na jepte.
Gjatë pushimeve të semestrit apo të verës, detyrat e vështira, do duhej t’i përsërisnim, por edhe libra duhet të lexonim gjatë kësaj kohe. Ajo na lexonte fragmente të ndryshme për të nxitur dëshirën dhe kuriozitetin tonë. E kështu me dashurinë e një nëne dhe me përkushtimin e mësuesit kaluan vitet e bukura të fëmijërisë me mësuesen time të paharruar.
Më pas unë do të largohesha në një qytet të largët, për shkak të detyrës që kish im atë. Të tjera mësuese do të kisha pranë meje, por mësuesen time të parë nuk mund ta krahasoja me askënd, ndaj vazhdoja brenda vetes të ecja në rrugën që më kishte mësuar ajo. E paharruar do qe edhe për prindërit e mi mësuesja ime.
Duke u rritur do të ndërroja disa qytete nga jugu në veri. Kur do të kthehesha në Tirane do ta kërkoja me dashuri mesuesen time, por ajo kish dalë në pension dhe nuk e dinin se ku banonte në ato kohë.
Për vite të tëra pas martesës, do të jetoja në qytetin e Pogradecit e do të tregoja vazhdimisht për mësuesen time.
Në këtë qytet, një grua thirrej me emrin Zonjushe, emri i saj qe Viktori, por këtë emër e kishin harruar të gjithë, edhe ajo vetë.
Zonjusha kish vite që kishte dalë në pension dhe të gjithë e thërrisnin zonjushe, kaq shumë dashuri dhe mbresa kish lënë ajo te brezat e nxënësve. Ndaj një 7 Mars unë i bëra një vizitë Zonjushes me mallin e “Zonjushes “time.
Zonjusha u gëzua shumë, pa masë, kur i tregova për mësuesen time të parë e të paharruar, si ajo Zonjusha Viktori… Zonjushja ime, Çezarina, ishte larg, dhe unë nuk mund ta uroja; edhe ajo ishte pensioniste, prandaj 7 Marsin do e festoja me Zonjushen e Pogradecit.
Kjo vizitë u kthye në një rit, për çdo 7 Mars dhe Zonjushja do t’u tregonte të gjithëve për vizitën e rrallë.

Një ditë u ktheva përgjthmonë në Tiranë. Zonjushe e dashur, tashmë unë e kam gjetur ku t’i çoj lulet…
Por e shtrenjta mësuesja ime nuk pranonte asgjë përveçse një tufë me manushaqe që mblidhnim me duart e vogla lëndinave të shumta që kish atëhere pranë shkollës fillore “29 Nëntori”.
Po tani e dashur, ku t’i gjej unë manushaqet? Më trego!

Oh, sa bukur lexonte dhe tregonte mësuesja ime, sa na mahniste. Edhe sot e dëgjoj zërin e saj të mrekullueshëm, të ëmbël dhe aktoresk.
Për t’jua vërtetuar këtë unë po ju them se ajo është nëna e një aktoreje të madhe që quhet Edith Luarasi apo shkurt, Edi Luarasi. Dhe nëna e Filda Jarecit, e cila këndoi duet me Edin në rininë e saj, por pastaj vendosi të bëhej mësuese, si mëma e saj. E s`kish si ndodhte ndryshe, një nënë me shpirt të madh artisti, mund të nxirrte një grua dhe artiste të madhe si Edith Luarasi dhe një mësuese si Filda Jareci, e cila u përpoq gjithmonë t’i ngjante nënës së saj.
Jeta vërtetë është një destinacion, por rastësia thonë është mbreti i gjithçkaje.
E kisha kërkuar mësuesen time, por do ta gjeja rastësisht kur ajo të mos jetonte më.

Në një festë të bukur që do të organizonim me rastin e 7-8 Marsit, në një shoqëri artistësh, ku secila dominonte me kujtimet e saj, bisedën do ta zotëroja unë në një moment kur do të tregoja, si gjithmonë, për mësuesen time të shtrenjtë.
– Po si quhej mësuesja jote? – do me pyesnin. – Ajo e kish emrin Çezarina Laca. – Uaaaa, po ajo është mama ime, – do të thoshte Edi, pak e tronditur.
Përqafimi ynë ishte i përmallshëm, ishte përmallimi i thellë për mësuesen time të dashur. – Po ti je temperament tjeter, Edi, ti thyeje dërrasat e skenes kur luaje teatër. Mesuesja ime ecte si Nënë Tereza, më ngjan me të. Ndoshta ajo ka qenë pasqyra e saj shpirtërore, ishin moshatare, do të jenë njohur diku…

Dhe Edi vijon duke treguar: – Mama ka pasur karakter të fortë, me të cilin ka ndikur gjithë jetën tone, në ditë të mira dhe në vështirësi. Mbaj mend se shtëpia jonë, në kohën e luftës, ishte bazë ilegale, vëllai i mamës, Lec Laca, ishte partizan dhe vinte me shokë i veshur civil dhe në koshat me ushqime, që ngarkonin me kuaj, mama fuste midis ushqimeve abetare, të mbuluara me barishte të ndryshme, e këto i çonin në mal. Mirëpo, kur doli në pension, në radhën për të marrë pensionin, u takua me një shoqe. Ajo pa se komshija e saj merrte një pension suplementar si bazë lufte, Çezarina jo. – Po ti pse s`merr, – i tha, – edhe ju bazë lufte keni qenë dhe ti e ke ndihmuar luftën për çlirimin e atdheut. – Po unë nuk dua para për atë punë që e kam ba me dëshirë për atdheun, përgjigjet Çezarina. E ç’kuptim ka kjo, po u pagova është punë për interes. …Dhe Edi vazhdon e vazhdon të tregojë, – një nga nxënëset e saj ka qenë edhe Nexhmije Hoxha…
– Dhe ajo lejoi që mësuesja e saj e mirë të vuante persekutimin e kotë të familjes dhe bijës së saj, njerëz me vlera për artin dhe kulturën e vendit, si ju? – pyes unë, si e dalë nga ëndrra. -Eh! … t’i lemë ma mirë këto… Edi është fisnike, si nëna e saj dhe nuk do të flasë për të kaluarën e hidhur, e cila ka lënë gjurmë të thella tek ajo.
Për të ndërruar rrjedhën e bisedës i them se nëna e saj është pasqyra ime shpirtërore.
– Isha një vajzë e vogël, më e vogla në klasë…dhe prej kujdesit…tani … që … unë…… – Oh, vazhdoi ajo, si puna e Nikolinit, e di ti? Nikolin Gurakuqi ishte shumë i vogël në klasë të parë dhe prindërit për arsyet e tyre e kishin çuar të vogël si dëgjues në klasë…Mama tregonte se atë e zinte gjumi mbi bankë dhe ajo i thosh, me qetësi: – Nikolin, dil njëherë e sillu nëpër oborr dhe pastaj hajde prapë në klasë. Dhe djali i vogël ashtu bënte, por më vonë ai u bë një nxënës i shkëlqyer dhe një artist i madh dhe ajo nuk pushonte së pyeturi: – A ma keni pa Nikolinin, bëjini të fala………- Po atë shprehjen e famshme të Gjergj Fishtës a jua thoshte: “Çiripupe, ç`far vjell deti, nuk asht e jona”. Çiripupe, u thoshte me përkëdheli vajzave të vogla. Kjo shprehje e Fishtës, vazhdon Edi, do na fuste shpesh në diskutime të thella me Mihallaqin mbi kuptimin e saj……Dhe tregimet për mamën dhe mësuesen e madhe vazhduan gjatë …
Nxënësit e saj të dashur do ta vizitonin dhe respektonin gjithmonë, ata tashmë janë mjekë, inxhinierë, artistë, punëtorë të mirë dhe me siguri e kujtojnë me dashuri mësuesen e tyre të paharruar Çezarina Laca.

Tani kam ku t’i çoj lulet. Herët në mëngjes, ditën e 7 Marsit, në derën e apartamentit të Edit, aty ku jetoi Çezarina derisa u nda nga jeta më 1986… Troket një vajzë e re, si unë atëherë…. Me një buqetë të bukur me lule në dorë e ia dhuron bijës së asaj që unë e desha shumë dhe s’e harrova kurrë. Pasqyrës sime shpirtërore, tek e cila shihem shpesh.
Përpiqem vazhdimisht t’i ngjaj sa më shumë. Ndërkohë Edi përlotet… Eh, sikur ta dinte mama do çohej nga varri…Jo, jo, ajo është në parajsë dhe nuk vjen dot….
Nuk shkoj vetë t’i shpie lulet, pasi është e vështirë të përballoj emocionet dhe lotët e Edit, lotët e gëzimit dhe dëshpërimit për vitet e vështira që kaloi nëna e saj e mrekullueshme duke ndenjur pranë Edit dhe nipërve të mirë që i jepnin aq shumë dashuri dhe dhimbje shpirtërore asaj dhe artistes së madhe, që vuajti nga diktatura talentin e artit të vet.

Ndoshta qe thënë që nxëneset e Fishtës dhe të Patër Anton Arapit të kishin pjesën e vet të helmit.
E dashura Çezarina Laca, ti ike heshtur mes dhimbjes dhe lumturisë që të dha misioni yt fisnik. Ti ike thjesht pa bujë, tituj e dekorata. Por le pas një brez, një plejadë dhe mbete për ne një pasqyrë shpirtërore ku shihemi çdo ditë.

Po ku t’i gjej unë manushaqet? Ndoshta manushaqe ka diku larg… Po Çezarina Laca a ka vallë, diku…?

_____________________________________________________________Botuar më 7 Mars 2008 në gazetat “Standard” dhe “Tema”.

Në 27 vjetorin e Epopesë së lavdishme të Jasharajve, të flijimit të komandantit legjendar Adem Jashari me familjen e tij për Lirinë dhe Pavarësinë e vendit, për Republikën e Kosovës shtet ligjor dhe demokratik.

Bac u kry, Bac s’u kry, Bac qetash u nis

Në këtë përvjetor as që e kam idenë se çfarë do ti thonë komandantit, bacit Adem këta që i hoqën Republikën, më çka do ta arsyetojnë turpin e tyre, ndoshta do t’i thonë: Bac s’patem qare, ose ndoshta do t’i thonë se këtë e bënëm për të mirën e Kosovës europiane, për liberalizim të vizave, për këtë apo atë arsye, por në asnjë menyrë s’do guxojnë t’i thonë se këtë e bënem për ta ndihmuar anëtarësimin e Serbisë gjakatare në BE, dhe së më këtë Kosovën* e kthyem në pikën zero, në rezolutën 1244 e cila e njeh sovranitetin e Serbisë mbi Kosovë!

Ideal i dëshmorëve dhe martirëve ishte Republika e Kosovës, shtet i lirë dhe sovran, me një shkabë dy krenare e më një himn kombëtar, me një forcë ushtarake për mbrojtjen e tërësisë territoriale të shtetit, për një shtet ligjor e demokratik, e shumë e shumë gjëra të tjera si këto që po na mungojnë në këtë përvjetor të Epopesë së Familjes Jashari.

Na kujtohet të gjithëve, kur 17 vite më parë, më rastin e ri-shpalljes së pavarësisë u ndeshëm më tri lloj mendimesh: dikush tha Bac u kry, dikush Bac s’u kry e dikush tjetër tha Bac qetash u nis!

Që atëherë më pat mbetur në kujtesë kjo e fundit, e cila paralajmëroi nisjen e betejës politike për mbrojtjen e Republikës së Kosovës nga Serbia, por asnjëherë nuk më kishte shkuar mendja në mbrojtjen nga fusnotat* e ndërkombëtarëve për zhbërjen e e Republikës.

Kjo betejë politike tanimë ka filluar, pikërishtë ne 17 vjetorin e pavarësisë dhe në 27 vjetorin e Epopesë së lavdishme të Jasharajve në Prekaz!

Le të jetë kjo kthesa pozitive në mbrojtje të shtetit, në mbrojtje të Republikës së Kosovës jo vetëm si emër, por edhe si koncept politik për ndërtimin e shtetit të mirëfilltë ligjor dhe demokratik, çfarë e kanë ëndërruar dëshmoret UÇK-së, luftetarët e lirisë që i dhanë gjymtyrët e trupit të tyre për Lirinë dhe Pavarësinë e Republikës së Kosovës, e jo për një gjysmë shtet më fusnota***, ku ende sundon krimi i organizuar e korrupsioni, anarkia ligjore dhe antivlerat.

Familja Jashari sinonim i dashurisë për atdhe

Familja e madhe Jashari, vendi ku ndodhi sakrifica më sublime, e pa dëgjuar ndonjëherë në historinë shqiptare, në mbrojtje të pragut të shtëpisë, në mbrojtje të qenjes kombëtare, në mbrojtje të nderit dhe dinjitetit kombëtar dhe njerëzor, është vendi ku atdhetarët e gjëjnë inspirimin për të punuar më devotshmëri për komb e për atdhe, për nderë e për dinjitet, sikurse që nuk është ky vendi për shkelësit e gjakut të dëshmorëve, për pseudopatriotët, keqpërdoruesit e lirisë sonë, të cilët u ngritën lartë në krye të institucioneve shtetërore pa asnjë meritë personale!

Të tjerët u pasuruan në emër të luftës e sakrificave të të tjerëve, duke e lënë menjëanë popullin në varfëri e të pa shpresë për të jetuar në vendlindjen e bekuar nga Zoti.

Një fjalë e moçme popullore thotë: “kajtja (lakmia) e prish burrin”, e pikërisht kështu ndodhi me disa nga ish “çlirimtarët”, të cilëve lakmia e tepërt ua vërboi sytë e ua turbulloi mendjen, ua nxiu shpirtin e i largoi nga rruga e Zotit, i bëri që të largohen nga rruga e nderit dhe lavdisë, e të qenurit në shërbim të popullit dhe atdheut të vet.

Herët apo vonë secili do ta merrë “shpërblimin” nga populli për veprimet e veta, por mallkimi më i rëndë do t’iu vjen nga gjaku i dëshmorëve, nga i cili nuk do të mund t’i shpëtoj askush; as europianët, as amerikanët e më së paku aziatikët.

Andaj, mos të rrëmbehemi nga dëshprimi i këtyre fusnotave për t’u përqarë njëri më tjetrin, por të frymëzohemi nga dashuria për Republikën e Kosovës të pranuar nga 117 shtete, për t’u bashkuar të gjithë si një trup i vetëm pa dallime partiake apo fetare, në mënyrë që sa ma shpejtë ta largojmë fusnotën* nga dokumentet zyrtare, për t’i lënë vendin Republikës, si kusht i vetëm dhe i domosdoshëm për shtrirjen e sovranitetit në tërë territorin e Republikës së Kosovës.

Me Republikën e Kosovës shtet sovran dhe demokratik t’u kthehemi vlerave kombëtare në vend të huazimeve antikombëtare, t’i kthehemi solidaritetit në vend të denigrimit, t’i kthehemi unitetit në vend të përçarjes, t’i kthehemi traditave të bukura shqiptare në vend të kulturave të huaja.

Lavdi dhe mirënjohje atdhetare për të gjithë veprimtarët dhe çlirimtarët e Republikës së Kosovës.