Represioni i regjimit të Teheranit, që nga fillimi i protestës, deri më tani ka kushtuar jetën e gati 350 personave.
Dy muaj pas vdekjes së Mahsa Aminit, pika e protestës masive që vazhdon të përshkojë vendin. Cilat janë realisht pikat e shitjes? Intervista me një ekspert
Kanë kaluar dy muaj nga zhdukja e Mahsa Amini, studentes së rrahur për vdekje pas arrestimit të saj nga policia morale iraniane, për mosmbajtjen e duhur të mbulesës islame. Vdekja e 22-vjeçares shkaktoi një lëvizje të paprecedentë proteste në Iran dhe në një klimë sfide të hapur ndaj regjimit. Imazhet dhe videot e trazirave në rrugë vazhdojnë të qarkullojnë në mediat sociale, imazhet e Udhërrëfyesit Suprem Ali Khamenei të djegura publikisht, demonstruesit e rinj që grisin çallmën nga fetarët. Dhe protesta nuk shuhet as pas një reagimi të dhunshëm të autoriteteve që sipas raportimeve nga disa burime deri më tani u ka kushtuar jetën gati 350 personave. Por çfarë daljesh mund të kenë realisht këto lëvizje, në një vend që vazhdon të udhëhiqet me grusht të hekurt?
Tri nivele krize
Republika Islamike, duhet theksuar, sigurisht që nuk është e re për demonstratat protestuese. Aktualët, megjithatë, kanë marrë një shtrirje krejtësisht të bujshme dhe me karakteristika që i dallojnë ndjeshëm nga ato të viteve të kaluara. Riccardo Redaelli, pedagog universitar në Cattolica në Milano dhe drejtor i Qendrës Kërkimore për Sistemin Jugor dhe Mesdheun e Zgjeruar (CRiSSMA), e cila është me qendër në të njëjtin universitet, i nënvizon mirë ato. Në Iran, na shpjegon ai, tani është duke u zhvilluar një krizë e cila merr formë në disa nivele. Në rrafshin politik “të jepet nga fakti se, në të kaluarën, sistemi i pushtetit toleronte një farë kundërshtimi apo diversiteti” linjash, të përfaqësuar nga “reformistët, pragmatistët dhe teknokratët”. Më parë, me pak fjalë, ata që donin të shprehnin mospajtimin e tyre nga krahu më intransigjent i regjimit mund të votonin edhe për një president të republikës ose për parlamentarë me orientime më të moderuara. Tani, megjithatë, kjo nuk është më e mundur: me Khamenei, regjimi “i margjinalizoi plotësisht këto shifra, duke eliminuar të gjitha dallimet e linjës”, siç është shfaqur qartë pas zgjedhjeve të fundit.
Riccardo Redaelli, ekspert i realitetit iranian, është një profesor universiteti në Cattolica në Milano
Për këtë arsye, forcimi i regjimit është shartuar me një krizë ekonomike shkatërruese: “sanksionet, dështimi i marrëveshjes bërthamore dhe aventurizmi në Lindjen e Mesme”, me të gjitha kostot e tij të paqëndrueshme, po “varfërojnë në mënyrë dramatike klasën e mesme, e cila ishte një pus. -komponenti për të bërë “me rëndësi në vend, kujton Redaelli. Por një nivel i saktë i krizës ka të bëjë me shoqërinë iraniane: në fakt, presidenti i ri Ebrahim Raisi, për të kënaqur Udhërrëfyesin Suprem, “ka forcuar përsëri të gjitha kontrollet mbi moralin e përditshëm”, duke filluar nga veshja te dëgjimi i muzikës perëndimore dhe ndalimi i pijeve alkoolike. Rezultati është një klimë acarimi: “Të gjitha këto, iranianët nuk i durojnë dot më”, thekson eksperti, duke saktësuar se ky padurim është veçanërisht i theksuar tek të rinjtë dhe gratë.
Një brez në revoltë
Pikërisht mbi këtë bazë del në pah një fakt brezash, i paprecedentë në krahasim me të kaluarën. Në Iran, pakënaqësia është shumë e fortë, e përhapur “por mbi të gjitha janë të rinjtë që duan të argëtohen” dhe e gjejnë veten “të acaruar nga ky obsesion i regjimit”. Ajo që bie në sy, nënvizon Redaelli, është se këtë herë protestuesit nuk janë vetëm ata të rinj studentë universitarë, shprehje e borgjezisë iraniane. “Në fakt, fëmijët e shkollave të mesme, që nuk i përkasin elitës ekonomike të vendit, po demonstrojnë me forcë të madhe”.
Të rinjtë në rrugë kundër regjimit, në valën e protestave të shkaktuara nga vdekja e Mahsa Arimit (Reuters)
Ky aspekt jep edhe masën se “sa e përgjithësuar është pakënaqësia dhe mosgatishmëria e këtyre rregullave shoqërore”. Në këtë mënyrë, edhe shumë të rinj “13, 14, 15 vjeç që nuk kanë masat paraprake dhe frikën e prindërve të tyre, dalin në rrugë. Ata, pikërisht sepse vendi është në një krizë të rëndë”, nuk shohin të ardhme. përballë tyre dhe prandaj janë të gatshëm të rrezikojnë “të përplasen me reagimin e regjimit.
Kërcënimi i Pasdaran
Kjo shpjegon guximin e padyshimtë që tregojnë këta të rinj, përballë një aparati pushteti që vazhdon të ketë frikë për brutalitetin dhe përhapjen e tij. Por regjimi, pavarësisht numrit të lartë të viktimave të represionit të tij deri tani, sigurisht që nuk e ka shfrytëzuar potencialin e tij të plotë për dhunë. Dhe në këtë kuptim, spikat hija kërcënuese e Pasdaran, Garda e revolucionit islamik aq e frikësuar për fanatizmin e tyre dhe për një fuqi tashmë të konsiderueshme në realitetin iranian. Deri tani ata kanë qenë, si të thuash, duke parë. Edhe pse ata “asnjëherë nuk e fshehën se ishin të gatshëm të qëllonin mbi qytetarët e tyre protestues”, ata kurrë nuk ndërhynë drejtpërdrejt kundër trazirave.
Pasdaran, i paraqitur këtu gjatë një parade ushtarake, përfaqëson një nga mbështetësit kryesorë të regjimit të Teheranit (reuters)
Prandaj, represioni deri më tani është kryer nga forcat e ndryshme të sigurisë dhe nga të ashtuquajturit Basiji, të cilët janë milicë vullnetarë me detyra për të mbështetur policinë dhe vetë Pasdaran, të cilëve ata janë në vartësi. Por çfarë mund të ndodhte, nëse ngjarjet do të merrnin një kthesë të tillë që të nxisnin të njëjtat Garda të Revolucionit Islamik të ndërmarrin veprime? “Pasdaran”, kujton eksperti, “kanë kërcënuar vazhdimisht” se do të ndërhyjnë, “thanë, kujdes se jemi gati…”. Dhe “nëse do të shkonin drejtpërdrejt për të vepruar për represion”, të vdekurit atëherë “do të bëhen shumë më tepër”.
Represioni: paralele të pahijshme me 1978-79
Megjithatë, regjimi vazhdon të përballet me një sfidë të paprecedentë në historinë e tij. Ndërkohë, shtypja e përgjakshme mund të sugjerojë analogji me ngjarjet që lidhen me lindjen e vetë Republikës Islamike: kur, midis viteve 1978 dhe 1979, ushtria e Shahut nuk hezitoi të kthente armët kundër vetë iranianëve, në përpjekje për të ndaluar kryengritjen e cila do të rrëzonte më vonë monarkinë. Atëherë, në çfarë mase ngjarjet aktuale mund të marrin një vlerë destabilizuese për regjimin aktual? Në këtë pikë Redaelli shprehet i kujdesshëm. “Është e qartë se protestat kanë marrë një dimension të ri, por ka një ndryshim të madh” në krahasim me ngjarjet e viteve 1978-79. Në atë kohë, kujton ai, kishte vërtet një udhëheqje politike në mërgim, me Khomeinin, i cili sipas një përllogaritjeje cinike “kishte nevojë për vdekje në rrugë”. Me pak fjalë, në udhëheqjen e opozitës kishte një radikalizëm që i shtyu iranianët në rrugë. Dhe në atë kontekst “sa më shumë vdekje kishte, aq më shumë krijohej një brazdë” dhe aq më shumë njerëz nxiteshin të “protestonin dhe luftonin kundër Shahut”.
Ushtria e Shahut, gati për të hapur zjarr ndaj demonstruesve: një imazh që daton në shtator 1978, kur monarkia u përpoq të shtypte kryengritjen me armë (Wikimedia / domeni publik)
Një pamje e situatës, me pak fjalë, shumë e ndryshme nga ajo aktuale. Krahasuar me ato rrethana historike, në fakt sot “nuk ka asnjë elitë politike në opozitë që shtyn drejt maksimalizmit dhe ka nevojë për dhunë”. Dhe në vend vetë reformistët, të moderuarit – që prej kohësh përfaqësojnë një lloj opozite të toleruar – “tani bëjnë thirrje për kujdes”. Kjo shifër përfaqëson “një ndryshim shumë të fortë”, ndërsa “disa ngjashmëri” sigurisht qëndrojnë në faktin se “dhuna nuk po i ndal protestat”.
Ndikimi real i protestës mbi regjimin
Megjithatë, duke thënë se, a mund të përfundojë protesta duke nxitur përçarje brenda vetë regjimit? Premisa që duhet bërë. Sipas ekspertit, është se në Iran “sistemi i pushtetit është gjithçka, përveç të bashkuar. Ai ka qenë gjithmonë i ndarë në fraksione, me diversitet të madh”. Prandaj, në kontekstin aktual është “e qartë se ekziston një krah dialogu, i cili përpiqet të kuptojë pjesërisht protestat” dhe një zonë “e vështirë dhe e pastër, e cila manifestohet edhe me editoriale në gazetat konservatore, në të cilat është ftuar në një represion brutal, një gjakderdhje”. Kjo dialektikë, nga njëra anë, ka ngadalësuar një represion edhe më të ashpër, por nga ana tjetër “parandalon hapjet reale, për më tepër të vështira”. Protestat kundër mbulesës islame, për shembull, “prek një simbol themelor të sistemit të pushtetit”. Dhe meqenëse Republika Islamike në fakt i ka dështuar në masë të madhe objektivat e saj, duke u bërë “pothuajse një guaskë boshe”, janë simbolet e saj që mbeten “të paprekshme, sepse janë bërë si skenat e një teatri; pas të cilit nuk ka asgjë”.
Ayatollah Khamenei, Udhëheqësi Suprem aktual i Iranit, këtu i rrethuar nga personalitete të larta të forcave të armatosura
Pra ka ndarje, por gjithsesi brenda sistemit. “Ka dallime, por ata që duan modernizim apo ata që duan një evolucion në format e sistemit janë mundur gjithmonë dhe besoj se do të jenë akoma”, thotë Redaelli. Pasdaran, të cilët tani janë bërë një lloj shteti brenda shtetit, po bëhen gjithnjë e më të fortë, të cilët “ndonëse të përçarë brenda për nga intensiteti i represionit, janë të vendosur të ruajnë pushtetin”. Një fuqi që mund të mbetet vetëm nëse regjimi qëndron në këmbë “dhe vetëm nëse, mbi të gjitha, parandalohet normalizimi i Iranit me Perëndimin”, me retorikën e një Republike Islamike të kërcënuar dhe të kërcënuar me shkatërrim. Për të kaluar këtë narrativë “ata kanë nevojë për një shkëputje me Perëndimin dhe me vendet e rajonit; sepse nëse do të kishte një politikë më të moderuar, mendjehapur, atëherë fuqia e tyre e tepruar, kontrolli i tyre obsesiv mbi shoqërinë nuk do të kishte kuptim”. Shkurtimisht, “mundësitë e mëdha për evolucion” në një kuptim të moderuar nuk duket të jenë në horizont.
Një vend në litar
Ndërkohë, popullsia vazhdon të përballet me pasiguri. Kriza goditi fillimisht grupet më të dobëta. Por sistemi energjetik, shpjegon Redaelli, gjithashtu kishte qenë gjithmonë “në gjendje të peshkonte” në to, nëpërmjet praktikave dhe mekanizmave klienteliste. Tani, megjithatë, kriza ka goditur klasën e mesme, shtyllën e vërtetë të ekonomisë, e cila është varfëruar brutalisht nga inflacioni galopant, humbja e vlerës së monedhës dhe bllokimi i importeve të lidhura me sanksionet. “Ndaj ka një ndjenjë pasigurie dhe proletarizimi të shtresës së mesme, gjë që është shumë e frikshme”, vëren eksperti, duke nënvizuar faktin se ata janë “njerëz që kanë rënë në mjerim, pas dekadash në të cilat kanë jetuar mesatarisht mirë”.
Përballë kësaj situate, regjimi mund të mbështetet në një bërthamë të fortë “ndoshta rreth një e katërta e popullsisë”, e cila në thelb mbijeton falë sistemit të pushtetit të Republikës Islamike. Ndërkohë, megjithatë, shenja të pashmangshme dalin nga struktura sociale. Pas 40 viteve të Republikës Islamike, pakënaqësia ndaj fesë, baza themeluese e shtetit, po avancon. “Xhamitë janë bosh, atje shkojnë vetëm njerëzit që janë të detyruar, dhe kleri shiit, i cili historikisht kishte një karizëm të madh në vend, tani është i urryer”. Një fakt i vënë në pah pikërisht nga “këta të rinj që u përplasin çallmave të besimtarëve”.
Efektet e protestës
Dhe tani? Në çfarë skenarësh mund të çojë kjo protestë masive, në një realitet të mbushur me një dinamikë kaq komplekse pushteti? Redaelli beson se “në një nivel të thellë asgjë nuk do të jetë më njësoj”, veçanërisht duke marrë parasysh periudhën afatmesme. Ndërkohë, duket qartë se regjimi “është i bllokuar në ashpërsinë e tij”. Dhe sloganet dhe imperativët e saj tani janë të privuar nga pothuajse çdo besueshmëri. Rrjedhimisht, “jo-ja ndaj Izraelit, detyrimi i mbulesës dhe jo-ja ndaj kulturës perëndimore” janë reduktuar në “shtyllat mbi të cilat është varur sistemi”. Për më tepër, thekson ai, ajo që ka frikë Khamenei është se lëshimet për përdorimin e mbulesës mund të shkaktojnë pretendime të vazhdueshme dhe të reja “që do të shpërbënin Republikën Islamike; pikërisht sepse ka shumë pak besueshmëri pas saj”.
“Unë ende besoj se këto protesta, dhe jo domosdoshmërisht për mirë, do të ndryshojnë Republikën”. Por në këtë kuptim perspektivat nuk duken ngushëlluese. Në fakt, mund të lindte një zhvendosje “drejt një pjese më totalitare të menaxhuar nga Pasdaran”. Nga ana tjetër, megjithatë, “pikërisht për shkak se është kaq i ngurtë, sistemi mund të favorizojë një radikalizëm në rritje të opozitës”. Për më tepër, siç u tha tashmë, nëse më parë kishte një larmi pikëpamjesh, të shprehura nga një opozitë e moderuar dhe e toleruar, tani “e gjitha kjo nuk është më”. rsi-Elida Buçpapaj
Komentet