Tёrmeti financiar turk qё po shkund Bursat dhe treguesit e kёmbimeve (edhe tonёt), po bёhet gjithёnjё e mё shumё politik qё kur nё rolet kryesore janё dy “Sulltanё”, tё vendosur qё t’u dёgjohet fjala: Rexhep Taip Erdogan dhe Donald Trump.

I pari ka fituar fuqi tё plota nё votimet e qershorit tё shquar, i dyti pёr tё diktuar rregullat e tij nuk ka nevojё tё ndryshojё Kushtetutёn. Tё tilla e tё shumta janё pёrgjegjёsitё e Erdoganit qё bёhet e lehtё pёrveç se e ligjёshme, t’i vishet mёndjemadhёsisё sё tij faji kryesor i asaj qё po ndodh. Por do t’ishte dritёshkurtёr tё mos ndiqej edhe qёndrimi i Trump-it dhe treguesit, jo shumё qetёsues, qё ai na jep.

Sulltani pёr antonomazí, ai i Ankarasё, ka kohё qё ёshtё nё marrёdhёnie tё kёqija me Trump-in. E kjo, megjithё rolin kyç qё luan Turqia nё mbulimin e krahut jug-lindor tё Nato-s. Qё nga pёrpjekja pёr grusht shteti nё vitin 2016 Erdogani padit pёr pёrbetim imamin Fejtullah Gulen dhe i kёrkon Uashingtonit dorёzimin e tij, tё cilin Amerika nuk e pranon. Nё Siri ushtarakёt amerikanё janё filokurdё, ndёrsa ata turq janё kundёr kurdёve e ndeshja e drejtpёrdrejtё mes tyre ёshtё shmangur pёr qime. Erdogani ka blerё raketa kundёrajrore tё prodhimit rus dhe mban marrёdhёnie shumё tё ngushta me Moskёn nё fushёn bёrthamore (civile) dhe atё energjitike. Si qershi pёrmbi tortё Turqia nuk do tё respektojё sanksionet amerikane kundёr Iranit. Natyrisht hyjnё nё atё llogari arrestimet nё masё tё pjesёmarrёsve tё dyshuar pёr grusht shteti dhe pёrndjekja e paturpёshme e informacionit tё lirё. Pastaj ёshtё ekonomia: i plotfuqishmi Erdogan e trajton simbas parimit tё aktivizmit kombёtarist, sot do tё quhej “sovranist”, pa pёrbuzur njё nepotizёm tё hapur, kur dhёndёrri i tij, Berat Albairak, u emёrua superministёr i Financave. Lira turke vazhdon tё rrёshqasё poshtё, humbet 45% qё nga fillimi i vitit? Nuk ka rёndёsi, ne do tё fitojmё. Dhe aspak ngritje tё pёrqindjes sё interesit, asnjё ndihmё nga Fondi monetar. Sulltani Erdogan fajet i ka tё shumta. Por edhe pёrpara njё hetimi aq tё lehtё dhe fajёsues, ai qё kёrkon gjithё tё vёrtetёn duhet tё shquajё çastin nё tё cilin kriza rёndohet, nё tё njёjtin hap me njё keqёsim dramatik tё marrёdhёnieve me Shtetet e Bashkuara. Ai çast vjen kur autoritetet turke venё po nё arrest shtёpie predikuesin ungjillist amerikan Andrew Brunson, i burgosur qё nga tetori i shkuar sepse i dyshuar pёr lidhje me Fejtullah Gulenin, por nuk pranojnё t’a lirojnё siç kёrkonte me zё tё lartё Uashingtoni.

Trump-i kundёrvepron me ashpёrsi dhe e shtyn kёshtu “kolegun” Erdogan tё pranojё sfidёn. Por njeriu i fortё i Ankarasё ka nёnvlerёsuar njё aspekt: ungjillorёt janё njё pjesё e rёndёsishme e pellgut zgjedhor tё Trump-it, fushata pёr rizgjedhjen e tij mё 2020 ёshtё tashmё plotёsisht nё ecje e pёr pasojё, Shtёpia e Bardhё do tё pёrdorё çdo mjet pёr tё “ndёshkuar” Turqinё dhe pёr tё shtrёnguar Erdoganin tё nёnёshtrohet (gjё qё mund tё ndodhё nё ditёt e ardhёshme). Ja sepse Uashingtoni i ve sanksionet Turqisё aleate dhe tё premten, mё 10 gusht, ndёrsa lira turke rrokulliset, Trump-i e shtyn mё poshtё duke dyfishuar taksat mbi importet e çelikut dhe tё aluminit nga Turqia. Mё pas, jo shumё i kёnaqur, i pёrcjell tё tijve nёpёrmjet tweet-it tё zakonshёm njё lloj buletini tё fitores: “Lira turke bie nё pёrballje me dollarin tonё”.

Loja mes dy Sulltanёve ёshtё ende e hapur, shpresojmё pёr pak kohё, duke mbajtur parasysh vёshtirёsitё qё rrjedhin pёr bankat italiane, spanjole e franceze dhe marrёdhёniet e fuqishme ekonomike e tregtare qё Italia ka me Turqinё. Asnjёri nga kёta dy elementё nuk e ka frenuar Trump-in. Por kur kriza tё jetё kapёrcyer, siç urojmё, pёrveç fajeve tё dukёshme tё Erdoganit duhet tё kujtojmё atё qё, nga ana tjetёr, ёshtё dukur edhe herё tё tjera, nga vizita nё Bruksel, ajo nё Britaninё e Madhe dhe “takimet historike” me Kim Jong-unin e me Putinin: presidenti Trump ёshtё i thithur nga vrapi i tij drejt rizgjedhjes, kjo ёshtё e vetmja politikё e jashtёme e njohur e tij. N’Itali, pёr shembull sa i pёrket Libisё, ndonjёri do tё bёnte mirё tё mbante shёnime.

“Corriere della Sera”, 14 gusht 2018   Pёrktheu nga italishtja Eugjen Merlika