• XVII. MBI VORR  T’ AT  ALOIS  PALIQ O. F.M. 

Me 7 Mars 1913 ushtrija malazeze mbyti në Janosh (afër Gjakovet) mizorisht françeskanin At Luigj Paliq, vetëm pse, ai ishte meshtar katolik e shqyptar i vertetë, nuk mujti me pelqye mizoritë, qi Sllavët bajshin mbi grigjën e tij, dhe as pse s’dijti zemra e dhimbëshme e tij me mshehë mjerimin qi ndiente, kah shihte se n’ato vise thjeshtë shqyptare kamba e anmikut ma të madh të kombit lente gjurmët e veta shkretnuese.

Në rasen e vjetorit të parë poeti, me ketë vjerrshë, përkujton vrasjen mizore të këtij Deshmori, tue i lypë Hyjit, qi të gjykojë mbi dhunë qi i bahët Shqypnisë. Asht botue ne “H.D.” mars 1914.

1. Barbarët… e mbyten! E pra,

Ky ‘i dhunë kurrkuj s’ ia bani;

Nuk bani kand me kja:

Per t’ keq s’ i duel kurr zani;

Per Atme e shejten Fé

Punoi me t’ drejtë m’ ketë dhé.

2. I vorfni, pa prind mbetun,

Qi kjan per bukë i mjeri,

Te ky shujten pat gjetun:

Ky lott prej sysh ia teri,

S’e la nen dhunë me fshâ

E át’ e mamë iu bâ.

3. Pse pra me e mbytë?… Trathtari,

E gjaksi e i patenzoni

E i trishtueshmi kusari,

Qi s’ njeh se shk’ asht zakoni,

Kah t’ duen ata po mbajn:

Pse kshtu me e mbytë t’ pafaj’n?…

4. Por, po; per shkja të prujtun

Isht’ ky n’ dy faje zhye,

Qi ndryshej nuk ka mujtun

Veç se me gjak me i shkmbye:

Shqypnin dote t’ lirueme,

E Fén s’ ndrrote t’ bekueme.

5. E per ketë punë mizori,

Ushtari i Malit t’Zi

Qi mshirë s’ i njeh krahnori

Heshten ia nguli n’ gji,

Edhe me té të ngratit

Zemren shporoi ai Fratit.

____________________________________________________________

1. Barbarët: Mundimet e mbytja mizore e këtij Deshmori Françeskan, të bashkueme me sa mizori tjera, e shqetsojnë aq shumë shpirtin e Poetit, sa nuk di fjalë ma të përshtatëshme se këte: “Barbarët…”. – kand: kend, ndokend. – me të drejtë:me drejtësi.
2. i mjeri: i gjori, i ngrati. – shujten: ushqimin. – at: atë, babë, tatë.
3. gjaksi: gjaksori. – i patenzoni: i pandërgjegjëshmi, qi nuk njeh asnjë ligjë morale.

-E i trishtueshem kusari:cubi, grabitësi i tmershem. – kah t’duem…: Të mbrapshtët e fajtorët po bajnë shka duen, ndërsa të pafajët ndeshkohen mizorisht.

4. të prujtun: të poshtër. – zhye: perlye, njollosë, ndye. – shkmbye: shlye, shkëmbye.
5. Mbasi i ranë pesë plumba, tue i derdhë trûtë për tokë, e therën në krahnuer me bajoneta.

-51-

6. U rrzue sherbtori i Zotit

– Heu! Si nuk plasi djerri!

E syt per t’ gjatë të motit

Ndermjet anmiqve i erri;

Gjaku prej varrve t’ ngrata

Gurglloi mbi buca t’ thata.

7. O Perendi i Amshuem,

A thue tu’ i vu kjé trollin

Ndo’ i rruzlli ma t’ lumnueshem,

Qi per nen qiellë mund t’ ndollin

Kso punësh mbi ftyrë t’ ksaj bote,

Pa shkrepun mnija e Jote?

8. Qé, shkjau, harlisë krenijet,

Meshtarët asht tue i mbytun;

Lterët T’u, seli hyjnijet,

Me gjak asht tue T’i zhytun:

E rrfeja e Jote Kisha

Por rrzon, e veç çan pisha!

9. As gjaku, pra, i Meshtarvet

As gurt e eltervet T’ue

S’ mund rreshkan mshrirë Shqyptarvet,

Nuk mujtkan mnin me t’ zgjue?

E fatin e Shqypnis

E lankan n’ dorë t’ shkjenis?…

10. O e mjera, moj e mjera

Shqypni, se keq ké ngelun!

Se mirë, moj, ty t’ thau vera,

Qysh se shkjau asht tue t’ shkelun

E tue t’ poshtnue pa dhimbë,

Tue t’ lanun n’ vaj e n’ brimë.

11. T’ kanë rrahë gjithkah me topa,

Tue t’ djegë e tue t’ shkrumue:

_____________________________________________________________

6. sherbtori i Zotit: Sherbtuer me të vertetë besnik i Hyjit deri në flijim të gjakut.

Djerri: toka. Në kuptim të vertetë quhet toka e pa punueme, sinonime me fang, shtoj.

Per t’gjatë….: përgjithmonë. – i erri: i mbylli, i mshili. Përdoret shpesh nga Fishta.

– gurgulloi mbi buca: rrodh, shkoi rrkajë mbi plisa (mbi copa toke).

7. Guximi qi shohim se merr Poeti në tubzen e tetë të Kandes IX, mërrinë në ketë strofë dhe n’atë qi vjen mbas sajë. Ky asht kulmi i tij. Idhnimi e shqetson aq fort sa nuk e len, të thuesh, me mendue se me ké asht tue folë. Mizoritë e dhuna e anmikut, e kryeme kunder meshtarve e thërorëve, e bajnë me mendue se Hyji do t’ishte kenë i xanun me krijesen e ndonji rruzulli tjetër, se ndryshej nuk mund të kuptohej pse nuk kishte shkrepë rrufeja e mënisë së Tij, e cilla, në vend qi me zhgjetue fajtorin, përmbysë kot landë e deri edhe Kisha.
8. harlisë: terbue krenijet. – Seli Hyjnijet: Vend i shenjtë.
9. reshkan: prukan, bijnë, sjellin. – t’shkjenisë: t’shkjeve, të Sllavëvet.
10. O e mjera…: Poeti ankon e kjanë me lot gjaku fatin e Shqypnisë.
11. T’kanë rrah gjithkah me topa: Këte i takoi me e provue Poetit, per shtatë muej (1912 – 1913) Malazezët e mbajtën Shkodrën e rrethueme, tue e rrah (gjuejtë) me topa. – Me dorën e Mbretnive të Mëdha: Nji dhunë kso dore kryhej prej nji Kongresi (i Londrës 1913), i cilli shkeli të Drejtat e nji prej popujve ma të vjetër të Ballkanit, tue i “shperblye” kështu robninë e gati pesë shekujve. –

-52-

T’ kanë damun copa – copa ,

Si t’ ishe pa zot lshue,

E shk’ asht ma fort per t’ kja,

Me dorë t’ Mbretnivet t’ Mdha.

12. O Zot! O Zot! Mos tjeter

Per ketë pleqni trathtare,

Qi Evropa, rrence e vjeter,

Bani mbi tokë Shqyptare,

Deh! Ti mos lèn qi niri

Kshtu t’ a dhunojë pa hiri.

13. Veç m’ Ty na e kemi shpresen

Se ‘i ditë Liri mund t’shohim;

Pse nierit fjalët e besen

Fort mirë sod po ia njohim:

Ai syt s’ i prir kurr n’ jeti,

Veç ku mund t’ grryejë per veti.

14. Prandej, o Zot, prej qiellet

Ti priri syt mbi né,

E ban qi puna t’ kthiellet,

Si asht mirë per Atme e Fé;

E gjaku i ktij Meshtarit

T’ kjoftë falë per Komb t’ Shqyptarit!

_____________________________________________________________

12. O Zot…: Idhnimi zbutet, Poeti lëshon armët e idhta me të cillat e kishte mberthye terbimi kundër dhunës së bame, e plot shpresë siellet kah Hyji, tue e lutë qi T’i apin Atdheut të drejtat qi i përkasin. – Evropa rrence (rrencake) e vjetër: Shpërthimi shpirtnuer i Poetit mund të shihet kjartë në “Lahuta e Malcis”, kanga XIII, v. 40-41.
13. s’i prirë: nuk i sjellë, drejton. – grryej: të shkyej, të grabisin, të rrembejë.
14. kthiellet: kjartësohet.