VOAL

VOAL

Copyright © 2022

VOAL

Mendime rreth prejardhjes së emrave Kelmendi e Krasniqi – Studim gjuhësor nga Dr. SKËNDER GASHI

July 24, 2015

 

Gjuhëtari Dr. Skender Gashi, i cili ka disa dekada që jeton e punon në Vjenë, pas një përvoje në Institutin Albanologjik të Kosovës, sjell në një punim të tij gjetje interesante për prejardhjen e emrave të fiseve Kelmend e Krasniqi. Po e botojmë të plotë:

I. KELMEND
Kelmend, përkatësisht Malësia e Kelmendit quhet një krahinëz në Malësinë e Madhe, në veriperëndim të Shqipërisë, në skajin verior të Alpeve Shqiptare, përkatësisht Bjeshkëve të Nemuna. Sipas shtrirjes së vjetër fisnore, Kelmendi kufizohet me njësitë territoriale të Hotit, Kastratit dhe Shalës në jug, me Gashin e Krasniqen në lindje, kurse në veri me Vasojeviqët, Kuçin, Triepshin dhe Grudën. Banorët e këtij fisi, banojnë kryesisht rreth dy burimeve: të lumit Cem, Vuklit dhe Selcës dhe lumit të Vermoshit. Komuna e Kelmendit sot ka 6344 banorë, të përqendruar në katundet: Vermosh, Lëpushë, Selcë, Tamarë, Brojë, Kozhnje, Nikç dhe Vukël. [Dom Nikë Ukgjini, Vështrim i shkurtër historik për fisin e Kelmendit, (Internet)].

Prejardhja e fisit Kelmend, sipas traditës gojore

Shumica e atyre që u morën me prejardhjen e këtij fisi, në mungesë të dokumenteve të shkruara, sollën shpjegime të mbështetura mbi gojëshënat popullore. Kështu, [Po ai, po aty.] françeskani Bernardo nga Verona (Itali), i cili për shumë vite kishte qenë misionar në hapësirën e banuar nga kelemendasit, në relacionin e dërguar „Kongragates për Ungjillzim” në vitin 1663, shkruante: „nuk është e lehtë të thuhet nga e ka origjinën ky fis, por është bërë zakon me thënë se kjo popullsi është pasardhëse e Kuçasve ose e fqinjëve të tjerë”; Arqipeshkvi i Shkodrës (1656-1677) e më vonë i Shkupit (1677-1689) Pjetër Bogdani, në relacionin e vet të vitit 1685 dërguar Selisë së Shenjtë, ndër të tjera shkruante se „sipas gojëdhënës, i pari i kelmendasve ka ardhur nga rrjedha e epërme e lumit Moraça” që, sipas N. Ukgjinit,

[Po ai, po aty.] d.m.th. nga hapësira e banuar nga fiset e vjetra shqiptare kodrinore [Pipëri, Kuçi, Vasojevići, Bratonošići/Bratonožići, Bjelopavlići (Palabardhët)] etj. Albanologu i shquar Zef (Giuseppe) Valentini, pas shumë versionesh, për si më të besueshmin e mban variantin sipas të cilit kelmendasit rrjedhin nga fisi i vjetër Kodrinor shqiptar i Kuçit dhe se ky i fundit rrjedh nga fisi Berishë, të cilin në dokumente e gjejmë që në vitin 1242 (khs. për këtë nën Berisha).

Mendimet e shfaqura më lart, „mbështeten” edhe nga tri variante të traditës gojore. Sipas variantit, kushtimisht të parë, pararendësi mashkull i kelmendasve paska qenë martuar me një bijë të fisit të Kuçit i cili djalin e parë të lindur e paska pagëzuar Kelmend. Sipas një varianti të traditës gojore, këtij Kelmendit i paskan lindur shtatë djelm, nga të cilët pastaj rrodhën shtatë (?!) barqe: Selca, Vukli, Untajt, Martinoviqët e Bukova në Dukagjin (të Veriut të Shqipërisë) dhe Llapi në malet e Kosovës, [Kruja e qarku i saj bërthamë e Shqipnis mesjetore, (titulli i origjinalit: Zwei Urkunden aus Nordalbanien, Zeitschrift für slawische Philologie, Bd. 21, Berlin 1899), Dr. Ludwig v. Thallóczy, Diaspora shqiptare në Vëzhgime iliro-shqiptare, përpiluem prej Shkodër, 2004, fq. 196.] ndërsa sipas një varianti tjetër ky pararendës paska pasur 7 ose 4 djem.

Po u ditka që 4 nga këta janë kryeparët e mëvonshëm të vëllazërive shqiptare Selca, Vukli, Nikli dhe Boga, të cilat gjatë sundimit osman qenkan ngritur në rang bajraqesh, që ekzistonin deri në shek. XX. Në atë kohë Selca kishte 400 shtëpi, Boga 70, Vukli rreth 100 dhe Nikli rreth 150 shtëpi. [Dom Nikë Ukgjini, Vështrim i shkurtër historik për fisin e Kelmendit, Internet]

Sipas variantit, kushtimisht të dytë të traditës gojore, i pari i fisit të kelemndasve, mendohet të ketë qenë një bari i quajtur Klement, që ishte rrogëtar i një katunari të pasur (zotërues grigjash të dhenëve) në krahinëzën e Triepshit, i cili qenka martuar me të bijën e të t’zot.

Më vonë, ky kelemendas bashkë me të shoqen e quajtur Bubei të fisit të Kuçit dhe me 20 kokrra dele, u zhdorgj në hapësirën që më vonë do të quhet Kelmend dhe, së fundi, sipas versionit kushtimisht të tretë, po u besuaka se themelues i fisit të Kemendit na paska qenë një abat katolik italian i quajtur Amati ose Clemente, që duket të jetë fare pak e besueshme.

Përkitazi me historikun e këtij fisi ka disa gojëdhëna edhe tek malazezët (sot) sllavë. Sipas njërës nga këto gojëdhana, fisi i kelmendëve shqiptarë dhe i Ceklëve (Ceklinjani) të Crnojevića rijeka qenkan farefis/kushërinj. Kjo sepse, sipas gojëdhanës së shënuar nga Mark Milani, pararendësi kelmendas i quajtur Lekë i Ceklanëve dhe i dy vëllazërive të tjera të malazezëve, tani të serbizuar, qenka i ardhur nga Shqipëria dhe i martuar me një vejushë nga vëllazëria e Piperëve (përkatësisht nga Hercegovina).

Këto vëllazëri s‘mund të merren vesh me njëri-tjetrin sepse kelmendasit e ardhur qenkan serbizuar. [sipas Mirko Barjaktarević, Predanja o zajedničnom poreklu nekih crnogorskih i nekih arbanaških plemena, në Projekat Rastko Skadar: Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji.] Sipas një gojëdhane të vetë Kelmendasve, këta qenkan pasardhës të Nikollë Kelmendit Mendjeprehtë.

Mendime rreth prejardhjes së emrit

Në recensionin e tij për veprën e Milan Šufflay, Srbi i Arbanasi (Njihova simbioza u srednjem veku); Dr. Viktor Novak e shfaqte mendimin se emri Kelmendi i fisit të shqiptarëve lidhet me emrin e fortifikatës Klementiana, për vendndodhjen e së cilës autori nuk thotë gjë. Një kështjellë e quajtur Klementiana, që ishte rindërtuar nga perandori Justinian ishte, sipas Procopii Cesariensis (i lindur në Cesarea të Palestinës nga fundi i shek. V dhe i vdekur në fillim të shek. VI) [Ilirët dhe Iliria te autorët antikë, Tiranë, 2002, fq. 440.] në hapësirën e Epirus Nuova (Epiri i Ri) e cila në periudhën bizantine e shenjonte hapësirën e njohur si Gegni/Gegëri. Studiuesi i mirënjohur i historisë së Shqipërisë së Veriut Milan Šufflay kujtonte se kështjella Clementiana gr. Κλεμεντιανα do të ketë qenë dikund përgjatë rrugës romake midis Shkodrës Pukës e Prizrenit, përkatësisht në pikën doganore të Shën Shëlbuemit/Shën Spasit në brigje të Drinit dhe se në shek. XVII nga kjo kështjellë e mori emrin edhe fisi i fortë i Klementinëve/Kelmendëve, [M. Shufflay, Serbët dhe Shqiptarët,fq. 88.] ndërsa dijetari serb Vladislav Popović, kujtonte se kjo kështjellë duhet të këtë qenë në hapësirat e krahinëzës Kelmendi ose në veri të Liqenit të Shkodrës.

[Dom Nikë Ukgjini, si në ref. 203.] Këtë identifikim e pranonin edhe P. Skok [sh. Zum Balkanlatien IV, Zeitschr. für romanische Philologie, LIV, 1934, fq. 439] e N. Jokl. [në punimin e tij të ruajtur në dorëshkrimin e përkthyer shqip në Institutin e Gjuhësisë në Tiranë, Studime Ballkanolatine, fq. 19.]

Një regjion me emrin e Kelmendëve përkatësisht, ndoshta, me emrin e vazhduar Clementiana të shek. VI dhe si rezultat i banimit pa ndërprerje të tij nga shqiptarët, dëshmohet tek kah fundi i shek. XV. Në defterin osman të regjistrimit të kryefamiliarëve të sanxhakut të Shkodrës të vitit 1485, përmendet nahija e quajtur Klementa, [S. Pulaha, Defteri …, fq. 431, 434.] e cila edhe asokohe (si edhe sot) përfshinte pesë katunde (khs. më lart). Në kuadrin e saj binin asokohe katundet Selçishta (Selca e sotme) e Içpaja në kuadër të të cilave ishin përfshirë katunet/vëllazëritë (gjithsesi shqiptare) Gjonoviq, Leshoviq, Muriq dhe Kolemadi (SG: *Goljemadi *Golemadi nga një *Gojëmadhi) emri i së cilës nuk është ruajtur) nga të cilat (vëllazëri) ishte sajuar katundi i përbashkët Içpaja i tyre, i ndarë në katër njësi sipas kaznecëve [ Në historinë dhe në gjuhën e shqiptarëve kjo fjalë është ruajtur në trajtën kasnec.

Sado që nuk kam kompetencë profesionale, i jap vetes të drejtë të mendoj se kjo fjalë e shqipes nuk mund të ndahet nga nocioni knez i cili nëpër shkrime kishtare serbe të shek. 13-15 shenjonte kryeparin vllah të katunit/katundit i cili e kishte funksionin e ndërmjetësit midis bashkësisë blegtorale dhe pushtetit.] (të quajtur Marashi, Niku, Stepani e Lula) që ishin në krye të tyre. Detyrë e këtyre ishte, përveç të tjerash, që të kujdeseshin dhe ta ruanin rrugën që kalonte prej kalasë së Shkodrës në tokën e Petrishpanit e dilte në Altun-ili, (Juniku me rrethinë) si dhe rrugën që kalonte prej kalasë së Medunit në malet e Kuçit dhe zbriste në Plavë.

Sipas një burimi të vitit 1497 të fisit të organizuar mirë të kelmendëve ishin 152 shtëpi. [Sipas Dom Nikë Ukgjini, Vështrim i shkurtër historik për fisin e Kelmendit (në Internet)] E gjithë kjo tregon se as në këtë rast nuk mund të flitet për një vëllazëri, fis apo regjion që do ta kishte vetëm një pararedës, përkatësisht që „biologjikisht” do të ishte vetëm i kelmendasve.

Në një burim latin, emri i fisit të Kelmendëve qenka shënuar po në vitin 1485 si Clemente, ndërsa hapësirën e banimit të këtij fisi dijetari italian Baldacci e shënonte në vitin 1890 si Clementiana. [Poai, poaty.]

Ka një mendim sipas të cilit Clementiana antike dhe Clemente/Klementa e shek. XV mund të identifikohet me „Fortesa e Kelmendit” në kryeqendrën e Kelmendëve, përkatësisht në Selcë. [Poai, poaty. ] Ipeshkëvi i Tivarit Marin Bici (Marino Bizzi) njoftonte në vitin 1610 përkitazi me Kelmendasit se ata ishin popoli quasi tutti latini, e di lingua Albanese e Dalmata „pothuaj se të gjithë katolikë që flasin shqip e dalmatisht, përkatësisht sllavisht”.[sipas wikipedia.org/wiki/Kelmend_region]

Përsa i bie prejardhjes së emrit Kelmend të fisit, nuk ka mbase dyshim që emri i këtij të jetë i pandashëm nga emri Clementiana i kështjellës (e ndoshta edhe i regjionit) të periudhës biznatine, përkatësisht i shek. VI që gjithsesi lidhet me emrin personal latin Clemens. Mbetet të shihet nëse emri i kështjellës bizantine ka lidhje me ipeshkëvin e katërt (ose papës) të Romës ( ? – 101) Clemens.

Për këtë fundit dihet/thuhet se u lind, [Dom Nikë Ukgjini, si më sipër.] në Romë në shekullin 1 dhe vdiq, po në Romë ose në Krim, në vitin 101. Qysh i ri e përqafoi krishterimin dhe shumë shpejt u shqua sa që Shën Pjetri e propozoi për pasardhës të tij. Sado që i ishte ofruar posti i papës, ky e refuzoi atë meqë ende nuk e ndjente veten të pjekur për atë post. Tek në vitin 90 e pranoi postin e ipeshkëvit (të katërt me radhë) të Romës.

Sipas legjendës, perandori i Romës e syrgjynoi Clemens-in në një mermerthyerëse në Krime dhe pas një mrekullie që lidhet me emrin e tij, perandori urdhëroi që Clemnens-i t’i varet në qafë një spirancë dhe të fundoset në Detin e Zi. [Nga http://kirchensite.de/index.php?myELEMENT=78545]

Nuk është mbase pa peshë historike rrethana që Kelmendasit e kanë mbajtur Clemnens-in për Shenjt dhe mbrojtës-patron të fisit gjatë gjithë historisë së tyre dhe këtij ia kushtuan edhe tempujt e lutjes, përkatësisht kishat e tyre.

[Për besnikërinë e kelmendasve ndaj papëve të Romës, ka edhe një shënim që rrjedh nga viti 1636. Në një relacion për kelmendasit dërguar Selisë së Shenjtë në vitin 1636, nga At Bonaventura, thuhet se kur serbët e fesë ortodokse, të ardhur në tokat kelmendase për të shpëtuar nga barbarizmat e ushtrisë turke, filluan ta fyenin papën, kelmendasit mikpritës i kërcënuan serbët se do t´i përzinin nga territori i tyre fisnor.]

Në dritën e kësaj rrethane mund të dalë i drejtë mendimi i etnografes angleze Edhith Durham[Kolec Topalli, Lashtësia e Krishterimit ndër Shqiptarë sipas Dëshmive të Gjuhës Shqipe, në: Krishtërimi ndër shqiptarë, Simpozium Ndërkombëtar, Tiranë, 16-19 Nëntor 1999, Shkodër, 2000, fq. 409.] e cila emrin e kësaj krahine e lidhte me antroponimin Klement të ritit katolik të krishterimit. [wikipedia.org/wiki/Kelmend_region]

Në të gjitha gjuhët e popujve të besimit perëndimor/roman të krishterimit, ky antroponim ndeshet i shkruar në trajtat me C (lexo: K), përkatësisht Clemen, Clement, Clemente dhe me K, Klement e Kliment. Nën këtë trajtzë e shënojnë edhe kishat ortodokse sllave.

Varianti shiptar Kelmend është trajtë e metatetizuar e emrit latin Clemens i cili e ka kuptimin „i butë; i mëshirshëm”, përkatësisht „i Buti, i Mëshirueshmi”. Përdoret edhe si emër femëror Clementina/Clementine, që konsiderohet femërorizim i emrit mashkullor Clemens/Clement. Bartës i emrit Clemens ishte edhe ipshkëvi i Romës gjatë viteve 92-101 të erës sonë, i cili mbahet edhe për shenjtor. Kremtja e tij është [sipas http://www.bautz.de/bbkl/c/clemens_i_p.shtml] më 23 nëntor.

Kujtoj që, në rrafshin e shkoklimit të prejardhjes së këtij emri, bën të shqyrtohet mundësia që ndoshta së pakut emri femëror Bute që edhe ashtu dëshmohet për në Malësinë e Madhe – kah kishte e ka Kelmendas – të jetë përkthim shqip i emrit latin femëror Clementina/Clementine.

Dëshmia më e vjetër e emrit Kelmend në trajtën Clement në funksion të patronimit rrjedh nga viti 1353 kur në një burim venedikas, mbase pikërisht në kështjellën Clementiana apo afër asaj, dëshmohet edhe një dominus Georgius fulius Georgii Clementi de Spasso „Gjergji, i biri Gjergj Klementit nga Spasi”. [sipas Dom Nikë Ukgjini, Vështrim i shkurtër historik për fisin e Kelmendit, (Internet)]

Duke qenë se kemi të bëjmë me një individ vendës dmth. të Shën Spasit, ka arsye të besohet se ky variant, fundja edhe i shënuar në një burim të huaj, nuk do të ketë qenë në përdorim tek vendësit.

Kjo për shkakun se varianti Kelmend (Klement) i këtij antroponimi në funksion të patronimit, rreth 130 vite më vonë, përkatësisht në defterin osman të regjistrimit të sanxhakut të Shkodrës të vitit 1485, dëshmohet në katundin Selçishta (ish katuni Bukmir) kur ishte regjistruar kryefamiliari Gjon-i, i bir i Klemend-it (Kelmend-it), ndërsa në katundin Içpaja (ish katuni Gjonoviq) të nahijes Kelmenta dëshmohet një Vuk-u, i bir i Kelmend-it; Deda, i bir i Kelmend-it që ishte i falur dhe Stepani, i bir i Kelmend-it i një familjeje tjetër. [S. Pulaha, Defteri i regjistrimit të sanxhakut të Shkodrës i vitit 1845, Tiranë, 1974,fq. 431, 433.]

Emigrimi i Kelmendasve

Si edhe Shkrelasit (sh: më poshtë) Kelmendasit u shtërnguan, për shkak të rezistencës së përhershme kundër pushtuesve osmanlinj dhe sidomos pas disfatës së ushtrisë austriake në anën e së cilës merrin pjesë mijëra Kelmendas e shqiptarë të tjerë dhe serbë, të lëvizin jo vetëm përbrenda tokave të banuara nga shqiptarët, porse edhe vise të huaja. „Pas këtij dështimi më 4 tetor kelmendasit dërguan një përfaqësues në shtabin austriak tek feldmarshali Sekendorf për të kërkuar si mjet shpëtimi, emigrimin në Banat-Vojvodinë.

Kështu, në nëntor të vitit 1737, një grup i madh i këtij fisi, së bashku me disa nga fiset të tjera të Malësisë së Madhe, rreth 4000 vetë, u dërguan në rajonet e Rudnikut, Nishit, Mitrovicës, Sremit, Karlovcit. Në vitin 1738, për shkak të sulmeve barbare turke në Valjevë, u masakruan dhe robëruan 3000 shqiptarë dhe serbë. Kjo bëri që disa nga malësorët të kthehen në trevat e veta të okupuara, një grup t’i bashkangjitej ushtrisë austro-hungareze, kurse një pjesë tjetër të mbetet në Serbi, ku më vonë në vitet 1749-55 u përqëndruan në banim të përhershëm në fshatrat Hritkovci, Nikinci dhe Jarak.

Në këto vende kelmendasit qëndruan dhe ruajten deri në gjysmën e dytë të shek. XIX gjuhën dhe etninë e tyre. Megjithe ambientin orthodoks serb përreth, ata mbetën katolikë. Sipas regjistrimit të vitit 1900 këto fshatra numëronin 4438 banorë shqiptarë, kurse sipas një kronike në vitin 1921, në Hritkovc flisnin akoma 5 vetë shqip dhe në Nikince vetëm 4 vetë.” [Sipas Historia e Kelmendit, wikipedia].

II. KRASNIQ/KRASNIQE

Shpjegimi sipas traditës gojore

Sipas një sqarimi, të mbështetur mbase mbi traditën gojore, do të rezultonte sikur të gjitha vëlazëritë, barqet e familjet Krasniqi, kahdo që këto të jenë përbrenda hapësirës etno-linguistike të shqiptarëve na e paskan për pararendës, birin e tretë Krasni Lazri-n të Geg Lazri-t, „i biri i Lazër Keqit, i ardhur (S.G: në vitin 1520) nga Bosnja („natyrisht tokë dikur ilire që flisnin shqip”) e që u vendos në mes dy njerëzve vendas që i gjeti në Hot. Familja e Geg Lazrit u shtua aq shumë, sa shumica e popullsisë së Hotit kanë për trung Gegë Lazrin.

Ndërsa autoktonët, dy banorët që u gjetën në vitin 1520 gjinden në Locnikaj (Locaj) e Koje, ku në vitin 1911 numronin 12 shtëpi, që martoheshin me Hotin Tjetër, ndërsa Hoti në mes vehtes jo. (Duhet sqaruar se Lazër Keqi pati edhe tre djem të tjerë, Piper Lazri, Vaso Lazri e Krasni Lazri, nga ku e kanë origjinën fiset e Piperit dhe Vasojeviqit, të sllavizuar tani, ndërsa Krasniqja e sotme rrjedh nga Krasni Lazri (shqiptare, por i myslimanizuar).” [Nga Wikipedia, HOTI]

Të po kësaj prejardhjeje do të duhej të ishin edhe njësitë Nikaj dhe Merturi.

Banorët e Nikaj/Mërturit, sipas E. Lafe-s „nuk formojnë një njësi etnike. Nikajt e quajnë veten vëlla me Krasniqen (sot myslimanë) dhe prej andej kanë ardhur në viset që mbajnë sot, kurse Mërturasit janë shkëputur nga vëllezëritë e tyre në jug të Drinit.

Atdheu i parë i gjithë fisit të Mërturit ka qenë rrafshnalta e Dukagjinit mesjetar, kurse fisin e Krasniqes tradita popullore e bie ë ardhur nga anët e Malit të Zi.” „Këto fise u shpërngulën për në viset që mbajnë sot duke kërkuar kullota për tufat shumë të mëdha (siç thotë gojëdhana) të bagëtive të tyre. […]” konstaton E. Lafe [E folmja e Nikaj-Mërturit, Studime Filologjike 3/1964 fq. 109.]

Duke qenë Nikaj e Mërtur dy fise të ndryshme, ata lidhin krushqi ndërmjet tyre, po shpesh herë edhe me Shalën. Përbrenda fisit nuk martohen kurrë se quhen që të gjithë motra e vëllezër. Me Krasniqen nuk lidhin krushqi, se është musulmane, po edhe sikur të ishte katolike, Nikaj e Krasniqe nuk do të martoheshin se janë një fis.

Në Nikaj dhe Krasniqe ka qarkulluar gojëdhana sipas së cilës, Nikajt dhe Krasniqja janë fise vëllezër. Thuhet, madje, se paskan lidhje gjaku edhe me fisin shqiptar të Hotit dhe me Vasojeviqët e Malit te Zi.” (khs. më lart) e me Merturin, sadoqë për këtë të fundit thuhet se pjesa më e madhe e tij është pjesë e Krasniqes e përzjerë porse edhe me pjesëtarë të Shalës, të cilat u formuan në një pjesë të territorit të Pultit të Epërm dhe që tradicionalisht janë quajtur „fise”. ose „bajraqe”.

Dëshmi të antroponimit Krasniq

Në defterin e v. 1455 për në katundin e zhdukur Sharanik (që unë e identifikoj me kompleksin Sharaniku në hapësira të katundit Jezerc të Ferizajt), është evidentuar edhe krafamiliari i quajtur Krasniq. [Oblast Brankovića, Opširni katastarski popis iz 1455. Godine, Sarajevo, 1972, red. Hamid Hadžibegić, Adem Handžić e Ešref Kovačević, fq. 129.] Ky ishte vëlla i Radihna-s, të birit të Variq-it i cili e kishte të birin Stanisha, që edhe vetë ishte kryefamiliar. Në katund kishte një kryefamiliar Ivko, për të cilin është thënë shprehimisht se ishte vllah. Këtu ishte edhe një pop Gjurica dhe një protobor i quajtur Radislav.

Ka mundësi që, në bazë të trajtës së emrit, vllah të ketë qenë edhe kryefamiliari skamnor Lazor-i. E, pra banorët e Jezercit e mbajnë veten për të fisit të Gashit. Po në defterin e v. 1485, për në katundin Banjë të Istogut janë dëshmuar kryefamiliarët Radiç Krasniq-i dhe bashkëkatundari i tij i quajtur Krasiq-i, i bir i Bogdanit. [sh. S. Pulaha, Defteri …, 271, 272.]

Po u nisëm nga mundësia e ekzistimit të një teme emërore Kras,-a, të së njëjtës prejardhje do të jenë edhe emrat e zgjeruar me prapashtesa të ndryshme të këtij antroponimi dhe pikërisht emrat e dëshmuar:

Më 1330:

Krasa, kurse i biri Beroje, banor i Çabiqit; Krasal-i, gjyshi i Stan’ko-s, në Tropojë dhe Radoslavъ Krasilovikъ; banor i katundit Serosh. [Miloš S. Milojević,. Dečanske Hrisovulje, Beograd, 1880, fq. fq. 24, 28, 47, 126, 128.]

Më 1455:

Krasil- i bir i Nikoll-ës, në Zaskok, Ferizaj. Në katund ishin edhe banorët Mirko Arbanas e Dimitrij Arbanas; Krasiva, e vejë në katundin Pasjan të Gjilanit dhe Bogdan-i, i bir i Krasimirit në katundin Rahovicë të Ferizajt. [Oblast Brankovića …, fq. 127, 168, 184, 185.]

Më 1467-1468

Dimitri, i bir i Krasës, (transliterimi maqedonas: Dimitri, sin na Krase) kat. Gorno Hvalishte, ndodhej 3 km. Llarg nga kt. i sotëm Stençe, në verilindje të Gostivarit;. Todor-i, i bir i Krasimir-it, kat. Pallqishtë, në jug të Tetovës; Denko, i bir i Krasimir-it, ban. i kat. Barovo, në jugperëndim të Shkupit; Denko, i bir i Krasimir-it, ban. i kat. Barovo, në jugperëndim të Shkupit. [khs. Turski Dokumenti za istorijata na makedonskiot Narod, Opšien popisen Defter Nr. 4 (1467-1468), red. nga Metodija Sokoloski e Dr. Aleksandar Stojanovski), Shkup, 1971, fq. 324, 361, 426.]

Më 1485:

Kraso-i, i bir i Rajkos, në Shekullar [ Šekulari, mal e regjion midis Andriejvicës e Velik-ës në Mal të Zi. Aleksandar Loma; Toponimija Banjske Hrisovulje, SANU, Beograd 2013, fq. 235. e pranon mendimin e shfaqur nga të tjerë sipas të cilit ky emër rrjedh nga fjala shqipe shekullar (kjo vetë nga lat. secularis) „sekular“ që në këtë rast shenjon një pronë që nuk i përkiste ndonjë kishe apo manastiri.] të nahijes së Budimles, Mal i Zi. [S. Pulaha, Defteri, fq. 412.]

Në fundshekullin XV:

Në regjistrimin e fundshekullit XV dëshmohen edhe kryefamiliarët e quajtur: Radovan Krasmir-i, banor i katundit Mramor të Prishtinës; Krasimir-i, i bir i Tolic-ës, banor i lagjes Plakanic të qytetthit të Janjevës; Krasmir-i, ardhacak e Kostandin Krasmir-i – banorë të katundit të paidentifikuar Kallogjerçi (ndoshta Kallugjerica midis Zajçevcit e Gllogovicës të krahinës së Gallapit) që përmendet bashkë me katundet Arbanashka Petrila e Poroshticë sot ende në Serbi të Jugut në të cilin (katund) kishte banorë me emra shqiptarë. [I. Rexha, Regjistrimi vendbanimeve dhe i popullsisë së kazasë së Novabërdës sipas defterit të fundshekullit XV, Vjetar XXVII-XXVIII i Arkivit Kombëtar të Kosovës, Prishtinë, 2002, fq. 111, 120, 142.]

Në dritën e shembujve të sjellur më lart, rezulton se emri Kras gjatë shek. XIV -XV dëshmohet në trajtat Krasa, Krasal, Kras-il; Kras-iv, Kraso, Kras-mir, Kras(i)-mir, Kras-iq dhe Krasn-iq, ndërsa në funksion toponimi Kraste–niq e. Krasti–niq.

Një gjë që duhet vërejtur këtu është kjo që mbiemri në trajtën Krasniq nuk ndeshet i ruajtur tek popullata serbe e vjetër e Kosovës. Tek malazezë të ardhur si kolonë në Kosovë, ky mbiemër ndeshet vetëm në trajtën Krasić: Kësi mbiemri mbajnë psh. 2 familje në Gjurakovc. Njëra nga këto qenka e ardhur qëmoti nga Kuqët e Malit të Zi; [Svetozar Stijović, Onomastika Istoćkog dela Metohijskog (Pećkog) Podgora, Onomatološki prillozi I, SANU. Beograd 1979, fq. 309.] një vëllazëri malazeze e ardhur në katundin Brestovik të Pejës[Svetozar Stijović, Onomastika zapadnog dela Metohijskog (Pećkog) Podgora, në Onomatološki prilozi, III, SANU, Beograd, 1982, fq. 221. ] dhe tri familje të ardhura në Klinë nga katundi Gremnikë i kësaj komune. [Mileta Bukumirić, Onomastika dela Prekoruplja omedjena rekama Mirušom, Belim Drimom i Klinom, Onomatoločki prilozi, II, Beograd, SANU, 1981, fq. 314.]

Rrethana që 2 familjet malazeze të Gjurakovcit e kanë ruajtur traditën se e heqin prejardhjen nga regjioni i Kuqit në Mal të Zi sikur i hap udhë supozuimit se emri familiar Krasić e ka po atë vlerë kuptimore që e ka edhe emri i kryehershëm Kuqi (edhe) i këtyre dy familjeve. Më mirë se gjithkund tjetër kjo hipotezë do të mbështetej edhe nga zhvillime jashtëgjuhësore përkatësisht nga fenomeni i ditur historikisht i asimilimit në këtë hapësirë të shqiptarëve në sllavë siç ka ndodhur psh. me vetë Kuqët dhe me vëllazërinë e Palabardhajve që sot quhen Bjelopavlići. Emri i parë Kuqi, në dritën e shembullit të emrit Krasić të familjeve malazeze do të jetë përkthim nga emri i kryehershëm shqip kuq në kras(n)i me të njëjtën vlerë kuptimore si edhe kuq,-i i shqipes.

Mbiemri sllav krasni me kuptimin „i kuq” ndeshet shumë më rrallë ndër sllavë të jugut, tek të cilët më dendur përdoret varianti črljen [khs. psh. mikrotoponimin črьljena gruka që ndodhej në kufinj të katundit Zheravina, [khs. Hrisovulja cara Stefana Dušana koiomь osniva rnonastirь Sv. Arhangela Mihaila i Gavrilja u Prizrenu godine 1348 ? Glasnik Društva Srbske Slovesnosti 15, Beograd, 1862, fq. 310: ,,Selo žeravina […] a megja mu […] na varšine kukjè […] ot pistula u reku, u gladru. i nizь gla’dru u črьljenu gruku nizь gruku.”] në brigje të lumit Drin midis Prizrenit e Kuksit dhe në vitin 1348 ishte pronë e manastirit të shenjtorëve Mëhill e Gabriel të Prizrenit. Në pjesën e dytë të këtij emri I.

Popović e gjente fjalën shqipe. gryk/ë,-a , ndërsa në të parën mbiemrin serb. črljen, čr‘ljen ,,i kuq”. Për I. Popović- in ky emër e ka vlerën kuptimore të rus. ,,krasyne verxi” – ,,maja e kuqe”.] [khs. K voprosu o proishoždenii slavjan severnoj Albanii, Slavjanskaja filologija, Sbornik statej 1, Moskva 1958, fq. 201.] Pa dashur të këmbëngul se edhe këtu kemi të bëjmë me përkthim sllav të emrit Kuq, po sjell dëshminë e fundshekullit XV kur në katundin Gorna Pozharan, përkatësisht sot Pozharan midis Ferizajt e Gjilanit, është evidentuar kryefamiliari Bozhidar-i, i bir i Çerven-it. [I. Rexha, Regjistrimi …, fq. 159.] që mund ta përmbajë adjektivin sllav črven ,,i kuq”, i ndeshur edhe në mikrotoponimin *Črьvena jablьka në lokativin sllav kь črьvenoi jablьce ,,tek Molla e Kuqe ” që në vitin 1330 [khs. Dečanske hrisovulje …, fq. 128.] ishte pikë kufiri e katundit Manastirc të Ferizajt.

Emri Kras- në oikonimi:

1455: Krasmirovci [Oblast Brankovića …, fq. 146.] Katundi i sotëm Krasmirovc në komunën e Gllogovcit, As në vitin 1455 e as sot në këtë katund nuk kishte e nuk ka kryefamiliar me emër apo mbiemër Kras-. [Por, pothuaj se të gjitha vëllazëritë aktuale të këtij katundi : Bunjak, përkatësisht Mehmeti, Salihu, Neziri, Haziri, Ahmeti, Sadriu mbahen për të fisit të Krasniqes. [sipas J. Osmani,. Vendbanimet e Kosovës 15, Drenica, Prishtinë, 2005, fq. 74.]

1455: Krajsalić/Krasalić. [Oblast Brankovića …, fq. 60.] Në katund, [sipas J. Osmani,. Vendbanimet e Kosovës 15, Drenica, Prishtinë, 2005, fq. 112.] nuk ka kryefamiliar me emër apo mbiemër Kras-. Këtu jetojnë vetëm vëllazëritë Rexha e Mehmeti, për të cilat J. O. nuk tregon të cilit fis janë por, në këtë katund është edhe mikrotoponimi Fusha e Krasaliqit.

Mendime për prejardhjen e emrit

Është shfaqur mendimi, mbase duke u mbështetur tek etimologjia popullore e ruajtur në traditën gojore të shqiptarëve, se emri Krasniq, Krasniqe e paska burimin tek një antroponim *Krast që po rrjedhka nga fjala sllave hrast „lis, dushk, qarr, shpardh, valanidh” bot. Quercus L. [Për nënllojet e këtij druri khs. Ilia Mitrushi, Srurët dhe shkurret e Shqipërisë, Triranë, 1955, fq. 353-370.] dhe për si toponim e paska kuptimin „vend me lisa, lisnajë, bungajë”. [Avdyl Sula, Fiset shqiptare, në Ardhmeria.info, përkitazi me librin e Ibrahim Kadri Malajt ,,Tropoja në breza”.] „dushkajë”.

Kjo etimologji do ta gjente njëfarë mbështetje tek rrethana që emri i hapësirës së banuar nga fisi i Krasniqëve është shënuar në shek. XVII nga Frang Bardhi (1635?) si Crastenigeia (Krasteniqëja) ndërsa nga relatori durrësak Shtjefën Gaspri (1671) si Crastinichia (Krastiniqja). [Kolë Luka, Rreth Toponimisë së Trevës së Pjetërshpanëve në Shekujt e Parë të Sundimit Osman (shek. XV-XVII), Studime Filologjike, Tiranë, 2/1977, fq.140,141, 147. Se tek shqiptarët ishte në përdorim ]

Jo vetëm për si mundësi, emri Krasniqe i regjionit dhe ai Krasniq i „fisit” të shqiptarëve ka më shumë mundësi të rrjedh nga mbiemri/adjektivi sllav kras-, krasni në kuptimin „i kuq” i përhapur gjerë në gjuhët bija të sllavishtes: khs. pol. „krasa, „ngjyrë (e kuqe)”, tek polakët e Rusisë nga rus. krasny kraska, krasnowrona; krasny e kraśny; etj. [Aleksander Brückner, Słownik etymologiczny jezyka polskiego, Warszawa, 1974, fq. 264.] Si i këtillë, emri Krasniqe/Krasniq mund të jetë, me shumë gjasë, korelat semantik i emrit shqip të „fisit” e të regjionit Kuçi/Kuqi, sadoqë nuk ka asnjë dëshmi se Kuçët/Kuqët të jenë quajtur ndonjëherë Krasniq apo anasjellts.

Po të jetë kështu, do të duhej të shkoklohet çështja përse tek emri Krasniq/Krasniqe duhet të përmbahet adjektivi sllav (që ndeshet në rusishten e në gjuhët sllave të pjesës lindore të Europës), i cili nuk dëshmohet porse në gjuhët sllave të Jugut.

  • twitter
  • facebook
  • linkedin
Fjalë kyçe: , , , , , , , ,

Komentet

Lajme të ngjashëm

Osmani në samitin BE-Ballkani Perëndimor: BE po i bën padrejtësi Kosovës

Radio Evropa e Lirë

Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, e ka kritikuar Bashkimin Evropian se është i “padrejtë” ndaj Kosovës në politikat e saj në Ballkanin Perëndimor, duke mos i hequr masat ndëshkuese ndaj saj dhe duke mos treguar gatishmëri për ta shqyrtuar kërkesën e saj për anëtarësim në bllok.

Duke folur pas mbërritjes të mërkurën në Bruksel për samitin BE-Ballkani Perëndimor, Osmani tha se “duket se ka tendenca në BE nga disa shtete anëtare që Kosova vazhdimisht të dënohet”.

Ajo tha se takimet si ky samit janë rast i mirë për ta çuar përpara perspektiven evropiane të të gjithë rajonit, por se, sipas saj, në procesin e zgjerimit BE-ja po i bën “padrejtësi” Kosovës.

Kosova ka aplikuar për anëtarësim në Bashkimin Evropian më 15 dhjetor të vitit 2022, por kërkesa e saj nuk është shqytuar ende, dhe si rrjedhojë ajo është vendi i vetëm në Ballkan që ende nuk e ka statusin e vendit kandidat.

Osmani nguli këmbë se po të ketë vullnet politik nga ana e BE-së mund të gjinden modalitetet që të mandatohet Komisioni Evropian për ta shqyrtuar aplikacionin e Kosovës për anëtarësim.

Osmani foli edhe për çështjen e masave ndëshkuese të BE-së ndaj Kosovës, duke thënë se ato, pos që janë të “padrejta”, janë edhe “joevropiane” sepse, siç u shpreh, “po e dënojnë një popull me 1.7 milionë banorë, i cili është populli më proevropian në rruzullin tokësorë, me mbi 97 për qind të qytetarëve të saj që mbështesin procesin e integrimit në BE”.

Blloku evropian vendosi masa ndëshkuese ndaj Kosovës më 2023, pas rritjes së tensioneve në veri të vendit. BE-ja pati vlerësuar se Qeveria e Kosovës nuk ka bërë mjaftueshëm për shtensionim.

Liderët e vendeve anëtare të Bashkimit Evropian takohen sot në Bruksel me kolegët e tyre nga Ballkani Perëndimor në samitin e përbashkët që tashmë është bërë format i rregullt i takimeve së paku një herë në vit.

Qëllimi i samitit BE- Ballkani Perëndimor, sipas zyrtarëve të bllokut, është që të forcohet partneritetit ndërmjet Bashkimit Evropian dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor duke përshirë integrimin gradual të këtyre vendeve në disa politika të BE-së edhe para se ato një ditë të bëhen edhe formalisht vende anëtare.

Nga ky samit pritet të dërgohet porosia se BE-ja do ta trajtojë procesin e zgjerimit si prioritet të lartë dhe të shprehë interesin që ky proces të përshpejtohet. Kjo është përfshirë edhe në tekstin e Deklaratës së përbashkët të përgatitur për miratim në samit.

“Zgjerimi është një investim gjeostrategjik në paqe, stabilitet dhe prosperitet. Tash ka një dinamizëm të ri në procesin e zgjerimit. Përshpejtimi i procesit të zgjerimit, bazuar në kushtet e drejta dhe strikte dhe parimet e meritave individuale, është në interes të përbashkët”, thuhet në draftin e këtij dokumenti.

Vendeve të rajonit të Ballkanit Perëndimor do t’u bëhet thirrje që të zgjidhin mospajtimet ndërmjet vete sikur edhe me fqinjët në BE, në mënyrë që të përshpejtohet procesi i zgjerimit.

“Mospajtimet rajonale dhe bilaterale që i kanë rrënjët në të kaluarën, për një kohë tepër të gjatë e kanë penguar fokusimin në të ardhmen. Implementimi i marrëveshjeve bilaterale me mirëbesim dhe me rezultate të prekshme, përfshirë edhe Marrëveshjen e Prespës me Greqinë dhe Traktatin e Miqësisë, Marrëveshjen për fqinjësi të mirë dhe bashkëpunim me Bullgarinë mbeten kyç”, thuhet në këtë dokument.

Në veçanti do t’u bëhet thirrje Kosovës dhe Serbisë që të avancojnë në procesin e normalizimit të raporteve ndërmjet tyre duke i përmbushur detyrimet që dalin nga dialogu, të cilin e lehtëson BE-ja.

“Marrëveshjet e arritura në kuadër të dialogut të lehtësuar nga BE-ja, mes Beogradit dhe Prishtinës, përfshirë edhe Marrëveshjen për rrugën drejt normalizimit, duhet të zbatohen pa vonesa të reja. BE-ja u bën ftesë të gjithë partnerëve që të garantojnë të drejtat dhe trajtimin e barabartë të personave që u përkasin pakicave”, theksohet në draftin e tekstit të deklaratës.

Të pranishëm në samit nga Ballkani do të jenë edhe kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, presidenti i Malit të Zi, Jakov Millatoviq, presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, kryeministri i Maqedonisë së Veriut, Hristijan Mickoski, dhe kryesuesja e Presidencës së Bosnje e Hercegovinës, Zheljka Cvijanoviq.

Pos shefave të shteteve apo qeverive të vendeve anëtare të BE-së, në takim marrin pjesë edhe presidenti i Këshillit Evropian, Antonia Costa, si organizator i takimit, pastaj presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, presidentja e Parlamentit Evropian, Roberta Metsola, dhe përfaqësuesja e Lartë e BE-së për Politikë të Jashtme dhe Siguri, Kaja Kallas.

‘Tryzub’, arma lazer e Ukrainës që rrezikon avionët rusë/ Koloneli ukrainas flet edhe për ‘dronët mbretëreshë’

Ukraina ka zhvilluar një armë lazer të avancuar që është gati për të rrëzuar avionët rusë, ka zbuluar një komandant ushtarak.

Arma njihet si Tryzub (Trident) dhe mendohet se është modeluar sipas një prototipi të Mbretërisë e Bashkuar, pasi dizajnet u ndanë me Kievin në fillim të këtij viti.

Kolonel Vadym Sukharevskyi, komandanti i Forcave të Sistemeve pa pilot të Ukrainës, tha se sistemi i avancuar lazer është i aftë të rrëzojë aeroplanët në distanca më shumë se 2 km.

“Vërtet funksionon, ekziston me të vërtetë”, tha ai në një konferencë të industrisë së mbrojtjes, ku prezantoi ‘Tryzub’.

Komandanti vuri në dukje se Ukraina ishte vendi i 5-të që zotëronte një armë lazer me fuqi të lartë, e cila përdor një rreze intensive drite ndaj objektivit të saj.

Telemmglpict000363271689 17345344963000 Trans Nvbqzqnjv4bqcrjhb2m3xos9q6qrwyyba 9hg0y37qvhyjczpvg1zsa

Trident, i cili është gjithashtu një simbol i paraqitur në stemën e Ukrainës, është gati për të rrëzuar avionët rusë, pohoi Koloneli Sukharevskyi, duke shtuar se po bëhen përpjekje për të përmirësuar aftësitë e armës.

Ai nuk zbuloi specifikat mbi ‘Tryzub’.

Mendohet se ‘Tryzub’ është e ngjashme me lazerin ‘DragonFire’ të Mbretërisë së Bashkuar. Armët lazer, të njohura gjithashtu si armë me energji të drejtuar, mund të kenë “degëzime të mëdha” për konfliktin.

DragonFire, i ndërtuar nga shkencëtarët britanikë, është një lazer revolucionar me vlerë 10 £ që thuhet se ka saktësi të mjaftueshme për të goditur një monedhë 1 £ mbi një kilometër larg.

Fillimisht i planifikuar për prodhim në vitin 2033, sistemi me energji elektrike tani është planifikuar të vendoset në anijet luftarake të Marinës Mbretërore gjashtë vjet më herët se sa pritej.

Telemmglpict000373547887 17345349215300 Trans Nvbqzqnjv4bqtgqb12khxxqcrwntzkx0nwgwqwm85jewpgvhfb46ttg

Trident së shpejti mund të ndihmojë në mbrojtjen e qiejve të Ukrainës. Raketat hipersonike ruse, të cilat mund të udhëtojnë me shpejtësi deri në 3,800 mph, janë të vështira për t’u shënjestruar me armë fizike, por mund të rrëzohen më lehtë me një rreze lazer.

Ushtritë perëndimore janë drejtuar gjithnjë e më shumë nga armët lazer si një alternativë e lirë, kundrejt dronëve dhe raketave të shtrenjta, për të rrëzuar dhe goditur objektiva.

Telemmglpict000373633906 17345350309850 Trans Nvbqzqnjv4bqpivx42josuakz0be9ijunp4xpit Dmgvdp2n7fdd82k

Koloneli Sukharevskyi gjithashtu foli për zhvillimin e të ashtuquajturave “dronë mbretëreshë”, të cilët udhëheqin një tufë dronësh sulmues FPV.

Këto mjete ajrore pa pilot, tha ai, janë të afta të fluturojnë më shumë se 70 km në territorin e armikut për të goditur objektiva të thella. Ai i përshkroi ato si një “përparim” në teknologjinë ukrainase të dronëve.bw

Kosova bëhet me Muze të Gjenocidit dhe Përpjekjes për Liri

Ndërtesa e Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit e Kosovës, në Prishtinë, ku pritet të vendoset Muzeu i Gjenocidit dhe Përpjekjes për Liri.

 

 

Qeveria e Kosovës ka miratuar themelimin e një Muzeu të Gjenocidit dhe Përpjekjes për Liri, me qëllim “dokumentimin dhe prezantimin e krimeve të ish-Jugosllavisë dhe të Serbisë ndaj shqiptarëve dhe të tjerëve në Kosovë”.

Në një mbledhje të Qeverisë, të mbajtur të mërkurën, u tha se objektivi kryesor është “krijimi i një institucioni publik, përkujtues dhe prezantues të historive dhe përvojave nën pushtimin e Serbisë dhe të Jugosllavisë”.

Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, tha se muzeu “është institucionalizimi i kujtesës sonë kolektive dhe dëshmi, sa e krimeve monstruoze të Serbisë gjenocidale, aq edhe dëshmi se Republika e Kosovës edhe ka ngadhënjyer, edhe nuk harron”.

Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit i Kosovës, Hajrulla Çeku, tha se muzeu i ri “synon edukimin, përkujtimin dhe nderimin e brezave” dhe “prezantimin e përjetimeve të të mbijetuarve, që historitë e tyre të mos harrohen”.

Muzeu, shtoi ai, “synon paqen e qëndrueshme, duke u siguruar që e kaluara e dhunshme të jetë e dëshmuar, të kujtohet dhe të mos përsëritet”.

Çeku ka thënë se ky muze do të themelohet fillimisht si njësi e veçantë në kuadër të Muzeut Kombëtar të Kosovës.

Pas hyrjes në fuqi të Ligjit për muzetë, ai pritet të shndërrohet në institucion të pavarur muzeor të nivelit kombëtar.

Institucioni i muzeut synohet të vendoset në ndërtesën ku aktualisht vepron MKRS, në sheshin “Nënë Tereza”, në Prishtinë.

Propozimi për themelimin e muzeut u mbështet nga të gjithë ministrat e pranishëm në mbledhje, me përjashtim të atij për Komunitete dhe Kthim, Nenad Rashiq, i cili abstenoi në votim.

Gjatë luftës së fundit në Kosovë më 1998-’99 janë vrarë mbi 13.000 civilë dhe mijëra të tjerë janë zhdukur.

Mbi 1.600 persona vazhdojnë të jenë ende të pagjetur – pjesa më e madhe e tyre shqiptarë. REL

“Vendimet e Gjykatës Kushtetuese duhet të zbatohen”, Këshilli i BE miraton konkluzionet e zgjerimit për Shqipërinë

Kërkohet dialog politik për reformat. Vlerësohet puna e SPAK

“Shqipëria duhet të zbatojë vendimet e Gjykatës Kushtetuese si dhe të adresojë rekomandimet e OSBE/ODIHR dhe Komisionit të Venecias”. Kështu thuhet në konkluzionet e Këshillit të Bashkimit Europian për Shqipërinë të miratuara këtë të martë në Bruksel. Në dokument, sa i takon zgjerimit për Shqipërinë, vlerësohet puna e bërë deri tani, por kërkohet dialog politik për qëllim përparimin e reformave.

Brukseli kujton se vendimet detyruese të Gjykatës Kushtetuese duhet të respektohen plotësisht dhe të zbatohen. Sikurse, Këshilli i BE kujton se Shqipëria duhet të adresojë edhe rekomandimet e OSBE/ODIHR për çështjes zgjedhore dhe ato të Komisionit të Venecias.

“Këshilli rithekson se vendimet detyruese të Gjykatës Kushtetuese duhet të respektohen plotësisht dhe zbatuar. Për reformat zgjedhore, Këshilli nënvizon nevojën për të adresuar rekomandimet e pazgjidhura nga OSBE/ODIHR dhe Komisioni i Venecias në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe në kohë”, thuhet në konkluzionet e BE.

Këshilli i BE miraton konkluzionet për zgjerimin që mbulojnë gjashtë partnerët e Ballkanit Perëndimor, Turqinë, Ukrainën, Republikën e Moldavisë dhe Gjeorgjinë.

Pjesë nga konkluzionet e BE

Këshilli mirëpret hapjen e grupit themelor me Shqipërinë në pranim konferencën më 15 tetor 2024 dhe hapjen e fundit të grupit të marrëdhënieve të jashtme. Këshilli vlerëson objektivin e qeverisë për të vazhduar përparimet e Shqipërisë në rrugën e saj drejt BE-së, inkurajon të gjitha forcat politike të ndjekin planin e tyre ambicioz për mbylljen e anëtarësimit negociatat dhe pret që të jetë në gjendje të hapë grupe të mëtejshme negociuese sa më shpejt të jetë e mundur, kur plotësohen kushtet.

Duke vënë në dukje se polarizimi politik vazhdon të ndikojë në aktivitetet e parlamentit Këshilli rikujton se dialogu politik gjithëpërfshirës dhe konstruktiv në vend mbetet vendimtare për përparimin në reformat në lidhje me BE-në.

Këshilli mirëpret përparimin e reformës së bërë, veçanërisht në fushat e bazave dhe sundimi i ligjit. Këshilli vëren pozitivisht zbatimin e vazhdueshëm të drejtësisë nga Shqipëria reforma e cila duhet të konsolidohet, duke ofruar përmirësime të mëtejshme në paanshmëri, pavarësinë dhe profesionalizmin e sistemit gjyqësor. Këshilli gjithashtu e mirëpret avancimi i procesit të vetingut dhe në veçanti përfundimi i procedimit të çështjeve në fillim për shembull, dhe inkurajon Shqipërinë që të përfundojë të gjithë procesin në kohën e duhur.

Këshilli rithekson se vendimet detyruese të Gjykatës Kushtetuese duhet të respektohen plotësisht dhe zbatuar.

Këshilli vlerëson pozitivisht rezultatet e mira të arritura nga Specialistët e Strukturës Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK) dhe gjykatat e saj duke përfshirë në nivel të lartë rastet e korrupsionit dhe bashkëpunimi i mirë me zbatimin e ligjit të BE-së. Kjo duhet të vazhdojë, duke përfshirë bashkëpunimin për hetimet financiare.

Nevojiten gjithashtu kontrolle dhe kapacitete të konsoliduara për të mbrojtur interesat financiare të BE-së. Këshilli kujton rëndësinë e mbajtjes së përpjekjeve për të krijuar një histori solide në luftë kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit, përfshirë në nivel të lartë.

Këshilli mirëpret progresi i bërë në fushën e reformës së administratës publike dhe inkurajon Shqipërinë të vazhdojë zbatimin.

Këshilli i bën thirrje Shqipërisë që të vazhdojë të forcojë mbrojtjen e të drejtave themelore, duke përfshirë mbrojtjen e të drejtave të personave që u përkasin pakicave dhe shënime me shqetësim se nuk është bërë përparim në lirinë e medias dhe lirinë e shprehjes dhe të drejtat e personave që u përkasin pakicave.

Shqipëria duhet të shtojë përpjekjet e saj për të forcuar pavarësinë e medias dhe pluralizmin duke rritur transparencën e pronësisë së medias dhe duke siguruar një të sigurt dhe të sigurt mjedis për gazetarët. Duke kujtuar qëndrimin e përbashkët të BE-së për grupin 1.

Këshilli mirëpret miratimin e legjislacionit dytësor për pakicat dhe merr parasysh këtë angazhimet e marra nga Shqipëria për të miratuar me shpejtësi deri në fund të vitit dhe për të zbatuar aktet nënligjore të mbetura në lidhje me ligjin kuadër të vitit 2017 për mbrojtjen e personave që i përkasin pakicat kombëtare në përputhje me standardet evropiane dhe me përfshirjen e të gjithë relevantëve palët e interesuara.

Në të njëjtën mënyrë, Këshilli inkurajon zbatimin e një marrëveshjeje gjithëpërfshirëse reforma në sektorin e tokës dhe konsolidimi i të drejtave pronësore në mënyrë transparente. Roli i shoqëria civile duhet të forcohet më tej dhe të përforcohen konsultimet kuptimplota.

Për reformat zgjedhore, Këshilli nënvizon nevojën për të adresuar rekomandimet e pazgjidhura nga OSBE/ODIHR dhe Komisioni i Venecias në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe në kohë.

Këshilli njeh progresin e bërë për migracionin dhe menaxhimin e kufijve, ndërkohë që duke theksuar nevojën për përparim të mëtejshëm në procedurat e azilit dhe përafrim të plotë me BE-në politika e vizave.

Për kriteret ekonomike, Këshilli mirëpret nivelin e mirë të përgatitjes së Shqipërisë në zhvillimin e një ekonomie tregu funksionale dhe inkurajon Shqipërinë të vazhdojë përpjekjet për të avancojë në kapacitetin e saj për të përballuar presionin konkurrues dhe forcat e tregut brenda Bashkimit dhe për të zbatuar reformat e nevojshme strukturore.

Këshilli mirëpret angazhimin e vazhdueshëm konstruktiv të Shqipërisë në bashkëpunimin rajonal.

Këshilli vëren se marrëdhëniet e fqinjësisë së mirë dhe bashkëpunimi rajonal mbeten thelbësore elemente të procesit të zgjerimit, si dhe të Procesit të Stabilizim-Asociimit.

Këshilli vlerëson fuqishëm Shqipërinë për bashkëpunimin e saj të qëndrueshëm në politikën e jashtme çështjet dhe në veçanti harmonizimi i plotë i tij i palëkundur dhe afatgjatë me CFSP-në e BE-së, duke përfshirë masat kufizuese të BE-së – një sinjal i fortë i angazhimit strategjik të Shqipërisë për rrugën e saj në BE. Këshilli mirëpret gjithashtu pjesëmarrjen e vazhdueshme aktive të Shqipërisë në BE misionet dhe operacionet në kuadër të CSDP-së dhe Partneritetit të ri të Sigurisë dhe Mbrojtjes mes BE-së dhe Shqipërisë, e cila i hap rrugën rritjes së bashkëpunimi. bw

Shefi i NATO-s për sulmin në Ibër-Lepenc: Përgjegjësit të sillen para drejtësisë

Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Mark Rutte, ka bërë thirrje të hënën që përgjegjësit e sulmit kundër kanalit të ujit të Ibër-Lepencit në veri të Kosovës muajin e kaluar, të sillen para drejtësisë.

“Sulmi në kanalin ujor në veri të Kosovës, më 29 nëntor, nënvizon se sa i brishtë është stabiliteti në Ballkanin Perëndimor”, tha Rutte gjatë një konference shtypi me kryeministrin e Malit të Zi, Millojko Spajiq, në Bruksel.

Shpërthimi i 29 nëntorit në kanalin e ujit në Varragë të Zubin Potokut – prej nga furnizohen me ujë disa qytete dhe termoelektrana të vendit – u shkaktua nga rreth 20 kilogramë eksplozivë, sipas autoriteteve kosovare, të cilat e cilësuan atë si më të rëndin në infrastrukturën kritike të vendit që nga lufta e viteve 1998/99.

Autoritetet kosovare janë duke e hetuar shpërthimin, për të cilin e akuzojnë Serbinë.

Serbia i ka mohuar akuzat dhe ka thënë se edhe vetë ajo po e heton këtë sulm.

Rutte e tha se “tani është thelbësore që të nxirren faktet” rreth sulmit dhe përgjegjësve të mundshëm.

Ai theksoi se dëshiron ta falënderojë komandantin e KFOR-it për “dislokim të shpejtë” të trupave për të mbrojtur infrastrukturën kyçe të Kosovës.

“Mbetemi të përkushtuar që të sigurojmë që KFOR-i të përmbush mandatin e tij të OKB-së”, theksoi Rutte.

KFOR – i cili ka rreth 4.700 ushtarë – është përgjegjësi i tretë për sigurinë e Kosovës, pas Policisë së Kosovës dhe misionit të Bashkimit Evropian për sundimin e ligjit, EULEX.

Javën e kaluar, ambasadori amerikan në Prishtinë, Jeffrey Hovenier, tha ende nuk ka prova se kush mund ta ketë kryer sulmin ndaj kanalit të ujit të Ibër-Lepencit, por shtoi se “ne mendojmë se do të gjenden prova”.

Hovenier e përsëriti qëndrimin e tij të mëparshëm se Qeveria amerikane “nuk është në gjendje të thotë se kush është përgjegjës”.

Ekspertët ligjorë dhe të sigurisë thonë se përcaktimi i saktë i përgjegjësisë për sulmin në kanalin e Ibër-Lepencit është kritik, duke shtuar se përfshirja ndërkombëtare, sidomos e Bashkimit Evropian dhe Shteteve të Bashkuara, do ta rriste besueshmërinë e hetimeve, por do të ndihmonte edhe në uljen e tensioneve.

Mark Ellis, drejtor ekzekutiv i Odës Ndërkombëtare të Avokatëve, me seli në Londër, tha për Radion Evropa e Lirë se mbështet idenë e një hetimi të tillë, në mënyrë që “situata të mos përshkallëzohet në diçka shumë më serioze”.

“Mënyra më e mirë për të dalë nga kjo rrugë pa krye, është që të bëhet një vlerësim i pavarur, faktik dhe objektiv i asaj që ka ndodhur”, tha Ellis për Exposenë.

Kanali Ibër-Lepenc furnizon me ujë nga Liqeni i Ujmanit gjithë veriun e Kosovës, rajonet e Mitrovicës, Prishtinën me rrethinë, si dhe Korporatën Energjetike të Kosovës për ftohjen e termoelektranave të saj.

Derisa furnizimi i KEK-ut me ujë për ftohjen e termoelektranave të saj nuk u ndikua, shpërthimi shkaktoi reduktime të përkohshme të ujit në disa pjesë të vendit. rel

Kosova nënshkruan marrëveshje me prodhuesin turk për fabrikën e municioneve

Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, i pari majtas, duke nënshkruan marrëveshjen për fabrikën e municioneve.

 

Qeveria e Kosovës e ka nënshkruar të hënën një marrëveshje me prodhuesin shtetëror turk të industrisë së mbrojtjes, Makine ve Kimya Endüstrisi, për themelimin e një fabrike të municioneve në Kosovë, njoftoi Zyra e kryeministrit Albin Kurti.

Fabrika do të prodhojë “kalibra të ndryshëm të municioneve sipas standardeve të NATO-s”, thuhet në njoftim.

“Krahas makinerisë prodhuese, në kontratën e nënshkruar sot, parashihet edhe trajnimi i stafit, mirëmbajtja për një kohë të caktuar, dhe pajisja me sisteme për testim të cilësisë dhe kalibrim”, tha kryeministri Kurti.

Ai tha se fabrika do të veprojë si ndërmarrje publike dhe si “markë 100% vendore” e Kosovës.

Ky lajm do të përditësohet

Misioni i UNESCO-s rekomandon përfshirjen e Ohrit në Listën e Pasurive në Rrezik

Drilon-Pogradec

 

VOA Raimond Kola

Një mision i Oganizatës Botërore të Monumenteve, UNESCO, i ndërmarrë nga 25 -29 Mars të këtij viti i rekomandon Komitetit të Trashëgimisë Botërore që mblidhet vitin e ardhshëm përfshirjen e Liqenit të Ohrit në Listën e Trashëgimisë Botërore në Rrezik.

“Prona përmbush kriteret për regjistrim në Listën e Trashëgimisë Botërore në Rrezik, siç përshkruhet në nenin 11.4 të Konventës së Trashëgimisë Botërore dhe në paragrafët 179 dhe 180 të Udhëzimeve Operacionale për Zbatimin e Konventës së Trashëgimisë Botërore”, thuhet në raportin e misionit publikuar së fundi në faqen e UNESCO-s.

Si nga autoritetet shqiptare edhe ato maqedonase nuk ka ende asnjë reagim zyrtar mbi këtë qëndrim.

Misioni i UNESCO-s thotë në raport se pas monitorimit, si në anën shqiptare edhe atë maqedonase të Liqenit të Ohrit, “arrin në përfundimin se progresi është shumë i ngadalshëm dhe shumë i dobët”.

Sipas raportit të UNESCO-s “prona mbetet shumë e cënueshme për shkak të zbatimit të dobët të kuadrit ligjor për mbrojtjen dhe planifikimin, si dhe problemet e rëndësishme të menaxhimit në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar”.

Misioni thotë më tej se ” përkeqësimi serioz i vlerave kryesore universale të pronës (Ohrit) dhe i peizazheve urbane, rurale dhe natyrore po shkakton degradim të pakthyeshëm nëse nuk ndërmerren veprime vendimtare”.

Në kërcënimet e identifikuara misioni përmend “ndërhyrjet e papërshtatshme, ndikimet negative të zhvillimit urban dhe planifikimin e papërshtatshëm hapësinor, eutrofikimin e liqenit, infrastrukturën në shkallë të gjerë dhe propozime të tjera projektesh ”.

Misioni thotë se “kjo mund të rezultojë që Ohri të humbasë vlerën e jashtëzakonshme universale në periudhën afatshkurtër dhe afatmesme”.

Duke iu referuar pjesës së Liqenit të Ohrit në Shqipëri, UNESCO thotë se “përqendrimi i tepërt në përfitimet ekonomike që mund të nxirren nga ekzistenca e vendeve me vlera natyrore dhe kulturore errësojnë vlerësimin e plotë dhe të sinqertë të cenueshmërisë ekstreme të vlerave universale të pronës dhe integritetit të saj”.

“Vështirësia në njohjen e situatës jashtëzakonisht të cenueshme të pronës nga vendimmarrësit kryesorë nuk lejon që tendencat negative të korrigjohen dhe ka të ngjarë të zgjasë dhe shtojë cenueshmërinë e vlerave universal të Trashëgimisë Natyrore dhe Kulturore të Rajonit të Ohrit dhe integritetin dhe autenticitetin e tyre”, thotë raporti.

Misioni mbështet një Plan Strategjik të Rimëkëmbjes të ndërmarrë si nga autoritet shqiptare edhe ato maqedonase por procesi i ngritur, sipas misionit , “duket tepër i brishtë, i pa pajisur me burimet e nevojshme njerëzore dhe financiare për zbatimin e tij dhe nuk ka mbështetjen e nevojshme të përbashkët ndërkufitare”.

“Është thelbësore, thotë UNESCO në raport, që Planit Strategjik të Rimëkëmbjes t’i jepet e gjithë mbështetja e nevojshme institucionale, profesionale, njerëzore, financiare dhe organizative për të siguruar zbatimin e tij të qëndrueshëm për të ndihmuar pronën të rikuperohet nga rreziqet e konstatuara dhe të mundshme me të cilat është përballur, të paktën që nga viti 2020.”

Misioni vë në dukje se “gjendja e ruajtjes nuk është përmirësuar plotësisht që nga Misioni i Monitorimit Reaktiv i vitit 2020 dhe faktorët negativë që ndikojnë në vlerën e jashtëzakonshme universale të pronës janë ende aktive dhe kryesisht nuk njihen apo kontrollohen plotësisht”.

“Pavarësisht hapave në drejtimin e duhur dhe disa përmirësimeve lokale në zbatimin e masave të nevojshme për ruajtjen e vlerave të Trashëgimisë Natyrore dhe Kulturore të Rajonit të Ohrit, prona vazhdon të përballet me disa kërcënime, të cilat janë në rritje”, thotë raporti.

Raporti i UNESCO-s përmend konkretisht disa nga kërcënimet për ekosistemet ujore dhe vijën bregdetare e Liqenit të Ohrit

“Eutrofikimi, kryesisht nga kontaminimi i ujërave të zeza, qëndron si një faktor kritik që kontribuon në rënien e popullatave endemike të peshqve, thuhet në raport.

“Për më tepër, marrja e lëndëve ushqyese nga bregu ekosistemi e përkeqëson eutrofikimin për shkak të disa faktorëve: sistemet e ujërave të zeza me defekt, mungesa e ligatinave për të zbutur hyrjen e lëndëve ushqyese, rënia e funksionalitetit të zonës bregdetare dhe aktivitetet bujqësore në zonat përreth, thuhet në raport.

UNESCO vëren se “rënia alarmante e popullatave të peshqve dhe shpendëve, si dhe humbja e diversitetit të specieve të varura nga ligatinat, nënvizojnë pamjaftueshmërinë e masave aktuale të menaxhimit.

Sipas raportit “masat urgjente të ruajtjes janë të domosdoshme për të trajtuar popullsinë në rënie të peshqve dhe shpendëve, ndërkohë që zhvillimi i vazhdueshëm i një plani menaxhimi, duke përfshirë zonimin, është ende në progres”.

Aspekte të tjera që shtojnë shqetësime sipas UNESCO-s vijnë nga zgjerimi i rrjeteve rrugore, gërryerjet e kodrave, rritja e rreziqeve nga zjarri.

Një aspekt tjetër i shqetësimeve të UNESCO-s lidhet me zhvillimin e ndërtimeve që cënojnë zonën.

“Zhvillimi në shkallë të gjerë rreth liqenit, veçanërisht pranë qendrave kryesore urbane si Ohri dhe Struga, në Maqedoninë e Veriut dhe Pogradeci (në zonën tampon), në Shqipëri, thuhet në raport ka gërryer cilësitë e “ansamblit jashtëzakonisht harmonik” që është një nga karakteristikat kryesore që e bëjnë këtë rajon vërtet unik”.

UNESCO thotë se “urbanizimi i papërshtatshëm dhe i paqëndrueshëm dhe zhvillimi i infrastrukturës turistike kanë reduktuar të kuptuarit dhe vlerësimin e cilësive që mbështetën zhvillimin afatgjatë të jetës kishtare përgjatë brigjeve të liqenit”.

“Entiteti unik urban i lashtë i qendrës së vjetër të qytetit të Ohrit, vijon më tej raporti është ndikuar negativisht nga ndërhyrjet e panumërta që kumulativisht kanë gërryer ruajtjen dhe autenticitetin e tij”.

UNESCO vlerëson se edhe “koordinimi midis menaxhimit të pjesëve të Liqenit të Ohrit në Maqedoninë e Veriut dhe Shqipëri është i pamjaftueshëm, duke penguar përpjekjet efektive të ruajtjes”.

UNESCO thotë se “masat e kërkuara nga Komiteti i Trashëgimisë Botërore që nga viti 2014 dhe nga Misionet Monitoruese Reaktive të 2017 dhe 2020 janë përmbushur vetëm në mënyrë shumë të kufizuar, ndërkohë që disa janë zbatuar shumë ngadalë dhe disa nuk janë adresuar fare, duke penguar përmirësimin e gjendjes së ruajtjes së pronës “

Misioni vëren se “i vetmi aktivitet ndërkufitar i raportuar ka të bëjë me një projekt të drejtuar nga turizmi – COOLTOUR – në vend që të fokusohet në krijimin e mekanizmave për bashkëpunim efektiv operacional në zbatimin e përpjekjeve të përbashkëta të ruajtjes”.

“Bashkëpunimi ndërkufitar mes Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut, sipas UNESCO-s , duket ende në fillimet e tij dhe drejtimet strategjike të nivelit të lartë për bashkëpunimin ndërkufitar duhet të përcaktohen në nivel politik në të dy Shtetet Palë, bazuar në përparësinë e pronës për ruajtje”.

“Është urgjentisht i nevojshëm një mobilizim i gjerë për të ruajtur vlerën e jashtëzakonshme universale të rajonit të Ohrit dhe vendosja në listën e Trashëgimisë Botërore në Rrezik mbetet një opsion nëse nuk merren masat e nevojshme”, thotë UNESCO.

Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut deri më 1 shkurt 2025, si do të duhet të paraqesin një raport të përbashkët për progresin dhe masat e ndërmarra në zbatim të rekomandimeve të UNESCOS.

Liqeni i Ohrit, është një nga liqenet më të mëdha në Gadishullin Ballkanik dhe llogaritet si një nga liqenet më të vjetra në botë. Pjesa më e madhe e liqenit i përket Maqedonisë së Veriut, kurse pjesa tjetër i përket Shqipërisë. Në bregun e liqenit shtrihen tre qytete të mëdha: Ohri dhe Struga në Maqedoni dhe Pogradeci në Shqipëri.

Pjesa maqedonase e Liqenit të Ohrit u pranua në Listën e Trashëgimisë Botërore të në vitin 1979, fillimisht si pasuri natyrore, dhe një vit më vonë si pasuri natyrore dhe kulturore ndërsa pjesa shqiptare u pranua në vitin 2019.

Intervista- Joseph: Dorëzimi i Perëndimit ndaj Putinit do të kishte pasoja të mëdha për Ballkanin

Edward Joseph, ligjërues në Universitetin Johns Hopkins në SHBA.

 

Vladimir Kalinsky

Eksperti për Ballkanin, Edward Joseph, ka thënë në një intervistë për Shërbimin maqedonas të Radios Evropa e Lirë se, në rajonin e Ballkanit ka aktorë të dëmshëm që mezi presin sinjale për përforcim të pozitës së presidentit rus, Vladimir Putin, dhe dobësim të Perëndimit, prandaj pasojat e luftës së Rusisë në Ukrainë i sheh edhe në këtë rajon.

Ai ka folur për integrimet e rajonit në Bashkimin Evropian, për luftën kundër korrupsionit në Maqedoninë e Veriut dhe vendimet e fundit të autoriteteve amerikane për të futur zyrtarë tjerë në listë të zezë.

Radio Evropa e Lirë: Z. Joseph, ish-zëvendëskryeministri i parë nga partia e Bashkimi Demokratik për Integrim (BDI), Artan Grubi, si dhe një gjykatës tjetër, ishin personat e fundit që u futën në listën e zezë amerikane. Si e shihni efektin në Maqedoninë e Veriut nga këto sanksione të Departamentit amerikan të Shtetit?

Edward Joseph: Shikoni, në një farë mënyre, kjo është pozitive, është konstruktive, dhe është një hap i kuptueshëm. Në të njëjtën kohë, pas kaq shumë vitesh, nga ajo që quhet tranzicion, të shohësh nevojën që Shtetet e Bashkuara të bëjnë këto lëvizje, të cilat janë të nevojshme dhe të sakta natyrisht, është zhgënjyese. Pra, të kalojmë te pjesa e parë. Treguesi më i mirë që ky ishte një vendim i drejtë nga SHBA-ja për ta vendosur për fat të keq ish-zëvendëskryeministrin Artan Grubi në listën e zezë, është se vetë BDI-ja e tha se e respekton këtë vendim. Pra, fakti që BDI-ja e tha këtë dhe theksoi rëndësinë e marrëdhënieve me Shtetet e Bashkuara, është një hap pozitiv.

Radio Evropa e Lirë: Po, këto ishin veprimet e ndërmarra nga Shtetet e Bashkuara. Por, si e shihni luftën kundër korrupsionit në Maqedoninë e Veriut?

Edward Joseph: Ju keni një qeveri relativisht të re. Ata kanë bërë disa lëvizje fillestarë, por duhet të bëjnë më shumë. Dua të theksoj këtu, dhe gjithashtu vura re reagimin e kryeministrit Hristijan Mickoski, i cili gjithashtu reagoi dhe mbështeti lëvizjen e Shteteve të Bashkuara. Por sërish, shohim theksin dhe dëgjuam vërejtjen e ambasadores Angela Aggeler, e cila tha: “Hej, këto prova janë të disponueshme për të gjithë ju. Nuk janë prova speciale që i kemi vetëm ne në Shtetet e Bashkuara”.

Pra, përgjigjja ime për pyetjen tuaj është: për kryeministrin Mickoski, është se duhet të shohim Qeverinë të ndërmarrë hapa, që prokurorët të veprojnë, dhe që drejtësia, sistemi gjyqësor dhe gjyqtarët të veprojnë kundër korrupsionit. Dhe, unë do të përdor duart e mia këtu përsëri, për të gjithë spektrin politik, për të gjithë spektrin etno-nacional. Pra, nuk është vetëm selektive.

Radio Evropa e Lirë: Po, korrupsioni është një çështje e rëndësishme për sa i përket integrimit të Maqedonisë së Veriut në Bashkimin Evropian. Mosmarrëveshja me Bullgarinë po e pengon Shkupin t’i fillojë negociatat për anëtarësim në BE. Qeveria thotë se po përpiqet t’i ndryshojë kushtet për fillimin e negociatave. A është e mundur që kjo të ndodhë?

Edward Joseph: Përgjigja e shkurtër është se në fakt nuk e di. Dëgjoni, zyrtarët e BE-së dhe madje edhe ata të SHBA-së thonë se nuk mund ta ndryshoni këtë. Nuk e di përgjigjen e saktë. Natyrisht, ne e dimë që Bullgaria është në një pozicion të fortë, sepse është anëtare e BE-së. Në të njëjtën kohë, Bullgaria ndodhet në një kaos politik, krejtësisht të kundërt me Maqedoninë e Veriut, ku ju keni një situatë shumë të qartë politike.

Mund të ketë deklarata dhe garanci nga Bashkimi Evropian për këtë, për të bërë çdo përpjekje që të sigurohet se Bullgaria nuk do të vazhdojë t’i shtojë kërkesat e saj, që të mos thonë: “Mirë, i përfshitë bullgarët në Kushtetutë, tani ka edhe një kërkesë tjetër”.

Pra, ndoshta ka disa garanci politike. Po ashtu, kam qenë mbështetës i idesë, përmes shkrimeve, që Shtetet e Bashkuara mund të ndërmarrin hapa të njëanshëm për të mbrojtur identitetin maqedonas dhe për ta paralajmëruar Bullgarinë.

Radio Evropa e Lirë: Pra, ju prisni që Shtetet e Bashkuara të angazhohen më aktivisht dhe të parandalojnë një mosmarrëveshje tjetër dypalëshe që të pengojë integrimin e Maqedonisë së Veriut në Bashkimin Evropian?

Edward Joseph: Po, në fakt, është një pyetje e shkëlqyer. E shprehe shumë mirë. Unë pres që Shtetet e Bashkuara të ndërhyjnë kur vetë Bashkimi Evropian, për shkak të rregullave të tij, nuk mund të veprojë. Mendoj se edhe shtetet individuale të BE-së mund të ofrojnë garanci dhe sinjale të një angazhimi të fortë që, kur ky kusht të plotësohet, nuk do të tolerojnë më kërkesa të tjera. Dhe, mendoj se kjo është e drejtë dhe e saktë. Dhe, përsëri, procesi i BE-së, hapja e këtyre negociatave, është jashtëzakonisht i rëndësishëm për të gjithë qytetarët e Maqedonisë së Veriut.

“Pres negociata për luftën në Ukrainë por jo fundin e luftës”

Radio Evropa e Lirë: A prisni që inaugurimi i Donald Trumpit të sjellë një fund të shpejtë të luftës në Ukrainë, siç ka pohuar ai gjatë fushatës së tij?

Edward Joseph: Jo. Përgjigja është jo. Nuk e pres këtë. Nëse ndodh, për sa kohë që do të ishte në kushte të favorshme për Ukrainën dhe Perëndimin, atëherë kjo do të ishte e shkëlqyer. Por, nuk besoj se Vladimir Putin është në atë pozicion tani. Mendoj se ai ende dëshiron një fitore.

Është shumë e rëndësishme që njerëzit në këtë vend ta kuptojnë këtë: Vladimir Putin e ka futur Rusinë në një katastrofë, një katastrofë që do të dëmtojë, jo vetëm Ukrainën duke vrarë kaq shumë civilë dhe ushtarë ukrainas, dhe duke shkatërruar qëllimisht kaq shumë infrastrukturë ukrainase, por edhe vetë Rusinë. Kjo është ajo që ka bërë Vladimir Putin.

Mendoj se këtë situatë e shohim edhe në Siri, me rënien e shpejtë të Assad-it, madje edhe pse me mbështetjen nga Rusia dhe Irani, por po e shohim kolapsin. Kjo është një tjetër provë e dobësisë ruse, e paaftësisë së saj për të bërë ndonjë gjë për shkak të kurthit që krijoi me sulmin e saj agresiv ndaj Ukrainës. Por, nuk pres që Donald Trump të jetë në gjendje të negociojë menjëherë një zgjidhje të drejtë për këtë luftë.

Radio Evropa e Lirë: A keni ndonjë ide se sa kohë mund të zgjasë ky proces? Prisni që të fillojnë shpejt negociatat për paqe, duke folur për luftën në Ukrainë?

Edward Joseph: Po, kam. Besoj se disa nga këshilltarët kryesorë të Trumpit janë të vendosur të përpiqen të arrijnë një lloj përfundim të luftës sa më shpejt, sepse fokusi i tyre kryesor është Kina. Dhe, ata do të donin të përshpejtonin dhe të hynin në luftë. Kushdo do të dëshironte ta bënte këtë, kush do të donte të shihte vazhdimisht njerëz që vdesin? Pyetja është: në çfarë kushte? Sepse kjo ka rëndësi. Ka rëndësi që të mos i jepet Vladimir Putinit një fitore që do të ketë pasoja të mëdha për Ukrainën, Evropën, përfshirë Ballkanin, dhe gjithashtu për Kinën. Sepse nëse Kina sheh që SHBA-ja është e gatshme të tërhiqet, dhe të heqë dorë nga Ukraina, ajo do të thoshte: “Ata hoqën dorë nga Ukraina. Do të heqin dorë edhe nga Tajvani gjithashtu”.

Radio Evropa e Lirë: Sa do të ndikojë ndalimi ose vazhdimi i luftës në Ukrainë në situatën e sigurisë në Ballkan? Dhe, për zgjidhjen e çështjeve të hapura në rajon.

Edward Joseph: Edhe këtu shoh pasoja të mëdha. Nuk mund ta kemi këtë në rajon. Kjo është ende e paqartë. Ka ende tensione, e shihni mes Kosovës dhe Serbisë, sulmi i fundit terrorist, që u shpall i tillë nga Kaja Kallas, kryediplomatja e BE-së. Edhe SHBA-ja gjithashtu tha se ky është një sulm kriminal dhe i tmerrshëm në Kosovë, që kishte për qëllim të shkatërronte sistemin e ujësjellësit, duke ndikuar në furnizimin me ujë dhe me energji elektrike për të gjithë Kosovën.

Nga këto lloj kërcënimesh, shohim se ka aktorë në rajon, që gjithçka që ata duan, është një sinjal që Rusia të jetë rikthyer disi – dhe SHBA-ja dhe BE-ja të dorëzohen – dhe janë dakord për një agjendë të ngjashme këtu në rajon për të marrë territore, për të ndarë kufij, për të detyruar popujt të lëvizin dhe për të minuar sovranitetin e shteteve, jo vetëm të Kosovës, por edhe të Malit të Zi, Bosnjë e Hercegovinës. Prandaj, do të ishte shumë e rrezikshme të kemi një dorëzim të tillë ndaj Putinit.

Radio Evropa e Lirë: Ju thatë në një nga deklaratat tuaja se kriza mes Kosovës dhe Serbisë u sjell përfitime liderëve të të dyja palëve. A shihni një situatë të ngjashme tani në Maqedoninë e Veriut, pasi politikanë, nga blloqet maqedonase dhe shqiptare, po flasin gjithnjë e më shumë për destabilizim?

Edward Joseph: Jo, nuk i krahasoj këto dy situata. Nuk e bëj dhe nuk do ta bëja këtë. Situata brenda Maqedonisë së Veriut është krejtësisht e ndryshme nga ajo në Kosovë dhe Serbi. Dhe, më lejoni të jem shumë i qartë këtu: Serbia dhe Kosova nuk janë njësoj përgjegjëse. Ata nuk janë njësoj përgjegjës për këtë situatë. Serbia refuzon të njohë Kosovën dhe Serbia pranon status quo-në për ta mbajtur Kosovën në këtë situatë të pasigurt. Pra, Serbia ka një përgjegjësi më të madhe për situatën në Kosovë sesa Kosova. Por, natyrisht, kryeministri Kurti ka përgjegjësinë e tij. Ai, gjithashtu, duhet të tregojë se serbët e Kosovës janë në fakt qytetarë të plotë të Kosovës dhe që Qeveria në Prishtinë i respekton dhe i trajton ata si të tillë.

Radio Evropa e Lirë: BDI-ja beson se iniciativa në Gjykatën Kushtetuese në lidhje me Ligjin për gjuhët e kërcënon Marrëveshjen e Ohrit. Cili është komenti juaj për këtë?

Edward Joseph: E ardhmja e vetme për ta ruajtur Republikën e Maqedonisë së Veriut si një shtet sovran dhe të pavarur, si dhe trashëgiminë e maqedonasve dhe shqiptarëve që jetojnë këtu, është të ruhet ky respekt për këtë vend si një shtet i bashkuar dhe sovran. Dhe kjo është ajo që bën Marrëveshja e Ohrit. Në Marrëveshjen Kornizë të Ohrit nuk ka marrëveshje territoriale. Nuk ka kantone, nuk ka entitete.

Ne shohim Bosnjë e Hercegovinën dhe e konsiderojmë këtë si një katastrofë. Po ashtu, shihni Kosovën me tentativën për ndarje dhe situatën në veri, si dhe refuzimin për ta njohur këtë katastrofë. Maqedonia e Veriut nuk mund të përballojë të bëhet një tjetër katastrofë e tretë e Ballkanit. Marrëveshja e Ohrit është një marrëveshje e shkëlqyer. Është një marrëveshje e drejtë. Nëse ka mosmarrëveshje për të, diskutoni ato. Konsultoni miqtë, Shtetet e Bashkuara, Bashkimin Evropian, dhe arrini zgjidhje të drejta. Dhe, jam i sigurt që ato mund të arrihen.

Radio Evropa e Lirë: Dhe, në çfarë mase zgjidhja e pyetjeve të hapura në Ballkan do të varet nga procesi i zgjerimit të Bashkimit Evropian?

Edward Joseph: Ato luajnë një rol jashtëzakonisht të rëndësishëm. Imagjinoni samitin e Selanikut më 2003, ku thanë, “Ne e hapëm derën për vendet e Ballkanit” dhe që nga viti 2003, dhjetë vjet më vonë, Kroacia u bë anëtare më 2013, dhe pastaj, në thelb, asgjë. Pjesa tjetër e Ballkanit Perëndimor, gjashtë vende, nuk bënë asnjë përparim. Vetë BE-ja ndryshoi mendjen e saj. Vladimir Putin rihapi mundësinë për zgjerimin e BE-së duke kërcënuar të gjithë Evropën. Më në fund, Bashkimi Evropian u zgjua dhe tha, “Në të vërtetë duhet ta trajtojmë Ballkanin seriozisht dhe të krijojmë mundësi realiste për t’u anëtarësuar”.

Mali i Zi sigurisht që e ka këtë mundësi dhe nëse situata e tij politike, si ajo e brendshme ashtu edhe ajo e jashtme, zgjidhen, ka një rrugë përpara. Maqedonia e Veriut mund ta ketë këtë rrugë. Sigurisht, e ka këtë bllokadën me ndryshimet kushtetuese nga Bullgaria, por kjo është thelbësore.

Shihni Kroacinë, shihni pozitat që ka Kroacia. Ky nuk është një vend i përsosur. Edhe shumë vende anëtare më të vjetra të BE-së, asnjëra prej tyre nuk është e përsosur. Por, krahasoni situatën e Kroacisë me vendet fqinje, me Bosnjë e Hercegovinën, me Serbinë. Nuk ka absolutisht asnjë krahasim në asnjë aspekt. Kështu që avantazhet janë të qarta për t’u bashkuar me Bashkimin Evropian dhe kjo pengesë me Bullgarinë, mendoj se Qeveria, duke bashkëpunuar me Shtetet e Bashkuara dhe kryeqendrat kryesore të Bashkimit Evropian, mund ta kapërcejë këtë.

Përgatiti: Enis Shaqiri

Gjashtë vjet nga formimi i Ushtrisë së Kosovës

Sot janë bërë gjashtë vjet që kur Forca e Sigurisë së Kosovës u transformua në Ushtri të Kosovës.

Me 107 vota për, deputetët e Kuvendit të Kosovës atë kohë i thanë po formimit të Ushtrisë, transmeton Klankosova.tv.

545 400 shqiptarë ishin në kufirin e varfërisë më 2023

Sipas të dhënave të sotshme të INSTAT, rreziku për të qenë i varfër që i referohet individëve në rrezik për të qenë të varfër, ose thellësisht të privuar nga ana materiale dhe sociale, ose që jetojnë në familje me intensitet shumë të ulët në punësim ishte i pranishëm në 42,1% të popullsisë së vendit me 2023, kundrejt 44,5% vlerësuar në vitin 2022.

Kosto mujore e shpenzimeve poshtë të cilave quhesh i varfër arriti në 22,547 lekë në muaj me rritje rreth 20 për qind në krahasim me vitin 2022.

Sipas të dhënave zyrtare 42% e familjeve shqiptare kanë të ardhura mujore në këtë kufi.

INSTAT publikon rezultatet e vitit 2023 të Anketës së të Ardhurave dhe Nivelit të Jetesës (AANJ) e cila mat nivelin e jetesës, varfërinë relative dhe privimin material dhe social në njësitë ekonomike familjare në Shqipëri.

Treguesit kryesorë për monitorimin e varfërisë relative, shpërndarjen e të ardhurave dhe të treguesve të tjerë të nivelit të jetesës bazohen në objektivin e agjendës së Europa 2030.

Në vitin 2023, treguesi i rrezikut për të qenë i varfër në Shqipëri, është 19,7%, duke pësuar një rënie prej 0,9 pikë përqindje, krahasuar me vitin 2022.

Kufiri i rrezikut për të qenë i varfër për një person në vitin 2023 është vlerësuar me 270.565 lekë në vit në krahasim me 225.931 lekë që ishte në vitin 2022;

Rreth 545.400 individë në vitin 2023, janë vlerësuar nën kufirin e rrezikut për të qenë të varfër, kundrejt rreth 576.316 individë të vlerësuar në vitin 2022, tregues i cili është ulur me rreth 5,4%;

Shkalla e thelluar e privimit material dhe social sipas agjendës Europa 2030, paraqet përqindjen e popullsisë që nuk përballojnë të paktën 7 nga 13 kategori të privimit material dhe social. Për vitin 2023, ky tregues është vlerësuar 34,8%, kundrejt 37,0% vlerësuar në vitin 2022.

Sipas agjendës Europa 2030 individët e grup-moshës 18-64 vjeç, të cilët jetojnë në familje me intensitet shumë të ulët në punësim, në vitin 2023, sipas vlerësimeve përbëjnë 9,3%, kundrejt 10,4% në vitin 2022, me një rënie prej 1,1 pikë përqindje.

Përfitimet sociale, si pensionet e pleqërisë dhe ato familjare, të përfshira në të ardhurat familjare të disponueshme, ndikojnë në uljen e rrezikut për të qenë i varfër.

Në vitin 2023, 36,4% e popullsisë do të vlerësohej në rrezik për të qenë të varfër, nëse tek të ardhurat e disponueshme do të përjashtoheshin të gjitha përfitimet sociale (duke përfshirë edhe pensionet e pleqerisë/familjare).

Trendi në zbritje vihet re në të tre grup-moshat, por një zbritje më të madhe kanë grup-moshat 18-64 vjeç ku rreziku për të qenë i varfër në vitin 2023, në krahasim me vitin 2022, është zvogëluar me 1,0 pikë përqindje në këtë grup-moshë.

Grup-mosha mbi 65 vjeç ka pësuar një rënie të lehtë në vitin 2023 me 0,1 pikë përqindje, krahasuar me vitin 2022.

Në vitin 2023, përqindja e individëve në rrezik për të qenë të varfër, në NjEF pa fëmijë në varësi, vlerësohet të jetë më e ulët krahasuar me NjEF me fëmijë në varësi, përkatësisht 11,3% dhe 23,9 % e individëve.

Në vitin 2023, indeksi i pabarazisë Gini është vlerësuar 30,2%, duke pësuar rënie me 0,8 pikë përqindje nga viti 2022. Raporti kuintileve S80/S20, është një indikator i cili mat pabarazinë në të ardhura me anë të raportit të nivelit më të lartë të të ardhurave disponibël të ekuivalentuara (kuintili i fundit) me nivelin më të ulët të të ardhurave disponibël të ekuivalentuara (kuintili i parë).

Koeficenti Gini mat pabarazinë në shpërndarjen e të ardhurave, ku vlera 0 % shpreh barazinë e plotë dhe të gjithë individët kanë të ardhura të njëjta, ndërsa një koeficient Gini i barabartë me 100% shpreh pabarazinë e plotë ku vetëm një person ka të gjitha të ardhurat

Në vitin 2023, të ardhurat mesatare mujore të disponueshme për frymë/të ekuivalentuara kanë pësuar një rritje me 18,1%, krahasuar me vitin 2022. sn

Maestro Aleksandër Peçi: Ju presim më 15 dhe 21 dhjetor për të ndjekur diamantet e muzikës klasike nga dy artistë të mëdhenj Fatos Qerimaj e Rudina Ciko

E Diel 15 dhjetor ne salle te katedrales othodokse ora 19 ndodh nje nga ngjarjet me spektakolare me te jashtezakonshme te vitit e fund vitit. Qetesia e zakonshme e salles do te pushtohet nga 2 artiste te medhenj Fatos Qerimi dhe Rudina Ciko.

Fatos Qerimaj eshte nje Reaktor energjie, një reaktiv tingujsh Tokë – Qiell, ku mbështetet shpirti i një Artisti të Madh.

Rudina Ciko pianiste e fluturimit mbi tastierën ku qëndis Muzikë.

Te dy artiste te shquar te njohur nderkombetarisht, nga asetet me te cmuara te kultures sone ne salle te katedrales orthodokse 15 dhjetor do te elektrizojne zemrat e publikut.

E shtune 21 po ne katedrale ora 19 Kosti Deti me recitalin tingujt e shpirtit. Kosti Deti është cilësuar nga kritika si “Vullkani Shqiptar“. Pianisti shume i suksesshëm shqiptar me famë ndërkombëtare që ka ndezur publikun ne Teatrot Nacionale të Europës, dallohet për origjinalitetin e tij në lojë, ekspresivitetin e zjarrtë, komunikimin shpirtëror ndërmjet instrumentit dhe publikut, fuqinë tajfuniane emocionale dhe virtuozitetin te tij të jashtëzakonshëm.

Mos i humbisni këto 2 koncerte ku do të interpretohen DIAMANTET e muzikës klasike:ku do tju duket vetja se jeni ne Viene Paris Londer Berlin Munich Salzburg.

Absolutisht po, pa as me te voglin ndryshim per nga diamantet e vlerave krijuese dhe interpretuese.

Por me nje ndryshim te pa pare ekonomik.

Nuk ju kushton 500 eur per aviona hotele restoranete, por vetem 1000lek. bileta.

Ju presim 15 dhe 21 dhjetor

Osmani në SHBA, në fokus forcimi i partneritetit mes dy vendeve

Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, është duke zhvilluar një mori takimesh me zyrtarë të Kongresit amerikan në Shtetet e Bashkuara, me të cilët ka thënë se po diskuton për rëndësinë e mbështetjes amerikane në shumë sektorë të vendit që udhëheq.

Përmes disa postimeve në Facebook, Osmani ka thënë se është takuar me senatorët republikanë: Ted Cruz, Joni Ernst dhe Thom Tillis, si dhe kongresistët, Gary Palmer, Pete Sessions dhe Mike Lawler.

“Bashkëpunimi dhe komunikimi i rregullt janë kyç për veprim të duhur në kohë të duhur. Kosova dhe SHBA-të, kanë hapësirë e mundësi të shumta për hapjen e kapitujve të rinj të bashkëpunimit, andaj kjo edhe është një nga objektivat kryesor në rrugëtimin përpara”, ka thënë Osmani pas përfundimit të njërit prej takimeve.

Ajo ka thënë se ka diskutuar edhe për bashkëpunimin në fushën e sigurisë, me qëllim të parandalimit të përpjekjeve të aktorëve të dëmshëm për më shumë “kaos dhe jostabilitet”.

Vizita e Osmanit në SHBA është duke u realizuar disa javë para inaguruimit të presidentit të zgjedhur amerikan, Donald Trump.

Erin Elizabeth McKee, ndihmësadministratore në Byronë për Evropë dhe Euroazi në USAID, i ka thënë javë më parë Radios Evropa e Lirë se marrëdhëniet e SHBA-së me Kosovën nuk janë lëkundur gjatë administratave të ndryshme dhe se përkushtimi i popullit amerikan ndaj popullit të Kosovës është e bindur se do të vazhdojë.

SHBA-ja ka ndarë mbi 2 miliardë dollarë për Kosovën prej vitit 1998, dhe mbështetja e saj ka qenë vendimtare, përfshirë rrugën drejt pavarësisë.

Udhëheqës shtetërorë kosovarë e përsërisin shpesh që Amerika është partnerja më e rëndësishme e Kosovës dhe se mbështetja e saj është jetike.

Megjithatë, në disa raste, viteve të fundit, raportet e Uashingtonit me Qeverinë e Kosovës janë tendosur, ndonëse zyrtarë qeveritarë kanë përsëritur vazhdimisht se koordinohen dhe kanë bashkëpunim të ngushtë me SHBA-në. REL

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

Kliko këtu për të parë arkivën e lajmeve

Send this to a friend