VOAL – Emri i tij i plotë është Ambroise Paul Toussaint Jules Valéry. Paul Valéry (Pol Valeri) lindi në 30 tetor 1871 në Sète, Francë, në një nënë Genoese dhe baba Korsikas. Pas ndjekjes së Liceut të Montpellier ai u regjistrua, më 1889, në fakultetin e jurisprudencës. Gjatë viteve të universitetit ai takoi disa personazhe të rëndësishëm nga bota letrare, duke përfshirë Pierre Louys, Stephane Mallarmé dhe André Gide, dhe iu afrua poezisë. Botimi i disa prej krijimeve të tij poetike në faqet e një reviste simboliste daton nga kjo periudhë. Ai studioi poezitë e Mallarmé dhe veprën e Edgar Allan Poe, dhe të dy u bënë mësues të rëndësishëm për të.

Më 1892 profesioni letrar i Valerisë pësoi një reagim të ashpër: ai ra në dashuri me një grua të re spanjolle dhe në të njëjtën kohë u trondit nga një krizë personale që e çoi atë të refuzojë të shkruarit si një formë të vetë-afirmimit të kotë personal. Sëmundja e kap atë natën midis 4 dhe 5 tetor 1892 ndërsa ndodhet në Gjenova. Dhe, siç shprehet ai vetë në një ese mbi Poen, janë dyshimet dhe pasiguritë e njëzet viteve të tij që kanë përcaktuar atë që ai e quan hapur “kriza e shpirtit”. Ai më pas vendosi të shkruajë të gjitha pasqyrimet e tij çdo ditë në një ditar me qëllim të arritjes së shkallës maksimale të njohurive dhe kontrollit të intelektit të tij.

Ditarët, të pasura me pasqyrime të rëndësishme filozofike, estetike, antropologjike dhe fetare, do të botohen vetëm pas vdekjes së tij. Është një vepër monumentale që përbëhet nga 261 fletore dorëshkrimesh për gjithsej 26.600 faqe.

Midis viteve 1895 dhe 1896 ai shkroi “Prezantimi i metodës së Leonardo da Vincit” dhe “Mbrëmja me Signor Teste”, vepra në të cilat ai u përpoq të përqëndrohej në metodën e tij filozofike dhe zbuloi prirjen e tij drejt filozofisë Karteziane.

Pavarësisht vendimit të marrë në natën e famshme gjenoveze, Paul Valéry nuk e braktis poezinë plotësisht, por e mban atë në një distancë të sigurt. Më 1894 u transferua në Paris dhe gjeti një punë si redaktor në Ministrinë e Luftës. Përkushtimi i tij për këtë punë i lejon të bëhet sekretar personal për Edouard Lebey, administrator i agjencisë së parë të lajmeve.

Në vitin 1900, jeta e tij private u gjallërua nga martesa e tij me Jeannine Giobillard, nga e cila ai ka tre fëmijë. Karriera e tij poetike, nga ana tjetër, rifiton pjesën e saj falë ndërhyrjes së André Gide i cili i lejon atij të botojë përmbledhjen “Le jeune parque” në shtëpinë botuese Gallimard. Përmbledhja është një sukses i shkëlqyeshëm, dhe i jep rrugën dy publikimeve të tjera: “La cimitière marin” (1920) plot vizione melankolike dhe detare dhe “Charmes” (1922). Krijimet e tij gjejnë pëlqime dhe miratime nga një numër gjithnjë e më i madh i lexuesve, dhe Valéry shpejt e gjen veten në pozitën e poetit zyrtar.

Pozicioni i tij i ri i solli atij një seri çmimesh profesionale dhe sociale, duke përfshirë zgjedhjet në 1925 për Académie français, njohja më e lartë për një njeri francez të letrave. Në ndërkohë, ai vazhdon të botojë një seri punimesh si dialogët “Shpirti dhe vallja” (1923), “Eupalinos ose arkitekti” (1923), ese të mbledhura në pesë vëllime “Shikime mbi botë” (1931), vepra “Dialogu i Pemës” (1943) dhe pas vdekjes u botua komedia “Fausti im” (1945).

Nga viti 1925  e në vijim, emërimet e tij në zyra gjithnjë e më prestigjioze po grumbullohen në një mënyrë marramendëse. Ai mori rolin e presidentit të komisionit të sintezës së ngarkuar për organizimin e Ekspozitës Universale të vitit 1936; në Kolegjin e Francës ata ngritën një katedër poetike posaçërisht për të.

Gjatë periudhës së okupimit nazist, ai punoi si administrator në qendrën universitare të Nice, por refuzimi i qartë për të bashkëpunuar me regjimin çoi në largimin e tij nga detyra. Ai vazhdon të ruajë marrëdhëniet dhe shkëmbimet e reflektimit me eksponentë të rëndësishëm të botës kulturore të periudhës, përfshirë filozofin Henri Bergson. Vetëm marrëdhënia intelektuale e vendosur me këtë të fundit dëshmon për pavarësinë e Paul Veléry, pasi Bergson është hebre.

Heshtja ndaj së cilës nazistët e dënojnë atë përfundon në fund të Luftës së Dytë Botërore, kur poeti francez përsëri zë fjalën në publik në përvjetorin e lindjes së Volterit. Fatkeqësisht Paul Valéry vdiq në Paris disa javë pas përfundimit të luftës, më 20 korrik 1945, në moshën 73 vjeç. Ai është varrosur në varrezat e vogla bregdetare të qytetit të vendlindjes, protagonisti i një prej poezive të tij më të famshme./Elida Buçpapaj