VOAL – Domenico Gaetano Maria Donizetti lindi në Bergamo më 29 nëntor 1797 në një familje modeste, i pesti nga gjashtë fëmijët e Andrea Donizetti dhe Domenica Nava.
Në 1806 Gaetano u pranua në “Mësimet e Muzikës Bamirëse” të drejtuar dhe themeluar nga Simone Mayr me qëllim që të mund të përgatiste fëmijët për kor dhe t’u jepte atyre një themel të fortë muzikor. Djali dëshmon menjëherë se është një student i zoti dhe veçanërisht i zgjuar: Mayr ndjen potencialin e djalit dhe vendos të ndjekë personalisht edukimin e tij muzikor në klaviçel dhe kompozim.
Në 1811 Donizetti shkroi “Il Piccolo compositore di Musica” për një shfaqje shkollore, i ndihmuar dhe korrigjuar nga mësuesi i tij i dashur, i cili do ta mbështeste gjatë gjithë jetës së tij dhe për të cilin do të ketë gjithmonë një respekt të thellë.
Në 1815, me rekomandimin e Mayr, Donizetti u zhvendos në Bolonjë për të përfunduar studimet e tij me At Stanislao Mattei, i cili kishte qenë tashmë mësues i Rossinit. Mayr merr pjesë në shpenzimet e nevojshme për mbajtjen e djalit. Me fratin françeskan, kompozitorin dhe mësuesin e njohur, Donizetti ndjek kurse në kontrapunë për dy vjet dhe sigurisht merr një trajnim të përsosur, edhe nëse nuk është në gjendje të lidhet plotësisht me të, për shkak të karakterit të vrenjtur dhe të heshtur të mësuesit.
Në muajt e fundit të 1817 Gaetano u kthye në Bergamo dhe falë interesit të Mayr, ai arriti të nënshkruajë një kontratë pothuajse menjëherë për të shkruar katër vepra për impresario Zancla, duke bërë debutimin e tij në Venecia në 1818 me “Enrico di Borgogna”, një vepër pasuar në 1819 nga “Il falegname di Livonia”, të dyja të përfaqësuara me sukses të moderuar dhe në të cilën perceptohet ndikimi i pashmangshëm – për atë kohë – i Gioacchino Rossini.
Aktiviteti i tij mund të vazhdojë i sigurt edhe falë faktit se, siç na tregon vetë kompozitori, ai arrin të shmangë shërbimin ushtarak: Marianna Pezzoli Grattaroli, zonja e borgjezisë së pasur të Bergamos, e entuziazmuar nga dhuratat e jashtëzakonshme të të riut Donizetti, arrin të blej përjashtimin e tij.
Në vitin 1822 ai prezantoi “Chiara dhe Serafina” në Scala, një fiasko totale që mbylli dyert e teatrit të madh milanez për të për tetë vjet.
Debutimi i vërtetë në opera bëhet falë faktit që Mayr refuzon komisionin për një operë të re dhe arrin të bindë organizatorët që t’ia kalojnë Donizettit. Kështu lindi në vitin 1822, në Teatro Argentina në Romë, “Zoraida di Granata”, e cila u mirëprit me entuziazëm nga publiku.
Impresario i famshëm teatror Domenico Barbaja, i cili në karrierën e tij bëri pasurinë e Rossinit, Bellinit, Pacinit e shumë të tjerëve, i kërkoi Donizettit të shkruante një opera gjysmë serioze për San Carlo në Napoli: “La Zingara” u prezantua në të njëjtën. vit dhe merr një sukses të madh.
Ndryshe nga Rossini, Bellini dhe më vonë Verdi, të cilët dinin të menaxhonin veten në punën e tyre, Gaetano Donizetti (Gaetano Doniceti) prodhoi me nxitim, pa bërë zgjedhje të kujdesshme, duke ndjekur dhe pranuar, mbi të gjitha, ritmet frenetike dhe stresuese të imponuara nga kushtet e jetës teatrore të kohës.
Në fund të jetës së tij jo të gjatë, kompozitori i palodhur la rreth shtatëdhjetë vepra duke përfshirë seriale, gjysmë seriale, buffe, farsë, opera madhështore dhe opera-komike. Këtyre duhen shtuar 28 kantata me shoqërim orkestral ose piano, kompozime të ndryshme të natyrës fetare (duke përfshirë dy Mesha Requiem në kujtim të Bellinit dhe Zingarellit dhe oratoritë “Përmbytja universale” dhe “Shtatë kishat”), pjesë simfonike. më shumë se 250 tekste për një ose më shumë zëra dhe kompozime instrumentale për piano dhe dhomë, duke përfshirë 19 kuartet harqesh që tregojnë ndikimin e klasikëve kryesorë vjenez, Mozart, Gluck, Haydn, të njohur dhe të studiuar në thellësi me dy mjeshtrit e tij.
I ndjeshëm ndaj çdo nevoje të shprehur nga publiku dhe nga biznesmenët, ai akuzohet, veçanërisht nga kritikët francezë (në radhë të parë Hector Berlioz që e sulmon me forcë në Journal des debats), si “i shëmtuar dhe i përsëritur”.
Pjelloria e pabesueshme e Donizettit diktohet nga etja për fitim në një epokë në të cilën kompozitori nuk e perceptonte të drejtën e autorit siç janë sot, por pothuajse vetëm shpërblimin e vendosur në kohën e porositjes së veprës.
Aftësia e Donizettit qëndron në faktin se ai pothuajse kurrë nuk zbret në nivele të paqëndrueshme artistike, falë mjeshtërisë dhe profesionalizmit të fituar gjatë studimeve me Mayr-in: është ajo që quhet “poetika e nxitimit” që do ta bënte imagjinatën krijuese, përkundrazi e shqetësuar dhe e dëshpëruar nga afatet që duhet të respektohen, ajo është e gudulisur, e kërkuar dhe e mbajtur gjithmonë nën tension.
Në vitin 1830, me bashkëpunimin e libretistit Felice Romani, ai fitoi triumfin e tij të parë vërtet të madh me “Anna Bolena”, prezantuar në Teatro Carcano në Milano dhe brenda pak muajsh edhe në Paris e Londër.
Edhe nëse suksesi dhe perspektiva e prekshme e një karriere ndërkombëtare do ta lejonte atë të ngadalësonte angazhimet e tij, Donizetti vazhdon të shkruajë me një ritëm të jashtëzakonshëm: pesë vepra në pak më pak se një vit, përpara se të arrinte një fazë tjetër thelbësore në prodhimin e tij, kryeveprën komike. “L’elisir d’amore”, shkruar në më pak se një muaj në një libret nga Romani, u vu në skenë në vitin 1832 me shumë sukses në Teatro della Canobbiana në Milano.
Më 1833 ai prezantoi “Il furioso all’isola di San Domingo” në Romë dhe “Lucrezia Borgia” në La Scala, e cila u përshëndet nga kritika dhe publiku si një kryevepër.
Një vit më pas ai nënshkruan një kontratë me San Carlo të Napolit që përfshin një punë serioze në vit. E para që duhet të ngjitet në skenë është “Maria Stuarda”, por libreti, i marrë nga drama e njohur e Shilerit, nuk i kalon shqyrtimit të censurës për shkak të përfundimit të përgjakshëm: censuruesit napolitan ishin të njohur për të kërkuar vetëm “fund i lumtur”. Në dhjetë ditë Donizetti përshtat muzikën me një tekst të ri, “Buondelmonte”, i cili sigurisht nuk është mirëpritur në mënyrë pozitive. Por fatkeqësia e kësaj vepre nuk mbaron: “Maria Stuarda”, e ri-prezantuar me maskën e saj origjinale në La Scala në 1835, përfundon në një fiasko të bujshme të shkaktuar nga gjendja e keqe shëndetësore e Malibranit, si dhe nga tekat e saj si diva.
Pas tërheqjes vullnetare të Rossinit nga skena më 1829 dhe vdekjes së parakohshme dhe të papritur të Bellinit më 1835, Donizetti mbetet i vetmi përfaqësues i madh i melodramës italiane. Ishte Rossini që i hapi dyert e teatrove të kryeqytetit francez (dhe një shpërblim tërheqës, shumë më i lartë se ato që mund të merren në Itali) dhe e ftoi Donizettin të kompozonte “Marin Faliero” më 1835 për t’u përfaqësuar në Paris.
Në të njëjtin vit, suksesi i jashtëzakonshëm i “Lucia di Lammermoor” arrin në Napoli, bazuar në një tekst të Salvatore Cammarano, libretisti, pasardhësi i Romanit, më i rëndësishmi i periudhës romantike, i cili tashmë ka bashkëpunuar me Mercadante, Pacinin dhe që do të më vonë shkruani për Verdin katër librete, duke përfshirë ato për “Luisa Miller” dhe “Il Trovatore”.
Ndërmjet viteve 1836 dhe 1837 prindërit e tij, një vajzë dhe gruaja e tij e dashur Vírginia Vasselli, me të cilën ishte martuar më 1828, vdiqën. As zija e përsëritur familjare nuk e ngadalësoi prodhimin e tij tashmë të furishëm.
Në tetor, i hidhëruar nga dështimi për ta emëruar drejtor të Konservatorit si pasardhës i Nicola Antonio Zingarelli (preferohet Mercadante më “autentikisht napolitan”), ai merr vendimin të largohet nga Napoli dhe të shkojë në Paris. Kthehet në Itali, në Milano, më 1841.
Kështu ai pati mundësinë të ndiqte provat e “Nabucco” të Verdit më 1842 dhe i bëri aq përshtypje, sa që nga ai moment, ai punoi shumë për ta bërë të njohur kompozitorin e ri në Vjenë, ku ishte drejtor muzikor i sezonit italian.
Në të njëjtin vit ai drejtoi në Bolonja, me ftesë të të njëjtit autor, një shfaqje të paharrueshme (e para në Itali) të Stabat Mater të Rossinit, i cili do të dëshironte që Donizetti të pranonte postin e rëndësishëm të mjeshtrit të kapelës në San Petronio. Kompozitori nuk pranon pasi dëshiron të mbulojë atë, shumë më prestigjioze dhe më fitimprurëse, të Kapellmeister në oborrin e Habsburgëve.
Gjatë provave të “Don Sebastiano” (Paris 1843) të gjithë vunë re sjelljen absurde dhe ekstravagante të kompozitorit, i goditur nga amnezia e shpeshtë dhe duke u bërë gjithnjë e më i papërmbajtur, pavarësisht se njihej si një person i dashur, i zgjuar, me ndjeshmëri të madhe dhe të hollë.
Për vite me radhë Donizetti në fakt është prekur nga sifilizi: në fund të vitit 1845 ai u godit nga paraliza cerebrale e rëndë, e shkaktuar nga faza e fundit e sëmundjes dhe nga simptomat e një sëmundjeje mendore që ishte shfaqur tashmë më parë.
Më 28 janar 1846, nipi i tij Andrea, i dërguar nga babai i tij Giuseppe, i cili banon në Kostandinopojë dhe që u paralajmërua nga miqtë e kompozitorit, organizoi një konsultë mjekësore dhe disa ditë më vonë Donizetti u mbyll në një shtëpi pleqsh në Ivry, afër Parisit, ku qëndron për shtatëmbëdhjetë muaj. Letrat e tij të fundit të njohura datojnë që në ditët e para të shtrimit të tij në spital dhe përfaqësojnë nevojën e dëshpëruar të një mendjeje tashmë të hutuar pa shpresë që kërkon ndihmë.
Vetëm falë kërcënimeve për të provokuar një çështje diplomatike ndërkombëtare, duke qenë se Donizetti është shtetas austro-hungarez dhe drejtues kor i perandorit Ferdinand I të Habsburgut, nipi i tij merr lejen për ta çuar në Bergamo më 6 tetor 1847, kur kompozitori tani është i paralizuar dhe më së shumti në gjendje të lëshojë disa njërrokëshe, shpesh të pakuptimta.
Ai vendoset në shtëpinë e miqve që kujdesen me dashuri për të deri në ditën e fundit të jetës. Gaetano Donizetti vdiq më 8 prill 1848./Elida Buçpapaj
Komentet