Brenda dy viteve, në komunën Villigen të Aargaut, shkencëtarët nga Instituti Paul Scherrer mundën të testonin një lloj të ri mini-reaktori: “Bërthama e qepës”, e zhvilluar nga kompania daneze Copenhagen Atomics. Emri, i frymëzuar nga forma “qepë” e prototipit, fsheh një teknologji inovative dhe kompakte. Ky mini-reaktor, i transportueshëm në një kontejner normal, do të ishte në gjendje të prodhonte energji të mjaftueshme për 80,000 shtëpi.

VOAL- Sipas Sonntagszeitung, zgjedhja e Zvicrës për testet nuk është e rastësishme. Në Danimarkë testet e këtij lloji janë të ndaluara, ndërsa legjislacioni zviceran i lejon. Pavarësisht premtimeve teknologjike, projekti ngre pikëpyetje jo vetëm te ekologët. Këshilltari kombëtar i Qendrës, Reto Nause, ka paraqitur një pyetje në Parlament, në të cilën i kërkon Këshillit Federal garanci për sigurinë dhe procedurën e autorizimit.

Sipas drejtuesve të Institutit Paul Scherrer, mini-reaktori do të jetë në përputhje me standardet më të rrepta të sigurisë, si çdo central bërthamor tradicional. Për më tepër, shpikësit e saj sigurojnë që “Bërthama e qepës” eliminon rrezikun e shkrirjes së bërthamës falë përdorimit të toriumit të tretur në kripërat e shkrira. Kjo metodë, më e sigurt se karburantet konvencionale, paraqet një avantazh të rëndësishëm.

Për momentin, projekti është ende në fazën e kërkimit, por Copenhagen Atomics synon të tregtojë mini-reaktorët deri në vitin 2030. Të rregulluar në seri, këta reaktorë mund të garantojnë një fuqi të krahasueshme me atë të një termocentrali tradicional bërthamor, duke hapur mundësi të reja për të ardhmen e energjisë bërthamore. RSI

Një skenë “plot identitet zviceran”, shpjegoi skenografi Florian Wieder në funksion të Eurovision Song Contest 2025

Ngjarja muzikore që do të ndalet në Bazel në 2025 ka zbuluar detajet e para në funksion të eventit majin e ardhshëm

VOAL – Përgatitjet për Eurovision Song Contest 2025 janë duke u zhvilluar në Bazel Dhe sot organizata zbuloi detajet e para se cili do të jetë edicioni i 69-të i eventit muzikor, i planifikuar për 12 deri në 17 maj të ardhshëm në Shën Jakobshalle.

Një event që do të ketë një skenë “plot identitet zviceran”, siç shpjegoi në një takim me shtypin skenografi Florian Wieder. Ndër elementët kryesorë janë malet dhe një kornizë e madhe e cila me katër anët e saj përfaqëson katër gjuhët kombëtare. Dhe gjithçka do të jetë e përshtatshme për nevojat e secilit artist individual që do të performojë. “Skenografia është e aftë të bëjë shumë, është si thika jonë e ushtrisë zvicerane,” tha sërish Wieder.

Malet janë protagonistë për skenografinë

Biletat për nëntë shfaqjet (përfshirë tre transmetimet drejtpërdrejt) do të dalin zyrtarisht në shitje nga 29 janari. Por tashmë është e mundur që të regjistroheni paraprakisht në platformën Ticketcorner menjëherë. Një operacion që synon të garantojë akses më të mirë në para-shitjet. RSI

VOAL- Nga e shtuna e 14 dhjetorit, kërkuesit e emocioneve mund të mbështeten në një atraksion të ri, teleferikun më të pjerrët në botë në Schilthorn, në kantonin e Bernës. Një objekt 1194 metra i gjatë i cili, me një pjerrësi prej 160%, tejkalon rekordin e mëparshëm të mbajtur nga një strukturë norvegjeze. Ashensori i ri lejon që udhëtimi për në Piz Gloria të shkurtohet me dhjetë minuta, vendndodhja e famshme e “On Her Majesty’s Secret Service” (1969), filmi i famshëm nga saga e James Bond. Ndërtimi kërkonte një vit e gjysmë punë me një kosto totale prej tre milionë e gjysmë frangash.

“Një nga sfidat kryesore – raportoi Christoph Egger, drejtor i Schilthornbahn Sa – ishte ndërtimi i shtyllës mbështetëse në 600 metra mbi nivelin e detit, në një zonë që ishte e vështirë për t’u aksesuar. Për të sjellë materialin e nevojshëm kemi përdorur teleferikë të projektuar posaçërisht, duke shmangur kështu qindra fluturime me helikopterë”. Sistemi arrin një lartësi prej 775 metrash, për më tepër dy kabinat e automatizuara mund të strehojnë 85 persona dhe nuk kërkojnë praninë e personelit në bord. U zëvendësua fibra optike për 1200 km, thelbësore për trafikun e brendshëm të të dhënave dhe për funksionimin e teleferikut. Sistemi i vjetër i IT ishte 10 vjeç dhe tani, falë lidhjes së re ultra të shpejtë, ka mbulim wi-fi në të gjithë zonën e vizitorëve.

Stacioni i nisjes, në luginën Lauterbrunnen, është rinovuar gjithashtu për të ofruar një mirëseardhje më të mirë për turistët. Si pjesë e projektit Schilthornbahn 20XX, operatori po rinovon të gjithë “sistemin e teleferikut” që të çon nga Stechelberg në Schilthorn, në një lartësi prej 3000 metrash. Sapo të përfundojnë të gjitha punimet, linja do të jetë më e drejtpërdrejtë dhe udhëtimi më i shkurtër për një investim total prej rreth 100 milionë frangash zvicerane. RSI

Abatja që hoqi dorë nga pushteti për hir të paqes

Në Zyrih po festojmë 500 vjetorin që Katharina von Zimmern vendosi që pushteti t’i dorëzohej qytetit i cili e kontestoi rolin e saj

VOAL- 8 dhjetor 1524 është një datë e rëndësishme për Zyrihun. Një datë që përfaqëson një kalim simbolik nga mesjeta në epokën moderne. Si? Ishte dita në të cilën abatja e fundit e manastirit benediktin të Zyrihut hoqi dorë nga pushtetet e saj, duke ia dorëzuar ato qytetit. Dje ishte një ditë manifestimi në kujtim të saj.

“Katharina von Zimmern lindi në kështjellën e prindërve të saj në Messkirch, në Gjermaninë e sotme jugore, por babai i saj fisnik kishte rënë në turp dhe duhej të ikte në Wesen, në Walensee. Kur Katharina mbushi moshën 13-vjeçare, pra ishte ende fëmijë – iu besua Manastirit”, tregon për RSI-në Bettina Volland, një historiane.

Pasi u bë murgeshë, vetëm në moshën 18-vjeçare mori rolin e abates, falë origjinës së saj fisnike. “Për shekuj me radhë, nëna eprore e Fraumünster ishte një princeshë e Perandorisë Gjermane, dhe për këtë arsye i nënshtrohej vetëm perandorit dhe kishte fuqi të gjera – vazhdon historiani -. Por tashmë kur Katharina mori detyrën rënia ishte evidente dhe ajo kishte vetëm detyra përfaqësuese”.

Megjithatë Katharina von Zimmern lë gjurmën e saj. Abati është rinovuar thellësisht. Në Muzeun Kombëtar ruhen dy dhoma: studioja e saj dhe një sallë auditori. Në fakt, ajo bëri një jetë shumë mondane.

Bota, megjithatë, ndryshon me shpejtësi rreth saj. Reformacioni protestant konteston rolin e tij shpirtëror dhe Këshilli Bashkiak është antagonisti i saj politik. Më 1524 ajo vendosi të hiqte dorë nga pushteti për hir të paqes, u largua nga manastiri dhe u martua. RSI

Përveç një zyre në Zyrih, kompania amerikane është e pranishme edhe në Bruksel, Dublin, Londër dhe Paris.

Kompania amerikane që qëndron pas ChatGPT do të ketë tre studiues kryesorë në qytetin në Limmat, i konsideruar si një nga qendrat e teknologjisë evropiane.

VOAL- OpenAI, kompania amerikane që zhvilloi ChatGPT, hap një zyrë në Zyrih, me synimin për të zgjeruar më tej praninë e saj në Evropë. OpenAI konsiderohet si një nga kompanitë më të vlefshme të teknologjisë në botë.

Tre studiues kryesorë në fushën e inteligjencës artificiale (AI) do të bazohen në Zyrih, sipas një njoftimi për shtyp të publikuar të mërkurën, duke e përshkruar Zyrihun si një nga qendrat kryesore të teknologjisë në Evropë. Gjiganti Google, për shembull, është i pranishëm atje për 20 vjet.

Përveç një zyre në Zyrih, kompania amerikane është e pranishme edhe në Bruksel, Dublin, Londër dhe Paris. OpenAI u vlerësua kohët e fundit në 157 miliardë dollarë.

Kompania u themelua në vitin 2015 nga CEO i Tesla Elon Musk dhe sipërmarrësi i teknologjisë Sam Altman, ndër të tjera, si një organizatë jofitimprurëse. Aktualisht po përpiqet të bëhet një “korporatë përfitimi”, pra një kompani jofitimprurëse, e cila mund të tërheqë më shumë investime. Musk u largua nga kompania në vitin 2018 dhe që atëherë ka ndërmarrë disa veprime ligjore kundër OpenAI. Kohët e fundit, ai e përshkroi kompaninë si një “de facto de facto fitimprurëse të Microsoft”. ATS/RSI

VOAL- Edhe për disa ditë Marco Sieber, astronauti zviceran i përzgjedhur nga Agjencia Evropiane e Hapësirës (ESA), ndodhet në Hjuston, Teksas, në NASA. Ai po përfundon një periudhë intensive stërvitore gjashtëmujore që e afron me ëndrrën e tij për të fluturuar në hapësirë ​​dhe për të qenë pjesë e ekuipazhit të Stacionit Ndërkombëtar Hapësinor (ISS).

“Do të jetë përpara vitit 2030, shpresoj”, tha 35-vjeçari. “Trajnimi për një mision afatgjatë, të paktën gjashtë muaj, zgjat tre vjet. Dhe unë jam ende të paktën një vit e gjysmë larg që të mund të shkoj në hapësirë.”

Gjatë trajnimit të tij në Laboratorin Neutral Buoyancy, pishina më e madhe në botë, Sieber simuloi aktivitetin jashtë automjeteve duke u zhytur në një mjedis që përsërit mungesën e peshës. “Ka pothuajse një stacion të tërë hapësinor nën ujë,” shpjegon ai me entuziazëm. “Nëse shikoni atje, ato module të rrumbullakëta janë vendi ku jetojnë astronautët.” I veshur me një kostum prej 100 kilogramësh, ai iu nënshtrua ushtrimeve komplekse për t’u përgatitur për sfidat që e presin në orbitë.

I lindur në Bienne në vitin 1989, Sieber është një mjek i specializuar në urologji, por pasioni i tij për fluturimin dhe hapësirën e bëri atë të aplikonte në ESA më 2021. I zgjedhur më 2022 nga 22,500 astronautët aspirues, ai është zvicerani i parë që ndërmerr këtë rrugë pas Claude Nicollier, i cili fluturoi me anijen hapësinore në vitet 1990.

Udhëtimi i tij nuk ka kaluar pa u vënë re. Këshilltari Federal Guy Parmelin e takoi, duke nënvizuar me humor: “Je zgjedhur nga 22500… të bëhesh këshilltar federal është pak më e vështirë!”. RSI

Lloji u caktua për herë të parë jo nga ekspertët, por drejtpërdrejt nga popullata pas një apeli për votim të nisur nga BirdLife.

VOAL- Gushkuqi është zogu i vitit 2025. Këtë e ka bërë të ditur sot, të martën, BirdLife Zvicër, duke saktësuar se për herë të parë emërtimi nuk ka ardhur nga një komision ekspertësh, por direkt nga popullata.

Më shumë se 12,000 njerëz iu përgjigjën thirrjes për të votuar të nisur nga shoqata. Rezultatet u luftuan por në fund gushkuqi, me 25% të preferencave, mbizotëroi mbi shkurtëzën (23%), qukapikun e gjelbër (20%) dhe arrëzën (19%).

Gushkuqi, na kujton BirdLife, është një nga zogjtë e rrallë që këndon edhe në vjeshtë dhe në ditët me diell të dimrit.

Zogu i “çmuar” në këtë mënyrë, me gjoksin e tij portokalli dhe trupin e shëndoshë, përfaqëson një nga speciet më të zakonshme në Zvicër dhe në përgjithësi folezon dy herë në vit. Është një nga zogjtë e rrallë që këndon edhe në vjeshtë dhe në ditët me diell të dimrit, për të mbrojtur territorin e ushqimit. Dhe është këndimi i tij i qartë dhe melodioz që tërheq shumë njerëz. RSI

Një pjesë e veprës origjinale

Kanavacja origjinale, 10 metra e lartë dhe 100 metra e gjatë, është shumë e madhe për t’u shfaqur përgjithmonë dhe për këtë arsye është dixhitalizuar

VOAL- Vëzhgoni detajet më të vogla dhe nuhatni erën e një lufte të mbi pesë shekujve më parë. Tani është e mundur falë dixhitalizimit të një kanavace 10 metra të lartë dhe 100 metra të gjatë, e cila përshkruan Betejën e Moratit, e cila u zhvillua më 1476 dhe pikturua nga Louis Braun më 1893.

“Sfida kryesore e këtij projekti ishte cilësia e imazhit. Ne donim ta çonim rezolucionin në maksimum,” shpjegon Daniel Jaquet nga Laboratori Eksperimental i Muzeologjisë së Institutit Politeknik të Lozanës (EPFL) për RSI. Rezolucioni që bëri që imazhi të peshonte 1.6 terapixel dhe për këtë arsye të ishte më i madhi në botë.

Gjatë betejës, trupat e Konfederatës mposhtën ato të Dukatit të Burgundisë dhe tani, me një kursor, mund të rigjurmosh këtë moment historik dhe me një pajisje të vendosur rreth qafës të nuhasësh erën e tij.

Panorama e Moratit u ekspozua në Expo 02, brenda monolitit të ndërtuar në liqenin e Moratit.

Dixhitalizimi i veprës synon të bëjë të disponueshme për publikun kanavacën e shtrirë në një depo ushtarake, pasi ajo është shumë e madhe për t’u ekspozuar përgjithmonë kulmin e saj në vitin 2026 kur do të jetë i pranishëm në muze të ndryshëm për 550 vjetorin e betejës. RSI

Zviceranët, një nga popujt me shpirtin më shpikës (iventor) në botë po kujtojnë 100 vjetorin e robotit të tyre  të parë, pionierit të robotikës në përgjithësi, të quajtur Sabor.

Ideja e krijesave artificiale, që veprojnë në mënyrë autonome, sipas burimeve encklopedike, zë fill që nga mitologjitë e lashta deri më të vonat, kur ato gjallonin vetëm në fantazitë e popujve.
Në mitologjitë flitet për njerëz artificialë si shërbyesi mekanik i ndërtuar nga zoti grek Hefesti, golemët prej qeramike të legjendave hebreje, gjigantët prej qeramike të mitologjisë norvegjeze, deri te statuja e Pigmalionit që u shndërrua në qenie të gjallë njerëzore, te zogjtë artificialë kinezë Mozi apo Lu Ban. 400 vjet para Krishtit, mitet e Kretës flasin për Talosin, njeriun prej bronzi që e ruante ishullin nga piratët.

Përfytyrimeve popullore filluan t’iu japin jetë inxhinierët dhe shpikësit nga Kina, Greqia apo Egjipti i Lashtë, të cilët u orvatën të krijojnë makina gjysmëvetëvepruese disa prej të cilave iu ngjanin kafshëve, disa njerëzve.

Krijesat e pafundme articiale kanë të gjitha historitë e tyre. Roboti zviceran Sabor ka historinë e tij krejt të veçantë që meriton edhe vëmendje të veçantë.

SABOR, PIONIERI ZVICERAN I ROBOTIKËS

Sarah Herwig në platformën swissinfo ia ka kushtuar një reportazh 100 vjetorit të robotit zviceran Sabor.

Sabor është pjellë e një njeriu të vetëm, idé e një mendjeje të vetme, krijesë e vetëm dy duarve. Ai ka një prind të vetëm. Dhe ky është August Huber. Qoftë dhe ky fakt do të mjaftonte për ta bërë të veçantë Saborin. “… ai u zhvillua vetëm nga një person dhe jo nga një kompani si disa robotë të tjerë të kohës,” shkruan Herwig.

100 vjet më parë August Huber filloi të punonte në krijesën e tij artificiale, kur ai ishte vetëm 12 vjeç. Nuk dihet se si i lindi ideja djalit të një familjeje endësish, shkruan Herwig. Industria e tekstilit të rajonit, sipas saj, mund të ketë pasur një ndikim: “Në Appenzell kishte makina thurjeje dhe qëndisjeje. Njohuria e këtyre makinave sigurisht që ofroi një bazë për punën e tij,” thotë Lilia Glanzmann, bashkëdrejtoreshë e Zeughaus Teufen, muzeut historik lokal, ku Sabor është aktualisht i ekspozuar.

Sabor, njeriu mekanik i shpikur nga August Huber, është 2.37 metra i gjatë. Mund të mos ketë qenë androidi i parë në botë, por sigurisht që ishte më i madhi, nënvizon autorja e reportazhit këtë veçanti tjetër të Saborit.

U deshën mijëra vjet derisa njerëzimi të vinte tek pagëzimi i krijesave artificiale me emrin e tyre të përbashkët. Ishte shkrimtari çek Karel Çapek (1890-1938) që ia dha emrin “robot”, sipas fjalës çeke dhe përgjithësisht sllave “punëtor”. Oksfordi ia njohu atij meritën për këtë pagëzim. Por ai nuk e pranoi. Shpikësi i vërtetë i emrin “robot” ishte vëllai i tij Jozef Çapek, të cilit i kishte kërkuar ndihmë ngaqë shkrimtari nuk po ia gjente dot vetë emrin e përshtatshëm.

Një gjë është e qartë, nënvizon Herwig në reportazhin e saj: ëndrra e vjetër për të krijuar qenie njerëzore artificiale gjeti jetë të re në atë kohë me mundësitë që ofronte teknologjia elektrike dhe radio. Pagëzimi nga Çapek, natyrisht, i ka dhënë një shtysë të re përpjekjes njerëzore për të krijuar gjasmënjeriun, i cili do të merrte përsipër shumëçka për të cilin vetë njeriu ishte i kufizuar, pra për të krijuar kështu zgjatimin e tij artificial, tentakulën e tij që do të mbërrinte atje ku vetë njeriu nuk do të mund të arrinte kurrsesi.

Reportazhi i swissinfo na njofton më tej: “Në vitin 1927 u publikua edhe filmi artistik i Fritz Lang “Metropolis”. Historia e Magjistarit të Ozit, me një burrë kallaji të pashpirt, mund të ketë qenë gjithashtu një frymëzim për Huber. Edhe pse u bë tregtar tekstili në kompaninë e babait të tij, ai vazhdoi t’i kushtonte kohën e lirë krijimit të një roboti.”

Sabor bëhet i veçantë me paraqitjet e tij publike, duke i lënë të mahnitur të gjithë ata që e kundronin. “Në vitin 1939, Sabor u prezantua për publikun për herë të parë në Ekspozitën Kombëtare Zvicerane në Zyrih. Ai simbolizonte shpresat e lidhura me teknologjitë e reja. Për ta bërë Saborin të funksiononte, një pedagog ndërveproi me audiencën dhe me robotin, ndërsa në prapaskenë një operator përdori një disk telefoni për të zgjedhur funksionet e ndryshme dhe për të dhënë zërin e androidit nëpërmjet radios. “Operatori kishte gjithashtu një enciklopedi për të qenë në gjendje t’u përgjigjej pyetjeve të publikut sa më shpejt të jetë e mundur,” shpjegon Glanzmann për autoren e reportazhit. Sabori i bëri veçanërisht përshtypje publikut me një truk: ai mund të pinte duhan.

TURI BOTËROR I SABORIT

Turrin e Saborit e ndal Lufta e Dytë Botërore. Roboti nga kantoni Appenzell (Apencel) duhet të qëndrojë mbyllur dhe t’i mëshojë prapanicës mirë.

Modeli i parë Sabor më 1923 (Sabor I) ishte prej druri dhe pëlhure. Më vonë mori një guaskë alumini dhe një kokë elegante, të farkëtuar në bakër nga një artist gjerman.

Duke filluar nga vitet 1950, Sabor udhëtoi në të gjithë Evropën dhe deri në Izrael. Sabor pati fatin t’i dhurojë lule Julianës, Mbretëreshës së Holandës, në vitin 1955. Në vitin 1961, Sabor duhej të dilte në skenë me Frank Sinatrën. “Artisti” nga Apenceli po vizitonte Shtetet e Bashkuara. Por performanca në një klub xhazi nuk mund të zhvillohej. Sabori ishte shumë i gjatë dhe nuk mund të zbriste shkallët. Por u paraqit në shfaqjen e famshme Ed Sullivan. Në Danimarkë ai takoi një princ. Kudo që Sabor shfaqej me mënyrën e tij mjaft të rëndë, njerëzit grumbulloheshin rreth tij, të shtyrë nga magjepsja dhe kurioziteti, por edhe nga mosbesimi, thotë Glanzmann për gazetaren e swissinfos: “Njerëzit vazhduan të pyesnin nëse kishte një qenie njerëzore brenda.”

Faqja e internetit cyberneticzoo.com na jep hollësi të tjera për fatin e robotit zviceran. August Huber krijoi katër versione të Saborit, gjithnjë e më të përmirësuara. Inxhineri elektrik Peter Steuer e vazhdoi punën e tij në Sabor IV. Që nga viti 1947 ai zhvilloi Sabor V dhe ishte përgjegjës për përmirësimin e pajisjeve radio dhe anëve të tjera elektronike. Më 1951 Sabor ishte tashmë nën pronësinë e Peter Steuer.

Bobby Lugano, 34 vjeç, magjistar dhe konferencier nga Vjena e mori me vete robotin në të gjithë Evropën, zakonisht në mungesë të Steuer. Dhe u shfaqën bashkë në televizor e ngjarje të tjera publike. Në prapaskenë qëndronte ndihmësi i tij Paul Watensperger. Ky e komandonte Sabor V nga një kanal radioje me valë të shkurtëra.

Lëvizjet themelore të robotit zviceran iu afrohen atyre të njeriut. Ai mund të lëvizë para dhe mbrapa, anash, të ngrejë krahët, të përkulë krahët, të rrotullojë kokën, të lëvizë kokën, të lëvizë buzët. Sabor nuk ka gjunj. Në vend të këpucëve ka një mbështetëse me tri rrota, një në gishtin e këmbës e dy në thembër. Shpejtësia e ecjes së tij është 2.5 kilomtra në orë.

Sabor flet, ai lëviz gojën në ritëm me zërin, por zëri i tij është zëri i të zotit, i shqiptuar nga një altoparlant me valë të shkurtëra, i cili ndodhet në brendësi të trupit të robotit. Sabor lëviz qepallat, gjuan me revolver, ofron për të ndezur cigaren, pi cigare.

Më 1967, bën të ditur reportazhi i swissinfo, kuratori legjendar dhe historiani i artit Harald Szeemann gjithashtu u interesua për të dhe e mori me qira për ekspozitën “Science Fiction” në Kunsthalle Bern (Muzeu i Artit) më 1967. Në mesin e viteve 1970, vijon swissinfo, Sabor ra në harresë dhe filloi të mblidhte pluhur në garazhin e Steuer. Ndoshta jo për t’u habitur, ishte pikërisht në atë periudhë që një tjetër teknologji e re filloi marshimin e saj triumfues: kompjuteri. Që nga vdekja e Steuer, Sabor – i riemërtuar “Primeo Energie Kosmos” – është ekspozuar në Muzeun EBM në Münchenstein, pak jashtë Bazelit.

Në një rikthim jubilar shekullor, faqja cyberneticzoo.com hedh dritën e fundit ndaj autorit të tij. August Huber donte të krijonte një robot tjetër, tashmë një femër, të quajtur Sabine, një kërcimtare me litar, e zonja të hypte vetë në biçikletë. Ai arriti ta projektonte në letër. Por nuk e realizoi kurrë këtë ëndërr.

SABORI SHEKULLOR NË QENDËR TË NDERIMEVE DHE KUJTIMEVE

Në 100-vjetorin e tij Sabor ka marrë një liridialje disamujore nga Muzeun EBM në Münchenstein, ai është rikthyer në vendlindje, në një ekspozitë kushtuar atij në fshatin Teufen. Në qendër të ekspozitës është vetë roboti: i lyer me ngjyrë të bardhë me një helmetë pleksiglas. Në vitet 1970 atij iu dha pamja e astronautit. Ishte koha e uljeve në hënë. Veçanërisht vlen të përmendet një seri fotosh nga fotografi i revistës LIFE, Ralph Crane, që tregon se si Sabor ka frymëzuar të rinj dhe të vjetër. Ekspozita është e hapur deri më 9 shkurt 2025.

Është paradoks, siç e nënvizon autorja e reportazhit të swisinfo. “Në një epokë në të cilën një teknologji e re – inteligjenca artificiale – kthehet për të ngjallur frikë dhe shpresa.”

Nëse duam të besojmë se ky zhvillim revolucionar teknologjik do të sjellë më shumë shpresa e më pak frikë, atëherë le të besojmë në Tri Ligjet e Robotikës, të formuluara nga hebreu amerikan Isaac Asimov (Isak Asimov, – 1920-1992) një nga tre shkrimtarët më të mëdhenj të fantashkencës në kohën e tij, autor, ndër shumë të tjera, i përmbledhjes së famshme me proza “I, Robot”, nga përshatjet e të cilave janë krijuar një mori filmash po aq të famshëm fantstikoshkencorë. Këtyre tri ligjeve janë të detyruar t’iu binden të gjithë robotët pozitronikë (robotët e pajisur me tru pozitronikë, edhe ky një term i shpikur nga vetë Asimovi, menjëherë pas zbulimit shkencor të grimcës positron):

A robot may not injure a human being or, through inaction, allow a human being to come to harm.
A robot must obey any orders given to it by human beings, except where such orders would conflict with the First Law.
A robot must protect its own existence as long as such protection does not conflict with the First or Second Law.»

(Një robot nuk mund të dëmtojë një qenie njerëzore ose, nëpërmjet mosveprimit, të lejojë që një qenie njerëzore të dëmtohet.
Një robot duhet t’i bindet çdo urdhri që i jepet nga qeniet njerëzore, përveç rasteve kur urdhra të tillë bien ndesh me Ligjin e Parë.
Një robot duhet të mbrojë ekzistencën e tij për sa kohë që një mbrojtje e tillë nuk bie ndesh me Ligjin e Parë ose të Dytë.»)

Sipas Asimovit, këto tri ligje janë publikuar më 2058 në “Manualin e Robotikës”.

Gjithsesi, në 100-vjetorin e tij ne i urojmë Saborit qëndrim të lumtur në mes të bashkëfshatarëve të tij në Muzeun Zeughaus Teufen dhe kthim të lumtur në Muzeun EBM në Münchenstein.

Një nga paraqitjet televizive të robotit, në shfaqjen e kuicit të Hans-Joachim Kulenkampffs më 1953

Njeriu më i pasur në botë dhe ministri i ardhshëm në administratën Trump i ka rrënjët në Emmental – Familja e Nënës Maye Haldeman vjen nga zona midis Signau dhe Eggiwil.

VOAL- Padroni madh i Teslës, i Hapësirës X, i Neuralink është paksa zviceran. Familja e nënës së tij, Maye Musk nee Haldeman, është në fakt me origjinë nga kantoni i Bernës. Rrënjët e tij gjenden në Emmental, ndoshta në komunën e Signau, kryetari i bashkisë së të cilit (socialisti Arno Jutzi), tha për mikrofonat e RSI: “Unë e admiroj Musk si një pionier, për atë që ka bërë, gjë që është e pabesueshme. Dy vitet e tij të fundit janë të vështira për mua për t’u vlerësuar, por e di që ai e përjetoi këtë kthesë politike”.

Origjina zvicerane e Elon Musk (Ilon Mask) u shfaq disa vite më parë falë kërkimeve arkivore të raportuara nga SonntagsZeitung në 2022. Duke përdorur faqet e internetit gjenealogjike dhe burimet lokale, historianët ishin në gjendje të rindërtonin ngjarjet e degës që emigroi jashtë shtetit të familjes Haldimann, e cila është ende e pranishme në rajoni Emmental. Disa anëtarë të familjes emigruan në Shtetet e Bashkuara në 1719, u vendosën në Pensilvani dhe ndryshuan emrin e tyre në Haldeman.

Lidhja e Elon Musk me Zvicrën merr një rëndësi të re pasi njeriu më i pasur në botë u thirr nga Donald Trump për të qenë pjesë e administratës së tij të ardhshme. Tani, përveçse një sipërmarrës i admiruar, ai është në fakt një nga eksponentët më me ndikim të së djathtës konservatore amerikane.

Arkitekti i zbulimit të rrënjëve berneze të Elon Musk është Hans Minder, një historian i specializuar në kërkimin e së kaluarës së Emmental dhe familjeve që jetojnë atje. “Nuk mund të garantoj 100% zonën e saktë të kantonit të Bernës nga erdhën – deklaron ai me kujdes për RSI-në. Megjithatë, mendoj se ka shumë mundësi që të jetë nga Emmental, sepse mbiemri Haldimann është një mbiemër tipik nga këtu”. Në veçanti, është tipike për zonën që tani ndahet në komunat (fqinje) të Signau dhe Eggiwil.

Rrënjët Bernese të Elon Musk janë shumë më tepër se një hipotezë. Në autobiografinë e saj (e botuar në italisht në janar 2023 nga Giunti Editore me titullin “Një grua duhet të ketë një plan”) vetë Maye Haldeman pretendon se familja e babait të saj emigroi në Filadelfia që në vitin 1727 nga Zvicra. Megjithatë, as ajo dhe as biografët e tjerë nuk ishin në gjendje të jepnin detaje të tjera. RSI

Një studim tregon se numri i avionëve dhe fluturimeve u rritën ndjeshëm midis 2019 dhe 2022, me Zvicrën që luan një rol të rëndësishëm

VOAL- Sipas një studimi të kryer nga ekipi i udhëhequr nga Stefan Gössling i Universitetit Linnaeus të Kalmar në Suedi, i cili analizoi të dhënat e transponderëve nga mijëra avionë privatë, emetimet e CO2 nga fluturimet private janë rritur pothuajse me gjysmën në vetëm pak vite. Midis 2019 dhe 2023, ato u rritën me 46%, nga 10.7 në 15.6 milion tonë. Studiuesit zbuluan gjithashtu se rreth gjysma e të gjitha këtyre fluturimeve (47 përqind) ishin më pak se 500 kilometra, pra distanca relativisht të shkurtra që mund të mbuloheshin lehtësisht me tren ose ndoshta me fluturime të brendshme.

Duke hapur reflektimet për Zvicrën, mund të shihet se si vendi luan një rol të rëndësishëm. Gjatë Forumit Ekonomik Botëror në Davos, për shembull, më shumë vende u vunë në dispozicion për avionët privatë në aeroportin e Zyrihut. Megjithatë, këta avionë nuk përdoren vetëm për punë, por gjithnjë e më shumë edhe për pushime. Përpara Covid-it, globalisht, studiuesit numëruan 3.2 milionë fluturime me avion privat. Pas kolapsit në 2020, numri i fluturimeve u rrit në 4.3 milionë në 2023 dhe – siç u përsërit – Zvicra luan një rol të rëndësishëm në këtë evolucion. Panairi më i madh tregtar evropian për avionët e biznesit mbahet në fakt në Gjenevë, plus vende turistike si St. Moritz ose Gstaad, të cilat tërheqin turistë të pasur çdo vit.

“Gjatë pandemisë, Zvicra ishte një vend i hapur”, raporton eksperti i aviacionit Andreas Wittmer. Mund të bëni ski ose shëtitje. Ne jemi gjithashtu një vend me një qendër të fortë ekonomike dhe që strehon shumë seli dhe kjo përfshin shumë udhëtime biznesi me ngjarje kryesore si WEF, por edhe turistike që gjenerojnë trafik”.

Në nivel ndërkombëtar, studimi ofron një pasqyrë se si ngjarje të caktuara kanë sjellë në qiell një numër të konsiderueshëm automjetesh private që mbivendosen në data të shumta. Për shembull, nga 766 avionë privatë të regjistruar për Festivalin e Filmit në Kanë (Francë), 172 ishin të pranishëm edhe në Forumin Ekonomik Botëror në Davos (Zvicër). Nga 409 avionë privatë të pranishëm në Kupën e Botës për meshkuj 2022 në Katar, 66 ishin gjithashtu të pranishëm në Super Bowl 2023 në Shtetet e Bashkuara dhe 96 në Konferencën e Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike (COP28) në Dubai. RSI