VOAL – Edvard Munch, piktori që padyshim paraprin ekspresionizmin më shumë se çdo tjetër, lindi më 12 dhjetor 1863 në Löten, në një fermë norvegjeze. Edvard është i dyti nga pesë fëmijët: Sophie (1862-1877), pothuajse në të njëjtën moshë me të dhe me të cilin do të krijojë një marrëdhënie dashurie të madhe, Andreas (1865-1895), Laura (1867-1926) dhe Inger (1868). -1952) .

Në vjeshtën e vitit 1864, familja Munch u zhvendos në Oslo. Më 1868, nëna 30-vjeçare vdiq nga tuberkulozi, pak pasi lindi Inger-in e saj më të vogël. Që atëherë për shtëpinë do të kujdeset motra e tij, Karen Marie Bjølsatad (1839-1931). Grua e fortë, me sens praktik dhe piktorik të theksuar, stimulon talentin artistik të Edvardit të vogël, si dhe të motrave të tij, të cilat në këto vite bënë vizatimet dhe akuarelet e para.

Motra e preferuar e Munch, Sophie, vdes nga tuberkulozi në moshën pesëmbëdhjetë vjeç: kjo përvojë, e cila do të prekë thellë Edvardin e ri, më vonë do të paraqitet në disa vepra, duke përfshirë “Vajzën e sëmurë” dhe “Vdekja në dhomën e të sëmurës”. Humbja e gruas dhe vajzës së tij të madhe goditi rëndë edhe babanë e Munch, i cili që nga ky moment u bë gjithnjë e më shumë melankolik, duke u bërë viktimë e një sindromi maniak-depresive.

Mjerisht i goditur nga një jetë e karakterizuar nga dhimbje dhe vuajtje, qoftë për shkak të sëmundjeve të shumta, qoftë për shkak të problemeve familjare, ai filloi të studionte pikturë në moshën shtatëmbëdhjetëvjeçare dhe më pas u arratis nga studimet inxhinierike të imponuara nga familja e tij dhe ndoqi kurset e skulpturës nën udhërrëfyesin Julius Middelthun.

Më 1883 ai mori pjesë në ekspozitën kolektive të Ekspozitës së Arteve Dekorative Christiania (e cila më vonë mori emrin Oslo) ku ra në kontakt me mjedisin bohem dhe u takua me avangardën norvegjeze të piktorëve natyralistë. Në maj të vitit 1885, falë një burse, ai shkoi në Paris, ku u magjeps nga piktura e Manet.

Pas kësaj periudhe Munch realizon vepra me tematikë dashurinë dhe vdekjen, duke ngjallur polemika të dhunshme dhe kritika shumë negative, aq sa një nga ekspozitat e tij skandaloze mbyllet pak ditë pas hapjes; por e njëjta ekspozitë, e cila është kthyer në një “rast”, shkon nëpër qytetet kryesore gjermane. Është një ngjarje që do ta bëjë të famshëm në të gjithë Evropën, mbi të gjitha falë dhunës shprehëse të veprave të tij.

Me pak fjalë, duke filluar nga viti 1892, u krijua një “Rasti Munch” i vërtetë. U formua një komitet mbështetës për artistët gjermanë, i kryesuar nga Max Liebermann, i cili u shkëput, në shenjë proteste, nga Shoqata e artistëve të Berlinit (ata që kishin organizuar ekspozitën), duke themeluar “Berliner Secession”. Ndërkohë, ekspozita e modifikuar paksa e Munch zhvendoset në Düsseldorf dhe Këln dhe në dhjetor kthehet në Berlin si një “show me pagesë” me hyrje. Publiku nuk lutet dhe shumë shpejt krijohen radhë të gjata për të parë veprat e skandalit, me fitime të mëdha nga artisti i diskutueshëm.

Publiku i asaj kohe, nga ana tjetër, mund të shqetësohej vetëm nga fuqia shprehëse e pikturave të Munch. Në pikturën e tij gjejmë të parashikuara të gjitha temat e mëdha të ekspresionizmit të mëvonshëm: nga ankthi ekzistencial te kriza e vlerave etike dhe fetare, nga vetmia njerëzore te vdekja e afërt, nga pasiguria e së ardhmes te mekanizmi dehumanizues tipik i shoqërisë borgjeze.

Që atëherë, Munch ka jetuar shumicën e kohës në Gjermani, në Berlin, me përjashtim të disa udhëtimeve në Paris dhe Itali. Aktiviteti i tij vitet e fundit bëhet intensiv. Në të njëjtën periudhë fillon bashkëpunimi me dramaturgun Ibsen, i cili do të vazhdojë deri në vitin 1906. Ndërthurur me veprimtarinë e tij, kronika raporton edhe shtrimin e tij në sanatoriumin Faberg për të kuruar problemet tashmë kronike të alkoolizmit. Veç kësaj, problemet e para lindin me Tullën, partneren e tij, e cila do të donte të bëhej gruaja e tij. Por artisti e konsideron martesën si të rrezikshme për lirinë e tij si artist dhe si burrë.

Në vitin 1904 ai u bë anëtar i Berliner Secession, të cilit më vonë do t’i bashkoheshin Beckmann, Nolde dhe Kandinsky. Në vitin 1953 Oskar Kokoschka shkroi një artikull për nder të tij në të cilin shprehu të gjithë mirënjohjen dhe admirimin e tij.

Në dekadën e fundit të shekullit të 20-të, artisti norvegjez ekspozoi veprat e tij në Paris, si në Salon des Indépendants (1896, 1897 dhe 1903) dhe në galerinë L’Art Nouveau (1896).

Në tetor 1908, në Kopenhagë, ai fillon të vuajë nga halucinacionet dhe ka një krizë nervore: ai shtrohet në klinikën e doktor Daniel Jacobson për tetë muaj gjatë të cilit ai e shndërron dhomën e tij në një atelie. Në vjeshtë të të njëjtit vit ai u emërua “Kalorësi i Urdhrit Mbretëror Norvegjez të Shën Olav”.

Pranverën e ardhshme, në një klinikë në Kopenhagë, ai shkroi poemën në prozë Alfa & Omega të cilën e ilustron me tetëmbëdhjetë litografi; ekspozita të mëdha të veprave dhe printimeve të tij organizohen në Helsinki, Trondheim, Bergen dhe Bremen; bëhet anëtar i Shoqatës së Artistëve Mánes në Pragë dhe fillon punën në një projekt dekorimi mural për Aula Magna të Universitetit të Oslos.

Në të njëjtat vite ai bleu pronën e Ekely-t në Sköyen, ku do të banonte për pjesën tjetër të jetës së tij. Pas nisjes së projektit për dekorimin e një salle në bashkinë e Oslos, artisti, i goditur nga një sëmundje e rëndë e syrit, detyrohet të pushojë për një kohë të gjatë. Megjithëse ardhja e nazizmit në Gjermani shënon rënien e veprës së Munch, e cila në vitin 1937 u cilësua nga nazistët si “art i degjeneruar”, ai vazhdon të pikturojë dhe të krijojë vepra grafike.

Në vitin 1936 ai mori Legjionin e Nderit dhe hapi për herë të parë një ekspozitë personale në Londër, në Galerinë e Londrës. Në vitet në vijim fama e tij nuk u ndal dhe në vitin 1942 ai ekspozoi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Më 19 dhjetor të vitit pasardhës, shpërthimi i një anijeje gjermane në portin e Oslos i shkakton dëme serioze ateliesë së tij dhe kjo ngjarje e bën atë veçanërisht në ankth: i shqetësuar për pikturat e tij, ai neglizhon pneumoninë e së cilës bie viktimë dhe vdes në të në Ekely pasditen e 23 janarit 1944, duke lënë, sipas dëshirës së tij, të gjitha veprat e tij në qytetin e Oslos. Në vitin 1949 Këshilli i Qytetit të Oslos miratoi ngritjen e një muzeu për ruajtjen e kësaj trashëgimie, i cili ndërkohë ishte rritur me donacionin e motrës së tij Inger dhe më 29 maj 1963 u përurua Munchmuseet.

Veprat e famshme të Munch

Ndër pikturat e tij më të famshme kujtojmë (pa një renditje të veçantë) “Puberteti” (1895), “Vajzat në urë”, “Mbrëmja në bulevardin Karl Johann” (1892), “Nata e verës në Aagaardstrand” (1904), ” Ankthi (ose Anguish) “(1894), dhe sigurisht vepra e tij më e njohur,” The Scream – Klithma”(1893)./Elida Buçpapaj

Klithma – The scream