VOAL- Luigji Hyjnor i Borbonëve (Louis Dieudonné), i njohur më mirë si Mbreti Louis XIV, lindi në Saint-Germain-en-Laye, Francë, më 5 shtator 1638. Mbreti i tretë i Francës dhe Navarrës, që i përket familjes Bourbon, konsiderohet themeluesi i vërtetë i atij që quhet absolutizëm monarkik, që konsiston në marrjen e çdo vendimi në lidhje me popullin, çka varet vetëm dhe ekskluzivisht nga sovrani i tij. Për këtë arsye dhe për imazhin luksoz dhe imponues që arriti të jepte për veten e tij, ai hyri në histori edhe me emrat e Mbretit Diell dhe Mbretit Luigji i Madh.
Djali i Louis XIII të Francës dhe Annas së Austrisë, lindja e tij tashmë ia vlen të tregohet, pas njëzet e tre vjet martese pa fëmijë. Emri i dytë, Hyjnor, rrjedh pikërisht nga kjo natyrë e jashtëzakonshme, sipas mendimit atëror me origjinë hyjnore.
Formalisht, Luigji Hyjnor u bë mbret i Francës në moshën pesë vjeçare, më 1643, domethënë me vdekjen e babait të tij. Por për gati njëzet vjet pas ngjarjes, kardinali italian Mazarin, i famshëm për bibliotekën e tij, sundoi vendin, falë ndikimit të tij të madh në nënën e mbretit të ardhshëm Diell. Me vdekjen e prelatit të lartë, më 1661, oborrtarët gjenden të hutuar dhe, duke mos ditur se kush tjetër, i drejtohen djalit të parë dhe të vetëm të mbretërve francezë, Luigjit, duke e pyetur se nga kush duhet t’i kishin marrë urdhrat që nga ai moment. Sundimtari i ardhshëm ishte vetëm njëzet e dy vjeç atëherë, por ai përgjigjet me vendosmëri se ai do të ishte, pikërisht nga ai moment, depoja e vetme e pushtetit sovran.
Pasi kishte jetuar gjatë Fronde, në një epokë e turbullt për Francën, plot kërcënime dhe komplote të vazhdueshme, e karakterizuar nga sulme nga fisnikëria e lartë në pushtet e mbretërve francezë, Louis XIV dëshiron të shmangë me çdo kusht rijetimin e atyre momenteve të trazuara dhe kupton se duhet të vendosë veten në krye të një populli të madh, që përfaqëson samitin absolut. Ai mirëpret dhe transformon, duke konkretizuar, idetë e Hobsit, që datojnë rreth tridhjetë vjet më parë, duke e vendosur veten në krye të Leviathanit, siç shkruan vetë filozofi anglez, që është në krye të krahëve të panumërt të përfaqësuar nga njerëzit, të gjithë do të kishin formuar forcën e shtetit.
Kujdesi për imazhin, pushteti qendror, financat dhe lufta, qoftë edhe për qëllime propagandistike, janë burimet e saj. Përveç një gjykate që duhet ushqyer për të marrë konsensusin e shkrimtarëve dhe poetëve, shpesh duke abuzuar me fuqinë e hekurt të censurës, me qëllimin përfundimtar për t’u shfaqur si diçka shumë përtej tokësorit. Kjo, në thelb, është formula që e shndërron Luigjin në Mbretin e Diellit.
Menjëherë pas inaugurimit të tij, mbreti i Francës emëron Jean-Baptiste Colbert si “Kontrollues të Përgjithshëm”, pra ministër i financave. Ai zgjedh djalin e një tregtari, duke shmangur zgjedhjen nga shtresat e forta, për të shmangur që një anëtar i fuqishëm i aristokracisë së lartë të mund të errësojë figurën e tij. Të njëjtën gjë bën edhe për ministrin e luftës, duke preferuar markezin de Luvois, djalin e një kancelari mbretëror. Ai e rrethon veten me zyrtarë dhe kujdestarë, duke përfituar gjithashtu nga mësimet e kardinalit Richelieu, i cili i kishte paraprirë atij dhe Mazarinit. Çdo distrikt ose departament, siç quhet ndryshe, duhet të drejtohet nga një i dërguar shtetëror i emëruar nga Mbreti, sipas një sistemi administrativ modern dhe efektiv, në të cilin pushteti i sovranit dhe kontrolli i tij mbi çdo aspekt të shtetit është i dukshëm.
Ai bën nga një shtëpizë e vjetër gjuetie atëherë, Versaja, të vetmin oborr të madh mbretëror në Evropë, seli të pallatit famëkeq. Në fakt, që nga viti 1682, qyteti, larg trazirave të Parisit, bëhet e vetmja rezidencë e vërtetë mbretërore. Këtu, edhe më herët, në vitet 1668 dhe 1672, Luigji XIV organizoi dy festa të mëdha, të cilat hynë në historinë e “regjimit të lashtë” të Francës. Teatri, vallëzimi, fishekzjarrët dhe lojërat e dritës dhe ujit në kanal, tërheqin fisnikët në oborr dhe ndërtojnë mitin e Mbretit Diell dhe pallatit të Versajës. Së shpejti, artistë të mëdhenj të skenës si Racine dhe Molieri, fillojnë ta frekuentojnë atë. Me ta, piktorë, skulptorë, këngëtarë të të gjitha llojeve. Për të mos folur për muzikën e një kompozitori të madh si italiani Giovanni Battista Lulli.
Prandaj, në vitet tetëdhjetë të shekullit të shtatëmbëdhjetë, Luigji XIV arrin kulmin e famës së tij, tashmë i njohur në mbarë botën. E famshme, shprehja “L’état, c’est moi”, që do të thotë “shteti jam unë”, që i atribuohet atij nga biografët e tij dhe simptomë e mënyrës së tij të qeverisjes, e cila centralizon të gjithë pushtetin e shtetit në një person të vetëm.
Për të treguar forcën e tij dhe më pas për të fituar besnikërinë, Mbreti i Francës përdor edhe luftën, nëse jo përndjekjen fetare, siç është ajo kundër Huguenotëve, të cilët ai i konsideron një sekt të aftë për t’i dhënë dhimbje koke pushtetit të tij. Prandaj, më 17 tetor 1685, ai nxjerr dekretin e Fontainebleau, i cili zyrtarisht dekreton se Franca është katolike, pa përçarje dhe dallime fetare. Kundër pushtetit papal, nga ana tjetër, për ta zbritur atë në kufijtë romakë, kisha galike propozon katër pikat kryesore të së cilës janë pasojë e drejtpërdrejtë e urdhrit të parë dhe të vetëm, i cili pohon se fuqia e Papës duhet kuptuar në një çelës thjesht shpirtëror.
Me ardhjen e shekullit të tetëmbëdhjetë, mbërrijnë edhe luftërat, ndoshta shumë të shumta dhe shumë të shtrenjta gjatë mbretërimit të Luigjit Hyjnor. Në të vërtetë, edhe para shekullit të tetëmbëdhjetë kishte pasur disa luftëra, në të cilat kishte hyrë edhe kurora franceze, si ajo e Devolucionit të vitit 1667 ose ato të zhvilluara midis Holandës dhe Anglisë. Megjithatë, Lufta e Trashëgimisë Spanjolle, siç quhet nga historianët, sepse shpërtheu për shkak të ngjarjeve dinastike në lidhje me fronin e Spanjës, është sigurisht lufta më e përgjakshme me të cilën u përball Luigji XIV.
Mbreti i Francës në fakt, që nga viti 1660 është martuar me Maria Terezën e Habsburgut, e njohur gjithashtu si Maria Tereza e Austrisë, e bija e mbretit të Spanjës Filipi IV dhe e caktuar si trashëgimtare e fronit spanjoll. Trashëgimia Iberike është e madhe, duke përfshirë Mbretërinë e Napolit, Mbretërinë e Siçilisë, Dukatin e Milanos, Holandën spanjolle dhe perandorinë e madhe koloniale të Amerikës së Jugut. Kur mbreti spanjoll i ndalimit, Charles II, vdes pa trashëgimtarë, Franca dhe Austria e gjejnë veten përsëri kundër njëra-tjetrës për trashëgiminë e fronit, sepse të dy kanë lidhje me kurorën spanjolle. Luigji propozon Dukën e Anzhuit, stërnip i vajzës së madhe të Filipit III të Spanjës, Anës së Austrisë dhe mbesës së vajzës së Filipit IV të Spanjës, Maria Terezës, gruas së Luigjit XIV. Austria ndërkaq ka tek Charles, kryedukën e Austrisë dhe djalin e perandorit Leopold I të Perandorisë së Shenjtë Romake, teksa gjyshja e tij Maria Anna, është një nga vajzat e Mbretit të Spanjës.
Megjithatë, dëshira e lënë nga Charles në testamentin e tij për ata që do të mbretëronin pas tij është mjaft e rëndë: pretenduesit do t’i duhej të hiqte dorë nga titulli i tij fisnik me premtimin për të mbajtur të paprekur kufijtë spanjollë.
Lufta shpërtheu pas emërimit të Filipit të Anzhuit, të quajtur Filipi V, i cili shumë herët më 1701 shpalli “Asiento”, ky është ligji që i jep Spanjës të drejtën ekskluzive ndaj Francës për shitjen e skllevërve në kolonitë e Botës së Re. Krijohet një Aleancë e re e Madhe, duke përfshirë Anglinë, dhe lufta bëhet e pashmangshme dhe synon të parandalojë Francën e Luigjit që të marrë një dominim shumë të madh mbi shtetet e tjera evropiane.
Lufta e Trashëgimisë Spanjolle praktikisht zë gjithë pjesën e fundit të jetës së Luigjit, duke shënuar edhe fundin e mbretërimit të tij dhe duke komprometuar madhështinë e tij, për shkak të shpenzimeve të mëdha ekonomike dhe ushtarake. Pas fitoreve fillestare, makina luftarake e Mbretit Diell dobësohet. Duka i Marlborough dhe Princi i Savojës arrijnë disa fitore mbi Francën, Portugalia është në anën e Aleancës dhe betejat e Ramillies dhe Oudenaarde bëjnë që forcat franko-spanjolle të humbin Holandën spanjolle, ashtu si beteja e Torinos detyron Mbretin Diell të braktisin frontin italian.
Më 1709, Louis XIV, i dobësuar, iu desh të dorëzonte të gjitha territoret e pushtuara, duke i mbajtur Francës territoret e Traktatit të Vestfalisë, të nënshkruar më shumë se gjashtëdhjetë vjet më parë. Është, në praktikë, fundi i mbretërimit dhe madhështisë së tij. Padyshim i komprometuar nga një përdorim i pamatshëm i forcës, në dëm të një popullsie gjithnjë e më të shtypur nga uria dhe vështirësitë e luftës, si dhe nga taksat.
Luigji XIV vdiq nga gangrena në njërën këmbë, më 1 shtator 1715, disa ditë para ditëlindjes së tij shtatëdhjetë e shtatë dhe pas 72 vjetësh, 3 muajsh e 18 ditësh mbretërimi. Ai pasohet nga stërnipi i tij Luigji, Duka i Anzhuit, me emrin Luigji XV./Elida Buçpapaj
Komentet