AT GJERGJ FISHTA O.F.M.(1871 – 1940)

“Poet Kombëtar, Patër Gjergj!

Kur nji orator, tue dashtë me folë mbi veprat Tueja, rrin shtang, hutohet, pse janë shumë, janë të mëdhaja edhe të madhnueshme, aqsa asht e vështirë me caktue se mbi të cilën aso veprash duhet të flitet. Vepra Yte o Poet, ka për të formue një faqe të shkëlqyeshme në historinë politike të kombit Shqiptar, pse me aktivitetin qi ke zhvillue ndër konferencat politike ndërkombtare, nuk ke ba tjetër veçse, me i sigurue kombit t’onë të drejta që ai i ka jetike e si ma i vjetri komb në Ballkan. Shkrimtarët e ardhshëm të historisë Shqiptare jetën politke Tanden do ta gjykojnë në bazë të ”Lahutës së Malcisë”, Kryevepra e jote monumentale.

T’ jesh i bindun, o Poet i Madh se, Shqyptari me “Lahutën e Malcisë”, ka për të qenë gjithmonë kryenaltë si janë Helenët me Iliadën e Persjanët me Shahnamen, mbasi Ti, me atë vepër të naltë i ke njoftue botës së qytetnueme psihikën dhe karakteristikat ma të ndieshmet e popullit Shqiptar.

Sot, djelmnija intelektuale me Lahutën Tande në dorë, të nep besën Shqiptare, tue, t’u betue se idealin Tand të naltë që shprehe për kombsinë Shqyptare, do ta ruejm’ e do ta mbajnë si gja të shtrenjtë morale.

Gjithashtu edhe populli mbarë, i fushavet e i malevet, anë e kand në Shqypni sot, të nep besën se Lahuta e jote në shpirtin e tyne do të sundojnë sa të jenë stinët e motet.

Trima, gra, djelm’ e varza me fjalën Shqyptare të napin besën, se vllaznimin kombtar, qi Ti çfaqe në Lahutën Tande, do ta mbajnë me forcën ma të madhe…

Me ty, Patër Gjergj, Kombi Shqyptar mburret, naltësohet edhe madhnohet para popujve të tjerë, prandaj sot, krejt Populli Shqyptar të përulet, djelmnia intelektuale vajton humbjen Tande e, me lot ndër faqe të përcjell me mallënjim e dhimbje në jetën e pasosme”.

         Shkoder 31 Dhetor 1940             Hafiz Ali Kraja (TARI).

 Ishte me Fiqreten dhe më porositi që…

3 ditë ma vonë ai u mbyt në Ishull Lezhë

Publikon një studim të panjohur të Dom Zef Simonit, me titull “Persekutimi i Kishës Katolike në Shqipni nga 1944 në 1990-ën”, ku kleriku katolik me origjinë nga qyteti i Shkodrës që vuajti për vite me radhë në burgjet e regjimit komunist të Enver Hoxhës dhe më 25 prill 1993 u shugurua Ipeshkv nga kreu i Selisë së Shenjtë, Papa Gjon Pali i II-të , pasi ka përshkruar një histori të shkurtër të Klerit Katolik në Shqipëri, është ndalur gjatë në persekutimin që pësoi Kisha Katolike në regjimin komunist, nga viti 1944 deri në vitin 1990.

Studimi i plotë i Dom Zef Simonit, duke filluar nga tentativat e qeverisë komuniste të Tiranës menjëherë pas mbarimit të Luftës për ta shkëputur Kishën Katolike nga Vatikani, fillimisht duke i ndaluar kthimin në Shqipëri Delegatit Apostolik, Imzot Leone G.B. Nigris, pas vizitës që ai kishte bërë te Papa në Vatikan në vitin 1945 dhe më pas me presionet e kërcënimet ndaj Monsinjor Frano Gjinit, Gaspër Thaçit e Vinçens Prenushti, të cilët e kundërshtuan prerë “ofertën” e Enver Hoxhës dhe si rezultat u pushkatuan prej tij, si dhe fatin tragjik të shumë klerikëve të tjerë që arrestuan, u torturuan dhe u dënuan me burgime, si: Dom Ndoc Nikaj, Dom Mikel Koliqi, Atë Mark Harapi, Atë Agustin Ashiku, Atë Marjan Prela, Atë Rrok Gurashi, Dom Jak Zekaj, Dom Nikollë Lasku, Dom Rrok Frisku, Dom Ndue Soku, Dom Vlash Muçaj, Dom Pal Gjini, Fra Zef Pllumi, Dom Zef Shtufi, Dom Prenkë Qefalija, Dom Nikoll Shelqeti, Dom Ndré Lufi, Dom Mark Bicaj, Dom Ndoc Sahatçija, Dom Ejëll Deda, Atë Karlo Serreqi, Dom Tomë Laca, Dom Loro Nodaj, Dom Pashko Muzhani, etj.

Veç këtij hiri, Perëndia u dha njerëzve të parë edhe hiret e përtej natyre që përmbahej në dhuratat, mos me pësue asnjë vuejtje, as uri, as etje, lodhje, sëmundje, as vdekje. Na kishim me Perendinë varësi, që me e njohtë, me e dashtë e, me e ndigjue. Atëherë provë. As Perëndia, nuk muejt me na ba të pavarun, mos me na vu në provë e, kjo marrëdhanie e provës, tue qenë e domosdoshme, asht jeta. Lidhje fort ideale. Lidhje pozitive. Dy njerëzit e  parë qenë lajmërue, se çka asht e keqja dhe konsekuencat e saj, e dy njerëzit e parë, prej krenisë me u ba si Zoti, tundim i jashtëm nga djalli, morën udhën e pandigjesës, që i bani të hajshin në të vërtetë frutin. Bjerrshin hirin e mbinatyrshëm të Zotit edhe hiret përtej natyre dhanë falas prej Tij. Iku parrizi i tokës. U mbyllën dyert e Parrizit.

U prish natyra njerëzore. Fitoi egoizmi, urrejtja, hakmarrja. Erdhën luftat. Bota u fut në mëkatin e luftës. Na trashiguem mëkatin e tyne, tue mbetë të bijtë e njerëzve të parë në lufta e ligështi, për të ardhë prishja e individit e si rrjedhim të këqijat e pasojat në shoqni. Me lanë një komb pa realitetin shpirtnuer, fillon shkatërrimi i tij. Mos na njerëzit arrijmë të kryejmë vepra të mbinatyrshme pa hirin e Zotit? E përpjekjet, përparimet që duhet të bajë njerëzimi, mund të jenë ma e vogla reformë, garanci, pa luftue në esencë natyrën e mëkateve e pa pasë frymën e Dekalogut[1] e forcën e religjionit? Te na ngjau tragjedia e madhe. Na u errësuem në koshiencë, në njohje, në dije shpirtnore, në ndërgjegje. Ramja poshtë qe e përgjithshme.

Nuk kemi të veçanta ngjarjet, që në pjesën e parë të diktaturës, me pushkatime, burgje terror, shtetëzim personash, shkatërrim të furishëm të shtetit të maparshëm, të përmbysjes së sistemit, këto janë ngjarje të ngjajtuna kudo në histori e, që njerëzit tanë kanë qendrue edhe heroikisht, me një rezistencë burrnore që i ka ba të mbahen në kambë. Por esenca e diktaturës qendron, gjatë ndërtimit të një shoqnie të re, të formimit të të quejtun e “njeriut të ri”, që na nuk kishim me pushue tue e shprehë me fjalët; “prishja e karakterit”, diktatura qendron te frytet e saj, kur njerëzit bijnë në ligështi e, në shpërbamje. Prishja e karakterit, vinte nga raportet shoqnore të tillë, ku jeta ishte punë e burg, qendronte në zbatimin me rigorozitet të reformave, te lidhjet e përditshme të varunisë së njerëzve e, populli që drejtohej prej grupeve dhe aparatit zyrtar të egër e shtypës, te njerëzit drejtues plot instinkte.

Shumica e frikësueme, pa personalitet, jetonte edhe në një servilizëm e, kishte forma të shumta spiunazhi. Ishte një atmosferë mbytëse me hajni, dredhi, reklamë, anmiqësi, presione, luftë klasash e diktaturë proletare, pa dinjitet kulture e, individi. Me mbylljen e kishave, u pa dukshëm rrënimi i një prishjeje e i një çorientimi, e i një demoralizimi e të këqijat e njeriut, merrshin të haptë e fuqi. Ngjarjet lidheshin njena me tjetrën: mbyllja e kishave, arrestime meshtarësh, gjyqe terrori, meshtarët në punë të randa.

Në fabrikën e tullave

Punët e randa ishin tri: në fabrikën e tullave, në ndërtime dhe në fermë. M’u donte të hyjsha edhe unë. Më caktuen në fabrikën e tullave, ku punojshin njerëz që kishin qenë në burgje politike dhe ordinere. Fjala punë, ishte sinonim i lodhjes së madhe, i këputjes, i frikës, i pasigurisë, i shpërblimit të vogël, që i bajshin të turfullojshin, të flitshin me vete, se si do ta shpenzojshin pesëmbëdhjetë ditëshin historik, në Shqipni. Unë kisha dëshirë disi, me u marrë me punë fizike, sidomos të thejsha tokën, me u kënaqë në mbjellje, por e vërteta ishte se, nuk kisha fuqi. Isha i ligësht fizikisht nga natyra dhe më mundonte arterio-skleroza dhe dy exsostrosa në kambë. Nuk qëndrojsha dot shumë.

Më zgjodhën një punë të lehtë: me shpërnda tjegullat me shpejtësinë e të riut, prej vendit të motorit që i nxirrte, deri te vendi i thamies së tyne. Kjo punë ishte zinxhir, pa pushue për gati tetë orë. Me bajtë tetë copë tjegulla, në çdo udhëtim. Të gjitha lëvizjet e një ditë punë, ishin si me ba tridhjetë km. në ditë. Kjo çdo ditë. Kjo një ditë, dy, tri. U lodha fort. Nuk muejsha. Njëherë, më ra një tjegull e butë nga dora, në tokë. Shpejt më paditën. Denoncim thirret. U ndalue krejt puna. U provokue mbledhje. Po bahej hataja.

“Kujdes të keni, të mos biejnë tjegullat në tokë”, – foli brigadieri e sekretari i partisë. – “Nuk po e quejmë punë anmiqësore këte radhë. Por kujdes e, kujdes fort”. Mbas tri javësh, përgjegjësi më largoi, tue më pa se isha i aftë. “Këtu asht vend punë”, – më tha. Përgjegjësi i rreptë, nxanës imi i dikurshëm, pa më dhanë asnjë shej njohjeje, lëshoi një raport të mirë për mue, të mbyllun në një zarf, për t’ia dërgue Drejtorisë së Përgjithshme të ndërrmarrjes, në të cilin kishte shkrue: “Jo nuk do të punojë, por nuk mundet. Na dërgoni këtu, njerëz të fortë për punë”!

Në fermën bujqësore

Më dërguen në fermë, ku punova disa muej. Puna këtu ishte: mbjellje, prashitje, vjelje barishtesh, frutesh. Mue nuk më vinin me vjelë speca, patlixhana për eksport. U muer vesh se kësi lloj punësh, nuk do t’i bajshin të dyshimtit. Nuk ia besojshin reaksionarëve, se, simbas tyne, bajnë sabotime.

Do t’u largojsha edhe prej ferme, mbasi kisha një raport medikolegal, që nuk më lejonte me punue kurrsesi në diell e, në kambë. Një ngjarje fort e randë ngjau në shtëpinë tonë. Në mbasditen e 25 korrikut, vjen vëllai, Gjergji, te vendi i punës, ku isha tue punue në arë. Ishte fort i pikëlluem, fort i tronditun. Më lajmon vdekjen e Kelit, të mbytun në ujë. Një provë e randë për ne në familje.

Më biente detyra të ngushëlloj babën, nanën, motrën e vëllanë. Iu shtruem të gjithë vullnesës së Zotit. M’u dhimbt për së forti e sidomos, për atë natyrën që kishte, mund ta quejsha të pandreqshme. E sa herë në bisedime që kisha me Padër Meshkallën, më thonte se; asht një njeri të cilit i mungon vullneti. Ishte i dashun, shpirtmirë, por i çthurun e, të gjithë njerëzit që e morën vesh vdekjen e papritun të tij, patën një keqardhje. Kishim provue me e ndihmue me qetësi dhe dashamirësi vëllaznore e njerëzore, Gjergji dhe unë. Kisha rasa që i jepsha edhe qortime, por të dashuna. E kurr nuk ma merrte për të keq fjalën e, më thonte: “Ke arsye për çka më thue, por unë, baj gabime”. Sa herë më jepte fjalën, por e mbante për pak kohë. Nuk kishte asnjë përfundim të mirë.

Një ditë në meshë, në kohën e lutjes për të gjallë, tue pasë një gjendje shpirtnore të naltueme dhe si ndërmjetës para Zotit, i siellem Krishtit me këto mendime e kujtime, se isha gati të vuejsha vdekjen, çfarëdo për atë, por t’i shpëtonte shpirtin.

E kjo meshë e lutje, ngjau tri ditë para vdekjes së tij. Atëherë e sot, e quejta providenciale vdekjen e tij. Vendi i vdekjes qe Ishulli i Lezhës. Mbasi e kishin xjerrë trupin, ditën e neserme, para dite, e sollën kufomën në arkivol. Baba e qau si një patriarkë e, nana e veshun me të zeza, ishte grueja e dhimbave.

Për shumë kohë mbeta në kujtime për atë. Kisha nisë të lodhesha fizikisht. Kah muej i dhetorit, u largova nga puna e randë, nga ferma.

Mungonte krejt ushqimi. Jetojshim me mundin e Gjergjit, që punonte në hidrocentralin e Vaut të Dejës, në një punë me tre turne, mes të ftohtit e të urisë, me një pagë të vogël të tij dhe të një pensioni, që i ra prindëve të provuem nga ajo vdekje. Por asnjë nuk e lëshuem veten. Ishte forca e Zotit në atë dhinibje e, atë provë e guxim të krishtenë, që i jepshim njeni-tjetrit. Për ne lëngonte natyra, jeta dhe unë po hyjsha, mbas pak kohe, në disa fshehtësi të shpirtit, në një bote të rrethueme nga të gjitha anët. Re të mëdha më rrijshin mbi krye dhe më futeshin me peshë qiellore në shpirt. Vejsha oroe se këto masa të mëdha, kishin punë me mue e, kalojshin me shpejtësi rrufesh, njena mbas tjetrës. Re e mendime të zymta.

Dhimbjet e mia

Disa kohë, para se t’u bajsha meshtar e, deri ditën e arrestimit tim, gati 16 vjet të veprimtarisë sime fetare, fort të dendun dhe me një kontakt me shumë njerëz e, që kjo gjendje e mirë shpirtnore do të vazhdonte edhe njëzet e pesë vjet, kohë kur jam tue shkrue këto rreshta, deklaroj fuqinë e Zotit në mue, se për të gjithë këto vjet, nuk do të kisha asnjë mëkat mortar, të asnjë lloji, në shpirtin tim. Kisha një pastri e një qetësi të vazhdueshme. Asnjë personë nuk e kam shikjue, me ndonjë qëllim të keq. Por pa pritë, pa kujtue, si një zhgjetë në tru, më hyni një mendim, një dyshim.

I madhi Zot premtonte, për të mirën e shpirtit tim, të bijsha në disa tortura shpirti, që thirren skrupuj. Dyshimet e mia ishin, a i kisha ba mirë rrëfimet e mia, para se t’u bajsha meshtar. Ato filluen lehtë e, u randuen. Krizë në shpirt. Fillon të kullojë gjak në shpirt. Sëmundje fort e randë. Një kontroll së kaluemes. Analizë. Pështjellim. Trazoj rrëfyesit. Kam thanë gjithçka u thojte e, nuk kam lanë asgja për turp, por më ka mungue precizioni. Ata tue pa se kisha ra në skrupuj, ngulshin kambë, se isha rrëfye mirë. Nëse jam rrëfye, mbasi u bana meshtar, ndonjë fantazi për skrupulozitet, përsëri më asht dashë me paraqitë, si materie rrëfimi e të hershme.

Tash po i pohojsha tue ba zmadhime, deformime, e shtue numra, landë të qenuna e të paqena. I bajsha me shumë përsëritje, imtësi, hollësi, saktësi, përulje e pendim të ri. Nuk po thojsha se jam i bjerrun, por më dukej se përsëritsha fjalët e Krishtit. “O Atë, pse më ke lëshue dore”?! Edhe unë si meshtar i tij, bahem si një Krisht i fortë, i munduem, i sprovuem. Për mue Qiella ishte e nxime. Prej torturave këputesha. Këputesha gati krejt. Lagesha e thahesha. Bahesha qull. Mbytesha. Gati mbytesha. Por Krishtin e dojsha fort. Krishti asht një Qenie, që duhet dashë. Figura fort e dashuna ime dhe e botës. Stuhi në hapësinë, në qiell, në veten time. Më dukej se isha me dy shpirtën, dy Zefa.

Në njenin shpirt vuejtja, jetë skrupujsh, në tjetrën qendresa. Rrëfyesi më priste me qetësi, me duresë e sjellje, “Gjithçka të ma lejsh mue”, – më thonte. Nuk ndigjoj as rrëfyesin. “Skrupolozat kanë një kreni”, – kështu thotë teologjia morale dhe skrupolozi i madh i saj, Shën Alfons de Liguori. Skrupolozave u duket se askush nuk di, nuk kupton si ata, e këte nuk e bajnë me vetëdije, se për ndryshe, kishte me u shtue një mëkat i ri në rrëfim, mëkat sakrilegji. Skrupolozi lodhet, nuk ka fuqi ma, nuk ka guxim të thotë: “Të bahet çka të bahet, nuk rrej”! Isha futë në torturë. Jetojsha në torturë. Isha futë si në një çmendi të mbrendshme. Nisa të shkrihesha, isha ba si një kufomë.

Jashtëmënisht unë siellesha mirë me të gjithë njerëzit, nga frika e mëkatit. Edhe shumë mirë. Kisha logjikë. Ruhesha fort, që të mos i flas kuj asnjë fjalë, sado të vogël, asnjë zemrim me askend, se mendojsha mos bajsha mëkat. Mëkat të madh fort. Mëkat për ferr. Për mue nuk ekzistonte ma mëkati i vogël, mëkati venial. Asnjë diferencë me mëkatin mortar. Prandej rrijsha si një statujë para tjerëve, si një qenie pa personalitet, se edhe atëherë, kur më dukej me mbrojtë vetën, nuk e bajsha. Kisha ra në këte pozitë. Për t’i dalë të drejtës së tjerëve, kjo nuk më mungonte. Kisha anormali mbrenda vetës, krejt normal para tjerëve. Jetojsha si një qyqar dhe luftojshe si një hero. Nuk kisha siguri për vete. I sigurtë e çaste gëzimi, kisha fort mbrenda rrëfimit.

E mbas ndonjë ore, niseshin përsëri ethet e skrupujve e, më delte se isha përsëri në zonën e bjerrjes. Unë isha një qenie fort e dhimbshme. Në një gjendje që do të më vazhdonte me intensitet, të afër tri vjetësh, se mandej më vijshin tue u largue nga ndihma e meshtarit e, përmirësimi i shëndetit. E, kur nisa të delsha e të shihsha se isha ngjitë përpjetë. Një njohje e re erdhi edhe në mue, tue u ba i durueshëm, i gjanë me të tjerët, tue u ardhë në ndihmë atyne që vuejnë, atyne që kanë delikatesë shpirtnore dhe atyne që fshajnë e dënesin. Largojsha interesat e mia, egoizmin dhe çdo urti meskine, se sakramendi i rrëfimit, të cilit i kisha hy thellë, po më largonte edhe çrregullimet e mia. Sakramendi i rrëfimit pa skrupuj, të lidhë krejt me Perendinë.

Kam mësue se askush nuk asht njeri ma i mirë, se në ato çaste kur rrëfehet. Edhe Krishti që e ka themelue këte sakramend, ka marrë parasysh edhe nevojën psikologjike tonën, se kush jemi, duhet t’ia tregojmë dikuj. Atëherë Zoti na jep hirin për të marrë vesh dhe se kush jemi. Përmes rrëfimit zbulohemi, naltohemi, shndërrohemi, shndërrojmë potencat në akt dhe shkojmë drejt gjendjes së mirë të aktit, shembëlltyra të vërteta të Zotit. Me shkue njëherë me u rrëfye, asht me plotësue pak çaste shkencën e njohjes së mbinatyrshme, pse rrëfimi shlyen e shfuqizon. Për arsye të shëndetit, edhe mjeku nevrolog më këshilloi, ta kalojsha kohën e verës, mes bjeshkëve. Mendimi i tij ishte Razma, e këtë me e kombinue me klimën e Shirokës, fshat i vogël buzë liqenit të Shkodrës.

Unë do të shkojsha në Razëm, për shtatë vjet, shtatë vera. Një vend me një bukuri mahnitëse, mes ahave e ma nalt edhe pishave. Bajsha shëtitje të bukura te “Shpella e Dhenve dhe e Pëllumbave”, mes krojeve të argjanta e, “Pusi i Granashdolit”, rranzë Veleçikut, prej kah shihsha shumë në horizont: edhe liqenin, alpet, fushën e Tuzit dhe thithëshe ajrin e drandofilltë dhe aromat e luleve malit e, të lëndinave të buta. Kisha babën e mirë me veti e, çdo javë vinte me kalue dy-tri ditë edhe vëllau, Gjergji. Nisa me të vërtetë me u përtri. Largohej ligësina, largoheshin skrupujt e plot gëzim, këto ishin zëvendesue me meditime. Lexojsha “Lahutën e Malcisë”.

E lexojsha rranzë Veleçikut, së bashku me Dom Kolec Tonin, që kishte ardhë pak ma vonë në Razëm e, marrë edhe ky një dhomë për të kalue stinën e verës. Ku kishte ma të bukur se ato bjeshkë, për ta lexue ‘Lahutën e Malcisë’, se në vendin e ngjarjeve, në logun e zanave, mes maleve të malësorëve?! Unë kisha marrë me qira shtëpinë e një malësori, i quejtun Gjeto Prelë Kota. Kur kishte qënë në gjendje të mirë pasunie me tufa bagëtish, Gjetoja kishte jetue në një kasollë, që tash e kishte vendue me qira, për ata që vijshin me verue. E për veti, kishte ba shtëpi të re, kur i kishte mbarue pothuej krejt pasunia e, jetonte me rroga. Nga dy dhomat e kësaj shtëpie, vendoi me qira njenën, ma të madhen, për familjen e bekueme të Gac Zojzit, arsimtar, piktor, tjetrën për mue.

Kjo familje ndej krejt muejin e korrikut e, gjatë kësaj kohe unë, i bana fshehtas vajzës së tyne tetë vjeçe, katekizmin dhe i dhashë po aty kungimin e parë dhe në Shkodër Krezmimin, në shtëpinë e gjyshit të saj, Zef Dodës, drejtor i shkollës me të cilin pata punue dhe i dhashë lajmin e largimit tim nga arsimi. Dita e kungimit të parë të vajzës, kje një festë për të dyja familjet, kje një e dielle e paharrueshme në robni. Në vjetët tjera, unë me babën e vëllaun, morëm një dhomë që ishte për tokë, në kasollen e tyne. Kishim pranë familjen e nderueme, të guximshme e të ndershme, të Ndok Kirit, nip i Pater Frano Kirit.

Mesha në Razëm

Në dhomën time, çdo ditë celebrojsha meshën e, vinte për ta sa herë edhe familja e Ndokës, që kishte të shoqen dhe dy fëmijë të vogjël: Francin, mbi pesë vjetësh e, Nestin, gati katër. Kujtoj këte ngjarje, se kur një ditë u ula për të ble në dyqan, në qendër të Razmës, e u ngjita për të kthye në dhomë për të celebrue Meshën Shejte, Nesti me duel para tue më thanë: “Axha Zef, thuej Meshën, se rrij me të ruejtë unë përjashta, që të mos vijë kush”. Gjeto Prelë Kota ishte një burrë i mpreftë, energjik dhe i fjalës. Po të kishte pasë shkollë, do të kishte qenë një orator, ndoshta si një Padër Anton, si një Dom Lazër Shantojë e, sa të tjerë.

E shoqja ishte Mara e madhnueshme, një bijë e Kastratit. Ishte si një matronë, me një bukuri fizike dhe personalitet. Kishin tri djelm të martuem e, të mirë dhe pesë vajza fisnike, të martueme në vende të ndryshme. Një herë Gjetoja, po delte nga shtëpia, për t’u ulë poshtë në qendër të Razmës. Ishte i hypun mbi një gomar, i veshun mirë, me xhaketë mbas krahëve. I thashë Gjetos këto fjalë: “Kur të vije koha, të vdisni ti edhe Mara, kanë për t’u vorfnue këto male”. U gëzue fort që i dhashë këtë nderim e, u çfaq në ate, edhe krenaria e maleve. Ju betohem se, po të hiqte Gjetoja qeleshën e bardhë mbi krye dhe Mara, xhubletën mbi shtat, e të visheshin alla franga, do të ishte një tjetër çift, për bukuri e, tue qenë njerëz të mirë, kur t’u vite koha me dekë, mund të shkojshin në Parriz, ata këtu në tokë mund të jetojshin krejt mirë edhe në Parriz.

Me shkue në Parriz, nuk duhet të kesh mëkate, me shkue në Parriz, duhet me dijtë gjuhën dhe me pas etiketa. E më shkonte mendja te parathania e Fishtës, që shkroi në ‘Kanunin e Lekës’, të Patër Shtjefën Gjeçovit. Aty flet për pesë qytetnime. Qytetnimin kryesuer, atë Kristian, ndër malet tona, i ven në radhën e tretë. Një herë më pyeti Mara, sa ishte ora, mbasi nuk e dinte, se ishte vra moti. “A asht afrue mesdita, se na jemi mësue me hangër bukën e mesditës, me të rame të këmbanës”, që binte në orën 12ºº të ditës. Në këtë rast, hodhi një sy prej shtëpie, kishës, që ishte shndërrue në magazinë e lotonte. “Asht ora gati 12ºº. Don edhe një të katërt ore”, – i tham unë. Ishin të rregullt, dijshin e i mbajshin dhjetë Urdhnimet e Zotit, njihshin disa pika të katekizmit, që i kishin ndie në predikimet kur shihshin meshën.

Çdo të dielle merrshin fjalën e Zotit, ata banorë me squetësi natyrore, prej meshtarit dhe të intelektualit, si në kryeqytetet e Europës dhe të botës. Në ato male jetonte një popull me cilësi gjeniale, një racë me tipare mendimtarësh, artistësh e matematikanësh. Kanë dalë nga zona e maleve, At Gjergj Fishta, Patër Ambroz Marlaskaj, Patër Benardin Palaj, Martin Camaj e, sa të tjerë, e kanë humbë kontigjente, që do të kishin muejtë të delshin e, të ndritshin kombin e kulturën tonë. Këto zona ku nuk shihet një rrugë, një shtëpi banimi si duhet, me njerëz të zdeshun e të pa ushqyem, ishin lanë në harresë e mbrapa dhe me qëllim e, pa asnjë kujde, për ata, nga çdo qeveri, tue i lanë me jetue në dorën e fatit e, që në rrethana të caktueme historike, mund t’u vinë momente, ku ata të shpërthejnë keqas, pa dijtë edhe ata çka banë. Qytetnimi kristian, kryesisht asht qytetnim zemre. “Po të mos e kemi këtë zemër, nuk e kemi askund”, pohon një shkrimtar modern francez. Memorie.al 

Burimi : The New York Times, e hënë, 10 qershor 1929, faqe n°5

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 19 Dhjetor 2024

“The New York Times” ka botuar, të hënën e 10 qershorit 1929, në faqen n°5, një shkrim asokohe rreth figurës së Mbretit Zog I, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar : 

Mbreti Zog punon 18 orë në ditë

Sovrani shqiptar bën pushime 10-minutëshe çdo 2 orë nga ora 6 e mëngjesit deri në mesnatë

Ai luan me shqiponjat

Monarku i ri shpjegon se zogjtë e mëdhenj janë simbole të lirisë, ashtu si në Amerikë

Tiranë, Shqipëri, 9 qershor (AP). — Mbreti Zog I, sovrani i vetëshpallur i Shqipërisë, edhe pse në fron më pak se një vit, ka fituar titullin monarku më punëtor në botë.

[Javën e kaluar Mbreti Zog nxori një dekret që të gjitha familjet myslimane në Shqipëri të heqin dorë nga përdorimi i qyteteve në lidhje me emrat e tyre dhe të adoptojnë sistemin evropian të emrave të familjes. Në përputhje me dekretin, ai hoqi shkronjën “u” nga emri i tij.]

Tetëmbëdhjetë orë punë të angazhuara në ditë, me vetëm dhjetë minuta ushtrim çdo dy orë i izoluar në pallatin e tij me gëlqere të bardhë, përbën, sipas tij, një ditë të zakonshme pune.

Mbreti ngrihet me shqiponjat e malit në orën 6 të mëngjesit. Ai pi një filxhan kafe turke, thith një cigare dhe zhytet menjëherë në punë. Me përjashtim të një vizite disa minutëshe te mamaja e tij, me të cilën është shumë i lidhur, ai nuk del kurrë nga zyra e tij deri në mesnatë. Devijimi i tij i vetëm është loja e herëpashershme me qentë e tij të preferuar në parkun e mbikqyrur të pallatit.

Në mbrëmje, puna e gjatë sovranit ndërpritet vetëm kur mbreti dëgjon meloditë e tij të preferuara amerikane në gramafonin e tij amerikan, të cilin ministri Hart ia dhuroi atij.

Miqtë e monarkut shqiptar thonë se atij i mungon aftësia për të deleguar detyra të tjerëve, madje edhe ministrave të tij. Prandaj, ai këmbëngul që të bëjë gjithçka personalisht dhe të drejtojë vendin praktikisht me dorën e vetme.

Megjithëse qeveris Shqipërinë i vetëm, ai nuk ka pamjen e një diktatori.

Tiparet e tij të buta, hunda e tij akuiliane, goja e tij delikate, flokët e tij biondë, mustaqet e tij të vogla gështenjë, dinjiteti i tij i mrekullueshëm dhe pamja e tij e rezervuar aristokratike sugjerojnë më tepër një fisnik francez ose austriak që nuk i është dashur kurrë të djegë dorën ose vetullat në punën e përditshme.

Megjithatë, sovrani më i ri i Evropës nuk është mbret diletant apo sallonesh. Ai drejton një million nënshtetasit e tij me një dorë të fortë dhe të papërkulur, por të drejtë dhe i jep mbretërisë një shembull të shkëlqyer me mundin e tij të pandërprerë.

Ndonëse Mbreti Zog u shndërrua pothuajse brenda natës nga mbështetësit e tij nga një kryetar i zakonshëm fisnor i rrethit të tij të lindjes në pushtetin dhe lavdinë e një monarku, ata që kanë privilegjin ta takojnë atë, mahniten nga sjelljet e tij mbretërore, hijeshia e tij e kudondodhur, hiri dhe përzemërsia e tij.

Kur korrespondenti i The Associated Press vizitoi sot pallatin, ai gjeti Mbretin duke përkëdhelur dhe duke luajtur me një grup shqiponjash të mëdha malore, të cilat i zbuti vetë.

“Meqenëse Shqipëria është një vend me shkëmbinj dhe maja të larta, — tha Mbreti duke buzëqeshur dhe në një gjermanishte të shkëlqyer, — ne këtu kemi pothuajse po aq shqiponja sa ju keni harabela në Amerikë. Ashtu si shqiponjat në mbarë botën”, vazhdoi ai, “shqiponja shqiptare është krenare, sfiduese, e guximshme dhe e pavarur. Prandaj, ne e bëmë atë simbol të lirisë sonë kombëtare, ashtu si Shtetet e Bashkuara. Njerëzit e mi m’i sjellin ato në një numër të madh si dhurata që tani kam mjaftueshëm për t’i eksportuar disa në Amerikë.”

Duke qeshur, mbreti shtoi :

“Por e di që populli amerikan tashmë ka mjaft shqiponja dhe liri të mjaftueshme.”

Nga Dashnor Kaloçi / Plot 43 vite më parë, duke u gdhirë data 18 dhjetor e vitit 1981, kryeministri shqiptar Mehmet Shehu, i cili e mbante atë funksion që nga viti 1953, u gjet i vdekur në dhomën e tij të gjumit (sipas versionit zyrtar, nga plumb “a” pistolete), në vilën ku banonte së bashku me familjen e tij, në hyrje të “Bllokut” të udhëheqjes së lartë të PPSH-së, fare pak metra nga godina e Komitetit Qendror të PPSH-së dhe gjithashtu vilës së Enver Hoxhës. Edhe pse kanë kaluar më shumë se katër dekada nga ajo ditë, e konsideruar si një nga ngjarjet më të rënda dhe të bujshme gjithashtu të atij regjimi, ende dhe sot, nuk ka një version të qartë e të saktë, rreth asaj që ka ndodhur me ish-kryeministrin shqiptar, Mehmet Shehu, në mesnatën duke u gdhirë 18 dhjetori 1981! Por, edhe pse pas viteve ’90-të, janë bërë publike me dhjetëra  dëshmi dhe dokumenta arkivore, lidhur me atë ngjarje, “vrasja apo vetëvrasja e Mehmet Shehut”, vazhdon të jetë objekt debatesh dhe diskutimesh të shumta, madje duke e mbështjellë edhe më shumë me mister, të vërtetën rreth saj!

Nisur edhe nga ky fakt, në kuadrin e publikimit të dhjetëra dëshmive dhe dosjeve me dokumente arkivore nga fondi sekret i ish-Sigurimit të Shtetit dhe Ministrisë së Punëve të Brendshme, apo dhe Komitetit Qendror të PPSH-së, që kemi botuar në këto tre dekada pas shembjes së regjimit komunist të Enver Hoxhës dhe pasardhësit të tij, Ramiz Alia, Memorie.al, ka siguruar dosjen voluminoze “të armikut Mehmet Shehu”, e cila është nxjerrë nga fondi sekret i ish-Sigurimit të Shtetit, (pranë Ministrisë së Punëve të Brendshme), ku me ndonjë përjashtim të vogël, pjesa më e madhe e tyre, nuk e ka parë kurrë dritën e botimit dhe publikohen për herë të parë.

Në dosjen në fjalë, gjenden të plota dhe me faksimilet përkatëse, akt-ekspertiza e grupit operativo-hetimor, që u ngrit menjëherë që paraditen e 18 dhjetorit 1981, me në krye Koço Josifin, (kryetar i Hetuesisë së Drejtorisë së Punëve të Brendshme të Tiranës), mjekët-ligjorë Dr. Fatos Hartito dhe Docent Bashkim Çuberi, mjekët e kryeministrit, Milto Kostaqi dhe Llesh Rroku, si dhe ekspertin kriminalist të Laboratorit Qendror Kriminalistik të Ministrisë së Brendshme, Estref Myftari, të asistuar nga funksionarët e lartë të asaj ministrie, Xhule Çiraku, Elham Gjika dhe Lahedin Bardhi.

Gjithashtu në dosjen voluminoze në fjalë që po bëjmë publike, ndodhen edhe dëshmitë e familjarëve të ish-kryeministrit Mehmet Shehu, personelit të shërbimit dhe grupit të tij të shoqërimit, si dhe të gjitha personave të tjerë që u thirrën dhe deponuan rreth asaj ngjarje. Për më shumë rreth kësaj etj., na njohin dokumentet në fjalë, të cilat po i publikojmë së bashku me faksimilet dhe fotot përkatëse.

DOKUMENTI ARKIVOR ME PROÇES-VERBALIN E MARRJES NË PYETJE, TË FATBARDHA SHYTI SHEHU, NUSJA E DJALIT TË MADH TË MEHMET SHEHUT, NGA ANA E KRYETARIT TË HETUESISË SË TIRANËS, KOÇO JOSIFI

Proces-verbal

(Dëshmie)

Tiranë më 20 Dhjetor 1981

Pyetje: Na tregoni dëshmitare, nëse mbas vajtjes për në dhomën tuaj të fjetjes, gjatë kohës që keni rënë për të fjetur me burrin tuaj, Vladimir Shehun, keni dëgjuar ndonjë zhurmë që do ju zgjonte nga gjumi?!

Përgjigje: Gjatë gjithë kohës që kam qëndruar në dhomën time, pa fjetur, deri në orën 00.30 të datës 18 Dhjetor 1981, dhe gjatë gjithë kohës që kam qenë duke fjetur, derisa jam zgjuar në orën 06.30, të po kësaj date, nuk kam dëgjuar absolutisht asnjë lloj zhurme, sikur isha zgjuar, ashtu edhe kur flija.

Sqaroj se dhoma e gjumit ku flija unë, është në pjesën e vjetër të ndërtesës, në fundin e saj dhe për të ardhur deri në korridorin ku janë dhomat e gjumit të Mehmet e Fiqrete Shehut, duhet të kalosh dy-tre dhoma të tjera, përveç korridorit, që të nxjerr në pjesën e re të ndërtesës.

Gjithashtu dua të sqaroj se kufomën e Mehmet Shehut, e kam parë me fytyrën e zverdhur, të shtrirë në krevat, dhe nuk mbaj mënd nëse ishte i mbuluar apo i zbuluar, mbasi siç thashë, unë kam dalë menjëherë nga dhoma dhe nuk qëndrova gjatë aty. Ndonjë gjë tjetër, nuk kam për të thënë. Procesverbalin mbasi e lexova, pashë se thëniet e mia janë shkruar drejt, e firmos.

Dëshmitarja Hetuesi

Fatbardha Shehu Koço Josifi

Asistoi

Elham Gjika

DOKUMENTI ARKIVOR ME PROCES-VERBALIN E MARRJES NË PYETJE, TË FIQRET SHEHU, BASHKËSHORTJA E MEHMET SHEHUT, NGA ANA E KRYETARIT TË HETUESISË SË TIRANËS, KOÇO JOSIFI

PROCES-VERBAL (DËSHMIE)

TIRANE, ME 18 DHJETOR 1981

Unë, Koço Josifi, hetues në Drejtorinë e Punëve të Brendshme Tiranë, pyeta me cilësinë e dëshmitarit, shoqen Fiqirete Shehu.

Mbasi u pyet lidhur me çështjen, tregoi:

Mbrëmë, më tha; nesër në mëngjes më zgjo, në orën 8.00. Sot më datë 18 dhjetor 1981, rreth orës 7.55, erdhi në dhomën time djali, Vladimir Shehu. Në dhomë më gjeti së bashku me gruan e tija, Fatbardha Shehu. Mbasi erdhi Vladimiri në dhomën time, unë shkova në dhomën e gjumit tija, për t’a zgjuar, kur shkova atje pashë se ishte i zverdhur dhe sipër këmishës, kishte gjak.

Dola dhe shkova në dhomën time, ku i thashë Vladimirit dhe nuses Fatbardhës, që babaj ka vdekur. Këto u ngritën dhe shkuan menjëherë në dhomën e tij, ku lajmëruan mjekët dhe shokët e tjerë. Mbasi ishte i qetë, më tha të iki, se në mbrëmje do qëndrojë vonë, prandaj nesër, më zgjo në orën 8.00.

Dëshmitari Hetuesi
Fiqirete Shehu Koço Josifi

Asistoi

Elham Gjika

DOKUMENTI ARKIVOR ME PROÇES-VERBALIN E MARRJES NË PYETJE, TË ALI ÇENO, KOMANDANT I GRUPIT TË SHOQËRIMIT TË MEHMET SHEHUT, NGA ANA E KRYETARIT TË HETUESISË SË TIRANËS, KOÇO JOSIFI

Proces-verbal

(Dëshmije)

Në Tiranë, më 18 dhjetor 1981

Unë, Koço Josifi, hetues në Drejtorinë e Punëve të Brendshme Tiranë, në prani të shokut Elham Gjika, pyeta me cilësinë e dëshmitarit Ali Çeno, i biri i Shemsedinit dhe i Qamiles, i dtl., 1943, lindur e banues në Tiranë, me arsim të lartë, banues në lagjen Nr.2, “Rruga Luigj Gurakuqi”, Pallati Nr.4, Apartamenti 13, anëtar Partie.

-Mora njoftim mbi përgjegjësinë që kam sipas nenit 202, në rast se bëj dëshmi të rreme.

Dëshmitari Ali Çeno:

Më datën 17 dhjetor 1981, rreth orës 20.30, unë pasi rregullova shërbimin në grup, jam lajmëruar për në shtëpi. Mbasi shkova në shtëpi, më mori në telefon mjeku Llesh Rroku dhe më tha në telefon, se isha në zyrë tek Mehmet Shehu dhe më pyeti se kush nga oficerët, është sonte me shërbim, më tha Lleshi, që i thashë se; sonte është Pëllumbi dhe Aliu, ai e kishte pyetur se aty është Aliu, Lleshi i ishte përgjigjur se po, dhe Lleshi më tha mua, se është mirë të vish këtu edhe ti, që edhe unë mos dalë me gënjeshtër.

Kështu unë, mbasi hëngra darkë në shtëpi, u nisa dhe erdha në grup, rreth orës 23.00 dhe atë natë fjeta aty. Gjatë natës, Mehmet Shehu nuk më kërkoi.

Në mëngjesin e datës 18.12.1981, rreth orës 8.00, kur unë isha së bashku me shokët e tjerë në dhomën e shërbimit, më njofton djali i tia, Vladimir Shehu, me sterjofoni, që të shkoja lart në katin e dytë, tek dhoma e fjetjes së Mehmet Shehut.

Kur shkova lart në korridor, para dhomës së gjumit të Mehmet Shehut, gjeta aty Fiqirete Shehun, së bashku me Vladimir Shehun dhe gruan e tija, Farbardha Shehu, duke qarë, në këtë kohë Vladimiri më thotë; shko në dhomë dhe shihe babanë, unë hyra në dhomë dhe e pashë Mehmet Shehun, të shtrirë në krevat, të verdhë dhe kur e kapa nga dora, i ftohur, kur unë hyra, ishte i mbuluar me kuvertë dhe çarçaf, ashtu siç ishte kur erdhi grupi hetimor.

Nuk para pashë gjak, në anën e majtë të gjoksit dhe në krah të djathtë të trupit, një pistoletë, kuptova se ishte vet-vrarë dhe në çast njoftova mjekët Milto Kostaqin dhe Llesh Rrokun, të cilët erdhën menjëherë aty, pas kësaj njoftova shokët e Partisë.

Kur unë njoftova për herë të dytë në dhomën e gjumit të Mehmet Shehut, ku kishin ardhur aty edhe mjekët Milto Kostaqi dhe Llesh Rroku, pashë mbi komodinën e majtë të krevatit, një gëzhojë pistolete, u thashë mjekëve; po kjo këtu, si ka mundur të ketë qëndruar në këtë formë, Milto Kostaqi tha se; gëzhoja qe poshtë anës së krevatit, e shkeli Llesh Rroku me këmbë dhe e mori e vendosi mbi komodinë.

Dua të sqaroj se, kur hyra unë në dhomë, duart e Mehmet Shehut, ishin brenda kuvertës, të mbështetura në gjoks, në gjendje të ngurtë dhe të mbuluar deri afër mjekrës, me çarçaf e kuvertë. Unë për t’i parë pulsin, e zbulova pak kuvertën, sa i zbulova dorën, i pashë pulsin dhe konstatova se pulsi nuk punonte, ndërsa në krahun e majtë, afër zemrës, i vura re që kishte një njollë gjaku. Mbas kësaj, unë përsëri e mbulova, siç ishte më parë.

Në grup atë natë që kemi fjetur në vendin e shërbimit, kemi qenë; unë, mjekët Milto Kostaqi e Llesh Rroku, oficeri shërbimit Dashamir Rrapaj, Pëllumb Rustaj, shofer Astrit Mitaj, ndërsa me shërbim, deri tek dera e jashtme e oborrit, prej orës 20.00, deri në orën 02.00, të datës 18.12.1981, ka qenë Astrit Veliaj, ndërsa nga ora 02.00, e datës 18.12.1981, deri në orën 7.00, ka qenë Asim Beja.

Unë atë natë kam rënë për të fjetur në dhomën time, rreth orës 11.30, në dhomë me mua nuk ka fjetur njeri tjetër dhe jam zgjuar rreth orës 6.45, të datës 18.12.1981. Gjatë gjithë natës, nuk jam zgjuar ndonjëherë, nuk kam dëgjuar ndonjë lloj zhurme dhe nuk më kanë njoftuar shokët, për ndonjë nevojë ose shqetësim në shërbim.

Edhe njëherë sqaroj se, mbas lajmërimit që më bëri Vladimir Shehu, për të shkuar shpejt lart, në katin e dytë në dhomën ku flinte Mehmet Shehu, në korridorin para derës së kësaj dhome, gjeta Fiqrete Shehun, Vladimir Shehun dhe Fatbardha Shehun, që po bërtisnin dhe qanin, bile Fiqretja me Fatbardhën, u nisën në drejtim të dhomës së gjumit Fiqretes, ndërsa Vladimiri më tha mua; “shko shiko babanë”.

Unë hyra vetëm në dhomën e gjumit të Mehmet Shehut dhe e gjeta në pozicionin shtrirë, në anën e majtë të krevatit, me fytyrë nga tavani, syzet që mbante për punë me skelet metalik, i kishte të vura, i mbuluar me çarçaf e batanije, deri poshtë mjekrës, krevati nuk kishte asnjë lloj çrregullimi, sytë dhe gojën, Mehmet Shehu i kishte të mbyllura, duart dhe pjesën tjetër të trupit, i kishte të mbuluara me çarçaf e kuvertë.

Unë sa ju afrova krevatit të tij, ngrita pak kuvertën (batanijen dhe çarçafin) dhe me dorën time, i kapa dorën e majtë, ku kishte dhe sahatin, për të parë nëse i punonte ose jo pulsi. Pulsi nuk i punonte, dora ishte e ngrirë e ngurosur dhe e ftohtë. Në këto momente, duke patur batanijen dhe çarçafin pjesërisht të ngritura, nga unë, vura re që Mehmet Shehu, në krahun e majtë afër zemrës, kishte një njollë të kuqe gjaku dhe thashë me vete, se; paska vrarë veten.

Të dy duart e tia, ishin të përthyera e mbështetura në gjoks dhe të mbuluara me batanije e çarçaf. Mbas kësaj, unë kam thirrur menjëherë në sterjofoni mjekët, duke u thënë që të vinin shpejt në dhomën e gjumit të Mehmet Shehut. Sqaroj se, kur unë dallova njollën e gjakut në trupin e Mehmet Shehut, afër zemrës, vura re se mbi krevat, sipër batanijes, në krahun e djathtë të trupit Mehmet Shehut, pothuajse në mesin e krevatit, pashë pistoletën e tipit “Makarov”, kalibri 9 mm., që unë e dija se Mehmet Shehu, e mbante në kasafortën e tija, në shtëpi.

Veç sa sipër, dua të them se më datën 19 dhjetor 1981, mbasi Mehmet Shehu kishte vrarë veten, oficer Astrit Velia, që natën e datës 17 dhjetor 1981, duke u gdhirë data 18 dhjetor 1981, kur ai ishte me shërbim përpara shtëpisë banimit Mehmet Shehut, tek porta në hyrje të oborrit, kishte vënë re, që Mehmet Shehu, rreth orës 22.00, të datës 17 dhjetor 1981, kishte hapur portën e hyrjes së ndërtesës dhe duke nxjerrë gjysmën e trupit jashtë derës, kishte parë majtas e djathtas dhe përpara në oborr, mbas një kohe shumë të shkurtër, u fut brenda dhe mbylli përsëri derën me çelës.

Gjithashtu dua të them se, më ka bërë përshtypje një rast me Mehmet Shehun, që konkretisht ka ndodhur kështu: rreth 5-6 ditë përpara se Mehmet Shehu të vriste veten, më duket ka qenë ditë e diel, në darkë, Mehmet Shehu së bashku me Fiqrete Shehun, ishte në Shtëpinë e Pritjes, në Qytetin “Stalin” dhe rrinin vetëm të dy, në dhomat e Shtëpisë së Pritjes, njeri tjetër nuk kishte.

Rreth orës 20.30, ka marrë në telefon centralistja e Beratit dhe më ka thënë, se njeri nga telefonat e Shtëpisë së Pritjes të Qytetit “Stalin”, ai me numër inter-urban, të mbyllet, pasi jep sinjal në central, që është hapur. Unë i thashë centralistes së Beratit, mirë dhe thirra punëtoren e Shtëpisë së Pritjes dhe i thashë që të shkonte në dhomën ku rrinte Mehmet Shehu me Fiqirete Shehun dhe t’u thoshte të vendosnin mirë dorezën e telefonit, që ishte vendosur në dhomën ku ishin ata, sepse qëndronte hapur dhe jepte sinjale.

Punëtorja shkoi në dhomën e tyre dhe ja u tha këtë gjë, por mbas pak Mehmet Shehu, më kërkoi mua, për t’i shkuar në dhomë. Unë shkova në dhomën e tyre dhe si Mehmeti, ashtu dhe Fiqretja, me nervozizëm filluan të më bërtisnin mua, duke më thënë se; kush të lajmëroj ty, që telefoni ishte i hapur, i thashë se më lajmëroi kontrolli i telefonave, të centralit të Beratit.

Mehmet Shehu më tha mua; po nga e di, që ishte kontrolli i telefonave të Beratit, unë i thashë se fola vetë me kontrollin e Beratit, në telefon. Mehmet Shehu më tha; jo, ky është telefon i Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe na kanë dëgjuar të gjitha bisedat, që unë kam bërë me Fiqreten, unë i thashë se; ky nuk është telefon i Ministrisë së Punëve të Brendshme, por është inter-urban, me tre numra. Mehmet Shehu insistonte, se ky është telefon i Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe më kanë dëgjuar bisedat që bëra me Fiqreten.

Unë i thashë se; ky numër telefoni, nuk është i Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe u mata t’i nxirrja numëratorin, duke i thënë përsëri, se Ministria e Punëve të Brendshme, nuk ka telefon këtu, ai më bërtiti, duke u shprehur; ik mbushu, se nuk di gjë ti. Mbas kësaj, unë kam dalë nga dhoma e tyre dhe vajta tek vendi i shërbimit.

Nuk kaloi shumë kohë dhe më thirrën përsëri, Mehmet Shehu me Fiqrete Shehun, në dhomën ku rrinin dhe më thoshin se; kush më ka përgjuar bisedën që kemi bërë, kush e la hapur telefonin, ky duhet të jetë telefoni i Ministrisë së Punëve të Brendshme, ç’masa keni marrë juve, për telefonat. Unë përpiqesha t’i sqaroja, ashtu siç shpjegova më lart, por ata nuk bindeshin.

Kështu që për këtë problem, atë natë Mehmet dhe Fiqrete Shehu, më thirrën 5-6 herë dhe më pyesnin, duke u shprehur se ata mendonin, që telefoni ishte i Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe bisedat që kishin bërë bashkërisht në dhomë, ishin dëgjuar.

Kjo punë ka vazhduar, deri rreth orës 21.15, pastaj nuk më thirrën dhe shkuam për të fjetur. Ato më thirrën vetëm mua, për këtë çështje, ndërsa nga oficerët e tjerë, nuk thirrën njeri. Të nesërmen e kthyem në Tiranë dhe as Mehmet Shehu e, as Fiqrete Shehu, nuk më kanë pyetur më për këtë çështje.

Ndonjë gjë tjetër nuk kam për të thënë.

Procesin mbasi e lexova, thëniet e mija janë shkruar drejt, e firmos. Memorie.al

Dëshmitari Hetuesi

Ali Çeno Koço Josifi

Asistoi

Elham Gjika

Burimi : Daily Express, e premte, 7 shtator 1928, faqe n°9

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 14 Dhjetor 2024

“Daily Express” ka botuar, të premten e 7 shtatorit 1928, në faqen n°9, intervistën ekskluzive asokohe me Mbretin Zog I në Shqipëri, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Deklarata e drejpërdrejtë e Mbretit të Shqipërisë

Burimi : Daily Express, e premte, 7 shtator 1928, faqe n°9

Planet për të ardhmen e vendit të tij

Nga G. E. R. Gedye,

Korrespondenti special i “Daily Express”.

Tiranë, e enjte, 6 shtator.

Sapo jam kthyer nga një audiencë e gjatë që më dhuroi Mbreti Zog I i Shqipërisë. Ishte e vetmja intervistë që i është dhënë një përfaqësuesi të një gazete evropiane nga monarku më i fundit (i ri) i Evropës.

Ishte një përvojë e çuditshme të ecja nga hoteli im i vogël, i veshur në stilin Perëndimor – kapele dhe xhaketë – nëpër rrugët e këtij fshati të vogël turk, i cili ka luftuar trimërisht për dy vjet për t’u bërë një qytet mjaft i denjë për t’u bërë kryeqyteti i Shqipërisë.

Kalova nëpër dyqanet ku poçarët me çallmë ishin ulur këmbëkryq, duke i dhënë formë argjilës si në kohën e Omar Khayyam-it dhe kalova sheshin ku javën e kaluar trupat e katër burrave të dënuar për komplot për të vrarë mbretin Zog u varën gjatë gjithë ditës në një trekëmbësh si një paralajmërim për të gjithë përreth, deri në pallatin ku ishin vendosur burra që i përkisnin truprojës së famshme të mbretit të ri.

Roje piktoreske

Vetë pallati është një ndërtesë piktoreske, e ulët, një lloj shtëpie njëkatëshe gjigante. Anëtarë të tjerë të truprojës dhe rojeve, të veshur me uniformën piktoreske flakë të kuqe me bishtalecë të zinj, të veshur me kapele gëzofi dhe të armatosur me pushkë të mbushura, ruanin paradhomën ku më priti kolonel Sareggi, shefi i kalorësisë së Mbretit të Malit.

Kolonel Sareggi më çoi nëpër një kopsht, përmes një paradhome të mbuluar me qilim të trashë dhe sixhade, në një dhomë të gjatë, me tavan të ulët, me qilima madhështorë orientalë dhe të zbukuruar me një pikturë të vetme — atë të nënës së mbretit Zogu, — për të takuar njeriun karriera e të cilit ka pushtuar imagjinatën e botës.

Ishte një figurë e hollë pothuajse djaloshare, e veshur me një uniformë të thjeshtë kaki me jakë flake të kuqe dhe bishtalecë ari, e cila ngrihej me mirësjellje nga një karrige e lartë prej lisi e kurorëzuar me dy shqiponja për të më pritur. Kisha përshtypjen e syve të kaltër tërheqës, të shpejtë për të buzëqeshur ose të ngushtë në përqendrim kur diskutonim çështje serioze, një gojë të fortë e të drejtë që tregonte vendosmërinë dhe një aftësi për të marrë vendime të menjëhershme, ndërsa Mbreti Zog doli përpara për të më takuar duke më shtrënguar dorën, duke më treguar një karrige dhe duke më thënë : “Përshëndetje. A pini duhan ?”

Flet rrjedhshëm gjermanisht

Ishte një përshëndetje tërësisht angleze, megjithëse e folur në një gjermanishte të rrjedhshme, teksa më kaloi një kuti cigaresh.

“Ju e kuptoni, — fillova unë, — që Daily Express më dërgoi në Tiranë sepse ngjitja juaj në fron ka ngjallur interes të madh në vendin tonë. A mund t’ju kërkoj të na jepni disa detaje rreth karrierës suaj ?”

Këtu takova refuzimin e vetëm gjatë bisedës një orëshe. “Nuk e konsideroj formë të mirë të flas për veten time. Le të flasim për diçka më të rëndësishme ndoshta për vendin tim”, — tha Mbreti Zog.

Askush nuk mund të kundërshtojë mbretërinë.

“Cili do të jetë, në vija të përgjithshme, efekti në Shqipëri i shpalljes suaj Mbret ?” — e pyeta unë.

“Para së gjithash, – u përgjigj ai, – shpresoj ta çliroj vendin nga betejat e kota partizane. Presidenti i Republikës ishte detyrimisht njeri partiak, i detyruar të favorizonte partinë që e kishte zgjedhur, ndërsa partitë e tjera luftonin vazhdimisht për ta zëvendësuar me kandidatët e tyre. Mbreti do të jetë mbi partitë, në shërbim të vendit në tërësi, i cili do t’i shpëtojë zgjedhjeve presidenciale periodike dhe destabilizuese.”

“Njerëz të prapambetur.”

“Ministria, ushtria dhe xhandarmëria do të qëndrojnë në komunikim të drejtpërdrejtë me monarkun pa asnjë ndërhyrje të palës së tretë. Ne jemi një popull primitiv dhe i prapambetur, i mësuar me parimin trashëgues dhe i paaftë për të vlerësuar domethënien e republikës. Fiset malore janë qeverisur gjithmonë nga një prijës trashëgues.”

“A do të ndryshojë shumë dinjiteti mbretëror mënyrën tuaj të jetesës ?” — e pyeta.

“Shumë pak”, u përgjigj ai. “Si gjithmonë, unë do të ngrihem në pesë, do të filloj punën në shtatë dhe do të vazhdoj deri në shtatë të mbrëmjes, me një interval nga mesdita deri në tre.”

“Ju vetë e dini se sa urgjente është të arrihen gjërat në Shqipëri. Mbi të gjitha, ne kemi nevojë për paqe dhe një regjim të qëndrueshëm, që duhet të na japë një monarki. Financiarisht, një mbret nuk do t’i kushtojë vendit asnjë qindarkë më shumë se një president.”

“Detyra ime do të jetë t’i siguroj vendit tim të sprovuar, Hirushes së Evropës, hekurudha, të cilat nuk i kemi ende, rrugë të përshtatshme, shërbime postare e telegrafike dhe arsim praktik.”

“Nuk kam ndërmend të bëj gabimin duke krijuar një ushtri burokratësh gjysmë të arsimuar. Brezi ynë i ri do të kalojë nga shkolla fillore në shkolla praktike të përshtatura për nevojat e vendit, ku do të mësojë bujqësi, gërshetim (tjerrje) apo përpunim të metaleve.”

“Tashmë kemi themeluar tre kolegje për djem dhe për vajza. Çdo nënprefekturë ka nga 100 deri në 150 shkolla dhe ne kemi shpenzuar paratë e marra nga kreditë e jashtme për sistemin ujitës dhe përmirësime të tjera bujqësore, si dhe për importimin e racave më të mira të bagëtive.”

“Shumë kritikë të huasë suaj në Itali,” i thashë, “sugjerojnë se ajo po përdoret për t’i krijuar asaj një urë për pushtimet e saj në Ballkan.”

Mbreti qeshi.

“Marrëzira keqdashëse dhe qesharake,” — tha ai.

Mbreti Zog vazhdoi të diskutojë zakonet luftarake të nënshtetasve të tij malësorë dhe të shpjegoi se si synon të merret me to.

“Sado e rrënjosur thellë që mund të jetë tradita e hakmarrjes familjare,” tha ai, “tradita e paprekshmërisë së miqësisë pasi të jetë shtrirë dora është aq e thellë sa një ceremoni e thjeshtë e kremtuar në praninë time nga udhëheqësit e mi besnikë do t’i japë fund përgjithmonë këtyre grindjeve të tmerrshme. Më pas pushkët që mban çdo malësor do të hidhen tutje.”

“Njerëzit e mi do të kenë akses të lirë tek unë në çdo kohë, brenda kufijve të lejuar nga punët e shtetit.”

“Ju po e çoni popullin tuaj drejt qytetërimit perëndimor,” — i thashë.

“Jam i bindur për këtë,” deklaroi Mbreti Zog. Dhe jam i bindur se vendi im tani do të jetë vërtet i bashkuar nën një regjim që e kërkon karakteri i popullit.”

 Kur arritëm në katin e dytë, vumë re…

FATOS DACI *MJESHTËR I MADH/ Këtë herë personazh i shkrimit tonë është personaliteti i komunitetit shqiptar nëpër botë, z. Sakip Islam Skepi, publicist i njohur, me përvojë e kontribute 40-vjeçare si themelues e drejtues i radios “Jehona e Shqipes”, financier me eksperiencë të gjatë, aktivist i shquar shoqëror e politik, i kudogjendur, për t’i shërbyer vendit të vet dhe çështjes kombëtare shqiptare.

Rrallë herë, ndofta dhe në mënyrë rastësore, te dikush mblidhen shumë të mira, të cilat shërbejnë për të faktuar prejardhjen e tij. Mbase kështu ka ndodhur dhe me Sakip Islam Skepin. Sakipi vjen nga Dibra-gjoksi i rezistencës kombëtare, treva e inteligjencës dhe e mençurisë. Z. Skepi vjen nga krahina e Çidhnës, e cila është e shquar në shekuj, dhe konsiderohet si “mezja e Dibrës”. Sakipi vjen nga fshati Blliçe-Nderi i Kombit, një fshat vërtetë i shquar, me histori publikisht të njohur. Ai, gjithashtu, vjen dhe nga një fisi i shquar Dedja-Skepi dhe nga një familje vërtetë nacionaliste, e ndershme e atdhetare, si biri i Islam Skepit, një kundërshtar i vendosur të regjimit komunist, i cili, për mos pajtueshmëri me këtë regjim, u arratis familjarisht në vitin 1958, dhe pastaj nga ish Jugosllavia, të gjithë jetën e kaloi në Bruksel të Belgjikës. I përmendëm këto, për të shpjeguar, sado përmbledhur, faktorët që mund të kenë ndikuar në formimin dhe edukimin e z.Sakip si qytetar, intelektual, publicist, humanist e aktivist shoqëror i shquar.

Më datë 11 dhjetor 2024, erdhi për të dhe një vlerësim i rëndësishëm publik, i cili nderonte veprimtarinë e gjithanshme të tij, në interes të komunitetit. Këtë vlerësim e bëri shoqata prestigjioze “Albanian Excellence”, e cila drejtohet nga gazetarja dhe aktivistja Flora Nikolla dhe publicisti e analisti Mentor Nazarko, që prej 12 vjetësh e zhvillon aktivitetin e saj në shërbim të komunitetit shqiptar të kudondodhur. “Albanian Excellence” i akordoi zotit Sakip Skepi certifikatën “Grand excsellence 2024”. Ky është një vlerësim plotësisht i merituar për aktivitetin e spikatur e 40-vjeçar të tij, në disa fusha njëkohësisht, si në publicistikë-gazetari, financa, politikë e komunitet.

Përmbajtja e kësaj certifikate dhe motivacioni i dekorimit për zotin Sakip ishte një sintezë e gjetur, si më poshtë: “ Si personalitet i botës shqiptare, i larguar kërthi në arratisjen spektakolare të vitit 1958, duke mbetur derë e hapur për shqiptarët dhe me radion 40-vjeçare “Jehona e Shqipes”, duke shërbyer si pikë referimi për medien ndërkombëtare mbi Shqipërinë e shqiptarët, duke ruajtur përherë vështrimin nga Dibra e tij.”

Certifikata iu dorëzua në një ceremoni të veçantë në mjediset e hotel “Plazza” në kryeqytet, në prani të shumë personaliteteve shqiptare nga të gjitha trojet tona, të cilët, gjithashtu, u vlerësuan me një certifikatë të tillë, në prani edhe të shumë të ftuarve nga ana e personaliteteve të vlerësuara.

Në këtë takim mbresëlënës, sallën e mbushur plot e elektrizoi këngëtari i shquar i trojeve shqiptare, z.Arif Vladi, i cili, interpretoi, siç di ai, këngën kushtuar Lam Skepit, babait të Sakipit. Sakipi, në këtë veprimtari vlerësuese e të veçantë në jetën e vet, shoqërohej nga Arif Vladi, bashkëshortja Anila, Lubjana Malaj, kushërira Dashuria Ferati Daci, unë, profesor Jordan Daci, mbesa gazetare Megi Iskurti, kushëriri jurist Sinan Skepi bashkë me bashkëshorten e tij Elvira Hasa- doktoreshë shkencash etj

KONTRIBUTI

Z.Sakip Skepi u lind në fshatin Blliçe, sipas dokumenteve shqiptare 28 prill 1953, por sipas dokumenteve belge më 2 prill 1953!

…. Në moshën 5 vjeç, në vitin 1958, bashkë me prindërit u largua nga Shqipëria (ikja ma e madhe në veri të Shqipërisë, gjithsej 26 veta ) dhe arritën në ish-Jugosllavi, në periferi të Shkupit. Aty filloi shkollën fillore, në gjuhë maqedone dhe tetëvjeçaren, në shkollën

Në nëntor të vitit 1966, arriti familjarisht në Bruksel. Aty, vazhdoi shkollën, ku mbaroi studimet për kontabilitet -financë! Pas një pune 10-vjeçare, në këtë fushë, iu drejtua specialitetit të sigurimeve me shkollë e punë. Si kreu këto studime, kaloi në punën që e drejton vetë, aty ku është dhe sot, në Real State.

Aktiviteti i tij shoqëror është i shumtë. Sakipi themeloi radion “Jehona e Shqipes”, me 20 shkurt 1986, të cilën e drejton dhe organizon edhe sot, transmetim për çdo të diel, me 15h-17h në valë FM! Kjo radio ka qenë dhe është zëri i atdhetarëve, i shqiptarëve në diasporë, që e duan atdheun, që e duan vendin e tyre, që e duan flamurin, gjuhën dhe kombësinë shqiptare. Radio “Jehona e Shqipes”, për 40 vjet e mbajti ndezur prushin e shqiptarisë.

Ndërkohë, nëpërmjet radios realizoi dhe shumë aktivitete të tjera.

Ka realizuar edhe bashkëpunimin për realizimin e filmit “Prill i Thyer”, në Korsikë të Francës, në tetor 1986, me regjisor Lirie Begeja, ku luajnë rreth 100 persona në role të ndryshme, kryesorë dhe episodikë. Ky film pati shumë sukses… Po me Lirie Begejën bashkëpunoi dhe për realizimin e filmit “Larg barbarëve”, që u realizua në vitin 1993.

Sakip Skepi ka dhe aktivitet politik të spikatur e të përhershëm, ndër të cilat do të përmendnim manifestimet për të drejtat e shqiptarëve në ish – Jugosllavi, në periudhën e vështirë të viteve 1980-90.

Gjithashtu, z.Skepi ka pasur dhe aktivitet humanitar të çmuar. Për herë të parë në Shqipëri ka ardhur më 12 maj 1991, me organizatën humanitare Franceze “Mjekët pa kufi”, me ç’rast solli ndihma humanitare, të cilat u shpërndanë në të gjithë spitalet e Shqipërisë. Organizata “Mjekët pa kufi”, në Shqipëri ka shërbyer falas për 7 vjet.

Në shtator të vitit 1992, Sakipi erdhi në Shqipëri me një organizatë belge të qytetit Sylli, me ç’rast solli shumë ndihma, të cilat u shpërndanë në veçanërisht në spitalin distrofik të Kombinatit dhe për Shoqatën e të Përndjekurve Politikë. Gjatë luftës në Kosovë, solli ndihma humanitare për refugjatët.

Aktivitete me gazetarë belg:

1. Përcjellja e zgjedhjeve të para pluraliste në Shqipëri më 19 mars 1992, dhe fitores së Partisë Demokratike.

2. Në qershor të vitit 1992, shkoi në Kosovë me gazetarët belg të gazetave “ Le Soir” dhe “De Standard”, më me emër në Belgjikë, për të përcjellë situatën policore në Kosovë.

3. Po në maj të vitit 1993, prapë u rikthye për gjendjen policore që ishte krijuar në Kosovë nga reprezaljet serbe.

4 Në qershor të vitit 1994, po me këta gazetarë erdhi në Shqipëri për të pa nga afër masakrën e Peshkëpisë, që kishte ndodhur. Pastaj, nga aty, kaloi në Maqedoni për të përcjellë evidentimin e popullsisë, që ishte aty, duke u interesuar për regjistrimin e shqiptarëve.

Sakipi, para dhe pas vitit 1990, ka pritur dhe ka përcjellë me shumë bujari, sedër e Z.Skepi ka nderuar grupet dhe këngëtarët e këngëtaret e para që trokitën në Belgjikë e Bruksel, pas shembjes së regjimit komunist, të cilët i ka sajdisur në mënyrën më të mirë të mundshme.

Pra, Sakip Skepi, si shqiptar i vërtetë, personifikimi i traditave të shkëlqyera dhe i burrërisë së një malësori patriot, si të thuash, ishte epiqendra e vizitorëve shqiptarë në Belgjikë, jo vetëm e dibranëve, të cilëve ju kushtonte vëmendjen maksimale dhe për të cilët vinte në dispozicion dhe bujarinë e tij , të trashëguar nga treva që i përket, nga krahina e vet, fisi dhe familja e Islam Skepit. Dera e babait të tij dhe e vetë Sakipit qe përherë e çelë dhe shtëpia e tij qe një odë e ngrohtë e mikpritjes tradicionale shqiptare.

Aktiviteti, veprimtaria dhe kontributi i zotit Sakip Skepi për çështjen atdhetare e shqiptare ka qenë i gjithanshëm, i vlerësuar dhe i njohur publikisht.

ANTIKOMUNIZMI

Lam (Islam) Skepi, një emër tingëllues, i përmendur dhe i veçantë jo vetëm në Çidhën e në Dibër, por dhe më gjerë. Thuaj Lam(Islam) Skepi dhe ke thënë shumë gjera: nacionalist e patriot, antikomunist i vendosur, burrë i zgjuar e me nuhatje të spikatur ideologjike e politike, i vëmendshëm për të mbrojtur veten dhe familjen e tij, sy patrembur në rreziqe, i sulmuar brutalisht, deri në dënime me burgosje nga regjimi komunist, njeri i sakrificës.

Lami ishte pinjoll i denjë i një fisi të shquar në Blliçe të Çidhnës, fisi në të cilin mund të përmendim Met Skepin e Xhemal Skepin(Të dy ish oficerë), Haxhi Skepin, Aranit Skepin- disa mandate kryetar i komunës Fushë-Alie, Sinan Skepin-jurist etj. etj.

Lamin e kishte lindur motra e Abas Agës(Abas RatkesFeratit) nga Ratket e Sllovës, halla e vjehrrit tim, Shefit Ferati. Bazë Ratkja ishte burrë shumë i përmendur jo vetëm në Sllovë, me pasuri dhe autoritet, ndaj i kishin vënë edhe mbiemrin e dytë “Aga”.

Babai i Lamit, Ismail Skepi, ishte atdhetar e patriot, si dhe renditej ndër burrat e njohur, të mençur e autoritar të Blliçes dhe Çidhnës. Gjithashtu, kishte miq të shtëpisë të shumënjohurin Halil Alia, i cili kishte për grua motrën e Lamit, si dhe kishte miqësi direkte dhe me familjen Xhilagës së Deshatit, njëri nga tre Oxhaqet historikë të Dibrës së Poshtme, ose të Dibrës së Vogël.

U lind më 20 prill 1920, në Blliçe, fshatin “Nderi i Kombit”, fshati i martirizuar nga regjimi komunist, ku disa burra janë pushkatuar e shumë të tjerë janë arrestuar dhe dënuar rëndë politikisht, për të ashtuquajturën “vënie në shërbim të UDB-së jugosllave” apo “Tradhti ndaj Atdheut!…”

Fëmijërinë e kaloi në vendlindje. Në vitet 50, të shekullit kaluar, regjimi komunist e arrestoi, e burgosi dhe dënoi me tre vite burg, të cilat nuk i kreu plotësisht, pasi përfitoi nga një amnisti. U lirua dhe u kthye në shtëpi.

Pastaj, regjimi gjakatar komunist e shpalli kulak, duke i hequr triskat e Frontit Demokratik, pra anëtarësinë në këtë organizatë politike e shoqërore të madhe e të vetme, levë e diktaturës, ku elementët nacionalistë përjashtoheshin si “Armiq të Partisë”, “Sabotatorë te Pushtetit Popullor”, “Bashkëpunëtorë me pushtuesit” etj.

Kështu, vetë Lami ndiqej e përndiqej nga strukturat e shtetit totalitar, nga Sigurimi i Shtetit dhe policia politike, gjithnjë si armik i atij regjimi. Sikur të mos mjaftonin këto dhe gjendja e mjeruar ekomomike e familjes së Lamit, dhe motra e tij rrezikonte të ndiqej e burgosej, ose të internohej, si gruaja e një “krimineli”(sipas regjimit), pas vrasjes së bashkëshortit të saj, nacionalistit të shquar Halil Alia, në Ujmisht të Kukësit.

I ndodhur në udhëkryq, pas gjithë këtyre vuajtjeve e denigrimeve politike dhe mbledhjes diskredituese e demaskimit publik që iu bë në fshat nga partia dhe Dega e Punëve të Brendshme, si mundësi të vetme shpëtimi vlerësoi arratisjen nga vendi i tij, të cilën e realizoi më 11 maj 1958 dhe që zgjati 24 orë, kur 26 persona të familjeve të Lam Skepit, Haxhi Skepit dhe Xhelal Xhilagës, të xhaxhait dhe mikut të tij, arritën të kapërcenin kufirin e Shqipërisë. Me këtë grup ishin edhe 3 plaka, 2 fëmijë 6 javësh dhe dy fëmijë të tjerë 5 vjeç, ndër to dhe vetë Sakipi 5-vjeçar.

Autoritet maqedonase, ku kaluan, i mbajtën një natë në fshatin Tanushë dhe pastaj i dërguan në burgun më famëkeq, të Idrizovës. Të gjithë u intervistuan nga shërbimi sekret maqedonas, ndërsa Lami jo. Por, Lami ju kërkoi haptas që, më mirë ta vrisnin ata, se sa ta rikthenin në Shqipëri, ku e priste dënimi kapital. Njëkohësisht, Lam Skepi, ju deklaroi, se ai nuk pranonte që të rekrutohej prej tyre.

Nga Maqedonia e ish Jugosllavisë u largua më 11 nëntor 1966, dhe u vendos për banim të përhershëm në Bruksel të Belgjikës, ku jetoi deri sa vdiq. Këtu, asnjëherë Lam Skepi nuk u muar me punë të “pista” e spiunazh, punoi për të mbajtur familjen dhe për të jetuar me djersë dhe me punë të ndershme.

Në kondita të reja, ky ishte një patriotizëm i kulluar, sepse Lami urrente dhe nuk e donte regjimin komunist, por e donte shumë atdheun e tij, Shqipërinë. Gjithashtu, asnjëherë vendlindjen nuk e hiqte nga zemra e nga mendja. Dashuria për to, gjithnjë ia kishte kallur zemrën e i kishte djegur shpirtin.

Shembjen e regjimit komunist, Lami e priti me shumë gëzim, sepse, më e pakta, i hapej kështu mundësia të vinte në Shqipëri, për t’u cmallur me vendin dhe komunitetin e vet. Ndaj, në vitet e fundit të pleqërisë erdhi për t’u çmallur me vendlindjen, për të vdekur e për t’u varrosur në fshatin Blliçe, më 14 mars 1994, Ditën e Verës, dhe u përcoll për në banesën e fundit me lot, dhimbje, respekt e mirënjohje nga i madh e i vogël, për karakterin e tij antikomunist, burrëror, atdhetar e patriotik. Burra si Lam Skepi vdesin vetëm fizikisht, sepse ata nuk vdesin asnjëherë për jetën, veprat dhe mirënjohjen e respektin në komunitetin e tij. Ai la pas djalin e vetëm, Sakipin, dhe tri vajza, të cilët kanë plot nipër e mbesa, të cilët i deshi aq shumë.

Sakipi, vazhdimisht, ka punuar për çështjen kombëtare shqiptare dhe mban lidhje të ngushta me fisin, farefisin dhe komunitetin e vendlindjen, si dhe me politikanë, gazetarë, kineastë, artistë dhe personalitete të larta shqiptare.

/Gazeta Panorama

Isha 15 vjeçe kur e pashë për herë të parë

UVIL ZAJMI/ Një histori e bukur dashurie, më shumë se romantike ka qenë ajo e ish-aviatorit, pastaj portierit të “Partizanit” legjendar, kombëtares, Mikel Jankut me Sandra Simon. Nga njohja, në moshë të re me gjimnazisten e “Petro Ninit”, bukuroshen, vajzën adoleshente, çasti, momenti kur u panë, u prezantuan, u takuan dhe puthja e parë. “Një lidhje pasionante, pa kushte e kufi. E tillë mbeti deri kur Mikeli u nda nga jeta”- shprehet Aleksandra për “Panorama”. Një çift shumë simpatik, kur i shihje së bashku.

Znj. Sandra, pak informacion për familjen tuaj?

Fillimisht familja ime ka banuar pranë kinema “Ali Demit”. Ishim katër fëmijë, dy motra e dy vëllezër. Unë më e para, pastaj Petraqi, Pirro dhe motra tjetër. Në fillim të viteve 60-të u transferuam te pallatet pas harkut jugor të stadiumit “Dinamo”, të ato ndërtesa, dy katëshe që janë edhe sot, me ballkone nga rruga.

Shumë afër, por nuk ka interes nga ju…

Sapo ishim sistemuar në ato ndërtesa, pra, banonim afër. Më përpara vinte pallati im, pastaj i Mikelit. Shkak që u njohëm, u bë Efigjeni, motra e tij. Ishim nxënëse te “Petro Nini-Luarasi” në klasë paralele. Mikeli na shihte kur ktheheshim bashkë me Efin nga shkolla, por unë nuk e njihja dhe nuk i kisha dhënë rëndësi.

Cili është momenti që u njohët?

Si banore të reja, një ditë Efigjeni më fton, eja në shtëpi, të njiheshim më shumë edhe si komshinj. 15 vjeç e gjysmë isha kur e njoha e pashë për herë të parë Mikelin. Bashkë me njerëzit e familjes, 6 fëmijë, katër djem e dy vajza. Mbiemër i njohur, i ati ishte diplomuar në Rumani. Mikeli ishte më i madhi, Xhili, Agimi, Vladimiri dhe dy motrat. Më ftonin gjithmonë të shkoja, më kishin pëlqyer si shoqen e vajzës. Kështu nisa ta frekuentoja gjithmonë e më shumë miqësinë, shtëpinë e tyre.

Sa informacion kishit për të riun Janku?

Djalë simpatik, shumë i sjellshëm në ato fillime. Nuk e dija, madje aty jam informuar se kishte studiuar në Bashkimin Sovjetik, kishte qenë i pari i shkollës, se kishte mbaruar me medalje e artë, për aviator. Pastaj karriera si futbollist, sapo kishte nisur të merrte famë, si portier i “Partizanit”. Luanim me letra, ngrinte sytë, më shihte, më linte të fitoja. Si njerëzit atëherë që ishin shumë të pastër. Kujtoj një mbrëmje, shtator ka qenë, vitit 1962, Mikeli sapo ishte kthyer nga Suedia, me “Partizanin”, i kishte mbetur valixhja në një aeroport, e kishin ngatërruar, diçka e tillë. Ishin shqetësuar në familje.

Shumë shpejt së bashku, fillimisht fshehurazi

Ajo ka qenë një dashuri e shpejtë, dhe tejet pasionante për ne të dy. Një vit të dashuruar, telefon nuk kishte që të komunikoje dhe me Efin ai më sillte letra, ku do të takoheshim fshehurazi. Një herë në javë ne nxënësit shkonim bënim, punën praktike, në Kombinat dhe aty dilja nga dera e pasme, e takoja Mikelin. Vinte me autobuz. Ose ndodhte kur Efi më lajmëronte, e prisja te hyrja kur kthehej nga stërvitja.

Për të ardhur, te ajo mbrëmje e paharruar

Ishte i grumbulluar, e pashë që po vinte. Zbrita me vrap, aty poshtë, nën shkallë u takuam, më përqafoi dhe më puthi. Kjo ishte puthja e parë. Atë natë nuk më zuri gjumi. Ëndërroja, fantazoja, e tillë ishte edhe mosha.

Sandra, një letër, dhe shumë sekrete

Në Shkodër, gjatë një ndeshjeje, Mikeli dëmtohet rëndë, e kanë sjellë gati pa ndjenja. Ismail Feta, mjeku i gjithë sportistëve, njeri jashtëzakonshëm, ndërhyri për mjekimin, shërimin e tij. Gjatë kohës që ishte në spital më dërgoi një letër me Efin, ishim në dashuri. Unë u futa në banjo për ta lexuar. Mami e kuptoi, dhe me thotë “çfarë po bën aty? Nuk i tregova, por ajo diçka kuptonte.

Një dashuri me admirues skuadra, futbollistë.

Dashurinë tonë e dinin lojtarët e “Partizanit”, të kombëtares. Deri kur na zbuluan. Te unë e morën vesh më vonë. Babait tim i tha Gudari një mik i tij. Mendoni, isha gjimnaziste, nxënëse e mirë, në vit të dytë. Në shkollë kishte vajza të bukura, që ishin më të mëdha se unë, por mjaft prej tyre ishin të fejuara, ashtu siç fejoheshin asokohe. Kujtoj Ana e Petrit Qëndron.

Dy njohje paralele në klasë e në fushë

Me Vera Kapon isha në një klasë, në një bankë. Kur ajo u fejua me Mehdi Bushatin, dhe unë me Mikelin ishim gjimnaziste. Shoqe ne, shumë shokë edhe të fejuarit tonë. Mehdiu futbollist i njohur i “Dinamos”, po kështu edhe Mikeli i “Partizanit”. Të dy bashkë edhe në kombëtare. Në stadium me Verën shkonim kur luante Partizani-Dinamo.

Në pritje, gjithmonë pas Mazrekut, Bellovës

Pas ndeshjes, të cilën e ndiqja në radio, me zërin e Anton Mazrekut, Ismet Bellovës, rrija e prisja në ballkoni deri sa të vinte. Mikeli do kalonte njëherë, poshtë ballkonit tim pastaj do të shkonte në shtëpinë e tij. Shumë i thjeshtë, gjithmonë i shoqëruar nga ai grup i zakonshëm tifozësh. Edhe kur kishte humbur i njëjti ritual. Zbrisja e takoja, shkonim në shtëpinë e tij, qëndronim pa aty, dhe më pas dilnim.

Fejesa, nuk ju ndalon as mosha?

Kur shkoi në Hanoi më 1963, tashmë dashuria jonë ishte bërë e njohur. E dinin edhe të afërmit e tij, që Mikeli ishte dashuruar me një nxënëse te “Petro Nini”. Pas kthimit nga Hanoi, ku kishte spikatur, kishin marrë medaljen e argjendë unë isha 17-vjec, shpallëm fejesën, muaji shkurt 1964 ka qenë. Vajtëm te familja e Mikelit, prenë fjalën, më uruan. Thoma Nano, ishte garanti që u fut në mes dashurisë sonë. Babai im e donte shumë Mikelin, dhe nganjëherë kur mërzitej, rrëmbehej, unë i thosha Mikelit anglisht, foli, se vetëm po ti fliste Mikeli ai qetësohej. Mikeli ishte djalë i kulturuar.

Një ndeshje me një protagonsit dhe shumë jehonë

Ka qenë tetor 1965, Është ndeshja që u fol, se u shemb stadiumi. E kam ndjekur në radio. Pasi mbaroi ndeshja, prit e prit, më thoshte mami do bëhesh me zemër. Ishim të fejuar, kisha merak, çfarë mund të kishte ndodhur, kur nga tufa njerëzish që kishin dalë nga stadiumi “Qemal Stafa”, duke kaluar dëgjoja që bërtisnin rrugës:”Janku, Janku”, Nuk durova zbrita morra rrugën dhe te pallatet Moskate, shoh Mikelin, të cilin njërëzit e hidhnin përpjetë. Me dallon mua dhe ashtu siç ishte, aty pranë qëlloi një makinë, hapi derën e saj u fut brenda duke më tërhequr edhe mua. Atë natë shkuam në Shtëpinë Qendrore për të festuar. Partizani kishte fituar 1-0 me “17 Nëntorin”, dhe Mikeli kishte qenë heroi i takimit

Vitet e fejesës, çfarë kujtoni nga ajo kohë?

Ajo ka qenë një periudhë shumë e bukur. Kudo bashkë, në plazh, çfarë kënaqësie. Shëtitjet në breg të detit, Mikeli njihej, i flisni të gjithë, unë e re, dashuria jonë i tërhiqte vëmendjen. Pastaj mbrëmjet, kërcimet në pistën e Turizmit, me orkestrën e njohur durrsake. Gjatë verës, pas stërvitjes shkonim në kinema verore, në orët e vona, në shfaqje artistike. Pëlqenim filmat e Kinostudios, me aktorët tanë, por edhe ta të huaj, ndër to edhe ata rusë, se Mikeli kuptonte gjuhën. I komentonim më pas me pasion. Edhe teatrin e frekuentonim, sepse aktorët I kishim shumë miq. Shpesh, pas shfaqjes, kur takoheshim, më shumë flitej për futboll se për pjesën teatrale.

Keni dy momente që i referohen Gjermanisë Perëndimore.

Po, e para shtator 1964. Pas barazimit 0-0 në Tiranë me Këlnin, u organizua një mbrëmje, ku ishin të gjithë, lojtarë, drejtues të ekipit gjerman dhe zyrtarë të klubit, futbollistët e Partizanit, familjarët e tyre. Ajo u bë në Shtëpinë Qendrore të Oficerëve te Rruga e Kavajës. Të gjithë bashkë, jemi dëfryer deri në mëngjes, çka i habiti gjermanët. Është kërcyer, kënduar e pirë pa fund. Tjetrën e kam, kur si zakonisht i përcillnim, i prisnim kur shkonin e ktheheshin nga jashtë shtetit. Kur erdhën nga Gjermania, 1967, muaji prill isha shtatzënë. Kur më pa në aeroport, u emocionua shumë. Jo vetëm ai por të gjithë, kujtoj Alfred Kazanzhiun, kryetarin e federatës së futbollit që erdhi më takoi.

Te Vollga, muzikë dhe kërcim argëtues.

Mikeli kërcente shumë bukur. Te Vollga, pas ndeshjeve, aty festonim, të shtunën, apo të dielën në darkë. Kishim veshje të bukur, këpucën, fustanin, për faktin se sportistët, artistët dilnin disa herë jashtë shtetit, kishin privilegje. Fillonte valsi, tre, katër të tilla i kërceja unë me Mikelin. Nuk çohej asnjë çift tjetër, na shihnin ne të dyve, shijonin kërcimin tonë. Edhe orkestra e dinte, ka ardhur Sandra me Mikelin, dhe muzika ishte vetëm për ne. Por edhe te Kisha e Shën Prokopit, te lulishtja e njohur në periudhë vere, shkonim me Rebekën dhe Panajotin më shumë.

Miqësia me sportistë ….

Kujtoj se sportistët në përgjithësi kishin shumë miqësi dhe të bukur. Kur fitonin kampionatin, o ndonjë trofe, jo vetëm futbolli, por edhe në sporte të tjera, mblidheshim për të festuar. Argëtoheshim me muzikë, humor një afërsi e sinqertë me njëri-tjetrin, një shoqëri shumë shumë njerëzore e pastër. Sportistë, drejtues, trajnerë, si Njazi Lleshi, Mico Papadhopulli, Panajot Pano, Muhamet Përmeti, e të tjerë. Organizonim mbrëmje më orkestër, gjatë të cilave kërcenim, këndonim. Po kështu edhe për datë lindje, përvjetorë, kudo bashkë, në gëzime, hidhërime.

….dhe artistë të njohur

Sopranoja Luiza Papa më donte shumë, nuk ma lëshonte dorën. Tejet solare, kujtoj se fliste, i tregonte shumë bukur gjërat. Grua fisnike, kishte dicka të vecantë. Bashkë me bashkëshortin, tenorin e njohur Gaqo Cako, shkonim e vinim, krijuan një afërsi. Po kështu edhe me kompozitorin e paharruar Kujtim Laron, e kishim në një hyrje, takoheshin në darkë, pinte cigare me gruan, Lilin e mrekullueshme. Shtroheshim në shtëpinë tonë apo të tyre dhe, Kujtimi i binte në piano disa pjesëve muzikore, këndonim edhe ne. Gjithmonë Mikeli e pyeste për muzikën e filmit “Lulëkuqe mbi mure, si e kishte kompozuar atë muzikë aq të bukur. Po kështu edhe me këngëtarin e madh Mentor Xhemali, e kishim pranë, banonte afër nesh. Edhe miqësia me artistin Skënder Sallaku, gruan e tij.

Kthehemi pak tek futbolli, është një humbje, që ka reagim të ashpër?

Viti 1966, kur humbën një ndeshje finale 2-1 me “17 Nëntorin”, Petrit Dumja jep urdhër dhe skuadrën e dërguan direkt në Durrës. Unë e prisja si zakonisht të vinte poshtë ballkonit, kur shoh të kalojë autobusi i klubit dhe ai ma bën me dorë por, nuk kuptova asgjë. Prit, prit të vinte, ai i kishte dërguar në konvaleshencë. Shansi im që ata kaluan, para pallatit që i pashë.

Ka reagim pak ndryshe nga ju që i befason të gjithë?

Nuk mund të rrija pa e takuar Mikelin. Të nesërmen, me një shok të tij, me tren, shkoj në Konvaleshencë, te Plepat. Sapo kishin dalë nga mbledhja, trajneri Rexhep Spahiu u habit kur më pa. “Pse ke ardhur”-më pyeti?. U bëra merak i përgjigjem. Mbrëmë janë mbledhur tërë gratë e futbollistëve e kanë bërë grevë”- i them. Profesori dhe disa që ishin aty e morën seriozisht. Në Tiranë, u kthyem të gjithë me autobuzin e klubit.

Si e përjetonit dashurinë, nisur nga disa kushtëzime?

Dashuria jonë ka qenë e kushtëzuar, kondicionuar edhe nga grumbullimet e gjata. Ka ndodhur që kemi qëndruar edhe më shumë se një muaj pa u parë. Kishte raste, kur i grumbullonin që të martën, varej çfarë ndeshje kishin. Grumbullimet zakonisht në Durrës, në klub, te reparti i Diko Zeqos, në periferi të Tiranës. Mezi e prisnim që të mbaronte ndeshja, ose grumbullimi. Apo kur shkonin në Korçë, fazë përgatitore, muaji korrik, kishte raste që shkoja edhe unë, se në Korçë kisha hallat e mamait, dhe qëndroja atje. Ose kur ishte në Kinë, Hanoi vetmi pa fund dhe për kohë të gjatë. Ato ishin të vetmet momente që na ndanin.

Ka një parfum me famë për ju?

Kur vinte nga jashtë shtetit, më sillte gjërat më të bukura, pa ja treguar askujt që të mos i kishte njeri dhe të mos i vinte në pozitë. Dhe unë gjithmonë jam veshur bukur, por asnjëherë më ekzagjerim. Rrallë diçka për vete, çdo gjë e kishte për mua. Po t’i thosha sa e bukur është kjo, herës tjetër ai do ma sillte. Kujtoj kur erdhi nga Kina dhe menjëherë shkuan në Bullgari, edhe pse ishim, të dashuruar më solli një pako mua, pa i treguar as prindërve të tij. Kjo edhe kur familjet nuk e dinin ende lidhjen tonë. Kujtoj një parfum, nga Këlni, ku ishte fabrika e famshme, e njohur për kolonjat.

Një dasmë pa shumë zhurmë

E vendosëm që martesën të mos e bënim të madhe, as me zhurmë, por në familje. Dasmën e kemi bërë në apartamentin te pallati në Rrugën e Durrësit që i kishin dhënë Mikelit. Aty kam ardhur nuse. 17 korrik 1966, ka qenë ishim të dy familjet, të afërm, shokë, miq, futbollistë, plot njerëz. E mobiluam shtëpinë, u krijua një mjedis i bukur, ishim të lumtur, madje unë vazhdoj të banoj ende aty. Kam kujtime pafund që nuk mund të ndahem.

Sa e ndiqje Sandra, kur ai luante?

Nisa edhe unë të bëhem tifoze. Kjo më shumë kur Mikeli, luante, e ndiqja nga radioja, jo në stadium. Ndeshjet nuk transmetoheshin në televizor nga Tvsh, pasi dhe pak televizorë kishte. Mbetej vetëm kureshtja, fitoi ‘Partizani’?

Po stadiumin e frekuentonit?

Vetëm në takime ndërkombëtare. Me shkrimtarin Nonda Bulka, ndeshjen Partizani-Torino, e kemi ndjekur nga tribuna, me biletat që na i siguroi Mikeli. Kam një moment kur një fotograf na fiksoi duke u përqafuar me Nondën, kur Partizani shënoi golin e fitores. Në ato vite ne jetonim te pallati i oficerëve të Rruga e Durrësit dhe me Nondën ishim komshi. Kishte televizor ia kishte sjellë një motër nga Amerika. Na thërriste për të ndjekur programet e Rai-t, Sanremon, Canzonisiman, ndonjë film. “E shikon këtë bibliotekën më thoshte, nuk ma ka mësuar televizori”. Vetëm me Sterjo Spasen kishte miqësi, e vlerësonte.

Marrëdhëniet në familje, si i përjetonit një rezultat sportiv?

Asnjëherë të ndodhte që Mikeli të reflektonte mërzitje në shtëpi pas një ndeshjeje, aq më shumë para meje. Kurrë të më transmetonte problemet, shqetësimet e skuadrës, klubit, humbjen, përkundrazi, vetëm dashuri përcillte tek unë, më respektonte shumë. Edhe kur drejtonte sportin në klub e zyrtar ministri, ishte shumë i logjikshëm, i arsyeshëm me vartësit, sportistët, i kujdesshëm veçanërisht me mua.

Pak më sipër më përmendët një emër, Panajot Pano

Panajotin e donte, kishin shumë miqësi. Njeri dhe lojtar i mirë. Mikeli e adhuronte. Bashkë në plazhe, familje. Kur ndërroi jetë, na merr në telefon Fatmir Frashëri:” Mikel e di që ka vdekur Panajoti? Jo i thotë Mikeli. Me shpejtësi morëm Amerikën, ku ai kishte vajtur te vajza. Folëm me Rebekën, një fatkeqësi e madhe. Pastaj ceremonia e varrimit, pasi sollën trupin në Tiranë. Për Panajotin Mikeli kishte një vlerësim shumë të madh.

Ka një komunikim tjetër për ju?

Televizioni, radioja, janë një tjetër pjesë e jetës sonë, një tjetër dashuri e tij, por gjithmonë pas meje. E ndiqja në radio kur bënte komentin me Ahmet Shqarrin, kthehej vonë në shtëpi. Një miqësi e jona ishte edhe me gazetarin Vladimir Grillo, kur Mikeli nisi si opinionist në televizion. Me Violën, gruan e Ladit, këndonin bukur këngët ruse. Kishte vizion, lexonte, por kur kthehej, gjithmonë më pyeste, e priste, e vlerësonte mendimin tim.

Fëmijët, tjetër dashuri për Sandrën e Mikelin

Djali Albano ishte fëmija e parë, lindi me 13 gusht 1967. Pak ndoqi rrugën e Mikelit si futbollist me Partizanin, por jo portier. Me profesion inxhinier vazhdoi një tjetër karrierë si arbitër futbolli. Mikeli e ndiqte, por shumë i rezervuar në komente edhe kur i duhej të jepte opinion në televizor. Kishte raporte të mira, diskutonin, por asnjëherë të debatonin pas ndeshjeve. Tashmë ka jetën familjare, i martuar me fëmijë. Pastaj vajza, Joli, që ka qenë shumë e lidhur me të atin.

Ndarja, një pabesi e madhe e jetës?

Nuk e priste askush, pasi ishte aktiv, donte ta jetonte çdo çast të jetës. Pas një shqetësimi, ndërhyrjes kirurgjikale, situata u përmirësua, ishte i lumtur. Por pas përkeqësimit të dytë, mjekët nuk i dhanë shpresë. Ashtu u largua, pa thënë asnjë fjalë, në heshtje, pa shqetësuar askënd. E trishtuar për të gjithë.

Një kujtim me vlerë, për ta pasur gjithmonë pranë

Kur Mikeli ndërroi jetë, vajza Joli sapo kishte lindur fëmijën e saj. Atë natë vjen e më thotë mami, orën e babit veja në dorë. Dhe ashtu vepruam. Duke qenë i sëmurë, e pata harruar që syzet dhe unazën ia kishim hequr, dhe që ia kishim lënë. Pas dy-tre javëve se si hapa një kuti, shoh unzën e tij. Shtanga. Do ta mbaja unë tashmë dhe sa herë kemi ndonjë event, me fëmijët, të afërm e ve atë, sepse më duket sikur me atë unazën, ai është prezent. Edhe shënimet e fundit siç i ka lënë, nuk ia kam prekur. Aty para televizorit, ku i mbante i ka.

Znj. Sandra, në mbyllje, ka një moment dashurie të munguar?

Në çdo rrugë, rrugicë të Tiranës kudo ku kaloja, zbrisja nga autobusi, më njihnin, o gruaja e Mikel Jankut më thërrisnin. Edhe tani ashtu më njohin, më nderojnë. Merak e kishte, gjithmonë më thoshte me shaka: “Sandra, dua të bëj një fluturim me avion, ku të jemi vetëm ne të dy, unë piloti dhe ti asistentja ime. Nuk e realizoi. Mikeli ishte i kulturuar, familjar, korrekt, gjithmonë e më tepër më mungon sot.

/Gazeta Panorama

AT GJERGJ FISHTA N’ AMERIKË,

dhe çeshtja e perparimit në Shqipni.

           (Dokumenti i pabotuem origjinal asht në Arkivin e Shtetit Tiranë.)

Janë tre muej që At Gjergj Fishta O.F.M., Françeskan dhe Deputet në Këshillin Kombtar, gjindet n’Amerikë, e shumë kush nder Shqiptarë të ktûshem, qi endé s’kanë pasë rasë me u pjekë me Tê, janë interresue të dijnë qellimin e t’ardhunit të Tij në Botën e rè – n’Amerikë.

At Fishta i trembej coptimit të trojeve shqiptare, simbas interesave të grupeve politike, që lirinë e pamvarsinë e kishin kthye në një “vlerë” për nevojat e tyne, dhe jo për të mirën e Shqiptarve.

Edhé né të redaksisë së “Diellit” na ká rá me kênë të pvetun mbi ketë çeshtje; prandej, tue u ndollë në këto ditë At Gjergj Fishta këtû në Boston: Mbasi edhè ndjesi miqsore të kahershme e njëmori idealesh kulture e perparimi e lidhin me Kryetarin e Federatës “Vatra”, z. Faik Konitzen: Muerme rasen, njëditë që edhe në Redaksinë tonë, t’a pyesim familjarisht, se cili ishte qellimi, qi e kishte sjellë e prue këtû në ket dhé?

• E qe se shka na u pergjegjë Deputeti i Shkodrës, mbasi formalisht na deklaroj njëherë mâ perpara, se s’kishte kurrnjë misjon zyrtar prej anës së Qeverisë s’onë Shqiptare: “- Po m’vjen fort mirë, na tha, që po ma lypni ketë fjalë, pse kështu tash po m’bjenë rasa t’ju flas edhé mbi do çeshtje, që âsht mirë t’i dijnë Shqiptarët e Amerikës e sidomos, të Federatës “Vatra”.”

Fjala e At Gjergj Fishtës:

“Shqipnija, si dihet, sot âsht e lirë. Shka para këtyne pêsmëdhetë vjetve per né do t’ishte kênë teper anderr me e pasë pa, sot po e shofim të realizueme. Na sot kemi një Parlament t’onin, një Qeveri t’onen e një Këshill të Naltë Regjencet, që pervetson në vedi sovranitetin dhe pamvarsinë e Popullit Shqiptar. E as nuk ká mâ turqë në Shqipni, as grekë, as serbë, as italjânë: Ká vetëm Shqiptarë të lirë! Triumfi i idealit t’onë – I Françeskânve të Shqipnisë. Të tanë kombi e di, po, se me sa ndergjegje Françeskântë Shqiptarë janë mundue t’a kryejnë detyrën e vet ndaj Atdheut, në daçi me mjete kulturale, në daçi tue marrë pjesë aktive nder të gjitha levizjet kombtare per lirinë e Atdheut.

Endé qet avull gjaku i Françeskanit Shqiptar atjé në Kosovë, qi nëper bajoneta të sllavit ju bâ flij Atdheut! Por liria e pamvarsia e një shtetit nder kombe të qytetnueme nuk janë per këta, që ndonjë njeri ase ndonjë kastë e shtetit mund të losë me fatin e popullit si të duen, pa kontroll të tjerve; shka ndollë ndër shtete autokrate e despotike sidomos kombet barbare: Por per t’i sjellë të maren popullit, tuj e bâmë me perparue materjalisht e moralisht. Prandej, tue kênë se e mara e perparimi i një populli rrjedhin prej gjêjes së tij ekonomike e prej shkalles së zhvillimit të mendjes së tij, merret vesht mirë fillit, se prej një populli të qytetnuem, posë se i lirë politikisht, lypet që ai të jetë i lirë edhe ekonomikisht, e që qytetasit e tij të ndollin në një shkallë kulture të mjaftuehsme, për me dijtë me krye detyrat me ndergjegje e me perdorue tagret me kohë, me vend, me mënyrë; si edhé me pasë aq zotsi, sa me u bâ ballë si duhet e sa duhet nevojave të reja të jetës, në të vuemit e të cilave rrin perparimi i popujve të qytetnuem. Si shifet, prá, prej shkallës së kulturës së një populli mvaret e gjithë jeta e tij politike e ekonomike, si edhe i gjithë perparimi i tij.

Tash unë po pyes Zotnin t’uej; Populli Shqiptar, që sot politikisht âsht i lirë e i pamvarun, a ka një shkallë kulture aq të naltë sa me i kuptue si duhet e sa duhet detyrat e veta?

Puna e tij a prodhon aq sa lypet per me jetue mirë e pa u bâ ky robi i huej ekonomikisht? N’ atë shkallë kulture, n’të cilën gjindet sot shqiptari a âsht pernjimend i zoti  të perparojë? Kur të vemë oroe, se sot per sot në Shqipni, pa kênë caktue endé kufijtë e sajë e tue u dijtë, se pa një Qeveri të vendasve shteti s’mund të ketë kredi perjashta e me vue oroe, po tham, se në pêsë javë mund të ndrrohen pesë Ministri: se shqiptarët, të cilët perpara u vritshin kokrra-kokrra, sot vriten çeta – çeta e jo, si motit, per pikë nderit a erzit, por per katër kamë të “kolltukut” të njanit a të tjetrit Minister a Deputet të kombit: bakajt, hamajt, matrapazat, teneqexhi, kallajxhi, analfabetë gjithfarësh, mund të vênë sŷnin me u ngjitë nder zyret edhé ma të naltat e Shtetit: se ushtria e jonë – mbrojtja e jetës kombtare – mund të lëshohet nder duer oficierash, qi, para këtyne dhetë vjetve kanë vra e pre, e vjerrë, e djegë, e pjekë shqiptarët, për arsye qi këta lypshin lirin’ e jetën kombtare; se nder zyre të financave tona mund t’u jepet punë edhe atyne mehmurve, qi kohen e kalueme kanë mujtë të jenë têja, a ma mirë me thanë, rrenimi i financave të një Shteti të huej: Kështu edhe kur të merret parasyshë, se edhe sot Shqiptari, me gjithë liri e pamvarsi të veten, han bukë thatë e bishta purrijsh, si perpara: Se Qeverija s’ka kenë e zoja as me çilë kund një pash rrugë të re, as me meremetue kund një pash aso rrugash, që na i lanë ushtritë e hueja: se taksa daganore mund të mos vehet mbas interresave të gjalla të kombit, due me thânë, mbas peprarimit të bujqësisë, të tregtisë, t’indrustrisë e mbas natyret të perpjekunave tona me Shtete të hueja, por mbas nevojës së kashës së Financave, sa per të mbajtë në kamë zyret me rroga àr, të cilat zyre, masandej, mund do të jenë të hapuna, ndoshta jo aq mbas nevojave të Shtetit, sa mbas numurit të kushrijve, miqve e të dashamirve të ministrave e të nëpunsave të naltë të tyne, mjerisht duhet me thânë, se populli Shqiptar s’ká as kuptimin e as ndergjegjen e vertetë të lirisë politike individuale e kolektive; s’ká zotsinë e mjaftueshme, per me mbajtë pamvarsinë ekonomike të veten, e se prandej, as gjindet në një shkallë kulture aq të naltë, sa me sigurue perparimin e vet, pa të cilat veti një popull as mund të jetojë e as s’duhet të jetojë si shtet i pamvarun.

• Atëherë, mbas fjalve të Zotnisë s’Uej, i thame Deputetit të Shkodres, Populli Shqiptar as mujka me jetue, as u dashka që të jetojë i pamvarun?

– Un nuk e thashë ketë fjalë, na u pergjegjë; por fundi aty del.

Si janë njerzit e punët në Shqipni, sot per sot kurrkush s’ja shef hajrin pamvarsisë së Shtetit Shqiptar, perposë zyrtarësh e parlamentarësh.       E po, a per të mbajtë me rroga àr nja tri a katërmijë zyrtarë, të cilët, jo se janë, por mbas mentalitetit, qi frymzon njerzit e punët në Shqipni, mund do t’ ishin edhe asish, që kanë mujtë me vra njerëz me pare: që kanë mujtë me vra bujqit per t’ju pushtue tokën: që kanë pushtue tokët “miris”; që per interresa të veta, per një “qifllik”, per një “titull”, do t’ishin gati të pshtyejnë n’Atdhé e n’ndijesitë mâ shêjta të jetës: vetëm për me mbrojtë, po thom, me rroga àr këta tri a katër mijë zyrtarë, Populli Shqiptar do të livroj tokën, do të bâjnë tregun, do të punojnë zanatin, do të marrë shtegun e të kalojë mal e dèt’ e të vijë n’Amerikë, të rreshket me natë e ditë në zjarm të fabrikave!

Një pamvarësi këso dore mund të hyjnë në punë, ndoshta, në Zanzibar, në Marok, në Turki, por jo në Shqipni!

Po s’perparoj Populli Shqiptar moralisht e materjalisht, né pamvarsija s’na duhet asgjâ.

Lirim, Pamvarsi, Qeveri, Parlament, Këshill’ i Naltë e s’di shka tjeter s’mund të kenë farë kuptimit per né, déri që populli mos të vêhet n’at shêj vendit që të perparojë; janë një lojë fjalësh, per të mbajtë popullin n’errsinë per dobi të do njerzve që kuptojnë Qeveri, por jo Atdhé. E ndoshta, shi per ketë punë i ngrati Populli Shqyptar, megjithse paguen tash dy vjet shtadhetenandë Deputetë, s’ka endé një statut, s’ka endé një formë politike të caktueme të shtetit të vet, e âsht i ngushtuem të mbahet per një ligjë ibride qi s’ âsht ekspresjoni i shpirtit të tij e që kurrsesi s’mund të perkojnë me nevojat t’jetës së qytetnueme të sotme.

Por, në tjeter anë, kur të vêmë oroe ushtarët Shqiptar, të cilltë, per kah dishiplina, per kah shpirti marcial e sjellje n’ushtrime, mund të percaktohen me ushtar t’ushtrive mâ të para t’ Europës:

Kur të vêmë oroe oficerat e rìj të tonët (pa)nderlikim besimit që, janë rritë me ndijesi kombtare e ushtrue nên dishiplinë të shkollave ushtarake të do kombeve qi trimnin e burrnin i kanë zanat, janë gati të bajnë flij per të mirën e Atdheut, jo vetëm vedin, por edhe shtëpijat e fshatet e veta: kur të vênë n’oroe prap zyrtarët e rìj tonë, që edhé këta rritë me ndijesi kombtare e frymzue me dashtni Atdhetare, jo vetëm që kanë kompetencen e punës, por edhé kuptojnë në të gjithë hapsinën e vet detyrën e nderen e zyreve adminstrative: e sidomos, kur të marrin parasyshë ndigjesen e popullit, që bân, sado që dron se djersa e tij derdhet kot nepër mejhana sidomos, të Tiranës, e nep djelmët e vet ushtarë, sado që shef se s’po i mbesin perballë t’anmikut në kufi t’Atdheut, por ferrave e shkurreve mbrenda Shqipnijet perballë të vllazenve të vet, tue luftue per shkas t’ambicjoneve të poshtme të do zyrtarve, që janë bâ “shqiptar” qyshëse kanë dalë rrogat àr e që kanë kênë, janë e kanë me kênë gjithmonë ekspresjoni i regresit e i barbarisë azjatike: pse ujku ndron qymen, por jo vesin: tuj marrë parasyshë, po thonë këto fakte, do të thonë edhe që Populli Shqiptar jo veç, se mund të jetojë, por se do të jetojë i Pamvarun.

Gjallnija e shpirtit Shqiptar âsht veshkë e jo tha: e kanë veshkë mentalitetet e hueja, që, si bimë parasite në një landë, janë shartue në tê perdhuni; prandej, po mujtem na me i krekcue me kohë këto mentalitete t’hueja–këto gallica parasite t’shpirtit Shqiptar, pamvarsija, sovraniteti e jeta kombtare e Popullit Shqiptar janë të sigurueme pergjithmonë.

• Jemi kryekput një mendimit me Ju “Uratë”; por si thoni Ju, se mund të pastrohet psikja e popullit Shqiptar prej mentaliteteve të hueja, para se të na i pertrihet ndonjë rrezik jetës sonë kombtare e politike? E pvetem atëherë At Gjergj Fishtën, i cili na u pergjegjë këso dore:

– Mbas mendimit tem kishe me thânë, se puna ma e parë që do të bajnë Shqiptarët, per me pshtue kombin prej rrezikut, qi i kercnohet per shkak të ndryshimit të mentaliteteve âsht ky: mos me lanë të kenë dorë në Qeveri e n’adminstratë të gjithë ata Shqiptarë qi kanë kenë edukue mbas mentalitetit sidomos të Stambollit, t’Athinës e të Venedikut; pse, tue kenë këto tre qytete tri qendra të daluna mifshliz, këto s’kanë zotsinë t’a rrisin menden e nierit mbas ekzigjencave të kohve e të vendit, por vetem mbas andrravet të një lumnisë së kalueme: prandej kultura e këtyne qytetasve s’ká mujtë të formoj qytetas me ndijesi si e lypë nevoja e Atdheut, por kanë trajtue, individë të dhanun me mish e me shpirt mbas atyne popujsh, qi motit paten krijue këto tri kultura, aq sa me mrrijtë me u quejtë me emna të tyne e me lakmue me u bâ robt’ e tyne.”

Shenim F.R.: Plot 100 vjetë! Dokumenti origjinal i perket vitit 1924.

Një gjendje shumë e ngjashme me të sotmen (Dhetor 2024.)

Melbourne, Dhetor 2024.