Ramleh, 13.V.1953

I dashuni mik, Miftar Spahija.

Letrën t’uej me 27 të muejit të kaluem e kam marrë. Faleminderës shumë për tê.

Pjesa e parë, gjithë afsh atdhedashunije e drejtmendimi më ka mallëngjyem. S’âsht e para herë qi këndoj shkrime të këtilla prej Jush: nji raport të gjatë qi i keni pasë dërguem dikur prej Greqije Kol. Hysejn Selmanit e ruej un n’arkivën t’eme. Çëmimi qi kam pasun për jue në Shqipní më ka dalë krejt i ligjuem.

Por un, ksi shtegu nemose, këtu due me u marrë vetëm me punën e gjuhës. Qysh’i ri, në gjithë jetën t’eme kam ndiem nji shijë të veçantë në studimin e ksaj. Âsht kjo, gjuh’e jonë, qi më ka shtŷmë me këndue edhe shumë vepra gjuhsije të përgjithëshme e me nxânë gjuhë të hueja, jo aqë nga pikpamja praktike sa nga ajo e gramatikës, me gjithë qi në jetë val meglio la pratica che la grammatica thotë Italiani.

Tue mos pasun nji tribunë për të rrahun probleme shkencore, gjuhe e historije si na përkasin sidomos, ashtu si Juve i kam qênë lutun edhe tjetërkujt qi t’a shqyrtonte me kujdes “Abetarin” t’em e të më kumtonte përfundimet kritike të tija, qi do t’i pritsha me gzim. Deri tash, Ju jeni i pari qi e keni bâmë këtë shërbim, madje më pëlqen me thânë, qi e keni filluem. Kam folë mjaft n’atë vepër të vogël mbi rândsin’e punimit për formimin e nji gjuhe kombtare, e me gjithë këtê më duket sikur s’kam thânë kurrgjâ, aq’e madhe âsht bâmë kjo nevojë në shpirtin t’em. Por s’po e ngjas këtë bisedë, se me Jue s’ka vênd.

Po u përgjigjem nji nga nji gjithë kritikave të jueja. Kudo qi kam me qênë i zoti me Ju a mbushun mênden keni me më ndjekun e me m’u bâmë dishepull propagandist i idesë: ke mos t’ia mbërrîj dot ksaj, kundrështomni edhe nji herë e për të tretën, po s’mundëm me u marrë vesht, po qëndrojmë përkohsisht secili në tezën e vet. Përkohsisht, sepse edhe koha shkon tue bâmë e lânë gjurmat e saj e tjerë edhe kanë me folë ndoshta.

1. Zvëndsuem. Kjo neologjizëm (qi s’âsht e imja) ka filluem me formën g. zâvêndsuem e t. zëvëndësuar. E kam lodhun mênden me i gjetun motra në gjuhë të popullit (fjalë të përngjituna me veten e parë njâjse të së tashmes së verbit e nji emën) për t’u bindun pikë së pari nëse âsht nji neologjizëm në rregull. Kam gjetun vetëm nji: me bzâmë=bzâjtun (bâj+zâ). Populli, pra, s’ka thânë e nuk thotë bâ(j)-zâj, por bëzâj, bzâj, krejt rregullisht për shkak të theksimit” çdo fjalë shqipe, e thjeshtë ase e përngjitun, ka vetëm nji theksim (gjerm. Betonung, fr. accent tonique); e ndër të përngjitunat theksohet pjes’e dytë, jo e para, e cila e humb theksimin e vet për tjetrën; a-ja e patheksueme kthehet mbandej në ë e kjo në gegnishtet fluturon krejt po pat mundsí fonetike si te bëz– e zëv-. (V. AM, f. 36, pf.37). Sa për kuptimin e rrânjës së z-së, s-së e sh-së si parashtesë, nuk âsht gjithmonë mohues: kr.zverdhun, skuqun, shpërdamë.
2. Rregull: ë-ja e rrokes së fundit zhduket (e duhet zhdukun pa mëshrirë) kudo qi t’i ngjitet mbrapa nji shtesë (mbrapashtesë) apo nji fjalë tjetër, me përjashtim të disa rasave të rralla për eufoní. Pra fjalvet e jo fjalëvet. Kështu e lyp shqiptim’i popullit të Gegnisë e fonetika racjonale e gegnishtes. Por âsht mirë të shkruejmë, p.sh., Slavëvet ase, në këtë rasë të lakimit, edhe mâ mirë Slavet (si miqet, et.).
3. “Fund, e jo funt”. S’ka dyshim. Ndër shkrimet e mija s’keni për t’a gjetun kurrë funt atje ku duhet Këndoni AM, f.52, VII. Funt âsht rasa lokative e shqueme, e cila sod, sidomos në shkrim, gati ka humbun krejt ase âsht njimenduem me akuzativen. Funt (në funt) pra âsht për fundt. Këtu d-ja nuk ndihet e un, për t’i a përshtatun fonetikës, e kam shlyem fare, sikur edhe te shums’i fjalës (emnit) prind qi e shkruej print për prindt, kur nuk ndjeki formën tjetër prind-ën, prindnit. Me gjithë këtê, mbasi lokativja e jonë ka marrë teposhten e nji ditë s’ka për të mbetun mâ kurrgjâ prej saj, posë në ndonji proverb e ligjresë arkaike, edhe un jam gati t’a lëshoj doret. Tekembramja as nuk e përdor gjithkund. Sa për nd, t : normalisht âsht t-ja qi bâhet nd për shkak të n-së, mâ të shumtën parazite, qi i ngjitet; po nga nji herë gján edhe e kundërta e në Malsí të Madhe gati rëndom. I njâjti fenomen ndodh edhe për mb, p.
4. Theksi âsht nji shênj djakritik, i cili ka nj’atë vlerë qi kanë pamë me udhë me i dhânë për gjuhën e tyne kompetentat e çdo populli. Shqipja ka zânore a tinguj të shkurtën, mesatarë e të gjatë. Në fasën ortografike të sodshme vetëm për tingullin e gjatë përdorim nji thekës (´), edhe këtê vetëm në disa rasa ende të pacaktueme përgjithsisht e vetëm na Gegët. N’orthografinë t’eme do t’a gjêni vetëm mbi zânore të gjata mbarimtare te emnat dhe te person’e tretë njâ se e së tashmes si gján, lén, et. Këtu, veç, e bâj sall (soll, coll) për me i ikun nji ngatrrimi me personën III shumse t’aoristit: ata gjanë, lenë, se ndryshe edhe këtu kisha me përdorë në vênd të theksit ë-në. Kjo shkrolë, qi un në veprën t’eme i a hoqa edhe kët’emën qi s’e meriton, dhe e nxora fare prej abecesë s’onë (v.f.31, pg.28), për Gegën s’âsht veçse shênj’i nji zâni të mbytun, i cili hŷn e dán dý bashkzânore qi s’kanë mundsí me u shqiptuem bashkë në nji rroke pa tê (v.f.31-36, pg. 29-36); dhe zyr’e dytë e ksaj shkrole-shênj âsht me zvëndsue theksin e zgjatimit të rrokes së fundit, fonetikisht, tue e bâmë atê të parafundët në shkrim. Vêni ró: ar-i (aar-i), arë, -ra (aar-a). Asnji ndryshim fonetik s’ka ndërmjet këtyne dý fjalve, janë thjesht homonime, të njizâshme. Shkruejmë arë veç për t’a dalluem njânin emën nga tjetri e për të shënuem se ara e ka a-në të gjatë dhe gjininë femnore. (Do t’a them mâ poshtë se pse s’don shênj a-ja e gjatë e arit). E kështu vapë, pemë, bimë, lopë, ksulë, rrymë etj. Në vênd qi me shkruem váp, pém, et.et. Kështu qi, pra, ë-ja s’tregon nji tingull mesatar, por vetëm të gjatë njipërnji si theksi. Dikur ka qênë shkruem edhe Shqipnië et. Luigj Gurakuqi, un edhe tjerë e kemi përdorë kët’ortografí. Por mâ vonë ë-ja mbas nji zânorje na u duk si antiestetike e e zvëndsuem me këtë rasë me theksin qi përdorim sod. Tue qênë pra kjo, vler’e ë-së tek emnat (se për zgjedhimin e verbevet s’po flasim këtu), me shkruem Shqipnís, Shqipnín apo -nisë, -ninë âsht krejt nji. Kështu ka pasë vëndosun edhe Instituti i Studimevet Shqiptare. Po bâj këtu poshtë një lakim të plotë si shêmbull për sa kemi në gojë:

nom.             (nji) kalá                    – kalaja

gjen.  (roj’e nji) kalaje         – kalás-kalasë

dat.   (i bie nji) kalaje         –    ”         “

akus. (marr nji)                   – kalán = kalanë

vok.   (ó) kalá                       – (ó) kalaja (e Shkodrës!)

lok.    (në nji) kalá               – kalá (t) = kala (të)

abl.    (prej nji) kalaje (t)    – kalás = kalasë

bé – beja                                          dhí                  – dhija

beje – bés=besë                              dhije               – dhís=dhisë

“        “          “                                  “                      –     “         “

bé      – bén=benë                            dhí                  – dhín=dhinë

“        – (ó) beja (e madhe!)                       “                      – dhija e …

“        – bé (t) = be(të)                     “                      – dhí(t)=dhi(të)

beje(t)- bés=besë                           dhije(t)           – dhís=dhisë

dró                – droja                        drú                  druja

droje             –  drós=drosë            druje               drús = drusë

“                    –    “           “                  “                     “            “

dró                            –  drón = dronë         drú                  drún = drunë

“                    –  droja e …                   “                   druja e…

“                    –  dró(t) = dro(të)        “                    drú(t) = dru(të)

droje(t)         –  drós – drosë                                              druje(t)           drús = drusë

ný      –  nyja

nyje   –  nýs = nysë

“        –    “           “

ný      – nýn = nynë

“        – nyja gordjane!

“        –  ný(t) = ny (të)

nyje(t)-  nýs = nysë

Nuk po  zgjatem mâ edhe me shumsin e këtyne shêmbujve, mbasi me kaqë duket fare kthiellët barasij’e theksit të zgjatimit me ë-në në lakimin e mnavet. E qëllim’i ksaj paragrafe ky ishte. Drú don me thânë atê qi djegim në zjarm edhe dajakun, e âsht femnore, druja, si u pa. Shqiptim’i saj âsht me hundë, drû-ja. Por âsht mirë me e shkruem kështu, mbas fonetikës jugore për unjisimin orthografik dhe për t’a dalluem nga drû-ni, mashkulluer qi don me thânë legno e albero.

Tash edhe pak fjalë për me ligjuem përdorimin e ë-së në vênd të theksit në rasën qi u tfillue këtu. Deri në hartimin e Abetarit të të Mërguemit kam përdorë gjithmonë theksin, ashtu si thoni Ju. Por tue shkruem këtë libër e tue pasun para sŷshë qëllimin e naltë të ksaj vepre qi âsht ai i nji gjuhe, pra edhe i nji orthografije, kombtare arsyetova kështu: Toska s’e ka zânin e gjatë, por ka ë-në, qi e shqipton; Gega s’e shqipton ë-në veçse atje ku i a nxier prej goje natyr’e disa bashkzânoreve qi s’mund të shqiptohen bashkë pa tê; por edhe Gega e ka pranuem ë-në për shênj zgjatimi te emnat femnorë qi në shqiptim mbarojnë me bashkzânore (v. mâ nalt lopë et.). atbotë ç’humbas un Gega tue shkruem kalasë sikur shkruej rasë, vrasë, et., fesë sikur shkruej besë, shkresë, et., flisë sikur unjisija orthografike e shqipes fiton shumë.

5. Der(i). E-ja këtu pa dyshim âsht e gjatë (un ndër të gjatat, për efektet orthografike, shtij edhe mesataret). Por për këtë do të flas në nji tjetër paragrafë. Këtu po kufizohem vetëm në formën e fjalës. Kemi ndër djalekte të ndryshme: der, deri, gjer, gjera, ngjer, njer etj. Un përdor zakonisht deri, por nga nji herë, kur m’a lyp rythmi i frasës e kur fjala qi e ndjek fillon me zânore përdor edhe
6. Numri nji në Shqipní të Mesme s’lakohet e as ndër krahinat e  tjera jo unjí. Mb’anë tjetër s’kam mundun me e tfilluem arsyen e lakimit. Prandej kam mbajtun formën e djalektit t’em. Ndoshta nji ditë kam me e zbuluem kët’arsye a dikush ka me m’a mbushun mênden apo nji organ kompetent ka për të dhânë nji vëndim për lakim në tri rasat qi thoni.
7. Kurrkund s’mbretnon nji khaos mâ i madh në morfologjin’e shqipes se te shums’i emnavet. Atê të degës, Shqipnij’e Mesme e bân dega edhe Krist. kështu e ka. I lumtë atij qi do të mundet me e dishiplinuem këtë çeshtje ndër disa rregulla të pështetuna mbi gojën e popullit!
8. Rregull. Rrokja e mbyllun me r âsht e gjatë, pa asnji përjashtim. Prandej s’ka aspak nevojë qi ajo rroke të shënohet me thekës ase me ë. Burrë qoftë ai qi të mundet me gjetun në shqipet një fjalë të mbarueme me r ku zânorja qi i prîn të jetë e shkurtën[1]. Deri fjalën e huej sheqer Elbasani e ka bâmë sheqee Mbasi na theksit i apim vetëm vlerën e zgjatimit të rrokes, atje ku kjo s’ka nevojë për tê, le të rrijë në shtëpí e mos të vijë me na qitun punë në shkrim. Pra, f.v.:ar-i, ber-i (shëgjeta), ter-i (mëzati qi dëbon lopët), bir-i, etj.
9. a) Te i pashkollë, i pafat, i pafé, i pazot et.et., pranoni pa frikë thesën t’eme e shkruenji bashkë, se nuk pendoheni. Këtu pa-ja bâhet parashtesë si in-i i latinishtes. Bân nji adjektiv të palakueshëm. b) Kur âsht nji fjalë e me këtë formë të vetme me të gjitha kuptimet qi ka, dhe s’ka kurë e kur shqipja: kr. quando. c) I pashkollë et., si thashë, âsht nji adjektiv i palakueshëm, dmth., për mos me u marrë vesht keq, mban të njâjtën formë në të dý gjinitë: i pafat, e pafat; gjithashtu në të dy numrat: djelm të pafat, vajza të pafat. Adjektivi substantivohet në çdo gjuhë.
10. pg.8.
11. Lypet e lypset janë dý verbe a, po deshe, dy verba) me kuptime të ndryshme, ndonse prej nji rrânje. I dyti, qi s’ka formë kalimtare (transitive) âsht synonym me duhet e s’ka tjetër kuptim. Në parathânën e Abetarit kam thânë se fjalët qi i apin gjuhës nji pasuní kuptimesh nuk do të quhen djalektore.
12. Âsht tepër pak me thânë: “Kaq, aq e jo kaqë, aqë, për arsye zâni. “Për arsye të cilit zâ? Kemi ndër djalektet e ndryshme: aq, aqë, aqe, aqâ, aqi, të vërtetueme edhe prej fjalorve të botuem deri sod (Bardhi, Krist., Mann-i). Të kishim nji shumicë të dukshme për nji a nji tjetër formë prej këtyne do të pranojshim pa fjalë atë. Por këtë s’mund t’a provojë askush, besoj. Prandej un kam zgjedhun për gjuhën letrare nji formë mesatare: aqë, me gjithë qi Shqipnij’e Mesme thotë aqi. Form’e ime âsht ajo qi i afrohet mâ tepër Shqipnisë s’Epër, qi i ka premë e qitun tej të gjithë bishtat, dhe ka me vete edhe të tânë Jugën.
13. Un, bashkë me gjithë shumicën dërmuese të shkrimtarve të sodshëm, shkruejmë tij, këtij, atij e as Ju mos u dani. Do t’ishte nji gjâ krejt absurde me shkruem tíj: nji pse j-ja në mbarim fonetikisht bân deri diku edhe zyrën e i-së, pra janë, si me thânë dý i-ja. Prap nji absurditet do t’ishte tijë (ti-jë), pse antifonetike dhe pa bazë etymologjike.
14. Kemi diç, diça, diçaf, diçka, dishka: mâ të drejta dý të parat: diç më tha = më tha diça në vesh. V.pg.12. Kur s’mund të gjêjmë nji shumicë populli për nji formë i sillemi etymologjisë, ase atyne djalekteve qi kanë mâ shumë vepra të shkrueme, me fjalë tjera përdorimit mâ të gjânit të deritashëm.
15. Personën e tretë njâjse të së tashmes Shqipnij’e Mesme dhe Juga e kanë të shkurtë(n), pra thonë mbyll e jo mbyllë. Me gjithë këtê, t’a mundë njâna tjetrën. Dyshare (doppioni, doublet, dubletten) gjinden deri te gjuhët qi kanë nji jetë letrare shumshekullore.
16. Keni të drejtë për pa tjetër; por drue se ka hŷmë e âsht përhapun aqë shumë ndër ne intelektualët – deri ke un mâ! – qi drue se s’do të mund e nxjerrim. E pra shqipja e ka të veten: pa fjalë, s’ka fjalë.
17. Kemi verbe me diftong -ie- e kemi edhe me -je-. Të gjitha ato qi keni cituem Ju si shêmbuj janë me -je- e jo me -ie-. Argument’i Juej me aoristin -o- provon shi këtê e jo diftongun: kr. dredhun, qi ka vetëm e e me gjithë këtê e bân aoristin drodha, ndërsa ndiem e bân ndieva (ndiva, ndjeva). Kujtoj se -je- vjen prej nji rrânje -e-: kr. pjekun me slav- peći, në shqipet mes e mjes (mesditë, mjesditë) dhe e-në e sërbishtes, me -je- në hërvatishtet.
18. pg.7
19. a)V.pg.13; b)mal, lis, burg s’do t’i queni të cungueme, por të shkurta. Parola tronca duhet të jetë mâ se njirrokse, me theksim mbi të fundmen.
20. Fjalët e hueja do t’i marrim me grafinë rrânjore e shqiptimin t’i a përshtasim fonetikës s’onë, siç kanë bâmë edhe gjuhët tjera mâ e shumta. P.sh., sympathí si e ka gjuha nânë, qi âsht greqishtja e vjetër, mbasi shqipja e ka y-në edhe th-në, dhe jo prej italishtes qi s’ka asnjânën e prandej e ka bâmë simpatia. Kështu edhe fasë, krisë, prosë. Por disa, mjerisht, kanë hŷmë të ndryshueme mbas shqiptimit të gjuhës mâ të vonë nga e cila intelektualët t’anë kanë marrë mësimet e tyne.
21. “Turqët, njerzët, peshqët, pse në shumës të pacaktuem thomi shum turq, shumë njerz, shum peshq e jo shum njerzi, Turqi, peshqi”. Por as Tyrqë, jo; shums’i pashquem âsht Tyrq et. i-ja ase ë-ja qi hŷn ndërmjet âsht thjesht eufonike. Ndër ne i futet i-ja prej gojës së popullit. E Ju a dijni ndonji vênd në Gegní, ku thuhet turqët et? Ndoshta turqt et., po. Rregull: Mbas nji rrokje të shkurtën gegnishtja s’pranon kurrë ë veçse në rasë kakofonije. Këtu po shtoj edhe diça jashta themës. Shqiptarët e nxûnë emnin e Tyrqet prej fqîje të tyne, të cilët asnji s’e kishin tingullin y prandej u thojshin Turq, me u. Ky emën kombtar u bâ mbasandej ndër ne emën fetar. Un pretendoj me kâmbëngulje qi të thomi e të shkruejmë Tyrq siç thonë edhe vetë të zott e emnit dhe gjithë popujt e botës qi kanëzânin y. Fjalën turk, kështu me t të vogël si po e shkrueni Ju, t’i a lâmë popullit me kuptimin fetar, deri qi gjuha letrare, tue përdorë fjalën mysliman, t’a ketë përzânë edhe prej gojës së tij. – Mbë tjetër anë, Shqipnij’e Mesme, Tosknija dhe tymologjija e duen fjalën shumë kështu me formë të gjatë.
22. Jo, lum miku, kurrë shqiptár me thekës! V. Pg.8. Edhe te shumsi ë-ja mbarimtare âsht thjesht konvencjonale, pa asnji zyrë fonetike.
23. Fjalët mërg- janë “bastarde” të rrânjës emigr– aqë sa të gjitha fjalët tjera të gjuhës s’onë qi vijnë prej gjuhësh të hueja e qi përbâjnë të tânë thesarin e fjalorit përveç nji përqindjeje fare të vogël!
24. pg.8
25. Edhe un deri dje sŷt kam shkruem. Por e kujtova tekembramja qi kam bâmë një gabim fonetik dhe e ndreqa. Shênj’i shumsit të shquem âsht t kur s’i prîn nji zânore e gjatë, e kur i prîn nji zânore e këtilë bâhet –të. Kështu e don fonetika.
26. pg.8. Nuk e marr vesht se pse Ju shkrueni njêsë. Âsht njâjs ase njêjs. S’e kam krijuem un këtë neologjizëm, por e kam pranuem, me gjithë qi kishte mujtun të gjindej nji fjalë mâ e mirë.
27. Mirosun âsht shqip gjithë ditën, shqipe e popullit e jo neologjizëm shkrimtarësh si mirsuem (jo mirësuem, të paça; v.pg.2).
28. Shporrnju, Ju lutem, “bashkatdheas”-it e mbani atê qi tashmâ âsht pranuem prej të gjithve: bashkatdhetar. Asnji fjalë shqip s’ka me -ea-, hiq nji skânj të vogël të Jugës. Atdhetar s’më pëlqen fare, por mund të zvëndsohet me atdhedashës, për kê s’don me përdorë fjalën e huej patrijot. E për patrijotizëm atdhedashuní.
29. “Fëmí e jo fëmijë‘, thoni Ju. Edhe un po Ju a kthej: fëmijë e jo fëmí. Po kështu bijë, ijë etj. Âsht e vërtetë se Gega i shqipton fëmí, bí, í et. Por nuk mund t’i dënojmë Toskët se pse i kanë ruejtun rrânjët e fjalvet, dmth., trashigimin e të parvet mâ mirë se na. Nji pjesë e Jugës thotë ende sod fëmilë, bilë, ilë et. Por âsht pakicë. Rregull: Kur Juga e Veriu dahen në dý forma të ndryshme të nji fjale, gjuha letrare duhet të përdorë atë qi ka me vete të drejtën etymologjike.
30. E tashmja e diftimores gjêj, e lidhores (konjunktive) të gjêjë. Kështu e kam përdorë un deri tash e jam tue e përdorë. Mundet qi, mbas nji studimi të thellë e të plotë të zgjedhimit të gjithë klasave të verbeve t’ona, të ndërroj mendim. Për tashti nji herë po qëndroj aty ku jam. Nji studim i tillë s’mund të bâhej në nji abetar si ai qi botova, ku do të keni vûmë ró se as shumsat e emnavet s’i kam shënuem në fjalorthin e tij, për të njâjtin shkak se s’kisha kohë me bâmë një studim të gjatë mbi tê. Siç e kuptoni fare mirë, janë dy kapitujt mâ të koklavitunit të gramatikës s’onë.
31. pg. 4. Ndër shêmbujt qi keni prûmë në këtë parragrafë, keni vûmë gabimisht edhe shé për femnuer, kurse âsht she-u, mashkulluer. Tjetër gjâ, në qoftë se Luma e ka për emën femnuer.
32. Skânj edhe un si Bogdani e Kristoforidhi; gjithashtu shênj, shênjt et. Âsht orthografí etymologjike qi vetëm Juga e ka ruejtun. Prandej nuk jam as kundra formavet thjesht gegnishte skâj, shêj, shêjt et. Shkruej zonjë, si e shqipton gjithë Juga, sepse edhe Shqipnij’e Mesme e shqipton hundore zôjë. Argumenti etymologjik i juej mund të jetë i drejtë e, sido qi të jetë, edhe këtu s’jam kundra formës së Veriut. Si po e shihni, diku po e gjetka nji vênd edhe n-ja, e Krist. e vërteton tue e regjistruem vetëm me formën zonjë e Mann-i zonjë e zôjë; Bardhi, Gegë prej Zadrime zonjë.
33. Sall, soll, coll: âsht nji gegnishte e vjetër, ardhun prej lat. solus dhe e njohun, në mos u gabofsha, ndër të tâna krahinat prej Sh.së Mesme deri në Kosovë. Më vjen keq qi âsht harruem tepër deri sod prej shkrimtarvet gegë. Nëse duhet t’a qërojmë shqipen prej fjalësh latine nuk dij se ç’jet në tê.
34. pg.8.
35. pg.2.
36. Shqiptohet, ndër djalektet e ndryshme, aj,aì,aỳ. Dý të fundit kanë me vete edhe etimologjinë. Theksat, qi s’i përdorim në shqipet, i vûna këtu vetëm për lehtsí spjegimi të shqiptimit. Kr. ai, ki dhe ay, ky.
37. Njimênd në nëndjalektin e epër të gegnishtes thuhet si për të tashmen ashtu edhe të kaluemen (këtê për veten III njâjs) theri, ndezi etj.; por na të nëndjalektit të mesëm e të poshtër e Toskët mbarë thomi: un ther, ndez etj. e ai theri, ndezi et. (në të kaluemen). Po Ju a përsris edhe nji herë parimin t’em: kur bashkohet nji pjesë e Gegnisë me Toskninë (ase anasjelltas) në nji formë, un përdor (jo përdori) atê.
38. pg.4. E njoh shumë mirë rândsinë qi ka kuantiteti (quantità, quantité, quantität) jo vetëm në gjuhën shqipe, por edhe në gjuhsí përgjithsisht e sidomos për metrikën greko-latine.
39. Keni të drejtë: âsht gjithmonë mâ mirë me përdorë nji fjalë të vjetër, qoftë edhe me rrânjë të huej si shkroja (në Kurbî të Krujës shkrola), prej rrânje latine, se nji qi âsht marrë prej nji gjuhe të re së voni, si gërma qi na vjen prej greqishtes moderne. Por nga nji herë e pohoj se rrëmbehen prej nji ânde të fortë qi kam për me ndërruem sinonyme në shkrim, mos me përsritun gjithmonë po nji fjalë.
40. Ah, jo! Nuk mund të shkelim rregulla fonetike qi na ka caktuem goj’e popullit t’onë unjí, pa dallim djalektesh as nëndjalektesh. V.am, f.36, pg.37, madje edhe ff.34-35, pgg. 34-36. Ju lumtë për krijimin e fjalës shfisnuem qi kam nisun t’a përdorë menjiherë.
41. Krejt e vërtetë. Por s’keni shënuem se në lidhje me ça po m’a përmêndni këtë rregull t’a-së eufonike te fjalët e përngjituna.
42. Mbassi âsht gabim, sepse fonetika shqipe s’qas bashkazânore të dymsta. Duhet pra mbasi a mbas si a mbas qi (ka, mjerisht, edhe asish qi thonë mbasi qi). Të tâna fjalët e përngjituna qi keni sjellë për shêmbuj në këtë paragrafë mund të shkojnë -e të shumtën ashtu i shkruej edhe un – përveç njije: nëqoftëse. Këtê mos e bâni.
43. Etimologjij’e Drînit te ndrŷj (prej emnit drŷ-ni) âsht fantazí.
44. Përkundrazi, hiq rhotaqizmën (këmbimin e n-së me r) dhe ndërrimin e â-së me ê, tosknishtja i ka ruejtun format e vjetra shumë mâ mirë se gegnishtja. Për t’a besuem, mjafton me kënduem tekstet mâ të vjetrat të gegnishtes. “Gegë e Toskë duhet t’afrohen kah Elbasani për me gjetë nji gjuhë t’âmbël e të përbashkët” thoni. Ju lumtë. Edhe un n’atë rrugë mundohem me i shërbyem gjuhës s’onë kombtare. Por në shumë rasa të këtyne kritikave t’Ueja Ju jeni në kundërshtim shi me këtë parim. Gabim i madh, pa dyshim, qi qeverija komuniste e Tiranës po kërkon t’u imponojë dý të tretave të popullit shqiptar djalektin e nji të trete. Sikurse gjithashtu gabim kanë bâmë arsimtarët shqiptarë të Jugoslavisë tue vëndosun në kuvêndin gjuhsuer të vjetshëm në Prishtinë me e ignoruem kryekëput tosknishten.
45. Jo, “mâ rrafsh e mâ âmbël” âsht me shkruem gjuh’e Shqiptarvet, lum’i Mates (jo Matit) et. sikurse i ka bâmë vetë goj’e popullit. Un tash vonë e kam nisun këtë formë t’apostrofueme. Mbaj formën e plotë vetëm kur më rrëshqet dora për shkak zakoni të vjetër dhe kur due me i dhânë shprehjes nji tingull emfatik. Me gjithë këtê, kurrë nuk them se âsht gabim me shkruem pa apostrof a shlyes, si e kam quejtun n’Abetarin t’em.
46. Keni të drejtë për báj. Por un, kur s’më shkakton keqkuptim a ngatrrim me ndonji fjalë tjetër, mundohem me e kursyem theksin, sidomos te fjalët njirrokse. Theksi më duket antiestetik në shkrim.
47. pg.2.
48. I a dha na i tregon të dy premnat veçveç për bukurí, por âsht antifonetike, ndërsa ja dha âsht krejt ashtu si shqiptohet. Prandej në këndimet e Abetarit, qi do t’i këndojnë njomet, m’u duk mâ drejt me përdorë këtë formën e dytë qi atyne va ndien veshi pajadamë, kurse ndryshe përdor gjithmonë të parën. Të dyja i quej të drejta.
49. pg.7.
50. Edhe në Krujë dhântí. Por prej fjalorvet (Bardhi, Krist., Meyer, Bashkimi, Busetti, Mann) duket se forma dhuntí (kujtoj nga lat. donatio) âsht mâ e drejtë. Ndoshta trajta dhântí ka me qênë nji prodhim i nj’asaj përfytyrese (imagjinate) të pakujtueshme (incosciente) të popullit qi gjuhsija e quen etymologjí popullore, për shkak t’afrisë semantike me fjalën dhânë, mû nj’ashtu si keni kujtuem edhe Ju.
51. Këmbyem e gënjyem janë për faqe të bardhë, të dyja fjalë shqipe, e para nga lat. e mesme cambiare dhe e dyta nga lat.e vonë gannare.
52. Prendverë, sepse kështu e thotë populli e jo pranverë e aqë mâ pak pranëverë siç u pëlqen etimologjistavet diletanta të Shqiptarisë. Përbâhet prej dý fjalvet prend e verë dhe rrjedh nga lat. primus dhe ver. Ju kujtoj se edhe emni veçuer Primus (it. Primo) ndër katholiqt t’anë âsht bâmë Prend.
53. Zêmër, zëmrak, zëmrohem; vênd, vëndoj a vëndos; kuvênd, kuvëndoj et. Shkaku i këtij ndryshimi âsht theksimi (accento tonico, betonung) qi ndërron vênd.
54. pg.1.
55. E Ju me se kishi me e dhânë kuptimin e verbit it. compilare mbasi s’Ju pëlqyeka përpiluem. S’âsht e imja kjo neologjizëm, por âsht mjaft e moçme e e përdoun; edhe un e kam pëlqyem dhe përdorë e s’e kam lodhun mênden me gjetun nji mâ të mirë. Farkuesit të saj sigurisht do t’i ketë votun mêndja te pila e ndoshta ka kujtuem se kjo fjalë e jonë ka ndonji farë lidhnije me verbin e latinishtes Do të kishte bâmë sigurisht mâ mirë sikur të kishte përkthyem shqip edhe parashtesën com- (con, cum) me bashk- e jo me për-.

Shënim 1: Te pg.49 flitni mbi fjalën lumjane tedel. Me këtë fjalë të re për mue qi s’e kam njohun deri tash, po m’epni rasë me e lodhun pak mênden rreth fjalës së huej origjinë qi kam përdorë gati gjithmonë, ashtu pa menduem, per legge d’inerzia. Origjina ka kuptime të ndryshme, e, tue marrë shkak prej nxitjes s’Uej, po më thotë mêndja qi për secilin mundemi me gjetun nji fjalë shqip. Po provohem pra. Fjalë të vjetra nji herë: tedelit po i shtojmë sinonymet gurrë, âmë (populli këtê e ka bâmë edhe tâmë sikur ka bâmë atën tatë), filli, fillim, fillesë, nga  verbi bunoj, bunesë, bunim (zvëndsuem shpesh herë prej t.burim). Profesorët t’anë na kanë shpifun edhe të përngjitunën zânafill. Tash po çelim nji Larousse e po këndojmë kuptimet e fjalës originë. “principe, commencement”, shqip: krye (disa duen me thânë se në krye bota ishte nji lâmsh i zjartë); fill (si zûni fill bota?); fillesë (emnat verborë me –im kanë mâ tepër kuptim veprimi, si me thânë: fillimi = të filluemit, bunimi = të bunuemit) (fillesa qe e vogël, por fjalë në fjalë puna erdhi tue u rritun deri qi mbaroi me gjak); “etymologie”, shqip etymologjí (si fjalë shkencore), por edhe rrânjë; “extraction d’une personne, d’un nation”, shqip farë, skotë, rrânjë, derë (nga sl. rod e nga tyrq. soj) me shkallzime kuptimesh qi s’po zgjatem me i tfilluem; “provenance”, shqip tedel. Të kapim tashti Larousse-in e sinonymevet. Ky i vên afër fjalës s’onë edhe “source”, shqip gurrë, âmë, bunesë, tedel; “germe”, shqip bërthamë; “racine”, shqip rrânjë; “naissance”, shqip lemë (kr.bîmë, nga verbi me lemë, lemëz, nga nji trajtë mâ e vjetër lehmë-z, prej verbit me lehun): neologjizëm qi po krijoj un tash për t’a shpëtuem gjuhën nga nji artikull të mâ tepër te fjala të lemë me gjiní asnjanse qi ka marrë kamot udhën e dekës; “début’, shqip fillim, fillesë, krye. Edhe te Palazzi gjêjmë këto synonyme tjera: “capo”, krye; “derivazione’, rrjedhë, tedel; “discendenza” (v.mâ nalt extraction…); “fondamento”, themel; “genesi”, lemë (harrova të shtoj mâ nalt për të lemë se ky emën asnjanës, si të gjithë vllaznit e tij, ka kuptim veprimuer); “stirpe, ceppo”, (v. extraction…).

Shënim 2. Un s’po i bâj kritika shkrimit t’Uej. Mjafton lând’e Abetarit për send bisedimesh gjuhsore ndërmjet nesh. S’po rrij, veç, pa Ju bâmë nji vró të vogël për nji fjalë: kemi eysh=si e qyshë (shqiptuem qyysh) me kuptimin it. da, fr. de, depuis¸ gjerm. von, angl. from, since: qysh prej…, qyshë në… (për kohë). Këtê të dytën, kam pamë se Ju e shkrueni të shkurtën si të parën. Trajt’e ksaj fjale ka evolvuem ndër djalekte të ndryshme: qy, që, çy, çë, ç’.

Me Zin Ago Agaj, qi po Ju sjell këtë letër, jam tue Ju dhânë nji mërzí. Prej këtij dheu të çuditshëm s’qe e mundun me dërguem Abetarët e mij n’Amerikë. Gjeta këtë rasë me i qitun nja 100 copë aty e prej andej, me banga postare me i hjedhun në USA. (Në Krujë, pacco âsht bâmë bangë, thonë nji bangë duhan gjeth). Këtë barrë po Ju a ngarkoj Juve. Më falni për këtë trazim. E Ju lutem me i lidhun bangat mirë, qi mos të dâmtohen librat. I kam dhânë Zit Agaj edhe 3 L.E. për shpenzimet postare. Në mêfshin i a merrni prap atij, se un rregullohem mbandej me tê këtu.

Më ka ardhun shumë keq për Asllanin. Por letra e Juej më gzoi tue më siguruem se gjindet jashta rrezikut. Kur t’i shkrueni falnju me shëndet fort e fort prej meje.

Me shumë të fala miqsore.

[1]  Un kam hasun deri sod vetëm në nji përjashtim të çuditshëm te djalekti shkodrân” atje thonë nji gur (guur), shumë gur (gur)! E …thonë edhe buk për bukë!