Jeta e Adem Belit, një prej agronomëve të rëndësishëm shqiptarë, e rrëfyer përmes përshkrimit të të birit, dokumenteve zyrtare dhe fotove domethënëse. Një jetë e ndarë mes kontributit të vyer në disa sektorë të bujqësisë dhe torturave çnjerëzore në qelitë e diktaturës komuniste të Enver Hoxhës. Rryma elektrike në veshë dhe goditjet në shputat e këmbëve, i lanë dëmtime të pariparueshme e megjithatë, pas daljes nga burgu, ai vazhdoi të shërbente aty ku ua kishin nevojën, dijeve dhe përvojës së tij! Tulipanët dhe Gladiolat, eksportoheshin me sukses në Holandë, por ato nuk mund të “tregonin” për torturat që ishin bërë ndaj agronomit të tyre, si dhe padrejtësitë e tokës ku rriteshin.

E kush e ka menduar që Holanda e Tulipanëve, në vitet ’70-të, një pjesë të luleve të saj simbolike i importonte nga Shqipëria! E bashkë me Tulipanët, Irisë, Zymbyla, Zambakë e Gladiola…! Kultivimi i tyre, mbikëqyrej nga Stacioni Eksperimental i Flori-kulturës, drejtues teknik i të cilit, në vitin 1971, u emërua agronomi Adem Beli. Ademin e caktuan në këtë stacion, që rezultoi shumë i suksesshëm, për të plotësuar vitet e punës, pasi kishte dalë në pension të parakohshëm, për shkak të gjendjes shëndetësore, si shkak i viteve që kishte kaluar në qelitë e Sigurimit dhe kampeve dhe burgjeve të regjimit komunist në fuqi.

Shqetësimi kryesor ishin këmbët që, të gangrenizuara dikur prej torturave në birucat e hetuesisë dhe punës për tharjen e kënetës së Maliqit, ishin acaruar më pas, nga ecja, terreni i thyer i kooperativave bujqësore ku e caktonin me punë dhe çizmet e llastikut, që nuk iu ndanë gjatë viteve kur ai shërbeu nëpër fshatra.

Siç thuhet në jetëshkrimin e tij, që i biri, Arben Beli, na ka mundësuar, shtëpia ku, në vitin 1909, u lind Ademi, në Korçë, ishte një nga qendrat e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, pranë oxhakut të së cilës mblidheshin patriotë të shquar, si; Sali Butka, Mihal Grameno, Spiro Bellkameni etj.

Ai ishte një nga nxënësit e shkëlqyer të Liceut Francez, ku filloi të studionte në vitin 1921 dhe më 1924, nisi Shkollën Ushtarake Mbretërore në Tiranë, të cilën e përfundoi në vitin 1931. Punoi për pak kohë si oficer dhe në fillim të vitit akademik 1935, nisi në Itali, Fakultetin e Mjekësisë Veterinare. Mbaron vitin e parë aty dhe zhvendoset në Universitetin e Tuluzës në Francë, ku përgatitet si inxhinier agronom.

U diplomua në vitin 1939 dhe në fund të atij viti u kthye në atdhe. Ademi ishte një i ri aktiv që u përfshi në veprimtaritë antifashiste dhe ndihmoi në mbledhjen e kontributeve financiare për të mbështetur Luftën Civile të Spanjës gjatë kohës që ishte në Tuluzë e Paris.

Në Shqipëri, u emërua kryeinspektor i bujqësisë, në prefekturën e Vlorës. Ai kishte ide nacionaliste, për një demokraci liberale perëndimore. Edhe këtu, vazhdoi të ishte njëkohësisht i angazhuar në punën shkencore dhe në zhvillimet kombëtare. Ndërsa trajtonte kulturën e ullinjve të bregdetit, zyra e tij në Vlorë, u shndërrua në qendër të organizimit të demonstratave antifashiste.

Bashkëpunonte me nacionalistët Skënder Muço e Hysni Lepenica dhe mori pjesë në luftën e Gjormit, si dhe veprime të tjera luftarake. Megjithatë, pikën kulmore të acarimit, marrëdhëniet e tij me pushtuesit italianë e arritën kur ai refuzoi të firmoste shitjen atyre, të fushës së aviacionit. Emri i tij u shtua në listën e internimeve në Ventotene, që Ademi i shpëtoi duke u hedhur në ilegalitet.

Në Vlorë la pas një bazë të saktë të dhënash, për çdo rrënjë ulliri, të ndërtuar sipas modelit francez. Jo vetëm kaq, por organizoi edhe punën për ndërtimin e Stacionit të Parë Sinoptik të Vlorës. Mbas tetorit të vitit 1943, rikthehet në detyrë, si kryeinspektor i përgjithshëm i Ministrisë së Bujqësisë.

Pas luftës, kur Shqipëria po përgatiste kuadrot e rinj në sektorë të ndryshëm, Adem Beli drejtoi kurset e para për formimin e mekanikëve, traktoristëve dhe drejtuesve të bujqësisë në fermën e Xhafzotajt, pasi ai kishte marrë në Tuluzë edhe dy diploma plotësuese, për traktorist dhe manovrator të makinerive bujqësore. Më pas transferohet në Berat, ku angazhohet ndër të tjera, me problemin serioz të karkalecave, që shkatërronin të mbjellat e asaj periudhe.

Vitet e reja të mbrapshta

Kishte vetëm shtatë vite që ishte kthyer në Shqipëri, kur e arrestuan. I vunë prangat më 31 dhjetor të vitit 1946. Të nesërmen për të, do të niste një vit dhe një jetë e re, e kundërta e asaj që zakonisht njerëzit janë të prirur të shpresojnë me optimizëm, në fillim të një viti. Jo vetëm për të, por edhe për familjen. Në këtë kohë Ademi ishte martuar me Shadije Alizotin dhe prej dy vitesh, ishte bërë baba i një vajze.

Adem Belin e akuzuan për tradhti në bashkëpunim me grupin e deputetëve, të kryesuar nga Riza Dani. 37-vjeçari provoi mbi trupin e tij, disa nga torturat më të egra të manualeve që hetuesve shqiptarë, u kishin rënë në dorë: goditje elektrike me fije të vendosura në veshë, goditje me shkopinj në shputat e këmbëve, mbushja e birucës me ujë, ku, prej plagëve të hapura e të patrajtuara, shumica e gishtërinjve, po i shkëputeshin. Për një vit të tërë, hetuesit, me në krye Nevzat Haznedarin dhe Stavri Xharën, nuk u lodhën së e torturuari. E lëshonin vetëm atëherë kur era e këmbëve të gangrenizuara iu bëhej e padurueshme.

Nuk merreshin vetëm me trupin, por edhe me shpirtin. E torturonin psikologjikisht, duke e çuar në një vend të panjohur, ku i vinin litarin në qafë, me kërcënimin që do e varnin po të mos tregonte bashkëpunëtorët. I fusnin spiunë në birucë…! Megjithatë, ai nuk e hapi kurrë gojën.

Akuza e tij dhe e një grupi të tërë të arrestuarish, ishte se; “kishin formuar komitete të ‘Ballit Kombëtar’, se kishte ekzekutuar vendimet e Komitetit Qendror, të përbashkët dhe nëpërmjet funksionarëve të UNRRA-s, janë lidhur me kriminelët e arratisur në Itali, Mid’hat e Mehdi Frashëri, Ali Këlcyra etj., prej të cilëve kanë marrë udhëzime, ndihma dhe u kanë dhënë informata”.

Morali i fortë, stoicizmi që buronte nga vlerat familjare dhe patriotike, besimi në Zot, i dha atë forcë të paimagjinueshme për t’u rezistuar të gjitha përpjekjeve të tyre që të pranonte fajin. I mbetej të priste ekzekutimin, që ia kishin premtuar më shumë sesa një herë, mirëpo kur doli në gjyq, në janar të vitit 1948, u dënua me 20 vjet heqje lirie dhe punë të detyruar, i akuzuar “për organizimin e komiteteve, kundër pushtetit popullor”.

Meritën për ndryshimin e akt-akuzës dhe vendimit të dënimit, e kishte ndërhyrja e të vjehrrit, Ali Demir Alizotit. Emrin e tij e gjejmë në përshkrimet e hershme, si një nga themeluesit e Fabrikës së Trikotazhit në Korçë, ku bashkëshortja e Koçi Xoxes, kishte qenë drejtuese teknike, për disa vjet. Kjo njohje e vjetër, bëri që Ademit t’i falej jeta, por nuk ishte ndërhyrja e vetme, që e ka shpëtuar mrekullisht jetën e tij, gjatë viteve të dënimit dhe përndjekjes.

Këtë të dënuar me këmbë të gangrenizuara, e çuan në kampin ku të dënuarit punonin me këmbë të zhytura në baltë, për tharjen e kënetës së Maliqit. Gjendja e tij u rëndua, por me ndihmën e çmuar të doktor Isuf Hysenbegasit, plagët iu mbyllën. Megjithatë, veçse i shurdhët nga veshi i djathtë dhe pjesërisht nga i majti, prej goditjeve elektrike, ai mbeti përgjithmonë i dëmtuar, edhe nga këmbët.

Gjatë vitit që torturohej në hetuesi, qeveria shqiptare vazhdonte reformat e saj, të cilat do të preknin edhe familjen e Ademit. Fabrika e Trikotazhit të të vjehrrit, ku në vitet e para ishte angazhuar edhe bashkëshortja, Shadija, do të shtetëzohej. Pasuritë e luajtshme dhe të paluajtshme të Ademit, u sekuestruan si pjesë e dënimit. Të gjitha këto ia vështirësuan edhe më shumë jetën bashkëshortes së tij, e cila kishte mbetur e vetme, me vajzën e tyre dyvjeçare, Zanën.

Gangrenë në këmbë, gladiola në shpirt

Në vitin 1952, Adem Beli lirohet me kusht dhe çohet, sigurisht i survejuar, të punojë si i burgosur, në Gjazë të Lushnjës. Nga aty e çojnë në burgun e artizanatit në Tiranë, për të përkthyer literaturë nga italishtja dhe frëngjishtja. Në këtë kohë, ndodh sërish një nga ato ndërhyrjet mrekullibërëse që i jep lirinë agronomit, të cilin regjimi kishte vendosur ta kalbte në burg.

Drejtori i burgut, Laze Sulejmani, nga Vlora, e cili e njihte që në vitet e punës së Ademit në Vlorë, habitet kur e sheh dhe i premton se do të fliste me vlonjatin tjetër, Hysni Kapon, për ta nxjerrë që aty. Hysni Kapo, i cili njihte kontributin e Ademit në Francë, e më pas në qytetin e Vlorës, arrin që ta lirojë përfundimisht nga burgu. Nga viti 1954, deri në vitin 1971, kur doli në pension të parakohshëm, Ademi punoi si agronom në kooperativa të ndryshme të Shkodrës, Lezhës, Krujës e Tiranës.

Gjatë këtyre viteve, ai implementoi metoda origjinale të suksesshme, siç ishte ajo e plehërimit të kombinuar, për të cilat dekoratat shkonin në duart e gjoksin e kryetarit të kooperativës ku ai shërbente. Megjithëse Ademi arriti të kthehej në profesion, nuk ishte e thënë se “reja” e përndjekjes, u largua nga ai.

Në vitin 1957, e caktuan pedagog në Shkollën e Kuadrove të Kooperativave Bujqësore, por me ta marrë vesh drejtori, se kush ishte, bëri çmos, derisa e pushoi nga puna. Me të njëjtin trajtim të padrejtë, u godit dhe familja e tij, megjithëse ata patën fatin, të mos internoheshin.

Bashkëshortja, megjithëse një ish-liceiste ekselente dhe njohëse e disa gjuhëve të huaja, nuk mundi të ishte më shumë sesa edukatore kopshti. Vajza e madhe, Zana, megjithëse mbaroi me rezultate të larta shkollën Pedagogjike, punoi deri në rrëzimin e regjimit komunist, vetëm nëpër fshatra. Djemtë e tij, të lindur pas daljes nga burgu, Lirimi dhe Arbeni, pavarësisht aftësive intelektuale (Lirimi ishte një nxënës ekselent, siç thekson i vëllai), – nuk vazhduan dot studimet e larta, si bashkëmoshatarët e tyre, por u dërguan në repartet e punës, “ku kishte nevojë atdheu”. Ashtu si kishte shkuar gjatë gjithë jetës së tij, edhe Adem Beli.

Agronomi Adem Beli, e mbylli karrierën në sektorin e kultivimit të luleve bulbore, që kontrastonte për nga bukuria dhe ngjyrat me gjendjen e tij. Jeta e Ademit, ishte krejt e kundërta e një fushe me lule. Kishte mes tyre, megjithatë, një lule që përputhej me shpirtin e agronomit: Gladiola, që në shumicën e kulturave, simbolizon forcën e karakterit, ndershmërinë, integritetin dhe të mos dorëzuarit kurrë.

BEQIR AJET SHEHU*/ Beteja e Lumës meriton vëmendjen e duhur nga historiografia jonë kombëtare, pasi ajo pengoi drejtpërdrejt forcat e Armatës së Tretë serbe, duke i gjakosur, rraskapitur e vonuar në realizimin e qëllimit serb, për të dalë në Adriatik e për të bërë fakt të kryer pushtimin e Shqipërisë para Shpalljes së Pavarësisë sonë Kombëtare

Me pushtimin e Prizrenit, komandanti i divizionit të tretë serb, gjenerali Jankoviç, nisi rigrupimin e forcave për operacionin drejt bregdetit shqiptar. U krijua divizioni “Shumadia”, me 7 regjimente, me këmbësorë, kalorësi, artileri, reparte vullnetare dhe reparte të komitës serbe. Këto forca do të pushtonin Lumën dhe, pasi të bashkoheshin me forcat e divizionit “Morava”, që do të vinte nga Dibra, do të vazhdonin operacionin drejt luginës së Fanit, të Matit e të Shkumbinit për të dalë në Adriatik.

Fronti i qëndresës shqiptare, i përqendruar në Has, Lumë, Gorë e Opojë, po punonte në të gjitha drejtimet për t’i thënë ndal marshimit të mëtejshëm të forcave serbe. Pas tërheqjes nga Gjakova, Rahoveci e Prizreni, forcat shqiptare u ngjeshën në zonën e Opojës dhe të Lumës. Me forcat e Lumës u bashkuan edhe Isa Boletini e Bajram Curri, të cilët u vendosën në zonën e Hasit për të mbrojtur Qafën e Prushit.

Bajraqet e Lumës, me prijësit popullor: Ramadan Zaskoci, Islam Spahia, Ramadan Çajku, Osman Lita, Qazim Lika, Sheh Sali Çaja, së bashku me të gjithë bajraktarët, formuan Këshillin e Luftës, me qendër në Kolesjan, ku do të vihej postblloku i pakalueshëm për forcat serbe. Mbi 25000 luftëtarë të forcave shqiptare ishin përqendruar në pjerrësitë e maleve të Koritnikut e të Pashtrikut, si dhe në malet e Sharrit e të Korabit, për të siguruar një vijë mbrojtjeje sa më rezistente dhe me objektiv edhe për të kundërsulmuar. Në kujtimet e Tafil Boletinit jepet një pasqyrë e qartë e përgatitjeve, që po bënin krerët e Lumës për të përballuar agresionin serb, i cili kishte arritur në portat veriore të krahinës. Në besëlidhjen mbarëkrahinore në Bicaj dhe në tubimet e fshatrave Kolesjan, Ujmisht e Vasije, mori pjesë edhe Isa Boletini, i cili këshilloi për lënien mënjanë të hasmërive, për shmangien e mosmarrëveshjeve, për lidhje mes katundeve e krahinave, se vetëm duke qenë të bashkuar mund të përballohej kjo “murtajë e zezë”, që po rrezikonte vendin dhe jetën e fëmijëve tonë.

Me 10 nëntor Luma sulmohet frontalisht nga 16 mijë forca serbe, të pajisura me armët më moderne të kohës, me artileri e kalorësi, kryesisht armatim francez. Beteja e parë e përgjakshme u zhvillua në Qafën e Zhurit dhe në grykën e Morinit, ku armiku pati humbje serioze, por arriti të futej në Rrafshën e Lumës dhe 12 batalione arritën deri në Bicaj.

Me 14 nëntor, kur forcat serbe do të marshonin drejt Qafës së Kolesjanit, për të dalë në Kala të Dodës, komanda serbe u informua se ”Rreth 2000 shqiptarë të armatosur ishin pozicionuar në formë patkoi, duke harkuar mbi pozicionet serbe, poshtë Qafës së Kolesjanit, nga lindja e perëndimi”.

Ky informacion për forcat armike ishte vetëm një pjesë e së vërtetës, pasi Këshilli i Luftës, i vendosur në Kolesjan kishte përgatitur një vijë mbrojtjeje të pakalueshme për forcat serbe.

Duke u nisur nga përvoja e luftës me Xhavit Pashën në vitin 1909, ku pozicioni më i përshtatshëm strategjik për mbrojtje ishte Qafa e Kolesianit dhe sulmin e Dervish Pashës në tri drejtime për të hyrë në Lumë, në vitin 1910, krerët e Lumës, morën masa për të siguruar Grykën e Vanave, Shkallën e Keqe e Lakun e Darzës nga lindja, si dhe tërë gjatësinë e Ujit të Lapave, nga jugu. Forcat kryesore që do të hynin në betejë, rreth 3000 luftëtarë, u vendosën në dy skalione:

-Skalioni i parë u vendos në faqen perëndimore të Gjalicës, në Theth, në Lakun e Darzës, në Qafën e Kolesjanit, në Kodrat e Gabricës e në Drin të Zi. Në një thellësi 2-3 km u pozicionuan luftëtarët e skalionit të dytë, në gjatësinë që shkonte nga Mali i Limthit-Qafa e Reskut-Qafa e Drajes–e në Drin të Zi. Qendra e prapavijës së skalionit të parë, u vendos te Gurra e Kolesjanit. Shtabi kryesor i luftës u vendos në Qafë të Kolesjanit, në majën e quajtur Tabe, nga ku shikoheshin pothuaj të gjitha vendet, ku ishin vendosur në mbrojtje luftëtarët lumjanë dhe e gjithë Rrafsha e Lumës, që do të kthehej në arenë luftimesh. Forcat kryesore mbrojtëse e goditëse në Qafën e Kolesianit përbëheshin nga malësorët e shtatë bajraqeve të Lumës. Me 13 nëntor, arriti në Kolesjan edhe legjendari Elez Isufi me malësorët e Reçit e Dardhës, i cili iu bashkua Këshillit Drejtues të luftës. Me Elez Isufin erdhi edhe oficeri i artilerisë, Cen Daci, i cili me dy topat që solli, që ia patën mbajtur në Kala të Dodës ushtrisë turke, do të bëhej tmerri i artilerisë serbe.

Duke menduar për një sulm të mundshëm në front të gjerë të forcave serbe, krerët e Lumës, në marrëveshje me krerët e Hasit e të Opojës, vendosën për një vijë mbrojtjeje, që do të fillonte nga pjerrësitë perëndimore të Malit të Sharrit në Grykën e Llapushnikut, e cila do të mbrohej nga opojas, goranë e topojanas, nën drejtimin e Qazim Likës dhe nga Drini i Bardhë e deri në Qafën e Prushit, që do të mbrohej nga hasianë me kryeprijës Rexh Ali Bajraktarin.

Komanda e përgjithshme e grupimit, tanimë me lumjanë e dibranë, me Ramadan Zaskocin, Elez Isufin, Islam Spahinë e Ramadan Çajkun, u vendos në Kolesjan.

Mëngjesi i 15 nëntorit i gjeti luftëtarët lumjanë e dibranë në prita e llogore. Çastet e ankthit, që përjetoheshin në ato orë mëngjesi, para fillimit të betejës, i përshkruajnë realisht, vargjet e këngës, që populli ka thurur për këtë betejë:

Kolesjani shtatëdhjet shtëpi, mbanin hutat bitim në sy.

Të dy palët synonin befasinë. Armët ishin të mbushura. Llogoret s’i mbanin më luftëtarët. Pritej vetëm sinjali i sulmit. Ramadan Zaskoci, komandant dhe luftëtar në dhjetëra beteja, nga Tabja, ku ishte vendosur shtabi i luftës, hodhi sinjalin e goditjes mbi forcat serbe, që po ngjiteshin drejt Qafës së Kolesjanit. Ibrahim Zeqir Gjorgji, bajraktari i Radomirës, i pari u hodh në sulm dhe mori nderin e pavdekshmërisë, si dëshmor i parë i kësaj beteje legjendare. Pushkë e flakë nga Qafa e Kolesjanit deri në Kullën e Lumës. Tabe në tabe, gur në gur, lagje në lagje, shtëpi në shtëpi, kudo thirrje:

A besa besë burra për Vatan!…

Në ballin e sulmit ishin vendosur mbi 3000 luftëtarë lumjanë e dibranë. Në krye të tyre qëndronin Ramadan Çajku, Sali Spahia, Suf Xhelili, Xhafer Doda,Osman Lita, Bajram Gjana, Cen Daci, Mer Sufa, Dervish e Nezir Bajraktari, Sul Elezi, Alush Aga e të gjithë bajraktarët trima të Topojanit, Radomirës, QafëKalasë, Çajës, Kalisit, Rrafshës së Lumës e të Tejdrinit. Sulmi i luftëtarëve malësorë ishte i rreptë, por edhe qëndresa e armikut ishte dëshpëruese dhe shumë këmbëngulëse. Por ortekun e këtyre trimave, që luftonin për mbrojtjen e vatanit, nuk ndalej më. Trimëritë pasonin, nxitnin e plotësonin njëratjetrën. Ranë dhe dëshmorët e parë: Haxhi Ibrahim Gjorgji nga Radomira, Nexhip Dull Visha nga Bicet, Rexhep JonuzTaçi e Selman Asllan Nerguti. Populli i Lumës i përjetësoi ata në këngë, për të mos u harruar në jetë të jetëve.

Lufta vazhdoi gjithë ditën. Shembuj të papërshkruar heroizmi treguan luftëtarët lumjanë e dibranë. Merreshin veprime personale dhe në grup nga më të pabesueshmet, deri në përleshje trup me trup.

Serbët nuk e mbajtën dot as vijën mbrojtëse të parapërgatitur. Tentativat e tyre për rigrupim të forcave të shpartalluara, pothuajse dështuan. Disa sulme që ndërmorën forcat më të zgjedhura të reparteve serbe, me gjithë ashpërsinë e këmbënguljen e tyre, u thyen keqas nga veprimet e shkathëta e të guximshme të malësorëve trima. E gjithë përpjekja e komandës serbe për të vënë në veprim bateritë e mortajave, tek të cilat mbanin shumë shpresa, dështuan. Dy topat me qitje të ngadaltë, që drejtoi oficeri artiljer, Cen Daci nga Kalisi, goditën me saktësinë më të madhe, duke nxjerrë jashtë luftimit çdo vendvendosje të tyre.

Në këto kushte, komanda serbe urdhëroi tërheqjen drejt Kullës së Lumës. Por kjo ishte e pamundur tanimë. Një rrebesh shiu e breshëri i paparë ndonjëherë u derdh mbi Rrafshën e Lumës. Lumi i Shejës, që kalon nga Bicet, u kthye në Drin e Drini në det, tregonin pjesëmarrësit në këtë betejë. Në përpjekjen për të kaluar Shejën u mbytën më shumë serbë, se sa u vranë në përleshje.

Mëngjesi i 16 nëntorit i gjeti forcat serbe të mbërthyera në darën midis Lumit Sheja e Drinit të Zi. Lajmëtarët trima të Ramadan Zaskocit, gjatë gjithë natës përhapën lajmin e fitores, në ditën e parë të luftimeve, në të gjitha grupimet e luftëtarëve, lagje më lagje e shtëpi në shtëpi, duke filluar nga Kolesjani e deri në Prizren.

Dita e 16 nëntorit ishte ditë krismash në të gjithë Rrafshën e Lumës. Drejt Kullës së Lumës ishte dhënë komanda… Malësorët, tanimë ishin pajisur me mauzerë e xhephane, që ia rrëmbyen hasmit dhe nuk mbaheshin më. Një burim turk theksonte se: ”Brenda 24 orëve, serbët qenë thyer keqas dhe ishin kapur mbi 1000 mauzera”. Ndërkohë, rapsodi popullor këndonte:

Nëpër flakë lëshohen batare poshtë te Canet, Brenda sahatit i zaptuan istikamet, Morën mauzere, morën topa e xhephanet.

Unaza e rrethimit afrohej drejt Kullës së Lumës dhe armikut po i shtrëngohej laku në fyt. Forcat serbe, të nisura për ndihmë nga Prizreni, me gjithë insistimin e tyre, u bllokuan në Opojë e Gorë nga malësoret e këtyre zonave që komandoheshin nga Qazim Lika e Nail Hyseni.Drejt Kullës së Lumës u vunë në veprim pjesët më të zgjedhura të luftëtarëve shqiptarë. Sulmues, çeta dhe prita vepronin në çdo vend, ku armiku mundohej të krijonte rezistencë. Një grup luftëtarësh bllokuan edhe mjetet e transportit, që po tentonin të tërhiqeshin drejt Prizrenit.

Veprimet dëshpëruese të komandës serbe për të çarë rrethimin, duke hedhur në veprim repartet më të zgjedhura të forcave serbe, u neutralizuan e u asgjësuan nga luftëtarët shqiptarë. Kjo gjendje e forcave serbe pasqyrohet edhe në raportin shpjegues për shkaqet e humbjes, nga komandanti i trupave serbe në këtë betejë: ”Sulmi që ndërmori nënreparti special në krahun e djathtë të Drinit të Zi, nuk arriti t’i dëbojë formacionet shqiptare, të cilat me zjarr nga krahët na shkaktonin humbje të rënda. Nënreparti i artilerisë malore nuk arriti të zinte pozicionet e zjarrit… Armiku na qëllonte nga të gjitha fshatrat, nga çdo shtëpi”.

Në fund të ditës, nëpër errësirë, një pjesë e forcave serbe, që mundi t’i shpëtonte vdekjes, la pas Kullën e Lumës dhe një ”kullë të stërmadhe kufomash, armatimesh e municioni bashkë me mallin e madh të urrejtjes kundër murtajës serbe”.[1]

Kështu, përfundoi kjo betejë e lavdishme e triumfit të forcave shqiptare mbi ato serbe, të cilën historiani Shaban Braha, e quan “Termopilen shqiptare” ose “Kaçanikun e dytë”.

Beteja e Lumës meriton vëmendjen e duhur nga historiografia jonë kombëtare, pasi ajo pengoi drejtpërdrejt forcat e Armatës së Tretë serbe, duke i gjakosur, rraskapitur e vonuar në realizimin e qëllimit serb, për të dalë në Adriatik e për të bërë fakt të kryer pushtimin e Shqipërisë para Shpalljes së Pavarësisë sonë Kombëtare.

Vargjet lapidare të këngës: “Djemt e Lumës hiç’ s’kan dert, ka ni luftë e bëjn’ përvjet për vatan s’tremen me vdekë” transmetojnë në breza Betejën e Lumës, që bashkoi luftëtarët shqiptarë me një besim të patundur në mbrojtje të trojeve shqiptare.

Përmes betejash, si kjo e Lumës, anë e mbanë Vilajeteve Shqiptare u bë e mundur Shpallja e Pavarësisë Kombëtare dhe formimi i shtetit të parë shqiptar më 28 nëntor 1912.

*Studjues – “Bashkëpunëtor i vjetër shkencor” i Institutit të Studimeve historike të Akademisë së Shkencave

[1] Shaban Braha, “Beteja e Drinit” (nëntor 1912), Prizren, 2000.

/Gazeta Panorama

NGA PROF.DR. ELMAS LECI/ Për arin shqiptar të Thesarit të Shtetit, së fundi nga Arkivi i Moskës doli në dritë një “letër interesante” e Enver Hoxhës e vitit 1949, që ia jep në dorë vetë Stalinit, atëherë kur Enver Hoxha ishte Kryeministër i Shqipërisë. Në fakt letra, që është një kërkesë e Enver Hoxhës drejtuar Stalinit, ku i kërkon që ari shqiptar i Thesarit të Shtetit t’i kalonte Bankës së Moskës, nuk është gjendur si letër, por ekziston Proces Verbali apo Protokolli i ngjarjes e i takimit të Enver Hoxhës me Stalinin, ku ngjarja përshkruhet me saktësi se si Enver Hoxha i jep në dorë Stalinit një letër kërkesë ku sipas Proces Verbalit të mbajtur nga sovjetikët në atë takim po e riprodhoj:

“Në thesarin e shtetit tonë (shqiptar)- i shkruante Enver Hoxha Stalinit në atë “pusullë”- ndodhen aktualisht në monedha dhe në shufra një sasi e konsiderueshme ari dhe argjendi. Këto fonde të rëndësishme, që përbëjnë një pasuri të madhe për popullin tonë, dëshirojmë t’i sigurojmë nga çdo rrezik. Prandaj, vijmë te Ju t’ju lutemi që të pranoni kërkesën tonë, që lejon arin dhe argjendin ta transferojmë dhe ta depozitojmë në bankën e Moskës. Kjo do të jetë një ndihmë tjetër e madhe, që do t’i bëhet nga qeveria sovjetike popullit shqiptar, i cili do të jetë shumë mirënjohës dhe do të jetë i qetë se pasuria e tij do të ndodhet në vendin më të sigurt në Botë, në Bashkimin Sovjetik. Duke shpresuar se lutja ime do të shqyrtohet dhe do të pranohet, me shumë konsideratë dhe me përulësi e respekt për ju. Në emër të qeverisë shqiptare dhe të Komitetit Qendror të Partisë. Kryeministri Enver Hoxha”.

Kjo është letra-kërkesa, që siç thuhet edhe në Proces Verbalin e mbajtur nga takimi i Enver Hoxhës me Stalinin, ky Enver Hoxha i ynë, me “pusullën” që përmendëm i kërkonte Stalinit “ruajtjen” e arit shqiptar në Bankën e Moskës, që në fakt nga deduksionet e fakteve del se thesarin, Enver Hoxha ia bënte “dhuratë” Stalinit për të mirat që ky i kishte bërë, që e “shpëtoi” nga Tito në vitin 1948. Dhe Enver Hoxha në gjysmën e dytë të vitit 1948 e mbrapa, u bë e mbeti një stalinist i thekur se ashtu ruante pushtetin e tij personal.

Me “dhurimin” e arit shqiptar Stalinit, Enver Hoxha merrte edhe një masë sigurie për vete e familjen e tij se nuk i dihej pushtetit. Duhet thënë se në atë periudhë, ishte viti 1949, Enver Hoxha ende nuk e ndiente veten të sigurt në pushtet, kjo nga kundërvënia e gjithë Perëndimit dhe nga opozita shqiptare jashtë, e cila ishte e organizuar dhe luftonte edhe ushtarakisht kundër regjimit të tij.

Situatat pas vendimeve të Informbyrosë, që e nxorën Titon “tradhtar”, nuk donin të thoshin se Stalini ishte bërë “i dashur me Enver Hoxhën”, as se Stalini u prish me Titon për Shqipërinë. Jooo, as që bëhet fjalë. Pikërisht se ishte ashtu, Enver Hoxhës i thoshte mendja e djallëzuar se duhej të “punonte” me çdo mënyrë që Stalini “ta fuste në zemër”. Dhe pa diskutim edhe një formë “pune e dashurie” rezulton edhe kjo e arit.

Letra për Stalinin vetë mënyra individuale, madje e firmosur edhe në emër të qeverisë shqiptare pa asnjë vendim të marrë e të nënshkruar, që e përmendëm në fillim, kërkesa për depozitimin e arit të popullit shqiptar në Moskë, d.m.th. “dhurimi” i arit shqiptar sovjetikëve, veprim i njëllojtë si me arin shqiptar që u depozitua nga kolaboracionistët në Bankën e Romës të Italinë fashiste, apo me arin që rrëmbeu Ahmet Zogu me vetarratisjen nga Shqipëria. Por veçse me një ndryshim se ish- mbreti i tërhoqi një pjesë si “pagë” apo i “vodhi” vetë në ikje florinjtë e popullit shqiptar, duke bërë edhe “argumente të besueshme”, ndërsa Enver Hoxha e kamuflonte “vjedhjen” e florinjve me dërgim në Bankën e Moskës për “mbrojtjen e Thesarit Shqiptar”.

Themi vjedhjen e floririt nga Enver Hoxha, sepse nuk ka asnjë vendim të qeverisë shqiptare apo të Bankës së Shqipërisë, për çuarjen e Thesarit të Shtetit në Bashkimin Sovjetik. P.sh. edhe ministri i Financave i kohës së Zogut Kol Thaçi, ka lënë ca dokumente bakalli, ku ai thotë se “Mbreti Ahmet Zogu tërhoqi nga Banka Kombëtare e Shqipërisë fillimisht një vlerë përafërsisht me 567 mijë franga ar”, që përbënin 183 kilogram flori, por më pas, po sipas dokumenteve më 31 mars të vitit 1939, është autorizuar me urdhër, (po të Mbretit Zog) tërheqja nga “llogaria relative e pafrytshme metal-ar në roje” 448.535 franga ar dhe përsëri më 3 prill, është urdhëruar edhe tërheqja e 450 mijë frangave të tjera. Sipas shkresës, këto tërheqje “do të përdoreshin (që është manipulim) për shpenzime të jashtëzakonshme të Forcave të Armatosura”. Sërish po për këtë qëllim, më 6 prill u urdhërua edhe marrja e 200 mijë frangave të tjera ari nga Banka. Ndryshe nga tërheqjet e para, kjo e fundit është kryer pa lënë asnjë dokument të firmosur. Shënojmë se të gjitha shumat, përafërsisht një milion e njëqind mijë franga ari, përbëjnë 355 kilogram flori, që Ahmet Zogu ia mori, vodhi popullit me vetarratisjen e tij nga Shqipëria, por ama la edhe ca dokumente.

Ndërsa Enver Hoxha veproi ndryshe. I jep letër personale Stalinit, ku i kërkon depozitimin e arit të popullit shqiptar në ish-Bashkimin Sovjetik, sikur të ishte ari i tij, me një letër paçavure më keq se ajo prej bakalli e Ahmet Zogut, letër pa asnjë vlerë, se nuk kishte asnjë vendim qeverie. Qëllimi i Enver Hoxhës me kërkesën për depozitimin e arit në Bankën e Moskës, ishte që pastaj “i siguruar” Enver Hoxha në rast përmbysje të pushtetit të tij, do të shkonte pas arit edhe vetë, (p.sh. siç “u arratis” po atë vit nga fillim provokacionet e gushtit) i përzënë nga perëndimorët e emigracioni politik, apo i hequr nga vetë sovjetikët. Ky ishte skenari në kokën e Enver Hoxhës, që lidhej me dorëzimin e floririt Stalinit.

Mirëpo Stalini, siç shkruan proces verbali e lexoi pa e prekur me dorë letrën e Enver Hoxhës dhe në dukje nuk e “hëngri” karremin (në prapa kuinta, duket se ari siç thotë populli “bëri këmbë”!). Të vërtetat dalin vite më vonë, aq sa mund të dalin çështje të tilla, aq më shumë siç janë ato të floririt. Me që Stalini në kohën e tij “e refuzoi” arin shqiptar (proces verbali ndodhet në Arkivin e Federatës Ruse), përsëri Enver Hoxha gjen rastin dhe e dërgon që e dërgon arin e popullit shqiptar në Bashkimin Sovjetik. Tashmë Stalini kishte vdekur, por Enver Hoxha shpresonte shumë nga udhëheqja e re e Bashkimit Sovjetik (e mbani mend sekuencën e dokumentarit nga vizita e Hrushovit në Shqipëri, ku Enver Hoxha e përqafon dhe e puth Nikitën a thua se e hëngri nga malli e dashuria) dhe konfliktet nuk kishin nisur se ato janë të viteve të më vona. Nga aludimet jo pa baza duket se arin atje, me patjetër Enver Hoxha e ka dërguar se i duhej për një ditë të zezë pasi e ndiente që po ia bënin puçin.

Në fakt, pavarësisht se nuk ka dokument se si i u përgjigj Stalini Enver Hoxhës për propozimin e “depozitimit” të arit shqiptar në Bashkimin Sovjetik, është një thënie e ish-zëvendës Drejtorit të Bankës së Shtetit Shqiptar në vitet 1947-1950, pasi në atë kohë kishte fjalë për depozitim të arit shqiptar në Bankat e Bashkimit Sovjetik. Në një deklarim të mëvonshëm, po ky personalitet, diku ka bërë pyetjen se “përse u tregua aq i mirë Hrushovi me Shqipërinë në vitin 1959, kur i fali të gjitha borxhet”?!

Deklarimi i mësipërm, bën fjalë për vitin 1954, kur Enver Hoxha, ua dha që ua dha arin sovjetikëve?! Njëlloj si Ahmet Zogu, me rrugë të tërthorta. Në se Ahmet Zogu ka lënë dokument “për nevoja të Forcave të Armatosura”, Enver Hoxha ka firmosur për “blerje gruri” në Bashkimin Sovjetik, kur ai ka deklaruar se “na është dhënë falas”. Ky i sapo përmenduri “për blerje gruri” është vendim për të maskuar çështjen e vjedhjes së arit të popullit shqiptar, pasi dihen se këto lloj punësh nuk bëhen ashiqare, por me manipulime.

Ka bërë në vitin 1954 edhe një Vendim tjetër Enver Hoxha të Këshillit të Ministrave, vendimin nr. rendor 144, datë 2 shkurt 1954 me temë “Për importim mallrash për tregun special”. Në bazë të atij Vendimi i u dhanë Bashkimit Sovjetik 224.4 kg ar. Mirëpo në Relacionin sekret të Bankës së Shtetit Shqiptar të datës 27 dhjetor 1954, nuk bëhet më fjalë për 224.4 kg ar por për 945.615,58 kg ar çuar në Bashkimin Sovjetik. Në Relacionin që shoqëron Vendimin e Qeverisë, shkruhet edhe për një shumë tjetër prej 64.516 kg ar, dërguar po në Bashkimin Sovjetik nga Banka e Shtetit shqiptar. Ec e merre vesh se cila shifër është e sakta! E vërteta e padiskutueshme është që edhe Enver Hoxha, si paraardhësit dhe pasardhësit e tij të derisotëm, është sjellë me arin shqiptar si pronar i vërtetë i tij.

Vlen të theksohet se e gjithë procedura e kalimit të arit shqiptar nga Banka Shqiptare në Bankën Qendrore të Moskës, ka qenë veprimtari tepër sekrete. Megjithatë është një dokument i vetëm dhe ai është Relacioni i Bankës së Shqipërisë i datës 27 dhjetor 1954, ku Banka e Shqipërisë i përgjigjet Kryeministrit Enver Hoxha se “në bazë të Urdhrit tuaj, është përgatitur një fuçi e cila përmban 39 qese, prej të cilave 38 qese ku secila përmban nga 1000 copë napolona dhe qesja e 39-të përmban 701.75 copë napolona me një peshë kompesive bruto 250.679 kg ar dhe me peshë neto nominale 249.691. Fuçia është e vulosur në rregull. Banka e Shtetit Shqiptar. Drejtoria e Përgjithshme “. Më tej Relacioni vazhdon: “Sipas marrëveshjes që kemi pasur me përfaqësinë tregtare të BRSS-s, fuçinë me arin ia dorëzuam personalisht Kapitenit të vaporit sovjetik “Chiaturi”, i cili na dorëzoi konoshamenton të firmosur rregullisht për marrjen në dorëzim. Banka e BRSSsë, me telegramin e saj të datës 6 tetor 1954, na konfirmon marrjen në rregull të fuçisë”.

Në dokumentacionet e Shtetit Shqiptar thuhet se “tregu special për të cilin u “lëvrua” ari, ishte tregtimi për grurë”. Rezulton një lloj maskimi, një lloj fshehje! Po a mund të jetë sekret një veprimtari e tillë ekonomike, kur Enver Hoxha fliste sa çaheshin artopolanët se “ndihma e Bashkimit të madh Sovjetik ishte vëllazërore”. Me që nuk dimë plotësisht enigmatikën e saktë se si mësoi kërkesa e bërë Stalinit për depozitimin e arit shqiptar në Bankën e Moskës, deduktojmë se ari shqiptar lëvizi apo shkoi ose u dhurua te pasardhësi i Stalinit, që në atë kohë ishte Malenkovi.

Një studiues ka bërë edhe ca përllogaritje në “dhënien” e arit Bashkimit Sovjetik, duke u nisur nga kredia e 300 milion rublave të pesëvjeçarit tonë të tretë. E sipas tij thuhet se për1 milion rubla që përmendëm, nga Thesari i Shtetit shqiptar dolën 224,4 kg ar. Po të vazhdojmë me të njëjtën logjikë i bie që për 35 milion rubla të paguhen 7.854 kg ar. Po të shtojmë këtu edhe 10 milion rublat e tjera që thotë Enver Hoxha, atëherë i bie që për këto dy “kredi”, Bashkimi Sovjetik t`i ketë marrë Shqipërisë rreth 10 ton ar. Mund të duket shumë një sasi e tillë ari, por në raport me minimumin e 320 ton ar që dispononte Thesari i Shtetit Shqiptar të asaj kohe, të mbledhur e të grabitur ato nga komunistët pas lufte, nuk është shumë e vogël.

Autori: Drejtor Ekzekutiv Instituti i Sigurisë dhe Mbrojtjes /Gazeta Panorama

Arbëri qëndronte në qoshkun e tij në sallë, duke pritur mbërritjen e avionit që do ta çonte në një botë tjetër dhe meditonte. Meditonte dhe ëndërronte rrugën plot hithra e ferra, nëpër të cilën kishte kaluar jeta e tij. I kujtoheshin brengat që e kishin shoqëruar vite me rradhë. Kishte shumë pasione. Donte të bëhej jurist, gazetar, mjek, inxhinier, artist, shkrimtar apo çfarëdo tjetër gjë, që të mundësohej. Por fati e kishte dënuar që të mos arrinte asnjë, nga majat e ëndërruara. Zhgënjimin e haste në çdo hap të jetës.

Vendose?

“Nuk kam rrugë tjetër”, – ishte përgjigja. Petriti u kthye në sallë. Mësuesi kujdestar iu afrua dhe e pyeti ku kishte shkuar Arbëri

“Kishte një dhimbje koke” – u përgjigj Petriti.

Por mësuesi e dinte arsyen. Ai ishte një nga mësuesit e rrallë të asaj shkolle, që e admironte Arbërin për inteligjencën e tij por, nuk kishte fuqi t’u kundërvihej eprorëve.

Arbëri u kthye në shtëpi. E ëma e pyeti për mbrëmjen dhe ai i tregoi gjithçka kishte ndodhur. Ajo i tha:

“Rrofsh, je biri i denjë i atij babe! Eja ul pranë meje. Të kam premtuar se do të të tregoj gjithçka, kur të arrish moshën e pjekurisë dhe ti tani je pikërisht në atë moshë…”!

Arbëri e vështroi i habitur. Ata kishin biseduar e stërbiseduar kushedi sa herë me njeri-tjetrin, i kishin thënë e stërthënë të gjitha çështjet, ndaj ai nuk arrinte të kuptonte, se çfarë kishte mbetur më…?!

“Tani ti i ke kaluar të tetëmbëdhjetat. Përfundove edhe shkollën e mesme. Nuk je më fëmijë. Ke hyrë në një fazë më të lartë, ndaj dua të të them diçka që nuk mund ta thoja më parë”.

– “Jam në pritje, më thoni”.

Nëna mbeti në mëdyshje. Kishte biseduar me Andrean dhe ai e kishte këshilluar që të merrte guximin t’ia thoshte të birit të vërtetën, pasi ai tashmë ishte në një moshë që do ta kuptonte arsyen, përse ajo nuk i kishte treguar. Një ditë ai patjetër do ta merrte vesh të vërtetën dhe do të ishte më mirë ta mësonte nga e ëma, se sa nga të tjerët.

Kështu që vendosi të fliste, por donte të kishte dikë pranë për ta ndihmuar të shprehej ashtu siç duhej. Sikur të kishte gjallë t’ëmën, do ta kishte më të lehtë, por ajo kishte tre vjet që ishte larguar nga kjo jetë. E mblodhi veten dhe u shkëput nga dilema.

“Jo bir, ti tani je burri i kësaj shtëpie dhe unë dua të bisedoj me ty, si midis dy të rriturve”.

“Jam gati nënë, po të dëgjoj”, – përsëriti djali dhe qëndroi përballë saj sikur të ishin dy moshatarë.

Nëna e vuri re qëndrimin e të birit dhe kjo i dha zemër të fillonte:

“Kur ishe i vogël gjithmonë më pyesje, se kur do të takojmë babin dhe unë të thoja se ai ka fluturuar në qiell dhe na pret atje.  Duke u rritur e kuptove se ai kishte shkuar në botën tjetër, por më pyesje vazhdimisht, se ku e ka varrin që të vendosnim një tufë me lule mbi të. Unë heshtja, nuk dija se si të përgjigjesha dhe kjo ndodhte sepse babi yt, nuk kishte varr”.

“Nuk kishte varr?! Si është e mundur”?!

“Po biri im. Ky është atdheu ynë. Dëgjomë dhe, të lutem, mos më ndërpre. Ati yt u kthye nga Franca, kur Shqipëria ishte në prag të pushtimit të Shqipërisë. Në universitetin e Sorbonës, ku kishte kryer studimet për jurist, ishte njohur me Resulin, që studionte për psikologji. Kishin krijuar një shoqëri të ngushtë. Sokoli hapi një zyrë avokatie, ku u shërbente nevojtarëve që i paraqiteshin, ndërsa Resuli filloi punë si mësues i psikologjisë, në shkollën e mesme. Pushtimi i vendit nga fashistët italianët, ndikoi në marrëdhëniet  midis dy shokëve.

Ata kishin botëkuptime të ndryshme. Sokoli u radhit në anën e nacionalistëve, ndërsa Resuli në atë të komunistëve. Megjithatë, i ruajtën marrëdhëniet e mira. Të dy ishin pjesëmarrës të konferencës së madhe të përbashkët që u organizua midis përfaqësuesve të të dy rrymave, për një bashkëpunim më të mirë në luftën kundër okupatorit. Por vendimet e kësaj konference, nuk mundën të zbatohen. Pala komuniste i hodhi poshtë ato, kështu që miqtë e dikurshëm u kthyen në armiq.

Babai e kishte zyrën avokatore, pranë shtëpisë tonë. Ne kalonim vazhdimisht pranë saj, sa herë hynim apo dilnim nga shtëpia. Kështu që u njohëm dhe u dashuruam me njeri-tjetrin. Pas tre vitesh u martuam. Deri atëherë unë banoja vetëm me nënën time. Babai im dhe gjyshi yt, kishte emigruar që herët në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Edhe Sokoli, si unë, ishte djalë i vetëm. Prindërit i kishin vdekur. Kështu që jetonim të tre së bashku. Sokoli ishte një njeri parimor dhe kurrë nuk i shkelte ato”.

Ndërkohë, nëna u ngrit dhe nxori nga sënduku programin që i kishte lënë i shoqi.

“Lexoje” – i tha.

Arbëri e lexoi dhe me një thjeshtësi të veçantë i tha:

“Po ky duhet të jetë programi i çdo qeverie demokratike”.

“Po, biri im, për këtë program dha jetën yt atë. Këto ishin  parimet e tij kryesore dhe këto mundohej t’i zbatonte në çdo hap të jetës. Por fati i kishte caktuar destinacion tjetër. Nuk kishim më shumë se një vit që ishim martuar dhe po bisedonim të tre në shtëpinë tonë. Kisha dy muaj që kisha konstatuar që isha shtatzënë. Ishte shtatori i vitit të dytë të pasluftës. Ora e murit tingëlloi dhjetë herë. Në portë u dëgjua një tringëllimë e fortë. Ne shikuam njeri-tjetrin në sy. Kush mund të ishte në atë orë të vonë? Sokoli u ngrit dhe u drejtua nga porta.

‘Kush është’? – pyeti.

‘Forcat e Mbrojtjes Popullit’, – iu përgjigj një zë që Sokolit  iu duk mjaft i njohur.

Hapi portën. Para tij qëndronte shoku i shkollës, Resuli, i shoqëruar nga katër persona të tjerë me uniformë ushtarake. Hynë në korridor dhe atje Resuli thirri me zë të lartë:

‘Në emër të popullit, je i arrestuar’!

‘I arrestuar, e përse’?

‘Si armik i popullit’.

Njëri nga ushtarët i hodhi prangat në duar. Unë, si e çakërdisur klitha: ‘Mos ma merrni Sokolin tim! Ai nuk ka bërë asgjë’ – dhe u hodha ta përqafoj”.

Nëna pushoi për disa çaste. Arbërit iu kujtua se këtë klithje të saj, e kishte dëgjuar edhe në shfaqjen e dramës “Lulja e kujtimit”.

Afërdita vazhdoi: “Njeri nga ushtarët më shtyu me forcë dhe unë rashë në korridor. Sokolin e rrëmbyen hienat dhe u larguan. Të nesërmen shkova në Degën e Punëve të Brendshme, për të pyetur por as që më pranuan. Vetëm pas një jave më lajmëruan, që t’i sillja teshat. Kisha mbetur e çoroditur. Nuk dija si të veproja. Vendosa të shkoj në shtëpinë e Resulit. Trokita. Portën e hapi e shoqja.

–‘Çfarë kërkoni’? – pyeti me një zë të akullt. Unë mbeta e habitur. Përse u soll ashtu? Hija e saj vazhdonte të qëndronte para portës.

‘Dua të bisedoj me burrin tuaj’, – i thashë.

‘Burri im e ka një zyrë’, – më tha dhe mbylli derën.

U ktheva në shtëpi me zemër të thyer. Nuk e shpresoja kurrë, se do të më priste në atë mënyrë. Nuk më mbeti gjë tjetër, veçse t’i nënshtrohesha fatit. Shkoja çdo ditë në Degë, për t’u interesuar për tim shoq, por çdo gjë binte në vesh të shurdhër. Askush nuk më kthente përgjigje. Madje nuk më pranonin asnjë ushqim për të. Kështu kaluan katër muaj. Një ditë erdhi dikush që solli lajmin e kobshëm: Sokoli i kishte mbyllur sytë, si pasojë e një ataku kardiak.

Vetëm pas pesë vitesh, mësova të vërtetën. Një mbrëmje vonë trokiti porta. E hapa. Para meje qëndronte një djalosh, që më bëri shenjë të heshtja. Hyri brenda. E pyeta për emrin. Nuk ma tregoi.

‘Kam qenë në një qeli me Sokolin’, – tha.

– ‘Unë akuzohesha se së bashku me dy shokë’ kishim shpërndarë trakte antikomuniste. Sokoli i mbylli sytë në prehrin tim.  Sapo ishte kthyer nga dhoma, ku e kishin torturuar. Ishte në gjendje shumë të rëndë.

‘Dua të të le një amanet’, – më tha

Brenda astarit të xhaketës, kisha fshehur një trakt nga ato që shpërndanim dhe një laps të vogël.

‘Je në gjendje të shkruash – i thashë, duke i treguar letrën dhe lapsin.

I mori dhe filloi të shkruante në anën tjetër të traktit, me duart që i dridheshin. Ma dorëzoi. ‘Premtomë se do t’ia shpiesh sime shoqeje’?

I premtova. Sa mbaroi, fluturoi në botën tjetër. Letrën nuk e lexova fare. Kështu e ruajta për gjithë periudhën që isha i burgosur. Kontrollova edhe në xhepat e tij, se mos kishte ndonjë gjë tjetër. Në fundin e xhaketës, midis astarit dhe stofit, gjeta një medaljon. Mendova ta ruaja dhe t’ua sillja juve, por ishte e pamundur. Kur të lirohesha, me siguri që do të më kontrollonin dhe do të ma gjenin. Kështu që e vendosa përsëri në vend’.

Mora letrën dhe e hapa.

‘Afërdita ime! – më shkruante Sokoli. – Jam në çastet e fundit të jetës…! Duart më dridhen… por nuk mund të rri pa të treguar, atë që me torturat e tij… më pruri në këtë gjendje…! Është pikërisht, shoku i shkollës sime Resuli…! Këtë mos e harro kurrë…! Po të le një amanet…! Po të lindësh vajzë, ta quash ‘Shqipe”… dhe po qe djalë; ‘Arbër’… Tregoi se ati i tyre dha jetën… pikërisht për Arbërinë… dhe Shqiponjën dykrenore…! Lamtumirë, zemra ime…! Mos vajto…! Unë po shkoj në qiell… pranë Zotit të Madh… dhe të Madhërishëm…! Të puth… me mall…’!

Në anën tjetër të faqes, ishte trakti i djaloshit që më solli letrën, ku shkruhej:

‘Vëllezër dhe motra! Zgjohuni prej gjumit të rëndë të robërisë! Vështroni shtypjen që po ju bëhet prej komunistëve! Vështroni krimet tmerret, vrasjet dhe torturat e tmerrshme që po bëhen sot në çdo anë t ë Shqipërisë! E ardhmja e juaj, do të jetë e lumtur  në rast se ju ngriheni për të luftuar”!

‘Pra Resuli, paska qenë torturuesi i tij’? – e pyeta unë.

‘Pikërisht kapiten Resuli, që sot është emëruar në Drejtorinë e Sigurimit, në Ministrinë e Punëve të Brendshme në Tiranë’, – u përgjigj ai dhe më pas vazhdoi – ‘Sokoli i mbylli sytë sapo më dorëzoi letrën, pa nxjerrë zë, ashtu siç kishte qëndruar edhe përpara torturave. I premtova se po të lirohesha do vija në familjen e tij, për të mbajtur premtimin që i dhashë’.

‘Ju faleminderit’! – i thashë dhe iu luta të qëndronte atë natë  aty.

Nuk pranoi. U largua dhe nuk munda ta takoj kurrë më. Siç duket, duhet të ketë qenë nga ndonjë qytet tjetër dhe ka shkuar atje.

U interesova edhe se ku e kishin varrosur, por askush nuk më tha gjë. Heshtja kishte mbuluar gjithçka. Këto ishin ato që doja të të tregoja biri im. T’i tregova për të ditur të vërtetën dhe njëkohësisht për të ndihmuar, se si do ta përballosh jetën në të ardhmen”.

Nxorri nga çanta letrën dhe ia dorëzoi të birit: “Lexoje”.

Ai filloi ta lexojë. Nuk foli asnjë fjalë. Nëna vuri re se nga sytë kishin filluar t’i rridhnin lot. Diçka belbëzoi nëpër buzë. Afërdita kuptoi se ai ishte një betim.

“Bir, ku do të shkosh në këtë orë të vonë të natës”? – i tha e ëma, kur pa se ai hapi portën dhe po dilte.

“Në botën e ëndrrave”, – u përgjigj.

“Por mos harro, jo të gjithë ëndrrat dalin”.

Ai nuk foli. I dukej sikur qyteti me zhurmat dhe dritat e tij, e mbyste. Donte të meditonte i vetëm. Tregimi i nënës, e kishte tronditur së tepërmi. Një dualizëm i veçantë, filloi të zhvillohej në ndërgjegjen e tij. Ecte dhe nuk shikonte se kush e rrethonte. Dikush e përshëndeti, por ai as që ia ktheu. Kishte fluturuar në botën e tij të brendshme. Donte të ikte sa më larg ku të mos e gjente askush.

Arriti në bregun e detit dhe filloi të ecte e të ecte pa u ndalur deri sa mbërriti në një vend, që iu duk më i izoluar se të tjerët. Rreth e rrotull nuk të shihte syri njeri. Nuk dëgjohej gjë tjetër, veçse oshtima e dallgëve të detit, që atë natë ishin shumë të egërsuara, njëlloj si gjendja e tij shpirtërore. Mendimet i ngatërroheshin midis tyre. Donte një përgjigje, që askush nuk mund t’ia jepte. Thirri me zë të lartë:

“Kush jam unë? Kujt i përkas”?

“I përket vetes tënde”, – iu duk sikur ia ktheu përgjigjen ndërgjegjja.

Në këtë gjendje qëndroi për gati një orë. Pastaj filloi të meditojë; “Prandaj nuk ma dhanë medaljen e artë”? Një zë i brendshëm i thoshte, se kjo ishte pasojë e prejardhjes. Tregimi i nënës i kishte krijuar mendimin, se i përkiste shtresës që kishte humbur nga përplasja midis dy botëve.

Përfytyronte të atin, një jurist i shquar, i diplomuar në një nga universitetet më në zë të botës. Përfytyronte Resulin edhe ky i diplomuar së bashku me të, dy miq të ngushtë, që mendohej se nuk mund t’i ndante asgjë. Plasi lufta e përbotshme, një kasaphanë e paparë në historinë e njerëzimit. Dy miqtë kishin botëkuptime të ndryshme mbi situatën, ndaj u ndanë në dy fronte. Megjithatë të dy palët kishin të njëjtin qëllim, dëbimin e okupatorit. Ndaj bashkëpunonin vazhdimisht, për çdo situatë. Në disa raste kishin luftuar së bashku. Kjo gjë vazhdoi deri në konferencën e madhe që i ndau.

“Përse? Si ka mundësi që, pasi gjetën gjuhën e përbashkët, nënshkruan marrëveshjen e përbashkët, të ktheheshin papritur në kundërshtarë ose, për të qenë më të saktë, në armiq”?! Kjo pyetje e shqetësonte më tepër. Por nuk mund të pranonte që i ati ishte tradhtar e kolaboracionist, ndërsa Resuli atdhetar. Programi me të cilin ishte bashkuar i ati, tregonte se ai nuk ishte i tillë. Nuk mund të kuptonte se si Resuli kishte mundur të arrinte në atë shkallë, sa të sillej si egërsirë, karshi shokut të tij më të ngushtë. Kush e kishte prishur karakterin e tij?

Para syve i dilte qëndrimi i mbajtur kundrejt nënës së tij, që pa asnjë shkak, e kishin shndërruar nga një arsimtare e dalluar, në një pastruese shkolle dhe, për më tepër, edhe prej andej e kishin hequr, për ta dërguar si punëtore në ndërmarrjen bujqësore, atë që, po të kishte qenë një kohë tjetër, do të kishte ngjitur shkallët më të larta të artit skenik. Këtë e kishte treguar me shfaqjen e dramës “Lulja e Kujtimit”.

Të gjitha këto mendime rrotulloheshin në ndërgjegjen e tij. Para syve i dilnin vargjet e një poezie të një poeti të njohur që e kishte lexuar dikur: “Që nga Korça gjer te Shkodra, mbretëron një errësirë, nëpër fusha, nëpër kodra, vërshëllen një egërsirë!  hani, pini, hani, pini or’ e ças. Për çakallin, nat’ e errët, është ras’ e deli ras”!

Edhe atij i dukej sikur jetonte në një botë tillë. I dukej sikur  fatet e njerëzve i kishin marrë në dorë egërsirat. Papritmas, dualizmi ishte zhdukur. Tani i dukej sikur e kishte gjetur rrugën e jetës. Do t’i kapërcente të gjithë hithrat dhe ferrat që mund t’i dilnin rrugës. Tashmë e ndjente veten të pjekur dhe do të gjente mënyrën se si të sillej, në raste të tilla.

E vetmja enigmë që i kishte mbetur pa zgjidhje, ishte nëse duhej t’ia shprehte Blerinës mendimet e tij, pasi ende nuk ishte i sigurt për bindjet e saj. Mos vallë krijonte ndonjë çarje midis tyre, kjo ndarje mendimesh? Mos përsëritej historia e Sokolit, me Resulin? Ndërgjegjja nuk ia pranonte, një thyerje të dashurisë së tyre. Megjithatë vendosi që të heshtte. Por a po vepronte mirë? Kësaj pyetje nuk dinte t’i përgjigjej.

Ndërkohë, kishte filluar të agonte. Kishte kaluar një natë të tërë duke ëndërruar me sytë hapur. U ngrit dhe u drejtua për në shtëpi. “Erdhe, bir”? – Pyeti e ëma. “Po, nënë”, – ishte përgjigja. Nëna nuk e ngacmoi më tej. Memorie.al

Prof. Dr. Sami Repishti u shua një ditë më parë në moshën 99-vjeçare. Homazhet për të do të mbahen javën që vjen, ndërsa familja e tij ka kujtuar disa prej momenteve më të rëndësishme që shënuan jetën e Sami Repishtit.

Familjarët kanë përkujtuar disa nga vlerësimet që janë bërë për Sami Repishtin nga figurat e rëndësishme të SHBA-ve, si ish-Presidentet e Amerikës, Bill Clinton, George Bush, Barak Obama .Po ashtu dhe figurat e njohura të Shqipërisë dhe Kosovës, Sali Berisha, apo dhe Bujar Nishani, Ibrahim Rugova, Bujar Bukoshi e të tjerë.

Gjatë homazheve, mbesë e Sami Repishtit, Ardita Repishti ka lexuar një rreshtat e fundit që intelektuali i shquar la si amanet.

 “Prof. Repishti ashtë dekorue disa herë nga qeveritë shqiptare, amerikane, dhe kosovare.  Akti rebel që pothuejse e vrau, e çliroi njikohësisht. Si i ri, ai u ndërgjegjsue për rolin e tij, nga dashunia për atdhe dhe etja për liri, nji i ri me sensibilitet të theksuem, besnik i vetëvetes, i jetës me dinjitet. Gjatë udhës, ai njohu ma mirë “Njeriun”, krijesën fisnike. Udhëtimi e solli në botën e nëntokës komuniste ku takoi viktimën dhe e deshti me pasion, nji dashuni për Krijesën që mundi edhe kercënimin e vdekjes,….

Sot, ai largohet nga kjo botë i shqetësuem që akoma nuk ka nji punë të organizueme me shkye perden e konspiracionit komunist. Akoma sot, Shqipëria nuk e ka pranue fajin publikisht: ajo jeton me nji ndërgjegje të randueme. Kjo gjendje fluide frikëson mendjet e ndrituna që kanë përqafue demokracinë. Në qoftë se akoma refuzojmë me përballue demonët e së kaluemes, breznitë e ardhme do të pësojnë rrjedhimet e paevitueshme.

Dr. Repishti ka folë, ka shkrue, ka denoncue pa kompromis këtë tragjedi që shtrembnon çdo gja dhe çdo mendim dhe shtron pyetjen a do të jemi në gjendje me rikrijue nji bashkësi vëllazënish e motrash të lirë, të ndërgjegjshëm për rolin e tyne në shoqëni e kryesisht të çliruem nga frika e persekutimit të organizuem shtetnor të “shtetit tonë”?

Pasiviteti sot mundëson ushtrimin e dhunës kundër të pafajshmit e lejon kryqëzimin e pafajnisë! Zemrat e djeguna si ajo e Sami Repishtit nuk gjejnë ngushëllim derisa të gjindet nji përgjigje.

Sot, ai largohet nga kjo botë me shqetësimin se Shqipëria lëkundet në mes të së vjetrës që nuk jep shpirt, dhe së resë  pa fuqi me lindë. Ai do të lutet për nji rilindje premtuese – me ndihmën e Zotit!

Sot, ai largohet me dashuni për të gjithë, veçanërisht për herojt, dëshmorët e viktimët e regjimeve totalitare në Shqipëri dhe pa urrrejtje për të gabuemët dhe të mashtruemët.

Ai largohet tue çfaq mirënjohjen e tij të pakufishme për prindët e vet, Hava dhe Hafiz Ibrahim Repishti, dy viktima të diktaturave, për motrat Fejzije, Merjeme e Hadije, për vëllazënit Fahri e Vehbi e familjarët tjerë në Shqipëri që vuejtën aq shumë”, u shpreh mbesa e tij, Ardita Repishti.

Mesazhi i plotë i lexuar nga mbesa e Sami Repishtit, Ardita Repishti

Prof. Sami Repishti lindi në Shkodër, Shqipëri, në vitin 1925; në Shkodër kreu studimet fillore e të mesme. Studimet universitare për histori moderne i filloi në Universitetin e Firenzes, Itali.

Student 14 vjeçar u aktivizue në demonstratat e 7 prillit 1939 dhe ma vonë në lëvizjen e rezistencës kundër pushtuesve fashistë italianë dhe nazistë gjermanë. I zhgënjyem nga propaganda dhe ushtrimi i terrorit masiv komunist, ai mbeti demokrat parimor dhe intelektual jokonformist. Gjatë L2B humbi babën, viktimë e terrorit fashist, dhe kushërinin, viktimë e terrorit nazist.

Që nga viti 1945, me ardhjen e pushtetit diktatorial stalinist, ai u gjend në nji situatë që impononte, politikisht e moralisht, marrjen e nji qendrimi patriotik në lëvizjen klandestine antikomuniste. Me arrestimin e tij me 22.X.1946, studenti Repishti u torturue egërsisht për 14 muej; me 27.XI 1947 u dënue me 15 vjet burgim të randë, Më 1949, nana, motra dhe vëllai, të mitun, u internuen në Berat, dhe Veliqot, Tepelenë, viktima të komunizmit.

I liruem nga burgu, 1.VII.1956, punëtor krahu i përbuzun dhe i përndjekun, vendosi të arratisej në Jugosllavi, më 22.VIII.1959, tue lanë familjen në gjendje shumë të vështirë.

Si emigrant politik u mbajt 11 muej në izolim “incommunicado”, u dërgue në kampin Gerovo, Kroaci, u përjashtue në Itali më 1.IX.1961. Emigroi në Amerikë, 9.IV.1962. Në Botën e Lirë, refugjati Sami Repishti iu nënshtrue nji arsimimi rigoroz, dhe fitoi diplomën B.A.(1964), dhe M.A.(1969) pranë Queens College., dhe Ph.D. (Universiteti “la Sorbonne”, Paris (bursist i Qeverisë franceze) dhe Graduate Center of the City Universtiy of Neë York, (French, shkurt 1973). Për 26 vjet me radhë ka dhanë mësim në gjimnazet amerikane, kryetar i departmentit për gjuhët e hueja (1974-1990) dhe pedagog i jashtëm pranë Adelphi University, N.Y. (1972-1978).

Dr. Sami Repishti ashtë autor, kryesisht i dy vëllimeve: “Pika Loti-Tregime burgu” (1997), dhe “Nën hijen e Rozafës-Narrativë e jetueme” (2004) bashkautor dhe publicist me shkrime për problemin e “Shqipërisë Lindore”, Kosova e lirë u ba leitmotivi i jetës tij.

I aktivizuem në lamin politik, ai bashkëthemeloi e drejtoi disa organizata shqiptaro-amerikane: nga këta Rinia Shqiptare-Kosovare në Botën e Lirë dhe Këshilli Kombëtar Shqiptar-Amerikan (N.A.A.C) për shumë vite kanë qenë dy grupimet politike ma efektivë në emigracion. Në vitin 1965, ai ka dëshmue para Kongresit Amerikan për probleme kombëtare shqiptare, me lidhje të vazhdueshme me Departamentin e Shtetit dhe Shtëpinë e Bardhë.

Prof. Repishti ashtë dekorue disa herë nga qeveritë shqiptare, amerikane, dhe kosovare.

Akti rebel që pothuejse e vrau, e çliroi njikohësisht. Si i ri, ai u ndërgjegjsue për rolin e tij, nga dashunia për atdhe dhe etja për liri, nji i ri me sensibilitet të theksuem, besnik i vetëvetes, i jetës me dinjitet. Gjatë udhës, ai njohu ma mirë “Njeriun”, krijesën fisnike. Udhëtimi e solli në botën e nëntokës komuniste ku takoi viktimën dhe e deshti me pasion, nji dashuni për Krijesën që mundi edhe kercënimin e vdekjes,….

Sot, ai largohet nga kjo botë i shqetësuem që akoma nuk ka nji punë të organizueme me shkye perden e konspiracionit komunist. Akoma sot, Shqipëria nuk e ka pranue fajin publikisht: ajo jeton me nji ndërgjegje të randueme. Kjo gjendje fluide frikëson mendjet e ndrituna që kanë përqafue demokracinë. Në qoftë se akoma refuzojmë me përballue demonët e së kaluemes, breznitë e ardhme do të pësojnë rrjedhimet e paevitueshme.

Dr. Repishti ka folë, ka shkrue, ka denoncue pa kompromis këtë tragjedi që shtrembnon çdo gja dhe çdo mendim dhe shtron pyetjen a do të jemi në gjendje me rikrijue nji bashkësi vëllazënish e motrash të lirë, të ndërgjegjshëm për rolin e tyne në shoqëni e kryesisht të çliruem nga frika e persekutimit të organizuem shtetnor të “shtetit tonë”?

Pasiviteti sot mundëson ushtrimin e dhunës kundër të pafajshmit e lejon kryqëzimin e pafajnisë! Zemrat e djeguna si ajo e Sami Repishtit nuk gjejnë ngushëllim derisa të gjindet nji përgjigje.

Sot, ai largohet nga kjo botë me shqetësimin se Shqipëria lëkundet në mes të së vjetrës që nuk jep shpirt, dhe së resë  pa fuqi me lindë. Ai do të lutet për nji rilindje premtuese – me ndihmën e Zotit!

Sot, ai largohet me dashuni për të gjithë, veçanërisht për herojt, dëshmorët e viktimët e regjimeve totalitare në Shqipëri dhe pa urrrejtje për të gabuemët dhe të mashtruemët.

Ai largohet tue çfaq mirënjohjen e tij të pakufishme për prindët e vet, Hava dhe Hafiz Ibrahim Repishti, dy viktima të diktaturave, për motrat Fejzije, Merjeme e Hadije, për vëllazënit Fahri e Vehbi e familjarët tjerë në Shqipëri që vuejtën aq shumë.

Sot, ai shpreh mirënjohjen ma të thellë për bashkëshorten e tij Diana Çipi, dashuninë e mirëkuptimin e saj të plotë; për djalin Daren e fëmijët Bryan, Julia e Nicole; për vajzën Ava Repishti-Safir, e fëmijët Åudrey T. e Ålexander H. Safir, që mundësuen rihymjen e tij në jetë “normale”,  të gjithë burim gëzimi e kryenaltësie për mbi 60 vjet banimi në Shtetet e Bashkueme!

Dhashtë Zoti paqë në botë dhe mirëkuptim në mes të njerëzimit!

 VLERESIME/EVALUATIONS

4.IX.1986 –“…For as long as people like Dr. Repishti who has spent eleven years in Communist jails escape and seek refuge in the United States, the country of his freedom, our Nation and Democracy ëill flourish…”

George W. Bush, N/President of the United States of America

**

16.V.1995 –“I përkushtuar që në moshë të re çështjes së drejtësisë shoqërore, armik i betuar i diktaturës komuniste, intelektual dhe studiues erudit që të gjithë veprimtarinë e tij të pandërprerë e vuri në shërbim të çështjes kombëtare, të zhvillimit të kulturës shqiptare, mbrojti interesat kombëtare, sidomos punoi me përkushtim për të njohur të drejtat legjitime të popullit tonë në Kosovë, duke arritur që çeshtjen kosovare ta ndërkombëtarizojë në qarqet më të larta shtetrore të Evropës, të Amerikës dhe në Organizatat Ndërkombëtare”.

Dr.Sali Berisha ,President, Republika e Shqipërisë.

***

-15.VI.1996- “I dashur Sami, Jam i bindur se e kemi të përbashkët gëzimin për hapjen e Zyrës Informative Amerikane në Prishtinë, për të cilën Ju jeni angazhuar dhe keni punuar me terë qenien bashkë me miq amerikanë dhe veprimtarë të çështjes së Kosovës dhe të kauzës shqiptare në SH.B.A. Hapja e kësaj Zyre në Prishtinë padyshim ashtë kurorëzimi dhe sukses i juaji, prandej me lejoni t’ju shpreh përgëzimet më të përzemërta. Besoj se ju me dijen, përvojën dhe kurajon e pashembullt do të punoni edhe në të ardhmen për sensibilizimin e opinionit shtetëror e publik amerikan për pavarësinë e Kosovës dhe çështjen shqiptare në përgjithësi. Në emër të popullit të Republikës së Kosovës dhe emrin tim personal, Ju falënderojmë edhe një herë për punën e madhe që bëni në Amerikë dhe ju urojmë shëndet”

Dr.Ibrahim Rugova, Kryetar,Republika. e Kosovës.

**

-6.VIII.1997- “Dear Sami: Thank you for your Letter of June 12 (1997) regarding the situation of ethnic Albanians in the Balkans… My Administration is equally concerned about human rights abuses, particularly ëith regard to Kosovo. Again, thank you for your active interest in this important issue”.

Sincerely, Bill Clinton” President of the United States of America

**

– 5.IX.2001-(The liberation of Kosova)…could not have prevailed had not you and the others spent years patiently educating the American public, and more important our political leaders, of the serious problem posed by Serb repression of the Albanians there. You maybe justly proud of ëhat you have accomplished. No, you did not do it single-handedly, but I doubt that ëithout your long efforts American political leaders could have acted as they did. Ëith ëarm personal regards,

Sincerely,
Bill Ryerson” first US Ambassador to Albania (1991-1994)

**

– 25.XII.2003-“…Për mendimin tim, prof. dr. Sami Repishti qendron në krye të intelektualëve të diasporës shqiptaro-amerikane. Ai është pasardhës i denjë i Rilindasve sepse ka zbatuar me besnikëri idealet e tyre të larta”.

Peter R.Prifti, autor dhe historian.

**

– Korrik 2015- “Ju jeni njeriu që idealeve për shqiptarizëm u mbete besnik, dhe kështu i bëre borxh kombit tonë. Nji jetë e terë në shërbim të kombit; kjo është madhështia tek ju, misioni fisnik dhe jo i dalun mode…Ju jeni intelektuali me forma të mirëfillëta, luftar i thekur për demokraci në kuptimin e plotë të fjalës, kundër komunizmit pa kursim, e qendrim herkulian…”

Dr.Bujar Bukoshi, KM i Kosovës

***

– 17.VII.2015- “… Bejmë urimet tona duke kujtuar kontributin në luftën kundër totalitarizmit enverist, përpjekjet fisnike për Kosovën, punën e rrallë e të lavdrueshme në të mirën e kulturës shqiptare, ku veçojmë librat tuaj me karakter autobiografik”.

Ismail Kadare e Elena Kadare, dy monumentë të kulturës shqiptare.

***

– 15.IX.2016- “Me mirënjohje për vuajtjet dhe sakrificat e parrëfyeshme, përpjekjet mbinjerëzore dhe qendresën stoike ndaj  diktaturës komuniste. Në nderim të veprimtarisë së palodhun atdhetare për çeshtjen  kombëtare, si dhe në respekt të rolit dhe kontributit të çmuar dhënë për dekada me radhë si veprimtar i shquar i të drejtave të njeriut, farkëtues i lidhjeve të gjithanëshme shqiptaro-amerikane, duke u shndërruar në një simbol të rrallë e të vyer të shqiptarizmit”.

Bujar Nishani, President i Republikës së Shqipërisë.

**

– 17 .VI.2012 – “Dear Sami: One of the most important things I have done as President is read Americans like you…I ëould like to thank you for ëriting. I promise I ëill be there along ëith you continue to build a better, more prosperous, more diverse and inclusive America ëith a future full of hope. Thanks for ëriting; all the best…”

Barak Obama, President of the United States of America.

**

– 14..XII.2020….”Ish I burgosuri Sami Repishti është ndoshta personaliteti më i shquar dhe më i urti që shqiptarët kanë sot në SHBA. Sami Repishti është i dënuar politik, i arratisur nga Shqipëria në kohën kur komunistët e gëzonin pushtetin” Gazeta PANORAMA, Tiranë.
–  6.I.2021- Kjo dashuri famiijare dhe njerëzore që buroi pashterrësisht prej jush…jane çelsi i artë i jetës suej plot talandi, stuhi, e sukseseshme dëshmuar në veprat e jueja që mbeten vlerë kombëtare e mësimdhenëse për brezat e rij.”

Fotaq Åndrea, autor, ish Ambasador i R.Sh. pranë UNESCO.

“Ish Profit dhe mbet Profit;

Dhe qëndron ashtu si ishë;

Do mbaj emrin si e kishë;

Emr’i tija i vërtetë;

Esht Nëntor njëzet’ e tetë.”

– Ali Asllani

Më 28 nëntor 1912, menjëherë pas Shpalljes së Pavarësisë në Vlorë, Ismail Qemali në cilësinë e Kryetarit të Qeverisë së Përkohshme të Shqipërisë, u bëri me dije Fuqive të Mëdha krijimin e shtetit të ri shqiptar me anë të një telegrami. Telegrami i tij është shkruar me një gjuhë të hollë diplomatike dhe ia vlen që të analizohet për vetë rëndësinë që ai pati. Ai u botua më datat 29-30 nëntor 1912, nga disa prej gazetave kryesore evropiane dhe më gjerë, si “Corriere della Sera”, “La Stampa”, “La Tribuna”, “La Nazione”, “Le Figaro”, “Le Temps”, “Le Petit Niçois”, “The Times” etj. Më poshtë paraqesim tekstin e plotë të telegramit:

“Asambleja Kombëtare, e përbërë nga delegatë prej të gjitha anëve të Shqipërisë, pa dallim feje, të cilët sot janë mbledhur në qytetin Vlorës, kanë shpallur pavarësinë politike të Shqipërisë dhe kanë formuar një Qeveri të Përkohshme, të ngarkuar me detyrën e mbrojtjes së të drejtave të popullit shqiptar, të rrezikuar nga shfarosja e ushtrive serbe dhe të çlirimit të tokave tona kombëtare, të pushtuara nga forcat e huaja.

Duke u paraqitur këto fakte, duke iu bërë me dijeni të Shkëlqesisë suaj, kam nderin t’i kërkoj, Qeverisë së Madhërisë së tij Britanike, që ta njohë këtë ndryshim në jetën politike të kombit shqiptar.

Shqiptarët, të cilët kanë hyrë në familjen e popujve të Europës Lindore, nga të cilët, ata mendojnë se janë më të vjetrit, po ndjekin një qëllim të vetëm, të jetojnë në paqe me të gjitha shtetet e Ballkanit dhe të bëhen kështu një element i ri ekuilibri. Ata janë të bindur se Qeveria e Madhërisë së Tij, si dhe e gjithë bota e civilizuar, do t’u japë shqiptarëve, një mirëpritje dashamirëse, duke i mbrojtur ata, prej të gjitha sulmeve, që rrezikojnë ekzistencën e tyre kombëtare dhe kundër çdo ndarjeje të territorit të tyre.”.

Ky telegram i shkruar mjeshtërisht shpalos zhdërvjelltësinë diplomatike dhe virtuozitetin e udhëheqësisë së Ismail Qemal Vlorës. Ai do të merrte një rëndësi të jashtëzakonshme në ecurinë e mëtejshme të ngjarjeve. Ismail Qemali thekson aty që në fillim natyrën laike të qeverisë së tij, duke parandaluar kështu mundësinë e refuzimit nga Fuqitë e Mëdha për arsye që mund të kamufloheshin nën maskën e kujdesit për popullatën e krishterë shqiptare. Njëkohësisht, ai prek shqetësimin e Fuqive të Mëdha lidhur me militarizimin masiv të Ballkanit. Në vijim, ai i referohet konceptit evropian të së drejtës së kombeve dhe kërkon mbrojtje për të drejtat e kombit shqiptar. Dhe ç’është më e rëndësishmja, ai shkruan për konceptin e ekuilibrit të forcave në Ballkan. Ai i referohet brutalitetit të ushtrisë serbe, për të ngacmuar ankthin e Britanisë së Madhe lidhur me zgjerimin e influencës së Rusisë në rajon. Duke e ditur interesin politik të Britanisë së Madhe, ai e koncepton shtetin e ri shqiptar si një forcë ekuilibruese kundër PanSllavizmit.

I njëjti tekst, duke kërkuar edhe njohjen zyrtare të shtetit të ri shqiptar, iu dërgua ministrave të Punëve të Jashtme të Britanisë së Madhe, Italisë, Austro-Hungarisë, Francës, Gjermanisë, Rusisë dhe Evarist Beqiri Portës së Lartë.

Fakti i kryer i Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, si edhe kërkesa zyrtare e Ismail Qemal Vlorës, drejtuar sekretarit të jashtëm britanik Sir Edward Grey, passolli organizimin e një konference ndërkombëtare me pjesëmarrjen e Britanisë, Francës, Gjermanisë, Austro-Hungarisë, Rusisë dhe Italisë. Konferenca e Paqes në Londër i filloi punimet më 17 dhjetor 1912. Gjatë viteve 1912-1913, u zhvilluan 54 takime, ku u debatua si marrëdhënia administrative e Shqipërisë me Perandorinë Osmane, ashtu edhe caktimi i kufijve të saj. Më 29 korrik 1913, Shqipëria u njoh formalisht si shtet i pavarur, por afro 50% e territorit dhe 40% e popullsisë shqiptare, mbetën jashtë kufirit të shtetit të ri. Trojet e tyre etnike u ndanë për të kënaqur orekset e Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë.

Ndër shkrimet e publikuara nga gazetat evropiane përgjatë atyre ditëve, spikat një përshkrim i datës 30 nëntor 1912, i gazetës së njohur italiane “La Tribuna”, që përshkruan edhe momentin e zbritjes në Durrës të Ismail Qemalit, më 21 nëntor 1912:

”Ismail Qemali zbriti në Durrës ndër të tjera edhe me 10 kuti të ruajtura mirë dhe të vulosura, të cilat ishin shumë të vogla për të mbajtur armë dhe municione, ato mbanin ar…”

Ky ishte thesari i shtetit që ai kishte ardhur të themelonte. Kjo është dëshmia dhe shembulli më domethënës i sakrificave sublime të rilindësve. Mëmëdhetarët tanë dhanë gjithçka që kishin qoftë shpirtërisht, qoftë materialisht për atdheun.

Artikulli vijon më tej duke theksuar se, “pas takimit me parinë e Durrësit dhe sqarimit të arsyeve të zbarkimit të tij, Ismail Qemali shtoi se do të shkonte në Vlorë të shpallte Pavarësinë e Shqipërisë.” Një mendimtar i shquar francez ka shkruar: “Njerëzit e të gjitha epokave ngjasojnë: historia nuk është e dobishme sepse në të lexojmë të shkuarën, por, sepse aty lexojmë të ardhmen.”

Nëse ka diçka që historia njerëzore na mëson (që nga Magna Carta deri te Deklarata e Pavarësisë së SHBA-së), është fakti që çdo betejë për lirinë njerëzore është fituar me anë të forcës. Forca e popullit shqiptarë i dha jetë Deklaratës së Pavarësisë. Ndërkohë, lidershipi virtuoz i Ismail Qemalit mëshironte më së miri frymën e kombit dhe gatishmërinë e tij për të luftuar për liri. Ai është shembulli më i mirë i lidershipit të kulluar. Në momentin që Ismail Qemali po udhëhiqte shqiptarët në këtë rrugëtim të shenjtë, ai nuk mbante asnjë pozicion zyrtar, duke dëshmuar faktin që lidershipi nuk lidhet me pozicionet dhe titujt, por me aftësinë për të ndikuar njerëzit.

“Gazeta e Korçës” e përshkruante në këtë mënyrë veprën e Ismail Qemalit: “Ky burrë preferoj më mirë një mëmë të vogël e të vobegtë se sa njerkën e madhe e të pasur. Ai mbyllte në kraharor të tij prej kohësh, bashkë me të tjerët shqiptarë fisnikë, fuqinë e pamposhtur të idesë dhe vendimin e patundur, dhe besën e një populli që të fitojë lirinë e tij ose të vdesë duke treguar gjallërinë e patundur të fisit shqiptarë, duke ngritur flamurin e lirisë, duke i çfaqur botës së qytetëruar se Shqipëria deshi të rronte dhe po rron.”.

Ndërsa tensionet gjeopolitike vijojnë të rriten në botë, lidershipi fisnik i Ismail Qemalit na shpjegon pse figurat historike mund të na shërbejnë si frymëzim për të lundruar nëpër labirintet e diplomacisë së sotme. Sakrificat sublime për idealin kombëtar, janë në themelet e udhëheqësisë virtuoze të Ismail Qemalit. Ai është njëkohësisht themeluesi i Shqipërisë moderne dhe dorëheqësi i parë nga pushteti…

******

“E shpallëm Pavarësinë, por mbrojeni kombin shqiptar”

“Asambleja Kombëtare, e përbërë nga delegatë prej të gjitha anëve të Shqipërisë, pa dallim feje, të cilët sot janë mbledhur në qytetin Vlorës, kanë shpallur pavarësinë politike të Shqipërisë dhe kanë formuar një Qeveri të Përkohshme, të ngarkuar me detyrën e mbrojtjes së të drejtave të popullit shqiptar, të rrezikuar nga shfarosja e ushtrive serbe dhe të çlirimit të tokave tona kombëtare, të pushtuara nga forcat e huaja.

Rilindësit tanë shkrinë gjithçka kishin për Shqipërinë. Ata u larguan nga kjo botë të varfër materialisht, por jashtëzakonisht të pasur shpirtërisht. Presidenti John F. Kennedy shkruante: “Unë jam i sigurtë se mbasi pluhuri i shekujve të ketë mbuluar qytetet tona, ne, gjithashtu, do të kujtohemi jo për fitoret apo humbjet në beteja apo në politikë, por për kontributin tonë në shpirtin njerëzor.”

Njerëzit ashtu si edhe kombet kanë nevoja për pika reference e modele përbashkuese. Pikërisht trashëgimia e tyre e jashtëzakonshme shpirtërore na bën ne shqiptarëve krenar çdo 28 Nëntor. Ndërkohë nga ana tjetër qëndron modeli esadist.

Modeli i atyre që e kanë tradhtuar idealin e Skënderbeut dhe Ismail Qemalit. Modeli i babëzisë dhe pangopësisë me pushtet dhe pasuri. Modeli i atyre që duke vjedhur e duke u korruptuar e kanë keqqeverisur Shqipërinë, nën hijen e vështrimit fisnik të Ismail Qemalit mbi krye. Modeli i atyre që pushtetin e kthejnë në qëllim në vetvete…

“Nuk ka trashëgimi më të pasur se ndershmëria,” – shkruan Uilliam Shekspir. Shembulli jofisnik i këtyre vdekatarëve të zakonshëm, na turpëron dhe na bën që të reflektojmë çdo 28 Nëntor. Por, në fund, nëse ka diçka tjetër që historia na mëson, është fakti që modeli i tyre i mbrapshtë, do të marr dënimin më të rëndë që ajo njeh: turpin dhe harresën.

Amaneti i fundit i Ismail Qemal Vlorës ishte: “Djemtë e mi, nuk bëra pasuri t’ja lija trashëgim Shqipërisë. Po ju lë një atdhe amanet.”. Trashëgimia e lidershipit të tij është thesari ynë më sublim: shërbimi me devotshmëri dhe përunjësi ndaj mëmëdheut. Andaj, kultivimi i shqiptarizmës, ndjenjës së pastër të përkatësisë kombëtare, sidomos tek të rinjtë është e vetmja garanci për ruajtjen e identitetit tonë kombëtar, por edhe të sistemit të demokracisë liberale. Patriotizmi, lidhja me rrënjët tona nëpërmjet dashurisë për vendin, gjuhën dhe kulturën shqipe, na ndërgjegjëson për vlerat tona dhe njëkohësisht na bën më të hapur për vlerat e të tjerëve.

* Nuk lejohet publikimi i këtij shkrimi pa lejen e autorit. Çdo portal, gazetë online apo e shtypur, që merr këtë shkrim duhet të citojë autorin në fillim të shkrimit (Nga Evarist Beqiri).

/Gazeta Panorama

—Me 13 Qershor 1913…
Këtu, në këte kompanjel At Gjergj Fishta ngriti Flamurin e Gjergj Kastriotit…Nder rrugët e Shkodres fëmijët këndonin Hymnin e Flamurit Kombtar “Porsi fleta Ejllit t’ Zotit…”

—Shkodra
Aty si tash para se me ardhë fiset
ishe
me tambël në plasaritjen e currave
e me themele në ujin e njelmë.
Të dhanë vetëm nji emën: SHKODRA.
E të thirrën qytet me kunora
e të hodhën përkrye gur
e hekurat e para.

Martin CAMAJ.

—At Gjergj Fishta, Luigj Gurakuqi, Don Ndre Mjedja…

●Kostume kombtare të Shkodres. 1932
■Av. Paulin Pali (1914 – 1948)■Dr.Av. Muzafer Pipa (1914 – 1946):Mbyten n’hetuesi.
■Prof. Kol Prela (1918 – 1948) pushkatohet.

—1932, Avokat Paulin Pali…
—Kostume kombtare të Shkodres…
—Në vitin 1858 hidhet Guri i Parë i Kishës Katedrale të Shkodres.
—Kushë Micja lejohet me hapë shkollë per vajza.
—Asht viti 1859, kur themelohet Seminari Papnor i Shkodres.
—Në Gusht të vitit 1861, Françeskanët ndertojnë Kuvendin e tyne në Shkoder. Lejohen me u botue librat e Don Ejëll Radojës, të gjithë me karakter kombtar e historik, në gjuhen shqipe.
— Në Shkurt 1878, Malet e Veriut protestojnë kunder qeverisë Athinës, per çeshtjen e Epirit.

—Në Tetor 1874, hapet shkolla e parë laike në Shirokë…
—Në krahun e djathtë të kësaj derë ishte shtëpia e Tomë Mark Radovanit, prifti Don Zef Ashta, aty u mësoi fëmijëve Gjuhën Shqipe dhe aritmetikë…

—Shoqnia “BASHKIMI” themelue në Shkoder 1899.
—Në 1899, Abati i Mirditës, Atdhetari Imz. Preng Doçi krijon në Shkoder Shoqninë Letrare “Bashkimi”.
—Në vitin 1902 Shkolla Françeskane jep mësimet në gjuhen Shqipe.
—Në vitin 1903 Shoqnia “Agimi” në Shkoder, fillon botimin e librave me Alfabetin e vet.
—Në vitin 1908, Shoqnia “Bashkimi” dergon në Kongresin e Manastirit At Gjergj Fishten, Don Ndre Mjedjen, Luigj Gurakuqin, Mati Logorecin dhe Hilë Mosin, ku aprovojnë Alfabetin e Gjuhës Shqipe të krijuem dhe të paraqitun aty nga At Gjergj Fishta.
—Po në Shkoder, formohet klubi “Gjuha Shqipe”.
—Në vitin 1909 në Shkoder dalin gazetat “Koha” dhe “Bashkimi”, me karakter letrar e Atdhetar.

_ Bahet luftë në Kaçanik dhe çohet në kryengritje gjithë Malësia e Madhe.
—Në 1911 plasë Kryengritja e Kastratit dhe me 6 Prill 1911, në Maje të Bratilës së Deçiqit, Atdhetari Dedë Gjo’ Luli, ngriti Flamurin Kombtar të Gjergj Kastriotit.
—Malësia e Madhe lufton per Liri dhe Pavarësi Kombtare.
—Në Maji 1911, Kryengritja kunder Turqisë perfshinë Malet e Veriut.
—Me 10 Qershor 1911, Malësorët e Veriut nenshkruejnë “Memorandumin e Gerçës”, në qelen e At Mati Prennushit, dhe ua dergojnë Fuqive të Mëdha dhe Turqisë.
—Aty shenohet: “Malësorët janë të vendosun për mos me ulë armët derisa, të pranohen nga qeveria turke të 12 pikat e këtij Memorandumi…”. Emnat Burrave që nenshkruen “Memorandumin e Gerçës”, nuk besoj se i keni lexue ndonjëherë në libra “historie”…tue fillue nga i Madhi Dedë Gjo’ Luli i Traboinit të Hotit, Sokol Baci i Grudës, Dedë Nika Bajraktar i Grudës, Gjeto Marku i Hotit, Dodë Preçi Bajraktar i Kastratit, Tomë Nika i Shkrelit, Col Dedi i Selcës Kelmendit, Lul Rrapuka i Vuklit të Kelmendit, Llesh Gjergji, Bajraktar i Nikçit, Mehmet Shpendi, i pari i Djelmnisë së Shalës, Martin Preka i Shkrelit, Prelë Marku, Bajraktari i Shalës, Avdi Kola Bajraktar i Gimaj, Nik Mëhilli i Shllakut, Pup Çuni Prekalor, Binak Lulashi i Toplanës, Bash Bajrami Bajraktar i Nikajve dhe Bec Delia. (Emnat janë marrë nga Revista L.E.K.A. Shkoder, 1937).

Miss Mary Edith Durham (1863 – 1944)
●Ashtu si tjera herë Miss Mary Edith Durham, me përkushtimin e Saj ndaj Shqipnisë, do t’i bajë të kjartë qarqeve angleze dhe atyne ndërkombtare se: “…egzistonte në qarqet katolike austriake vendosmëni për mos me lejue që Shkodra dhe hinterlandi i saj, të bahen respektivisht një qytet apo rajon malazez ose serb.” (P.R.O.F.O. 371. 1758, fq. 447. Mr. Nevinson, Podgorica. 26. 02. 1913. M.E.Durham.).
●Shkodra vazhdon me kenë e rrethueme…
●Po mos t’ ishte kambëngulja e Vienës Europjane me formue inteligjencën Atdhetare Shqiptare dhe Klerin Katolik Shqiptar të papersëritshem me idealin “Atdhé e Fé”, me hapë shkolla, fletore, shoqata, shtypshkronja, me botue libra, me shpenzue edhe fonde monetare të sajat…sot, as në hartë të Ballkanit nuk do t’ ishte fare emni i Shqipnisë së Gjergj Kastriotit, as i Popullit Heroik Shqiptar dhe as Flamuri i Tij, me Shqipen dykrenare mbi shtrojen e pergjakun nder Shekuj!

—Në Shkoder kishte…

—Banda muzikore e vitit 1870 dhe drejtues i parë i saj Giovanni Canale…

—Banda e Palok Kurtit… —Banda e Frano Ndojës…

—Banda e At Martin Gjokës  —Shoqnia “Bogdani”

—Banda e Bashkisë së Shkodres… —Në vitin 1912 asht luejtë ndeshja I e futbollit…
—Në fillim të vitit 1900, në shtëpijat katolike të Shkodres, kishte 28 pianoforta…
—Shkollat e jezuitëve dhe të fretenëve kishin edhe theatro të vetat…
—Figura të shqueme botnore…

—Arshi Pipa —Prenkë Jakova —Federik Shiroka —Luk Kaçaj …

—Artet figurative…

—Kolë Idromeno —Simon Rrota —Vladimir Jani
—Kolë Idromeno në vitin 1912 shfaqë filmin e parë në shtëpinë e Tij.

—Zef Kolombi —Jakup Keraj —Pjerin Sheldija —Lin Delija

—Themelet e artit dhe të kulturës europjane…

—Kisha e Vaut të Dejës…Biblioteka dhe Muzeu i Fretenëve…Kisha Katedrale…
—Biblioteka Françeskane ishte ma e pasuna në Shqipni…
—Muzeu ishte vepra madhshtore e Ilirisë së “nendheshme”, nga At Shtjefen Gjeçovi…

Shkodra Mbas vitit 1944… Mos e HARRONI KëTE DERë ! HISTORIA EDHE PERSëRITET !

—Dera e burgut të kishës së Fretenëve në Gjuhadol…
—Në vitin 1946 në Shkoder kishte:
Seksioni i Mbrendshëm ose Dega e Punëve te Mbrendshme.
Hetuesia (Shtëpia e Pjetër Çiurçisë).
Burgu i Prefekturës (Kati përdhé).
Konvikti “Malet tona”.
Burgu i Madh pranë Prefekturës.
Burgu i Kishës së Fretënve (Kuvendi) në Gjuhadol.
Burgu i vjetër i Gestapos, pranë shtëpisë së Zef Shirokës.
Shtëpia e Ulqinakut.
Kuvendi i Motrave Servite.
Kisha e Motrave Servite.
Shkolla e Çelës.
Podrumi i shtëpisë së Fasli Ademit, (nën farmaci).
Burgu i Çekës (sot Instituti “Nanë Tereza”).
Toga e Ndjekjes së Sigurimit (tek Sanatoriumi i sotëm).
Burgu i Postës tek harku kundrejt Xhamisë së Kuqe në Perash.
Shtëpia e Rrojëjve (pranë Maternitetit të vjetër).
Shtëpia e Guljelm Lukës tek rruga e Jezuitëve (ku internonin).
Shtëpia e Dr. Karamitrit.
Shtëpia e Lec Shkrelit, tek Dugajtë e Reja.
Hoteli i Bepit të Mishiqit (ishte përballë Institutit Pedagogjik).
Shtëpia e Guljelm Sumës.
Shtëpia e Sandër Saraçit.
Shtëpia përdhese e Vuksanëve, mbas shtëpisë së Shkrelit.
Spitali i burgut përballë Shtëpisë së Kulturës.
Spitali i burgut tek Spitali Civil sot.
Burgu i ushtrisë tek rekrutimi.

PUSHKATIMET E PARA NË SHKODER 1945…

—At Pjeter Mëshkalla ka thanë: “Kleri Katolik Shqiptar asht kleri ma heroik që ka me cilësue historia në rrugën dymijëvjeçare të Krishtit, sepse, mbas pesëqind vjet robnije nën Turqi, po të merret historikisht prej vitit 1912, kur Shqipnia u formue si shtet e deri me 1944, që këtu erdhën në fuqi komunistët, tue lanë në njëanë okupacionin fashist italian (me të cilin nuk jam pajtue kurrsesi), janë vetëm 30 vjet mundësi për me formue një Kler Shqiptar, e për 30 vjet me nxjerrë aq Heroj sa kemi nxjerrë na, nuk ka asnjë kler në Botë.” (F.R. “At P.Mëshkalla S.J.”).

SHKRIMTARËT SHQIPTARË TË NDALUEM PER STUDIM NGA
DIKTATURA KOMUNISTE ME APROVIMIN E “AKADEMISË”:

“Shqiptarët duhet t’i përshtaten Kur’anit!” (Enver Hoxha “Shenime për Lindjen e Mesme”) Një mendim që sot ka pushtue edhe Akademinë e Shkencave Antishqiptare!
E per fatin e keq të Shqipnisë, me këta tradhtarë kanë bashkpunue edhe shumë të tjerë nga diaspora Shqiptare prej Amerikës dhe deri këtu n’ Australi. Këte fakt e provojnë sot programet shkollore që kanë perjashtue ajken e kultures sonë kombtare, e që janë:
Imz. Pal Engjulli, Don Gjon Buzukun…
Don Aleksandër SIRDANI, At Anton HARAPI, Anton LOGORECI, At Anton ZANONI, Arshi PIPA, At Bernardin PALAJ, At Benedikt DEMA, Branko MERXHANI, At Daniel GJEÇAJ, Dedë GAJTANI, Engjëll RADOJA, Ernest KOLIQI, Et’hem HAXHIADEMI, Elena LULI, Faik KONICA, Frano ALKAJ, At Gjergj FISHTA, Gjergj PEKMEZI, Gjon SINISHTA, Guljelm DEDA, Ilo Mitkë QAFËZEZI, At Justin RROTA, Don Kolec PRENNUSHI (Pseudonim Mujs POLEMI), Karl GURAKUQI, Kolë Bib MIRAKAJ, Kolë THAÇI, Konstantin KOTE, Kostë A. ÇEKREZI, At Konrrad GJOLAJ, Krist MALOKI, Kristo FLOQI, Don Lazër SHANTOJA (Pseudonim Y…), Lef NOSI, Imz. Luigj BUMÇI, At Luigj MARLEKAJ, Luigj THAÇI, Lumo SKËNDO (Mit’hat FRASHËRI), At Marin SIRDANI, At Mark HARAPI, Mark DEMA, Martin CAMAJ, Mati LOGORECI, Mehdi FRASHËRI, Musine KOKALARI, Mustafa KRUJA – MERLIKA (Pseudonim Shpend BARDHI), Namik RESSULI, Ndoc VASIJA, Don Ndre ZADEJA, Don Nikoll GAZULLI, Nikoll DAKA, Don Nikoll MAZRREKU, At Pashko BARDHI, At Pjeter MËSHKALLA, Imzot Preng DOÇI, Qemal DRAÇINI, Sami REPISHTI, Simon SHUTERIQI, Stavro SKENDI, Tajar ZAVALANI, Vangjel KOÇA, Vasil ALARUPI (Bendo Shapërdani), Imzot Vinçenc PRENNUSHI, Zef M. HARAPI, Zef SCHIRO Jr. (I riu), Zef ZORBA, Zoj XOXA, At Zef VALENTINI, etj…
■Shkrimtarët dhe “Akademikët” tanë sot thonë: “Ata që u shemben… U shemben..!” Dhe, shembja e plotë u perfundue me “Revolucionin Ideologjik e kultural të 1967”! Vula ju vue në vitin 1972 !

SHKODER, RRËMAJI, 11 NANDOR 1990, ORA 11.00…

—Don Simon JUBANI rrëzon “perden e hekurt” të komunizmit në Shqipni!
—Në Janar 1991, formohet në Shkoder BSPSh…,”Shoqata e të Persekutuemëve Politik”… ●Shkodra asht Flamurtare e Demokracisë!
SHKODER, 25 PRILL 1993…

PAPA GJON PALI II DHE NANë TEREZA E SHQIPNISë…
VIZITOjnë SHKODREN MARTIRE…

“Historia ende nuk e ka njohtë até që ka ngja në Shqipni…
Ajo që ka ngja në Shqipni të dashtun Vllazën dhe Motra, nuk asht pa kurrë në historinë e njerëzimit.
Drama e Juej Shqiptarë të dashtun, zgjon interesimin e gjithë Kontinentit Evropian dhe asht e domosdoshme që Evropa mos t’ Ju harrojë!
Shqipni, qendro në naltësinë e kësaj beteje të madhe!
Papa Gjon Pali II
Shenim i Autorit:
—Falnderoj Fototeken “Marubi” per botimet e fotografive të nevojshme historike dhe
Studjon “Angjelin Nenshati” Shkoder. Autori.
Melbourne 28 Nandor 2013.

PER SHUMë MOT FESTEN E FLAMURIT !

Vlonë 1912… (Grafikë nga F.Radovani. 1962)
—28 NANDOR…

“…STAFETA: Të Parët tonë na e dorzuen të ndezun flugun (zéllin) e Atdhedashunisë lidhë me Flamur; në vrap na e dorzuen e të bamë féle-féle (copa-copa)…
Çka kishte me thanë brezi i ri që po na rritët ndër sy, po nuk ia dorzuem atij gjithnjë në vrap Visarin e Shénjtë?!…
Prej të Parëve pritëm një Shqipni të Lirë!…
Nipat presin prej nésh një Shqipni të lumtun!…”
At Pjeter Mëshkalla SJ. (Botue: 1933)

Melbourne, 27 Nandor 2024.

Dokumentet e dhuruara nga ish-këshilltari ushtarak gjerman, koloneli Volfman Hofman, nuk dëshmojnë ikjen e “ushtarit të fundit gjerman nga Shqipëria, më 29 nëntor 1944”-

Ceremonia që u organizua në shkurt të vitit 2002 ,nga Ministria e Mbrojtjes e Republikës së Shqipërisë, për marrjen në dorëzim të fotokopjeve të dy dokumenteve për datën e çlirimit të Shqipërisë, që koloneli Volfman Hofman, ish-këshilltar ushtarak gjerman, pranë atij dikasteri, bashkë me një letër në gjuhën shqipe të firmosur prej tij, ia dorëzoi gjeneral-majorit Pëllumb Qazimi, ishte një veprim jashtë kuadrit ligjor që zbatohet në vendin tonë, për dokumentet historike. Dokumente të tilla depozitohen nëpër arkivat shtetërorë të vendit tonë, kryesisht në Arkivin Qendror Shtetëror. Qëndrimet e mëtejshme të përfaqësuesve të Ministrisë së Mbrojtjes, kanë qenë jo vetëm politike, por edhe jashtë etikës së komunikimit me median dhe studiuesit.

Vetëm njëri nga dy dokumentet e dhuruara nga koloneli V. Hofman, është nxjerrë nga Arkivi. Ai ka titullin; “Pjesë nga ditari i luftës i Komandës Supreme të Juglindjes në Zagreb (Agram), me nr. shkrese 3, faqe 673, i 30 nëntorit 1944. Për situatën në Frontin e Adriatikut” (Auszug aus dem Kriegstagebuch des Oberbefehlshaber Südost in Agram. I a – KTB nr. 3. Seite 673. Vom 30. November 1944. Zur Lage an der “Adria-Front”).

Vetë dokumenti është një lloj formulari i shtypur, i ndarë në dy kolona, të emërtuara përkatësisht: “Data, ora, vendi dhe lloji i kazermës” (Tag, Uhrzeit, Ort und Art Unterkunft) dhe “Paraqitja e ngjarjeve (Më të rëndësishmet: Vlerësimi i situatës [armiku dhe mjetet].

Koha e hyrjes dhe e daljes së informacioneve dhe të urdhrave)” (D a r s t e l l u n g d e r E r e i g n i s s e (Dabei wichtig: Beurteilung der Lage [Feind und eigene]. Eingangs und Abgangszeiten von Meldungen und Befehlen)) (foto 4, shih numrin e kaluar).

Nën titullin e kolonës së parë, që zë rreth ¼ e faqes, është shënuar me makinë shkrimi: “3011.1944, Drejtimi është Zagrebi” (30.11.1944 Führungsabteilung Agram). Kurse nën titullin e kolonës së dytë, po me makinë shkrimi, është shkruar: “Për situatën: Grupi ushtarak E” (Zur Lage: H. Gr. E).

Pas këtyre në mënyrë shumë koncize, janë dhënë ngjarjet kryesore në fillim ato të “Frontit të Lindjes”, në vijim ato të “Frontit të Adriatikut” dhe të “Egjeut”. Në to del qartë se janë përfshirë ngjarjet më të rëndësishme të të tria ditëve, 28, 29 dhe 30 nëntor, duke i veçuar ato njëra nga tjetra. Ja teksti për dy frontet e fundit:

“Adria-Front: 

Skutari geräumt. Öffnung der neuen Marschstrasse XXI. AK. nach Matesevo schreitet gegen zähen Feind nur langsam vorëärts. Bei andauernden Kämpfen im Raum Lise auflebende Gefechts-Tätigkeit an HKL S und SË Mostar.

XCI. AK. z.b.V. hat bei flüssigen Marschgeëegungen Nacht 29./30.11. Novi Pazar geräumt Feind folgt zögernd. Gren. Rgt. 47 am 30.11. früh aus Prijepolje zur Öffnung Strasse nach Brodarevo-Bijelopolje angetreten.

Ägäis:

Am 28.11. Feindanlandung im N-Teil auf Insel Piskopi, alle Angriffe in Liëadia-Bucht abgeëiesen, Feindverband gab Kampf auf und zog sich in Richtung Simi zurück”.

Përkthimi shqip:

“Fronti i Adriatikut:

Shkodra u zbraz. Hapja e rrugës së re për marshimin e Korparmatës XXI-të për në Mateshevo, për shkak të qëndresës së fortë të armikut, është vetëm e ngadaltë. Luftimet ndërkohë vijojnë pa ndërprerje në zonën e Linzës dhe rigjallërohet veprimtaria luftarake në HKL të Jugut dhe të Jugperëndimit të Mostarit.

E ndjekur me ngurrim nga armiku, Korparmata XCI, me detyrë speciale, ka braktisur Novipazarin me marshim të pandërprerë natën e 29-30 nëntorit. Regjimenti i 47, i Granatierëve, më 30 nëntor në mëngjes, është nisur nga Priepolja për hapjen e rrugës në Brodarevo-Bjelopolje.

Egjeu:

Më 28.11., trupat armike kanë desantuar në pjesën veriore të ishullit Piskop dhe u sprapsën të gjitha sulmet e tyre në gjirin e Livadias. Grupimi armik hoqi dorë nga luftimet dhe u tërhoq në drejtim të Simit”.

(Përkthimi i Ministrisë së Mbrojtjes është: “Fronti i Adriatikut: Shkodra u zbraz. Marshimi i ri përpara Korparmatës XXI-të për Mateshevo, për shkak të qëndresës së armikut, është i ngadaltë. Luftimet, ndërkohë, vijojnë në zonën me gjallërimin e veprimtarisë luftarake pranë HKL S dhe SV Mostar”).

Ky dokument është hartuar në përputhje me kornizat e një formulari dhe ka kërkesa të parapërcaktuara. Ndër to është i detyrueshëm edhe shënimi i datës, për të treguar kohën e veprimeve luftarake në terren. Prandaj data 30 nëntor e tij, tregon zhvillimin e ngjarjeve dhe jo datën kur është hartuar dokumenti. Ngjarjet e rëndësishme të ditëve të mëparshme, janë shënuar sipas datave përkatëse, të 28 dhe 29 nëntorit.

Hartimi i tij në Zagreb, padyshim është bërë disa kohë pas ngjarjeve që përmenden në të, sepse informacioni nga rajonet e largëta, si p.sh. Shqipëria, për të shkuar në Zagreb dhe, më pas, për t‘u përpunuar, përmbledhur e hedhur nëpër formularë, siç është dokumenti në fjalë, kërkonin kohë dhe nuk mund të bëheshin menjëherë.

Prandaj ato kanë edhe pasaktësi kronologjike, sepse informacionet shkonin me vonesë te komandat eprore dhe në to përfshiheshin të përmbledhura episode të ndryshme, ku të parëndësishmit, siç ishte p.sh.; largimi i qetë i praparojës së ushtrisë gjermane nga Shkodra, përfshiheshin në datat e episodeve luftarake të rëndësishme.

Dokumenti tjetër ka të dhëna më të hollësishme, prandaj me të drejtë është marrë si më i rëndësishmi nga koloneli V. Hofman, i cili e ka shënuar me një shigjetë pjesën e tij për Shqipërinë (foto 5). Këtë dokument, ai e ka marrë nga vëllimi “Ditari sekret i Komandës së Wehrmacht-it në Luftën e Dytë Botërore, 1939-1945, Vëllimi 11, 01.09 – 31.12.1944” (Die Geheimen Tagesberichte der Deutschen Wehrmachtsführung im Zweiten Weltkrieg 1939-1945, Band 11, 01.09 – 31.12.1944, Osnabrück, 1984), të botuar nga Kurt Mehner në vitin, në Osnabrück të Gjermanisë.

Titulli i dokumentit është: “Informacionet ditore nga 30 nëntori 1944” (Tagesmeldungen vom 30. November 1944). Dokumenti është hartuar shumë i përmbledhur në formë ditari, nga Komanda e Wehrmacht-it në Berlin, sipas informacioneve që i kanë ardhur nga komandat ushtarake vartëse, që vepronin në fronte të ndryshme të luftës.

Rrjedhimisht ai është hartuar shumë kohë pas datës 30 nëntor 1944 dhe në të janë pasqyruar ngjarjet kryesore të kësaj date, si dhe, po ashtu si dokumenti i dhënë më parë, edhe ato të datave 28 e 29 nëntor, të cilat dallohen qartë në faksimilen e dokumentit. Prandaj edhe pjesët përkatëse, nuk po i japim të transkriptuara e të përkthyera. Ja teksti gjermanisht i pjesës së dokumentit për Shqipërinë dhe rajonin pranë saj:

“LXXXXI A. K. z.b.V.: Novipazar ohne ëesentlichen Feinddruck geräumt. Auf Plevlja angesetzte Rgt.-Gruppe 22. I. D. gegenüber zähem Widerstand Jabuka-Pass genommen.

Adria-Front: XXI. Geb. A. K.: Skutari geräumt. Nachhuten im Absetzen in Aufnahmestellung an Nordostausläufen Skutari-See. Ëiederholt gegen Westteil Brückenkopf Bioce geführte Bandenangriffe abgeëiesen. Zum Angriff aus Brückenkopf angetretene Rgt.-Gruppe gegen Ëiderstand nach Überëindung grösserer Geländeschëierigkeiten Raum um Klopot (8 km. nordnordostwärts Bioce) gewonnen”.

Përkthimi shqip:

Korparmata LXXXXI, me detyrë speciale: Novipazari është zbrazur pa kundërveprim të rëndësishëm të armikut. Grupi i regjimentit 22. I. D., që do të shkonte në Plevlja, ka marrë qafën e Jabukës duke pasur qëndresë të fortë.

Fronti i Adriatikut: Zona e Korparmatës XXI: Shkodra është zbrazur. Praparoja, duke u tërhequr, ka zënë vend në skajin verilindor të liqenit të Shkodrës. Disa herë janë kthyer mbrapsht sulme bandash, që ishin drejtuar kundër pjesës perëndimore të pikës mbështetëse Bioce. Grupi i regjimentit, që ishte përqendruar për sulm nga pika mbështetëse, ka marrë zonën rreth Klopotit (8 km. në veri-lindje të Bioces) duke u ndeshur me qëndresën e madhe dhe me vështirësitë e terrenit”.

(Përkthimi i Ministrisë së Mbrojtjes është: “Fronti i Adriatikut: Korparmata XXI malore, zbrazi Shkodrën. Praparoja tërhiqet në pozicion pritjeje në bregun veri-lindor të liqenit të Shkodrës. Në mënyrë të përsëritur nga perëndimi, ka zmbrapsur sulmet e zhvilluara nga bandit, kundër krye urës Bioçe. Grup-regjimenti, që sulmon nga kryeura kundër rezistencës, mbasi ka mposhtur vështirësi të terrenit, ka fituar Kllopotin (8 km. në verilindje të Bioçes)”.

Ky dokument i Komandës së Ushtrisë gjermane, i hartuar në Berlin, ashtu siç ka të emërtuar edhe titullin e tij, flet për ngjarjet e 30 nëntorit dhe, siç e tregon faksimilja e tij, në te janë veçuar ngjarjet e rëndësishme të datave 28 dhe 29 nëntor. Që në dokument janë rrëfyer ngjarjet e 30 nëntorit, e dëshmon edhe përmendja në të e largimit të gjermanëve nga Novipazari.

Sipas librit “Kronologjia e Luftës Çlirimtare të Popujve të Jugosllavisë” (Hronologija Oslobodilaèke Borbe Naroda Jugoslavije 1941-1945), të botuar nga Instituti Ushtarak i Beogradit më 1964, Novipazari është çliruar më 30 nëntor (f. 1020, foto 6).

Prandaj janë të gabuara deklarimet e ish-këshilltarit ushtarak gjerman, kolonelit V. Hofman, se; “Korpusi XXI alpin …lëshoi më 29.11.1944 qytetin e fundit të madh të Shqipërisë, Shkodrën. Prandaj kjo datë, mund të quhet fundi i pushtimit të Shqipërisë”.

Këto deklarime të kolonelit V. Hofman, mund të shpjegohen prej lokalizimit të gabuar që, me “ndihmën” e punonjësve të Ministrisë së Mbrojtjes, duhet t`i ketë bërë rajonit të Klopotit (që gjendet në veri-lindje të Podgoricës), duke e ngatërruar me Koplikun. Prandaj ai ka shkruar “qytetin e fundit të madh të Shqipërisë, Shkodrën”, duke nënkuptuar se Kopliku, ishte një qendër e vogël banimi dhe rrjedhimisht i parëndësishëm, për të shënuar e përkujtuar datën e çlirimit të tij.

Gjithashtu mund të vihet një hije dyshimi, për saktësinë e përkthimit shqip të letrës dhe të intervistës së kolonelit V. Hofman, po të nisemi, siç është treguar më sipër, nga pasaktësia e përkthimit shqip, që Ministria e Mbrojtjes u ka bërë dy dokumenteve të dhuruara prej tij.

Në përfundim të këtij shkrimi, theksojmë se, në kundërshtim me statusin e saj, si institucion i depolitizuar, Ministria e Mbrojtjes në këtë rast, hyri në lojën e atyre që, për qëllime politike, i manipulojnë dokumentet për të shtrembëruar të vërtetën historike.

Përfundimi se; “Shkodra është çliruar më 28 nëntor 1944”, të cilin e ka dhënë Komisioni i Posaçëm, që u ngrit në vitin 1993, me porosi të presidentit të Shqipërisë, z. Sali Berisha, nuk është kundërshtuar nga asnjë institucion shkencor, ose komision studiuesish.

Deri tani kanë dalë kundër tij, vetëm individë të veçantë, të cilët apriori e kanë kundërshtuar politikisht përfundimin e Komisionit të Posaçëm, për datën e çlirimit të Shqipërisë dhe jo shkencërisht, mbi bazën e të dhënave tërësore të burimeve historike dhe të shqyrtimit të përmbajtjes së tyre.

Për të vërtetën historike, se Shqipëria është çliruar më 28 nëntor të vitit 1944, po jap edhe një të dhënë tjetër burimore, që lidhet me vetë Ministrinë e Mbrojtjes dhe që unë nuk e kam paraqitur në librin; “28 nëntor 1944, Dita e Çlirimit të Shqipërisë”. Kjo e dhënë, është ‘Medalja e Çlirimit’.

Në një vendim të Qeverisë, për ‘Medaljen e Çlirimit’, është shënuar se; ‘Medaljen e Çlirimit’, e meritonin ata persona që kanë qenë në radhët e formacioneve partizane, deri më 28 nëntor të vitit 1944. Në zbatim të këtij vendimi, Ministria e Luftës dhe e Mbrojtjes Kombëtare, më 23 nëntor 1945, nxori qarkoren përkatëse (për ekzistencën e saj pati mirësinë të më njoftonte z. Albert Kotini, i cili më dhuroi edhe një fotokopje të këtij dokumenti), ku është shkruar: “Medaljen e çlirimit e marrin: a)

Të gjithë ata që deri më datë 28 Nëntor 1944 [nënvizimi i K.B.] ishin nën armë nër [ndër, K.B.] reparte operuese, nër reparte të prapavijave, ose nër Komanda dhe ente ushtarake. b) Të gjithë ata që kanë qenë nër reparte operuese të prapavijave, ose nër Komanda dhe ente ushtarake, por që para datës 28 Nëntor, janë larguar nga ushtria me një urdhër epror (kalim në lirim, në Pushtet ose çmobilizim t`urdhëruar nga Komanda e Përgjithshme)” (foto 7).

Kurse certifikata e ‘Medaljes së Çlirimit’, që është lëshuar nga Presidiumi i Kuvendit Popullor dhe që e kanë marrë shumë veteranë, ka këtë motivacion: “Ka marrë pjesë në rreshtat e Ushtrisë Nacional-Çlirimtare Shqiptare dhe me armë në dorë, ka luftuar kundra okupatorit dhe tradhtarëve, deri në çlirimin e plotë t` Atdheut [nënvizimi i K. B.] dhe të Popullit Shqiptar” (foto 8).

Kështu që edhe në dokumentet e vetë Ministrisë së Mbrojtjes, që në shkurt të vitit 2002, doli në ballë të mashtrimeve për datën e çlirimit të vendit tonë, 28 nëntori i vitit 1944, është quajtur si datë e çlirimit të Shqipërisë. Memorie.al

Debati i ndezur së prej vitesh në mediat elektronike dhe ato të shkruara, të shtetit amë, Shqipërisë sonë, lidhur me 28 – 29 nëntorin, sigurisht nuk mund të jetë pa vend. Përkundër disa ideve me orgjinë kriptokomuniste, se; “duhen festuar të dy datat”, debati në thelb, rreket të zbulojë se mitet dhe simbolet e rrejshme të shqiptarëve, tani vlen të shihen realisht, të mos himnizohen dhe dora-dorës, nëse e kërkon koha edhe të na sjellin baltën e kohës, së paku jo neve, të mbetur jashtë kufijve dhe rreth e për rreth shtetit amë.

Janë momente të rëndësishme historike kur datat na bashkojnë, por ka edhe asi datash, të cilat na hidhërojnë, madje edhe na hedhin në kujtimin e dhimbjeve dhe plagëve, të cilat në vazhdimësi, kërkojnë sakrifica e shërime, por ja që gjurmët janë, mjerisht të thella, e një date e tillë është edhe ajo e 29 nëntorit. Datë e cila ashtë lidhshmëri e pashkëputur me atë të komunistëve gjakpirës jugosllav, dhe vuajtjet gjysmëshekullore nën atë krijesë, ma së miri i dimë ne shqiptarët jashtë shtetit amë, andaj ky debat domosdoshmërisht, na tërheq edhe neve në brendësitë e saja.

Nostalgjitë e rrejshme

Për të sqaruar më realisht lexuesin shqiptar, vlen të merret në konsideratë fakti që me ardhjen e demokracisë në shtetin amë ( Shqipërinë politike ), në fillim të viteve 90 të shekullit të kaluar, atributet e shtetit të parë shqiptar iu caktuan me të drejtë qeverisë së Vlorës, nën kryesinë e Ismail Qemalit, madje data 4 dhjetor 1912, dita e parë e punës e kësaj qeverie, ka hyrë në analet e historisë të shqiptarëve si dita e themelimit të shtetit shqiptar.

Natyrisht, në këtë rishikim të plotë të historisë dhe për më tepër të simboleve të saj, u angazhua jo vetëm qeverisja demokratike e asaj kohe, por edhe politologë, studiues, historianë, gazetarë, deputetë dhe u paraqitën një varg provash të pakontestueshme, lidhur me krijimin dhe funksionimin e shtetit të parë shqiptar. Të vetmit që e kundërshtuan këtë akt, në vitet 1992 – 1993, ishin një tufë pleqsh nostalgjikë të së keqes së kaluar, të cilët sot e kësaj dite, mbajnë nëpër dollapët e shtëpive të tyre, dekoratat apo urdhrat e çlirimit, me simbolet drapër e çekan, të huazuara prej Moske e Beogradi.

Deri këtu gjithçka shkoi mirë por, me ardhjen në pushtet të bolshevikëve shqiptarë, në vitin 1997, me ndihmën e Beogradit, Athinës dhe grykëve të “Kallashnikovëve”, avangarda e pleqve nostalgjikë, sikur u gjallërua. Në vitet që rrodhën më pas, institucionet e manipuluar të shtetit amë, nën ndrydhjen dhe shtjellën ideologjike të helmatisur, bënë ç’ishte e mundur që miti i rrejshëm i 29 nëntorit, fitores të komunistëve, “të ri ngrihej” përmes gjithfarë veprimtarive antishqiptare, duke anashkaluar apo lënë në harresë të plotë, jo vetëm ngjarje kulmore të tilla, siç janë ngritja e flamurit në Vlorë, Lidhja Shqiptare e Prizrenit, formimi i shtetit të parë shqiptar, por edhe një varg figurash të shquara, që lidhen në mënyrë organike me ngjarjet epokale të kombit tonë.

Sa për ngjarje apo data të tjera, të cilat lidhen me shqiptarët etnikë në Mal të Zi, Kosovë, Iliridë apo Çamëri, as që u tha ndonjë fjalë në këta vjet. Mbi këto ngjarje e burra të shquar, të cilët nuk kursyen as jetën për trojet tanë etnikë, qëllimisht, fatalisht dhe institucionalisht është derdhur vetëm vrerë dhe errësirë. Ndërkaq afrimi i festive të 28 – 29 nëntorit, duket se rigjallëroi shtratin e lumit të debateve “alla-shqiptarçe”. Të parët që u hodhën në ofensive, ishin avangarda e bolshevikëve, e cila kërcënoi deri në referendum, nëse 29 nëntori, nuk do të ishte festë kombëtare për gjithë shqiptarët.

Pas tyre dhe politikanë të cilët ngjiten në shkallët e Kuvendit të Shqipërisë, me votat e 70- 80 vjeçarëve të matufosur, po përpiqen të mbajnë në këmbë simbolet gjakatare, vetëm e vetëm për hirë të karriges, pa çarë kokën, se çfarë qëndron pas atyre miteve, që ideuan dhe mbajtën në këmbë, një prej diktaturave totalitariste, më të egra e gjakatare në krejt Evropën Lindore. Ç’është më e keqja, televizione që në Tiranë kanë marrë liçensa si televizione publikë kombëtare, u bjenë borive të melodive sllave, lidhur me problemin ne fjalë.

E pra në këto momente e shoh të udhës të sqarojmë, disa hamendje e dyshime të cilat, duan apo s’duam ne, lidhen me mite të tilla që për 5 – 6 dekada me radhë, kanë shërbyer jo vetëm si emocion ngazëllues për shqiptarët, por edhe si pika referimi, prej të cilave kanë marrë udhë dhe janë zhvilluar proçese të shumtë social – politikë e, etnologjikë. Dihet tashmë, që Lufta e Dytë Botërore, i ndau shqiptarët në dy kampe. Kampi i parë, ai nacionalistëve, ishte rryma demokratike dhe nacionaliste, e cila përfshiu në vetvete burrat më të shquar të Shqipërisë, brenda dhe jashtë kufijve politikë, në prillin e vitit 1939, atëhere kur pushtimi i vendit tonë prej Italisë fashiste, u bë fakt i kryer.

Vizionet që përfshinë udhëheqjen e këtij kampi, ishin padyshim perëndimore, për faktin se këta, jo vetëm kishin të studiuar dhe jetuar në Itali, Austri, Amerikë, Francë, Gjermani, etj., por edhe se bënin pjesën më të pasur të familjeve shqiptare. E thënë ndryshe, këta ishin pinjollë të familjeve të mëdha shqiptare, në shekujt 19-20-të, çka përbënin ashtin e vetëdijes sonë kombëtare. Ndërsa kampi i shqiptarëve të tjerë (pa dashur t’i fyej aspak), jo vetëm që nuk bënin pjesën në grupin e familjeve të mëdha, por më e keqja ishte, se ishin të ndikuar prej ideologjisë komuniste, e importuar prej sllavëve, me prapavija djallëzore të tyre.

Them më e keqja sepse, që këta të luftonin kundër okupatorit, do të ishte një shembull ideal, por që paskëtaj t’u vërsuleshin për t’i shtypur e zhdukur, krejt vlerat që mbartin familjet e mëdha, kjo ishte tragjedi. Dhe kjo tragjedi nuk vonoi. Në fund nëntorin e vitit 1944, aradhat partizane e lanë ushtrinë gjermane,, të largohej e qetë nga Shqipëria, ndërsa nuk vonuan të organizojnë ekspeditat ndëshkimore të tipit Bolshevik, ndaj ‘borgjezisë”, përndryshe familjeve të mëdha shqiptare, madje edhe ndaj formacioneve ushtarake nacionaliste, siç ishin ato të ‘Ballit Kombëtar’, ‘Lidhjes së Dytë të Prizrenit’ (më pas të NDSH-së), dhe e tërë kjo bëhej, në bashkëpunim të ngushtë me partizanët e çetnikët serbo-sllav.

Dhe si rrjedhojë e këtyre ndëshkimeve ndaj “reaksionarëve”, ishte aq e përgjakur, saqë zgjati deri me nënshtrimin e Kosovës dhe viseve tjera etnike shqiptare, nën ish-Jugosllavinë titiste. Kjo bëri që në 45 vitet e diktaturës komuniste, një pjesë e shqiptarëve, ata që cilësoheshin “fitimtarë”, ta shihnin 29 nëntorin, si simbolin më të madh kombëtar, ndërsa pjesa tjetër, ajo e dhunuara në burgje dhe kampe të tmerrshëm pune, ta shihte si fatkeqësi, nga cila kërkonte të shpëtonte një orë e më parë. Ky handikap në marrëdhëniet e shqiptarëve mes veti, jo vetëm që nuk mund të shërbente si si një festë ngazëlluese, por për më tej, gozhdët e këpucëve në parada ushtarake, aplaudimet frenetike në plenumet komuniste, hapnin plagë të reja, në ndërgjegjen historike të shqiptarëve.

Tradhtia ndaj 28 nëntorit!

Në kushtet e debatit të sotëm, unë do t’u kujtoja lexuesve se; vlen të ndalemi në gjëra thelbësore, doktrinore dhe jo në kujtime veteranësh dhe aq më keq, dokumente të sajuar për 50 vjet me radhë, në bodrume skutash dhe arkivash të ideologjizuara. Kështu, është pranuar tanimë prej të gjithëve ne, se udhëheqja komuniste shqiptare, u shërbente me servilizmin më të madh politik, interesave të Beogradit. Këshilltarët jugosllavë në udhëheqje të komunistëve të Tiranës, vetëm emrin kishin të tillë, pasi të shumtën e kohës, dirigjonin të gjitha veprimet, aksionet dhe aq më shumë strategjinë e udhëheqjes.

Për të mos u zgjatur me këtë çështje, mjafton të përmend faktin se; në arkivat e shtetit shqiptar, ndodhen midis të tjerash, fjalët e Sejfulla Malëshovës, udhëheqës i lartë i komunistëve shqiptarë, i cili thekson midis të tjerash, se; “Miladin Popoviç, ka qenë udhëheqës kryesor i Partisë Komuniste Shqiptare. Kongresi i Përmetit, si dhe krijimi i Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar, ishin kryer prej tij, pasi Partia jonë: as Komiteti Qendror, nuk e kuptonin kongresin”. (Arkivi Qendror i Shtetit- Tiranë. Fondi 14, Ap.)

Pra, jo vetëm krijimi i Shtabit të Përgjithshëm, por edhe mekanizma e ngjarje të tjera të komunistëve shqiptarë, deri tek Kongresi i Përmetit, ai që vulosi përfundimisht drejtimin e Shqipërisë në kahje të popujve sllavë, mbajnë vulën sllavo – ortodokse. Pa dashur të hyj në imtësira dhe dokumente të tjerë, mendoj të sjellë në këto radhë, një urdhër të Enver Hoxhës, që mban datën 19 nëntor 1944 dhe që gjendet sot, në dosjen e dokumenteve të Shtabit të Përgjithshëm.

Midis të tjerave, këtu thuhet tekstualisht: “Qeveria do të hyjë në Tiranë më 28 nëntor. Duhet të sigurohet qyteti dhe të arrestohen elementët me të vërtetë të dyshimtë. Partia dhe të tjera organizata, të mobilizohen për sigurimin e qytetit, veçanërisht rinia. Qyteti të jetë i pastruar nga shenjat e luftës, rrugët të jenë të hapura. Të sigurohen banimet dhe ushqimet për qeverinë, këshillin, shtetin, rininë, gruan dhe të gjithë personelin e tyre, rreth 250 vetë, përveç 300 vetave të batalionit të Shtabit.

Të rregullohen zyrat. Për 28 nëntor të thirren delegacione nga 10 – 15 veta, nga Durrësi, Kavaja, Shijaku, Elbasani, Peqini, Shkodra, Kruja, Peza, krahinat e Peshkopisë dhe e Kukësit. Për Jugun, lajmërojmë ne. Të thërriten delegatë nga fshatrat afër Tiranës. Të sigurohet buka përgjithësisht në qytet dhe veçanërisht për 28 nëntorin, që të mos bëhen çrregullime atë ditë.

Të organizohet një paradë e madhe për 28 nëntorin, me Brigadën I, IV, VIII, XV. Nëse ndonjëra prej këtyre ndodhet larg, të zëvendësohet. Të organizohen manifestime të mëdha për këtë ditë, ku të marrin pjesë në mënyrë të organizuar, i gjithë populli. T’u jepen udhëzime organizatave të tjera të Shqipërisë së Mesme dhe të Veriut për këtë festë. Ardhja e qeverisë, të mbahet konspirative. Enver”!

Më 28 nëntor 1944, qeveria komuniste hyri triumfalisht në Tiranë, duke u brohoritur nga fshatarët e shumtë të ardhur prej rrethinave, ashtu sikundër jepte porosi të veçanta komandant Enveri. Në fjalën e tij, midis të tjerave, ai e pagëzoi 28 nëntorin, si ditë të çlirimit dhe gjithmonë sipas tij, kjo ditë do të kujtohej plot lavdi, prej shqiptarëve. Gjithashtu këtë ditë, e njoftoi jo vetëm shtypi i Tiranës, por edhe ai në Shkodër e gjetkë. Në arkivat e Shqipërisë ende ruhet sot zëri i spikerit të Radio-Moskës, i cili uronte 28 nëntorin, në emër të gjeneralizmit Stalin, për popullin shqiptar.

Por përse duhej çuar ora e shqiptarëve 24 orë më para?

Ndonëse gjermanët ishin larguar nga Shqipëria, ndonëse shqiptarët iu rikthye normalisht jetës, tani Tirana, duhet të paguante borxhet e pushtetit tek Beogradi. Ishin me mijra vullnetarët e shtetit amë, që dërgoheshin të luftonin kundër gjermanëve, përkrah vëllezërve jugosllavë, kurse vetë “vëllezërit”, bënin kërdinë ndaj shqiptarëve të pafajshëm, në vise të Kosovës dhe Maqedonisë shqiptare.

Udhëheqja e klikës komuniste shqiptare, nëpërmjet emisarëve të Beogradit, po përgatitej të shndërrohej në një shtojcë të sllavëve, për të çuar deri në fund, çdo aventurë të tyre ndaj popullit tonë. Çdo ditë e më shumë, në Beograd dhe Tiranë, krahas marrëdhënieve gjithfarësh, po strukturohej ideja që; edhe shteti amë, pra Shqipëria e cunguar, mund të ishte Republikë më vete, brenda Republikës Federale Jugosllave.

Pikërisht për këtë, duheshin sinkronizuar jo vetëm çështjet institucionale por, edhe simbolet apo mitet. Kështu, në 22 majin e vitit 1945, Kryesia e Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar, e vetëshpallur si një Presidencë, do të merrte vendimin mbi shpalljen e festave të reja të vendit, ku çuditërisht, do të hiqej fare data 28 nëntorit 1944. Kështu, në Fletoren Zyrtare të datës 16 qershor 1945, midis të tjerave lexojmë:

Vendim nr. 73

Mbi shpalljen e festave zyrtare.

Kryesia e Këshillit Antifashistë Nacional Çlirimtar

Kryesia e Këshillit Antifashist Nacional Çlirimtar në mbledhjen e datës 22 maj 1945 vendosi: Të shpall festa zyrtare:

1. Dita 16 shtator – përvjetori i Konferencës së Pezës.
2. Dita 10 korrik – festa e Ushtrisë, përvjetori i formimit të Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Nacional Çlirimtare.
3. Dita 24 maj – përvjetori i Kongresit të Përmetit.

Tiranë, më 22 maj 1945.

Për Kryesinë e Këshillit Antifashist Nacional Çlirimtar,

Sekretari; Koço Tashko,    Kryetari; Omer Nishani

Ndërkaq më 29 nëntor 1943, ishte mbajtur në ish–Jugosllavi, mbledhja e dytë e AVNOJ dhe përgatitej që 29 nëntori 1945, të shpallej Republika Federale Popullore Jugosllave, nga Asambleja Popullore e vendit. Prandaj, për t’u sinkronizuar vendimet, udhëheqja e Tiranës, nuk pyeti shumë, as për çfarë kishte thënë disa muaj më parë, dhe as për atë se çfarë miqësie po farkëtonte me sllavët, këta armiq shekullorë të viseve arbërorë. Ajo çfarë ndodhi më pas, me buletinet e luftërave, me dokumentet e Partisë Komuniste apo, të Shtabit të Përgjithshëm Nacionalçlirimtar të Shqipërisë, ishin vetëm spekulime ideologjikë e perversë.

Pa hyrë në diskutime e debate pa vlerë, pa u marrë me faktin, se kur ka ikur ushtari i fundit gjerman nga trojet shqiptare ( sepse duhet vlerësuar më parë, çfarë lloj pushtuesi ka qenë ai për kombin tonë), unë e shohë “zjarrin” e ndezur të këtij debate, akoma më thellë. Lufta vëllavrasëse e shqiptarëve në vitet e Luftës së Dytë Botërore, kërkon ndriçime më të thella, jashtë inateve dhe fanatizmave ideologjike. Asnjëra palë nuk mund të mbetet peng i palës tjetër, e aq më tepër, të kuazihistorianve shqiptarë të cilët, vazhdojnë të dërdëllisin ende sot, pa përdorur forcën e faktit.

Shoqëria e sotme shqiptare, vlen të ndahet saora nga mendësitë komuniste slave, jo thjeshtë për t’u inkuadruar në proçese brenda shqiptare, për vllezërim e bashkim kombëtar, por edhe për të dezinfektuar njëherë e mirë kombin, nga ky “virus” sllav. Veteranët e luftës, partizanët e ndershëm, duhet të distancohen nga 29 nëntori, sepse ata nuk i ka lidhur dhe nuk i lidh asgjë me Beogradin, nuk mund të mbajnë përgjegjësi për udhëheqësit e tyre të dikurshëm.

Këto mite, duhen denoncuar dhe gjykuar thellë, nga studiues e historian shqiptarë, të cilët ndershmërisht punojnë në të mirën e kombit dhe atdheut shqiptar. Me mijëra janë ende sot, varet e martirëve të kombit tonë, të cilët u flijuan për çlirimin e vendit dhe lirinë e kombit, pikërisht nga tradhtitë e së kaluarës. Ndaj 29 nëntori, mbetet në garbiçen e mbeturinave të së kaluarës. /Memorie.al

I dënuar që në vitin 1945 e, deri sa vdiq, Hafiz Ali Korça u vu në survejim të Sigurimit të Shtetit, deri pas të tetëdhjetave, kohë kur u vendos që dosja të mbyllej. Dy djemtë e tij po ashtu, u dënuan si armiq, njëri me vdekje, tjetri me burg e përndjekje, deri kur mbylli sytë. Sot, në këtë ditë reflektimi, sjellim në vëmendje klerikët myslimanë të survejuar, të dënuar politikisht dhe të përndjekur në vite, dhe kontributin e tyre të çmuar për atdheun, shoqërinë dhe vlerat njerëzore. Midis hoxhallarëve të përndjekur nga pushtuesit, nga fanatikët dhe komunizmi, për idetë, pikëpamjet dhe veprimtarinë e tyre, është dhe Hafiz Ali Korça, i rritur në një mjedis patriotik, fetar e kulturor, korçar të pastër, ai u brumos me bindje dhe parime bazë, që e ngritën lart emrin e tij.

Hoxha i përndjekur

Për këto ai, në vitin 1893, kur ishte në moshën 20 vjeçare, u internua në Sinop, sepse ndërsa udhëtonte me trenin Sofje-Stamboll, iu kapën librat shqip, atëherë të ndaluar. Më 1900, u internua në Anadoll, për aktivitetin në Mësonjëtoren e Korçës. Pas Kongresit të Dibrës, ia shkatërruan shtëpinë. Më pas, Kabineti i Telat Pashës, e dënoi me vdekje, por me ndërhyrje, u fal. Më 1924, u përjashtua nga Këshilli i Lartë i Sheriatit. Më 1925, botoi në Tiranë pamfletin “Bolshevizma e shkatërrimi i njerëzimit”.

Hafiz Ali Korça zhvilloi një veprimtari intensive në disa drejtime dhe kryesisht në fushën e kulturës, të fesë dhe të publicistikës. Ai ka shkruar një varg veprash origjinale, në prozë e poezi fetare dhe laike. Ndër to shquhen: “Mevludi” (1900), “303 fjalë të Imam Aliut” (Botuar në Korçë, më 1910), “Historia e shenjtë dhe të katër halifetë”, (Botuar në Tiranë, më 1931, fq. 288), “Jusufi me Zelihanë”, (Botuar në Elbasan, më 1923), “Gjylistani”, përkthim nga Saadiu, (1918, “Shtatë Ëndrrat e Shqipërisë”, poezi, (Botuar në Tiranë, më 1944), “Tefsiri i Kur’anit”, (mbetur dorëshkrim, me një vëllim prej 2000 faqesh, R.Z.) punuar gjatë viteve 1920-1924, “Rubaijjati Khajjam” (Hajjam, përkthim nga Omar Kajami, 1930-Ribotim 1942, në Tiranë).

Një rëndësi të veçantë kanë gjithashtu, edhe tekstet shkollore si: “Abetare shqip” (1910), “Fe-Rrëfënjësi morali” (1914), “Gramatika, Syntaksa shqip-arabisht edhe fjalime”, (1916). Hafiz Ali Korça ka lënë edhe një numër të konsiderueshëm dorëshkrimesh e përkthimesh. Hafiz Ali Korça, duke përkthyer kryeveprat, si; “Gjylistani”, “Rubairat”, si dhe “Jusufi me Zelihane”, i bëri të flasin shqip poetët e mëdhenj, si Saadiun, Omar Kajamin, etj.

Hafiz Ali Korça, qe ndër mësuesit e parë të Mësonjëtores së parë shqipe në Korçë dhe bashkëpunoi ngushtë me Pandeli Sotirin, drejtorin e Mësonjëtores së parë shqipe të Korçës. Aty dha pa pagesë, edukatë islame. Pas shpalljes së Pavarësisë, iu ngarkuan detyra të rëndësishme. Qe këshilltar i Ministrisë së Arsimit, Drejtor i Përgjithshëm po i asaj Ministrie, Shef i Fetva-minit pranë Këshillit të Lartë të Sheriatit në Shqipëri, pedagog në Medresenë e Lartë të Tiranës, etj.

Gjatë jetës së tij, Hafiz Ali Korça bashkëpunoi me një varg figurash e personalitetesh që luajtën rol të rëndësishëm në historinë e kohës së re të Shqipërisë, siç janë: Kristo Luarasi, Jusuf Turabi Kërçova, Pandeli Sotiri, Gjergj Fishta, Luigj Gurakuqi, Mati Logoreci, Sali Nivica etj.

Jeta e tij është një shembull i përsosur i atdhetarit të devotshëm, që nuk ndan fjalën nga veprat e poetit që fton bashkëpunëtorët të punojnë për mëmëdheun, të mos e braktisin.

                                                                            ***

Hafiz Ali Korça lindi në Korçë, në vitin 1873, u edukua në kryeqendrën më të famshme të edukimit gjatë kohën që jetoi, në Stamboll, dhe më pas u kthye për t’i shërbyer vatanit dhe popullit të tij, fillimisht në vendlindjen e tij, pastaj në Tiranë e, në rrethe të ndryshme të Shqipërisë, derisa ndërroi jetë në qytetin e Kavajës, pas një internimi të gjatë, që regjimi komunist aplikoi, ndaj një prej figurave dhe personaliteteve më të njohur shqiptar, siç ishte ai.

Periudha kur Hafiz Ali Korça jetoi, studioi dhe veproi si mësues, edukator, atdhetar, personalitet fetar, botues, zyrtar shtetëror (ish-këshilltar i Ministrisë së Arsimit, si dhe drejtor i përgjithshëm i kësaj ministrie), ishte një nga periudhat më të rëndësishme për kombin dhe popullin shqiptar, në aspektin politik, kulturor dhe veprimtarive kombëtare, atdhetare dhe patriotike. Ishte koha e ndarjes nga shteti osman, dhe fillimi i një epoke të re, me shumë peripeci për shtetin dhe kombin shqiptar.

Ai ka studiuar dhe ka luftuar gjatë gjithë jetës së tij për pavarësinë kombëtare dhe bashkimin e trojeve shqiptare. Aktivitetet dhe veprimtaria e tij fetare dhe atdhetare për kohën ishte një risi në mesin e popullit shqiptar, kryesisht për vetë bashkë-fetarët e tij myslimanë, të cilët lëvizjet dhe veprimtaritë e tij fillimisht i shihnin me dyshim dhe skepticizëm në atë kohë, por si njeri vizionar që ishte, fjalët e tij, të thurura me një mjeshtëri të veçantë artistike dhe stilistike, si dhe të kuptueshme për kohën, lanë gjurmët e veta duke u vërtetuar më vonë në praktikë, dhe në shumë prej librave të tij, të cilët përmbajnë laramani shkrimesh dhe temash, lexohen dhe merren si referencë edhe sot e kësaj dite.

Fatkeqësisht, figura e Hafiz Ali Korçës, madje dhe vetë ai sa ishte gjallë, u la në hije dhe u dëmtua më së shumti gjatë regjimit të dhunshëm të diktaturës komuniste në Shqipëri, nga sistemi famëkeq, i cili kërkonte të zhdukte çdo gjë fetare dhe kombëtare të popullit tonë. Figura e tij fetare, si një dijetar i urtë dhe i devotshëm, një njeri shumë i dashur nga të gjithë shqiptarët në atë kohë, nga atdhetarët, nxënësit e tij si dhe profesorët e ndryshëm, u zvetënua forcërisht nga diktatura e kuqe, duke bërë që të lihet në harresë brenda periudhës së “burgut” të quajtur Shqipëri, por ne këtu, me pak rreshta do të mundohemi të shpalosim disa nga veprimtaritë e tij më kryesore, kulturore, fetare, arsimore e atdhetare.

Edukimi i tij jo si një hoxhë i thjeshtë, por si një dijetar i vërtetë, i pajisur me dituri të ndryshme fetare, atdhetare, letrare dhe shkencore, e bëjnë Hafiz Ali Korçën, një njeri me dhunti të veçanta për thithjen e diturive, si dhe transmetimin e tyre tek populli. Mësimet e para fetare islame, Hafiz Ali Korça i kishte marrë që në Korçë, nga babai i tij Iljaz efendiu, ku që në moshën 12 vjeçare, atje kishte mësuar të gjithë Kur’anin përmendësh dhe ishte bërë Hafiz. Më pas, për njohuri fetare studimore të mirëfillta, ai shkoi në Stamboll, ku zgjeroi diapazonin e diturive të tij.

Si poliglot që ishte, në Stamboll ai mësoi gjuhën arabe dhe perse, ndërsa bazat e osmanishtes (dhe të turqishtes), i kishte marrë që në Korçë. Gjithashtu në Stamboll, mësoi edhe gjuhën frënge. Për shkak të njohurive të tij në frëngjisht, kur Princ Vidi erdhi në Durrës, më 7 mars 1914, Dervish Hima dhe Hafiz Ali Korça, mbajtën nga një fjalim në frëngjisht, dhe Princ Vidi, iu kthye atyre në të njëjtën gjuhë. Këtë kulturë të gjerë të cilën e përfitoi në Stamboll, pas kthimit në Shqipëri, ai donte ta përçonte edhe në mesin e popullit shqiptar. Një nga lëvizjet më të mëdha në këtë drejtim ,të nxitura prej tij, është përpjekja dhe mbështetja e madhe që ai dha për hapjen e shkollave shqipe, në të gjitha trojet shqiptare.

Hafiz Ali Korça, që kur mori titullin Hafiz, në moshën 12 vjeçare, pastaj vajtja për studime akademike islame në Stamboll, bënë që ai të jetojë dhe t’i përkushtohet parimeve dhe diturisë së fesë islame. Në këtë mënyrë, gjithë jetën e tij, ai e sakrifikoi për të vërtetën hyjnore, Islamin, si edhe për vatanin dhe popullin e tij. Për të vënë në praktikë studimet dhe dituritë e mëdha që kishte marrë, ai, kontributin e tij më të madh, përveç ligjëratave të ndryshme fetare, që ka mbajtur nëpër xhami të ndryshme në Shqipëri, e ka dhënë me shkrimin ose përkthimin e materialeve studimore islame, të dorës së parë. Nisja e përkthimit të disa ajeteve dhe sureve të Kur’anit nga ana e tij (botuar në vitin 1926), prej arabishtes në shqip, ishte një nga arritjet më të mëdha për prezantimin në shqip të Kur’anit.

Ngjitja e tij profesionale si figurë e lartë fetare islame, ishte kur ai u zgjodh si një nga anëtarët dhe Fetva Emini i Këshillit të Naltë të Sheriatit, nga viti 1918-1924. Gjithashtu, ai ka qenë mësues për një kohë të gjatë, në Medresenë e Tiranës. Botimet e tij fetare, si; “Mevludi” (1900), “303 fjalë të Imam Aliut” (Korçë, 1910), “Fe Rrëfenjësi, morali” (1914),“Jusufi me Zelihanë” (Elbasan, 1923), dhe “Historia e shenjtë dhe të katër halifetë” (Tiranë, 1931) ishin ndër librat më të dashur për besimtarët myslimanë të asaj kohe. Po ashtu, nuk mund të lëmë pa përmendur hytbet (ligjëratat), e shumta të mbajtura prej tij, në xhami si dhe shumë prej tyre të botuara në revistat e mirënjohura “Zani i Naltë”, “Kultura Islame” etj., të cilat u lexonin me ëndje të madhe, nga të gjithë shqiptarët e asaj kohe.

Atdheu i klerikut

Për shkak të mendimit të tij të lirë atdhetar, për shkak se ka përkrahur gjithmonë bashkimin kombëtar, të të gjitha trojeve shqiptare, dhe për shkak se e ka kundërshtuar gjithmonë dhe fuqimisht bolshevizmin, komunizmin dhe ateizmin, duke i konsideruar, si një; “kuçedër e zezë” për popullin shqiptar, atë dhe familjen e tij, për fat të keq, e ndoqi gjithmonë fati i zi i burgosjeve dhe përndjekjeve, si nga osmanët, që e njihnin si “hoxhë latinxhi”, si nga shqiptarët, pas krijimit të Shtetit Shqiptar, ashtu edhe nga sistemi i errët dhe i egër komunist, i cili e burgosi dhe e internoi, duke e çuar së fundmi në Kavajë, ku kaloi i vetëm dhe larg familjes së vet, vitet e fundit të jetës së tij në këtë dynja, ku ndërroi jetë, në vitin 1956.

Këtë veprim, ata e ndërmorën për të “zhdukur” kontributin e tij fetar dhe kombëtar, duke mos lënë hapësirë që idetë përparimtare të kalibrit intelektual të tij, për kombin dhe popullin tonë, të zbatoheshin në praktikë. Ai luftoi gjithmonë me armë, me dituri dhe me penë, për bashkimin e të gjitha trojeve shqiptare në një shtet, si dhe për bashkimin e shqiptarëve kundër shovinistëve grekë dhe serbë, dhe jo për ndonjë ideal të veçantë, si ai i komunistëve. Duke iu kundërvënë bolshevizmit dhe duke parandjerë ardhjen e një “reje të zezë” për Shqipërinë dhe shqiptarët, ai e godet fort atë, që para instalimit të diktaturës komuniste, me vargjet:

“Bolshevizma s’pajton kurrë

Me dinin e Muhammedit,

Çelët do ta kenë luftën,

Gjer ditën e Kijametit”.

Ndërsa për vuajtjet e veta, me pak rreshta, ai i përmend shumë bukur, në një nga strofat e shkruara në manifestin e tij të rëndësishëm; “Shtatë ëndrrat e Shqipërisë”. Aty, ai për veten e vet, thotë:

“Për Shqipërinë u përpoqa

rrezikova jetën t’ime,

Nuk rëfehet se sa hoqa,

se shteti m’i njihte krime”.

Veprimtari tjetër e rëndësishme atdhetare e Hafiz Ali Korçës, është dhe pjesëmarrja e tij në Kongresin e Dibrës, më 23 Korrik 1909, ku përveç tij, merrnin pjesë edhe shumë atdhetarë të tjerë të shquar, si: Aqif Pashë Elbasani, Abdyl Bej Ypi, Dervish Hima, (të cilit Hafiz Ali Korça, i ka dedikuar një poezi në kohën që ndërroi jetë). Fjala e Hafiz Ali Korçës në këtë kongres, ishte kryesorja, dhe për këtë kongres dhe vendimet e tij, kanë folur gjerë e gjatë Abdyl Ypi, në librin e tij, “Kongresi i Dibrës dhe Hafiz Ali Korça” (1918) si dhe Haki Sharofi, në librin “Kongresi i Dibrës”, të lënë dorëshkrim, por të botuar në vitin 2009, në Tiranë, nga djali i tij, Islam Sharofi. Për veprimtarinë e tij patriotike për çështjen kombëtare shqiptare si dhe për përkrahjen që ai jepte për përhapjen e mësimit të gjuhës shqipe në trojet shqiptare, kanë shkruar dhe gazetat e njohura të kohës në gjuhën osmane në Stamboll, si gazeta “Sabah” (30 maj 1311 (1894) dhe gazeta “Aksham” (9 korrik 1318 (1903).

Roald A. Hysa, ka ndarë këtë persekutim, e përndjekje në komunizëm, të klerikëve myslimanë, duke shënuar në gazetën “Drita Islame”, 2017, këto fakte: “Një pjesë e madhe e historisë sonë, u fsheh nga historiografia komuniste dhe persekutimi e vrasjet e hoxhallarëve të mirënjohur, është pikërisht një pjesë e rëndësishme për të cilën nuk flitet apo flitet shumë pak edhe sot. Me gjithë bujën me të cilën u festua 100 vjetori i Pavarësisë, asnjë nga figurat e Komunitetit Mysliman, nuk u dekorua apo, të përkujtohej. Regjimi komunist nuk i toleronte fetë, për shkak se i konsideronte si ideologji alternative e konkurruese, për politikat dhe ideologjinë marksiste leniniste.

Nisur nga kjo, ai i luftoi me të gjitha mënyrat e mundshme, dy fetë kryesore në Shqipëri, Krishterimin dhe Islamin. Të gjithë fetarët i konsideroi si armiq potencialë dhe për këtë i përndoqi vazhdimisht. Fillimisht fetarët u sulmuan dhe u luftuan në fillim të marrjes së pushtetit nga ana e Enver Hoxhës dhe Partisë Komuniste, duke u akuzuar si bashkëpunëtorë të okupatorit nazi-fashist apo, edhe të regjimit zogollian. Kjo u bë për të minimizuar fillimisht rezistencën antikomuniste e, më pas për të shkuar drejt zhdukjes së saj. Pa dyshim që nga këto lloj politikash, e sidomos prej urrejtjes klasore, kanë vuajtur qysh në momentet e para edhe shumë hoxhallarë, figura të mirënjohura lokale apo edhe në rang kombëtar.

Madje, para se të merrnin në dorë pushtetin, komunistët i luftuan dhe i vranë pa mëshirë, thjesht pse ata ishin kundërshtarë dhe flisnin e bënin propagandë kundër komunistëve dhe lidhjeve të tyre shpirtërore, me marksist-leninistët serbo-sllavë e sovjetikë. Për ta ilustruar më qartë, këtu po japim dy raste, të hoxhë Selim Brahjes, i njohur në popull si Hoxha i Saukut, dhe të imamit nga fshati Vrajtë i Peshkopisë, Seit Idriz Shehu. Të dy këta janë vrarë përpara se të mbaronte Lufta e Dytë Botërore dhe pushtetin ta merrnin komunistët. Hoxhë Selimi u vra në gusht të vitit 1943, m’u në hyrje të xhamisë së Saukut, (ku ai shërbente) në ditët e para të muajit të Ramazanit. Shkaku për vrasjen e tij ishte pse nuk kishte pranuar të bashkëpunonte me komunistët dhe të shërbente politikisht për ta, kur anëtarë të njësitit të Pezës, i kishin kërkuar që ai të kalonte me ta.

Ndërsa hoxhë Seiti iu thoshte fshatarëve nëpër biseda të lira, se; komunistët do t’ua marrin tokën e, do t’ua marrin të gjitha pronat, ashtu si kishte ndodhur në Bashkimin Sovjetik, dhe do të vuanin për bukën e gojës më pas. Gjykohet dhe vritet me akuzën për; “agjitacion e propagandë”, kundër Frontit Nacional-Çlirimtar, nga një gjykatë partizane e Brigadës V-të Sulmuese, me komandant Shefqet Peçin, më 26 gusht 1944, pa u “çliruar” akoma Shqipëria. Me ardhjen në fuqi të regjimit komunist, fillon zyrtarisht përndjekja edhe e hoxhallarëve kundërshtarë, ku arrestohen e burgosen të gjithë ata që kishin shërbyer në rangjet e larta të Komunitetit Mysliman, si hafiz Sherif Langu, kryetar i KMSH-së, hafiz Ismet Dibra, drejtor i Medresesë së Tiranës, Hafiz Ali Korça, Hafiz Ibrahim Dalliu, si dhe shumë hoxhallarë të tjerë.

Po ashtu arrestohen shumë myftinjtë, si hafiz Mustafa Varoshi, i cili vdes në burg nga torturat e rënda, që i bënin oficerët e Sigurimit, hafiz Xhemal Naipi, ish-kryetar i Parlamentit Shqiptar, i cili do të vdiste në qelitë e burgjeve komuniste dhe sot e kësaj dite, nuk dihet se ku e ka varrin. Në vijim, po publikojmë një listë me hoxhallarët e vrarë apo të pushkatuar nga regjimi komunist dhe që vdiqën burgjeve nga torturat e ndryshme. Kjo listë për momentin është e përkohshme, sepse mendojmë se ende nuk kanë dalë nga arkivat, shumë fakte që u mbajtën të fshehta nga regjimi komunist, për arsye të ndryshme.

Listë me hoxhallarë të vrarë nga komunistët

Hoxhë Selim Brahja – i njohur si “Hoxha i Saukut”, vrarë në gusht 1943, nga njësiti i Çetës së Pezës.

Imam Seit Idriz Shehu, nga fshati Vrajtë i Peshkopisë, mbaroi studimet në Prizren me Hafiz Shabanin. Ka dhënë mësim në mejtepet e xhamive dhe ka qenë imam në fshatrat: Deshat, Borovjan, Grevë dhe Zimur. Gjykohet dhe vritet me akuzën për “agjitacion e propagandë” kundër Frontit Nacional-Çlirimtar, nga një gjykatë partizane e Brigadës V-të Sulmuese, me komandant Shefqet Peçin, më 26 gusht 1944, pa u “çliruar” akoma Shqipëria.

Hafiz Mustafa Varoshi, ish-myfti i Durrësit, i burgosur në vitin 1945 dhe i vdekur në burg nga torturat çnjerëzore, më 1948.

Imam Liman Shabani – vdekur në burg, më 1945.

Imam Met Troci – dënohet fillimisht me vdekje dhe më pas i zbritet dënimi, me 30 vjet burgim. Vdiq në burg më 20 maj 1947, në rrethana të panjohura.

Imam Ahmet Hysejni – dënohet me pushkatim dhe më pas i kthehet vendimi me burgim të përjetshëm, më pas vdes në burg, më 1945-ën, në rrethana të panjohura.

Hafiz Xhemal Naipi – i burgosur më 1947. Vdiq në burgun famëkeq të Burrelit, në vitin 1955, në moshën 77 vjeçare, pa pasur dijeni familjarët, as për varrin e tij.

Hoxhë Jakup Dusha (Tropojë) – Në dosjen e tij thuhet se u arrestua së bashku me 6 persona të tjerë, më 3 shkurt 1953 dhe vdiq në hetuesi po atë vit, nga torturat çnjerëzore në Burgun e madh të Shkodrës.

Shyqyri Hoxha (Myftiu)- ish-myfti i Peqinit, pushkatuar më 1946, me akuzën si “armik i popullit”.

Salih Vuçiterna– ish-drejtor i zyrës së Vakëfeve të Komunitetit Mysliman, burgoset dhe vdes në burgun e Burrelit, në tetor të vitit 1949.

Qazim Rroji (1915-1946) myezin në Xhaminë e Tepes dhe Koplikaj, Shkodër. Nacionalist dhe pjesëmarrës në Kryengritjen e Postribës, arrestohet dhe pushkatohet pa gjyq, më 10 shtator 1946. Ende sot nuk i dihet varri.

Imam Halil Hoxha (1881-1946), me origjinë nga Bytyçi i Tropojës, dënohet me pushkatim dhe ekzekutohet me akuzat si “kriminel lufte, bashkëpunëtor i regjimit zogollian dhe i okupatorëve”, së bashku me të, dënohet edhe bashkëshortja Xhane Hoxha, me 5 vite burgim dhe dy bashkëfshatarë të tij, Demush e Shaban Qerimi, me vdekje, për shkak se e strehuan atë. Vendimi për pushkatim i të treve, ka marrë edhe miratimin e Enver Hoxhës. Memorie.al