Qirjako Davera u ngrit shumë herët në fshatin Haskogravë. Gati dy sahatë pa zbardhur mbi majëmalet e Axhenikut, nga dilte si gjithmonë vetulla e parë e diellit. Pothuaj menjëherë pas këngës së këndezit të parë në fshat, e pa veten në këmbë . Gjumi i ishte terratisur dhe sytë i rëndonin nga pagjumësia. Gjoksi i veshur me fanellën e bardhë, punuar me shtiza nga duart e të shoqet, Rinës, gati sa s’i çahej nga ankthi i ditëve të fundit.
Në shtëpi nuk kishte më bereqet. Asnjë grusht miell dhe asnjë kalli misri. Tani rrezikonte që uria të ulej këmbëkryq në konakun e tij qysh atë ditë. Si do të bëhej me të gjashtë frymët që kishte për të ushqyer në shtëpi dhe, motrën sakate, shtatë? Mbathi opingat e lëkurta dhe doli në oborrin e madh me avorua dhe manin e moçëm në mes. Nisi të tymoste pa rreshtuar duhan të hapur nga nevoja për të folur me veten duke përtypur thërmijat farmak nga cigarja e varur në buzë. Nuk mjaftonte që e kishin futur në listë si të vetmin kulak në fshatin minoritar, për shkak të një dyqani që pati në katund gjyshi I tij kurbetli. Por kjo, tani e tutje, do të ishte si një gur nishani, paralajmërues për të gjithë.
Në këtë pragdimri, duhet të gjej medoemos disa hise misër apo thekër për të mbajtur gjallë frymët e pragut tim. Suferina e jetës nuk ka qenë bujare me pragun tonë sidomos gjatë Luftës së Dytë. Dhe mesa duket më keq akoma për ne, pas Luftës, me pushtetin e ri. Por kohë për të qarë, nuk ka. Kjo është silloia. Ka kohë vetëm për të gjetur pak misër. Përplase kokën ore, rob perëndie në daç në mure e në daç, në trarët e tavanit.
***
Në Votuca, qendër e lokalitetit, një mal larg me Haskogravën , u mësua shpejt se njerëzit e lokalitetit do të ndanin nga një sasi misri për çdo familje nga ndihmat e mbërritura në vend nga UNRA. Po vallë, do të kishte për të gjithë ndihma nga këto që kishin ardhur nga jashtë? Vallë, do t’u jepnin të gjithëve siç flitej?
Me këto brejtje në shpirt, Qirjako Davera mësoi se nga një sasi bereqeti do të ndahej për familjet e katundeve përreth pikërisht në hangarin e madh në qendër të kooperativës së re, me një emër të ri: Vëllazëria. Rrugës për atje, pikërisht te kroi në Qafë të Lëpjetës , pa gra të ngarkuara me tërkuzë me thasë misri po edhe kafshë dore të ngarkuara me thasë ku shquhej qartë në barkun e tyre stampa: ‘UNRA’. Ndihmat perëndimore për atë që nisësit e quanin furnizim për riaftësim nga Kombet e Bashkuara, nisën në vjeshtën e tretë të vitit njëmijë e nëntëqind e dyzet e pesë.
Rrugës për në vendmbërritje, Qirjako Davera kishte dëgjuar vërtet dikë se misër mund të mos jepej për të gjithë.Ca zëra të tjerë për shembull thoshin se për kulakët, nuk ka misër. Këto fjalë e murrëtyen edhe më tepër njeriun që po udhëtonte me kafshën e dorës drejt lokalitetit.

Vazhdonte të tërhiqte mushkën për kapistre i muzgosur në shpirt e fytyrë prej ankthit se, mund të kthehej duarbosh. Por, më shumë se kaq, prej veçimit të mundshëm nga të tjerët. E kishin futur në një rreth të kuq. Kulak! Ky-lak! përsëriti me vete.Pastaj i fliste mushkës. Eh, moj e bekuar. Ç’kemi ndryshe nga të tjerët që na pagëzuan me këtë emër. Si një mallkim dhe si ai kulari në qafën e qeve për të lëruar në ara. Eh, moj Çile, kuqalja ime, ç’fat të kemi këtë herë!. Nuk është në dorën tonë…
Ishin metrat e fundit deri në qendër, në Votuca.
Nga ata që ktheheshin të ngarkuar me misër në këtë dite të bekuar mësoi dy lajme. Një, të mirë sipas tij. Por tjetri, farmak. Njeriu përgjegjës për ndarjen e bereqetit në Votuca, ishte Myfit Dobra, sekretar i lokaliteti. Nërsa lajmi i dytë, ai, të cilit i trembej ishte se kulakët, këtë herë nuk do të përfitonin misër, deri në një urdhër të dytë, që do të thoshte deri në një ngarkesë tjetër, të dytë e cila, do të mbërrinte shumë shpejt në lokalitet.
Prit! Mendoi. Myfit Dobra. Ai kishte qenë partizan. E njihte. Myfiti vinte nga malet, ishte nga fshati fqinj me Daverën. Njiheshin. Ishin vërsnikë në moshë dhe dikur fëmijë, kishin lozur te jazi i mullirit. Ka një emër të mirë Myfit Dobra, mendoi. Edhe si njeri, edhe si familje. Edhe të parët tanë, familjet tona vërtet, njera e krishterë minoritare dhe tjera myslimane, kanë mbajtur lidhje e miqësira edhe në kohë lufte, edhe në kohë paqeje, silloiste me vete Qiriako Davera.
Njëherë e një kohë mendoi, burrat e këtyre familjeve kishi rrahur tregëtinë pas kurbetit. Por nga ato kohëra, ujëra shumë kanë rrjedhur dhe, njerëzit ndryshojne siç stinët, përtypte silloinë njeriu me mushkë.
***

Te kroi në Bregun e Milloshe Qiriako Davera u ndal. Ishte copa e fundit e udhës gjer në depot e ndihmave. Aty u përshëndosh me të tjerë banorë të fshtrave përreth: Skarani, Zhupani, Ragnoi, Ganicati, Axheniku e të tjerë. Kur i erdhi radha në oborrin e depos së madhe të lokalitetit, ishte pasdite vonë. Ai e njohu menjëherë përgjegjësin e ndarjes së ndihmave. Myfit Dobra ishte një burrë shtatlartë. Thatim por i stralltë dhe me mustaqe. Duke pritur ai po këqyrte çdo xhest e fjalë të Myfit Dobrës po edhe lëvizjen e radhës së njerëzve drejt një peshoreje me gurë zigji dhe një tavoline të madhe pranë stivave të thasëve me bereqet.
Ndihmësi i Myfitit herë pas here i bënte të njohur eprorit të tij emrin e personit në radhë dhe fshatin radhës. Tjetri, jepte urdhër dhe mbante shënim në një defter të madh emrin dhe sasinë e drithit që dilte nga depoja.
– Qirjako Davera! -bëzajti me një ton të lodhur ndihmësi. Njeriu të cilit i thirrën emrin, lëvizi nga vendi si ta kishte sëmbuar diçka e mprehtë në gjoks.
Eprori diçka lexoi në defterin e madh dhe tundi kokën sikur lexoi një kumt jo të mirë:
-Sot…nuk ka për të gjithë! E dimë, të gjithë janë nevojtarë. Po sot, nuk ka për të gjithë! As për ty Qirjako. Na vjen keq….Ndoshta do njoftoheni nje herë tjetër….
Njeriu që dëgjoi emrin në radhë ngriu dhe u murrëtye tok me cigaren që s’e hiqte nga buzët.
-Si kështu?!-mbeti pa fjalë njeriu në radhë.
Po ndjente se një dorë e fshehtë, në mister s’di se ku, po i pështillte në ters punët dhe fatin e tij.
Pas një heshtje që rëndoi si plumb e pllakosi mbi të gjithë ata që ishin në radhë, ndihmësi përsëriti fjalët e sekretari te lokalitetit, shefit të tij, Myfit Dobra:
-Sot…nuk ka për të gjithë! -picëroi sytë ndihmësi-Të gjithë janë nevojtarë. Po sot, nuk ka për të gjithë! As për ty Qirjako. Na vjen keq…
Një mërmërimë e lehtë u dëgjua nga njerëzit në radhë brenda depos me bereqet.
Si për ta prerë mërmërimën e turmës, Myfit Dobra iu drejtua ndihmësit me një ton të fortë:
-Rexhep! Hidhu jashte tani dhe, numëro sa njerëz janë akoma dhe mbaji shënim! Tani!Lëshou!
Tjetri u drejtua nga porta tok me një bllok të madh në dorë.
Myfit Dobra i bëri një shenjë me dorë Qirjako Daverës që të afrohej tek ai.
Tjetri u qas si i trullosur. Diçka i tha me një zë që askush nuk e dëgjoi nga kureshtarët e turmës, por të gjithë e panë sesi kulaku duke thithur cigaren i trishuar , u drejtua për nga porta e jashtme e depos i brengosur, me çapat që i hidhte ngadalë si mbi një tokë të minuar.

***
Era birsk e ftohtë e vjeshtës së tretë i fshiku fytyrën e brazduar Daverës, duke i kujtuar se dimri ishte në prag.
Çfarë më tha Myfit Dobra? Qirjako, eja sonte, në dy pas mesnate! Fiks në dy!Tok me mushkën. Për tre thasë me misër. Allvanika milao, Qirjako!(Shqip po flas, Qirjako!.) Sekretari i lokalitetit i kishte folur në gjuhën amtare të Haskogravës. Sepse, njëherë e një kohë të rinjtë e asaj ane, ia dinin gjuhën amtare njeri-tjetrit.
Atë grimë kohe kur Davera donte të thoshte diçka, Myfit Dobra i bëri me dorë shenjën “mos!”. Ik Qako! Tani, ik o byrazer!.
Ai, që njihej nga shumëkush aty me nofkën kulaku, lëvizi duke hequr këmbët zvarrë si në një ksoll apo mort.
Mori përdore mushkën e lidhur jashtë dhe pas pak, ikona e tij u tret ngadalë atë pasdite drejt lugut të kodrinave të Skaranit. Vuri instiktivisht pëllëmbën e djathtë në qafën e kafshës dhe nisi ta përkëdhelë. Ec, o Çile! Ec, o xhan. Nuk kemi prishur as kishë e as xhami, as teqe e as vakëf, por na kanë ngulur një damkë në lëkurë.
Damkë si ato që u bënin njëherë e një kohë kafshëve në lëkurë me hekur të djegur…. Unë jam kulaku.Ti je mushka e kulakut. Domethënë, nuk jemi si të tjerët, o e shkretë bashkë me zotin tënd që të tërheq për kapistre e, qajmë hallet së toku. Po ç’do u themi atyre në shtëpi, o xhan? Ç’do i themi Rinës, o Çile që na pret te pragu e kërkon miell për magje të mbrujë bukën e radhës? Po motrës sakate që më kupton edhe flet vetëm me sy?
Duhet t’u themi diçka. Të vërtetë a të reme? Nuk e di, o xhan!
Retë e dyshimit ia errësuan edhe më pamjen e shtegut në rrugën e mëhallës së tij. Po sikur, të na shkojë huq dhe të kthehemi si tani duarbosh? Po unë mendoj se nuk janë rralluar fare burrat, o Çile . Po vallë, Myfitit i peshon fjala e dhënë si dikur, të parët e tij?.
Po sikur të bëjnë lojë e prapë të na kthejnë duarbosh? Si do t’i vejë filli? Si do t’i vejë filli, o kuqale, o xhan, si? Po halli? Se tutje, përtej nga sinori shtetëror, nuk ikën dot të kërkosh si njëherë e një kohë, se kufijtë janë mbyllur. Po as këtej, nuk ke ku të mbytesh e ku të gjesh një trastë me bereqet?
Befas, vuri re se pemët e mëdha të valanidheve në hyrje të Haskogravës u shfaqën me tërë kurorat e rënda. E la një çast Çilen të kullosë e lirë dhe vetë, nisi të dridhte mbi një trung të prerë lisi cigaren e fundit që do të mjaftonte ta tymoste për atë copë rrugë deri te shtëpia.
Po vriste mendjen se çfarë do t’i thoshte Rinës që po kthehej duarthatë, kur sytë i mbetën mbi një degë të madhe lisi që ishte tharë e djegur nga rrufeja e shirave të fundit.
Ndjeu sërish nevojën e silloisë dhe shkëmbimit të fjalëve me dikë. O dru i lisit, o vëllai im, tha me zë. Sot, kisha një ditë të vdekur, o vëlla. Një ditë si kjo ana jote e përcëlluar dhe e shkrumbuar nga rrufeja. Ishte një ditë e vdekur, o vëlla dhe krahët e mi po i ndjej si ky krahu jot i tharrë e i nxirë, i çarë e i nxirosur nga rrufeja.
Te oborri i shtëpisë, baloja, qeni i shtëpisë iu ngashërye i pari plot kuisje gëzimi duke iu fërkuar e hedhur sa te këmbët e tij aq edhe te Çilja.
Pas tij, Rina që e ndjeu praninë e të zotit ende pa e parë, u dha te pragu i portës së madhe.
-Si vajti, o burrë! Nuk prure gjë apo mbaroi?
Qirjako i ndjeu sytë e saj që i depërtuan thellë në shpirt dhe i lexuan fytyrën e murrëtyer. Hoqi në shpirt duke thithur fort cigaren e dredhur.
-Ishte radhë e gjatë, mori Rinë.
-Edhe?
-Shkrova emrin dhe, nesër që pa gdhirë duhet të jem bashkë me Çilen përsëri në lokalitet.
-Të kam bërë dy vezë të ziera po hajde e shlodhu,-ia pat Rina që diç jo të mirë e të turbullt kuptoi me atë intuitën e pagabuar të zonjës së shtëpisë.

***
Nga dritaret e vogla të depos së drithit, në Votuca atë mesnatë mezi shquhej drita e një feneri të vogël, varur diku në faqen e murit. Që nga një ledh përbri depos së madhe të lokalitetit, shquhej hija e një njeriu që pinte duhan në gjysmëterr. Hija lëvizi drejt portës së depos dhe ikona e siluetës së tij nën dritëzën e fenerit u shfaq e stërmadhe në faqen e murit.
Ishte pas mesnate. Jashtë era frynte me suferinë duke krijuar melodinë e misterit dhe krokamën e zhurmës së llamarinave të çative aty rrotull.
Njeriu brenda mureve nxori orën me qostek nga xhepi i palltos. Hapi kapakun dhe pa se akrepat e orës kishin shkuar tek dyshi. Hapi portën e depos me kujdes dhe u mundua të shohë në sheshnajën para objektit të zhytur gjithashtu të terr.
Një. kollitje diku fare pranë tij, ishte si një shenjë e frymës së një njeriu. Pastaj dalloi cigaren e tjetrit dhe tha kuturu në errësirë:
-Ke ardhur Qirjako?
-Po or mik. Kam një copë herë që këtu jam bashkë me mushkën.
-Afroje këtu anash dhe hyr brenda e merr ngarkesën!
Tjetri, heshti pak.
-Ma bëre borxh dhe nuk di si do ta lajë, o Myfit Dobra, o njeri i fisëm!.-u dëgjua njeriu që hyri në hapësirën e ngrehinës së mbuluar me llamarina.
Tjetri nuk foli por thithi fort cigaren.
Pas pak, kafsha e ngarkuar ishte gati për udhë.
-Janë kohë të vështira, Qirjako.
Pasoi sërish heshtje..
-T’i kesh mirë kallaballëkun! Këtë të uroj.
Qirjako i zgjati kutinë e duhanit.
Myfit Dobra mori një cigare dhe i zgjati të tijën.
-Udha e mbarë!
Të dy burrat shtrënguan duart fort pa thënë dot asnjë fjalë.
Në atë shtrëngim, të heshtuar dukej se kishte shumë dhimbje dhe forcë burri.
Kafsha e ngarkuar dhe njeriu që e shoqëronte atë natë pragdimri nisën të çapiteshin në errësirën pus të thellë. Në një rrugëtim si drejt askundit.//

–oo0oo–