[ ngjitur: Henry S. Mowbray (1858-1928) – Fati (ose Endëset e Fatit), 1896 ]

Dhe vetëm titulli sot, pa lexuar asnjë fjalë tutje, mos pyet, mozomokeq. Sidoqoftë, shkrimi ynë është “mision” fisnik, në shërbim të vetë shkrimit dhe të vërtetësisë, jo për t’hutuar lexues dhe as për t’mbledhur “lajkash” në Facebook : )
Fundin e jetës ne “vdekatarët” me gjuhën tonë të thjeshtë e quajmë “vdekje”, mjaft bukur e kemi ruajtur simplistikën fataliste. Dhe aq logjike kjo, pse të vështirësohen gjërat që s’dimë gjë për to, ashtu-kështu gjëra të pakuptueshme. Le që s’i kuptojmë, por madje dhe na frikësojnë, asfare s’na pëlqejnë.

S’e kemi fjalën për frikën ndaj vdekjes në kuptimin ekstrem, sidomos jo për thanatofobinë, frikë e madhe kjo nga vdekja, frikë ekstreme. Anise e natyrshme të kihet frikë nga vdekja, mirëpo thanatofobia është ankth i tmerrshëm, në statdin si fobi vërtet diç ekstreme. Thanatofobia shkakton sulme paniku, mirëqenia emocionale e personit përkeqësohet skajshmërisht, pothuaj paralizohet aftësia për t’funksionuar në jetën e përditshme.

Jo, s’e kemi fjalën medoemos për frikën, ndoshta më shumë për dhimbjen, për dhimbshurinë e zemrave, sepse afërmendsh, na dhimbset jeta.
Në rregull, doli tashmë në pah, qëlllimi ynë sot është të shkruajmë për vdekjen. Temë mozomokeq kjo, askujt s’i pëlqen të lexojë dhe as ta lodhë mendjen me shkrimet rreth vdekjes. Zor t’ketë ndonjë lexues që e kapërcen as dhe rreshtin e parë, pa ku do jetë fundi i shkrimit tonë, i cili gjatë tërë kohës do e rrahë të njëjtin subjekt famëkeq.

Mbase dhe lehtë e kuptueshme, fare e justifikueshme, s’do t’ia dijë kush për vdekjen, s’i pëlqen kujt as t’ia përmendësh, pa le t’i detyrosh lexuesit të lexojnë për të. Madje, me ta përmendur si “fjalë”, sakaq na shkon mendja tek dhimbja, automatikisht sikur na e sjell dhimbjen. Kuptohet, njeriu vetiu largohet, trembet po aq sa nga e vërteta, sa më larg fjalëve të dhimbjes, është pothuaj diç si “instinkt” i yni. Është pothuaj e ngjashme siç pati shkruar Ciceroni për dhimbjen, mençuri e lashtë, e para erës sonë, 2000 e kusur vjet më përpara, “askush s’e do dhimbjen, s’ka dëshirë ta ketë, sepse është dhimbje…”.

I mençur Ciceroni, e qartë, dhimbja dhimbje, vdekja asocionon dhimbjen, secila fjalë që na e kujton dhimbjen, sa më larg saj. Seneka i mençur pati provuar ta neutralizonte, “dhimbja nuk është as e patolerueshme dhe as e përjetshme, nëse e përballon me guxim dhe mençuri” – në rregull, Seneka dhe mund t’ketë patur të drejtë, ai mund ta ketë testuar dhe në praktikë, mbase mençuria e tij e “neutralizuaka” dhimbjen.

Mirëpo problemi ynë shumë më i madh, në fakt s’e kishim fjalën për dhimbjen, por për diç shumë më të tmerrshme si “fjalë”. Për fat të keq s’ka asnjë urtësi filozofike, asnjë thënie ciceronike, as të lashtë as moderne që do ta “neutralizonte vdekjen, si fjalë”. Prandaj as “librat e vdekjes”, ato rregulloret funerare të egjiptasve të lashtë s’kishin lexues, sepse shkrime të shëmtuara që ngjallnin dhimbje, vdekja gjithkaje ia jep shëmtinë. Ashtu-kështu librat funerarë mund t’i kuptonin vetëm zotat, gjatë ceremonisë së “zemrave”, gjatë atyre gjykimeve të perëndeshës Mat.

Për fat të keq, edhe shkrimi ynë sot njësoj, s’mund të bëhet asgjë në këtë drejtim. S’ka si hijeshohet shkrimi që e ka si tematikë “vdekjen”, është diç si zezonë vetiu, sepse ka t’bëjë me vdekjen, s’bëhet e bukur vdekja. Ka ca artistë me brushat e tyre gjoja i zbukurojnë kafkat me lule, i quajnë pastaj kafkash akuarelike-kolorifike.

Ka ca poetë gjoja pyesin “vdekje, si të të bëjmë të bukur”, shpikin lloj-lloj dioramash poetike, i përdorin figurat e metaforat për t’i ndenjur besnikë gjuhës, strukturës poetike, por s’e kanë idenë mirëfilli si zbukurohet vdekja poetikisht. Mund të lamentojnë, të derdhin lotë germatikë, t’i quajnë vaje elegjiake etj etj. 1 milion etj. por këto, siç dihet, janë tema tjera, fare diç tjetër.

Apo ka ca skulptorë i gdhendin sarkofagët aq mjeshtërisht, pothuaj i “qajnë” artistikisht, ngjashëm por shpesh dhe më bukur se Mikolanxhelo, i pajisin me figura relievike, me lloj-lloj engjëjsh të bardhë prej mermeri… edhe pse e dinë fort mirë që e pamundur. Sado artistikisht t’i qasesh sarkofagut, natyrisht se do zbukurohet objekti, qoftë i gurt, i drunjtë a i fildishtë. Mirëpo thelbi i argumentit tonë, dimensioni i gjoja “estetizimit” artistik të vdekjes, thjesht ngelet i paarritshëm.

Madje as vetë perënditë e mitologjisë s’e kishin këtë privilegj. Shembulli i autoritetit të perëndeshës Lakezia, kur e pati plotësuar kërkesën e Zeusit (i cili ishte duke ia plotësuar dëshirën Eosit, perëndeshës së Agimit, për t’ia falur pavdekshmërinë të dashurit të saj, Titonusit, i dashur i perëndeshës por vdekatar i zakonshëm nga Troja, njësoj siç ishte dhe i dashuri i Afërditës, bariu trojan Ankhise) e vërteton faktin që dhe vetë perënditë duhej të operonin brenda “kornizës së rregullave kozmike”, të paracaktuara nga Moiradat.

Lakezia e pati “zgjatur perin e jetës së Titonusit deri në pafundësi”, në akord me kërkesën e Zeusit, do kishte jetë të përjetshme, mirëpo për fat të keq, Titonusi nuk do e kishte dhe rininë. Pati ndodhur diç si një gabim tragjik, Eosi në ngutje e sipër duke iu lutur Zeusit, krahas pavdekshmërisë për të dashurin pati harruar t’ia kërkonte dhe ruajtjen e rinisë. Dhe kështu, Titonusi do e kishte pavdekshmërinë por do mplakej e do bëhej shëmtaraçi më i madh i universit. Për ca kohë do ishin të lumtur, mirëpo aspekti fizik i jetës së Titonusit do tjetërsohej tmerrshëm. Teknikisht i gjallë, shpirtërisht gjallë, e kishte dhe mbamendjen, inteligjencën të pacenueshme, por fizikisht në fakt mund t’quhej i “vdekur”.

Dhe perëndeshës së ngratë mund t’i ketë rrjedhur ndonjë lot, jo vetëm sepse pati qenë “lëshim-gabim” i saj por sepse e donte jashtëzakonisht shumë (shi për këtë dhe kishte dëshirë t’ishte e tij, ta kalonin jetën së bashku përjetësisht, prandaj dhe e pati lutur Zeusin). Eosit do i jetë këputur shpirti dhe do i dhimbsej, por e pati “lënë”. Vendim i rëndë por trupi i Titonusit (duke ngelur i “lidhur me konditat” e dikurshme të vdekatarëve) qe prishur jashtë mase. As Eosi si perëndeshë as vetë Zeusi s’mund ta riparonin këtë lëshim aksidental. Ndërhyrja e tyre e pamundur, por dhe sikur ta kishin mundësinë e riparimit, akti i tyre do ishte në kundërshti me “kushtetutën kozmike”. Nga dhimbja, ashtu zemërkëputur perëndesha e pati kthyer të dashurin e vet në një insekt.
Dhe siç e patëm fjalën më lart, afërmendsh se mund të zbukurohen shumë gjëra rreth-e-rrotull vdekjes, mund të zbukurohet varri, e qartë kjo, mund t’i ngjajë dhe një tempulli madhështor, mund t’ua kalojë dhe tempujve të vetë Apollonit, madje dhe lulet mund t’i gdhendësh si floriada të mermerta, t’i bësh të përjetshme, por nuk “zbukurohet” vdekja. Mund t’i zbukurosh ceremonitë mortore, mund t’i bësh përcjellje madhështore, funerale perandorake, ceremoni mbretërore, por nuk “zbukurohet” vdekja.

Nuk zbukurohet as shkrimi ynë sot, sepse tërë kohën vërtitet rreth fjalës “vdekje”, një fjalë e vetme dhe aty për aty na ngjallë dhimbje, na e përkujton dhe frikën. Religjionet e mbarë botës madje e “eksploatojnë” pikërisht frikën tonë të “vdekjes”, na bëjnë të mirë me “zor”, tërë jetën na mbajnë në ankth se mos eventualisht gabojmë ndonjë gjë, dhe pastaj mos pyet, shpirtrat në skëterrën e kaosit, përjetësisht.

Ndoshta pikërisht për shkak të “vdekjes”, për t’ia ofruar vetes ndonjë diç si ngushëllim, që nga lashtësia njeriu filloi t’i kultivonte mitet e legjendat. Vdekja padyshim është shkaku dhe zanafilla e të gjitha miteve, e të gjitha legjendave, i të gjitha besimeve dhe feve. Sepse njeriut i nevojitej një “pasqyrim filozofik” rreth përfundimit të gjallimit, rreth fundit të jetës. Nevojitej inkurajimi i vlerësimit më të thellë për kuptimin e veprimeve tona (dmth. sa jemi gjallë) dhe për trashëgiminë që zgjedhim të lëmë pas.

Sidomos ky aspekti i “trashëgimisë” fort i rëndësishëm, pothuaj sikur të gjithë pa përjashtime, bazuar në madhështinë tonë sa ishim gjallë, aspirojmë ta kemi ndonjë monument madhështor, ndonjë lapidar, përmendore, ndonjë “tyrbe”, Xhaxhi-Hoxha dikur madje si vetë Faraon-Keopsi pati pretenduar një piramidë, në qendër të vetë qendrës, e donte aso prej xhamash, prej kristalesh, të përthyhej drita, të luminizoheshin kthinat, apo ku ta dimë… etj. etj. Ka lloj-lloj këso ambicjesh tona, sepse janë simptoma të frikës. Piramidën sa më të lartë, sa më i madh pas vdekjes, sa më i pasur e glamuroz, sa më i denjë si “faraon”, padyshim në akord me madhështinë tonë na “trajton” dhe vdekja, andej në jetëpërtejmën.

Sikur njeriu t’mos i frikësohej vdekjes, atëherë padyshim as mitet s’do e kishin peshën e mirëfilltë, s’po themi se nuk do ekzistonin, por do ishin pothuaj nihilistike, do ishin ekzistente sa për sy e faqe, mite fare qesharake. Do përcilleshin ndër gjenerata ca gojëdhëna e legjenda në formën e humorit, në teatrot-kabaretike do përmendeshin ca zotër qesharakë sa për të qeshur e për t’u argëtuar. Mitologjia do ishte kryekëput diç si “entertainment”, si argëtim i mirëfilltë. S’do ishte nevoja për lutje, për kërkimfalje, askush s’do binte në gjunjë, përveç kur të shkokëloheshin duke qeshur. S’do kishte perëndi as perëndeshë që mbjell frikë, s’do ekzistonte asnjë zot që ka nevojë për adhurim – madje dhe zotat si “personazhe fiktive” to komedive do zverdhshin duke qeshur.

Mirëpo jo, siç e dimë nuk është ashtu, ekzistenca është skajshmërisht serioze, në fakt për shkak të “vdekjes” vlen absolutisht e kundërta. Mitologjitë e gjithë botës na thonë se njeriu u frikësohej zotave, ndërtoheshin tempujt, adhuroheshin lloj-lloj hyjnorësh, ofroheshin sakrificat, administrohej adhurimi, në rastet më të avancuara ky adhurim dhe “institucionalizohej”… të gjitha sepse njeriu i frikësohej vdekjes. Frika nga “vdekja” është çelës-simbolika e gjithçkaje që e përmendëm deri tani.

***
Për lexuesit e vertetë, që s’kanë frikë ta shkapuritin të vërtetën thellë (që s’i frikësohen dhe aq fjalës “vdekje”), për eksploruesit dhe zbuluesit e misterit fundimtar të jetës, më e frikshmja perëndeshë e Trinitetit të Moiradave, padyshim do jetë Atroposa. Fuqia hyjnore, forca e paepur që i përfundon ose u jep fund të gjitha udhëtimeve jetësore, autoriteti hyjnor që i jep fund gjithçkaje me vdekje.

Dmth. perëndeshë jashtëzakonisht e fuqishme, duke qenë rojtare e vetë fund-kufirit të jetës së vdekatarëve, në psikologjisjen njerëzore Atroposa e formësonte kuptimin ciklik të jetë-vdekjes. Si gjithçka e mitologjisë, e sidomos kur bëhet fjalë për hyjnorët e zanafillores, edhe Atroposa ka ngelur prore e mbështjellur me vellon e lashtësisë dhe të misterit. Thuhet se Atroposa më e vjetra nga tri Moiradat, dhe se ajo e komandon aktin vendimtar të këputjes apo të ndërprerjes së jetës, me të cilin akt në mënyrë të pashmangshme përballen të gjitha qeniet.

Roli i madh dhe ndikues i perëndeshës Atroposa në kuadër të mitologjisë së Tri Fateve (Moiradave) i kuptueshëm, por dhe shpesh e keqkuptuar si perëndeshë. Ndoshta dhe logjik i gjithë keqkuptimi, ehuuu sepse tekefundit perëndeshë që i jepte fund gjithçkaje, perëndeshë e vdekjes. I keqkuptushëm dhe Hadesi, keqkuptim deri në kulm, anise Hadesi pothuaj nga më të mirët e Olimpit. Zot i të vdekurve, zot i nëntokës por panumër herë më i mirë se Zeusi, më i mirë se Poseidoni.

Emri i saj Atroposa do t’thotë pakashumë “e pandryshueshme”, duke nënkuptuar rolin e saj të pakompromis, siç e cekëm disa herë tashmë, në mbarimin e pakthyeshëm të jetës së qenieve, me prerjen e fillit të jetës. Pra e qartë, roli i perëndeshës Atroposa rol tejet vendimtar në strukturën komplekse të ekzistencës. Me gërshërët e saj të mprehta Atroposa simbolizon përfundimin e fatit jetësor. Këputja nga ajo e perit të jetës, sipas konditave hyjnore, nuk është ndonjë “akt mizor”, por akt i nevojshëm për përfundimin e ciklit jetësor, i cili qe përcaktuar nga grand-dizajni hyjnor zanafillor.

Akti i saj është i nevojshëm për ta mundësuar ripërtrirjen e jetës, rilindjen, kontinuitetin e jetës. Atroposa është kujtesë e fuqishme e ndërveprimit delikat dhe shpesh tragjik mes veprimeve njerëzore dhe “rregullave kozmike” (rregullores së pandryshueshme). Veprimi mitologjik i nënës Altea, duke shkaktuar vdekjen e të birit dhe kështusoj duke e plotësuar profesinë e Moiradave, e cila nënë ishte thyer në dysh mes dashurisë së saj për të birin dhe mes pikëllimit e zemërimit për vrasjen e vëllezërve të saj nga i biri, është metaforë e fuqishme për natyrën e paracaktuar dhe të pandryshueshme të fatit njerëzor.

Sipas besimit të lashtësisë, me çdo jetë që Atroposa i jep fund, perëndesha na e mëson rëndësinë e të jetuarit plotësisht dhe me kuptim (brenda kohës që na është caktuar). Prania e saj ndër përsiatjet tona si qenie të vdekshme, s’do duhej t’na sjell frikë, por na e përkujton faktin se, ndërsa s’mund t’i shpëtojmë fundit tonë, ne megjithatë mund të ndikojmë në rrugëtimin tonë. Derisa duke gjalluar, duke “udhëtuar” drejt fundit mund ta jetojmë një jetë sa më përmbushëse, sa më të pasur shpirtërisht, ndjeshmërisht dhe emocionalisht, sa më satisfaksionale, sa më kuptimplote. Sa më shumë ndjenja dhe shpirtësi, padyshim kjo na bën më human, na kalit si “njerëzor”, inteligjencën ashtu-kështu e kemi suprematike. Sepse pa ndjenjat dhe shpirtëroren, pa një spektër më të thellë ndjesor, ashtu padyshim do ishim më “afër” kafshëve, ndoshta pikërisht ndjenjat na bëjnë të “dallueshëm” si njerëz.

Dorën në zemër (s’duhet shmangur nga e vërteta) vdekja s’do na përlqejë kurrë, madje as vetëm si ide, kurrë, kurrë dhe kurrë : ) mirëpo bazuar në konceptin mitologjik, Atroposa sikur na ndihmon në “zbutjen” e perceptimit tonë rreth vdekshmërisë. Sepse na sfidon të reflektojmë mbi trashëgiminë tonë dhe për gjithçka që do lëmë pas (kur filli i jetës sonë t’jetë këputur). Tërthorazi, duke qenë të vetëdijshëm për fundin e pashmangshëm, besonin ata të lashtësisë se Atroposa na frymëzon ta jetojmë një jetë sa më të pasur me qëllime dinjitoze dhe të virtytshme, ta ndjekim një jetë veprimesh dhe kujtimesh që do mbijetojnë përtej ekzistencës sonë fizike.

Tërthorazi, Atroposa na motivon të vlerësojmë çdosecilin moment të frymës sonë, e saktë që ajo i mban gërshërët, mund ta “shohim” dhe si kërcënim por dhe si frymëzim, sepse jemi ne qeniet e kësobotshme që e “qullim” fillin e jetës sonë në ngjyrat dhe varietetet, që ia japim dashurinë dhe kuptimin. Pashmangshmëria e gërshërve të perëndeshës Atroposa ndoshta na frymëzon të jetojmë me plot pasion dhe duke synuar përnaltësimin shpirtëror.

Sipas besimit të lashtësisë, duke ditur që Atroposa na pret andej me gërshërët e veta, padyshim kjo ndikon dhe orientohemi vetëdijshëm, jo të përhumbur nga paniku por fare kthjellët drejt udhë-fundit tonë. Trashëgimia që ngelet spontanisht, apo që e krijojmë dhe kemi në plan ta lëmë pas, jo patjetër trashëgimi materiale por virtuozitet moral, ndonjë bëmë heroike, frymëzim shpirtëror, frymëzim ideatik, diç intelektuale etj. padyshim do jetë kujtim i një udhëtimi të përmbushur ndershmërisht.

…dihet se diaspora shqiptaro-amerikane është hallkë kyç kur është fjala e lobimit, e kultivimit dhe e ruajtjes së miqëqisë mes shqiptarëve dhe popullit të madh amerikan, dhe vetëm një Nol i Madh, dhe vetëm buzëqeshja e tij sikur mjaftueshëm e “simbolizon” miqësinë e dy kombeve, disaspora shqiptare e përtej oqeanit është thjesht diç si prush metaforik, një “vatër” e mirëfilltë, shkurt e troç “një zemër e zjarrtë” shqiptare që rrahë andej në Amerikë, dhe bukur kjo…

…po ashtu, siç dihet në Amerikë të gjithë janë “Amerikanë”, s’ka diskriminime, si pronë është e indigjenëve, Kolumboja pati qenë ndër “mysafirët” e parë të mirëpritur, por në kuptimin politik Amerika është e gjithkujt, është diç si “udhëkryq internacional”, pakashumë njësoj sikur dhe Hëna, u takon të gjithë tokësorëve, as kinez, eskimez as kikirez askush, asnjë frymor i kësaj bote s’mund të pretendoj ta “zaptojë” 1 luna-pëllëmbë, as 1 milimetër a centimetër të Hënës, tekefundit kështu janë marrë vesh njerëzia e planetit, duhet respektuar marrëveshjet internacionale, ndërkombëtarizmi s’i duron arrogancat…

…edhe në Amerikë me apaç e me indianë, me shqiptarë e meksikanë, madje dhe bizonët në savanë, të gjithë janë Amerikanë, ishte dhe vetë Ajnshtajni në Princeton, ai Ajnshtajni i madh pa çorapet, edhe ai pati qenë Gjerman a Zviceran por ja që në jetën e njeriut nuk i dihet, rrethanat e historisë e detyruan dhe atë të “bëhej” Amerikan – shkurt e troç, i gjithë rruzulli është prezent në Amerikë, internacionalizëm i mirëfilltë, të gjithë popujt i kanë “ekzemplarët” e vet atje, zor të shtyhesh me Amerikën sa i përket “internacionalizmit”, është vetë zemra e “internationales”…

…anise, dorën në zemër, për të qenë akoma më afër saktësisë, sa i përket “internationales” zor të shtyhesh me Amsterdamin e Lulandisë, aty jetojnë jo më pak por 177 nacionalitete të botës, është qyteti më “ndërkombëtar” i internacinales botërore, dhe sëkëndejmi është njëfarëlloj Kryeqyteti i mirëfilltë i Internacionales – pas Amsterdamit vjen Antwerp (i Belgjikës) si qyteti i 2-të “international”, me 160 nacionalitete, dhe i 3-ti i vërteti, metropoli madhështor New York, këtij i “takojnë” 150 nacionalitete…

…dhe kështu i bie se New York është i 3-ti në botë sa i përket “internacionales” (mos harroni, dikur dhe New York quhej “Amsterdam… New Amsterdam”, deshëm të vinim tek thelbi se kjo 3-shja vlen për metropolin New York, e saktë kjo, por NUK vlen për gjithë Amerikën, mos t’ju hutojë 3-shja njujorkeze, no way, Amerika i ka 50 e kusur shtete, padyshim s’ka nacionalitet të botës që nuk jeton në Amerikë…

…madje dyshohet se mund t’ketë dhe “alienë” (s’e kemi fjalën këtu për alienë-meksikanë, për të cilët ankohet Trump) por në kuptimin qytetarë të jashtëbotshëm, jashtëtokësorë, extraterrestrials etj etj., burime të ndryshme s’ndalen me dyshimet se andej diku rreth “Area 51” një qytet i madh nëntokësor është mbushur me jashtëtokësorë, është themeluar një metropolis komplet intergalaktik, jo eksperiment por biznes përnjëmend, njësoj si dikur Aleksandri i Madh që e pati themeluar Aleksandrinë në Egjipt (dhe me dhjetra qytete tjera gjithandej, for that matter : )

…edhe amerikanët, tinëz Trump janë duke synuar ta mbajnë sekret metropolin nëntokësor, sepse e dinë që Trump sëshumti do i ketë nja 4 vjet, edhe ky do e thyejë qafen e vet dhe s’do jetë më as në pushtet as President, ndërsa strategjikat afatgjata të Amerikës i tejkalojnë trumpizmat me gjithë lajthitjet e tij, dihet dhe kjo, është e vetëkuptueshme, tinëz tij amerikanët kanë dëshirë ta ruajnë monopolin intergalaktik, njësoj siç tani për tani e ruajnë, e kultivojnë dhe e shfrytëzojnë monopolin international (të Tokës, të planetit amë)…

…edhe kjo në rregull, super-rregull madje, jashtëzakonisht bukur, mirëpo ka një detaj që ia vlen të ceket, kësaj radhe shqiptaro-amerikanët (për neve si diasporë, por ata vetë janë Amerikanë) sikur janë të shtrënguar të sakrifikojnë diç, duhen nganjëherë dhe sakrificat, ata të Trump-Kampit (që kanë votuar për të) do e kenë të vështirë kësaj radhe me krenarinë, qëkur rishtas duhet t’i bëjnë vend ego-s trumpiste, njësoj si dikur gjatë mandatit të parë, në vend të Albania 1st, tashmë duhet kompromisi America 1st – Albania 2nd, mjaft delikate por s’ke ç’bën, duhet pajtuar me kompromiset, dhe vetë Ajnshtajni dikur qe “detyruar” të betohej, i la me Gjermanë e me Zviceranë, ua bëri “bye, bye”, me dorën në zemër, njësoj si Geronimo dikur, edhe ky solemnisht qe betuar se nuk do i hante fjalët, s’do ikte kurrë, do vdiste si një Amerikan i Madh…

Aktori Can Yaman lindi më 8 nëntor 1989. Ai mori çmimin Golden Butterfly për aktorin më të mirë në një komedi romantike më 2018 për rolin e tij në Erkenci Kuş si dhe Murex d’Or më 2019. Në vitin 2020, ai mori një nominim ndërkombëtar PRODU2020 dhe më 2021 nominim për aktorin më të mirë në një romancë Komedi në Golden Butterfly Awards për rolin e tij në serialin Bay Yanlış. Yaman luajti në shfaqjet televizive Gönül İşleri, İnadına Aşk, Hangimiz Sevmedik, Dolunay. Ai gjithashtu fitoi çmimin e 7-të GQ Njeriu i Vitit 2019.

Yaman ka lindur më 8 nëntor 1989 në Stamboll, Turqi. Gjyshi i tij nga babai është shqiptar nga Kosova. Gjyshja e tij nga babai është shqiptare nga Maqedonia e Veriut. Ai është nipi i trajnerit të futbollit Fuat Yaman. Që në moshë të re, gjyshet e Yaman u përfshinë praktikisht në edukimin dhe kujdesin e tij për shkak të vështirësive financiare që përjetuan prindërit e tij. Prindërit e Yaman u divorcuan kur ai ishte pesë vjeç.

Gjykata e shpalli Can Yaman fajtor për shkak të një incidenti gjatë të cilit ai ofendoi dhe hodhi një gotë Selen Soyder, bashkëpunëtorin e tij në serialin e vitit 2016 Hangimiz Sevmedik.

Yaman studioi në Bilfen Kolej për shkollën e parë dhe të mesme, më pas studioi në Liceo Italiano di Istanbul, ku mbaroi si student i lartë me notat më të larta që nga ekzistenca e institucionit arsimor. Yaman flet rrjedhshëm pesë gjuhë: turqisht, italisht, anglisht, gjermanisht dhe spanjisht. Në vitin 2012, ai u diplomua në Departamentin Juridik të Universitetit Yeditepe dhe filloi të punojë në PricewaterhouseCoopers, ku takoi partnerët e tij aktual të firmës ligjore. Në kohën kur ishte 24 vjeç, Yaman punonte në bashkime dhe blerje dhe shkruante artikuj për seksionin e taksave të gazetës Dunya. Ndërsa po gjente sukses në sektorin e ligjit të korporatave, ai po kuptonte gjithashtu se jeta e korporatës nuk ishte për të. Yaman tha në revistën Hello! në vitin 2018, “Ndihesha sikur të kisha një pamje të hapur, por të ulja në zyrë dhe të veshja kostum më shqetësonte shumë. Kur më dhanë leje vjetore, u largova pa u kthyer. Pikërisht në televizor më panë kolegët e mi të radhës. .” Ndërsa ishte në pushimin e verës nga puna, Yaman udhëtoi për në Bodrum ku takoi menaxherët e tij aktualë dhe aktualë të aktrimit, Cuneyt Sayil dhe Ilker Bilgi.

Can Yaman filloi karrierën e tij në Gönül İşleri më 2014. Në vitin 2015, ai luajti në İnadına Aşk dhe luajti në Hangimiz Sevmedik më 2016. Përparimi i karrierës së tij erdhi në vitin 2017 me serialin Dolunay.

Nga viti 2018 deri në vitin 2019, ai luajti një nga rolet kryesore “Xhan Divit” në serialin komedi romantike turke Erkenci Kuş së bashku me Demet Özdemir. Ai mori disa çmime dhe nominime kombëtare për aktrim, duke përfshirë çmimin ndërkombëtar Murex d’Or për këtë serial.

Can Υaman luajti rolin kryesor Özgür Atasoy në serialin e shkurtër turk Bay Yanlış. Për këtë serial, Can Yaman u nominua për aktorin më të mirë në serialet e huaja në LATAM PRODU 2020 Awards.

Në vitin 2020, Can Yaman nënshkroi një kontratë për të luajtur si aktor kryesor në reebot të serialit kult të viteve ’80-ta Sandokan. Seriali ndërkombëtar titullohet si Sandokan dhe Marianna dhe është në fazën e paraprodhimit. Xhirimet e serialit supozohej të kishin nisur në vitin 2021, por u shtynë për shkak të pandemisë në vitin 2022. Seriali është planifikuar për 5 sezone. Scott Rosenbaum është ngarkuar me shkrimin e skenarit dhe David Petrarca u propozua si regjisor për serialin.

Në vitin 2021 Can Yaman ka marrë një çmim të Personalitetit TV të Vitit në Festivalin e 78-të Ndërkombëtar të Filmit në Venecia.

Në 2021-2022 Can Yaman luajti rolin kryesor të Francesco Demir në serialin italian 12 episodesh “Viola Come Il Mare” i cili bazohet në një libër të quajtur Conosci l’estate? (A e dini verën?) shkruar nga Simona Tanzini. Seriali është prodhuar nga Lux Vide/Fremantle në bashkëpunim me RTI për Canale 5. Seriali është drejtuar nga regjisori italian Francesco Vicario. Francesca Chillemi mori rolin kryesor femëror të Viola Vitale.[19] Seriali do të transmetohet në primetime në Canale 5 në vjeshtën e 2022. Në këtë serial Can Yaman performoi të gjitha në gjuhën italiane pa pasur nevojë për dublim. Seriali është planifikuar të ketë disa sezone.

Në vitin 2022 u njoftua se Can Yaman do të marrë një rol kryesor në serialin historik të quajtur “El Turco” i cili do të prodhohet nga shtëpia kryesore e prodhimit turk Ay Yapim për Disney Plus. Seriali është gjysmë i trilluar, gjysmë histori e vërtetë. Skenari do të përshtatet nga romani “El Turco” i Orhan Yeniaras nga Kerem Deren dhe me regji të Uluc Bayraktar. Bëhet fjalë për një projekt ndërkombëtar që ka të bëjë me vendosjen e pushtuesit osman “El Turco” në fshatin italian të Moena pas Rrethimit të 2-të të Vjenës dhe çlirimin e fshatit nga feudalët.

2022 – Can Yaman mori një çmim për iniciativat e tij bamirëse nga Festivali i Filmit të Komedisë Monte-Carlo.

2022 – Can Yaman mori një çmim për kreativitet për punën e tij për organizatën e tij bamirëse Can Yaman For Children nga Filmimi në Itali Festival Sardegna. Wikipedia

THIS SHOULD BE A ‘JOKE’ BUT IT ISN’T, IT ISN’T AN ‘ERROR’ EITHER, IT’S JUST OUR DEMOCRACY – THE BEST WE’VE GOT IN POLITICS SO FAR ! WHAT TROUBLES ME ABOUT MR. TRUMP IS HIS ‘ETHICAL MAGNETISM’, UNFORTUNATELY HIS ‘MORAL AND SOCIETAL COMPASS SEEMS TO BE VERY WEAK’ – SENAD GURAZIU / by the way, Mr. Robert de Niro, even Madonna herself… were much more disappointed than me : )

Trump is elected now, that’s politics, but imagine this, Alyssa Milano once said “thank you @realDonaldTrump for giving me opportunities to teach my children the difference between right and wrong” : )
Imagine that, so I say Congratulation America, but I am with you guys (just to mention some names, they were worried just like me):
Richard Gere, Robert De Niro, Jessica Chastain, Chris Evans, Jennifer Lawrence, Alyssa Milano, Mark Ruffalo, Demi Lovato, Seth Meyers, Camila Cabello, Shakira, J.K. Rowling, Stephen King, Miley Cyrus, Madonna, Ben Stiller, Kim Kardashian, George Clooney, Stephen Colbert, Lady Gaga, Alec Baldwin, John Oliver, Jimmy Kimmel, Meryl Streep, Cher… etc. etc.

(Dita e zgjedhjeve në ShBA (5 Nëntor 2024) ditë e MADHE sa i përket ‘demokracisë’, ndoshta më e madhja ditë në historinë e Amerikës, sepse zbulohet sa e madhe është vetë Amerika)

…punuar 5 vjet më parë, monogrami ‘SG’ nga Bram Huinink në Dribbble, nuk është monogram i imi por i përfaqëson inicialet SG të emrit-mbiemrit tim (dhe kështusoj për mua automatikisht bëhet monogram simpatik) – ‘e zbulova’ dje, dhe po mendoja sa turp, unë gjithmonë i vonuar me zbulimin e gjërave, edhe pse thonë më mirë vonë se kurrë, s’ka ngushëllim në këtë, vonë do t’thotë vonë, apo jo : )

…mirëpo, supozoj mund t’jetë pakashumë “njësoj” si me Amerikën, e keni parasysh… qe zbuluar 500 vjet më parë, por askujt s’i interesonte dhe aq, deri në epokën e Trump, askush s’e dinte mirëfilli sa e madhe Amerika – 500 vjet më vonë erdhi Trump, dhe tani çdo person anembanë globit e ka zbuluar madhështinë e Amerikës, në v. 2016 pothuaj 8 miliardë njerëz ngelën të habitur, tani ndoshta janë duke menduar “nëse Trump i fiton zgjedhjet për herë të 2të, padyshim Amerika do jetë akoma më e madhe se 500 vjet më parë, më e madhe se kur ende e pazbuluar” : )

– – –

America, greater than when still undiscovered !

the US-election day (November 5, 2024) will be a BIG day in terms of ‘democracy’, perhaps the biggest day in the America’s history, because it will be revealed how great America is : )

…5 years ago, ‘SG’ Monogram by Bram Huinink on Dribbble, it’s not mine but it represents the initials SG of my name-surname – ‘discovered’ it yesterday, and I was thinking what a shame, I am always late in discovering things, even though they say better later than never, there’s no comfort in that, late means late, right : )

…but I guess it could be somewhat the same as with America, you know… it was discovered 500 years ago yet nobody cared until Trump’s era, nobody knew how great it was – 500 years later came Trump along, and now every person around the globe has discovered how great America is, in 2016 almost 8 billion people were surprized, now probably they’re thinking “if Trump wins the elections for the 2nd time, America will be even greater than 500 years ago, greater than when still undiscovered” : )

( Historinë e kujtojmë për t’i nxjerrë leksionet, mbamendja na nevojitet për t’mësuar, jo për t’i “gjykuar” dështimet e së kaluarës. )

1 – Nanine Vallain (1767-1815) – “Liria” (La Liberte), 1794
2 – Frederic A. Bartholdi (1834-1904) – Statuja e Lirisë (Liberty duke e Ndriçuar Botën), 1886

Koncepti i Lirisë (artistikisht, si vizualitet) zakonisht përfaqësohet si një metaforë antropomorfike, dmth. me personifikime të ndryshme. Psh. si një “femër klasike” e lidhur me virtytet dhe idealet më të larta. Simbolikisht, si një perëndeshë, pasi ashtu-kështu perëndeshat janë të lidhura me virtytet më të kulluara, siç janë bukuria, dashuria, seksualiteti, amësia, kreativiteti, pjelloria etj.

Andaj pse t’mos jenë të lidhura dhe me Lirinë, aq e shtrenjtë liria, pa lirinë mbase s’mund të shijohen mirëfilli as bukuria, as kreativiteti, as dashuria, as vetë frymëmarrja, as jeta, asgjë. Cilido i burgosur, a qoftë një zog në kafaz, cilido shpirt që i është pezulluar liria, zor se mund t’ndjehet i “gëzuar”. Andaj me plot të drejtë romakët, e edhe grekët, e edhe të tjerë… do e kishin sëpaku nga një perëndeshë të “Lirisë”.

Tjetër që as romakëve as grekëve s’u pati vajtur mirëfilli “mendja” e anti-skllavërisë, tekefundit e çmonin dhe mbronin Lirinë e atyre që ishin të Lirë, kaq mjaftonte. Ec e merru me lirinë e të gjithëve, s’kapërthehej dot. Konceptet e botës ashtu qenë brumosur e pjekur, ndërgjegjen fare të qetë, flinin zbathur. Mjaftonte t’i luteshin Libertas (pararendësit grekë Eleuterisë, perëndeshës së tyre), dhe do u faleshin gjithë mëkatet. Aty-këtu gjatë kohëlinjës së historisë moralisht mbase do e kenë vrarë mendjen (dmth. si supozim modest, tekefundit poetët e kohës). Mirëpo nga aspekti “kulturor e politik” vallë si do ia bënin pa skllevërit! E paimagjinueshme…

S’e gjykon kush lashtësinë, se mos na i rënduaka mëkati greko-romakët, nonsens, as që bëhet fjalë, s’e gjykon kush asnjë nga popujt e lashtësisë. E shkuara e njerëzimit prore justifikohet nga vetë historia. E dinë shkollarët, akademikët, të gjithë, e kaluara kurrë nuk “gjykohet”, qoftë e largët qoftë relativisht e afërt. Secila shkollë, çdo universitet i planetit impenjohet që historia të interpretohet denjësisht, objektivisht, pa paragjykime.

Madje dhe 2 mijëvjeçarë pas romakëve, vetë holandezët, spanjollët, portugezët, britanezët etj. pothuaj do ta “zbraznin” afro-kontinentin. Ishte parallogaritur që buzëqeshjet e varfanjakëve do lulëzonin andej në tokat e “indianëve”, së bashku me ato të Apaçëve. Në rregull, ca gjëra s’patën vajtur dhe aq mbarë, herë-herë filizat do thaheshin e do vyshkeshin. Aty-këtu mund t’kenë “dështuar” parapritjet, asgjë, të shkuara të harruara…

Historinë e kujtojmë për t’i nxjerrë leksionet, mbamendja na nevojitet për t’mësuar, jo për t’i “gjykuar” dështimet e së kaluarës. Do ishte “absurd” t’mos ndjehej e qetë historia e Romës, e Egjiptit, e Babilonisë etj. Arenat gladiatoreske të Romës sikur qenë “ashtëzuar” me një shtresë pluhuri prej kafkash të shtypura. E saktë, por çfarë pastaj… asgjë.

Meqë ra fjala, njësoj ndjehet e qetë dhe historia britanike, vetë Neptuni (Poseidoni) ia pati dorëzuar Britanisë skeptrin e Perandorisë Oqeanike (ndoshta dhe atë të Atlantidës… Platonike, pse jo). Anijet holandeze dhe ato britaneze (nën flamujt e mbretëreshave… deri tek Victoria) s’ndaleshin me vajtje-ardhjet tejoqeanike. Ngjashëm si mega-tankerët e kohës sonë, njësoj si anijet gjigante me kontejnerët e “globalizmit” që s’dinë të ndalur. Sepse dihet, plantacionet, fushat e paskajshme, kuzhinat e “neo-klasicizmit” amerikan, etj etj. pambuku jo se jo… por komplet, atëbotë e gjithë ekonomia amerikane s’do ia bënte as “gëk”.

Gjithsesi, Statuja e Lirisë (Liberty), dhuratë e francezëve të kulturuar për popullin amerikan, është një perëndeshë romake, është figurë e Libertas, e perëndeshës romake të Lirisë. S’di nëse ka ngelur ndonjë skulpturë romake e Libertas, por di që portretin e saj romakët e përdornin nëpër monedhat. Edhe amerikanët sot e përdorin perëndeshën nëpër monedhat e tyre (paçka se perëndeshë romake). Meqë pakashumë e njëjta gjë është, simbolet janë simbole, apo jo, qofshin romake a neo-amerikane.

Dhurata e Libertas, fare lehtë mund t’jetë (dhe padyshim është) dhurata më simbolike e të gjitha kohërave. Sikur mbarë njerëzimit ia dhuron shpresën, simbolizmin e lirisë, ia fal ndjenjen e krenarisë. Me statujen sikur qe “vulosur” një faqe e bardhë e historisë amerikane. Ndoshta dhe vetë Amerigoja andej në jetë-përtejmen e vet do ta ketë festuar (patjetër do i kenë cakërruar gotat me Kolumbon). Pas një lufte të madhe jugo-veriore skllavopronarët kokëfortë më në fund qenë “civilizuar”, humbja e luftës sikur i pati shtrënguar të mbushen mend : )

Më 28 Tetor 1886, “Liberty” i qe dedikuar “Lirisë” – si statujë shohim që perëndesha Libertas mban një pishtar në dorën e djathtë. Ndërsa në dorën e majtë mban një tabula ansata me mbishkrimin JULY IV MDCCLXXVI (4 Korrik 1776), dmth. me numra romakë, data e Shpalljes së Pavarësisë së SHBA. Emri i plotë i zonjës-statujë është “Statuja e Lirisë – Liberty duke e Ndriçuar Botën”…

[ më poshtë ngjitur pak histori rreth “Liberty” nga Amber C. Snider ]

***
Amber C. Snider, në një shkrim hedhur në linjë (2019) na rrëfen shkurt historinë e statujes – Statuja e Lirisë është një simbol i lirisë, i frymëzimit dhe i shpresës, në v. 1865 francezi E. de Laboulaye e propozoi idenë e një dhurate monumentale nga populli Francez për popullin Amerikan. Laboulaye ishte një aktivist kundër skllavërisë (president i Shoqatës Franceze kundër Skllavërisë), ai besonte se festimi i demokracisë së Amerikës, ashtu menjëherë pas Luftës Civile, si dhe braktisja e skllavërisë, mund t’i forconte dhe idealet demokratike të Francës.

Me dizajnin do merrej skulptori francez F. A. Bartholdi, versioni përfundimtar i dizajnit qe patentuar në v. 1879 dhe ndërtimi i statujes pati filluar shpejtë – shkruan Snider.
Dizajni i Bartholdit ishte kolosal – në fakt, do ishte skulptura më e madhe e kohës, më e madhe se çdo skulpturë tjetër në botë. Ndërsa A. G. Eiffel, projektuesi i Kullës Eifel, do ta projektonte kornizën skeletore të statujës. Ekspertiza inxhinierike e Eifel ishte thelbësore për strukturën, pjesa e brendshme e hekurave duhej ta mbante peshën prej 200 tonelatave, e po ashtu duhej t’i përkrahte + 100 tonelatat e mbështjelljes së jashtme të bakrit.

Statuja qëndron afërsisht 34 metra e lartë, por nëse të matej dhe piedestali së bashku me majën e pishtarit – thotë Snider, lartësia e saj e plotë do na dilte 93 metra. Dora e saj e djathtë shtrihet lart për ta mbajtur një pishtar veshur me flori 24 karatësh, dhe në kokë ka një kurorë me shtatë cepa, që simbolizojnë shtatë kontinentet. Në këmbët e saj qëndrojnë pranga të thyera, të cilat përfaqësojnë një grua të liruar nga shtypja dhe tirania.

Ndërtimi i statujës s’pati qenë dhe aq punë e lehtë, jo vetëm për shkak të madhësisë, ShBA do ishte përgjegjëse për ndërtimin dhe financimin e piedestalit prej 27 m, ndërsa Franca do fokusohej për ekzekutimin e statujës dhe për transportin e saj, ndarë në 350 pjesë, përtej oqeanit. Të dy vendet do ballafaqoheshin me probleme financimi, kështu që i qenë drejtuar publikut për ndihmë, përfundimisht do mblidheshin fonde përmes eventeve artistike, ankandeve, donacioneve etj.

Më 22 tetor 2024, rrezet e diellit ndriçuan statujat e mbretit Ramses II në tempujt e Abu Simbel, në Aswan, Egjipt.

Kjo dukuri unike ndodh dy herë në vit, përkatësisht në ditën e kurorëzimit të Ramses II më 22 shkurt dhe ditëlindjen e tij më 22 tetor, duke zgjatur për rreth njëzet minuta.

Ky fenomen natyror ka tërhequr vëmendjen e vizitorëve dhe studiuesve, duke reflektuar aftësinë e lashtësisë egjiptiane për të sinkronizuar arkitekturën e saj me ciklet e natyrës.

Tempujt e Abu Simbel, të cilat janë shpallur si Trashëgimi Botërore nga UNESCO, vazhdojnë të jenë një simbol i fuqisë dhe historisë së Egjiptit të lashtë.sn

Ndër trevat shqiptare, gjithandej, ka mjaft gjëra interesante që i kanë mbijetuar shekujt e mijëvjeçarët, objekte që i kanë rezistuar kohës, mirëpo, për fat të keq, s’dihet saktë për to, për shumë gjëra kyç në fakt nuk dihet asgjë.

Psh. Ura e Vjetër e Gurit, e Vushtrrisë, vërtet objekt madhështor. Lidhur me vjetërsinë e urës ka opinione sa të duash, ka versione të ndryshme, ide të ndryshme. Optimistët thonë se dominojnë mendimet sipas të cilave është ndërtuar në kohën e Perandorisë Osmane, apo ndoshta dhe më herët në kohën e Perandorisë Romake.
Shih pra, ndërsa dihet që mes kohës së Perandorisë Osmane dhe asaj Romake nuk ishin thjesht ca dekada “ndërmjet” por me shekuj e shekuj. Të Romës “perëndimore”, sepse ata patën qenë andej, s’e kemi fjalën për Bizantin. Si është e mundur t’jenë zhdukur kronikat ballkanike të dhjetra shekujve dhe të mijëvejçarëve – qëkur Lindja gjallonte, ishte fakt dmth. si “mbijetesë” e Romës!

E qartë, thuase dikush i “errërsirës” është impenjuar, është kujdesur sistematikisht për shekuj e shekuj që të zhduket gjithçka në këtë drejtim. Tani dihet për çdosecilin akuadukt madhështor, për secilën urë e për secilën kullë (gjermanët madje i ruajnë dhe ato pontonike, dhe ato të drunjtat, gjithçka), gjithandej skajeve të pafund të perandorisë dihet për secilën “Egnatia” të Romës, për secilën udhë, për secilën urë.

Mirëpo thuase “shkencat” e 2000 viteve ballkanike, regjistrat, kronikat e fuqive që e kanë sunduar rajonin e Ballkanit, e ruajnë historinë e Manastirit të Deçanit me të gjitha kronikat e rrotullamat, por thuase janë përpjekur me shekuj e mijëvjeçarë që gjithçka tjetër e trevave shqiptare të ngelet në mjegullnajë, e mbuluar me plafin e zi të harresës.

Apo pse t’mos thuhet troç e shqip, pse t’mos shkapuritet bërthama akoma më thellë në thelb; shqiptarët e Shqipërisë sot madje s’e kanë idenë mirëfilli as për “zanafillën” e vetë Tiranës komplet, të atij mega-shehrit si Kryeqytet, të Kryeqyetit të shtetit modern, të Zemrës urbane shqiptare, të Kryeqendrës artistike, ekonomike, kulturore… ehuuu ç’jam duke dërdëllitur tani, të gjithçkaje të shqiptarisë! Gjysma e popullsisë shqiptare jeton në Tiranë – andej gravitojnë dhe ajo gjysma tjetër e shqiptarëve të “provincave”.

Vallë a nuk është për t’u “çuditur sa e paturpshme” ishte thundërzeza e perandorisë osmane kur bëhet fjalë për vilajetet dhe trevat e shqiptarëve?!
Dhe prapë askush as gëk as mëk, përveç opinione e thashetheme, mirëpo shkencërisht s’ndjehet i gjallë kush, as Akademi, as universitet as askush, shtiremi shkencëtarë të zotët dhe arkeologë, shtiremi historianë por ku janë. Thuase “gjysma” e shqiptarëve akoma pas çallmave, tullumbave, bakllavave, hanumeve. Booo, mirë që vetëm të hutuar pas ëmbëlsirave turke, duhet ta ndiejmë veten fatlumë.

Nëse dihet që për 4-5 shekuj thundërzeza e çallmave na i ndaloi me diell, me dritë, me germa e me gjuhë, tani s’domend, sipas tyre duhet thënë “rahmetullaaaah” lum e lum që shqiptarët s’e shpallen veten “gjysmë-turq” or something. Si duket Qemali i madh, erdhi nga andej, u kthye por s’pati dhënë ndonjë shenjë – s’e bëri ai, heshti Shqipëria mbarë, s’e bëri të madhe kush. Njerëzia u rrekën pas ngushëllimit, pas mëkëmbjes, pas gjallimit, iu kthyen patriotizmit, nisën t’i kujtojnë vështirësitë e shekujve, uaaa ç’pati hequr Skënderbeu dikur, habiteshin, s’e kapërthenin dot : )

Nuk dihet saktësisht se kur lumi Sitnica ka ndërruar rrjedhën dhe nuk kalon më nën Urën e Gurit – thonë “shkencat” kosovare të së sotmes. Por dihet që ka sëpaku 2 shekuj që kjo Urë e Gurit ka mbetur pa lumin e vet, dhe si e tillë bëhet rast i rrallë në botë, bëhet Ura pa lumë. Uaaa… diç si mrekulli, “Lumë i Vdekur” do thoshte Jakov Xoxa, vetëm 2 shekuj dhe s’mbajkan mend shqiptarët asgjë!

U bë pothuaj gjsymëshekulli unë vetë s’jam në vendlindje dhe sikur s’ka ndryshuar “asgjë” e atjeshme, sa për 1 autostradë dhe sheshin e rrotulluar të Tiranës, qebesa këto shihen dhe nga sateliti, tashmë gjithçka regjsitrohet dhe në memorien e satelitëve të orbitës, s’do koment. Për sa më takon e historisë, për gjysmëshekullin tim mbaj mend gjithçka. Si t’mos e mbaja mend, bie fjala eventin fiktiv, kur Lana ia pati bër “mac” Tiranës, si ndonjë dhelpër-përrockë dinake duke u zhdukur, a duke e anashkaluar, për inat. Si t’mos e mbaja mend Tiranën e thatë, të ngelur pa lumë e pa freskinë. Ndërsa andej në Kosovë, vallë si na qenkan bërë shqiptarët “harrestarë” pas vetëm 2 shekujve… ec e mos u çudit.

Mirëpo, për fat të mirë, disa gjëra dhe nuk harrohen, shqiptarët i kanë ca mbamenje specifike, kur u teket, kur t’ndjehen vullnetmirë. Dikur, në të kaluarën jo dhe aq të largët, ekzistonte besimi a miti se prekja e gurëve të kësaj ure, u falte shëndet dhe harmoni në jetën bashkëshortore. Prandaj të sapomartuarit, bashkëshortët e rinj na paskeshin vajtur ta bënin betimin e tyre për dashuri.

Askund tjetër, por duke i prekur gurët e Urës së Gurit bekohej dashuria e shqiptarëve dhe gjithçka e lumturisë së çifteve. Urojmë ta kenë festuar daçulinë dhe me ndonjë puthje tinëz, mpuuuç, aty në hijen e harqeve s’do i shihte kush, do ishin rehat për cilëndo amoriadë-aventurë. Sa për të tjerat, harroji të tjerat, le t’ngelet “lumë i vdekur”, “urë pa histori”, herë quaje kryevepër e otomanëve herë e romakëve, herë who cares : (

Një artikull i “Artdaily-magazine” (nga autorja Ruxi Rusu, Cambridge University) thoshte se astrologjia perëndimore është e lidhur ngusht me mitologjinë dhe kulturën e lashtë greko-romake. Sipas autores, me kalimin e kohës secila nga shenjat zodiakale-astrologjike i ka zhvilluar “lidhjet” e veta me mitet, me kafshët, me simbolet. Shenja juaj e zodiakut i përshkruan tiparet kryesore të personalitetit, frikën dhe besimet tuaja – shkruante ajo.

Se shenja e zodiakut i përshkruan tiparet tona të personalitetit, ne lexuesit sikur pajtohemi aty për aty, tekefundit ashtu na thotë dhe astrologjia. Ta besosh astrologjinë dtth. t’i besosh shenjat e zodiakut, do t’thotë madje dhe më shumë. Psh. do nënkuptonte t’i besosh perëndeshës Asteria, apo vajzës së saj Hekate, apo t’i besosh perëndeshës Ishtar, apo Inana, apo Lakshmi, apo Afërditës… apo Venerës. Apo sido që të quhen, perëndeshat pothuaj të panumërta, besimi ka t’bëjë me besimin. Kur e ke besimin atëherë aq e lehtë, në fakt e gjitha ç’nevojitet është të besosh.

Si mund t’ketë astrologjia kuptim nëse t’mos i besonim, pa besimin madje as vetë Zoti (ai kryesori, jo vetëm i Universit por i Multiversit, i gjithçkaje) s’do ishte i besueshëm. Rregulla e hyjnorëve është e thjeshtë, fare bazike – o i beson o nuk i beson, s’ka tjetër alternativë : ) Natyrisht, “ndërlidhja” e artit me astrologjinë mund të shihet dhe ashtu, siç e ka thënë autorja. Nëse ashtu na pëlqen ta shohim, atëherë ashtu dhe do e shohim, ashtu dhe do e besojmë – ne vetë jemi zotërit e besimit tonë, të asaj çfarë besojmë (sapo e thamë më lart, o besojmë o s’besojmë).

Ashtu-kështu tropet e artit vetiu ndërlidhen me gjithçka të gjallimit tonë; me mitet, me ëndrrat, me besimet, me mosbesimet, me vizionet, madje dhe me halucinacionet, me lajthitjet, me dëshirat, me nëndijen, me vetëdijen… me një milion e një gjërat e psikës.

Bie fjala, vallë si do i pikturonte Dali ato surrealizmat, gjithë ato “vizione” surreale, vallë si do vinin në jetë gjithë ato shtrembërime (surreale) të realitetit… pa qenë i lidhur kryekëput me shtratin psikologjik?! Madje qoftë dhe me “automatizmin” (si teknikë krijuese, si tekno-kreativitet, siç do insistonin abstraksionistët e tipit “Pollock”) prapë s’ka ikje nga baza psikike. Me fjalë të tjera, truri i piktorit prapë e ka të qartë se është duke “pikturuar”, e jo duke fluturuar drejt Marsit. Qoftë me brusha o me tasa, qoftë me vazhgët e vetëdijshme a me spërkatjen automatike, truri i Pollock e “dinte se është duke pikturuar”. Pikturat lidhen me psikologjinë komplete dhe me shpirtin e artistit, pikturat dhe çdo krijim artistik janë diç si “zgjatim” i personalitetit, në rrafshin intelektual dhe ndjesor.

Dmth. nëse e “shohim” ashtu ndërlidhjen artistike me astrologjinë (siç ka shkruar autorja Rusu), atëherë e pashmangshme dhe buzëqeshja, atëherë e qartë se ne ashtu besojmë (na pëlqen ashtu të besojmë). Madje mjaft simpatike kjo punë, sepse pothuaj i bie “një udhë e dy punë”. Nga njëra anë i zbukurojmë artikujt e revistave me art, por njëkohësisht e “intrigojmë” vëmendjen astrologjike të lexuesve, e shkapurisim kureshtinë e tyre zodiakale. Padyshim kjo teknikë ndihmon për t’i afruar artin dhe astrologjinë. Absolutisht njësoj siç janë afruar ndër shekuj dhe arti me mitologjinë – mbase e njëjta gjë. Padyshim ia vlen, ta lidhësh artin dhe astrologjinë, do jetë diç edhe-edhe, diç si grep dhe si joshje e ëmbël rretherrotull materies revistologjike.

Edhe Botiçeli (ky madje sikur i kishte të gjitha “fajet për Venerat e reja” pikturale – jo se Botiçeli na ishte dje, por në kuptimin… pas Praksitelit dhe pas Frinesë), edhe Cabanel, dhe Bouguereau… edhe kush tjetër jo, i janë qasur Venerave të detit, shkumbëzuar e praruar nudistikat e tyre e mahnitin botën artistike sa i përket bukurisë së perëndeshës. Cilido muzeum i botës nëse ta ketë një Venera në koleksionin e vet pothuaj sikur nuk “preket” nga krenaria e mendjelartësia – fitohet përshtypja sikur Venera na i paska fajet që dhe biletat do jenë më të shtrenjëta. Ka diç të vërtetë, pakashumë ngjashëm si ai rasti i portretit të Mona Lizes, shpesh biletat e Louvre shtrenjtohen për sherr të saj – tjetër se zyrtarisht mohohet kjo punë, zyrtarët e Louvre kurrë s’e pranojnë : )

Kush, cilikush, që ka sadopak shije artistike dhe “sens për bukurinë” do thoshte se Venera na qenkësh një shëmtaraçe. Ç’është e drejta dhe mund ta thoshim, për “inat” dhe mund ta thuash, s’na e ndalon kush, por s’do përputhej. Jo pra, nuk shiten “dërdëllitjet” nga inati, më e lehtë ta pranojmë të vërtetën, ta kapërdijmë krenarinë, perëndesha e bukurisë patjetër se do jetë e bukur, sidomos nëse kemi shansin ta shohim nudo. Pa le që si mund t’na jesh perëndeshë e bukurisë dhe… shëmtaraçe. Jo pra, të njëjtën e dinin dhe Botiçeli, edhe Cabanel edhe Bouguereau, e dinte dhe skulptori i lashtësisë, Praksiteli – perëndesha Venera ishte “tmerrësisht” e bukur.

Botiçeli e pati pikturuar “Venerën” rreth 1484-86, edhe përkundër se krahu i majtë i saj i çrregullt, dorën në zemër mjaft “atavistik”… mirëpo për kohën e vet, si prurje artistike e shek. XV, kryevepër, asgjë s’e cenonte bukurinë veneriane. Sa e sa piktorët dhe artdashësit do jenë frymëzuar nga bukuroshja e Botiçelit, diç e tillë s’ka as si hamendësohet. E megjithatë, ku është Botiçeli e ku Praksiteli.

Mendohet se Frineja, bukuroshja antike ishte modeli dhe muza e Praksitelit për skulpturën e Afërditës. Kjo i bie pothuaj 2000 vjet para Botiçelit. Frineja ishte prostituta më e bukur dhe më e pasur e Greqisë së lashtë, pati qëlluar ishte e dashura e skulptorit të famshëm, Praksitelit. Frineja pati grumbulluar aq shumë pasuri, sa pas shkatërrimit të Tebës (nga Aleksandri i Madh, kur ata të Tebës qenë kryengritur), ajo e pati bërë publike ofertën që me ekonomikat e veta personale t’i rindërtonte muret e qytetit, me kushtin që t’vendoseshin pllakat “Çfarë qe shkatërruar nga Aleksandri, rindërtuar nga Frineja” !

Natyrisht grekët e patën heshtur, kishin ujë në sy dhe ata, ofertë mjaft tunduese por u vinte inat. Nëse dihet fakti që Teba ishte vetë djepi i “qytetërimit” grek, nga aty qe nisur gjithçka… mjaft “fyese” do ketë qenë që një prostitutë ta mëkëmbte privatisht, me ekonomikat e veta, qyetetin e shembur. Sidoqoftë, thuhet se Praksiteli qe frymëzuar kur ajo, në “Festën e Poseidonit” qe zhveshur dhe qe zhytur në det të lahej. Dhe duke dalur nga uji e rrethuar nga shkuma e shkëlqimi, detaj që do kthehej pastaj në versionin mitologjik për lindjen e Afërditës (Venerës) nga shkuma e detit.

Dhe ja, e dimë pakashumë si “lidhen”, si janë lidhur mitologjia greko-romake dhe arti piktural perëndimor – e lehtë me mitologjinë, por shtrohet pyetja vallë si t’ia bëjmë me astrologjinë.

Apo mbase, ashtu-kështu mjaft nga pikturat e artit perëndimor patjetër se “lidhen” me shenjën tonë të horoskopit. Gjatë shekujve të historisë pikturale, cilindo nga piktorët që i është qasur temave mitologjike, automatikisht mund ta “lidhim” dhe me astrologjinë. Psh. nëse na teket të flasim për “Demat”, e dimë detajin kyç, pa të cilin s’bën hiç se hiç, Venera (perëndesha romake e dashurisë) e sundon secilin aspekt të “shenjës së demave”. S’kemi si i shmangemi Venerës dhe po të donim, Demat (dmth. të Zodiakut, jo demat e vërtetë : ) kanë t’bëjnë me perëndeshën e dashurisë dhe të bukurisë, s’është shaka ky detaj astrologjik.

Le t’supozojmë se jemi “dem”, ai demi horoskopik – si mund ta konsideronim profecinë e zodiakut diç të besueshme nëse pikësëpari t’mos i besonim Venerës. Madje bën të thuhet se demat janë dhe fatlumë, s’do ishte e pavërtetë, pasi e kanë aq të lehtë. Fillimisht duke e patur besimin tek perëndesha Venera aq i lehtë për ta besimi i astrologjisë. Nëse i beson Venerës atëherë pse t’mos i besosh dhe Asterisë, dhe Afërditës, dhe perëndeshës Isis, perëndeshës Ishtar, perëndeshës Hator… etj. etj. aq e lehtë pastaj ta besosh gjithë mitologjinë.

Ja pse, në kohën moderne, ka kuptim ta lidhësh artin me astrologjinë, qëkur ashtu-kështu arti veç i lidhur me mitologjinë. Mitologjia dhe Astrologjia… pothuaj e “njëjta” gjë, pse t’mos zbukurohen të dyja me artin e mirëfilltë. Pse vallë do duhej vazhduar akoma dhe ende (në modernitetin tonë) me ilustrimet e shëmtuara të shtrigave, me ilustrimet e zverdhura, plot pluhur e merimanga të Mesjetës… duke i patur Venerat marramendëse : )

Për 12 shenjat e zodiakut të cilat autorja Rusu i ka “ndërlidhur” me pikturat e artit, për Demat e ka zgjedhur “Venerën” e Bouguereau. Anise mund t’i kishte zgjedhur dhe të tjerat, psh. Venerën e Cabanel, apo atë të Botiçelit etj. Mirëpo dihet, cilëndo ta zgjedhim s’prish gjë punë, Venera është mishërimi i bukurisë dhe i elegancës. Demat pëlqejnë t’jenë të llastuar – ka sqaruar autorja. Të qeverisur nga Venera, ata dinë të kujdesen për veten e tyre dhe të ndihen rehat në mjedise luksoze. Edhe pse ndonjëherë mund t’jenë kokëfortë, demat janë këmbëngulës por dhe besnikë ndaj miqve të tyre. Për shkak se elementi i tyre është Toka, ata dëshirojnë stabilitet dhe pëlqejnë t’i marrin gjërat ngadalë. Në përgjithësi, demat dinë ta shijojnë çdo moment të ditës së tyre.

Ec e mos buzëqesh, ec e mos u mahnit me saktësinë, i bindur jam secili dem e di dhe e ndjen të vërtetën zodiakale, jo sepse profecitë astrologjike janë “art në vete” por sepse ashtu kemi zgjedhur të besojmë – ba besimin asgjë, u muar vesh tashmë. Ne vetë jemi zotërit e besimit tonë – të asaj çfarë besojmë.

Le ta përmendim dhe shenjën e Luanit (pak dhe si shkas, lum si ata që në familje e kanë ndonjë “luan”, unë për vete i kam 2 luanë). Luanët janë të zjarrtë – paska shkruar autorja, të sigurtë, bujarë dhe ndonjëherë xhelozë, e dinë se çfarë nevojitet që t’jenë në qendër të vëmendjes. Janë liderë të guximshëm dhe yje të çdo shfaqjeje, s’ka sfidë të madhe për ta, luanët urrejnë të varen nga të tjerët dhe janë fort elastikë. Edhe pse kujdesen për imazhin, ata nuk shqetësohen për ndonjë dramë eventuale të jetës e tyre.

Dhe siç shihet, autorja ka zgjedhur t’i prezantojë “luanët e zodiakut” me një pikturë të Napoleonit, të artistit Jacques-Louis David, sepse Napoleon Bonaparte ishte “luan” në zodiak. Ku ka më luan sesa vetë luani Bonaparte. Piktura duke i kaluar Alpet, si një gjeneral i madh dhe komandues i ushtrisë madhështore, pikturë epike, pozë epikale si një kalorës i vërtetë. Paçka se imazhi i pikturës në fjalë s’është vërtetësi, as historike as artistike, është imazh i stisur, imazh imagjinar. Napoleoni pati refuzuar të pozonte për portretin (ehu, ku kishte kohë, ku kishte nerva të pozonte), e pati udhëzuar piktorin David ta pikturonte si një kalorës, si një Aleksandër të Madh. Piktori David na thotë se retë e errëta po mblidhen diku në distancë, sëshpejti do ngryset, qejfi mund t’i prishet dhe Napoleonit, ne duhet ti “shohim” ushtarët e Napoleonit duke marshuar pas tij – e vërteta pra është se Napoloni si “luan” nuk u pati prirë gjatë kalimit të Alpeve por pati vajtur pas ushtrisë mbi një mushkë. S’ishte askund “afër” imazhit piktural.

(- ashtu-kështu politikat gjithmonë “problematike”, ja pse, nëse jashtë politikës, aty-këtu ia vlen ngapak humor )

…s’duhet mohuar, ishte diç si lajm-bombë, lajm bombastik, pothuaj sikur qesh “çuditur” me lajmin e arrestimit të ish-Presidentit të Republikës së Shqipërisë, athua vallë pse (pse-ja me P të madhe), nuk arrestohet një dikush tek ashtu, e sidomos një ish-President, e qartë se politikanët s’janë engjëj… dihet dhe kjo, por Meta një shiptar politikisht aq i “madh”, e sidomos si u arrestuaka një ish-President Shqiptar, qe zgjedhur President me votat e afro 90 “kolegëve” të politikës, athua vallë ç’të ketë bërë, mos vallë t’i ketë zhgënjyer vetë kolegët e vet, uroj t’mos ketë qenë ndonjë faj i madh sepse përndryshe mëkat ta arrestosh një të pafajshëm, mos vallë t’jetë korruptuar, helbete… sepse nuk i dihet, ego-ja e njeriut si gastarja e hollë e shampanjes, boooo uroj jo, sepse i bie t’ketë qenë President i korruptuar, i bie ta ketë pësuar dhe vetë Presidenca, e gjithë Shqipëria no, no nooo uroj jo… mozomokeq, sepse do ishte e pafalshme, s’duhet harruar, në kohën e Xhaxhit të vet do ta meritonte madje dhe pushkatimin, mos pyet, do ia ngjisnin ato etiketat e kuqe “tradhtar, tradhti ndaj Partisë, ndaj shtetit, tradhtar i popullit, i proletariatit” etj. etj., uroj t’mos i jetë korruptuar mendja, xhepi, gruaja, zemra, kravata etj etj. çfarë mund t’korruptohet tjetër tek burrat, pasi në kohët tona të bujshme aq e lehtë me korruptimet, me tundimet, me joshjet, me mashtrimet, kahdo që rrotullohemi na tundon e na trullos shumçka, vallë me cilët djaj t’ketë ndenjur, kush ta ketë mashtruar, dhe kështu… vramendje kot, më qe bërë pikë, duke e lodhur kokën sepse lajm i dhimbshëm, por s’e gjeja dot…

…dhe ja tani, fare papritmas hoooop diç si çlirim, më doli artikulli “SPAK: Të gjitha akuzat për Ilir Metën!”, e t’u gëzova… çlirim që ç’ke me të, dmth. larg keqkuptimit, jo gëzim për arrestimin, s’më ka bërë kurrë gjë, madje as nuk më njeh, as që e kam njohur, gjatë gjithë jetës 1 herë e pata takuar në avion, 1 herë të vetme, fluturuam “bashkë” me t’njëjtin avion nga Roma në Tiranë, saora ishte kjo punë, jo gjithë natën por 1 orë fluturim, shtireshim të dy lexues të pasionuar, ai andej tek ulëset djathtas unë majtas, atëbotë as që e pata përshëndetur, as mirëmbrëma, as gëk as mëk, as në “sy” s’jemi parë, sepse i panjohur, e njihja si “figurë”, e kisha parë në TV, surratin ia njihja dhe nga gazetat por ai s’e kishte idenë për mua, shikuar holl-e-holl pavarësisht se fluturonim për në Tiranë unë s’llogaritem madje as “shqiptar”, nuk e pata zgjedhur unë President, s’kam patur as të drejtë vote, s’kam as nënshtetësi as pasaportë shqiptare, dhe kështu… dmth. në këtë mes s’ka asgjë “pesonale”, ishte diç si keqardhje për arrestimin, dhe nuk e dija shkakun, arsyen, e ndieja keqardhjen por s’e gjeja dot, tani u gëzova që i mësova detajet dhe akuzat, jo për ndonjë diç tjetër, ruana zot… larg qoftë, pa le që sipas të drejtës dhe ligjeve gjithsekush është i pafajshëm derisa t’jetë provuar e kundërta, na mbron madje dhe policia, nëse nevoja angazhohet madje dhe ushtria, derisa me fakte të qëndryueshme t’jetë vërtetuar fajësia : )

T’ia vjedhësh ndokujt disa kilogramë drogë… s’ka si ndryshe por do jetë diç e rrezikshme, s’do jetë punë e hijshme dhe as e mençur. Qëkur fjala do jetë për miliona verdhushka, afërmendsh që ndokush nga mafiozët do na ndjek, kurrë s’do na lerë rehat. E sidomos, ruana zot, s’është punë asfare e mençur t’ua vjedhësh drogën mafiozëve shqiptarë – kështu aludon filmi “Wolfs (Ujqit)”, 2024 – për të cilin desha t’i radhis ca fjalë, si koment.

Me cilësimin e shqiptarëve si mafiozër të rrezikshëm, me kaq sikur dhe mbaron përmendja e “shqiptarëve” gjatë filmit, s’ka ndonjë pasqyrim më “keq” se kaq, për fat të mirë nuk portretizohet ‘in persona’ asnjë kriminel shqiptar.
Mirëpo, për audiencën filmike, si truk i çuditshëm psikologjik, rreth këtij detaji të vockël (gjoja vjedhja e drogës, e provokimit të mafiozëve shqiptarë) sikur vërtitet e gjithë “tendosja” filmike. Personalisht, sikur më qe krijuar përshtypja – detaj mjaftueshëm kyç, rrezikshmërinë dhe bujën famëkeqe të mafias shqiptare skenari e përdorte si “perin e kuq” rreth të cilit për ta “vërtitur” një film të tërë.

Sipas Hollivudit, për të gjitha aktivitetet e mafias del se shqiptarët na qenkan liderët global. Nëse, eventualisht kriminel a mafioz, megjithatë s’ke dëshirë të kesh punë me shiptarët, sepse fort të rrezikshëm, s’ke si shtyhesh me ta. Dhe këtë s’ta thotë ndonjë aktor i panjohur, ndonjë star-debutant por do e dëgjosh nga vetë George Clooney dhe Brad Pitt.

***
Meqë Amerika përbëhet nga 1001 kombe-kombësitë e planetit, sikur aty kryqëzohen e ndërthuren të gjitha mafia-organizatat e rrezikshme. Të paktën, sikur gjithmonë këtë përshtypje mëtojnë të ngjallin krimi-filmat e Hollivudit. Dhe meqë Amerika e madhe, kuptohet edhe spektakolaritet kinematografike zakonisht janë aso të mëdha. Investohen me dhjetra e qindra miliona, andaj dhe spektaklet janë diç si mega-spektakle filmike.

Mirëpo ta përdorësh namin e mafias shqiptare në v. 2024, tingëllon sa detaj qesharak… po aq dhe detaj realistik, probabilitet real. Andaj mbase dhe shitet si truk, me gjasë t’jetë diç si “detaj” i besueshëm. Nga njëra anë del se shqiptarët na qenkan të famshëm për të qënit “shqiptarë” (ngaqë janë thjesht siç janë, nga natyra, të rrezikshëm dhe të zotët si mafia-biznismenë – njësoj të rrezikshëm janë dhe mafiozët italianë, edhe ata irlandezë, japonezë etj.). Nga tjetra anë, aspak e lavdërueshme të të marrin si shembull i “botës së madhe të krimit”, si lider i mafiozitetit global.

Dhe meqë kriminaliteti është prore aktual, dhe meqë në Amerikë (siç e thamë) “gërshetohen” të gjitha mafiat e Evropës e të botës, dhe meqë mafioziteti s’ka t’bëjë me kombet… por është problematikë globale (Amerika është diç si “pekmez” i globalizmit, si marmelatë kulturore me lloj-lloj frutash) – i bie sikur amerikanët s’janë duke hyrë në hak të askujt, dhe as jo në “hak” të shqiptarëve nëse i cilësojnë (mjaft shpesh nëpër projektet filmike) si “liderë” të mafiozitetit botëror.

Doja të komentoja rreth Wolfs (2024) por s’e gjeja dot 1 min të klipit filmik, tani e gjeta… Sipas meje filmi s’është ndonjë projekt që ia vlen lodhje-mendjen (ndoshta qasjen e kritikëve s’e meriton as hiç, por madje as komentin tim : ) Përveç faktit se rolet kryesore luhen nga Brad Pitt dhe George Clooney… sikur s’ka ndonjë gjë tjetër aq “interesante”. Dy aktorët e njohur, dyshja, kjo duo simpatike sikur ishte “arsyeja” që dhe unë e pata parë filmin – duke pandehur 2 aktorë të hijshëm dhe të shtrenjtë, pa hë, të shohim… mbase dhe ia vlen.

Sidoqoftë, doli se nuk përputhej me parapritjen time, por nuk jam ankuar, as që kam menduar për ankesa. Dihet se regjisorët e Hollivudit nganjëherë i “lidhin” 1 a 2 emra të famshëm me ndonjë film-mediokritet, sa për bujën e marketingut, si truk për t’i vjelur ca metelikë më tepër.

E gjithë “tendosja” filmike thuase vërtitet rreth ca pakove të drogës, e cila drogë supozuar t’na ishte vjedhur si dërgesë e mafias shqiptare (e që gjoja duhej t’kishte qenë pjesë e furnizimit të narko-tregut amerikan). Dhe tani… mos pyet, mafiozët shqiptarë janë xhindosur, s’ka kush që i ndalë, i kanë vrarë dhe do i vrasin të gjithë ata që dyshohen si “hajna të drogës” së tyre. E thamë që në hyrje të komentit tonë – vjedhja e drogës së mafiozëve, mos pyet… e pafalshme.

Dhe siç dihet, ndër të tjera, aktiviteti kriminal i mafiozëve lidhet me tregti armësh, me trafik dhe distribuim narkotikësh (dmth. me shitje e shpërndarje të lloj-lloj drogave të rrezikshme), me kërcënime, me sulme, me ryshfet, me korrupsion, me zhvatje, me huadhënie e huamarrje, me pastrim parash, me vrasje e likvidime, me shantazhe, me grabitje, me trafik seksual apo të prostitucionit, me kontrabandë, me plaçkitje, me vjedhje automjetesh… etj etj. ka dhe plot të tjera, mjafton për momentin (të gjitha aktivitetet dhe punët e tjera mund t’i marrim dhe me mend, ndonjëherë tjetër, kur t’kemi kohë).

Natyrisht, Hollivudi i ka projektet dhe taktikat e veta, ka pothuaj mbi një shekull vazhdon me magjitë e veta, secilikush me bizneset e me punët e veta. Dihet se Industritë e Argëtimit të ShBA (udhëhequr nga Hollivudi) e ndihmojnë ekonominë amerikane me mbi 505 miliardë $ secilin vit. Afërmendsh, filmat janë filma, aspekti kriminalistik i kinematografisë amerikane dihet se është nga më të bujshmit – amerikanët i vërtisin në “zgarën” e investimeve dhe i pjekin me miliarda e miliarda. Vit për vit biznes marramendës duke “shitur vrasje fiksionale dhe krimi-ide”, shiritat dhe rrotullamat e Hollivudit e mahnitin mbarë rruzullin.

Krimi-mendësia e Amerikës pakashumë njihet si “Criminal Minds”, dhe të ngjashme – sa për ta përmendur ndonjë seri të famshme (me rreth 15 vazhdime sezonale, dmth. i ka 15 vjet që vërtitet). Kuptohet, asgjë nuk “vërtitet kot”, seria vërtitet për aq gjatë sepse ia vlen, nëse për asgjë tjetër atëherë sepse biznes fitimsjellës. Mirëpo ia vlen dmth. të inkuadrohen ndër projektet dhe krimi-mendësitë ballkanike. Sepse disa gjëra dhe janë ciklike, janë universale, diç si “rrathë të mbyllur”, s’ka si mohohet as kjo.

Shkurt, ia vlen të merresh me krimi-filmat – prandaj dhe biznes i levërdishëm. Mirëpo, sidoqoftë, me gjasë edhe klishetë rretherrotull mafiozitetit ballkanik, rreth bujës famëkeqe (si pjesë e “mozaikut” të grand-mafiozitetit evropian) kanë efekt të madh, ia vlen t’jenë pjesë e krimi-skenografive amerikane.

Prodhohen me qindra e me mijëra filma rreth krimeve, rreth dhunës dhe vrasjeve… Të gjitha vrasjet janë “akte”, të gjithë të vrarët janë aktorë (i nderojmë madje dhe me çmime akademike… nëse aktrojnë bukur, nga ta kërkohet që t’na gënjejnë sa më bukur). Me bukë e me mjaltë i fitojnë duke u shtirur, duke aktruar, duke na gënjyer ëmbël për “vrasjet, për dhunën… “. Aktorët e kanë për detyrë të impenjohen sa më bindshëm t’jetë e mundur, bëmat e tyre filmike duhet t’jenë sa më realistike. Nëse ia dalin, pastaj u takojnë dhe çmimet, e qartë.

Dhe bota nuk e njeh vetëm ndarjen e Çmimeve të Akademisë “Oscar”, as jo vetëm festivalin e Kanës, as jo vetëm mbrëmjet e BAFTA-s… bota i paskësh jo më pak por 2300 festivale filmike. Lexuesi le ta merr vetë me mend gjithë “marramendjen” e 2300 festivaleve – sa e sa qilimat e kuq, sa e sa kamerat, sa e sa fustanet, sa e sa shkrepjet, sa e sa verdhushkat, sa e sa buzëqeshjet, sa e sa çmimet yyyyyyyyyiiiii… pothuaj sikur duhet një kuantum-kompjuter për kalkulimin e saktë : )

Në këtë pikë, më shkrepi ashtu kot, e pyeta Internetin “sa filma prodhohen çdo vit” (sepse 2300 festivale vërtet shumë). As 1 sekondë s’iu desh, si rrufeja ma ktheu 4.752 filma. Imagjino, afro 5000 sosh – athua vallë sa prej tyre kanë t’bëjnë me krimet, me heroizmat e policisë, me heroinat, me heronjtë, me gangsterët, me temat e mafiozitetit. Mund ta pyesja rishtas… por e lashë, pasi e lehtë ta merrja dhe me mend (shifër aq e saktë dhe s’na nevojitet, për neve mjafton diç përafërsisht).

Po mendoja, nga këta 5000 filma secilin vit, padyshim rreth 2000 i takojnë sferës indiane, Bollivudit dhe industrive filmike të atjeshme (sepse kështu pata lexuar diku tjetër). Pra e qartë, 3000 filmat e tjerë i takuakan sferës amrikane-evropiane, Hollivudit… dhe botës rretherrotull (Azisë, Afrikës, Antarktidës etj).

Ndoshta 1500-2000 prej këtyre 3000 filmave kanë t’bëjnë me krimet, me dhunën, me vrasjet, me horrorin. Në fakt, nga statistikat e Worldmetrics doli se horror-filmat na qenkan zhanri më fitimprurës… Uaaa, ja pra e qartë, audiencat e botës i pëlqyekan argëtimet sa më horrorifike.

Absolutisht e qartë, mjaft argëtuese dhe fitimprurëse t’i filmosh tematikat e kriminologjisë. Pse jo, nëse vrasjet dhe krimet e argëtuakan njerëzimin aq shumë, pothuaj 1 shekull duke shitur krimi-filma… dhe njerëzia thjesht s’dinë të ngopur, atëherë pse jo. Atëherë lum e lum… aq fatlume kjo punë. S’do koment, biznesi-biznes, mjalti dhe miliardat janë të ëmbla, ç’të thuhet tjetër, ngelet vetëm urimi “suksese Hollivudit me mjaltin e vet” : )

***
Për ta kuptuar globin e mafiozitetit (qendra e të cilit “glob” tani për tani mund t’jetë Amerika, meqë aty gërshetohen të gjitha nacionalitetet dhe kulturat e globit) ndoshta më e lehtë ta krahasojmë me globin e politikave.

Si paralelizim, edhe në rrafshin politik e dimë se veprojnë forcat e rivalërisë dhe të interesave; psh. nga njëra anë na rreshtohen “Perëndimorja” e politikave, nga tjetra anë Lindorja; nga njëra anë të ashtuquajturat “super-fuqi” si ShBA, BRSS (etj. ok, histori kjo – por historirat përsëriten, apo jo) dhe nga tjera anë Kina, India, Azia, Afrika etj. Thjesht pra nja 2 kombinime fiksionale, si shembuj…

Aktualisht e kemi psh. mosmarrëveshjen Lindje-Perëndim, i kemi rusët, ukrainasit, i kemi invazionet, kundërsulmet, sanksionet, sabotimet e ekonomisë, i kemi luftrat, i kemi shtrenjëtimet (për t’i paguar luftrat dhe sanksionet), i kemi armatimet, tregtinë ushtarake (shit-blerjen e armëve), i kemi ndihmat ushtarake, i kemi taborret politike që i kundërvihen njëri-tjetrit… si gjithmonë, s’ka diç të re me veset dhe me hujet politike të globit. Edhe forcat politike ndonjëherë bashkohen, lindin aleancat, bëhen tok aleatët (nëpër konferencat) dhe merren vesh si t’ia hedhin grepin palës rivale.

E njëjta, ekzaktësisht, 100%, absolutisht e ngjashme është dhe pasqyra globaliste e mafiozitetit. Edhe në rrafshin e kriminalitetit të organizuar veprojnë forcat e rivalërisë rreth interesave. Sipas mafiozëve tani për tani globi është “përçarë” në dy hemisfera interesash; nga njëra anë janë bërë bashkë “mafia-aleatët” si vijon:
mafia shqiptare, narko-kartelet e mbarë Amerikës Jugore (booo dhe vetëm këta t’na ishin… mos pyet, tepër madje), mafia turke, mafia armene, mafia britanike, mafia bullgare, camorra, mafia çeçene, clan del golfo, “nëntoka” e organizuar holandeze, mafia greke, hells angels mc, mafia irlandeze, mafia marokene, ‘ndrangheta, mafia rumune, sacra corona unita, mafia serbe, mafia siciliane, sinaloa carte, societa foggiana etj. (edhe ndokush tjetër, s’i dimë të gjitha, s’jemi ekspertë : )

Dhe nga ana tjetër, kundër interesave të mafia-aleatëve (siç i përmendëm më lart), veprojnë rivalët të cilët janë diç si “super-fuqi mafiozësh”, e që janë: mafia amerikane dhe mafia ruse-ukrainase.

Shih pra, dhe vetëm mafia ruso-amerikane më e madhe se gjithë bota e mafia-aleatëve.
Prandaj s’është për t’u çuditur që amerikanët i njohin fort mirë punët e mafiozëve. Ata e dinë që shqiptarët janë liderët e mafias botërore, ua kalojnë edhe irlandezo-italianëve por dhe japonezo-kinezëve. Jo vetëm sepse aty “gërshetohen” të gjitha nacionalitetet e botës (ka madje dhe shqiptarë, e sidomos aq shumë italianë, lloj-lloj Al Kaponesh e Corleonesh, në Amerikë i kanë strofullat të gjitha mafiat e botës, i kanë dhe shqiptarët, psh. gjoja “strofulla paralele” me ato të Evropës), por dhe për faktin se mafia amerikane (si entitet mëvete, si entitet i pavarur kriminal) është diç masive, aq e madhe… sa vetë marramendja – aq sa gjithë mafiozët e botës janë shtrënguar t’bëhen “aleatë” kundër tyre.