Kritika dhe filozofia e artit në kuptimin e terminologjisë së njohur çmuese ose vlerësuese, shohin me dyshim çdo levizje ose çdo gjë që largon nga ajo që mund të quhet studim ose analizë e mirëfillët shkencore ose metodologjike. Kjo mbase, është edhe një dëshmi tjetër se tabloja ose gama e gjërë e influencave, ndikimëve, reflektimëve, interferimëve dhe referimëve të ndryshme eksterne ose eksplikative në kritikën dhe filozofinë e njohur krijuese ose artistike, kanë një dimension dhe karakter të gjërë konstelacional dhe multilateral. Duhet gjetur mënyrën dhe formën e duhur, konkrete ose adekuate, për t’ia bashkëngjitur kërkesave dhe nevojave sociale, edhe vlerat dhe aspiratat e njohura shkencore, intelektuale, intelegjente, krijuese ose artistike.

Në këtë rrafsh, gjithashtu duhet të kemi parasysh aspektin e determinuar, ortodoks, autoritar ose totalitarist të mohimit dhe kundërshtimit të çdo llojë forme të socializimit (risocializimit) real ose dialektikë në kuader të tregut të ri’ vlerave, mallërave dhe kaapitalit, ë të cilin në instancë të fundit e bashkon karakteri i “një bote të administruar nga mbinjerëzit ose supermenët e lartë politik, ushtarak, finansiar, tregtar ose ekonomik” ku objekti individual reduktohet në subjekt ose në një qenie “mono-dimensionale” për t´u shërbyer “elitave, par-exelencave, strukturave, koniukturave, nomenklaturave ose superstrukturave të ndryshme pushtetmbajtëse ose politike” që i menaxhojnë dhe dirigjojnë tregjet e punës, finansat, kapitalin, vlerat, resurset, institucionet, shtetin, pushtetin dhe kështu me radhë.

Në këtë rast, tërësia është false ose artificiale, gjegjësisht, imagjinare ose fiktive. Ndërkaq, e vërteta relative. Kjo mëse miri mund të vërehet në shoqëritë post-moderne ose neoliberaliste si Kosova, Serbia etj… ku e bukura bëhet konkubinë ose kurtizane e industrisë kulturore dhe politike. Mbase, kundërshtare e çfarëdollojë teorie dhe praktike që krijojnë vlera dhe sisteme moderne ose bashkohore.

Se këndejmi, ajo çfarë mendohet, thuhet dhe shkruhet për artin, kulturën, letërsinën, shkencën, teknikën, politikën ose diplomacinë, shpesherë është shumë larg nga funksionimi dhe ndikimi i tyre real në jetën e njerëzve, në ndërgjegjen, nëndërgjegjen ose jondërgjegjen e tyre.

Ndonëse, ky ndikim ose funksion penetron dhe interferon në mënyrë eksterne ose eksplikative edhe në mendimin dhe opinionin e njerëzve, duke iu përshtatur në një masë të dukshme pushtetit dhe ideologjisë sundimtare ose dominuese.

Në shtetët dhe shoqëritë e ndryshme tranzitore ose post-komuniste si Kosova etj… edhe atëherë kur aspekti primar është përçimi dhe artikulimi i çdo vlere, resursi, potenciali dhe fenomeni njerëzor, shoqëror, politik, kulturor ose artistik përmes ndërmjetësimit të njohur gazetaresk ose publicistik, duhet patur parasysh faktin se eksperienca kolektive e opinionit publik, shpeshherë mbështet një vetëdije dhe ndërgjegje të tjetërsuar dhe delegjitimuar. E tërë kjo vjen si pasojë e përdorimit ose konsumimit të tepruar të pushtetit dhe politikës nën rrjedhën e një dialektike identitare, autoritare dhe totalitariste, ku vlera dhe cilësia e atributit dhe sublimimit publikë ose politikë, reduktohet në favor të masës ose sasisë konsumuese.

Nderkaq, nëpërmjet subjektit kompleksivë të transformimit, transferimit ose bartjes së edukatës, kluturës, artit, shkencës ose letërsisë në natyrën dhe karakterin e personave ose individëve të ndryshëm pushtetmbajtës ose politikë: edhe shtreast e larta ose kategoritë e larta intelektuale, profesionale ose intelegjente (qëndrore) të shtetit dhe shoqërisë, përkthehen në kategori sociale ose societale.

Ndaj, nëpërmjet kategorive shoqërore ose qytetare, teoria etike dhe estetike, paraqet konceptin dhe modelin dterminant dhe paradigmatik të dialektikës politike. Duke e bërë ravijezimin, konturimin, konvencionalizimin dhe unifikimin e preferuar të së veçantës me të përbashkëten, globalen ose universalen, në kontekstin ose domenin e njohur evolutivë, empirikë ose dialektikë të bashkimit ose unifikimit të emocionëve, pasionë, ëndërrave, dëshirave, dashurisë, idealeve ose vizionëve të përbashkëta njerëzore ose qytetare që e bëjnë çlirimin e subjektivitetit nga objekti, për të gjetur lidhjen empirike, evolutive ose dialektike midis elementëve dhe instrumentëve kryesore që përbëjnë atë që filozofët e quajnë ” opus magnus” ose “general intellect”. Kjo mbase është vlera globale ose universale e individit krijues ose inovator. Kultura është frytë i arsyes njerëzore dhe vetë arsyeja njerëzore është frytë dhe konstruksion historikë i shoqërisë njerëzore ose qytetare.

Për me tepër ndërkaq, në një shoqëri të avancuar ekonomike, industriale dhe teknologjike, ku ndarja e punës intelektuale nga ajo manuale i bashkëngjitët dominimit të kapitalit dhe teknikës, proceset neutralizuese,- si puna e transformimit të kulturës në diçka të pavarur dhe sovrane ndaj çdollojë marrëdhënie me praxis-in, bën të mundur integrimin e artit dhe kulturës në kuader të një shoqërie të tejplotësuar ose mbingarkuar me letra, instanca, forume dhe mentalitete të ndryshme administruese ose birokratike. Midis motiveve ose stimujve të të kritikës së artit dhe kulturës në shtetët ose shoqëritë e ndryshme tranzitore ose post-komuniste si Kosova etj,, një vend të veçantë zë edhe motivi i gënjeshtrës. Kultura paraqet imazhin e një shoqërie njerëzore që nuk ekziston fare; i mbulon, valorizon, glorifikon ose disajnon kushtet ose rrethanat materiale ku ngrihet, vaslorizohet dhe glorifikohet çdo gjë që është njerëzore, dhe me veprimin e saj qetësues dhe ngushëllues, kontribuon duke i mbajtur në jetë strukturat e këqia politike, sociale, ekonomike dhe të tjera. Thuase se Kosova dhe shqiptaret, nuk ia bejnë dot pa Hashim Thaçin, Albin Kurtin dhe tjetrin, të cilët pa asnje dite pune dhe pervoje ne jeten e tyre, zbriten dhe erdhen nga mali, rruga ose rrugicat e ndryshme provinciale, paranormale ose parapolitike ne postet e Presicdentit ose Kryeministrit te Kosoves!!!

Është teza e kulturës si ideologji shtetrore dhe nacionale, e përbashkët në shikim të parë me teorinë borgjeze të dhunës dhe shfrytëzimit optimal ose maksimal (ndonëse si kundërshtim ose reagim i ashpër ndaj gënjeshtrës), e cila ka një tendencë të dyshimtë për t´u transformuar dhe imponuar si ideologji ose kauzalitet i lartë shteror, nacional, politik, kulturor etj. …ku për dallim të mediokritëve të ndryshëm ‘pseo’ , ‘anti’ ose ‘kontrakulturorë, ose atyre shkatërruesve të zellshëm të shkencës, artit dhe kulturës, qofshin të majtë apo të djathtë, të cilët “venë dorë në brez ose revole” sapo dëgjojnë emrin ose mbiemrin e shkenctarit, pedagogut, letrarit, kruijuesit ose artistit: Përballë gënjeshtrës së botës së vlerave, mallrave dhe kapitalit, idealizohet, valorizohet, glorifikohet, rimohet dhe bëhet korrektuese gënjeshtra tjetër që e denoncon atë.

U mer vesh se detyra e një kritiku dialektik të kulturës nuk është celebrimi i ndarjes së mendjes nga materia, të artit nga administrimi, të kulturës nga qytetërimi, dhe as të mohojë këto ndarje sikur të mos ekzistonin fare. Detyra e tij konsiston për më tepër në insistimin mbi radikalitetin e dyshimtë të një kulture të lartësuar ose glorifikuar tej mase ne përbërjen e secilës premtimi i saj për lumturi, drejtesi dhe barazi, domund të ishte realizuar vetëm e vetëm me përgjithësimin e një kulture me kuptimin më të gjerë, ndërsa në të njëjtën kohë varësia e saj nga rrethanat materiale të një pushteti (qeverie), apo shoqërie aktuale, si dhe të atyre të së kaluarës , dp kontribuonte në frustracionin e këtij realizimi.

Me fjalë të tjera, energjitë kritike të pranishme në konceptin elitar të kulturës , doduhej të vendoseshin në kundër funksionit të palës kundërshtare “antropologjike”. Ndërkohë që impulset progresiste të së dytës, do duhej t’u kundërviheshin implikimeve konservatore të së parës.

Në vitin 1947, pas ngjarjeve të rënda të L2B, e sidomos pas zbulimit të laboratorit të vdekjes nepër kampet e ndryshme të përqendrimit, Adorno-ja asokohe shprehu tronditjen e tij me një aforizëm të lagtuar kur tha se :”të shkruash poezi është një akt barbar.”

Socioilozofi gjerman, Theodor Adorno, shkroi në bashkëpunim me kolegun e tij madhor ose gjenial, Max Horkheimer edhe”Dialektikën e Iluminizmit” (Dialektikm der Aufklärung). Ishte një tentativë e qartë dhe serioze për të gjetur shkaqet racionale e iracionale të një katastrofe humanitare si tmerri totalitar, ku autorët gjetën ose zbuluan një nga shkaqet kryesore tek koncepti i arsyes instrumentale (arsyes subjektive).

Iluminizmi, i cili do duhej të përshtaste njeriun me racionalitetin e natyrës (arsyeja objektive), domethënë do duhej të ishte një proces çmitizues, i cili prodhoi të kundërtën e tij: një mitizim të ri ,- më të qëndrueshëm dhe më të rrezikshëm se sa ai i pari,- atë të arsyes instrumentale.

Këtu mbase qëndron edhe dialektika e brendshme historike e çdo lloj racionalizmi. Në kapitullin që flet për “Industrinë kulturore dhe politike”,- koncept që Adorno dhe Horkheimeri e favorizonin më tepër në krahasim me atë të “kulturës masive”, ku përthithja e kulturës, reduktimi dhe mono-dimensionalizimi i saj shihen, si rrjedhim i një administrimi negativ nga ana e totalitetit social dhe politik, në funksion të logjikës së fitimit, në mundësinë latente dhe permanente për t’iu përgjigjur nevojave të shoqërisë ushtarake, politike, industriale, teknologjike dhe ekonimike të avancuar me ushtri dhe polici. Kundërshtare të rrymave moderne ose bashkëkohore, prej nga ku Adorno-ja mundohej t’i studionte dhe analizonte ato në raport ose krahasim me prodhimet skllavopronare ose feudaliste të borgjezisë në momentet e zbehjes dhe shkëlqimit të tyre më të madh.

Ndërkohë që politika borgjeze, skllavopronare ose feudaliste prodhonte vetem slogane, parulla ose recidive totalitare dhe autoritariste, nga të cilat koherencat dhe distancat e ndryshme, si dhe vet uniteti i tyre etik dhe estetik do mund të ishin vlerësuar vetëm nga njerëzit intelektual dhe intelegjent. E sidomos atëherë kur përballë tyre si një mish-mash fragmetaristiko-vokabularistik qëndrojne elemente dhe instrumente borxheze, skllavopronare ose feudaliste pa asnjë lidhje me njera-tjetren, dhe, të cilat nuk mund tët akceptohen, konceptohen, anticipohen dhe përceptohen si tërësi në kuptimin e plotë të fjalës.

Kosova i shembull ose model i keq se si fetishizimi , himnizimi , valorizimi dhe glorifikimi i politikanit dhe politikës ditore ose periodike, çon në një regresion, amnezion, konfuzion, amorozitet dhe degradim të pëgjjithshëm individual dhe kolektiv, ku populli ose elektorati politik, janë të programuar të pranojnë një politikë pa asnjë vlerë, moral, normë ose parim shkencorë dhe humanist, e cila i shërben dhe kontribuon gjithmonë të njejtës ose identikes me anë të dehjes ose topitjes individuale dhe kolektive të popullit kolsovar me anën përforcimin e status quo-së politike si një fat i paevitueshëm individual dhe kolektiv.

Zëvendësimi aparent i një modeli me një tjetër politik në politikën komerciale ose afariste, është në të vërtetë thjesht një riprodhim i po atyre marrëdhënieve themelore ose elementare që i ruajnë sistemin dhe pushtetin (regjimin) në tërësinë e tyre pra.

Ndaj, kontributi filozofik dhe politologjik në kritikën sociale të shoqërisë postmoderne mbetet nga më aktualët dhe koherentët në zbulimin dhe identifikimin e thelbit dhe tërësisë problematike.

Adorno-ja, Horkheimer-i, Marcuse-ja, Foucault-i, Deleuze-i, Derrida-ja janë shembujt konkretë se si pati tentativa serioze për të kthyer tërësinë e mendimit shkencor dhe kritik në instancë ose institucion moral, gjë që do kishte bërë të mundur përthithjen e tyre si vlerë shkëmbimi nëpërmjet institucionalizmit të vet kritikës shkencore ose akademike. Bota nuk ka nevojë për të vërteta absolute, për rende ose sisteme të pandryshuara natyrore ose ordinare, si dhe bindje të palëvizshme ose statike: Bota ka nevojë për pyetje dhe peergjigjie.

Sipas Ziegmund Freudit” të jesh gjithmonë i ndershëm, i sinqertë dhe i kënaqur me veten ose vetvetën tënde, është një fiskulturë ose ushtrim i këndshëm”.

“Një person ose personalitet i lartë intelektual, profesional ose intelegjent, mund t’u bëjë keq të tjerëve jo vetëm me veprimet, por edhe me mosveprimet e tij. Ndaj, në cilindo rast, ai ligjërisht është përgjegjës për atë që bën dhe për atë që nuk e bën.” Do thoshte dikur John Stuart Mill në kuader të veprës ose shkrimit të tij të njohur “On Liberty” ( “Për Lirinë”).

Se këndejmi, të gjithë ne ose shumica prej nesh, jemi thjeshtë aktorë ose “protagonist” të ndryshëm që tentojmë të kontrollojmë ose menaxhojmë fatin, reitingun dhe imazhin tonë publik ose politikë. Në veprojmë ose reagojmë kryesisht duke u bazuar në atë se si na shohin, njohin dhe pranojnë të tjerët dhe jo se si e shohim, njohim dhe pranojmë ne vetën ose vetvetën tonë. Duke e vënë theksin në imponimet ose nënshtrimet tonaenorme dhe ekstreme para faktorëve të jashtëm, duke i mohuar ose anashkaluar të kaluarën, historinë, traditat, kulturën, njeri tjetrin ose vetvetën tonë objektive dhe subjektive në emër të do farë “lebarilizimëve” ose “integrimëve” të ndryshme rajonale, kontinentale ose interkontinentale.

Ndërkohë që sipas konceptëve dhe definicionëve të njohura të Gjorgj Orvelit (Georg Orwell): Mënyra më efektive për t´i shkatërruar njerëzit, popujt ose kombet e ndryshme gjithandej globit, është t´ua mohosh, t´ua shkatërrosh dhe suprimosh të drejtën e tyre sovrane dhe tepër legjitime për të ditur, për të mësuar, kuptuar dhe për të mbrojtur lirinë, shtetin, popullin (kombin), kulturën, traditat, të kaluarën, historinë dhe gjeografinë e tyre shtetrore, nacionale, etnike, politike dhe kështu me radhë.

Në instancë të fundit, sipas Orvelit dhe Kolakovskit, edhe shoqëria hierarkike, monarkiste, centraliste, anarkiste, anarkoliberaliste, anarkoindividualiste, konfuze ose kaotike, mund të ekzistojnë vetëm në saje të skamjes, robërisë, mediokritetit, injorancës, nebulozës, dogmatizmit, demagogjisë, hipokrizisë dhe paditurisë individuale dhe kolektive të një populli ose kombi të tërë.

“Krimi është protestë ose rezistencë spontane kundër padrejtësive të ndryshme sociale dhe politike!” ( Fjodor Dostojevski në “Krimi dhe Denimi”)

Ndryshe nga kjo, sipas Siegmund Freudit, shumica e njerëzve nuk dëshirojnë të jenë të lirë, sepse liria individuale dhe kolektive përmban edhe obligime ose përgjegjësi të larta morale, ligjore, politike, institucionale, konstitucionale etj. Ndaj, mu për këtë shkak, shumica e njerëzve sikur ikin dhe frikësohen nga liria dhe përgjegjësia.

Në ambiente, atmosfera ose situata konfuze, poroze, fragjile, heterogjene, inkompakte ose kaotike, njerëzit zakonisht jetojnë dhe premtojnë në bazë të ëndërrave, pritjeve ose shpresimëve të ndryshme, ndërsa veprojnë ose reagojnë në bazë të frikës dhe dyshimit të imponuar nga jeta e ndoidhur në mes “krimit dhe fasadës”! Gjegjësisht, në mes lirisë së rrezikuar dhe “robërisë së qetë”!

Në këtë prizëm ato gjëra që i bëjnë të dashur, të ndërgjegjshëm, të moralshëm, të sinqertë, integral ose koperativë më të tjerët liderët e ndryshëm kosovarë, pos tjerash janë amoroziteti, animoziteti, indolenca dhe paaftësia e tyre për t´i njohur, kuptuar dhe duruar paditurinë, nebulozën, mediokritetin dhe vetminë e madhe në brendinë ose vetvetën e tyre të ikur ose emigruar dikund largë nga ta.

“Ekzistojnë disa kategori njerëzish: Ata që duan të dijnë, ata që duan të mësojnë, ata që duan të besojnë dhe ata që duan të ëndërrojnë dhe shpresojnë.” Do thoshte dikur një filozof i shquar gjerman.

Agresioni rus është shumëdimensional dhe shtrihet në fusha të ndryshme, ndërsa Aleksandër Vulin mund të jetë potencialisht aseti më i madh i inteligjencës ruse. Kështu thotë Taras Mokliak, vëzhgues i agjencisë së lajmeve Guildhall, ndërkohë që shton se Serbia përdor modele të ngjashme me Rusinë për të realizuar operacione hibride.

Lufta hibride e Serbisë, thotë ai, përfshin lidhjet e forta të partive politike serbe me ambasadën ruse, si dhe organizatat ekstremiste dhe ultrasit e futbollit që mbështesin narrativat ruse, sidomos ato kundër procesit të BE-së për rregullimin e situatës në Kosovë.

“Pjesë e konsiderueshme e partive politike opozitare serbe kanë lidhje të forta me ambasadën ruse”, thotë ai ndër të tjera.

Sipas tij, grupi i ultrasve të Partizanit dhe Crvena Zvezdës , kanë lidhje të drejtpërdrejta me shërbimet sekrete ruse dhe janë të përfshirë në përpjekje për të destabilizuar rajonin, duke kërkuar rikthimin e Kosovës nën Serbi.

Intervista e plotë:
Mokliak: Para së gjithash, dua të them se dezinformimi është vetëm një mjet që rusët po përdorin në agresionin e tyre hibrid, si kundër Ukrainës ashtu edhe kundër Perëndimit. Natyra e kësaj lufte hibride është se agresioni i saj shumëdimensional kryhet me mjete joushtarake, prandaj e quajmë agresion hibrid. Dhe gjëja e dytë në lidhje me natyrën e kësaj lufte hibride është se ajo prek të gjitha fushat e jetës publike, si në Ukrainë ashtu edhe në Perëndim. Përsëri, bëhet fjalë për politikën, shoqërinë civile, zonën kulturore, kishën, natyrisht, fenë, sportin, gjithçka që rusët mund të përdorin për të ndikuar në një mënyrë hibride në Ukrainë ose partnerët tanë perëndimorë, përfshirë Kosovën, ata po përdorin. Dhe sigurisht, media dhe dezinformimi janë një nga mjetet kryesore që përdorin rusët.

Duke folur për narrativat dhe operacionet e dezinformimit që po vazhdojnë tani, për shembull në Ukrainë, do të përmend një që besoj se luan një rol të rëndësishëm. Narrativa e saj thotë se Perëndimi e ka tradhtuar Ukrainën. Kjo narrative përfshin shumë mesazhe, kjo është mënyra se si ata funksionojnë. Ata kanë narrativën kryesore dhe më pas kanë kutinë e mesazheve e cila mbështet narrativën kryesore. Duke folur për këtë narrativë, “Perëndimi e ka tradhtuar Ukrainën”, rusët përdorin shumë narrativa, mungesën e ndihmës me armatim, mosgatishmërinë e Perëndimit për t’i ofruar Ukrainës ftesën në NATO, pavendosmërinë e partnerëve tanë evropianë dhe amerikanë në sigurimin e sigurisë së Ukrainës, garanci apo edhe leje për të përdorur armatimin perëndimor në territorin rus.

Pra, të gjitha këto mesazhe mbështesin këtë narrativë se Perëndimi e ka tradhtuar Ukrainën. Ky është një nga operacionet më masive, operacioni i dezinformimit, i cili po vazhdon tani në shoqërinë ukrainase. Shumë shkurt do të doja të përmendja një gjë në lidhje me qasjen tonë kur luftojmë këtë operacion dezinformimi. Qasja e përbashkët sot si në Ukrainë ashtu edhe në BE për fat të keq është të përqendrohemi në narrativën që përdorin rusët ose të fokusohemi në mesazhin që përdorin rusët dhe të përpiqemi të bindim shoqërinë se ky është mesazhi i rremë, se kjo është narrative e gabuar e kështu me radhë.

Kjo është një qasje e gabuar. Pse? Sepse narrativa në vetvete është një vegël. Vetë dezinformimi është një vegël. Mesazhi, mesazhi i rremë apo mesazhi i vërtetë është vetëm vegël e operacionit të dezinformimit. Por ajo që duhet të na interesojë në vend që të luftojmë narrativat është qëllimi përfundimtar i këtij operacioni dezinformues. Sepse kur rusët planifikojnë dhe kryejnë operacionet e tyre sipas shkollës sovjetike të inteligjencës sovjetike ashtu edhe shkollës moderne ruse, ata përdorin narrativën për të arritur qëllimin. Kjo është arsyeja pse kur luftojmë dezinformimin, fillimisht duhet të vendosim hipotezën e qëllimit përfundimtar të çdo operacioni specifik dhe të zhvillojmë strategjinë, strategjinë tonë, si duhet ta kundërshtojmë arritjen e këtij qëllimi nga shërbimet sekrete ruse.

Për të përmbledhur shkurt për këtë operacion specifik që përdor narrativën se Perëndimi e ka tradhtuar Ukrainën, pikëpamja ime personale është se qëllimi përfundimtar i këtij operacioni është të shtyjë Ukrainën të ndërprejë konfliktin në kushtet ruse. Është të shtyej shoqërinë ukrainase të pranojë kushtet ruse për ndërprerjen e konfliktit. Pra, besoj se strategjia jonë për të luftuar këtë operacion duhet të fokusohet në luftimin e këtij qëllimi përfundimtar.

Serbia po i bazon operacionet e saj propagandistike dhe dezinformuese në Ballkan në modelet ruse; mund të na tregoni për këtë operacion paralel në Ballkan?
Mokliak: Cili është tipari kryesor i çdo operacioni hibrid? Është infrastruktura. Siç e quajnë rusët, “Pozicii”, pozicionet. Rusët kanë ndërtuar infrastrukturë të gjerë për kryerjen e operacioneve hibride në Serbi. Kjo infrastrukturë përfshin parti politike, përfaqësues të shoqërisë civile, ultras të futbollit dhe të tjerë. Për shembull, një pjesë e konsiderueshme e partive politike opozitare serbe kanë lidhje të forta me ambasadën ruse. Disa nga ato parti politike madje kishin marrëveshje me partinë e Putinit, Rusinë e Bashkuar.

Nëse flasim për grupe ekstremiste të djathta dhe ekstremiste si “Serbska Akcija” apo “Club 451” e disa të tjera, ato kanë lidhje vërtet të forta me inteligjencën ushtarake ruse, disa prej tyre kanë edhe partnerë më të vegjël në Serbi. Nëse flasim për shoqërinë civile, organizatat e tjera, edhe ato i kanë këto lidhje. Dhe çfarë shohim për Kosovën? Të gjitha këto organizata, duke përfshirë edhe organizatat që i përmenda, janë kundër iniciativës së BE-së për rregullimin e situatës në Kosovë. Shembulli i fundit janë ultrasit e futbollit serb të klubit të futbollit Partizan dhe klubit të futbollit Crvena Zvezda. Të dy grupet e tyre ultras kanë lidhjet e tyre me Rusinë. Ultrasit e klubit të futbollit Partizan kanë lidhje me njësinë GRU 29155.

Ata ishin të përfshirë, për shembull, në përpjekjen për të destabilizuar Moldavinë nga kjo njësi GRU, por u bllokuan nga forcat e rendit të Moldavisë për të hyrë në Moldavi. Në fakt u zbulua se ata ishin pjesë e këtij operacioni dhe synimit të shërbimeve sekrete ruse për të destabilizuar Moldavinë. Dhe klubi tjetër i futbollit Ultras, Crvena Zvezda, ata kanë marrëdhënie shumë të afërta dhe të ngushta me Spartak Ultras të Moskës, të cilët janë nën kontrollin e vetë shërbimeve sekrete ruse. Dhe çfarë shohim? Të dyja këto grupe, unë i përdor këta Ultras si shembull, por ne mund të shohim shembuj të tillë në nivelin politik, në nivelin e shoqërisë civile, në nivelin e grupeve ekstremiste të ekstremit të djathtë. Por duke folur për këta ultras, ata po kërkojnë që “Kosova e Metohia” të kthehet në Serbi. Pra, narrativa e tyre, Kosova është Serbi.

Narrativa e tyre, Metohija është Serbi. Zakonisht, ata përdorin narrativa më radikale se si ne do të vijmë dhe do të zgjidhim siç thonë ata çështjen e Kosovës, duke përfshirë pretendimet për përdorimin e forcës për të zgjidhur siç thonë ata çështjen e Kosovës. Por ne duhet të pyesim veten, cilat janë qëllimet pas kësaj narrative? Unë personalisht mendoj se qëllimi është padyshim që të minohet procesi i Bashkimit Evropian për rregullimin e situatës së Kosovës dhe të provokojë kontradikta bilaterale dhe probleme bilaterale ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Dhe nëse rusët do të kenë sukses, ata do të provokojnë përsëri destabilizimin lokal këtu, ky është qëllimi i tyre. Ne shohim se partnerët tanë perëndimorë kanë një qëndrim shumë më të rreptë ndaj Kosovës, sesa ndaj Ukrainës.

Duke folur për Vulin dhe pozicionin e tij, sigurisht që ai mund të pretendojë të jetë politikan i pavarur serb, por një sërë lidhjesh së tij me Kremlinin nuk na lejojnë të themi dhe të pretendojmë se bëhet fjalë për lirinë e fjalës. Ne në Ukrainë, kur gjurmojmë njerëz të tillë, përdorim metodologji specifike e cila na lejon të matim rrezikun që çdo individ specifik ose çdo organizatë specifike mund të jetë potencialisht agjent i ndikimit të ndonjë organizate specifike. Kjo na lejon të shmangim fajësimin apo përndjekjen e ndonjë personi dhe kjo metodologji bazohet në përvojën pjesërisht amerikane të aplikimit të legjislacionit anti-lobues të FARA-s dhe disa zhvillimeve tona personale në këtë fushë.

Pra, për të përmbledhur për Vulin, potenciali i rrezikut që ky individ të jetë agjent i ndikimit të shërbimeve sekrete ruse është shumë i lartë. Pra, sipas metodologjisë sonë, rreziku i mundshëm që Vulin të jetë potencialisht aseti rus i inteligjencës ruse është më i larti midis të gjithë indekseve të mundshme në metodologjinë tonë dhe ne mund të shohim aktivitetet e tij për shembull gjatë protestave të fundit mjedisore kur Vulin fajësoi Perëndimin dhe veçanërisht BE-në nëse nuk gabohem, në përpjekje për të provokuar revolucionin dhe destabilizimin në Serbi. Por më falni zoti Vulin, pse duhet që BE-ja të minojë marrëveshjen e saj me Serbinë? Është krejtësisht e palogjikshme, por kur shohim qëndrimin zyrtar të Kremlinit ndaj kësaj çështjeje, çfarë ka deklaruar Zakharova, është e njëjta gjë që ka deklaruar Vulin.

Cili është mesazhi juaj për organizatat dhe gazetarët që punojnë në Ballkan për të luftuar këtë ndikim rus?
Mokliak: Së pari, ne duhet të kuptojmë natyrën e luftës hibride ruse, aktivitetet e saj sulmuese. Gjëja e dytë, kur flasim për natyrën, është se nuk qëndron shoqëria civile ruse pas kësaj lufte hibride. Kemi të bëjmë me shërbime sekrete ruse, të cilat, megjithëse nuk janë aq super-efikase në një luftë ushtarake konvencionale, janë jashtëzakonisht efikase në aktivitetet e luftës jokonvencionale dhe hibride. Pra, pas kuptimit të natyrës së këtij agresioni hibrid, natyrën fyese të kryer nga inteligjenca dhe shërbimet sekrete ruse, mesazhi im për shoqërinë civile ballkanike është të fillojë të mësojë shkollën sovjetike të aktiviteteve subversive, shkollën e inteligjencës sovjetike, për të kuptuar metodologjinë që kanë qenë duke përdorur gjatë periudhës sovjetike dhe të cilën po e përdorin tani gjatë Rusisë moderne.

Pasi të kuptojmë metodologjinë që po përdorin rusët, ne mund të zhvillojmë qasjen tonë të saktë për të trajtuar metodologjinë që përdorin rusët.
Pra, ky është mesazhi im kryesor dhe për ta përmbledhur përsëri duke folur për operacionet hibride, ne duhet të fokusohemi në qëllimin përfundimtar të atij operacioni, jo në veglat që janë narrativa ose vetë dezinformata, është thjesht një mjet, por në qëllimin përfundimtar. Pas kësaj, ne do të jemi në gjendje të minojmë synimin rus për të dobësuar dhe për të kapërcyer vendet tona dhe mënyrën tonë të jetesës. /The Geopost/

Në emisionin Autokton të autores Anila Ahmataj u trajtua jeta dhe veprimtaria patriotike atdhetare e Aqif Blytës, drejtuesit të Sanxhakut…

Sanxhaku i Pazarit të Ri përfshin një sipërfaqe prej 8687 km², ku jetojnë mbi 400 000 banorë. Nga kjo sipërfaqe 4504 km² i përkasin Serbisë, ndërsa 4183 km² Mali i Zi. Mbi 60% e banorëve të dy pjesëve të Sanxhakut janë myslimanë (boshnjakë e shqiptarë). Në pikëpamje gjeografike, Sanxhaku kryesisht është hapësirë malore.

Sanxhaku është një rajon kompleks dhe shumë i rëndësishëm nga pikëpamja historike, gjeografike, gjeopolitike, gjeostrategjike dhe pikëpamja ushtarake. Është një territor që ndodhet në mes Serbisë, Kosovës, Shqipërisë, Mali të Zi dhe Bosnjë e Hercegovinës. Ai paraqet një lidhje natyrore dhe të pashkëputshme territoriale dhe historike etnike me Kosovën dhe Shqipërinë.

Në tërësi është një “kala malore”, por edhe një udhëkryq që lidhë rrugët, të njohura që nga kohët romake, drejt lumit Morava, Detit Adriatik dhe, nëpër Fushën e Kosovës, drejt Vardarit.

Aqif Blyta u lind më 1887, në Pazar të Ri në familjen e madhe të Blytajve. I ati, Emin aga, vinte nga Gjakova, ndërsa e ëma quhej Jalldyze. Emin Blyta u kujdes qysh herët që i biri të kryente mësimet në shkollë, ngaqë shihte tek ai një lloj pjekurie e talenti të veçantë. Duke qenë se në Pazar të Ri gjatë viteve 1902-1903 mungonin shkollat dhe sidomos ato shqipe, ai e pa të arsyeshme që t’i japë të birit disa mësime privatisht. Kështu, vendosi ta përgatisë larg prej vendit të lindjes.

Pazari i Ri, i cili në administratën turke të kohës quhej Jeni Pazar, ishte qendër e njohur tregtare në pjesën qendrore të Gadishullit Ballkanik. Ishte një qendër atraktive për tregtarët e kohës. Duke filluar nga vitet e tetëdhjeta të shekullit të XIX, deri në vitin 1912 aty janë vendosur rreth 40 familje shqiptare nga Gjakova në Pazar të Ri. Ato kryesisht mbanin mbiemrat Gjakovac ,Džakovac, Džakovci, ndërsa vetëm disa nga ato i kanë ruajtur mbiemrat e vjetër si Haxhiahmeti, Blyta , Hajdaragaj , Jahjagajt, Kumani, Zatriqi e te tjerë. Një pjesë e këtyre familjeve janë shpërngulur në vitin 1934 në Shqipëri dhe disa në Turqi.

Aqifi e ka marrë mbiemrin Haxhiahmeti të cilin e ka marr nga gjyshi i tij nga ana e babait, i cili quhej Ahmet. Aqifi mori mbiemrin e gjyshit të vet, Ahmeti në shekullin XIX, duke qenë besimtar i devotshëm, kishte shkuar në pelegrinazh në Mekë, Pas kthimit të gjithë e thërrisnin Haxhi dhe kështu kjo familje mori mbiemrin Haxhiahmeti. Herë pas here e gjejmë edhe me mbiemrin Ahmeti. Lideri komunist i Pazarit të Ri, Ramiz Crnishanin, thotë se”e mbajti edhe mbiemrin e të atit Blyta, të cilin fillon ta përdorë nga viti 1941, me qëllim që para pushtetit gjerman të identifikohej si shqiptar”

Qyteti i parë i madh, me të cilin u ballafaqua Aqifi 10 vjeçar, ishte Seneixhe (Izmiri). Aqifi u vendos në kushte mjaft të mira në një prej gjimnazeve më të mira të qytetit. Prirjet e tij ndaj procesit mësimor ranë shpejt në sy të mësuesve, të cilët shihnin tek “arnauti” i vogël jo vetëm shpirtin e ndjeshëm e kureshtar, por edhe zotëruesin e një malli të pashtershëm për viset e largëta të vendlindjes.Kanë qenë natyrisht rezultatet e larta në vitet e gjimnazit çka udhëhoqën djaloshin e heshtur të Pazarit, drejt udhëve të tjera të dijes.

Duke dëgjuar në këto vite për emra të shquar ushtara- *kësh shqiptarë që komandonin divizione të ushtrisë osma- Në vitin 1913, Aqifi, pas kryerjes së Akademisë, vendoset në Stamboll, ku e gjen Lufta e Parë Botërore.  Fillimi i vitit 1919 është momenti vendimtar i jetës së Aqif Blytës. Ai kthehet në vendlindje dhe nga ai moment fillon karriera e tij politike. Aqif Blyta gjatë qëndrimit në Stamboll “kishte fituar dashurinë e besimin e gjithë ushtarëve shqiptarë si edhe gjithë shqiptaret e viseve kosovare dhe atyre të Jeni-Pazarit. Sidomos u bë i dashur nga të gjithë kosovarët për shkak të përpjekjeve të mëdha që kishte bërë para konsullatës jugosllave për mbrojtjen e ushtarëve shqiptarë të grumbulluar në Stamboll me rastin e hyrjes së ushtrive franko- angleze në atë qytet

Aqifi në prag të kthimit në vendlindjen e tij, u kishte thënë miqve të tij se”shkolla e burrnija s’na ka mungue askurrë ne shqyptarëvet të ardhun këtu në Stamboll. Por për mue, ajo çka i dhash Perandorisë asht e mjaftueshme. Hije s’po më ka me mbush gjoksin me dekorata, kur kufinin e Shqypnisë e kërcnon serbi e greku natë me natë. Po iki e po ju tham edhe ju që të hidhni po vendoset regjimi serb.

Aqifi, si një trashëgimtar i vetëm mashkull pas dy motrave në familjen e Blytajve, me të arritur në vendlindje, me iniciativën e prindërve, u martua me Mahijen, të bijen e Halit Kumonit nga Gjakova. Ai, fill pas kthimit në vendin e tij, ra në kontakt me drejtuesit dhe me programin e Komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”. Komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës” u formua më 1 maj 1918, në ilegalitet të thellë dhe nga nëntori i po atij viti u vendos në Shkodër.

Aqif Blyta ishte një nga themeluesit e Xhemijetit

Myslimanët, pra shqiptarët dhe boshnjakët e Sanxhakut, nëpërmjet lidhjeve etnike dhe farefisnore filluan të vetëorganizohen politikisht, duke formuar parti politike me anë të të cilave sipas tyre do të mund t’i artikulonin më mirë interesat e tyre ekonomike, politike etj. Me 16 shkurt 1919 në Sarajevë u themelua Shoqata Myslimane Jugosllave. Në të njëjtin vit në Shkup themelohet Xhemijeti ose ndryshe Organizata Islamike për Mbrojtje dhe Drejtësi. Dy partitë menjëherë shpërfaqën influencë të fuqishme të myslimanët.

Nexhip Draga dhe Aqif Blyta, pas disa konsultimeve dhe aktiviteteve të mëhershme, siç ishte formimi i organizatës legale kulturore e arsimore “Bashkimi” (në Mitrovicë nga Hasan Prishtina), në Shkup themeluan organizatën “Xhemijet” (“Bashkimi”).

Aqif Blyta për shkak të gatishmërisë së tij në Xhemijet dhe mbështetjes politike ndaj Ferhat Dragës, Blyta emërohet në krye të listës së kandidatëve të Xhemijetit për qarkun e Shtavicës. Me paraqitjet e tij të suksesshme në parlament ka bërë që të mbahet mirë në kujtesën e opinionit.  Nikolla Pashiqi vërejti si pengesë të madhe Aqifi Blytën për realizimin e planit serbomadh, të cilin e kishte paraparë për Sanxhakun. Për këtë arsye, në vitin 1925, Pashiqi kishte ushtruar një terror të madh në Pazar të Ri dhe në të njëjtën kohë porositi likuidimin e këtij politikani me ndikim. Qëllimi i tij ishte ta frikësojë popullatën myslimane dhe të shkaktojë frikë në në këtë trevë. Për fat të mirë idetë e tij nuk u realizuan.

Aqif Blyta, u shfaq si një lider i etuziast, i vendosur, i fortë dhe kërkesa e popullatës ishte që ai t’u prijë proceseve, pra ta marrë situatën në kohë kur forcat çetnike në programin e tyre kishin spastrimin e Sanxhakut nga elementet joserbe. Kështu, e lidhur pazgjidhshmë- risht me luftën e popullit të kësaj treve, jeta dhe vepra e Aqif Blytës është një shembull i shkëlqyer i përpjekjeve dhe i luftës së pareshtur të popullit të Sanxhakut në betejat e shumta për të frenuar tendencat e Serbisë dhe Malit të Zi për implementimin e programeve monstruoze që do t’u mundësonin dalje në det nëpërmjet rajonit të Sanxhakut. Pra, deti ishte një ndër arsyet kryesore për pretendimet territorial të Serbisë ndaj kësaj hapësire. Serbia dhe Mali i Zi vazhdimisht kanë provuar të bëjnë ndryshimin e strukturës etniketë popullsisë, dhe deri diku ia kanë arritur, së pari duke vrarë, dëbuar e mandej në përfundim të luftës duke e ndarë Sanxhakun në dy pjesë (“i Serbisë” dhe ai i “Malit të Zi”) dhe pastaj, përmes politikave asimiluese, presione të pashembullta e për shpërngulje.

Studiuesit e historisë dhe politikës deri më sot kanë pasur qëndrime të ndryshme lidhur me personalitetin e Aqif Blytës. Ka edhe të atillë që shprehin dileme, por në asnjë mënyrë nuk mund ta nxijnë këtë personazh me peshë në historinë e Sanxhakut, të shqiptarëvë dhe përgjithshme do të shërbejë për të njohur; jo vetëm të kaluarën e Sanxhakut, por edhe të ardhmen e tij. bw

Bashkia e Krujës, Shoqata “Trojet e Arbrit” – Prishtinë, Familja Merlika

Ftesë
Ftoheni të merrni pjesë në ceremoninë e vendosjës së bustit në sheshin e qytetit të Krujës të atdhetarit Mustafa Merlika – Kruja, nënshkrues për Krujën i Dokumentit të Shpalljes së Pavarësisë në Vlorë më, 28 nëndor 1912, shtetar, historian, gjuhëtar dhe publicist.
Ceremonia do të zhvillohet në sallën e Pallatit të kulturës “Ibrahim Berdaku”të qytetit Krujë, me ligjërimet e disa studiuesve nga Shqipëria e trojet e saj jashtë kufijve dhe nga mërgata shqiptare në botë, sipas programit të përcaktuar nga organizatorët e veprimtarisë.
Veprimtaria do të zhvillohet në orët 10.00 – 12.00 të datës 24 /11/ 2024.
Zbulimi i bustit do të kryhet në orën 12.30.
Nisja do të bëhet e organizuar nga salla e Pallatit të kulturës.
Pas përfundimit të asaj ceremonie jeni të ftuar të merrni pjesë në koktejlin e përgatitur nga Hotel – Restorant ”Panorama” në afërsi të bustit.

Ju mirëpresim Bashkia e Krujës, Shoqata “Trojet e Arbrit dhe Familja Merlika!

Nga ngjarjet e përjetuara të gjeneratave të kohës së shkuar, na janë të njohura disa nga aktivitetet e pazakonta, perfide e manipuluese kundër shqiptarëve përmes agjenturave të spiunazhit të shteteve ekspansioniste, që pos tjerash kanë dërguar edhe agjentë të specializuar për të shërbyer si imamë nëpër xhamitë e Kosovës dhe trojeve tjera shqiptare.
Në kohën e sundimit të Perandorisë Osmane, kishte ardhur nga Rusia në Prizren një person për të shërbyer si imam në xhaminë e Sinan Pashës. Sa ishte duke shërbyer aty, askush s’dinte se ai s’ishte i fesë islame dhe po ashtu s’kishin njohuri për të se kush ishte dhe nga kah kishte ardhur ai person.
Sipas tregimeve të pleqve, besimtarët e kishin kuptuar misionin e tij pasi e kishte përfunduar detyrën e “hoxhës” në vitin 1912 me pushtimin e Kosovës nga ushtria malazeze dhe serbe, që asokohe ishin ndihmuar nga ushtria kozake e Rusisë, ajo franceze etj.
Një nga personat e ngjashëm me atë “imam” edhe sot vepron në Shqipëri. Ai është kreu i Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë, Anastasios Janullatos, për të cilin flitej se është një agjent grek. Pra, për të dihet se kush është dhe nga kah ka ardhur në Shqipëri gjatë periudhës post-komuniste. Mirëpo, tani për tani ai është një personalitet i paprekshëm që e ka mbështetjen e pakursyer të Greqisë !
Pos “klerikut” grek të sipërpërmendur, ka edhe imamë të atillë që besimtarëve u ligjërojnë dogma kundër flamurit kuq e zi edhe tash, duke e quajtur leckë, ndërsa shqiponjën dy krenare, sorrë; Skënderbeun-Gjergj Kastriotin, tradhtar, ndërsa për shenjtoren shqiptare Nënë Terezën – Gonxhe Bojaxhiun, se do të digjet në ferr dhe se varrezat duhet bërë rrafsh me tokë, duke mos e lënë asnjë shenjë të ekzistimit.
Ka dyshime se disa nga këta predikues financohen nga Serbia dhe Rusia.
Këtë hyrje të këtij shkrimi e bëra me qëllim që përmes kujtesës së ngjarjeve që kanë ndodhur në të shkuarën, ta shohim të tashmen në mënyrë reale, e po ashtu të mos gabojmë në të ardhmen.
Është nevojshme që të përkujtohen ngjarjet nga e kaluara historike, në mënyrë që mos të na përsëriten më, sepse sikurse boshnjakët ashtu edhe shqiptarët e Kosovës kanë kaluar nëpër tragjedi të ngjashme.
Një fjalë e urtë thotë: Nëse e keqja ka arritur deri në komshi, atëherë prite në shtëpi !
Pra, ngjarjet e tilla na përkujtojnë proverbin latin se: “Historia është mësuese e jetës”.
Në një emision të “BH-T1”, me dt. 28.10.2024, drejtori i Forumit të Beogradit për Marrëdhënie Etnike, analisti i politikës Dushan Janjiq, përmes linjës së drejtpërdrejtë në “Skype” i elaboroi disa tema interesante, sipas pyetjeve të moderatorit, lidhur me përpjekjet për destabilizimin e Bosnjë-Hercegovinës, e në këtë kontekst, përmes paralelizmit të ngjarjeve foli edhe për Kosovën.
Në njërën prej pyetjeve të parashtruara nga moderatori, ishte se si ai e sheh përkeqësimin e gjendjes së sigurisë në Bosnjë-Hercegovinë, pas sulmit terrorist dhe para kësaj, të paralajmërimeve kërcënuese prej qindra bombave, apo thënë më sigurt të dhjetëra tyre, pastaj të shfaqjes misterioze të dronëve sipër kazermave ushtarake të BH, ai u përgjigj me fjalët që do t’i parafrazoj në vazhdim të këtij shkrimi:
Për përkeqësimin e gjendjes së sigurisë në Bosnjë-Hercegovinë, është folur edhe në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara në vitin 2022, ku ishte temë e rendit të ditës. Është thënë se, pos politikës aktuale të Republikës Serbe dhe para se gjithash të politikës së Kryetarit, i të cilit entitetit është Millorad Dodik, ka ndikuar edhe kriza në Lindjen e Afërt, e cila i ka aktivizuar lojtarët pro-rus, por jo vetëm ata, për t’ia lehtësuar punët Rusisë në konfliktin me Ukrainën.
Kur kriza do të bartet në Iran, atëherë edhe ekstremizmi do të rritet. Do të rritet te serbët, kroatët, dhe tek ata që i lidh Bota Islame. Në Gaza, Rusia e ka futur në lojë Xhihadin Islamik, i cili është i lidhur drejtpërdrejt me Moskën. Por edhe Izraeli i ka lojtarët e vet. Deri më tani, Xhihadi Islamik është financuar nga Rusia, e që me urdhër të saj mund ta destabilizojë edhe Bosnjë-Hercegovinën.
Kur bëhet fjalë për krizën, kurrkush nuk e përmend se një gjendje e tillë ishte edhe në Kosovë, ku tërë kohën kanë qenë në gjendje mobilizimi përfaqësuesit e fraksioneve të ndryshme të Shtetit Islamik, gjatë sulmeve të paraushtarakëve serbë ndaj policisë së Kosovës në Banjska” (Banjë), në veriun e këtij vendi.
Sipas mendimit tim, ky informacion i z.Janjiq, jep të kuptohet se këto fraksione paraushtarake islamike janë në aleancë të ngushtë me Rusinë, që nënkuptohet edhe me Serbinë si satelit i saj. Më pastaj z.Janjiq sqaron: Se në çfarë mënyrash lojtarët e huaj ndikojnë në destabilizim.
Për të qenë gjendja edhe më e keqe, tregon rasti i njerëzve, të cilët tash e sa kohë po e kërcënojnë manastirin e Deçanit, e që vetë ata janë deklaruar si xhihadistë, do të thotë se ata janë pro-rus ?! Prandaj eskalimi i gjendjes në një konflikt të armatosur ekziston. Kjo gjë mund të bëhet si nga ana e Rusisë, ashtu edhe nga ana e Izraelit. Sa i përket dronëve, ata janë shfaqur edhe përmbi veriun e Kosovës, para se të ndodhte “Banjska” (Banja), e që pastaj është pohuar se kanë qenë të policisë së Kosovës.
Si duket, ketë version të informatës për “dronët mbi Veriun e Kosovës”, z.Janjiq e ka marrë nga burimet serbe, e jo edhe nga ato të organeve kompetente të Republikës së Kosovës, andaj në këtë paraqitje ai nuk përmend se me atë rast një sasi dronësh që i kanë poseduar terroristët serbë të Millan Radoiçiqit, i ka zënë dhe konfiskuar policia e Kosovës.
Më tutje z.Janjiq vazhdon: Meqë po flitet për kampet ruse në Republikën Serbe, atëherë shtrohet pyetja, pse një ekip prej politikanësh të Bosnjë-Hercegovinës së bashku me shërbimet e veta dhe prezencën e NATO-s nuk po shkojnë nëpër lokacionet e caktuara për ta vërtetuar atë pretendim.
Gjatë analizimit të vatrave të krizës, z.Janjiq e përmend edhe sulmin në “Banjska” (Banjë), ku sipas tij, policia e Kosovës me atë rast ka zënë dhe konfiskuar pajisje ushtarake në vlerë prej rreth 5 milionë dollarësh. Ai thotë se lufta është biznes dhe sqaron se prodhuesve dhe tregtarëve të armëve iu konvenojnë konfliktet e armatosura për arsye të përfitimeve financiare.
Pos shpjegimeve të lartpërmendura të z.Janjiq, s’duhet harruar se Serbia hegjemoniste i ka zhvilluar 3 luftëra të përgjakshme e shkatërrimtare në territorin e ish Jugosllavisë dhe ka kryer gjenocid ndaj boshnjakëve dhe shqiptarëve.
Përkundër gjenocideve të cekura, edhe sot shteti serb vazhdon me avazin e vjetër të urrejtjes, saqë nëpër shkolla fillore, të mesme dhe në salla e stadiume sportive mund të dëgjohet jehona e këngës: “Ubij, zakolji da šiptar (shiptar) ne postoji” që në shqip do të thotë: “Vrit, ther, që shqiptarët të mos ekzistojnë” !
Pra, pos përmbajtjes ultra-naziste të kësaj kënge për gjenocid ndaj shqiptarëve, fjalën “shiptar” e shqiptojnë me plot urrejtje në konotacionin pezhorativ, duke e krahasuar vrasjen dhe therjen e shqiptarëve me therjen e kafshëve.
Për këto tragjedi të vrasjeve dhe therjes së shqiptarëve në masë gjatë vitit 1912 nga ushtria serbe, dokumenton publicisti dhe shkrimtarit austriak me prejardhje hebreje Leo Freundlich në librin e tij “Akuza që ulërijnë” botuar në vitin 1913, që është dëshmia e parë për shfarosjen kolektive të një populli evropian para atij hebraik.
Me këtë rast, s’duhet harruar as tragjedinë e mëhershme të shqiptarëve në Sanxhakun e Nishit, gjatë viteve 1876, 1877 dhe 1878.
Në këtë kontekst mund të themi se edhe sot sikurse më herët, Kosova dhe Bosnja e Hercegovina janë në shënjestër të qëllimit të njëjtë dhe rrezikut për ekzistencën e shtetit të tyre.

Fuqia blerëse e pensionistëve po gërryhet më tej nga thellimi i diferencës ndërmjet pagave dhe pensioneve dhe nga rritja e çmimeve të shportës së pensionistëve me ritme më të shpejta se masa e pensionit. Mbi 500 mijë persona që përfituan pension pleqërie më 2023 kishin të ardhura mujore mesatare 18,341 lekë, sipas të dhënave zyrtare nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore, vlerë kjo 26% më shumë se në vitin 2014, teksa inflacioni i pensionistëve është rreth 34% në këtë periudhë. Pensioni real ka pësuar ulje së paku me 8%. Si u thellua diferenca e pensioneve me rajonin më 2022 dhe përpjekjet për ndryshimin e skemës

Shqipëria e ka dyfishuar ekonominë e saj dhe të ardhurat buxhetore në dekadën e fundit, por nga krahu tjetër, mbi 500 mijë persona që përfitojnë pension pleqërie i kanë të ardhurat reale aktualisht më të ulëta se në vitin 2014.

Rreth 500 mijë persona që përfituan pension pleqërie më 2023 kishin të ardhura mujore mesatare 18,341 lekë, sipas të dhënave zyrtare nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore, vlerë kjo 26% më shumë se në vitin 2014, teksa inflacioni i pensionistëve është rreth 34% në këtë periudhë (Inflacioni i pensionistëve përllogaritet nga INSTAT dhe është 1.7-2 pikë përqindje më shumë se IÇK).

Gjithashtu, në vitin 2023, dolën në pension 40,170 persona, përfitimi mesatar i të cilëve rezultoi 15,569 lekë në muaj, rreth 14% më shumë se i personave që dolën në pension në vitin 2014 (13,611 lekë në muaj).

Duke matur ecurinë e pensionit me inflacionin, vlera reale e pensioneve ka pësuar rënie nga 8 në 16% gjatë dhjetë viteve të fundit.

Anketa e buxhetit të familjeve tregon se nga shpenzimet totale mujore, 41.3% shkojnë për ushqime më 2023, kurse për moshat në pension, pesha e ushqimeve është rreth 59% e shpenzimeve mujore në vitin 2021.

Fuqia blerëse e pensionistëve po gërryhet më tej edhe nga thellimi i diferencës ndërmjet pagave dhe pensioneve. Rritja me ritme të shpejta ndërmjet pagës mesatare dhe pensionit mesatar thellon hendekun ndërmjet pensionistëve dhe pjesës tjetër të shoqërisë.

Diferenca mes pensionit mesatar dhe pagës mesatare, e njohur si shkalla e zëvendësimit, po përkeqësohet vit pas viti. Në vitin 2014, pensioni mesatar ishte sa 30% e pagës mesatare bruto, ndërsa në 2023, ky raport arriti në 22%.

Vitin e kaluar, një e katërta e popullsisë po merrte pension pleqërie, ndërsa rreth një e treta e popullsisë (704,999) marrin pensione të llojeve të tjera si invaliditeti, suplementare, ushtarake apo të tjera.

Në dy dekadat në vijim, pritet që numri i personave që do të përfitojnë pension mund të arrijë mbi 40% të popullsisë së përgjithshme, ndërsa popullsia në moshë pune pritet të reduktohet edhe më tej.

Nën presionin e zhvillimeve demografike, qeveria shqiptare është duke rishikuar skemën aktuale të pensioneve, me synimin për të ruajtur qëndrueshmërinë financiare në afat të gjatë dhe, nga ana tjetër, për të mbrojtur të ardhurat e pensionistëve.

Zv.ministrja e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Olta Manjani, e cila është pjesë e grupit të punës që po punon mbi ndryshimet, tha se rishikimi i skemës konsiston në zhvillimin e parimit të mjaftueshmërisë, duke siguruar përfitime më të larta kryesisht për pensione nga skema e detyrueshme, si dhe për kategoritë më vulnerabël, si personat që përfitojnë pensione invaliditeti dhe pensione familjare.

Selami Xhepa, ekspert i çështjeve ekonomike, mendon se për të rritur përfitimet, duke mos cenuar qëndrueshmërinë e skemës duhet të zhvillojmë skema të reja paralelisht.

P.sh. ai propozon që për skemën ekzistuese të rritet transferta për pensionet e ulëta, duke kompensuar të ardhurat dhe duke mos lënë askënd në varfëri dhe për brezat e ardhshëm të krijohet kolona e dytë, d.m.th. kursim i detyruar, por jo “Pay as you go” por “A fully funded scheme”, ku individi kursen paratë e tij dhe merr nga paratë e veta.

Zoti Xhepa tha se mund të përdoren edhe skema të tjera, ku individi të zgjedhë të përdorë një llogari kursimi për pension (të garantuar dhe pa taksa) dhe pastaj kolona e tretë, që është aktualisht në funksion (edhe pse jo aktive).

Sipas tij, skema aktuale duhet të shoqërohet me programe të mirëqenies sociale (banesë sociale për të vetmuarit), kompensime shpenzimesh dhe përfitime të mirash publike (transport publik, kinema).

Pensionet në rajon 2,2 herë më të larta se në Shqipëri, thellohet diferenca më 2024

Pensionet në vendet e Ballkanit Perëndimor u rritën shumë shpejt këtë vit, duke thelluar më tej diferencën me Shqipërinë në krahasim me vitin e kaluar.

Sipas të dhënave zyrtare, nivelin më të lartë të pensioneve e ofron Mali i Zi. Këtë vit, qeveria e re e Malit të Zi e rriti pensionin minimal në 450 euro, nga 300 euro që ishte më parë, duke sjellë një rritje për të gjitha pensionet e tjera.

Mali i Zi aplikoi rritje me rreth 150% të pensionit minimal këtë vit dhe ka premtuar se kjo do të vijojë me ritme më të larta edhe për dy vitet në vijim.

Në Maqedoninë e Veriut, pensioni mesatar në tetor 2024 arriti në 406 euro nga 211 euro që ishte në fillim të gjashtëmujorit të parë, me rritje gati 30%, sipas të dhënave zyrtare nga skema publike e pensioneve.

Në Bosnjë dhe Hercegovinë, po sipas të dhënave zyrtare, pensioni mesatar i pleqërisë arriti në 369 euro në Federatën e Bosnjës.

Rritje të fortë, pensioni ka shënuar edhe në Maqedoninë e Veriut, ku pensioni mesatar shënoi nivelin 406 euro në shtator të këtij viti, nga 311 euro ishte në janar të vitit të kaluar, me rritje gati 30% (shiko www.mtsp.gov.mk/sigurimi-pensional.nspx).

Në Serbi, pensioni mesatar ishte në tetor 2024 rreth 388 euro, me rritje 22% nga niveli 318 euro që ishte në 6-mujorin e parë 2023.

Në Shqipëri, pensioni mesatar aktualisht është 183 euro, nga 164 euro që ishte në fillim të vitit të kaluar, me rritje 11%.

Vendet e Rajonit aplikuan vitin që shkoi skema për rritjen e pensioneve që nuk cenojnë parimin kontributiv të skemës.

P.sh. Mali i Zi vendosi të rrisë pensionin minimal dhe nëpërmjet tij, përfitimet për të gjithë pensionistët, duke rritur në këtë mënyrë subvencionet e buxhetit për skemën.

Gjithashtu, Mali i Zi jep kompensim për shpenzimet e varrimit, i cili është i barabartë me tre pensione mesatare në Mal të Zi, të paguara në muajin pas vdekjes së pensionistit.

Vendet e tjera kanë vënë kritere për të rritur pensionet, me qëllim ruajtjen e balancës mbi 50% të pagës mesatare.

Opsionet e reja të reformës, afrohet rritja e moshës
Sipas ligjit aktual të sigurimeve shoqërore, mosha e daljes në pension rritet me 2-3 muaj në vit, për të arritur në 67 vjeç për të dyja gjinitë në vitin 2056. Ndryshimet që po diskutohen aktualisht synojnë që kriteri i moshës 67 vjeç të arrihet më shpejt se viti 2056, para vitit 2040. Ky ndryshim bën që çdo vit, kriteri i moshës të rritet me më shumë se 2-3 muaj.

Një reformë e madhe e sistemit të pensioneve u zbatua në vitin 2015. Reforma rriti gradualisht kohëzgjatjen e kontributit të kërkuar për një pension të plotë deri në 40 vjet, deri në vitin 2032. Mosha e daljes në pension do të rritet në 67 vjeç deri në vitin 2056, si për burrat ashtu edhe për gratë. U vendos një pension social jo kontributdhënës dhe u lidh ngushtë kontributi me pagat reale.

Kohëzgjatja e kontributit për të pasur të drejtën e pensionit të plotë është aktualisht rreth 39 vjet dhe kufiri për të përfituar një pension të pjesshëm është më i lartë se mesatarja e OECD (34 vjet për një pension të plotë dhe 13 vjet për një pension të pjesshëm).

Jetëgjatësia ka rritur shpenzimet për skemat e pensioneve. P.sh. në vitin 2000, jetëgjatësia mesatare ishte më e ulët, për burrat ishte rreth 73 vjet, ndërsa për gratë, rreth 77 vjet. Para dy dekadash, koha e gëzimit të pensionit për burrat ishte rreth 10 vite dhe për gratë 17 vite.

Të dhënat tregojnë se ndërmjet 2000 deri në 2023, ka pasur një zgjerim të periudhës së gëzimit të pensionit, për shkak të rritjes së jetëgjatësisë. Sipas të dhënave të fundit të INSTAT, jetëgjatësia mesatare në Shqipëri më 2022 ishte rreth 77 vjet për burrat dhe rreth 81 vjet për gratë.

Ndërsa koha e gëzimit të pensionit arriti në 19.4 vite për burrat dhe 27 vite për gratë. Zgjatja e viteve të gëzimit të pensionit shton presionin për më shumë shpenzime në skemën e pensioneve, e cila është edhe nën presionin e rritjes së numrit të pensionistëve.

Mosha për pension social do të rritet më tej
Në vitin 2014, kur u bënë ndryshimet e fundit në skemën publike, u vendos për herë të parë instrumenti i pensionit social, i cili u caktua në masën 7 mijë lekë. Përfitues ishin personat që nuk plotësonin kriteret (15 vite pune me sigurime) për pension minimal.

Kriteri i moshës për të përfituar pensionin social, si për burrat dhe për gratë, është 70 vjeç. Burimet zyrtare pohuan se është duke u diskutuar opsioni i rritjes së moshës për pensionin social përtej 70 viteve, në mënyrë që njerëzit të nxiten të paguajnë sigurime në vend që të mendojnë se një pension e kanë të sigurt, sado që të jetë ai.

Pensioni minimal indeksohet njësoj si pensionet e tjera me inflacionin e pensionistëve. Vlera e tij është afruar në 10 mijë lekë në muaj, nga 7 mijë lekë që ishte më 2014.

Zv.ministrja Manjani tha se, problematikë e shtuar janë edhe periudhat e mbulimit me kontribute, nëse të gjithë individët që punojnë nuk kontribuojnë me vite të mjaftueshme për të përmbushur kushtin minimal të vjetërsisë prej 15 vitesh do të ushtrohet një presion i shtuar, duke rritur numrin e personave që do të gëzojnë një pension social.

Niveli i ulët i mbulimit me periudha kontributesh ndikon drejtpërdrejt në nivele të ulëta të masave të pensioneve që përfitohen, fakt që gjykohet edhe nga niveli i pensionit mesatar, duke vlerësuar vetëm kategorinë e pensionistëve të rinj, të cilët nuk kanë periudha kontributive, kryesisht periudha pas vitit 1994.

Ajo tha se, rreth 80% e pensioneve të reja që lidhen janë pensione të pjesshme, pra që nuk kanë plotësuar vitet e plota të përfitimit të pensionit (38 vite). Nga ana tjetër, ne kemi një numër të lartë pensionistësh në raport me popullsinë krahasuar me vendet e tjera, edhe për faktin se në vitet e para të tranzicionit dolën në pension 5-10 vjet më herët mijëra qytetarë që mbetën pa punë, si rezultat i kolapsit të sistemit të kaluar.

Vjetërsia për të përfituar pension minimal mund të ulet

Një element që po diskutohet për t’u ndryshuar është kriteri i viteve të punës për pension minimal dhe pension maksimal. Aktualisht duhen 15 vite pune për sigurime për të përfituar pension minimal dhe këtë vit duhen më shumë se 38 vite punë me sigurime të paguara për pension të plotë.

Më 2023, periudha mesatare kontributive për pensionet e reja të vitit ishte 26.8 vite, ndërsa kur nisi reforma në vitin 2014, ishte 33.3 vite.

Sipas ligjit aktual të sigurimeve, kohëzgjatja e kontributit për të pasur të drejtën e një pensioni të plotë në vitin 2032 do të jetë 40 vjet.

Për të përfituar pension të plotë, të dhënat e analizuara nga Fondi Monetar Ndërkombëtar tregojnë se kriteret për vitet e pagesës së kontributeve janë më të larta se në vendet e zhvilluara. P.sh. në vendet e OECD-së duhen vetëm 34 vite sigurime për një pension të plotë dhe 13 vjet për një pension të pjesshëm.

Në vende si Shqipëria, ku një pjesë e madhe e punonjësve janë informalë, një periudhë e gjatë kontributesh dekurajon punonjësit që të kontribuojnë, veçanërisht në rastin e grave, ose emigrantëve që janë jashtë tregut vendas të punës.

Personat që dolën në pension në vitin 2012 kishin paguar mesatarisht 34 vite sigurime dhe në vitin 2023 vetëm 26.2 vite. Mosplotësimi i kriterit të viteve të punës me sigurime ul në mënyrë të jashtëzakonshme përfitimet nga pensioni.

Në njërën anë, pensionistët e rinj kanë gjithnjë e më pak vite me kontribute dhe nga ana tjetër, vit pas viti bashkë me moshën e daljes në pension, rritet edhe periudha e viteve me kontribute.

Me ritmet aktuale, pensionistët shqiptarë nuk do të plotësojnë as gjysmën e viteve me kontribute, duke bërë që pagesat e tyre në të ardhmen të jenë shumë të ulëta, gati sa pensioni minimal.

Por, duke qenë se tani, kriteri i viteve me kontribute po plotësohet gjithnjë e më pak, pensionet e reja të pleqërisë rezultojnë të ngjashme me pensionet sociale, duke dekurajuar pagesën e kontributeve nga punonjësit aktualë, vëren Fondi Monetar Ndërkombëtar. Numri i pensionistëve, që nuk përmbushin vitet e punës dhe nuk arrijnë të përfitojnë një pension të plotë pleqërie, po rritet me shpejtësi.

Rritja me shpejtësi e përfituesve me pension të pjesshëm tregon se mosha e tretë rrezikon varfërinë ekstreme, teksa inflacioni ka qenë i lartë dy vitet e fundit.

Rritja e lindjeve dhe kontribuuesve, jetike për skemën
Zhvillimet demografike, me emigracion të lartë, rënien e numrit të lindjeve dhe plakjen e popullsisë e kanë përkeqësuar ndjeshëm numrin e kontribuuesve në skemën e pensioneve në raport me përfituesit.

P.sh. në fillim të viteve 1990, për çdo pensionist kishte rreth 4.5 kontribuues, një raport që ofronte mbështetje të konsiderueshme për sistemin e pensioneve.

Ky raport është përkeqësuar ndjeshëm gjatë tranzicionit, duke bërë që në vitin 2023, për çdo pensionist ishin vetëm rreth 1.17 kontribuues, si një reflektim i vazhdueshëm i sfidave demografike dhe ekonomike me të cilat përballet vendi, si rënia e lindshmërisë dhe plakja e popullsisë.

Në dekadën e ardhshme, ky raport pritet të përkeqësohet më tej, pasi brezi i bumit të lindjeve gjatë viteve 1960 dhe 1970, po dalin në pension, duke e rritur më tej barrën për kontribuuesit aktualë dhe për buxhetin e shtetit.

Në vitin 2032, pritet që raporti i kontribuuesve për përfituesit në Shqipëri të arrijë një nivel me rreth 1 kontribuues për çdo 2.3 përfitues. Si rezultat i këtyre trendeve demografike, sistemi i pensioneve do të ketë nevojë për reforma të thella për të ruajtur qëndrueshmërinë e tij financiarisht

Zv.ministrja Olta Manjani tha se stabiliteti financiar i skemës së pensioneve kërkon rritjen e shkallës së fertilitetit, rritjen e numrit të kontribuuesve, duke forcuar edhe kontrollin e ushtruar ndaj subjekteve punëdhënës për uljen e informalitetit dhe rritjen e pagës së deklaruar për pagimin e kontributeve.

Pas një veprimi gjithëpërfshirës në fusha të ndryshme, kostot shtesë të financimit të reformës nga qeveria do të jenë më të ulëta në periudhën afatgjatë, tha ajo.

Informaliteti, një hapësirë për t’u shfrytëzuar

Sipas INSTAT, Shqipëria ka një nivel informaliteti në tregun e punës rreth 28%. Në Anketën e Forcave të Punës raportohen rreth 1,2 milionë të punësuar, por vetëm 60% tyre paguajnë sigurime. Gjithashtu ata që paguajnë sigurime, nuk paguajnë për pagat reale, por zakonisht për minimalen, sidomos ata që punojnë në sektorin privat.

Qeveria synon të formalizojë tregun e punës, si një mjet kryesor për rritjen e të ardhurave për skemën e pensioneve. Rritja e pagës minimale dhe pagave në përgjithësi ndikuan pozitivisht arkëtimet nga kontributet, duke bërë që buxheti i shtetit të shpenzojë më pak për subvencionin e skemës së pensioneve.

Sipas të dhënave nga Ministria e Financave, që nga viti 2014 deri më 2024, të ardhurat buxhetore u rritën me 98%, ndërsa deficiti i skemës së pensioneve në të njëjtën periudhë u ul me 10%.

Kjo do të thotë se pesha e shpenzimeve për pensionet që përballohen nga buxheti i shtetit, është shumë më e ulët se 10 vite më parë.

P.sh., në vitin 2014, buxheti grumbullonte gjithsej 266,7 miliardë lekë të ardhura dhe 12.2% të tyre i çonte për financimin e deficitit të skemës së pensioneve, ndërsa në 9-mujorin 2024, qeveria çoi për financimin e deficitit të skemës vetëm 5.5% të të ardhurave. /Monitor/