60-vjetori i Mitingut Poetik të Gjakovës

“Prandaj Mitingu i poezisë kishte qëllim, jo vetëm letrar por edhe patriotik. Mitingu u themelua në vitin 1964. Mitingu i parë, Mitingu i dytë vazhdoi vitin e dytë pranë përmendores së dëshmorit “Emin Duraku“ dhe tjetri në sallën sportive “Shani Nushi“. Që të tri këto Mitingje ishin Mitingje lokale gjakovare, por merrnin pjesë edhe poetë të qyteteve të tjera, të vendeve të tjera, kur dëgjonin se po mbahet mitingu. Kështuqë bëheshin mitingje madhështore.”

Ju jeni një ndër themeluesit e Mitingut të poezisë në Gjakovë. A mundet t`i rikujtoni pak ato momente kur nisi udhën ky aktivitet kulturor…?

Unë konsiderohem si një nga poetët kryesorë që themeluan Mitingun e poezisë në Gjakovë. Mitingu i poezisë në Gjakovë lindi nga nevoja shpirtërore e poetëve gjakovarë të cilët ishin grumbulluar rreth grupit të tyre letrar të qytetit. Pra, lindi nga nevoja e tyre për të shprehur mendimin lirisht në një kohë kur çdo gjë kontrollohej nga forcat e sistemit sllavo-komunist.
Ne atëherë e ndjenim veten të ngrysur dhe kërkonim diçka për veten tonë, për të dëshmuar, por ishte e vështirë, mirëpo na lindi ideja që të themelojmë një Miting poezie, duke u mbështetur në një festë, kur po festohej 40 vjetori i themelimit të Koferencës së Parë Antifashiste për Kosovë dhe faktikisht ne u mbështetëm në të gjoja se po i bëjmë nder asaj feste, por qëllimi ynë ishte tjetër, pra, ajo tjetër ishte që ne të shpërthenim të gjitha censurat shtetërore, por dhe për të folur diçka për vete.
Prandaj Mitingu i poezisë kishte qëllim, jo vetëm letrar por edhe patriotik. Mitingu u themelua në vitin 1964. Mitingu i parë, Mitingu i dytë vazhdoi vitin e dytë pranë përmendores së dëshmorit “Emin Duraku“ dhe tjetri në sallën sportive “Shani Nushi“. Që të tri këto Mitingje ishin Mitingje lokale gjakovare, por merrnin pjesë edhe poetë të qyteteve të tjera, të vendeve të tjera, kur dëgjonin se po mbahet mitingu. Kështuqë bëheshin mitingje madhështore.
Më kujtohet fort mirë se aty grumbulloheshin shumë njerëz, shumë, shumë thuajse ishte ndonjë ndeshje sportive. Pse kështu? Sepse ata nuk vinin që vetëm të dëgjonin fjalën poetike, por vinin të dëgjonin diçka të rëndësishme, se çfarë flitej për të ardhmen e Kosovës, për veten e tyre, për të drejtat nacionale të popullit shqiptar këtu. Prandaj ato ishin mitingje që merrnin formën e një lëvizjeje të madhe patriotike, kulturore gjithësesi, por edhe patriotike…!
Prandaj populli na donte, për shkak se ne po ecnim, po luanim prej vendit, po kërkonim rrugë të ndryshme për të dalë nga rrethimi sllavo-komunist, e sidomos censurës shtetërore që na konsideronin ne poetëve si nacionalistë, si njerëz të rrezikshëm të sistemit, si njerëz që duam të bashkojmë Kosovën me Shqipërinë. Prandaj ishim të përndjekur në çdo moment kur merreshim me veprimtari të kësisojshme kulturore apo dhe qoftë kur lexonim dhe një libër të Fishtës. Kështuqë lindi mitingu. Pas mitingut të tretë, shoqata e shkrimtarëve të Kosovës e pa se ky aktivitet ishte jashtëzakonisht i pranueshëm, jashtëzakonisht i mirë, jashtëzakonisht mobilizues dhe me interes të zhvillimit të kulturës në Kosovë.
Kështuqë ata e morën mbi vete financimin e Mitingut edhe organizimin në bashkëpunim me klubin letrar të qytetit tonë “Gjon Nikollë Kazazi” dhe kështu që nga Mitingu i katërt e deri tani këtë veprimtari e organizojnë Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës dhe klubi letrar i qytetit “Gjon Nikollë Kazazi” të Gjakovës.

A mendoni se poezia ndikon në rrjedhat e një komuniteti, e një etniteti, të një hapësire dhe të një populli. Sa mundet të ndikojë poezia në rrethana të caktuara shtrëngesash, për mbijetesë apo për qëndresë të një populli dhe veçanërisht popullit shqiptar në Kosovë…?

Poezia është një natyrë e mbyllur, ajo është një mendim figurativ, një mendim i bashkuar me ndjenjën, i unifikuar me një ndjenjë, prandaj si e këtillë ajo nuk është shumë e përshtatshme, për të ndryshuar rrjedhat shoqërore dhe nuk e ka atë forcë, madje as letërsia në tërësi nuk mund ta ketë atë forcë, por ajo më tepër ndikon tek elita intelektuale e një populli, tek ata të cilët hollësisht dhe në mënyrë pasionante merren me letërsi dhe me bukurinë e fjalës artistike.
Domethënë ajo është për një rreth më të ngritur shoqëror dhe kjo mjafton kur poezia ndikon tek elita intelektuale e një populli, ndikon tek ata njerëz të cilët kanë shumë detyra të rëndësishme për zhvillimin shoqëror, ekonomik, politik në shoqërinë njerëzore.

Le të flasim rreth krijimtarisë tuaj. Kur e keni botuar librin e parë? A ju ka sjellë më tepër gëzime apo ju ka sjellë edhe shqetësime poezia?

Si duket unë kam ardhur në këtë botë me një prirje natyrore për të kënduar dhe për të shkruar dhe në kontakt me poezinë popullore në vendlindjen time, në Junik e kam parë se jam për poezinë, jam për këngën dhe pikërisht poezia popullore më ka zbuluar si njeri, si ndjeshmëri që të merrem me letërsi, poezi.

Kur e botuat poezinë e parë, librin e parë?

Poezinë e parë e kam botuar në Nr.2 të “Jetës së Re“ të vitit 1959. Kurse librin e parë pak më vonë, në vitin 1961. Libri i parë i imi titullohet “Në krahë të shkrepave“. Aty i pata grumbulluar vjershat që i pata shkruar herë pas here dhe e krijova në tërësi. Kështuqë ai libër më futi në radhën e poetëve të Kosovës.

Sa vjeç ishit kur botuat përmbledhjen e parë poetike “Në krahë të shkrepave“?

Në të vërtetë unë isha i vonuar si dhe të gjithë poetët kosovarë pasi që të gjithë ia kemi filluar prej zeros në letërsi. Nuk kemi pasur në familjet tona për shembull traditë shkrimi, kemi pasur vetëm këngë popullore, jemi rritur me to, shumica e popullatës sonë ka qenë analfabete, kështuqë kemi qenë paksa të vonuar, derisa kemi rënë në kontakt me librat e mirë të letërsisë shqiptare dhe me librat e mirë sidomos të letërsisë botërore.
Prandaj edhe unë u vonova edhe për arsye se në shkollë të mesme nuk kishim çfarë të lexonim, përveçse biografive të shkrimtarëve, sepse profesorët tanë as që mund të na shpjegonin për shembull, veprat e rëndësishme të Rilindasve Kombëtarë. Kështuqë vetëm kur shkuam në studime, për shembull unë për veten time, kur shkova me studime në Beograd, aty si me thënë pata mundësi të zgjedh librat që doja t`i lexoja.
Aty unë u njoha me disa prej majave të letërsisë botërore. Ishte koha që po formoheshim edhe pse pak më vonë se të tjerët.

A keni pasur një model shkrimtari shqiptar a të huaj?

Modeli im ishte si të them, ideor. Ajo që më ka bërë të shkruaj ishte përpjekja për të ndryshuar diçka, për vete dhe për popullin tim, të shkruaj diçka e ajo diçka t`i ndihmojë popullit tim e sidomos t`i nmihmojë për të dalë nga dhuna, nga shtypja ekonomike, nacionale.
Kjo ishte një shprehje, një dëshira ime e brendshme që më dilte jashtë, që më preokuponte kur merrja lapsin për të shkruar, për ta realizuar këtë ide. Kjo ide duket “shihet“ nëpër vjershat e mia, por jo kështu si po e them me këmbëngulësi, sepse ajo është figurë. Në ato kohëra nuk kemi mundur të jemi aq të qartë, por i kemi shprehur e mbuluar mendimet tona përmes metaforave, simboleve, metonimive etj, që t‘i shmangeshim në njëfarë mënyre censurës sllavo-komuniste. Megjithatë e kemi thënë atë çka donim të thoshim, për arsye se censura nuk ka pasur jo vetëm mjete për ta analizuar sidomos gjuhën figurative të metaforave.
Ah, përsa i përket modelit të shkrimtarëve unë jam befasuar kur kam lexuar disa prej poetëve botërorë dhe ata janë: Garsia Lorka, Rabindranat Tagora, Tomas Eliot, pastaj Rembo, Verlen, Edgar Allan Poe, mandej Bodler, Pra, më shumë poetë francezë sesa të tjerë. Garsia Lorka është ai poeti që për mua ishte, poet i vërtetë, poezia e të cilit përbëhej prej tradicionales plus avanguardës, që mua më përshtatej si mënyrë ajo formë, domethënë ishte një sintezë. Pra, edhe mua më shkonte për shtat kjo lloj poezie, kështuqë isha më i plotë në këtë konceptim.

Kur keni pasur mundësinë të lexoni letërsinë që shkruhej në Tiranë?

Eh, po! Gjatë shkollimit të mesëm nuk kemi pasur ndonjë mundësi, përveçse siç thashë, biografive të shkrimtarëve, veprat e rilindasve dhe të tjerëve nuk i kemi pasur, e sidomos nuk kemi guxuar të përmednim as emrin e Fishtës për shembull.
Kemi ditur për Naimin, për jetën e tij, për Çajupin, Mjedën, Nolin, për biografitë e tyre, por jo për vlerat artistike të veprave të tyre, sepse profesorët nuk na i shpjegonin nga frika se mos po i konsideronin si nacionalistë.
Kur kam shkuar unë në Beograd në grupin e gjuhës dhe të letërsisë shqipe, në grupin e albanologjisë, aty kam gjetur disa libra që ishin botuar në Shqipëri.
Pas vitit 1962 deri në vitin 1970, aty-këtu jemi njohur me letërsinë bashkëkohore që krijohej në Shqipër. Por jo krejt, vetëm me disa emra. Kështuqë viteve të 70-ta e tutje, kur Kosova fitoi njëfarë autonomie, atëherë e kishim më të lehtë. Unë u njoha me shkrimet e Kadaresë, Agollit, Arapit, me dramat e Kolë Jakovës si “Halili dhe Hajria“, “Toka jonë“, romanet e Jakov Xoxës si “Lumi i vdekur“ etj.
Kemi qenë shumë të lumtur që jemi njohur me këtë letërsi dhe prej atëherë kemi filluar të mësojmë prej njëri-tjetrit në formë, përmbajtje, ide, në kompozicion. Bisedonim, pra, nëpërmjet librave. Pra, ishim të lumtur që filluam të rinjiheshim, këtë e kishim ëndërruar jo vetëm ne por edhe prindërit tanë.

Do të doja të qëndroja pak tek Lufta. A e rrezikon shkrimtarin vepra e tij…?

Shkrimtarin nuk e rrezikon vetëm Lufta, por ndonjëherë edhe jeta e përditshme edhe paqja kur është e paqëndrueshme. Pra, edhe marrëdhëniet e ndryshme shoqërore të cilat çalojnë për nga humanizmi e rrezikojnë, kur shkrimtari bëhet kritiku kryesor i të metave të popullit të vetë nëpërmjet krijimtarisë së tij letrare, e sidomos në Luftë.
Por edhe në Luftë gjithashtu shkrimtari është kundër dhunës, shkrimtari është që të ketë sa më shumë liri, që liria të jetë e pakufishme. Shkrimtari është njeri i etikës, po nuk pati etikë ai nuk është shkrimtar. Prandaj shkrimtari në një mënyrë edhe atëherë kur thuhet se është krejt subjektiv në të vërtetë bëhet objektiv.
Prandaj shkrimtari për vetë faktin se e çan rrugën drejt humanizmit dhe kritikon gjithçka që përbalt natyrën njerëzore dhe të drejtat individuale dhe kolektive të popullit, ai bëhet luftëtar kundër dhunës, kundër gjithçkaje që e pengon progresin e një populli gjatë historisë edhe atëherë kur ai mendon se nuk është i këtillë vepra e tij s`ka nga të shkojë, se shkrimtari në embrion e ka dëshirën që për vete të ketë sa më shumë liri shprehjeje, por edhe për të tjerët të ketë liri.
Në kohën e luftës vepra e shkrimtarit në qoftë se lidhet drejtpërsëdrejti me luftën, e nëqoftëse ajo luftë është ashtu, sikurse ishte lufta kundër nesh, atëherë shkrimtari është i rrezikuar.

Thuhet se shkrimtari është një opozitar i përjetshëm?

Shkrimtari është opozitar i përjetshëm dhe nuk është vetëm kundra Luftës, por është edhe kundër strukturave antipopullore të paqes, kundër diktaturave të ndryshme të botës, kundër gjithçkaje që pengon edhe e ndalon zhvillimin shpirtëror të popullit në përgjithësi. Pra, shkrimtari është etikë, shkrimtari është dritë e shpirtit të njerëzimit. Nuk mund të jetë ndryshe ai dhe se është i tillë ai është shkrimtar.

Themi se urat e komunikimit ndër veti, i kemi ndërtuar. A i kemi bërë rrugët si dhe sa duhet për të lëvizur lirshëm drejt njëri-tjetrit?

Po! Ne me fjalë i kemi krijuar urat, por ura të vërteta ende s´kemi. Nuk kemi se prej natyre, ne shqiptarët jemi pak të çuditshëm. Atëherë kur mendohet se s´ka ura atëherë fillojmë të dënesim e të çojmë pluhur se gjoja na mungojnë urat. Atëherë kur ekzistojnë mundësitë e urave dhe i kemi urat, atëherë ne fillojmë të çoroditemi me këto ura dhe jo vetëm që çoroditemi, por edhe fillojmë të fajësojmë njëri-tjetrin për këto ura, që u krijuan dhe pse u krijuan.
Ndërgjegjja e këtij brezi të tanishëm ende nuk është në nivelin e duhur. Këto ura janë shpëtimi ynë për një të ardhme që do të na gjente gati për ndonjë hap tjetër të rëndësishëm, historikisht të domosdoshëm. Pas Pavarësisë Kosova do të pësonte një hap tjetër madhështor për të cilin ëndërruan edhe Rilindasit tanë.

Sa e gjatë do të jetë kjo rrugë dhe sa e afërt koha e realizimit të Pavarësisë së Kosovës…?

E kaluara është vështirë që të kthehet më në Kosovë. Bashkimi me Serbinë është i pamundur. Tjetër rrugë nuk ka, përveç Pavarësisë së Kosovës. Sepse këtë Pavarësi ne e kemi paguar me gjakun tonë. Kosova është plot varre kolektive e individuale. Serbia është plot varre kolektive të shqiptarëve. Serbia e ka humbur të drejtën morale që t´u kërkojë kosovarëve të kthehen përsëri nën sundiumin e shtetit të tyre. Pra, them se Pavarësia do të vijë, atë ne e meritojmë. Ne mbrapa më nuk kthehemi!
Por, edhe pak jam i pezmatuar. Ka kontradita mes kreut politik kosovar. Kontraditat janë të arsyeshme për shembull pozitë-opozitë. Mirëpo, jemi në kohën kur duhet të jemi shumë të bashkuar rreth mendimit qendror për të krijuar shtetin tonë e pasi ta krijojmë, atëherë të përlahemi me njëri-tjetrin, nëqoftëse dikush prej nesh gabon.
Por tani, tani duhet të jemi të fortë të gjithë, t´i plotësojmë standartet dhe t´ia përcjellim mesazhin e duhur Evropës dhe Bashkësisë Ndërkombëtare, se ne jemi të vendosur.

Dhe së fundmi përsëri për letërsinë, apo diçka tjetër do t´ju përcjellë poeti Din Mehmeti lexuesve shqiptarë kudo që ata gjenden…?

Duke patur parasysh pozitën në të cilën gjendemi tani, dëshira ime fundamentale do të ishte kjo që të gjinden ura të vërteta bashkëpunimi të ndërdsjellta mes Kosovës e Shqipërisë. Dhe këto ura duhet të jenë të forta, që do t´i bëjnë njerëzit e të dy anëve, idealistët, dhe këto ura duhet të jenë të qëndrueshme, në mënyrë që mos të kacafytemi mes veti për gjëra të cilat vetëm mund të na sjellin dëme, mund të na krijojnë ndasi…!
Ne kemi nevojë për këto ura, që pas Pavarësisë ta bëjmë dhe një hap tjetër, dhe jo të krijojmë antiura mendimesh që na ndajnë e na përçajnë. Unë mendoj se është nevojë historike që ta shfrytëzojmë këtë kohë, që të mësojmë prej njëri-tjetrit, ta dendësojmë veprimtarinë tonë, të njihemi mes veti dhe ta bëjmë atë hap të ëndërruar që prej Rilindasve tanë e deri tani, që Kosova të jetë në gjirin e popullit që i takon…!

Ju falënderoj shumë që më dhatë këtë kënaqësi. Në emër të lexuesve ju uroj krijimtari të mbarë, jetë të gjatë dhe të gëzueshme, Din Mehmeti!

Ju faleminderit shumë juve dhe lexuesve tanë!

Gjakovë, 20 Maj 2005