(vijim)

VOAL – Të vimë tani edhe një herë te gazetaria sportive.
– Ndërkohë në vitin 1970 u ktheva në TVSH, ku, ashtu siç kisha krijuar më 1959 “Rubrikën sportive” në Radio, krijova dhe atje një rubrikë të tillë. Natyrisht, nisa të komentoja dhe ndeshje futbolli në televizion, duke u përpjekur të krijoja një stil dhe gjuhë më të pasur, sportive, hera-herës edhe me figura letrare dhe me terma të rinj, mbështetur në përvojën e komentatorëve sportivë, kryesisht sovjetikë dhe italiaë, dhe Anton Mazrekut, prirje për të cilën u kritikova, jo vetëm nga drejtori dogmatik, Thanas Nano, por edhe nga lart.

VOAL – Por jo nga Todi Lubonja, i cili zëvendësoi Thanas Nanon…
– Ashtu është. Kjo ndodhi në janar të vitit 1972. Ishte Todi Lubonja që vuri në jetë propozimin tim që në kohën e Thanas Nanos, i cili e hodhi poshtë si pedant dhe konservator që ishte dhe mbeti, që TVSH-ja të transmetonte ndeshje ndërkombëtare futbolli, të marra “piraterisht” nga RAI dhe televizionet jugosllave, ndërsa unë me kufje do t’i komentoja nga studioja televizive. Kur më 26 prill të atij viti komentova ndeshjen ndërkombëtare të futbollit Itali-Belgjikë, e cila u transmetua nga TVSH-ja, kishte nga ata teleshikues që besuan se unë ndodhesha në Milano, ku luhej ndeshja, por, kur pas dy orësh komentova ndeshjen e dytë, Angli-RF Gjermane, që luhej në Londër, kuptuan se komentoja nga një studio e televizionit tonë. Kështu këto lloj trasmetimesh u bënë traditë dhe kulmuan me transmetimin Lojërave Olimpike që u zhvilluan në vitin 1972 në Mynih, (RFGJ) dhe për traditë vazhdojnë edhe në
ditët tona.

VOAL – Po krijimtarinë letrare nuk e braktise?
– Kisha krijuar bindjen se se isha më i mirë si gazetar sportiv i penës dhe i mikrofonit radioteleviziv, se sa si shkrimtar , dhe kështu ishte, por, sidoqoftë në atë to vite, (1970-72), botova dy vëllime me tregime, njëri “Zërat e jetës “, kushtur kompozitorëve klasikë dhe tjetri, ”Mbi mjegullat e kohëve”, kushtuar njerëzve të mëdhenj të shkencës botërore, bazuar në përvojën time si gazetar e emisioneve artistike në Radio Tirana. Librat u pëlqyen kryesisht nga të rinjtë dhe fëmijët, por të them të drejtën pa ndonjë nivel të dukshëm artistik, që më lanë të kuptoja se unë mund të isha diku në mesin e shkrimtarëve tanë, por që vështirë të ngrihesha më lart. Ndaj fillova të merresha me grumbullimin e materialeve për të shkruar
një histori të futbollit botëror.

VOAL – Ndërkohë në RTVSH ndodhen përbysje.
– Po. Me nismën e vetë diktatorit Enver Hoxha, në pranverë të vitit 1973 u hoq Todi Lubonja si drejtor liberal dhe vendin e tij e zuri përsëri Thanas Nano, i cilësuar nga Byroja Politike dhe
vetë diktatori si konsevator. Ndonësë theksonte se partia luftonte njëlloj si konservatorizmin, ashtu dhe liberalizmin, me rikthimin e Thanasit në RTVSH, Enver Hoxha dëshmoi hapur të kundërtën, kur me riardhjen e Nanos ky institucion theksoi: “RTVSH nuk do të ketë ngritje profesionale, por pro$kat e Todit , nuk do t’I bëjë”. Si pasojë u hoqën gazetarë me prirje liberale të mbështetur nga Todi Lubonja, ndër ta edhe unë, edhe për gabime të miat, aq më tepër , kur Todi Lubonja në takime me shokë “lart” u kishte thënë se unë isha “kokë e madhe në gazetarinë sportive” dhe Fadil Pa$rami, “gazetar profesionalisht për t’u marrë si shembull”.

VOAL – Atëherë iu ktheve përsëri letërsisë?
– Doemos. Desha të shkruaja një vëllim me tregime për figura të njohura shqiptare, në shekuj, duke u nisur nga Avni Rustemi me aktin e tij historik, vrasjen e Esat pashë Toptanit, në qershor të vitit 1920 në Paris, aq më tepër që kishte dhënë shpirt në Spitalin e Tiranës në duart e xhaxhait tim, Reshat Këlliçi, pas atentatit të një vegle të Ahmet Zogut. Por kur në revistën “Studime Historike”nr.4 1964 lexova punimin e pr. Jusuf Alibali me titull “Avni Rustemi para organeve të hetuesisë franceze”, që ishte në të njejtën kohë platforma e një romani, thellova dhe më tej njohuritë rreth kësaj ngjarjeje të bujshme, me dokumente të tjera që gjeta në Arkivin e Shtetit dhe kështu shkrova romanin “Atentat në Paris”, (1978).

VOAL – Roman që u cilësua nga veprat mira letrare me temë historike të letërsisë shqiptare, e cila u bë edhe më e njohur pasi u përshtat për skenë me titullin “Dy krisma në Paris” nga Teatri “Bylis” i Fierit.
– Më saktësisht me plagjatura të shëmtuara nga autorët, Pëllumb Kulla dhe Sheri Mita, sidomos i pari, që madje vodhi nga romani figurën e gjeneralit Sarraj, figurë që në 120 shfaqje të kësaj drame nuk ekzistonte dhe madje e luajti dhe vetë. Por nuk po zgjatem, sepse për këtë vjedhje skandaloze, të pashembullt në letërsinë shqipe, kam shkruar disa herë në shtypin tonë që nga viti 2000.

VOAL – Libri “Historia e futbollit” u botua në fillim të viteve 80-të dhe me sukses të madh.
– Për një arsye të thjeshtë. Ishte libri i parë që botohej për fubollin, një sport aq popullor edhe në Shqipëri, ku përfshihej dhe një kapitull i gjatë për historinë e futbollit shqiptar, vë$anërisht para Luftës së Dytë Botërore, dhe kamponatet kombëtare të zhvilluara në peridhën (1930-38), të pasqyruara gjerëisht në gazetën “Sporti Shqiptar” të asaj kohe, periudhë e lënë qëllimisht në harresë, sepse historia e kampionatev tona të futbolli duhej të fillonte në vitin 1945, me vendosjen e regjimit komunistk. Kështu, cilido që do ta kishte shkruar këtë libër, do të kishte pasur sukses.

VOAL – Megjithatë, ky sukses u bë dhe më i dukshëm, sepse librin e shkruante një gazetar dhe komentator spotiv radio-televiziv me përvojë të madhe, ve$ të tjerash, shkruar me një stil letrar, sepse ai ishte edhe shkrimtar…
– Falemnderit… Por vetëm pas botimit të romanit “Atentat në Paris”, (1978), kur shokë të mi edhe kritikë më thanë se unë isha tashmë shkrimtari afirmuar, pas vëllimit të parë me tregime “Një ndodhi në stadium”, (1968) dhe librave të tjerë , të shkruar gjatë atyre 10 vjetëve.

VOAL – Megjthatë, rikthimi yt në stadiumet tona për të komentuar ndeshje futbolli në TVSH vonoi.
– Kjo ndodhi në vjeshtë të vitit 1983. Përse ky ngurrim, kur unë kisha botuar tashmë dy libra të mësipërm që, më falni për mungesën e modestisë, kishin bërë jehonë te lexuesit? Si$ më kanë shpjeguar më vonë, ngurrimi vinte drejt e nga shefi i madh i propagandës, nga Ramiz Alia, që, ve$ të tjerash, ishte edhe ndjekës i apasionuar i futbollit, jo vetëm në Radio dhe më pas në Televizion, por edhe në stadiume . Por ai ishte në të njejtën kohë edhe shok fëmijërie dhe lufte i Todi Lubonjës, i cili i kishte folur gjithnjë me shumë etuziazëm për risitë që kisha sjellë unë në komentimet e ndeshjeve sportive ndërkombëtare për të cilat rrëfeva më sipër. Po kështu dhe Fadil Pa$rami. Por kur këta të dy u cilësuan nga Enver Hoxha armiq shumë të rrezikshëm të Partisë në fushën e kulturës dhe artit, nuk u panë me sy të mirë edhe ata të cilët ishin vlerësuar prej tyre, shkrimtarë, artistë….Një ndër ta isha dhe unë, kryesisht në fushën e sportit, për prirjet “moderniste” si kometatorët italiaë. Ja përse kthimi im në ekranin televiziv, u vonua derisa shprehja “Edhe ky ka qenë beniamini i Todi Lubonjës dhe Fadil Pa$ramit”, të harrohej ose të mos përmendej më. Dhe për këtë u deshën plot 9 vjet, (gusht 1974-prill 1983).

VOAL – Megjithatë, ti u shfaqe si drejtuesi “Rubrikës sportive” në TVSH për disa muaj, për t’u zhdukur përsëri?

– Një nga drejtuesit kryesorë të RTVSH-së, para se të filloja ta drejtoja atë në prill të vitit 1986, më tha se drejtuesi i mëparshëm i”Rubrikës sportive”, V.G., ishte i ftohtë dhe jo komunikues, gjë që ishte plotësisht e vërtetë, ndaj edhe me rekomandim nga lart rubrikën do ta drejtoja tashmë unë, të cilën edhe e kisha krijuar në vitin 1970. Dhe kështu u bë. Por vetëm për disa muaj, sepse në shtator të atij viti e pashë veten të zëvendësuar nga një gazetar tjetër. Nuk m’u tha arsyeja, të cilën e mora vesh në vitin 1991 nga Marash Hajati, atëherë presidenti i Bashkimit të Gazetarëve të Shqipërisë: V.G. ishte i ftohtë, por unë me mënyrën si flisja, me shoqërimin e fjalëve edhe me gjeste, u ngjaja… komentatorëve italianë”. Kështu, as njeri dhe as tjetri…

VOAL – U kritikove përsëri për gjuhën figurative në komentet e ndeshjeve të futbollit?
– Po. Përpiqesha gjithnjë që ta pasuroja gjuhën sportive me fjalë të reja,si goditje këndi, rivënie anësore, rivënie fundore, barazpeshë, ose me shprehje figurative si:” X.Y.me këtë “arratisje” nga krahu i majtë u shmanget mbrojtësve kundështarë…”që u bë problem, sepse fjala “arratisje” të kujtonte, sipas atyre “nga lart” arratisjen, që ishte tradhti ndaj atdheut dhe absurtitete të tjera të tilla.

VOAL – Besoj se pas rënies së komunizmit ky qëndrim ndaj teje ndryshoi?
– Me të vetmin ndryshim se u vazhdua nga disa kolegë me shokë, ndër të cilët gjithnjë i paafti V.G. dhe drejtori mediokër i TVSH-së, A.G., që bëri $’është e mundur që libri im “Historia e Radio-Televizionit, (1930-1990) të mos botohej, dhe kur u botua, për “gabime ideore”, sepse në libër kritikohej ish -drejtori dogmatik Thanas Nano, babai i kryeministrit të atëhershëm, të mos promovohej më mjediset e këtij institucioni. Dhe kjo ndodhte në Shqipërinë pluraliste, (!?).

VOA – Përse nuk t’u akordua nga këshilli shkencor i IKF “Vojo Kushi” titulli doktor i shkencave për librin “Nga 2-3-5- në 4-4-2”, (Vështrim historik mbi evoluimin e sistemeve taktike të futbollit shqiptar)?
– Histori e gjatë dhe e neveritshme. Në fillim specialitë të futbollit, kolegë të mi më të mëdhenj me moshë ose sa unë, për arsye qesharake, (sepse unë nuk isha diplomuar në IKF “Vojo Kushi”, nuk deshën ta botonin, (1987). Por kur erdhi puna që në vitin 1995 me këtë vepër të botuar të merrja gradën e mësipërme shkencore, në mënyrën më të paturpshme ia arritën qëllimit duke futur në komisionin përkatës specialistë që nuk ishin në fushën e futbollit,(?!)

(vijon)