Për izolimin e një sëmundjeje apo mbajtjen nën kontroll të saj nuk është i rëndësishëm vetëm diagnostikimi në fazat e hershme, por edhe mjekimi korrekt. Një recetë jo e duhur mund të bëjë efektin e kundërt, duke nxitur avancimin e sëmundjes.
Artriti reumatoid nuk prek vetëm kyçet, por edhe organet e tjera, si sytë, zemrën, veshkat dhe mushkërinë. Sipas mjekut reumatolog, Ervin Rrapushi, komplikacionet e sëmundjes shfaqen në dy plane, së pari, në nivel të dëmtimit të kyçeve deri në shkatërrimin e deformimin e tyre dhe humbjes së funksionit. Këtu përfshihet edhe dëmtimi i shtyllës kurrizore, e cila mund ta çojë pacientin në invalidizim. Së dyti, duke sjellë dëmtim të organeve.
Mjeku reumatolog, Ervin Rrapushi
“Prekja e organeve është e vonë dhe tregon për një artrit të pakontrolluar mirë nga mjekimi. Organet që preken më shumë janë lëkura, syri, mushkëria dhe zemra, pasi preken të tria shtresat e saj. Artriti konsiderohet si faktor risku për infarktin e miokardit. Po ashtu preket veshka dhe së fundmi shoqërohet edhe me osteoporozë. Kjo e fundit rezultat i vetë aktivitetit të sëmundjes, por edhe e medikamenteve të përdorura për trajtimin e tij”, pohon doktori.
Në intervistën dhënë për gazetën, Rrapushi e vë theksin në mënyrat e reja të trajtimit të sëmundjes. Përveç medikamenteve, ndikim ka edhe mënyra e të ushqyerit. Lidhur me këtë doktori rekomandon që të konsumohen kryesisht ushqime që përmbajnë sasi të mëdha të kalciumit dhe vitaminës D, si qumështi dhe produktet e tij, peshk, portokaj, bajame, luleshtrydhe, sallatat jeshile dhe brokoli.
“Në të vërtetë, ushqimi nuk ka një efekt të drejtpërdrejtë mbi dhimbjen e kyçeve, por duke qenë se pacientët me artrit përdorin preparate të grupit të kortizonikëve, pacientëve u këshillohet një dietë pa kripë dhe pa brumëra. Te pacientët me artrit rekomandohet një dietë kryesisht vegjetariane, nuk rekomandohet përdorimi i tepërt i produkteve me përmbajtje të lartë karbohidratesh”, pohon më tej mjeku reumatolog.
Çfarë është artriti reumatoid?
Artriti reumatoid është një sëmundje inflamatore autoimune, që do të thotë se sistemi imun i organizmit lufton indet e veta në rastin e artritit reumatoid, kyçet dhe organet e tjera të trupit. Ai paraqitet me periudha acarimi dhe përmirësimi. Ai është forma më e shpeshtë e artriteve inflamatore, i cili prek 0.5%-1% të popullatës në të gjithë botën. E përllogaritur, rreth 3 milionë njerëz në USA dhe 11 milionë pacientë në Europë vuajnë me artrit reumatoid dhe 75% të këtyre pacientëve janë femra. Këto shifra tregojnë se artriti mbart një ngarkesë të madhe sociale, por edhe ekonomike.
Nëse mund të ndalemi te shkaktarët, çfarë do të veçojmë?
Nuk ka një shkaktar sinjifikant të identifikueshëm. Mendohet se personat që kanë një predispozitë familjare, pra që kanë një familjar të rrethit të parë dhe të dytë me artrit, janë më të predispozuar për të bërë artrit. Por vetëm gjenetika nuk mjafton, duhen edhe disa faktorë të tjerë të ambientit (viruset, bakteret, myket, përdorimi i duhanit etj.), të cilët ndikojnë duke e thyer këtë kod gjenetik dhe duke i dhënë pikënisjen sëmundjes. Shpeshtë- sia më tepër te femrat tregon se edhe efekti hormonal (estrogeni) ka rolin e vet në shkaktimin e artritit. Ndërkaq vetë etniciteti (pozita gjeografike) luan një rol të rëndësishëm, kjo e lidhur jo vetëm me efektin gjenetik, por edhe atë ambiental.
Cilat janë shenjat klinike të sëmundjes?
Artriti reumatoid karakterizohet nga prekja e kyçeve të vogla të duarve dhe këmbëve në mënyrë simetrike, por edhe kyçet e mëdha mund të preken, gjithsesi në mënyrë simetrike. Ajo që i jep karakteristikë inflamimit të kyçeve është ngurtësimi mëngjesor i lëvizjeve të këtyre kyçeve, i cili zgjat nga 30 deri në 45 minuta. Por fillimi dhe paraqitja e sëmundjes varet shumë edhe nga mosha e pacientit. Në moshat më të reja artriti reumatoid fillon me temperaturë të lartë, me dhimbje të kyçeve apo me prekje të kyçeve të kolonës vertebrale (art sacro iliake), ndërsa në moshat më të mëdha fillon me temperaturë të lartë, eritema në lëkurë dhe prekje të organeve pa evidencë të mirëfilltë të prekjes së kyçeve. Njihen forma të fillimit të artritit reumatoid me prekje të kyçeve të mëdha në mënyrë të njëanshme, por me kalimin e kohës klinika kompletohet edhe me prekje të kyçeve të tjera, duke i dhënë formë kësaj sëmundjeje.
Në rastet më të zakonshme, mënyra e fillimit është ajo e dhimbjeve të kyçeve të vogla shoqëruar me ndjesinë e lodhjes, pafuqisë, dhimbje të muskujve dhe temperaturë të lehtë. Artriti reumatoid gjatë ecurisë së tij shoqërohet edhe me prekje të kolonës vertebrale, gjë e cila shoqërohet me dëmtime shumë serioze deri në paraliza. Prekja e organeve është e vonë dhe tregon për një sëmundje të pakontrolluar mirë nga mjekimi, zakonisht prekja organore vjen pas prekjes së kyçeve, shumë rrallë artriti mund të manifestohet me prekje të organeve dhe më pas të fillojë prekja e kyçeve, por zakonisht në këto raste dhimbja ka qenë e nënvlerësuar nga pacienti. Organet që preken më shumë janë lëkura (eritema, vaskulite, nyje reumatoide, strije), syri (scleritë, episcleritë, uveite), mushkëria (pneumonitë, pleuriti, fibroza), zemra pasi preken të tria shtresat e saj (perikardit, miokardit, endokardit), artriti konsiderohet si faktor risku për infarktin e miokardit. Po ashtu preket veshka dhe së fundmi shoqërohet edhe me osteoporozë. Kjo e fundit rezultat i vetë aktivitetit të sëmundjes, por edhe e medikamenteve të përdorura për trajtimin e tij.
Moshat më të rriskuara mbeten ato në kufirin nga 30 deri në 50 vjeç? Pse kjo predispozitë?
Kjo predispozitë lidhet me shumë faktorë, por më të rëndësishmit që mund të përmenden është stabilizimi i përgjigjes imune (që do të thotë se organizmi ka një përgjigje imunitare efikase për të luftuar veten e vet), pacienti bëhet më tepër vulnerabël ndaj ekspozimit të faktorëve ambientalë në këto mosha, si dhe është periudha kohore ku kemi edhe një efekt hormonal më të fuqishëm, gjë që shpjegon pse artriti është më i shpeshtë te femrat. Por çdo moshë tjetër përtej këtyre kufijve mund të preket. Më lart folëm që edhe etniciteti luan një rol shumë të rëndësishëm për moshën e fillimit të sëmundjes, e diktuar kjo pozitë gjeografike për kushtet sociale ekonomike të vendit.
Cilat janë mënyrat e reja të trajtimit të artritit?
Baza e mjekimi të artritit reumatoid janë ato preparate që quhen modifikuesit e sëmundjes (plaquenili, salazopirina, methotrexate etj.), që zgjidhen në bazë të stadit të sëmundjes, por medikamenti që është cilësuar si preparati që e mjekon këtë sëmundje është methotrexate, i cili zakonisht merret një herë në javë, në varë- si se si e gjykon mjeku reumatolog. Preparatet e reja biologjike përdoren në rastet kur methotrexati apo modifikuesit e tjerë të sëmundjes të vetëm nuk arrijnë ta kontrollojnë sëmundjen apo pacienti paraqet efekte anësore, ose intolerancë ndaj këtyre preparateve. Barnat biologjike kombinohen në mënyrë të shkëlqyer me modifikuesit e sëmundjes. Ato veprojnë në hallka të ndryshme të sistemit imunitar (duke frenuar qeliza apo molekulat e inflamacionit) dhe ulin përgjigjen inflamatore duke përmirësuar shenjat klinike të sëmundjes. Disa prej tyre janë frenuesit e një molekule inflamatore si TNFá (Etanercept, Adalimumab, Infliximab, Certolizumab, Golimumab), frenuesit e receptorit të IL-1 (Anakinra), frenuesit e IL-6 (molecule inflamatore)(Tocizilumab), frenues të qelizave të limfociteve B (Rutiximab), Leflunomidi, i cili frenon sintezën e ADN-së në qelizat që kanë cikël të shpejtë riprodhimi, siç janë limfocitet apo së fundmi edhe frenuesit e një rruge tjetër të inflamacionit në AR (Tofacitinib), si edhe shumë preparate të tjera biologjike që janë në studim e sipër. Të gjitha këto preparate biologjike kanë bërë një revolucion në trajtimin e artritit reumatoid, duke përmirësuar cilësinë e jetës së këtyre pacientëve dhe duke parandaluar prekjet jashtë artikulare.
Çfarë komplikacionesh mund të shfaqen nëse neglizhohet trajtimi, apo nuk kryhet siç duhet?
Që në përkufizim kemi cilësuar që artriti reumatoid është një sëmundje gjithëpërfshirëse, që nuk prek vetëm kyçet, por edhe organet e tjera. Komplikacionet shfaqen si gjatë ecurisë së sëmundjes, por edhe nga mjekimi jokorrekt, apo në rastet kur mjekimi ka dështuar. Komplikacionet shfaqen në dy plane: në nivel të dëmtimit të kyçeve deri në shkatërrimin dhe deformimin e tyre dhe humbjes së funksionit, dëmtimeve dhe deformimeve në të gjitha pjesët e kolonës vertebrale, si dhe në nivel të dëmtimit të organeve si në lëkurë, sy, zemër, pulmon, veshka etj. Komplikacionet janë efekte në disa raste edhe efekte anësore të trajtimit me preparatet modifikuese të sëmundjes, të cilat rrisin riskun për infeksione, apo në disa raste edhe për sëmundje kancerogjene.
Artriti në jo pak raste e çon pacientin drejt invalidizimit, sikundër pohuat edhe ju më sipër. Kur ndodh kjo dhe si mund të parandalohet?
Invalidizimi është ecuria natyrale e një artriti të pamjekuar, apo i mjekuar jokorrekt. Por invalidizimi ndodh edhe në ato raste kur mjekimi me modifikues të sëmundjes nuk fillohet që në fazat e hershme dhe kjo bën të domosdoshëm diagnostikimin e hershëm të kësaj sëmundjeje. Zgjedhja e preparatit modifikues të sëmundjes në bazë të stadit, moshës së pacientit dhe sëmundjeve të tjera shoqëruese parandalon invalidizimin e tij. Në rastet kur sëmundja, pavarësisht mjekimit bazë, paraqet aktivitet sipas kritereve klinike, radiologjike dhe laboratorike, atëherë pacienti duhet të fillojë trajtimin me barna biologjike për të parandaluar dëmtimet invalidizuese.
Ushqimi që konsumojmë, sa i rëndësishëm është për dhimbjen e kyçeve?
Në të vërtetë ushqimi nuk ka një efekt të drejtpërdrejtë mbi dhimbjen e kyçeve, por duke qenë se pacientët me artrit përdorin preparate të grupit të kortizonik, pacientëve u këshillohet një dietë pa kripë dhe pa brumëra. Te pacientët me artrit rekomandohet një dietë kryesisht vegjetariane, nuk rekomandohet përdorimi i tepërt i produkteve me përmbajtje të lartë karbohidratesh. Rekomandohet marrja e acideve yndyrore me peshë molekulare të madhe si omega 3 dhe omega 6 në dietë (vaji i peshkut), për vetë efektin që ka në metabolizmin e kalciumit, si edhe rolit të tij në stimulimin apo frenimin e molekulave inflamatore që marrin pjesë në artrit. Meqenëse pacientët janë të prirur për të bërë osteoporoze, rekomandohet marrja e ushqimeve që përmbajnë sasi të mëdha të kalciumit dhe vitaminës D, si qumështi dhe produktet e tij, peshku, portokalli, bajame, luleshtrydhe, sallata jeshile, brokoli.
Së fundmi, disa këshilla…
E vetmja këshillë që mund t’u japim pacientëve është që të drejtohen sa më parë te specialisti reumatolog për një diagnostikim më të hershëm, por edhe për të filluar një mjekim sa më efektiv, të drejtohen te mjeku specialist jo vetëm për të monitoruar ecurinë e sëmundjes, por edhe për të vlerësuar efektet anësore të mjekimit.
Pershendetje doktor jam nje paciente 38 vjece qe kam 5 muaj e diagnostikuar me artrit. Ka filluar me nje lodhje te menjehershme dhe pastaj me dhimbje gjunjesh. Me thane per gonartroze dhe me mjekuan per nje muaj me glukozamin me pas bera vizite sepse gjendja po rendohesh. Pas vizitave analizave dhe grafive doktori me njoftoi qe kam artrit. Me dha methatrax ampul 1 ne jave vit D dhe kortizon predinsone 5mg per dhimbjet. Une nuk e fillova methatrax pasi nuk jam e martuar dhe akoma skam femije. Tani kane filluar te me dhembin dhe enjten gishtat e te dy duarve. Duart dhe gjunjet me mpien dhe kam ndjesi sikur me pickojn si alergji ne duar dhe kembe.
Ja sekreti i JETEGJATESISE ….te mbani ison e bashkebiseduesit gjithmone !
Japoni….. 50,000 japoneze jane mbi ose te pakten rreth 100 vjec!
Dhe per 15 vjet do te kete me shume se nje milion njerez ne Japoni.Nuk ka vende te tjera ne bote me rezultate te tilla për sa i përket pritjeve dhe cilësisë së jetës.
Disa do të sugjerojnë se sekreti i jetëgjatësisë së tyre është ngrënia e peshkut të papërpunuar dhe algave të detit.Ka shumë vende në botë, veçanërisht ato që ndodhen në brigjet e ngrohta të oqeanit, ku vendasit hanë ushqim deti dhe jetojnë gjysmë më pak.
Sekreti i jetëgjatësisë qëndron në faktin se japonezët nuk përpiqen kurrë të prishin humorin e bashkëbiseduesit të tyre duke komunikuar me njëri-tjetrin.
Gjinekologu Shkëlqim Balili, i ftuar në “Koha për t’u zgjuar” ka folur në lidhje me problemet me infertilitetin dhe riprodhimin.
Doktori ka sqaruar se infertiliteti është një problem shumë i madh në Shqipëri, për të dyja gjinitë.
Ai evidentoi se janë të shumtë meshkujt të cilët kanë spermatozoidë me aftësi thuajse zero për të fertilizuar vezën, ndërsa sa i përket gjinisë tjetër, doktori theksoi se problemi me gratë janë që e “lënë shtatzëninë për të fundit” duke i dhënë prioritet karrierës dhe duke mos ecur sipas orës biologjike.
“Infertiliteti është një problem shumë i madh në Shqipëri. Kërkon punë intensive nga të gjitha qendrat gjinekologjike sepse kemi çifte që duan shtatzëni dhe nuk arrijnë dot. Ka një lidhje logjike. Une ju thash që kam pritur 35 lindje ishin gratë pas 29-vjeçe. Gratë sot duan të sigurojnë ekonominë dhe karrierën pastaj shtatzëninë e lënë të fundit.
Diku kam thënë vajzat 30 vjeçe i quaj plaka, në fakt e thashë për aftësinë për riprodhim. Nëse një grua është 30 vjeç dhe nuk arrin të mbesë shtatzënë, duhet të konsultohet me një gjinekolog, por kur kjo moshë kalon periudha ulet në 6 muaj. Me kalimin e kohës ulet numri i vezës dhe cilësia e tyre. Riprodhimi mashkullor sot ka prioritet sepse ka rënie. Meshkujt në spermogramë dhe spermokulturë dalin që spermatozoidë me aftësi dhe shpejtësi normale për të fertilizuar janë thuajse zero”, tha ai.
Doktor Balili shtoi edhe se më e mira është që lindjet të bëhen në mënyrë natyrale, ndërsa theksoi se më parë përqindja e lindjeve që kryheshin me Cesarian dikur ishte vetëm 10 përqind, ndërsa sot ka arritur në 60 %.
“Në maternitet më parë kemi pritur 35 lindje në natë dhe kemi bërë 5 operacione në natë dhe kur shkoja në shtëpi thoja kam pasur një natë të bardhë. Në kohën e verës kur kishte shumë nevojë, pothuajse çdo natë nga 30 lindje, dhe natyrisht shkenca nuk kishte arritur këtu ku është sot, kishim një ide shkencore që duhet të ekzistojë edhe sot, që lindjet normalisht të ishin natyrale. Shumë vite më parë isha në Francë, sapo hyra në sallë mjeku më pyeti: Sa e keni përqindjen e operacioneve në Shqipëri, i thashë 10 përqind, dhe më tha është idealja. Sot e kemi 60- përqind”, tha ai.
Doktori ka theksuar që të gjithë çiftet që kërkojnë një shtatzani, duhet të bëjnë një kontroll paraprak, rreth 3 muaj para shtatzënisë.
“Të gjithë çiftet që kërkojnë të ngelin shtatzënë duhet të bëjnë një kontroll paraprak. Ne duhet t’i mësojmë vajzat dhe çiftet kur duhet të kryejnë marrëdhëniet seksuale për të ngelur shtatzënë. Në rastet kur ka infertilitet e pamundësi një konsultë është e domosdoshme. Konsulta duhet bërë 3 muaj para shtatzënisë”, u shpreh ai. bw
Shkencëtarët kanë krijuar një atlas që përshkruan disa nga 37.2 trilionë qelizat e trupit të njeriut. Studiuesit përdorën teknika të avancuara, përfshirë inteligjencën artificiale, për t’iu afruar objektivit për të krijuar një atlas gjithëpërfshirës me të gjitha llojet e qelizave njerëzore, që do të na ndihmojë të kuptojmë më mirë se nga çfarë përbëhet trupi ynë.
Imazhet janë aq të mahnitshme, saqë mund të ngatërrohen me vepra arti.
Por, këto janë qeliza njerëzore – të regjistruara si pjesë e një projekti ambicioz për të hartuar një atlas të të gjitha llojeve të qelizave njerëzore.
Puna kërkimore në kuadrin e iniciativës Atlasi i Qelizave Njerëzore, e publikuar nga revista Nature, përdori të dhëna të avancuara dhe mjete analitike, përfshirë inteligjencën artificiale, për të krijuar një hartë të hershme të detajuar të disa prej 37.2 trilionë qelizave të trupit të njeriut.
“Atlasi i qelizave njerëzore është një hartë e qelizave të indeve dhe organeve tona, dhe teknologjitë kryesore janë gjenomika me një qelizë të vetme dhe gjenomika hapësinore, që janë të integruara në një hartë të vetme, duke përdorur të dhënat shkencore dhe metodat e inteligjencës artificiale. Atlasi është në thelb një hartë me rezolucion të lartë e shtrirjes së plotë molekulare të çdo qelize. Dhe janë këto teknologji që na mundësojnë ta arrijmë këtë rezolucion të lartë”, shpjegon Sarah Teichmann, bashkëthemeluese dhe bashkëdrejtuese e e iniciativës Atlasi i Qelizave Njerëzore.
Zonja Teichmann dhe bashkëpunëtorët e saj u përqendruan në organe të caktuara – tek qelizat në gojë, stomak dhe zorrë, si dhe qelizat që përcaktojnë zhvillimin e kockave.
Studiuesit kanë prodhuar gjithashtu një atlas organoid të trurit që zbulon aspekte të zhvillimit të trurit.
“Ka disa pamje të bukura, përfshirë një që më pëlqen e placentës. Ka gjithashtu për zhvillimin e skeletit dhe gjymtyrëve. Përparimet e tjera të mëdha janë në studimet integrale të sistemeve, si p.sh. sistemi gastrointestinal. Pra, ku ne integrojmë studime të shumta dhe më pas përparojmë drejt një grupi të dhënash më gjithëpërfshirëse”, thotë zonja Teichmann.
Shkencëtarët shpresojnë që atlasi me rezolucion të lartë dhe i disponueshëm për të gjithë – i konsideruar si një variant fillestar – do t’i ndihmojë studiuesit të luftojnë sëmundjet që dëmtojnë qelizat njerëzore.
“Ka rëndësi për sa i përket përfitimit të një botëkuptimi gjithëpërfshirës themelor shkencor, të mënyrës se si funksionojnë trupat tanë. Ka edhe aplikime të gjera biomjekësore, për sa i përket zbulimit të treguesve biologjikë, zbulimit të objektivit të ilaçeve, kategorizimit të pacientëve etj.”, thotë zonja Teichmann.
E themeluar në vitin 2016, Iniciativa “Atlasi i Qelizave Njerëzore”, ka tashmë mbi 3600 anëtarë nga 102 vende.
Shkencëtarët e kësaj iniciative po krijojnë gjithashtu atlase të tjera, që mund t’i ndihmojnë të mësojnë më shumë rreth shkaqeve themelore të sëmundjeve dhe shëndetit në pjesë të veçanta të trupit.
Ekspertët e shëndetit thonë se ecja është një mënyrë e lehtë për të përmirësuar shëndetin fizik dhe mendor, për të forcuar gjendjen fizike dhe për të parandaluar sëmundjet. Doktoresha amerikane Sarah Eby thotë se njerëzit duhet të shtojnë edhe aktivitete të tjera në kuadër të ushtrimeve të tyre fizike, duke përfshirë ushtrime si ngritja e peshave, apo joga për një shëndet të mirë.
Ndërsa ecja nuk është ushtrimi i vetëm që njerëzit duhet të bëjnë, sipas mjekëve ajo është një hap i parë i madh drejt një jete më të shëndetshme.
“Nuk keni nevojë për asnjë pajisje dhe nuk keni nevojë për të paguar për një anëtarësim në palestër. Ecni dhe përfitimet janë të mëdha”, thotë Sarah Eby, eksperte e mjekësisë sportive nga organizata jo qeveritare ‘General Mass Brigham’.
Ecja mund të ndihmojë në përmbushjen e rekomandimit të dhënë nga autoritetet e shëndetit publik, që të rriturit të bëjnë të paktën 2 orë e gjysmë aktivitet fizik, me intensitet të moderuar, çdo javë.
Kjo ndihmon në uljen e rrezikut të sëmundjeve të zemrës, tesionit të lartë të gjakut, demencës, depresionit dhe shumë llojeve të kancerit.
Ecja gjithashtu është një ushtrim i lehtë për trupin, ndërsa forcon zemrën dhe mushkëritë.
“Nga pikëpamja e përfitimeve shëndetësore, 150 minuta aktivitet aerobik çdo javë mund të sjellin një sërë përfitimesh shëndetësore, duke përfshirë uljen e rrezikut të vdekshmërisë nga të gjitha shkaqet, rrezik më të ulët të sëmundjes së arterieve koronare, goditjes në tru, hipertensionit, diabetit, si dhe shumë lloje të kancereve. Ecja ndihmon për uljen e ankthit, depresionit dhe përmirëson gjumin. Mund të zvogëlojë rrezikun e sëmundjes nga Alchajmeri dhe demencat e tjera”, thotë doktoresha Eby.
Megjithatë, ajo shton se ecja nuk është tërësisht e mjaftueshme pasi nuk forcon muskujt.
“Përveç ecjes, ne rekomandojmë dy ditë ushtrime për forcimin e muskujve. Kjo mund të jetë ngritje e peshave apo diçka e ngjashme”, thotë doktoresha Eby.
Kjo është veçanërisht e rëndësishme për shëndetin e kockave të grave në moshë.
Ekspertët rekomandojnë shtimin e aktiviteteve të tilla të paktën dy herë në javë duke shkuar në palestër, si dhe bërja e ushtrimeve që përmirësojnë fleksibilitetin si joga.
Një çështje që përmendet shpesh është nëse është e mjaftueshme bërja e 10 mijë hapave në ditë?
Pothuajse të gjithë kanë dëgjuar për këtë synim, i cili filloi në kuadër të një fushate marketingu të viteve 1960, në Japoni. Ekspertët, megjithatë, theksojnë se ky është vetëm një udhëzim.
“Ne të gjithë kemi dëgjuar për bërjen e 10,000 hapave në ditë. Kjo u nxit nga një fushatë reklamuese në vitet 1960 që mbijetoi në mendjen e njerëzve pavarësisht se nuk është vërtet e bazuar në ndonjë zbulim shkencor”, shpjegon doktoresha Eby.
Vendosja e një objektivi kohor mund të jetë gjithashtu e dobishme. Doktoresha Eby sugjeron 150 minuta në javë, të ndara në 30 minuta ecje në ditë.
“Në këtë mënyrë, kjo është një shëtitje e shpejtë 30 minutëshe, pesë ditë në javë dhe me këtë keni treguar kujdes ndaj vetës”.
Gjatë motit të keq, njerëzit mund të ecin në ambiente të mbyllura si qendrat tregtare apo duke përdorur pajisjet për ecje dhe vrapim në palestër.
Me kalimin e kohes dhe përgatitjen fizike, mund të shpejtohet ritmi i të ecurit, ose duke ecur në rrugë të përpjeta.
Ecja me miqtë, ose me kafshët shtëpiake, si qentë, është një mënyrë tjetër motivimi për të ecur.
Një tjetër mundësi është t’i bashkohesh një klubi. Grupe të tilla gjenden gjithandej Shteteve të Bashkuara që synojnë të ndihmojnë njerëzit të arrijnë qëllimet e tyre të ecjes.
Njerëzit janë të aftë të ndiejnë shumë më tepër lloje të ndryshme emocionesh sesa kemi menduar. Shkencëtarët një kohë të gjatë kanë theksuar që përpos gjashtë llojeve themelore të emocioneve (lumturia, pikëllimi, zemërimi, befasia, frika dhe neveritja) nuk ekzistojmë më lloje të tjera.
Në hulumtimin në të cilin kanë marrë pjesë 800 meshkuj dhe 1.200 gra, të intervistuarve u janë treguar përmbajtjet e videove të njerëzve të cilët kurorëzohen, lindin fëmijë, përshëndetja me dorë dhe vdekja.
Pas vështrimit të rezultateve të reagimeve të tyre, kanë konstatuar që ndjenjat e tyre mund t’i klasifikojnë në 27 kategori. Ato kategori janë: admirimi, adhurimi, admirimi estetik, argëtimi, tërbimi, ankthioziteti, respekti i thellë, habia, monotonia, qetësia, konfuzioni, përbuzja, lakmia, zhgënjimi, familjarizimi, varësia, shqetësimi, frika, faji, llahtaria, interesimi, lumturia, nostalgjia, krenaria, lehtësimi, romantizmi, pikëllimi, kënaqësia, dëshira seksuale, surpriza, simpatia dhe triumfi.
Të anketuarit nga grupi i parë kanë thënë se si ndihen pas çdo shikimi të videos. Grupi i dytë i të intervistuarave ka vlerësuar xhirimet si pozitive dhe negative përkundër atyre mallëngjyese dhe qetësuese në shkallën nga 1 deri në 9. Vlerësimet janë pajtuar me emocionet e lidhura me xhirimet të cilat paraprakisht u janë ndarë. Rezultatet kanë treguar që një xhirim mund të nxisë më shumë emocione të ndryshme dhe është normale të ndihen më shumë sosh në të njëjtën kohë.
Rezultatet e një anketimi nga psikologët amerikanë tregojnë se rrjetet sociale si Facebook, Twitter, Pinterest, Instagram, Snapchat dhe Tumblr i bëjnë njerëzit të ndihen të vetmuar e të izoluar. Përdorimi i përditshëm i rrjeteve sociale për dy orë ose më gjatë i dyfishon shanset për t’u ndjerë të vetmuar ose të izoluar, ndërkaq ekspozimi ndaj imazheve të ndryshme mund të shkaktojë ndjenja të inatit dhe xhelozisë.
Autorët e studimit theksojnë se ajo çfarë shohim në rrjete sociale jo domosdoshmërisht mund të jetë arsyeja se përse ndihemi keq, por mund të jetë një nga faktorët sepse i nxit emocionet që ndiejmë. Sipas teorive të prezantuara në rezultatet e studimit, thuhet se aq më shumë kohë që shpenzojnë njerëzit në rrjete sociale, aq më pak kanë kohë të bashkëveprojnë në jetën reale. sn
Në vitin 1923, një ndër shkrimtarët francezë më të mirë të gjeneratës së tij, Jules Romain, shkroi dramën ‘Knock, ose Triumfi i Mjekësisë’ në të cilën satirizonte mjekësinë moderne. Përmes humorit dhe ironisë ai denonconte medikalizimin e jetës.
Personazhi kryesor i dramës, Doktor Knock, ndërtoi një biznes mjeksor të fuqishëm duke i kthyer gjithë banorët e fshatit ku punonte di mjek, në pacientë duke i terrorizuar me frikën e sëmundjeve.
“Njeriu që ndihet mirë, – thonte Doktor Knock, – në të vërtetë është i sëmurë, por nuk e di”.
Një shekull pas, profesori i bioetikës në Universitetin e Pensilvanisë, Arthur Caplan, shkruan:
“Nëse doni të ngjallni shqetësim në publik dhe keni dollarë për t’i bërë reklamë, ju mund të shndërroni pothuajse çdo gjë në sëmundje”.
NJË ANALOGJI UTOPIKE…
Mjeksia e “mirëmbajtjes”
Sipas ekonomistit shëndetësor amerikan, Dale Tussing, qeniet njerëzore duhet t’i nënshtrohen kontrolleve të mirëmbajtjes së shëndetit, ngjashëm me kontrollin fizik të makinave, pas çdo “x km”, imunizim, pas çdo “y km”, egzaminim për kancer të qafës së mitrës, pas “z” km” testim për kancerin e…e me radhë…
Është utopi të besosh se sëmundjet do të parandalohen në këtë mënyrë. Ka një ndryshimin thelbësor mes makinës dhe organizmit tonë.
Filip Mudgrove një ekonomist me karrierë të gjatë në forcimin e sistemeve globale shëndetësore, fitues i çmimit Nobel në ekonomi 2011, shkruan :
“Shëndeti është një aset i veçantë, që s’mund të shitet, s’mund të dhurohet, s’mund të merren pjesë këmbimi për të. Kur organizmi ndodhet në spital, nuk mund të merret hua një tjetër, si në rastin kur makina juaj është në servis…”
MJEKSIA PARASHIKUESE…
Prej disa dekadash mjekësia parandaluese është pasuruar me një variant të ri, Mjekësinë Parashikuese e cila ka si objekt jo njerëzit e sëmurë por njerëzit e shëndetshëm.
Ajo nuk kontrollon agjentët e identifikueshëm të sëmundjeve, por përpiqet të zbulojë faktorë të mundshëm risku për sëmundje në të ardhmen. Në këtë kuptim mjeksia parashikuese vetëm premton parandalimin e sëmundjeve mbasi me siguri s’mund të parashikojë se sëmundja do të ndodhë ose jo.
Shumë tërheqëse mjeksinë parashikuese e bën premtimi se do të sigurojë zgjatje të konsiderueshme të jetëgjatsisë por dhe një kursim të madh të shpenzimeve shëndetësore !
DY KËNDVËSHTRIME…
Pa dyshim që mjeksia parashikuese synon të na bëjë më të shëndetshëm, por dhe s’duhet të konsiderohet rastësi që është dhe një biznes mjaft fitimprurës.
Skeptikët ngrenë pyetje : pse kur jemi me shëndet të mirë, kur s’kemi asnjë shqetsim duhet të testohemi ?
Parashikuesit përgjigjen : “Jeni normal vetëm se nuk jeni testuar sa duhet. Duke qenë pre e kaq shumë sëmundjeve, sa më shumë të egzaminoheni aq më mirë.”
Skeptikët : mbështetur në statistikë sa më shpesh të kontrollohemi, aq më e mëdhe është dhe mundësia për të zbuluar diçka të gabuar. Testet nuk janë domosdoshmërisht të padëmshme, në një numër jo të pa konsiderueshëm, mund të jenë false duke u bërë shkak për operacione të panevojshme në njerëz të shëndetshëm.
Duhet aplikuar mjeksia parandaluese, pa një indikacion klinik ?
NJË DILEMË…
Doktor M.Durand 65 vjeçar është në dilemë :
“Mendoj se jam me shëndet të mirë. Por a jam vërtetë ?
Flokët më janë zbardhur. Më kanë rënë krejtësisht në disa pjesë. Shikimi më është vështirësuar. Kur sapo ngrihem nga shtrati në mëngjes, lëviz me vështirësi, kam dhimbije të tendineve. S’mbaj mend emra. Mos fshihet diçka në genet e mija ? Nëna ime, ashtu si nëna e saj më parë, është me demencë. Më tej ai vazhdon : “Nuk pi duhan. Pi pak alkool. Lëviz shumë në këmbë, por ushtrime fizike bëj pak. Kam kohë që s’kam matur presionin e gjakut. As yndyrnat. Dyshoj se më është zmadhuar prostata. S’e kam egzaminuar. As antigjenin specifik për prostatën s’e kam matur… Duhet ta vë ujin në zjarr për të zbuluar ndonjë tensionin e lartë të gjakut, apo ndonjë kancer të heshtur i cili mund të jetë gati për të më hequr qafe, apo të vazhdoj pa u shqetsuar…?
DHE NJË PËRGJIGJE
Në vend të mbylljes…
Në best-seller-in e tij “Alkimisti“, shkrmtari i shquar Paulo Koelho, pyetjes pse duhet të interesohemi kaq shumë për të ditur të ardhmen, i përgjigjet :
“Për të bërë disa gjëra që t’i paraprinë të keqes, për tu përgatitur për atë që do të ndodhë…
Do ishte mirë nëse parashikimet do të ishin të mira, por nëse do të ishin të këqia, çfarë do të ndodhte ? S’do bënim gjë tjetër veçse do fillonim të vuanim shumë kohë para se vuajtja të ndodhte. Dhe frika nga vuajtja është më e keqe se vetë vuajtja.”
Ja vlen të kërkojmë të dimë të ardhmen e shëndetit tonë ndërkohë që pa-parashikueshmëria e së ardhmes përbën një ngushëllim të madh për racën njerzore ? Mban gjallë shpresën e shumë njerëzve.
Askush me saktësi nuk di çfarë nesër do të ndodhë. Dimë shumë rreth probabilitetit, por probabiliteti është larg të sigurtës.
Nëse do të qëndrojmë gjithmonë në të sotmen do të jemi njerëz më të lumtur…
Truri është pasuria më e vlefshme që kemi dhe kërkon mbrojtje të veçantë. Ja gjashtë “armiqtë” që mund të ndikojnë negativisht në funksionin njohës, gjendjen shpirtërore dhe mirëqenien tuaj:
Sheqeri
Konsumi i tepruar i sheqerit shkakton inflamacion në tru, duke ndikuar në kujtesë dhe rregullimin e humorit.
Aktiviteti i ulët fizik
Mungesa e aktivitetit fizik ndalon qarkullimin e gjakut në tru, duke ulur funksionin njohës dhe rritur nivelet e stresit.
Qëndrimi para ekranit
Kalimi i tepërt i kohës para ekranit mbingarkon trurin, duke rezultuar në lodhje dhe ulje të fokusit. Bëni pushime të rregullta dhe kaloni disa minuta pa teknologji çdo ditë.
Mungesa e socializimit
Lidhjet njerëzore janë thelbësore për shëndetin mendor dhe emocional. Ndërveprimet sociale stimulojnë rrjetet nervore dhe ndihmojnë në përmirësimin e elasticitetit kognitiv.
Dehidratimi
Pirja e pamjaftueshme e ujit ndikon në disponimin dhe përqendrimin tuaj. Duke qenë se truri është rreth 75% ujë, është thelbësore të qëndroni të hidratuar për të funksionuar në mënyrë optimale. Mbani gjithmonë një shishe me ujë pranë.
Mungesa e gjumit
Gjatë gjumit, truri pastron dhe përpunon informacionin. Mungesa kronike e gjumit ndikon negativisht në kujtesë dhe përshpejton rënien njohëse. Synoni për 7-8 orë gjumë cilësor çdo natë për të rimbushur trurin tuaj.
Duke marrë parasysh këto faktorë, mund të mbani trurin tuaj të shëndetshëm dhe të fortë! sn
Sa e rëndësishme është të mendojmë e të flasim në mënyrë të dobishme për një shëndet të mirë fizik por mbi të gjitha për një mirëqenie psiko-emocionale.
Mendimet, nuk janë vetëm fjalë në mendjen tonë. Mendimet janë ato që gjenerojnë sinjale kimike që përshkruajnë trupin, duke ndikuar në çdo qelizë tonën.
Sipas kësaj logjike, kuptojmë se mendimet negative, mund të shkaktojnë stres dhe sëmundje, ndërsa mendimet pozitive janë ato që na japin mundësinë për një mirëqenie që nuk rrezikohet nga faktorë të jashtëm dhe që kanë ngarkesë emocionale pesimiste.
Disa shembuj mendimesh që kanë një efekt negativ ne trupin tonë:
“ Nuk jam i/e zonja sa duhet..” nxisim prodhimin e adrenalinës në trup duke ndikuar për shumë gjatë një ndjesi ezaurimi mendor dhe lodhje kronike.
“Nuk meritoj të jem i/e lumtur për gabimet që kam bërë”, rrezikojmë të mos e prodhojmë serotoninën (hormonin e lumturisë) dhe nxisim ndjenjën e depresionit dhe të mbyllurit në vetvete.
Një mendim si; “ Unë jam një dështim”, rrit prodhimin e kortisolit ( hormonin e stresit) duke sjellë probleme në tretje dhe dhimbje koke.
Disa shembuj mendimesh që kanë një efekt pozitiv në trupin tonë:
“ Unë mund ta kalojë këtë sfidë”, stimulon prodhimin e dopaminës duke përmirësuar motivimin dhe nivelin e përqëndrimit.
“Ndihem krenare për çka kam arritur”. Ndihmon në rritjen e nivelit të serotoninës e cila na bën të ndihemi të lumtur.
“ Unë marr mësim nga çdo eksperiencë”, bën aktivizimin e korteksit prefrontal, duke përmirësuar aftësinë e marrjes së vendimeve.
“Unë meritoj suksesin dhe të jem i/e lumtur”, bën të mundur prodhimin i endorfinës, e cila përmirëson humorin.
Duhet të jemi të vetëdijshëm se çfarë jemi në gjendje t’i shkaktojmë trupit tonë, përmes mendimeve tona. Le të përpiqemi të gjykojmë dhe të mendojmë në mënyrë të dobishme dhe inkurajuese, pa u zhytur dhe pa u mposhtur nga problematikat e jetës sonë të përditshme por të mësohemi të bashkëjetojmë me to në mënyrë produktive dhe të përballemi me optimizëm edhe atëherë kur jeta na përball me vështirësi. Mos harrojmë se çdo mendim i yni dhe ngarkesa emocionale që i vesh mendimet tona, reflekton plotësisht në çdo qelizë të trupit tonë!
Ndryshoje jetën tënde duke ndryshuar mënyrën tënde të të menduarit! sn
Vendosja e një ose dy thelpinj hudhër nën jastëk ka përfitime të habitshme!
Një ose dy thelpinj hudhre bëjnë një efekt te vecante . Hudhra përdoret në të gjithë botën, por a e dini se përveçse është në gjendje ta përdorni në kuzhinë, është e dobishme edhe në dhomën e gjumit?
Hudhra zakonisht nuk është e dobishme kur bëhet fjalë për “ta ngrene në dhomën e gjumit”, por ky nuk është lloji i veprimit për të cilin po flasim.
Ne kemi mbledhur disa cilesi për hudhrën për ju që me siguri nuk i dini ende.
Dhe ka më shumë! Me ne fund do t’ju zbulojmë se çfarë ndodh nëse e vendosni hudhrën nën jastëk!
Efekt qetësues
Do të flini shumë më mirë me një thelp hudhër nën jastëk! Ne e kuptojmë se kjo tingëllon e çuditshme, por substancat e squfurit në hudhër të kombinuara me aromën kanë një efekt qetësues. Era e hudhrës që vjen nga jastëku do t’ju ndihmojë të bini në gjumë më shpejt e me lehte . Përveç kësaj, do të përmirësojë cilësinë e gjumit tuaj. Me fjalë të tjera: do të flini shume shpejt dhe thellë; cfare te beni tjeter ? Vendosni një ose dy karafil (përfshirë levoren ) nën jastëk. Ju do të flini si një fëmijë! Dhe mos u shqetësoni, të nesërmen në mëngjes, as ju as dhoma juaj e gjumit nuk do të nuhasni erën e hudhrës. Të gjithë do të duan të ulen në vendin tuaj ! Ia vlen të provosh?
Veprimi ne stomak
Hudhra është gjithashtu e shkëlqyeshme për gjëra të tjera. A vuani nga problemet e stomakut, siç është acidi gastrik? Pini një gotë ujë me pak hudhër të freskët. Ka shije të fortë, por do do shihni se do t’ju ndihmojë!
Nga fillimi i vjeshtës njerëzit mund të ballafaqohen me Çrregullim Emocional Sezonal (SAD), me simptoma që përfshijnë ndjenjat e dëshpërimit dhe ankthit.
Por stërvitja e rregullt është parë se zvogëlon rrezikun e zhvillimit të depresionit deri në 30 për qind, sipas Fondacionit të Shëndetit Mendor. Ushtrimi mund të jetë aq i thjeshtë sa një ecje e shkurtër 10-minutëshe.
Gavin Cowper, ekspert i ushtrimeve ka ndarë disa ushtrime të thjeshta 30-minutëshe përgjatë javës për t’ju ndihmuar në lehtësimin e simptomave të depresionit sezonal.
“Shumë njerëz janë të emocionuar për vjeshtën, por derisa ditët shkurtohen dhe netët rriten, ata me Çrregullime Emocionale Sezonale mund të kenë vështirësi në shëndetin e tyre mendor”, pohoi Cowper.
“Fatmirësisht, ushtrimet e thjeshta 30-minutëshe mund të ndihmojnë në zbutjen e simptomave të SAD. Qëndrimi aktiv jo vetëm që përmirëson disponimin tuaj, por gjithashtu rrit vetëvlerësimin tuaj, gjë që mund të ketë një efekt pozitiv në mirëqenien tuaj të përgjithshme”.
Ai ka ndarë disa ushtrime që do t’ju ndihmojnë në këtë aspekt të cilat janë si më poshtë:
Ecja: “Ushtrimi i thjeshtë me ndikim të ulët, si ecja, rrit prodhimin natyral të endorfinës në trup, gjë që ju ndihmon të relaksoheni dhe të përmirësoni disponimin tuaj. Ecja gjithashtu ndihmon në përmirësimin e rrjedhjes së gjakut në tru, duke përmirësuar funksionin njohës dhe duke ju lejuar të mendoni qartë. Për të marrë përfitimet e plota, synoni të ecni 30 minuta çdo ditë. Qëndrimi i qëndrueshëm me këtë ushtrim do të përmirësojë cilësinë e gjumit dhe do të mbështesë humbjen graduale të peshës, duke rritur mirëqenien tuaj të përgjithshme”.
Joga: “Si një nga ushtrimet më relaksuese, joga është zbuluar se redukton hormonet e stresit në trup ndërsa rrit endorfinën për të nxitur relaksimin dhe reduktimin e ankthit. Praktikimi i jogës forcon lidhjet në trurin tuaj, duke përmirësuar funksionin tuaj njohës, si dhe kohën e reagimit dhe mprehtësinë e përgjithshme mendore. Joga e rregullt mund të nxisë vëmendjen. Mundohuni të bëni 30 minuta joga çdo të dytën ditë, veçanërisht pas një dite stresuese duke u fokusuar në poza të buta ose restauruese për të nxitur relaksimin”.
Pilates: “Praktikimi i pilates mund të përmirësojë disponimin tuaj duke nxitur endorfinë dhe serotonin për të promovuar mirëqenien, si dhe për të rritur nivelet e energjisë dhe për të përmirësuar modelet tuaja të gjumit, duke e bërë më të lehtë menaxhimin e përgjegjësive të përditshme. Pilates fokusohet në lëvizjet e kontrolluara dhe frymëmarrjen e thellë, e cila qetëson sistemin nervor, veçanërisht për ata me çrregullim SAD. Për të marrë rezultatet më të mira, përfshini pilates në rutinën tuaj të stërvitjes 2-3 herë në javë për 30 minuta, veçanërisht para gjumit.
Noti: “Noti redukton stresin duke çliruar endorfinë dhe përmirëson qarkullimin e gjakut në tru, gjë që ndihmon në ruajtjen e shëndetit të trurit dhe rritjen e funksionit njohës. Në veçanti, noti në ujë të ftohtë mund të ndihmojë në zbutjen e simptomave të depresionit pasi reagimi i trupit ndaj të ftohtit ju ndihmon të përshtateni dhe menaxhoni stresin. Për rezultatet më të mira, bëni 10 deri në 20 xhiro – që zgjasin rreth 30 minuta – 2 deri në 3 herë në javë”.sn
Nëse njerëzit ndihen të lumtur apo edhe të kënaqur me jetën e tyre, kjo vetëm ndihmon shëndetin mendor, por mund edhe të reduktojë rrezikun e atakut kardiak dhe hemorragjisë cerebrale.
Një studim i fundit, i botuar në Gazetën e Shoqatës Amerikane të Zemrës, tregoi se mirëqenia ul rrezikun e sëmundjeve kardiovaskulare.
“Gjetjet tona mbështesin një qasje ndaj kujdesit shëndetësor, ku rritja e mirëqenies mendore dhe emocionale të një individi konsiderohet si pjesë integrale e parandalimit të sëmundjeve të zemrës dhe hemorragjisë cerebrale,” pohoi autori kryesor i studimit Dr. Wen Sun.
Hulumtimi i drejtuar prej tij analizoi të dhënat e mbi 120 mijë pjesëmarrësve. Rezultatet treguan se personat me nivele më të larta të mirëqenies emocionale kishin një rrezik 44% më të ulët për arterie të bllokuara, 45% më të ulët për hemorragji cerebrale dhe 56% më pak për infarkt.
Studiuesit thonë se njerëzit që ndiheshin më të kënaqur me jetën, niveli i inflamacionit në trup ishte më i vogël. Ata rekomanduan përfshirjen e aktiviteteve fizike dhe menaxhimin e stresit në kujdesin shëndetësor të përditshëm.bw
Mungesa epidemike e ëndrrave është një tregues i disa problemeve shëndetësore të shkaktuara nga mungesa e gjumit.
E gjithë kjo lidhet me fazën REM, e njohur si lëvizja e shpejtë e syve, përgjatë së cilës njeriu ëndërron.
Gjumi i thellë dhe rëndësia e saj
Në këtë fazë, teksa trupi është në proces relaksi dhe qetësie, sytë lëvizin me shpejtësi të madhe.
Në gjumin e thellë truri dhe trupi “marrin veten” nga problemet e ditës dhe bëhen gati për ditën e nesërme, duke u ngarkuar me energji të reja.
Po kështu kjo fazë zë peshë përsa i përket rëndësisë në ëndrrat.
Ëndrrat pengohen nga një sërë faktorësh, siç mund të jetë alkooli.
Alkooli mund t’iu vëjë në gjumë, por ka prirje t’ju dalë pak më shpejt se zakonisht.
Kështu, truri dhe trupi e kapërcejnë fazën REM dhe ëndrrat nuk mund të jenë të pranishme.
Problemet që lindin nga mungesa e gjumit dhe e ëndrrave
Pagjumësia shkakton vështirësi në përqendrim, ankth apo dhe halucinacione.
Mungesa e gjumit mund të shkaktojë disa probleme në shëndet, si për shembull mbipesha, sëmundjet kardiovaskulare dhe humbja e kujtesës.
Ekspertët shprehen se mungesa e ëndrrave dhe gjumit të thellë nxisin reagime inflamatore të ndryshme. Për këtë arsye është e rëndësishme të mos konsumohen substanca të ndryshme përpara fjetjes, siç mund të jetë kafeja, e po kështu mos të ketë ekspozim të tepërt në dritë.
Pershendetje doktor jam nje paciente 38 vjece qe kam 5 muaj e diagnostikuar me artrit. Ka filluar me nje lodhje te menjehershme dhe pastaj me dhimbje gjunjesh. Me thane per gonartroze dhe me mjekuan per nje muaj me glukozamin me pas bera vizite sepse gjendja po rendohesh. Pas vizitave analizave dhe grafive doktori me njoftoi qe kam artrit. Me dha methatrax ampul 1 ne jave vit D dhe kortizon predinsone 5mg per dhimbjet. Une nuk e fillova methatrax pasi nuk jam e martuar dhe akoma skam femije. Tani kane filluar te me dhembin dhe enjten gishtat e te dy duarve. Duart dhe gjunjet me mpien dhe kam ndjesi sikur me pickojn si alergji ne duar dhe kembe.