VOAL

VOAL

Intervista e plotë – Calavera: Kundër çdo kompromisi që dëmton krijimin e një shteti të fortë ligjor në Shqipëri

August 9, 2019

Komentet

“Mundësia e fundit përpara se populistët të fitojnë shumicën”, The Economist: Friedrich Merz, Njeriu që mund të udhëheqë Europën

“Modeli i biznesit i Gjermanisë është zhdukur” paralajmëron Friedrich Merz

Udhëheqësi i mundshëm i Gjermanisë flet për Ukrainën, shpëtimin e ekonomisë dhe mposhtjen e AfD-së, në një intervistë të veçantë për The Economist

I sigurt dhe i qeshur, Friedrich Merz jep një intervistë për The Economist në një resort luksoz golfi në Stromberg, një qytet i vogël në Rheinland të Gjermanisë, ku ai do të bëjë fushatë më vonë gjatë ditës.

Pak javë më parë, kreu konservator i Unionit Demokratik Kristian (CDU) u përfshi në polemika kur u lidh me partinë e skajit të djathtë Alternativa për Gjermaninë (AfD), për të siguruar miratimin për një projektligj që kërkonte kufizimin e emigracionit në Parlament.

Qindra mijë njerëz dolën të protestonin në rrugë. Por kjo duket se nuk i uli shanset e Merz. Ai thotë se çështja e emigracionit dhe ekonomisë janë thelbësore për të mbajtur partinë AfD jashtë pushtetit.

Zoti Merz është i gjatë, i dobët dhe shumë i drejtpërdrejtë, ndryshe nga kancelari i deritanishëm Olaf Scholz, të cilin Merz e rrëzoi nga pushteti. Fushata e tij energjike nuk të jep përshtypjen se është 69 vjeç.

Analistët e shqetësuar vënë në dukje se Europa rrezikon të mbetet pas, ndërsa Kina dhe Amerika po garojnë në industri të reja si Inteligjenca Artificiale.

Merz këmbëngul se Gjermania nuk ka zgjidhje tjetër veçse të ndryshojë. “Modeli i biznesit i këtij vendi është zhdukur”, thotë ai troç. Ai thotë se do të fillojë me një luftë kundër burokracisë.

“Duhet të bëjmë punë serioze për këtë barrë të burokracisë”, thotë ai, duke fajësuar njëkohësisht Brukselin dhe Berlinin. Kur i kërkuam të jepte shembuj, zoti Merz renditi një listë të rregullave problematike të BE-së, duke përfshirë standardet europiane të raportimit, që u prishin punë drejtuesve të bizneseve gjermane.

Së dyti, zoti Merz thotë se do të bëjë shkurtime edhe në sistemin e ndihmave sociale. “Duhet të përqendrojmë shpenzimet tona publike”, thotë ai. “Nuk duhet të paguajmë njerëz që nuk duan të punojnë”.

Për sa i përket energjisë, ai thotë se një tjetër pengesë për industrinë gjermane është reformimi i rrjetit energjetik dhe “se duhen ndërtuar të paktën 50 termocentrale me gaz”.

Merz thotë se tani për tani, vendi nuk do t’i rikthehet gazit rus, por ai është i hapur për nënshkrimin e kontratave afatgjata për gazin natyror të lëngshëm amerikan (që është i kushtueshëm). Do të shqyrtohet ndërtimi i centraleve të reja bërthamore.

Merz gjithashtu dëshiron të ulë taksat dhe të rrisë shpenzimet e mbrojtjes. Kur e pyetëm nëse i dilnin llogaritë për të gjitha këto, ai nuk u tregua konkret, por tha se vendi do të rritej ekonomikisht (Gjermania ka dy vjet në recension) dhe se “ka shumë hapësirë për ndryshime” në buxhetin federal prej 460 miliardë eurosh (474 miliardë dollarë).

Por shumë mendojnë se hendeku midis dëshirës dhe realitetit, duke përfshirë nevojat e mëdha të Gjermanisë për investime publike, do të lindë nevojën për zbutjen e frenës së borxhit, e cila e kufizon deficitin strukturor të qeverisë federale në 0.35% të PBB-së. “Jam i hapur për ta biseduar këtë”, thotë zoti Merz. “Por nuk do të jetë qasja jonë e parë”.

Për anëtarët e partisë CDU/CSU me qëndrime të rrepta fiskale, reformimi i kufirit të borxhit që është e vendosur me Kushtetutë do të ishte një hap tepër i madh.

Por Merz në përgjithësi nuk shihet si një politikan me bindje të skajshme. “Industria gjermane është ende e fortë”, këmbëngul ai. Pavarësisht kthesës proteksioniste të botës dhe rrezikut të tarifave nga Amerika, ai këmbëngul se modeli i eksportit gjerman mund të mbijetojë.

Edhe pse nuk i pëlqen ta përshkruajë si “lidership”, Merz dëshiron të rrisë ndikimin e Gjermanisë në Europë, diçka që Scholz nuk e ka bërë. Forcimi i zërit të Gjermanisë në BE, sipas tij, do të ketë të bëjë me politika të ndryshme, nga qasja ndaj Kinës, deri te mbështetja e ambicies së Emmanuel Macron-it për të forcuar industrinë e mbrojtjes së Europës.

Merz premton të ringjallë “trekëndëshin e Vajmarit” me Francën dhe Poloninë, në fushën e bashkëpunimit ushtarak, si dhe në projektet e përbashkëta të Inteligjencës Artificiale dhe informatikës kuantike.

Ai beson se do të punojë ngushtë edhe me Giorgia Meloni-n, kryeministren e krahut të djathtë të Italisë.

Në thelb, zoti Merz mbështet idenë e krijimit të “qarqeve të përqendruara” në Europë, ku disa shtete integrohen thellë, ndërsa të tjerë japin më pak sovranitet dhe marrin më pak përfitime nga tregu i përbashkët.

“Të jesh plotësisht brenda ose plotësisht jashtë, nuk është përgjigjja e duhur”, thotë ai, duke iu referuar lidhjes së Britanisë me BE-në. Ai beson se duhej të ishin bërë lëshime më të mëdha për lëvizjen e lirë të njerëzve, për të shmangur Brexit.

Për sa i përket Donald Trump, Merz thotë se qasja e drejtpërdrejtë e presidentit amerikan do t’i bëjë “shumë të lehta” përgatitjet për të biseduar me të. “‘Amerika e para’ nënkupton se ai është i përkushtuar të bëjë gjërat më të mira për vendin e tij”.

Brukseli duhet t’u përgjigjet tarifave të Amerikës mbi eksportet e BE-së, siç bëri gjatë mandatit të parë të Trump në vitin 2018, thotë Merz, “dhe përgjigjja duhet të jetë mjaftueshëm e fortë për të kthjelluar mendjet”.

Për sa u përket shpenzimeve të mbrojtjes, duke pasur parasysh se edhe arritja e nivelit prej 2% të PBB-së do të jetë mjaft e ndërlikuar për Gjermaninë sapo të skadojë një fond i posaçëm në vitin 2028, Merz nuk zotohet për shifra më të larta, megjithëse pranon se “duhen rritur” shpenzimet e mbrojtjes në një plan afatgjatë.

Po nëse Amerika këmbëngul që ai të lëvizë më shpejt? “Nuk është detyra ime të bëj të lumtur presidentin Trump”, thotë Merz.

Ndërkohë, thirrjet nga aleatët e BE-së për ndryshime në rregullat fiskale për të rritur shpenzimet e mbrojtjes, apo edhe huamarrjen e përbashkët, shihen me skepticizëm nga Merz.

“Jam shumë skeptik për këtë”, thotë ai. Ndryshimi i traktateve të BE-së është “jashtëzakonisht i ndërlikuar dhe nuk e shoh si mundësi në të ardhmen e parashikueshme”.

Merz mund të vihet në një provë të hershme kur të përballet me kërkesat amerikane që Europa të marrë përsipër garancitë e sigurisë për Ukrainën, në rast se do të kenë sukses bisedimet e paqes të shpallura nga Trump më 12 shkurt.

Në Konferencën e Sigurisë së Mynihut ai u takua me zyrtarë amerikanë, të cilët duan që homologët e tyre europianë të marrin më shumë përgjegjësi, siç është shprehur edhe zëvendëspresidenti amerikan J.D. Vance.

Sekretari i Mbrojtjes i Trump, Peter Hegseth, tha më 12 shkurt se “Amerika nuk do të tolerojë më një marrëdhënie të çekuilibruar që nxit varësinë”.

Zoti Merz, i cili dikur tha se “paqja mund të gjendet në çdo varrezë; vetëm nëse ka liri, do të ketë paqe”, pritet të jetë një kancelar i kujdesshëm.

Dërgimi i trupave paqeruajtëse në Ukrainë “mund të jetë një mundësi”, thotë ai, por “vetëm pas një armëpushimi të besueshëm”. Për sa u përket garancive të sigurisë që kërkon Volodymyr Zelensky, “një vend në luftë nuk është një anëtar i mundshëm i NATO-s”.

Më pas, Merz pranoi se përfundimisht do të dëshironte ta shihte Ukrainën si “një vend në paqe në NATO”, por shton se është shumë herët për të marrë parasysh pranimin e një vendi që nuk ka kontroll të plotë mbi territorin e tij, të paktën derisa Amerika të ketë qartësuar politikën e saj. Megjithatë, Merz i shikon me sy të mirë propozimet amerikane për të përdorur asetet e ngrira ruse për të ndihmuar Ukrainën.

Ngurrimi i zotit Merz është i kuptueshëm. Shpenzimet fiskale dhe vënia e trupave ushtarake në rrezik nuk janë politika të pëlqyera në Gjermani. Megjithatë edhe propozimet e tij, kanë të meta.

Politikat që ai ka kërkuar për kontrollin e kufijve dhe mospranimin e azilkërkuesve bien ndesh me pro-europianizmin e tij të shpallur.

Edhe kontrollet e tanishme të kufijve kanë prishur marrëdhëniet me Poloninë.

Nga ana tjetër, Merz mbështet propozimet e BE-së për të lehtësuar fluksin e kapitalit në tregun e përbashkët, por kundërshton atë që ai e quan blerje “jashtëzakonisht jomiqësore” të bankës gjermane Commerzbank, një nga huadhënësit më të mëdhenj të Gjermanisë, nga banka italiane UniCredit.

Modeli

Duke lënë mënjanë mbrojtjen e kampionëve kombëtarë, Merz ka treguar dëshirën për të injektuar në modelin gjerman, kapitalizmin e rreptë të stilit amerikan.

Ai ka punuar për një dekadë në sektorin privat, si kryetar i krahut gjerman të shoqërisë së menaxhimit të aseteve BlackRock. Njerëzit që e njihnin gjatë asaj kohe kur u bë multimilioner e përshkruajnë si një njeri të zgjuar me aftësi udhëheqëse.

Merz ka treguar elasticitet. Ai u shkëput nga politika në vitet 2000, pasi u mund nga Angela Merkel në një luftë për pushtet në partinë CDU. Por në vitin 2018, kur ajo dha dorëheqjen si udhëheqëse e partisë, Merz tronditi botën politike duke hyrë sërish në ringun politik.

Kandidatura e tij dështoi, po ashtu edhe një e dytë dy vjet më vonë.

Më në fund ai e arriti qëllimin. Megjithatë, ishte zhgënjyese paaftësia e tij për të rritur popullaritetin e partisë. Shumë mendojnë se koalicioni CDU/CSU duhet të jetë 30%, duke pasur parasysh vështirësitë e qeverisë në largim të zotit Scholz. Merz ka vështirësi me votueset femra dhe të rinjtë.

Dhe megjithëse u tregua serioz kur premtoi se nuk do të hynte kurrë në koalicion me AfD-në, më pak se gjysma e votuesve gjermanë e besojnë atë.

Siç theksojnë shpesh kundërshtarët e tij, Merz nuk ka drejtuar kurrë diçka më të madhe se blloku parlamentar i CDU-së. Por provat do të vijnë së shpejti.

Ai duhet të tërheqë ose socialdemokratët, ose të gjelbrit (ose të dyja grupet) në bisedimet e koalicionit, të cilat shpreson t’i përfundojë deri në ditën e Pashkëve (20 prill).

Ekipi i tij po përgatit furishëm një listë veprimesh të hershme për t’i provuar gjermanëve skeptikë se politika ende mund të arrijë gjëra. Në qershor, do të mbahen takimet e G7-ës dhe NATO-s.

Merz e mbyll intervistën me një vizion të zymtë për të ardhmen e Gjermanisë. Ai thotë se në një version ideal, ekonomia dhe emigracioni do të arrijnë të rregullohen duke e mbajtur nivelin e popullaritetit të partisë së skajshme AfD nën 5%, që është pragu i nevojshëm për të hyrë në parlament. Nëse dështon, pritet një e ardhme më e zymtë.

“Kjo mund të jetë një nga mundësitë tona të fundit për të zgjidhur problemet përpara se populistët të fitojnë një shumicë”, paralajmëron Merz. Republika gjermane ka qenë prej kohësh një nga bastionet më të forta të Europës kundër së djathtës së skajshme.

Për disa, veprimet e zotit Merz e kanë dobësuar këtë mur pengues. Ndërsa njeriu që ka të ngjarë të marrë frenat e ekonomisë më të madhe të Europës, mendon se ai vetë është shansi i fundit./Monitor

Berisha për median greke: Pas fitores, përgjegjësit kryesorë, përfshi Ramën, për instalimin e narkodiktaturës do të përballen me ligjin

Marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe Turqisë ‘nuk do të kenë karakterin e marrëdhënieve që kishin Rama dhe Erdogan’, thotë kreu i opozitës shqiptare, Sali Berisha, në një intervistë ekskluzive për enikos.gr.

Në të njëjtën kohë, ai sulmonrolin e Ramës në marrdhëniete acaruara mes Shqipërisëdhe Greqisë duke bërë të qartë se është kundër marrëveshjes me Italinë për emigracionin.

Intervistë me Christos Mazanitis

Shqipëria do të zhvillojë zgjedhjet në 11 maj për të zgjedhur kryeministrin e ri, ku Edi Rama përballet me kritika të forta. Sipas analistëve, këto zgjedhje janë më të diskutueshmet në historinë e re të vendit.

Kreu i opozitës së bashkuar me PD, Sali Berisha, flet ekskluzivisht për enikos.gr dhe shprehet se për marrëdhëniet me Turqinë dhe lidhjet speciale me Erdoganin, “ato nuk do të kenë karakterin e marrëdhënieve që kishin Rama dhe Erdogan”.

Ai e quan kryeministrin shqiptar narkodiktator dhe parashikon që drejtësia të merret me të sapo të zgjidhet, pa përjashtuar dënimin me burg.

Lidhur me pronat e grekëve të Himarës, si dhe të drejtat e minoritetit grek, ai bën të qartë se jo vetëm do t’i mbrojë ata, por do të sigurojë që asnjë qeveri shqiptare të mos mund t’i prekë në të ardhmen.

Ai flet për punësimin e menaxherit të fushatës së Donald Trump në ekipin e tij të fushatës, ndërsa thtë pa i ngrënë fjalët se është kundër marrëveshjes Meloni-Rama për krijimin e një kampi për emigrantët që deportohen nga Italia.

E keni quajtur Ramën narkodiktator. A keni ndërmend ta burgosni kur të vini në pushtet?

Sali Berisha: Dëmi që ka pësuar Shqipëria në vitet e narkodiktaturës është i jashtëzakonshëm. Dhe, unë nuk mund të them se përgjegjësit kryesorë, ndër të cilët është Rama, nuk do përballen me ligjin. Nuk është ndërmendja ime kjo. Por, pasojat e narkodiktaturës qenë të këtilla, saqë shumë vështirë të mendohet se do mund t’i shpëtojnë ligjit ata që vendosën narkodiktaturën në Shqipëri.

Narkodiktatura, thotë Samuel Huntington, është më e keqe se të gjitha diktaturat tjera, se diktatura komuniste, se diktatura naziste, se diktatura teokratike dhe se grushtet-shtetet ushtarake.

Nuk besoj se, nuk mund të mendohet se nuk do të veprojë ligji për ata të cilët kanë vendosur diktaturat.

Rama mban marrëdhënie miqësore me Erdoganin. A do ta mbani këtë miqësi dhe bashkëpunim të ngushtë me Turqinë?

Sali Berisha: Turqia është një aleat, një partner i Shqipërisë. Marrëdhëniet midis Shqipërisë dhe Turqisë nuk mund të jenë kurrë në dëm të një pale të tretë. Përkundrazi, Shqipëria do të ruajë marrëdhënie shumë të mira me fqinjët e vet, me Greqinë, me vende tjera, por natyrisht marrëdhënie me Turqinë do jenë marrëdhënie normale. Nuk mund të them se do të kenë karakterin e atyre marrëdhënieve që pati Rama-Erdogan, sepse nuk jam unë për ato lloj marrëdhëniesh. Jam për marrëdhënie normal, miqësore, dhe kjo është.

Cilat janë hapat e para që do të ndërmerrni për të forcuar lidhjet midis Greqisë dhe Shqipërisë?

Sali Berisha: Mendoj se, lidhjet midis Greqisë dhe Shqipërisë në tërësi kanë zhvillimet e tyre pozitive, por problemet e krijuara këto vite janë probleme të cilat në një farë mënyre i ngadalësuan këto marrëdhënie, por edhe i dëmtuan.

Unë mendoj se, zgjidhja e Marrëveshjes së detit, rikthimi dhe vendosja e kësaj marrëveshje për zgjidhje është një nga objektivat e mia. Nuk mund të imagjinohet në një vend demokratik që t’i merret mandati cilitdo për përkatësinë e tij etnike. Çdo shtetas shqiptar, me Kushtetutë, ka të drejtë dhe do ketë të drejtë të marrë çdo funksion që i besojnë qytetarët shqiptarë me votën e tyre të lirë. Dhe kjo, besoj se është përgjigja më e drejtë ndaj aktit antikushtetues, antidemokratik të marrjes së mandateve, siç ndodhi me rastin Beleri.

Çfarë do të bëni ju me pronat e grekëve në Himarë dhe të drejtat e minoritetit grek në përgjithësi?

Sali Berisha: Të drejtat me pronat e cilitdo qytetar të Himarës dhe të Shqipërisë, parimi së pari, qeveria nuk mund t’i prekë ato. Unë kam qeverisur 8 vite, dhe nuk ka patur asnjë ankesë për marrjen qoftë edhe 1m2 tokë. Asnjë ankesë, sepse ka qenë jashtë çdolloj imagjinate. Akti i parë që do të bëj, do të anuloj ligjin e investimeve strategjike, ligj me të cilin qeveria grabit tokat e cilitdo.

Së dyti, do të bëj gjithçka të pajisen, në njësi kohe sa më të shpejtë, me të gjithë dokumentacionin e rregullt, zotërit e vërtetë të tokave. Qofshin ata grekë, qofshin shqiptarë, rumunë, çfarëdo që të jenë. Qëllimi ndaj pronës është një dhe vetëm një: respekti i të drejtës së pronës dhe pronarit.

Edi Rama ka votuar një ligj, i cili de facto, potencialisht e bën tokën në të gjithë bregun shqiptar të konfiskueshme për motive mafioze.

Ju keni marrë Chris LaCivita menaxherin kryesor të fushatës së Donald Trump në skuadrën tuaj të fushatës. A e keni dhe mbështetjen e Presidentit Trump?

Sali Berisha: Unë nuk mund të them këtë. Kam mbështetje totale dhe të plotë të Chris LaCivita që bashkdrejtoi fushatën më të suksesshme të kohërave. Është kryetar i Komitetit Kombëtar Republikan, por nuk është i kontraktuar në emër të Presidentit Trump.Për shumë arsye, Partia Demokratike e Shqipërisë mbështeti Partinë Republikane Amerikane në zgjedhje, dhe në këtë aspekt ajo është një aleat shumë i çmuar i yni.

Çfarë do të bëni me qeverinë e Maqedonisë së Veriut dhe me pakicën shqiptare në këtë vend fqinj?

Sali Berisha: Ne jemi për marrëdhënie shumë të mira me fqinjët. Probleme nuk është se nuk janë krijuar këto kohë. Mendoj se, ne nuk do të pajtohemi me një regres të të drejtave të shqiptarëve në këtë republikë. Shpresoj që, dialogu, besoj gjithmonë tek dialogu, tek fryma konstruktive. Me dialog është plotësisht e mundshme të zgjidhim çdo problem që kemi.

Sa i takon bashkëpunimit me Italinë për emigracionin dhe për problemin e  emigrantëve, marrëveshjes Rama-Meloni?

Sali Berisha: Ne, kemi qenë kundër kësaj marrëveshjeje. Natyrisht, e sanksionuar nga Gjykata Kushtetuese, ne do respektojmë këtë marrëveshje në afatin e vet 5-vjeçar. sn

Hooper: Kosova duhet ta bindë SHBA-në që të vazhdojë mbështetjen për sovranitetin e saj

Valona Tela

 

Ish-diplomati amerikan, James Hooper, thotë në një intervistë për Radion Evropa e Lirë se gjëja e parë që duhet të bëjë Qeveria e Kosovës, është t’i riparojë marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara.

Pa ndodhur kjo, sipas tij, do të ishte rrezik që SHBA-ja të përfshihej në përpjekjet e Kosovës për të arritur marrëveshje me Serbinë.

“… sepse, shikoni, Shtetet e Bashkuara nuk po i ndihmojnë Ukrainës. Tash kur ato janë përfshirë në [zgjidhjen e atij konflikti], ato janë rreshtuar në anën e autokratit, në anën e Rusisë, e jo në anën e demokracisë së vërtetë”, thotë Hooper.

Shtetet e Bashkuara i kanë tërhequr disa herë vërejtjen Qeverisë së udhëhequr nga Albin Kurti, për shkak të disa veprimeve – që ato i kanë konsideruar si të pakoordinuara – në veriun e Kosovës, të banuar me shumicë serbe.

Me ato lëvizje, zyrtarët amerikanë kanë thënë se Kosova ka vënë në pikëpyetje partneritetin mes dy vendeve.

“Kosova duhet të komunikojë më mirë me Uashingtonin dhe të mos i japë leksione Uashingtonit”, thotë njohësi i zhvillimeve në Ballkan, Hooper.

Sipas tij, “është shumë e rrezikshme për Kosovën kur amerikanët e shohin atë si problem”.

Radio Evropa e Lirë: Zoti Hooper, si e komentoni ndryshimin e politikës amerikane ndaj Ukrainës, nën presidentin Donald Trump?

James Hooper: Mua, personalisht, nuk më pëlqen. Mendoj se kjo e minon NATO-n, ndërsa NATO-ja ka qenë vendimtare për ruajtjen e paqes në Evropë, që nga përfundimi i Luftës së Dytë Botërore, apo që nga fundi i viteve 1940.

Unë kam respekt të madh për Ukrainën. Ukrainasit kanë luftuar shumë, e kanë befasuar botën dhe kanë nevojë për mbështetjen tonë. Ata kanë nevojë për mbështetjen e Amerikës.

NATO-ja nuk ka të bëjë vetëm me tanke, me avionë, me [raketa] Himars e me gjëra si këto. NATO-ja është vërtet besimi në fuqinë e Amerikës, në qëllimin dhe në vendosmërinë e saj. Presidenti Trump e minon këtë kur del në anën e presidentit Putin.

Radio Evropa e Lirë: Çfarë parashikoni të dalë nga kjo?

James Hooper: Unë nuk mendoj se do të ketë zgjidhje të problemit. Problemi është se Rusia e do Ukrainën. Ukraina e ka përvojën e të qenët pjesë e Rusisë, në kuadër të Bashkimit Sovjetik. Dhe, ajo ka qenë një përvojë e tmerrshme për të. Kështu që nuk do të pranojë të bëhet sërish pjesë e Rusisë.

Nuk ka mundësi për ndonjë marrëveshje që do ta bënte Ukrainën pjesë të Rusisë. Mund të marrësh pjesë të Ukrainës dhe t’ia bashkosh Rusisë – gjë të cilën Rusia e do dhe po përpiqet t’i bindë amerikanët ta pranojnë në mënyrë implicite ose eksplicite.

Ajo do të preferonte që amerikanët ta pranonin në mënyrë eksplicite, por nëse ata e pranojnë në mënyrë implicite, si diçka që është për keqardhje, por e nevojshme për paqen, atëherë ky është një plan i mirë B për Putinin – edhe pse ai do të preferonte të kishte marrëveshje formale.

“Kosova t’i riparojë marrëdhëniet me SHBA-në”

Radio Evropa e Lirë: A mund të sinjalizojë e gjithë kjo një ndryshim më të gjerë në politikën e jashtme të SHBA-së, përfshirë edhe qasjen e saj ndaj mosmarrëveshjes Kosovë-Serbi?

James Hooper: Mosmarrëveshja Kosovë-Serbi është tjetër gjë dhe është shumë e rëndësishme që të pyesni për këtë.

Mendoj se është shumë e rrezikshme që Kosova t’i përfshijë Shtetet e Bashkuara në përpjekjet e saj për të arritur marrëveshje me Serbinë, sepse, shikoni, Shtetet e Bashkuara nuk po i ndihmojnë Ukrainës.

Tash kur Shtetet e Bashkuara janë përfshirë në [zgjidhjen e konfliktit në] Ukrainë, ato janë rreshtuar në anën e autokratit, në anën e Rusisë, e jo në anën e demokracisë së vërtetë.

Pra, është shumë vështirë që kosovarët të presin se Shtetet e Bashkuara do t’u vijnë në ndihmë ose do t’i ndihmojnë në të njëjtën mënyrë siç i kanë ndihmuar [mbi] 20 vjet më parë në luftën me Serbinë.

Unë, thjesht, nuk e shoh se kjo mund të ndodhë. Plus, është e rrezikshme për Kosovën që Shtetet e Bashkuara të përfshihen tani, sepse kryeministri [i Kosovës, Albin] Kurti i ka dëmtuar seriozisht marrëdhëniet e Kosovës me SHBA-në. Dhe, derisa kjo marrëdhënie nuk riparohet, përfshirja e SHBA-së nuk do të jetë ndihmesë për Kosovën.

Kështu që, gjëja e parë që duhet të bëjë kryeministri Kurti – nëse do që t’i përfshijë Shtetet e Bashkuara – është t’i riparojë marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara dhe më pas t’i përfshijë ato.

Radio Evropa e Lirë: A mund të ecë Kosova përpara pa shtytjen e SHBA-së?

James Hooper: Po, mendoj se është e mundur. Këtu ka një pyetje strategjike. A mund të sigurojë Kosova marrëveshje më të mirë, duke e negociuar atë vetë, direkt me Serbinë? Apo do të sigurojë marrëveshje më të mirë nëse SHBA-ja është e përfshirë? Kjo është një çështje strategjike, për të cilën duhet të vendosë Kosova.

Unë nuk mendoj se është e mundur që Kosova të arrijë një marrëveshje që i zgjidh të gjitha problemet e saj me Serbinë, pa përfshirjen e Shteteve të Bashkuara. Pajtohem me këtë.

Por, Kosova mund të arrijë qëllime më të vogla – edhe pse shumë të rëndësishme – nëse negocion drejtpërdrejt me Serbinë.

Nëse kryeministri Kurti do të fokusohej në përfundimin e konfrontimit, mendoj se është e mundur që ai të negociojë drejtpërdrejt me Serbinë dhe të ketë sukses në këtë.

“Kosova s’do të jetë prioritet i lartë” i administratës Trump

Radio Evropa e Lirë: A mendoni se administrata e re amerikane do t’i qaset mosmarrëveshjes Kosovë-Serbi? Sa lart do të jetë ajo në prioritetet e saj?

James Hooper: Do të jetë një prioritet i ulët. Sekretari i Shtetit, Marco Rubio, nuk ka përvojë në Ballkan, ndaj nuk mendoj se do të jetë fokusi i tij.

Nëse do të kishte ndonjë krizë, siç ka ndodhur disa muaj më parë, kur është dukur se ekziston rreziku i sulmit të Serbisë përtej kufirit, Shtetet e Bashkuara do të mund të ndërhynin.

E, nëse Shtetet e Bashkuara përfshihen, atëherë do të kishit avantazhin ose rrezikun e një zgjidhjeje të imponuar – një zgjidhjeje të imponuar nga Shtetet e Bashkuara. Unë mendoj se Kosova duhet të mendojë me shumë kujdes për këtë – nëse dëshiron të ketë një zgjidhje të imponuar amerikane.

Por, unë mendoj se Kosova duhet ta shqyrtojë edhe nëse është më mirë për interesat e saj që të negociojë drejtpërdrejt me Serbinë. Unë vetë besoj se do të ishte më mirë që Kosova të negocionte drejtpërdrejt me Serbinë për t’i dhënë fund konfrontimit.

E përsëris, Kosova nuk do të mund ta sigurojë njohjen nga Serbia duke negociuar drejtpërdrejt me të, sepse Serbia nuk do ta njohë Kosovën derisa ajo të pranohet si anëtare e BE-së. Dhe, kjo nuk do të ndodhë shpejt, me aq sa kuptoj BE-në dhe synimet e saj.

Por, ka një sërë gjërash që udhëheqësit e Kosovës mund t’i bëjnë. Gjëja më thelbësore është t’i riparojnë marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara. Rregullojeni atë marrëdhënie përpara çdo gjëje tjetër!

Së dyti, mendoj se ata duhet të zhvillojnë marrëdhënie të mirë, solide me shefen e politikës së jashtme të BE-së, Kaja Kallas. Ajo është nga Estonia. Estonia është një shtet i vogël, i cili ka qenë nën kontrollin e Bashkimit Sovjetik. Pra, e di se si është të jesh i pushtuar nga një fuqi armiqësore. Ndaj, mendoj se Kallas do të jetë dashamirëse, ose së paku do ta kuptojë situatën në Kosovë.

Dhe, së treti, kryeministri Kurti duhet të zhvillojë një marrëdhënie me presidentin [Aleksandar] Vuçiq të Serbisë.

“Të krijohet një kanal direkt komunikimi mes Kosovës e Serbisë”

Radio Evropa e Lirë: Por, a mendoni se Serbia do të pranonte të angazhohej drejtpërdrejt me Kosovën?

James Hooper: Po. Pse nuk do të pajtohej? Mes [ish-presidentit të Kosovës, Hashim] Thaçi dhe presidentit të Serbisë, Vuçiq, ka pasur një marrëdhënie komunikimi dhe ka qenë shumë produktive. Ndoshta disa kosovarë janë kritikë dhe nuk pajtohen me mua, por ajo ka qenë një marrëdhënie produktive. Nuk i ka bërë miq, por i ka bërë të mësojnë se si të merren me njëri-tjetrin dhe si të komunikojnë me njëri-tjetrin.

Tani, unë nuk mendoj se zoti Vuçiq ka ndonjë pëlqim të veçantë apo ndonjë respekt të veçantë për zotin Kurti. Dhe, nuk mendoj se zoti Kurti ka ndonjë respekt të veçantë për zotin Vuçiq. Unë mendoj se ai e sheh Serbinë si armike të përhershme të Kosovës dhe ai dëshiron që populli i Kosovës të pajtohet me këtë dhe shumëkush pajtohet.

Ai, po ashtu, do që bashkësia ndërkombëtare ta mbështesë Kosovën dhe ta mbrojë atë nga armiku i saj – pra ta trajtojë Serbinë si armike. Unë nuk mendoj se komuniteti ndërkombëtar do ta bëjë këtë. Nuk mendoj se është dakord me zotin Kurti për këtë.

Por, unë mendoj se është plotësisht e mundur që Kosova të ketë marrëdhënie me Serbinë, e cila nuk është marrëdhënie miqsh, por fqinjësh. E vetmja mënyrë për ta arritur këtë, sipas mendimit tim, është që udhëheqja e Kosovës të zhvillojë një kanal komunikimi me zotin Vuçiq.

Radio Evropa e Lirë: E thatë disa herë se Qeveria e Kosovës duhet t’i përmirësojë marrëdhëniet e saj me Shtetet e Bashkuara. Si?

James Hooper: Qeveria e Kosovës duhet të komunikojë, duhet të mësojë se si të komunikojë në mënyrë më efektive me Uashingtonin.

Tani për tani, Qeveria amerikane e konsideron kryeministrin Kurti si kokëfortë, të paaftë për të negociuar dhe ngatërrestar. Është shumë e rrezikshme për Kosovën kur amerikanët e shohin atë si problem.

Kosova duhet të ketë një marrëdhënie më të mirë, pra të komunikojë më mirë me Uashingtonin dhe të mos i japë leksione Uashingtonit.

Unë mendoj se amerikanët besojnë se Qeveria e Kosovës po përpiqet të krijojë probleme me Serbinë. Unë e di se Serbia nuk është e pafajshme në këtë situatë dhe se, ndonjëherë, do që të krijojë probleme me Kosovën.

Por, është e rrezikshme që amerikanët të besojnë se Kurti është ngatërrestari kryesor në Ballkan, që dëshiron të krijojë probleme me Serbinë, të cilat mund të kërkojnë ndërhyrjen e Shteteve të Bashkuara dhe NATO-s. Shtetet e Bashkuara nuk duan të ndërhyjnë ushtarakisht në një situatë krize në Kosovë. Dhe, nuk mendoj se Kosova duhet të supozojë se Shtetet e Bashkuara do të ndërhyjnë.

Radio Evropa e Lirë: A mendoni se përkushtimi i Uashingtonit ndaj sovranitetit të Kosovës do të mbetet po aq i fuqishëm sikurse më parë?

James Hooper: Ajo që mund të thuhet për [ish-presidentin amerikan, Joe] Biden, është se ai ka pasur njohuri për Ballkanin. Si senator, ai ka qenë shumë i përfshirë në Ballkan – qoftë me Kosovën, qoftë me Bosnje e Hercegovinën. Dhe, mendoj se mbështetja e tij për sovranitetin e Kosovës ka qenë shumë e fortë. Nuk mund të imagjinoj ndonjë më të fortë.

Unë nuk do të pretendoja se mbështetja e Amerikës për sovranitetin e Kosovës do të vazhdojë. Me siguri se do të vazhdojë, por unë nuk do ta bëja atë supozim. Kosova duhet të punojë më shumë për t’i bindur amerikanët që të përfshihen në mënyrë aktive dhe të angazhohen në mënyrë aktive.

Ky është vërtet mesazhi im, që Kosova nuk duhet të supozojë asgjë rreth Shteteve të Bashkuara, por duhet të punojnë për ta siguruar mbështetjen e tyre.

Radio Evropa e Lirë: Nëse SHBA-ja do të kishte një qasje më transaksionale – siç thonë tani për presidentin Trump – çfarë do të mund t’i kërkonte Kosovës në atë rast? A do të mund të përballet Kosova me presion për të bërë ndonjë koncesion territorial apo politik?

James Hooper: Një marrëveshje transaksionale mund të nënkuptojë që amerikanët presin nga kosovarët të bëjnë lëshime politike. Ndoshta edhe territoriale… por mendoj koncesione politike.

Radio Evropa e Lirë: A keni diçka konkrete në mendje?

James Hooper: Nuk dua të jem i padrejtë ndaj presidentit Trump… Së pari, ai nuk e kupton Ballkanin, nuk është përpjekur kurrë që ta kuptojë dhe nuk pretendon se e kupton. Nuk është një element kryesor i politikës së tij ndaj Evropës. Është përgjegjësi e Qeverisë së Kosovës që ta ndihmojë presidentin Trump që të kuptojë më mirë Ballkanin.

“Strategji e Kosovës duhet të jetë anëtarësimi në NATO”

Radio Evropa e Lirë: Çfarë hapash duhet të ndërmarrë Kosova për të mbrojtur interesat e saj?

James Hooper: Mendoj se Kosova ka nevojë për një marrëdhënie të drejtpërdrejtë me Serbinë, të cilën nuk e ka tani. Nëse nuk mund të llogaritet automatikisht se SHBA-ja dhe NATO-ja do ta mbrojnë

Kosovën në çdo situatë krize, atëherë Kosova duhet të sigurohet që të mos ketë kriza dhe duhet t’i parandalojë ato, sepse çdo përshkallëzim i situatës do të kërcënonte pavarësinë e Kosovës.

Unë mendoj se Kosovës i duhet një strategji, kryeministrit i duhet një strategji. Dhe strategjia duhet të jetë anëtarësimi i Kosovës në NATO. Sigurisht që Kosova dëshiron të jetë në NATO dhe të gjithë e dinë këtë.

Por, nuk mendoj se Kosova e di se si të futet në NATO. Nuk është e lehtë, por kjo është ajo që Kosovës i duhet shumë – të jetë pjesë e NATO-s. Mendoj se është më e rëndësishme për Kosovën që të jetë pjesë e NATO-s sesa e BE-së.

Populli i Kosovës duhet ta shohë si përgjegjësi të kryeministrit Kurti që të negociojë, të gjejë një mënyrë, një rrugë për ta futur Kosovën në NATO. Ky duhet të jetë qëllimi.

Radio Evropa e Lirë: Mendoni se Kosova tani nuk është duke punuar drejt atij qëllimi?

James Hooper: Po, por nuk është efektive. Çdokush e di se Kosova dëshiron të bëhet pjesë e NATO-s, nuk po zbuloj ndonjë të vërtetë të fshehtë, por problemi është se ju nuk mund të hyni në NATO duke i dëmtuar marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara. Sepse, nëse Shtetet e Bashkuara duan që Kosova të jetë në NATO, ajo do të jetë në NATO.

Edhe pse disa nga vendet e NATO-s nuk e duan këtë… nëse amerikanët duan që të ndodhë, do të ndodhë. Ky është realiteti.

Siç e them unë, NATO-ja është besimi në fuqinë, qëllimin dhe vendosmërinë amerikane. Dhe shtetet e tjera anëtare të NATO-s e kuptojnë rolin e rëndësishëm që luajnë Shtetet e Bashkuara – së paku rolin e rëndësishëm që kanë luajtur deri më tani. Në të ardhmen, do të shohim. Por, është përgjegjësi e Qeverisë së Kosovës që të zhvillojë një strategji, për të ecur drejt anëtarësimit në NATO dhe për t’i bindur Shtetet e Bashkuara se është në avantazhin e tyre që Kosova të jetë në NATO.

Radio Evropa e Lirë: Kosova nuk e ka ende qeverinë e re – pas zgjedhjeve të 9 shkurtit – por cilat mendoni se duhet të jenë prioritetet e saj kur të formohet dhe pavarësisht se kush e formon atë?

James Hooper: Anëtarësimi në NATO. Prioritet i dytë duhet të jetë përfundimi i konfrontimit me Serbinë. Përfundimi i këtij konfrontimi e bën Kosovën gjithashtu kandidate më atraktive për anëtarësim në NATO, dhe është një gjë që mund të bëhet. Të dyja këto ndërlidhen – nëse e ke njërën, është më lehtë ta arrish tjetrën.

Arrestimi i Veliajt- Burimi: Rama sot është i kapur në çark, patën një fund pa nder dhe pa lavd

Gazetari Genc Burimi, në intervistën e tij në edicionin e pasdites në SYRI TV, tha se me ngjarjet e ndodhura së fundmi, kanë vënë në vështirësi Ramën.

Sipas tij, Rama sot është i kapur në çark nga drejtësia, ndërsa e cilëson arrestimin e kryebashkiakut Veliaj një fund pa nder dhe pa lavd.

Burimi: Po jetojmë një vetëvrasje kolektive të kësaj mazhorance. Nuk ka tjetër kualifikim të kësaj që po ndodh. Minjtë janë të parët që e lënë anijen kur mbytet. Dhe këta minj janë sot mazhoranca, që po lënë anijen e drejtësisë, që deri dje e mbanin fort, dhe sot po e lëshojnë. Për mendimin tim opozita nuk duhet të bënte komente, të linte thjesht opinionin publik kombëtar dhe ndërkombëtar se si po diskreditohet kjo mazhorancë.

Çfarë fundi pa nder dhe pa lavd. Ata që deri dje jepnin leksione e moral, ata që deri dje thoshin që ne KURRË këtë drejtësi nuk do ta prekim. Sot shkojnë dhe manifestojnë para drejtësisë. Opozita dhe ne gazetarët kemi të drejtë të komentojmë drejtësinë. Por ai që është në pushtet, kurrë. Ai e mban drejtësinë nga buxheti dhe me një cinizëm të pashoq, u kujtoi Rama SPAK se u jep rrogën.

Kthimi i Ramës ndaj drejtësisë nuk është punë sinqeriteti, është punë mbijetese. Rama është i kapur në çark sot. Sot kjo drejtësi mori trimërinë, sepse e pa drejtësia që ndryshoi era, e panë që më 5 nëntor që lëshoi flladin nga Uashingtoni. Dhe si me magji, që nga ajo datë, kjo drejtësi vetëm po fiton. Liroi Berishën, arreston Veliajn. Kjo drejtësi nuk do të thotë se u bë e mirë sot dhe nesër. sn

Intervistë- Kanin: Grindjet me amerikanë nuk e ndihmuan Kurtin

Valona Tela

David Kanin, profesor i Studimeve Evropiane në Universitetin Johns Hopkins në Uashington, thotë se rezultatet e zgjedhjeve parlamentare në Kosovë kanë treguar se grindjet e kryeministrit Albin Kurti me amerikanë, e kanë dëmtuar deri në një masë partinë e tij – Lëvizjen Vetëvendosje.

Në një intervistë dhënë Radios Evropa e Lirë, Kanin thotë se nëse Kurti zgjidhet sërish kryeministër, nuk është e qartë nëse marrëdhëniet me SHBA-në do të bëhen më mirë.

“Por, është shumë e qartë se njerëzit përreth presidentit [amerikan, Donald] Trump, janë të pakënaqur me të, njësoj sikurse kanë qenë njerëzit përreth [ish-presidentit Joe] Biden”, thotë Kanin.

Viteve të fundit, SHBA-ja disa herë i ka tërhequr vërejtjen Qeverisë së Kurtit për disa veprime në veriun e Kosovës, që ajo i ka konsideruar si të njëanshme dhe të pakoordinuara.

Kanin thotë se kushdo që ta formojë Qeverinë e re të Kosovës, do ta ketë formimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe në mesin e sfidave të menjëhershme.

Radio Evropa e Lirë: Profesor Kanin, partia e Kurtit, sipas rezultateve preliminare, humbi rreth 10 për qind të mbështetjes. Cilët faktorë mendoni se ndikuan në këtë rënie?

David Kanin: Ishin zgjedhje ndryshe kësaj here. Serbët votuan dhe një përqindje u shkoi atyre. Po ashtu, grindjet e Kurtit me amerikanë nuk e kanë ndihmuar. Mendoj se e kanë dëmtuar deri në një masë, por jo edhe aq të madhe, sepse ky nuk është një rezultat katastrofik për të. Ai vazhdon ta ketë partinë më të madhe.

Partia Demokratike e Kosovës dhe Lidhja Demokratike e Kosovës nuk i kanë votat për të formuar koalicion pa Kurtin. Atyre u duhet më shumë mbështetje. Atë do të mund ta siguronin nëse do të shkonin në koalicion me Listën Serbe, por a do të shkonin? A do të ishin këto dy parti të gatshme të punonin me serbët për të formuar një qeveri? Kjo është pyetja. E, nëse nuk janë të gatshme, ato do ta kenë të vështirë t’i mbledhin 61 mandate në Kuvendin e Kosovës.

Sipas prognozave tash për tash, Kurti mund t’i sigurojë 54 mandate, e për të formuar shumicën i duhen edhe 7. Këtë mund ta sigurojë me pakicat joserbe. Nuk po them se kjo do të ndodhë, por nëse Kurti është i gatshëm të bëjë koalicion – sepse ka thënë që jo – ai e ka shansin.

Radio Evropa e Lirë: Kush prisni ju që ta udhëheqë Qeverinë e ardhshme të Kosovës?

David Kanin: Nuk e di. Mendoj se një pjesë varet prej asaj nëse Kurti e mendon vërtet atë që thotë – kur thotë se nuk do të shkojë në koalicion. Nuk e di nëse ai e beson vërtet këtë.

Unë mendoj se amerikanët do të shtyjnë për një qeveri që do të jetë e bashkuar – nëse nga asgjë tjetër – nga vullneti për të krijuar Asociacionin e komunave me shumicë serbe. Kjo është ajo që ne amerikanët do të duam. Por, mendoj se është shumë herët të dihet se kush do të jetë kryeministër, sepse nuk e di se çfarë bisedash janë duke u zhvilluar mes partive të ndryshme, nëse janë duke u zhvilluar.

Asociacioni, ndër sfidat e para

Radio Evropa e Lirë: Cilat do të jenë sfidat më të mëdha për Qeverinë e re, pavarësisht se kush e formon atë?

David Kanin: Gjëja e parë do të jetë Asociacioni i komunave me shumicë serbe. Se a do të jetë Qeveria e re e gatshme ta formojë atë, duke pasur parasysh këmbënguljen amerikane dhe evropiane, mbetet të shihet. Por, këtë e komplikon fakti se edhe Qeveria serbe është në telashe. A do të mbijetojë [presidenti i Serbisë, Aleksandar] Vuçiq? A do ta dëbojnë protestat aktuale? Pra, varet edhe nga ajo se kush do të jetë në Qeverinë e Serbisë, ose cili do të jetë qëndrimi i Vuçiqit ndaj Qeverisë së re të Kosovës, apo i njerëzve që do ta zëvendësojnë atë…

Pra, ka shumë pasiguri. Natyrisht, Qeveria e re e Kosovës do të duhet t’i vendosë edhe prioritetet e saj të brendshme për sa i përket ekonomisë, arsimit, shëndetësisë… pastaj vijnë marrëdhëniet me Bashkimin Evropian, çështjen e statusit – jashtë Serbisë, sepse janë pesë vende të BE-së që nuk e njohin ende Kosovën.

Ne e dimë se qeveritë e Kosovës, edhe para Kurtit, nuk kanë qenë në gjendje të sigurojnë njohje nga asnjëri prej këtyre pesë vendeve të BE-së.

“Dialogu do të varet edhe nga fati i Vuçiqit”

Radio Evropa e Lirë: Ju a prisni ndonjë përparim në dialogun me Serbinë?

David Kanin: Mendoj se varet nga ajo se çfarë ndodh në Serbi. Për herë të parë, udhëheqja e Vuçiqit është në pikëpyetje. Është e mundur që regjimi i tij të jetë në telashe. Mendoj se ajo që ndodh në Serbi, është shumë e rëndësishme për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje. Kur të bëhet e qartë, ndoshta edhe ne do të dimë më shumë.

Nëse Kurti bëhet sërish kryeministër, ai mund të gjejë mënyra për ta vonuar çdo lëvizje drejt Asociacionit të komunave me shumicë serbe, duke vënë në dukje jostabilitetin në Serbi. Nëse vijnë njerëz të tjerë, ata mund të dëshirojnë të kenë marrëdhënie të përmirësuara me Serbinë. Por, sërish, derisa ta dimë se cila është e ardhmja e Qeverisë serbe, nuk do të jetë e qartë se si do të shkojnë gjërat.

Radio Evropa e Lirë: Siç e përmendët edhe ju më parë, lidhjet e Kosovës me Shtetet e Bashkuara janë përballur me tensione viteve të e fundit. A mendoni se Qeveria e re do të ndërmarrë hapa për të përmirësuar marrëdhëniet me Uashingtonin?

David Kanin: Nëse Qeveria e re nuk është me Albin Kurtin, nëse është ndonjë lloj koalicioni pa Lëvizjen Vetëvendosje, atëherë po. [I dërguari i Shtëpisë së Bardhë për misione të posaçme] Richard Grenell e ka bërë të qartë se amerikanët e duan Kurtin jashtë. Një javë para zgjedhjeve, Grenell e ka bërë shumë të qartë pozicionin e amerikanëve.

“Njerëzit përreth Trumpit, të pakënauqr me Kurtin”

Radio Evropa e Lirë: E, çfarë nëse Kurti bëhet sërish kryeministër? Çka do të ndodhë me marrëdhëniet me SHBA-në?

David Kanin: Do të jetë e vështirë. Nëse zgjidhet kryeministër, ai do të mund të thotë se ka mandat njësoj sikurse presidenti amerikan. Ai do të përpiqet të bashkëpunojë me amerikanët, ai do të thotë se është duke bashkëpunuar dhe për çdo gjë do t’i fajësojë serbët.

Por, është shumë e qartë se njerëzit përreth presidentit [amerikan, Donald] Trump, janë të pakënaqur me të, njësoj sikurse kanë qenë njerëzit përreth [ish-presidentit amerikan, Joe] Biden. Pra, nëse Kurti mbetet kryeministër, nuk është e qartë nëse marrëdhëniet me SHBA-në do të bëhen më mirë.

Radio Evropa e Lirë: Por, ai këmbëngul se këto marrëdhënie nuk kanë qenë kurrë më mirë…

David Kanin: Ajo ka qenë një deklaratë e fushatës. Nuk është e vërtetë. Grenell i është përgjigjur menjëherë asaj deklarate, duke thënë se nuk është e vërtetë, se marrëdhëniet janë të tmerrshme dhe se janë në një nivel shumë të ulët.

Radio Evropa e Lirë: Shikuar përpara, cilat politika apo vendime mund ta përcaktojnë mandatin e ri të Kurtit si kryeministër?

David Kanin: Nëse kthehet si kryeministër, do të duhet të shohim nëse do të vazhdojë të ketë një qasje shumë të ashpër ndaj serbëve në veri të Kosovës. Ai i ka minuar institucionet e tyre, i ka mbyllur shumë prej tyre, sepse, sipas tij, kanë funksionuar kundër interesave të Kosovës.

Nëse kthehet, ai do të ketë një shumicë më të vogël, do të jetë një Kuvend më ndryshe, ndaj mbetet të shihet nëse do të vazhdojë me atë fushatë kundër serbëve, edhe pse amerikanët janë shumë kundër saj.

Radio Evropa e Lirë: Kurti insiston se ka të drejtë t’i mbyllë ato institucione, duke u thirrur në ligjet dhe Kushtetutën e vendit…

David Kanin: Vetëm se keni të drejtë të bëni diçka, nuk do të thotë se duhet ta bëni atë. Ai mund të zgjedhë nëse do ta vazhdojë ose jo presionin ndaj serbëve të Kosovës. Kjo është një zgjedhje që ai mund ta bëjë, dhe kjo është një zgjedhje që unë do t’i kushtoja vëmendje.

“Pavarësisht presionit, partia e Kurtit mbetet më popullorja”

Radio Evropa e Lirë: Dhe një pyetje të fundit – çfarë mesazhi mendoni se u dërguan rezultatet e zgjedhjeve partnerëve ndërkombëtarë të Kosovës?

David Kanin: Mendoj se mesazhi duhet të jetë se një pjesë e madhe e elektoratit të Kosovës mbetet e dyshimtë për bashkëpunimin me serbët, mbetet dyshuese ndaj Serbisë. Një pjesë e madhe vazhdon t’i mbështesë politikat e Kurtit në veri të Kosovës dhe në lidhje me Asociacionin e komunave me shumicë serbe.

Bashkësia ndërkombëtare duhet ta kuptojë se, pavarësisht presionit, aftësia e saj për të ndikuar në elektoratin e Kosovës në këto zgjedhje, ka qenë e kufizuar, sepse partia e Kurtit mbetet më popullorja në vend. Ai ka shumë më shumë vota sesa rivalët e tij për kryeministër.

INTERVISTË ME GAZETARIN DHE PUBLICISTIN SHQIPTARO-AMERIKAN FRANK SHKRELI

 

EKSKLUZIVE NGA GËZIM MARKU

Frank Shkreli e nisi karrierën e tij gazetareske që në rini, gjatë studimeve në Kolegjin Lehman, ku shkruante për gazetën e institucionit dhe ishte anëtar i këshillit redaktues të revistës ‘Jeta Katolike në New York’, nën drejtimin e Mons. Zef Oroshit.

Karriera e tij gazetareske merr hov të rëndësishëm në vitin 1974, kur ai udhëton për në Washington, DC dhe fillon punën si gazetar dhe redaktor në seksionin shqip të “Zërit të Amerikës”, një pozicion që mban deri në vitin 1984. Në vitin 1984, Shkreli u emërua shef i seksionit shqip në këtë institucion, pozicion që e mbajti deri në vitin 1985. Udhëtimi i tij në Washington dhe puna në Zërin e Amerikës ishin një moment kyç që ndryshuan përgjithmonë jetën e tij profesionale.

Nga viti 1985 deri në vitin 1990, Shkreli shërbeu si këshilltar i lartë programacioni në Drejtorinë Europiane të “Zërit të Amerikës”, ku mbikëqyrte programet për 18 gjuhë të ndryshme drejtuar vendeve komuniste të Europës Lindore dhe Qendrore. Pas vitit 1990, ai u emërua Zëvendës Drejtor për ish-Bashkimin Sovjetik, një pozicion që mbulonte rusishten dhe gjuhët e tjera të vendeve që sapo kishin shpërbërë Bashkimin Sovjetik. Gjatë periudhës 1994-2003, Shkreli ishte Shef i Drejtorisë Europiane (më vonë Euro-Aziatike) të VOA, ku mbikëqyrte një gamë të gjerë programesh, duke përfshirë edhe seksionin në gjuhën shqipe.

Shkreli ia ka kushtuar jetën menaxhimit dhe administrimit të mediave, fillimisht në radio dhe më pas në televizionin ndërkombëtar, përfshirë internetin. Ai ka mbikëqyrur qindra gazetarë dhe korrespondentë nga kultura dhe gjuhë të ndryshme, të cilët raportuan për botën komuniste gjatë Luftës së Ftohtë dhe për konfliktet në ish-Jugosllavi.

Në rolin e tij si Këshilltar Programacioni dhe Shef i Drejtorisë Europiane të VOA, Shkreli ka luajtur një rol kyç në zgjerimin e programeve, duke krijuar programe të reja, përfshirë gjuhët boshnjake dhe maqedonase. Nën drejtimin e tij, VOA u bë transmetuesi i parë ndërkombëtar që nisi transmetimet televizive, përfshirë programet në gjuhën serbe dhe boshnjake gjatë luftës, dhe më pas edhe programin shqip. Gjithashtu, ai luajti një rol të rëndësishëm në krijimin e degës “multimedia” të VOA.

Gjatë periudhës së Luftës së Ftohtë dhe luftërave në ish-Jugosllavi, Shkreli ishte i përfshirë në çdo vendim të rëndësishëm për transmetimet ndërkombëtare të Shteteve të Bashkuara, duke përfshirë informimin e popujve të rajonit dhe përpjekjet për të shpejtuar shëmbjen e regjimeve komuniste dhe vendosjen e demokracisë.

Përveç këtyre aktiviteteve, Frank Shkreli ishte pjesë e delegacionit të parë diplomatik amerikan në Shqipëri në vitin 1991, kur u hap për herë të parë ambasada amerikane pas 50 vjetësh, dhe gjithashtu mori pjesë në vëzhgimin e zgjedhjeve të para pluraliste të atij viti.

Pas pensionimit nga detyra qeveritare, Shkreli u bë drejtor i Këshillit Kombëtar Shqiptaro-Amerikan, një organizatë jo-qeveritare që punon për mbrojtjen e interesave të shqiptarëve në SHBA dhe promovimin e paqes dhe zhvillimit ekonomik në Ballkan. Ai luajti një rol kyç në lobimin për njohjen e pavarësisë së Kosovës nga SHBA dhe vendet aleate evropiane, një qëllim që u arrit më në fund në shkurt të vitit 2008.

Edhe pse i pensionuar, Shkreli vazhdon të jetë aktiv me komunitetin shqiptaro-amerikan dhe me çështje të interesit kombëtar shqiptar, duke shkruar për marrëdhëniet amerikano-shqiptare dhe për çështje politike dhe rajonale të Ballkanit. Shkrimet e tij botohen në media të ndryshme, si dhe përfshijnë tema të politikës amerikane dhe marrëdhënieve ndërkombëtare.

Shkollën fillore e ka kryer në vendlindje, ndërsa shkollën e mesme klasike në seminarin e urdhërit katolik të Salezianëve në Kroaci dhe Slloveni. Pas mbërritjes si refugjat politik në SHBA në vitin 1970, Shkreli ka ndjekur studimet universitare në Kolegjin Lehman të New Yorkut dhe më pas në Universitetin George Washington në Washington, DC, ndërkohë që ishte i punësuar në “Zërin e Amerikës”.

Gjatë karrierës së tij, Shkreli ka marrë shpërblime dhe dekorata të ndryshme për kontributet e tij. Ndër më të rëndësishmet janë titulli “Kalorës i Urdhërit të Skënderbeut”, dhënë nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë, z. Bujar Nishani, në vitin 2016, “Qytetar Nderi” nga Komuna Shkrel në vitin 2011, dhe “Qytetar Nderi” i Malësisë së Madhe, në maj të vitit 2023. Po ashtu, ai është nderuar me dekoratën nga Këshilli i qytetit të Nju Jorkut për “Shërbimet e shkëlqyera dhe kontributet e çmuara ndaj komunitetit shqiptaro-amerikan dhe qytetit të Nju Jorkut”, në Ditën e Pavarësisë së Shqipërisë, në nëntor të vitit 2019.

GM: Z. Shkreli, duke ju falenderuar për gjithçka keni bërë për kombin tonë, do e fillojmë intervistën me pak histori familjare. Nga jeni me origjinë dhe kush është vendlindja juaj?

Trojet stërgjyshore të Shkrelit në katundin Amull, afër Ulqinit (lart), ku ka lindur 75 vjet më parë, më 9 qershor 1950

FSH: Përshëndetje ty Z. Marku dhe lexuesve të portalit “Zemra Shqiptare”. Të falënderoj për bashkpunimin gjatë viteve – ju jeni ndër të parët që kini botuar shkrimet e mia modeste (Mars 2009) dhe vazhdoni t’i botoni gjithnjë – e që nuk janë pak, pasi tani kanë arritur rreth 1500 artikuj, gjithsejt.  Prandaj, falënderimet e mia ty dhe atyre lexuesve tek “Zemra Shqiptare”, të cilët i kanë ndjekur me besnikëri shkrimet e mia gjatë këtyre viteve.  Unë, me origjinë jam nga Shkreli i Malësisë së Madhe (Mbi-Shkodrës), por i lindur në fshatin Amull të rrethit të Ulqinit më 9 Qershor, 1950. Pasi kishim tokë në të dy anët e kufirit shqiptaro-shqiptar, deri në vitin 1948, (kur u prishën miqët e vjetër Tito/Enver Hoxha) — të parët e mi, verën e kalonin në bjeshkët tona mbi Shkrel, e për dimër uleshin në Amull, afër bregdetit ku klima ishte më e butë.  Deri në atë vit, kufiri midis Shqipërisë dhe ish-Jugosllavisë, nuk përbënte ndonjë pengesë të madhe për lëvizjen e njerzve – mjaftonte një “letër njoftimi”. Në vitin 1948, kufiri midis dy vendeve komuniste — Shqipëri-Jugosllavi – u ndanë familjet dhe mbyll kufiri për pothuaj një gjysëm shekulli.

Lugina e Shkrelit, Malësi e Madhe

GM: Pavarësisht vështirësive të ndryshme sociale, ndoshta që kur ka lindur shqiptari i parë, për shumë njerëz fëmijëria mbetet pranverë e përhershme. Çfarë kujtimesh dhe përvojash të veçanta keni nga kjo periudhë?

”Prindërit e mi të paharrueshëm, Nana Mrika dhe Baba Gjeto Shkreli, me shumë vuajtje e mundime na rritën ne, katër fëmijët e tyre: Dranja, Toma, Frani e Terezja”

FSH: Në Amull pra, rrethi i Ulqinit, (jo larg bregut të lumit Buna) kam lindë dhe aty kam kaluar fëmijërinë, aty ku kam kryer shkollën fillore dhe jo larg prej vendlindje, në Katërkollë, kam kryer 8-vjeçaren.  Siç e kam thënë edhe në intervista të tjera gjatë viteve, fëmijëria ime ka qenë e vështirë nën rrethanat ekonomike dhe politike në të cilat jetonin shqiptarët në ish-Jugosllavinë e 1950-ave dhe më vonë, megjithkëtë e lumtur. Më duhet të them se fëmijëria ime nuk ishte as më e vështirë as më e lehtë se e bashkombasve të mi shqiptarë, të lindur dhe të rritur në fshatrat e rrethit të Ulqinit në periudhën e pas Luftës së Dytë Botërore. Familja ime ishte një familje mesatare për ato anë që, kryesisht, mbijetonte nga puna — në bujqësi dhe blegtori. Ashtu si për të gjitha familjet shqiptare që jetonim në trojet tona stërgjyshore, nën Malin e Zi, edhe për mua dhe familjen time, jetesa ishte mjaft e vështirë, fëmijëria edhe më e vështirë, por si fëmijë nuk dinim më mirë dhe kryesisht ishim të kënaqur. Nuk endërronim për gjëra ekstravagante, sepse nuk ishim në dijeni të tyre. Ishim më të vendosur se rinia e sotme, përballë vështirsive dhe sfidave të përditshme, me të cilat përballej brezi im. Të kënaqur, ndoshta, me dhe për gjëra të vogla dhe më mirënjohës për gjërat që kishim se brezi i sotëm.  Kalonim një jetë tepër të izoluar nga bota dhe nga këndveshtrimi i sotëm, si shqiptarë, jetonim pothuaj pa asnjë privilegj dhe në mungesë totale të gjërave materiale dhe të tjera, me të cilat kënaqeshin e gëzonin fëmijtë e shumicës sllave në ish-Jugosllavi, në krahasim me ne shqiptarët.  Jetesa në përgjithsi e familjes dhe fëmijëria në veçanti, ishin pra një luftë për mbijetesë. Rryma elektrike na erdhi kur unë isha në moshën 15-vjeçare dhe radio tranzistori i parë që bleu familja, në atë kohë, për herë të parë (1965), sikur na hapi horizontet të reja ndaj botës. Për herë të parë kisha dëgjuar Zërin e Amerikës shqip në atë radio. As nuk ma merrte mendja në atë moshë se, në më pak se 10-vjetë më vonë, unë do të isha vendosur, jo vetëm në Shtetet e Bashkuara si mërgimtar, por i punësuar, pikërisht, në Zërin e Amerikës në Washington ku, eventualisht, do të punoja për tri dekada (1974-2004).

GM: Po nga jeta shkollore në vendlindje, çfarë do të ndanit me lexuesit tanë?

”Gjimnazi klasik (shkolla e Mesme) në Rijeka të Kroacisë, 1965-1969, para se të arratisesha për në Itali. Si seminarist, aty mora bazat e shëndosha të një edukate klasike.”

FSH: Mungesë rrugësh e transporti për të frekventuar shkollën, të pakën dy orë larg. Edhe në Ulqin, qytetin më të afërm, duhej të shkonim me kali a mushkë.  8-vjeçaren e kam kryer në fshatin Katërkollë, pothuaj dy orë larg nga shtëpia, gjithnjë duhej të shkonim në këmbë, shpesh nepër ujë e baltë dhe pa rrugë të kalueshme.  Kujtimet e mia janë të freskëta për mësuesit e mi, emërat e të cilëve i kujtoj edhe sot me shumë respekt e mall – të gjithë shqiptarë – përpiqeshin të bënin të pamundurën për të ndihmuar studentët nën kujdesin e tyre. Ishin shumë të përkushtuar dhe ndërgjegjës të misionit të tyre për mësimin e gjuhës shqipe dhe edukimit në përgjithsi të brezit tim dhe brezave të ardhshëm të shqiptarëve në ato anë.  Disa prej këtyre mësuesve të mi, ishin trajnuar direkt prej mësuesve që kishte dërguar Ernest Koliqi (Ministër i Arsimit në qeverinë e Tiranës) më heret, anë e mbanë trojeve shqiptare – përfshirë Kosovën – për të mësuar gjuhën shqipe – në kohën kur Shqipëria ishte një – ishte koha e “tokave të çlirueme”.  Tetë-vjeçaren e kam kryer në gjuhën shqipe, me serbo-kroatishten si lëndë të dytë. Në të vërtetë, ky ishte i vetmi “shkollim” që kam bërë në gjuhën shqipe, pasi më vonë gjimnazin klasik e kam kryer në një seminar katolik në Kroaci, në gjuhën e vendit. Ndërsa me vendosjen time në Shtetet e Bashkuara në vitin 1970, kam vazhduar studimet në anglisht.

‘Kisha e Shkrelit, Malësi e Madhe, afër të cilës i kemi trojet origjinale stërgjyshore të familjes tonë. Mbiemrin Shkreli e kemi ruajtur në familje, si trashëgimi e të parëve tanë nga kjo krahinë e Shqipërisë. Me ketë emër do u njohin se kush jeni!”

GM: Cilat ishin arsyet kryesore të largimit nga vendlindja?

FSH: Siç thua edhe ti vet, shqiptarët janë përballlur me vështirësi të ndryshme sociale dhe eskzitenciale, që kur ka lindur shqiptari i parë. Në këtë histori, nuk përjashtohet as shekulli i kaluar. Shekulli XX ishte ndoshta ndër periudhat më të vështira, në historinë iliro-arbërore për shqiptarët në trojet e tyre shekullore, brenda dhe jashtë kufijve të Shqipërisë zyrtare. Vitet 1968-69 kanë qenë vendimtare — të kthesës së madhe për mua dhe familjen time. Arsyet ishin të brendshme dhe të jashtme.  Atë vit qeveria jugosllave, duke marrë shkas nga demonstratat e organizuara në Prishtinë, një vit më parë, i shtoi përndjekjet e ashpra, sidomos, ndaj shqiptarëve nën Malin e Zi dhe anë e mbanë ish-Jugosllavisë. Efektet e pushtimit të Çekosllavkisë nga forcat sovjeto-komuniste në vitin 1968, shkaktuan emigrime masive nga Evropa lindore e qendrore, përshirë ish-Jugosllavinë.  Përveç kufizimeve të lirisë që impononte komunizmi si regjim, masat e ashpra kufizuese ekonomike dhe politike kundër shqiptarëve në ish-Jugosllavinë e Titos shkaktuan gjithashtu lëvizje emigrimi për mbijetesë dhe për arsye të pakënaqësive të mëdha në përgjithsi, edhe në radhët e shqiptarëve. Familjet malësore shqiptare, si e imja, nën Malin e Zi, deri në atë kohë, nuk e njihnin largimin nga vendlindja, si një fenomen shoqëror, as në formën e kurbetit dhe as si arratisje. Por familja ime, për të shpëtuar nga këto përndjekje si gjithë familjet tjera shqiptare, vendosën ndër të parat familje të atyre anëve, të arratiseshim në Itali. Mbas disa përpjekjesh u realizua ky akt shpërnguljeje për ne dhe për shumë familje malësore të rrethit të Ulqinit e të Malësisë së Madhe, duke u vendosur, pas një kohe të kaluar në kampet e refugjatëve në Itali, përfundimisht, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

GM: Në vitin 1969 i keni thënë ‘lamtumirë’ vendlindjes dhe jeni larguar për në Itali, vend në të cilin keni qëndruar një vit. Si ishte Italia për ju dhe pse nuk arriti që të bëhej atdheu juaj i dytë?

FSH: Ndonëse regjimi komunist jugosllav nuk jepte dokumente udhtimi të rinjve si unë, u detyrova të largohesha ilegalisht, pa dokumenta (pa pasaportë) duke kaluar kufirin jugosllavo-italian në fillim të dhjetorit të vitit 1969. Si i tillë  refugjat, para autoriteteve italiane dhe ndërkombëtare, unë konsiderohesha si person i pa shtet dhe i pa atdhe.  Për disa javë jam vendosur në kampin e refugjatëve politikë në Trieste, ku gjeta mjaft bashkvendas dhe shumë të arratisur nga vendet e tjera komuniste, kryesisht çekë, por dhe kombësi tjera, si hungarezë, polakë e rumunë, ndër të tjerë. Pastaj jam regjistruar në një kamp refugjatësh nën kujdesin e Priftit shqiptar Dom Prekë Ndrevashaj. Në të vërtetë, italianët kishin filluar të tregonin lodhje me refugjatët nga Evropa Lindore komuniste, por për fat tonin, qendrat e refugjatëve administroheshin nga OKB-ja dhe në rastin e shqiptarëve edhe nga zyra e Vatikanit POA (Pontificia Opera di Assistenza), me të cilën bashkpunonte Dom Prekë Ndrevashaj.  Megjithse, në Itali nuk kalova keq për aq kohë sa ndejta atje, fal Dom Prekës që më gjeti një punë të përkohshme në zyrën e emigracionit – qëllimi im nuk ishte që Italia të bëhej “atdheu” im i dytë. Por të vendosesha në Shtetet e Bashkuara në mënyrë permanente. Në të vërtetë, në atë kohë, nuk njihja asnjë shqiptar që dëshironte të rrinte në Itali. Sikur ishim të lodhur me Evropën e vjetër. Të gjithëve na ishte bërë mendja “Amerikë”, dhe jo pa të drejtë.

GM: Çfarë kujtoni nga mbërritja në Amerikë. Si ishte fillimi i jetës në këtë vend të madh në të gjitha përmasat?

Viti 1970 – ”Mirësevjen në Shtetet e Bashkuara –Në emër të Presidentit të Shteteve të Bashkuara dhe të popullit Amerikan, ne të urojmë mirëseardhjen në të ketë vend të madhërishëm”

FSH: Vërtetë, vend i madh, shtet planet, mund të themi. Ende i kam parasysh pamjet e qytetit Nju Jork me drita të pafund, natën që kam zbritur në aeroportin Kennedy, makinat e mëdha Ford, Shevrolet, Chrysler e të tjera dhe njerzit në lëvizje të shpejta sikur po shkonin në darsëm ose ndonji festim, por jo në punë.  Familja ime vitin 1970 u lejua të vendosej në SHBA, aty ku kishim kërkuar të shkonim.  Me të arritur në Amerikë, ne u vendosëm në lagjen Bronks të New York-ut ku ishin vendosur edhe shumë familje të tjera shqiptare, për të qenë më afër kishës katolike shqiptare “Zoja e Shkodrës” dhe disa të afërmëve tanë, që kishin a rddhur më heret, e të cilët na pritën me urimin: “U marrët Amerika me të mirë!”  Sponsorizuesi ynë na kishte gjetur një apartament në një pallat, ku ne ishim e vetmja familje e bardhë – vërtetë një “shok kulturor”, mund ta quaja për ne në atë kohë, që ndoshta disa as nuk kishim takuar ndonjiherë zezakë, e jo më të jetonim në të njëjtin pallat me ta. Fillimi i jetës në Amerikë, vërtetë nuk ishte i lehtë. Por për njerzit e vendosur për të punuar me qëllim për të përparuar, nuk besoj të ketë vend më të mirë në botë për njerëz puntorë. Unë nuk humba kohë, me të arritur në Amerikë, në moshën 20-vjeçare, fillova të punoja që javën e parë, çfardo punë që mund të gjëja, si “doorman” e “elevatorman”. Pastaj, pa shumë vonesë, u regjistrova në një kurs mbrëmjeje për mësimin e anglishtes, kurse ditën vijoja të punoja çfardo pune tjetër. Disa muaj më vonë u regjistrova, fillimisht, në disa kurse për histori e shkenca politike mbrëmjeve në “Hunter College” në Manhattan dhe pak më vonë në “Lehman College” në Bronx. Në këtë ndërkohë isha shumë aktiv edhe pranë Kishës së parë Katolike Shqiptare në Shtetet e Bashkuara, e udhëhequr nga Mons. Zef Oroshi – i cili më lejoi hapësirë të bashkpunoja me revisten e Qendrës Katolike Shqiptare, “Jeta Katolike Shqiptare”, madje edhe si anëtar i Këshillit Redaktues të revistës.

”Megjithë problemet që mund të ketë pasur dhe ka edhe sot Amerika dhe megjithë sfidat që kam hasur në jetë dhe karrierë gjatë 50-viteve të fundit–ashtu si gjysëm shekulli më parë kur kam filluar këtë rrugëtim të gjatë — gjithnjë dhe pa hezitim falënderoj dhe i jam mirënjohës këtij vendi që më ka pranuar dhe për mundësitë që më ka dhënë mua dhe familjes time gjatë dekadave. Ashtu, si 50-vjet më parë, i ardhur rishtas në këtë vend, kisha shprehur ndjenjat e mia për Amerikën në një shkrim modest si student në Kolegjin Lehman në Nju Jork, edhe sot e kësaj dite jam krenar të them gjithnjë me zemër dhe bindje: I love America! Të Dua Amerikë!”

Darkë e shtruar nga Këshilli i Kishës Katolike Shqiptare në Bronx me në krye Monsinjor Dr. Zef Oroshin në shenjë mirënjohjeje dhe falënderimi për Sekretarin e Lidhjes Katolike Shqiptare, Frank Shkreli me rastin e largimit të tij nga Nju Jorku për në Washington, për të filluar punën në Zërin e Amerikës, qershor, 1974

GM: Vetëm katër vite pas mbërritjes në Amerikë, ju ishit gazetar dhe redaktor, më vonë edhe Drejtor i Zërit të Amerikës për Euro-Azinë. Historia juaj është një shembull frymëzues i suksesit dhe përkushtimit në fushën e gazetarisë. Mund të flisni për rrugën që përshkuat për të arritur deri këtu dhe mbi përvojën në këtë Institucion të Gazetarisë Radiofonike Botërore?

FSH: Unë kisha filluar që në seminar në Kroaci të shkruaja vjersha kryesisht me karakter fetar, por edhe atdhetar në gjuhën shqipe. Por, ka mundësi që ideja për tu marrë me gazetari mund të ketë filluar në takimin tim të parë me Ernest Koliqin në Romë (1970) dhe vizita ime në Bibliotekën e tij plot libra, gazeta e revista që nuk lejoheshin nga komunizmi. Por edhe momenti kur Dom Prekë Ndrevashaj më dorëzoi Lahutën e Malcisë dhe vepra të tjera të At Gjergj Fishtës (1970) në Romë gjithashtu – të cilat për mua deri atë ditë nuk ekzistonin – pasi siç dihet në ish-Jugosllavi dhe në Shqipëri nuk lejoheshin, madje as të përmendej emri i Fishtës. Me të ardhur në Amerikë, siç thashë mëlartë, fillova të kontriboj në përgatitjen e revistës Jeta Katolike Shqiptare me drejtor Mons Zef Oroshin.

Ndërkohë, kisha filluar një projekt modest me botimin, “Rinija Shqiptare në Mërgim” dhe isha kontribues i rregullt me artikuj edhe për gazetën e Kolegjit Lehman në Bronx ku isha regjistruar për të vazhduar studimet në anglisht. Me gjithë këtë veprimtari modeste në fushën e gazetarisë, nuk e di se pse, ashtu i pasigurt në aftësitë e mia, unë synoja Zërin e Amerikës, ku tanimë kisha dorëzuar dokumentet e nevojshme për punësim, por që më dukej si një ëndërrë e parealizueshme.  Mirëpo, ëndërra u realizua dhe kjo veprimtari fillestare dhe modeste gazetareske e imja në Nju Jork mori fund në qershor të vitit 1974, kur u vendosa në Washington për të filluar punën në Zërin e Amerikës, programi shqip.  Karriera ime gazetareske merr hov me të shkuar në Washington, DC në qershor, 1974 ku fillova punën si gazetar dhe më vonë si redaktor, producent e korrespondent i veçant, në “Zërin e Amerikës”, seksioni shqip, nga viti 1974 deri në vitin 1984. Më pas, po tek “Zëri i Amerikës”, kam shërbyer si shef i seksionit shqip (1984-1985). Jeta në Washington, i punësuar pranë Zërit të Amerikës, ishte një rast që ndryshoi për mirë dhe përgjithmonë jetën time.

Washington: Kryeqendra e Zërit të Amerikës, në afërsi të Kongresit Amerikan, ku kam kaluar 30-vjetët më të bukura dhe më të frutshme të jetës time.

(Nga viti 1985 deri në vitin 1990 kam shërbyer këshilltar i lartë programacioni në Drejtorinë Europiane të “Zërit të Amerikës” për programet në 18 gjuhë të ndryshme, drejtuar vendeve komuniste të Europës Lindore dhe Qëndrore. Në këtë post si Këshilltar Programacioni dhe Shef i Drejtorisë Europiane të VOA-s, kam luajtur një rol kyç në zgjërimin e programeve gjatë 1980-ave dhe 1990-ave.  Nga viti 1990 deri në vitin 1994 kam shërbyer si Zëvendës Drejtor në “Zërin e Amerikës” për ish-Bashkimin Sovjetik, drejtori kjo ku përfshiheshin rusishtja dhe gjuhë të ndryshme të Bashkimit Sovjetik, që ndërkohë u shpërbë. Nga viti 1994 deri në vitin 2003, kam shërbyer si Shef i Drejtorisë Europiane (më vonë euro-aziatike) të “Zërit të Amerikës”, drejtori nga e cila, përveç 18-gjuhëve të ndryshme europiane, varej, veç të tjerash, edhe seksioni në gjuhën shqip i kësaj radioje amerikane, drejtuar botës. Ju kujtoj që në këtë periudhë, duhej punuar në kushtet e Luftës së Ftohtë.  Krijohen programe të reja që deri atëherë nuk ekzistonin në VOA – ndër të tjera, gjuhën boshnjake dhe maqedonase – ndërkohë që nën drejtimin e tij, VOA u bë transmetuesi i parë ndërkombëtar që filloi transmetimet në TV, duke transmetuar në TV, programet në gjuhën serbe dhe boshnjake gjatë luftës në atë territor, përfshirë më vonë edhe programin shqip televiziv dhe gjuhë të tjera europiane. Nën mbikqyrjen e tij, VOA u bë gjithashtu transmetuesi i parë ndërkombëtar që krijoi një degë “multimedia”, mbrenda Drejtorisë europiane të VOA-s. Gjatë dy dekadave kritike të 1980-ave, 1990-ave – kulmi i luftës së ftohtë dhe i luftërave në ish-Jugosllavi, kam marrë pjesë, pothuaj, në çdo vendim me rëndësi, përsa u përkiste transmetimeve ndërkombëtare të Shteteve të Bashkuara të asaj kohe, drejtuar vendeve ish-komuniste të Europës lindore dhe qendërore, si edhe ish-Bashkimit Sovjetik. I gjithë ky aktivitet, nga këndveshtrimi i Shteteve të Bashkuara, ishte në përpjekje për të informuar saktësisht popujt e atij rajoni, me qëllim të përshpejtimit të shëmbjes së regjimeve komuniste dhe vendosjes së lirisë dhe demokracisë, pas një gjysëm shekulli komunizëm.)

”Në hyrje tek “Zëri i Amerikës si vizitor, në vitin 2020 – “Zëri i Amerikës ka mbi supe një përgjegjësi të madhe si mbartës i së vërtetës. Barra për të thënë të vërtetën nuk është e lehtë të mbartet…”. Kështu është shprehur, ndër të tjera, Presidenti Xhon Kenedi në fjalimin e tij me rastin e 20-vjetorit të Zërit të Amerikës, në kryeqendrën e VOA-s, 26 Shkurt, 1962. Për 30 vjet në detyra të ndryshme tek Zëri i Amerikës, por dhe gjithë jetën time si gazetar e publicist, jam munduar ta mbroj të vërtetën si një përgjegjësi morale dhe si një barrë dhe detyrë shoqërore!.”

GM: Jeni Ish-Drejtor Ekzekutiv i Këshillit Kombëtar Shqiptaro-Amerikan. Cili është misioni i kësaj organizate?

FSH: Po, pasi kam dalë në pension nga detyra qeveritare, pas 30-vjet shërbim, jam zgjedhur drejtor i Këshillit Kombëtar Shqiptaro-Amerikan, (KKSHA), një organizatë jo-qeveritare që punonte për mbrojtjen e interesave të shqiptarëve në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe anë e mbanë trojeve shqiptare në Ballkanin Perendimor. Pjesë e misionit të saj ishte edhe promovimi i paqës dhe zhvillimit ekonomik në trojet shqiptare në Ballkan, e vetmja organizatë shqiptare lobiste me prezencë në Uashington DC, në atë kohë. Ishte kjo një periudhë kritike për Kosovën dhe për njohjen e pavarësisë së saj nga ana e Shteteve të Bashkuara dhe nga shtetet evropiane aleate të Amerikës. Ishte gjithashtu edhe kulmi i përpjekjeve për të bindur administratën e atëhershme të Presidentit George W Bush të ri dhe ndonjë skeptiku në Kongresin amerikan se, më në fund, kishte ardhur koha që Shtetet e Bashkuara të njihnin pavarësinë e Kosovës, përpjekje këto që më në fund u kurorëzuan me shpalljen e Pavarësisë së Kosovës, në 17 shkurt 2008. Misioni i KKSHA dallohej për përpjekjet e kësaj organizate për të bashkuar shqiptaro-amerikanët, në një periudhë (1990-at dhe më vonë) – shumë të rëndësishme për fatet e Atdheut –Shqipëri e Kosovë – dhe të shqiptarëve kudo. Që nepërmjet bashkimit të komunitetit të influencohej Washingtoni zyrtar për përmirsimin e gjëndjes së shqiptarëve kudo.  Besoj se historianët e ardhëshm do të shënojnë veprimtarinë e KKSHA, si periudhën më të artë në historinë e komunitetit shqiptaro-amerikan deri më sot, sidomos sa i përket çeshtjes së Kosovës, por edhe interesave kombëtare në përgjithsi.

GM: Jeni autor i librit publicistik ‘Demokracia nuk pret’. Pse nuk pret demokracia?

FSH: Tre vëllimet “Demokracia nuk pret”, të botuara nga Gazeta Telegraf në Tiranë me botues Zotërinjtë Agim Çiraku e Kryeredaktor Engjëll Musai janë një përmbledhje e nja 300-artikujve subjektesh të ndryshme, nga më se 1500-artikujsh aktualisht të botuar në gazetën Telegraf dhe në Zemra Shqiptare, por dhe në media të tjera (leje e pa leje) në Shqipëri, në Kosovë, në trojet tjera shqiptare por dhe në diasporë.  Pse ky titull dhe pse Demokracia nuk pret? Titulli ishte dhe është, në të vërtetë, një mesazh dhe paralajmërim për të gjithë ne, kudo që jetojmë. Një mesazh për të kujtuar dhe theksuar rëndësinë e demokracisë së vërtetë në nivel global, por sidomos për Shqiptarët të cilët gjatë pjesës më të madhe të historisë së tyre nuk kanë dijtur demokraci as liri. Si paralajmërim se demokracia me doemos duhet promovuar dhe mbrojtur nga të gjithë brezat!  Sepse, nëse jo, siç ka thënë dikur ish-Presidenti amerikan, Ronald Reagan: Demokracia mund të zhduket shumë kollaj brenda një brezi, prandaj është i nevojshëm një angazhim aktiv dhe serioz në vazhdimësi nga shtetet individuale, nga ana e organizatave ndërkombëtare, nga shoqëria e vërtetë civile dhe nga vet populli për të mbrojtur dhe promovuar Demokracinë e vërtetë në botë, çdo ditë e çdo moment. Kjo pra është arsyeja se – nëqoftse demokracia nuk mbrohet dhe nuk promovohet çdo ditë — demokracia nuk pret, do zhduket ose minohet! Besoj se aktualiteti i sotëm politik në botë — 35-vjet pas shembjes së Murit të Berlinit – na bindë se sot, demokracia është në rrezik anë e mbanë botës. Autokratët e të gjitha ngjyrave i kanë shpallur luftë demokracisë gjithandej, prandaj Demokracia nuk pret. Tituli i tre vëllimeve “Demokracia Nuk Pret”, mbetet një mesazh dhe një thirrje në mbrojtje të lirisë dhe demokracisë përballë rreziqeve që u kanosen sot, qoftë në trojet shqiptare asshtu dhe kudo në botë.

Shkreli ka qenë anëtar i delegacionit të parë të Departamentit Amerikan të Shtetit në Shqipëri dhe monitorues i zgjedhjeve të para pluraliste në vend, në mars/prill të vitit 1991. Rrugët ishin bosh…

GM: Ishit pjesë e delegacionit të parë diplomatik amerikan në Shqipëri, në mars të vitit 1991. Ishte hera e parë që vizitonit Shqipërinë. Çfarë u shfaq para syve tuaj?

FSH: Po, e vërtetë. E ndjejë veten të privilegjuar që kam qenë pjesë e delegacionit të parë diplomatik amerikan në Shqipëri, në mars të vitit 1991. Kjo, natyrisht ishte edhe vizita e parë në Shqipërinë komuniste, pasi dihej se si zyrtar i qeverisë amerikane – ndonëse me origjinë shqiptare – për mungesë të marrëdhënieve diplomatike midis dy vendeve tona, për mua ishte e pa mundur të vizitoja Tiranën. Për më tepër, siç kam zbuluar vitet e fundit, kur mora dosjen e Sigurimit nga Autoriteti i Dosjeve, mësova se megjithse jashtë vendit dhe zyrtar i qeverisë amerikane,isha përndjekur me vite nga Sigurimi komunist dhe se ishte dhenë urdhi që të mbyllej dosja ime nga Sigurimi i Shtetit që më kishte përndjekur si “armik i popullit” — vetëm në ditën kur jam ulur në Tiranë me delegacionin zyrtar të Departmentit të Shtetit, Mars ’91.  Çfarë u shfaq para syve të mi? Fjala që mund të përshkruante ndjenjat e mia për gjemdjen kur zbritëm në aeroportin e Tiranës, ishte “shokuese”, një tronditje e dhimbshme shpirtërore.  Shikoje rreth e rrotull atij aeroporti, sikur lexoje fjalën varfëri e skajshme, izolim. Izolim nga bota, pasi aeroporti ishte bosh, por edhe të izoluar nga njëri tjetëri, ndonëse dukej se edhe nëpunësit e policët që ishin aty, sikur nuk flisnin me njëri tjetërin. Nuk ishte njerëz të tjerë në aeroport. Fatkeqsisht, por e vërtetë, më përshkoi një ndjenjë depresioni, madje edhe lodhje fizike, e cila nuk mu nda për disa ditë. Nga përshtypjet e para:  varfëri, mjerim, heshtje, frikë. Isha shumë i emocionuar dhe nuk dija se çfarë të prisja. Kisha parë deri diku botën edhe varfëri të skajshme, patjetër. Megjithse nuk prisja dhe as nuk ma merrte mendja se Shqipëria komuniste do të ishte ai “kopshti me lule” për të cilin lexonim në revistat progandistike komuniste si “Shqipëria e re”. Mungesa e ushqimeve, njerzit e veshur shumë keq, rrugët e boshatisura.  Përshtypjet e mia të atyre ditëve i kam pasqyruar gjatë viteve në shumë artikuj dhe disa fotografi, marrë anë e mbanë Shqipërisë gjatë qëndrimit tonë në Shqipëri në mars/prill 1991.

GM: Po Kosovën kur e keni vizituar për herë të parë? Si e përjetuat…

FSH: Ishte e pamundur të vizitoja Kosovën sa isha në detyrë tek Zëri i   Amerikës. Por kam vizituar pas luftës ku kam marrë pjesë në fushatën, krah për krah, me Ibrahim Rugovën në zgjedhjet parlamentare të 24 tetorit, 2004, kur Kosova ishte nën administrim të përkohshëm të Organizatës së Kombeve të Bashkuara. Gjendjen në Kosovë – edhe si pjesë e detyrës, e kisha ndjekur ç’prej 1980-ave, demonstratat, burgosjet, rrahjet dhe vrasjet e shqiptarëve nga forcat terroriste serbe gjatë viteve. Për herë të parë me Dr Rugovën isha takuar në Washington me 1989, në vizitën e tij të parë në Shtetet e Bashkuara. Natyrisht, se situatën e kisha ndjekur për së afërmi në Kosovë gjatë viteve e deri në ndërhyrjen e NATO-s, ishte diçka që përjetonim dhe kujtonim çdo ditë “çeshtjen e Kosovës” në zemër, së bashku me mbarë komunitetin shqiptaro-amerikan. Vizita ime e parë në Kosovë, ishte, natyrisht, një vizitë e paharrueshme, plot kujtime e mbresa megjithse Kosova ishte ende mjaft e shkatërruar nga lufta, por plot entuziazëm e shpresë për të ardhmen, e gatshme për të rihapur institucionet dhe për të ndërtuar shtetin e pavarur, Republikën e Kosovës. Më vonë, si Kosovën ashtu edhe Shqipërinë i kam vizituar shpesh.

GM: Bashkëpunoni me shumë media të ndryshme, duke përfshirë edhe ne në Zemra Shqiptare, por Gazeta Telegraf është shtëpia kryesore e publikimeve tuaja. Si lindi ky bashkëpunim?

Me botuesin e gazetës Telegraf, Z. Agim Çiraku dhe me dhe Kryeredaktorin e kësaj gazete, Z. Engjëll Musai, në promovimin e tre vëllimeve të, ”Demokracia Nuk Pret” — një përmbledhje e nja 25-30% e shkrimeve që tani kanë arritur në rreth 1500-artikuj, e që botohen rregullisht në gazetën Telegraf të Tiranës, Shtator, 2018

FSH: E vërtetë se ç’prej fillimit kur jam angazhuar me shkrimet e mia modeste pas daljes në pension para 20-vitesh – një numër mediash i morën e i botuan artikujt e mi, përfshirë Zemra Shqiptare. Përdor këtë rast tu falënderoj edhe ju të Zemrës Shqiptare për bashkpunimin e gjatë pasi ishit ndër të parët që kini botuar shkrimet e mia modeste.  Është e vërtetë se bashkpunimi pothuaj 15-vjeçar me gazetën Telegraf në Tiranë, me botuesin Agim Çiraku dhe Krye-Drejtorin Engjëll Musai dhe stafin – është e veçantë. Sepse ata ishin të parët dhe të vetmit deri atëherë që pranuan ti botonin shkrimet e mia, kur mediat e tjera përfshirë gazetat dhe portalet në Shqipëri, jo vetëm që nuk i botuan — deri vonë kur disa prej tyre filluan t’i merrnin nga Telegraf, por disa filluan edhe të tallen pasi shkrimet e mia siç duket ishin “ndryshe” nga materialet që disa prej atyre gazetave lejoheshin të botonin. Siç duket, unë nuk e kalojsha censurën e tyre. Ndryshe ishte Telegraf. Ata kanë botuar çdo artikull timin, pa marrë parasysh përmbajtjen, gjatë viteve dhe më në fund edhe kanë botuar me qindra artikuj në tre vëllimet, titulluar: Demokracia Nuk Pret. Kështuqë miqëve të mi të shtrenjtë Agimi Çirakut e Engjëll Musait u jam mirënjohës, përgjithmonë, për bashkpunimin dhe për këtë arsye ata gëzojnë eksklusivitetin e botimit të shkrimeve të mia modeste brenda territorit të Shqipërisë.

Dita e pensionimit të z. Shkreli nga Zëri i Amerikës, 2003

GM: Ju jeni nderuar me tituj të shumtë, përfshirë ‘Kalorës i Urdhrit të Skënderbeut’, ‘Qytetar Nderi’ nga Komuna Shkrel dhe Malësia e Madhe, si dhe jeni dekoruar nga Këshilli i Qytetit të Nju Jorkut për ‘shërbimet e shkëlqyera dhe kontributet e çmuara ndaj komunitetit shqiptaro-amerikan dhe qytetit të Nju Jorkut’. Këto vlerësime janë dëshmi e kontributit tuaj të çmuar në profesionin tuaj dhe më gjerë. Do të ishte kënaqësi të ndanit me ne përjetimet dhe emocionet tuaja lidhur me këto vlerësime…

Frank Shkreli nderohet nga Presidenti Bujar Nishani me dekoratën “Kalorës i Urdhërit të Skënderbeut”

FSH: Të falemnderës, Z. Marku për fjalët tua fisnike. Titujt që përemende dhe të tjerë, nuk i kam pritur. Së pari se nuk e konsideroj veten si meritues të tyre dhe e dyta gjithmonë jam përpjekur të punoj në heshtje ose prapa skenës, si të thuash, pa pretendime për dekorata e vlerësime të tilla. Të gjithë këta i falënderoj, përzemërsisht, që më kanë konsideruar si të denjë të këtyre vlersimeve. Të gjithë këta kanë nderuar mua dhe veten! Ernest Koliqi thonte shpesh atë frazën tonë popullore, “Burri i mirë me shokë shumë”. Në jetën tonë private dhe profesionale hasim indidvidë ose gjendemi në rrethana jete a karriere që influencojnë patjetër në sukseset tona. Edhe unë kam pasur fatin që gjatë jetës time të takoj individë dhe të gjëndem në rrethana si personi “në vendin e duhur dhe në kohën e duhur”, siç thuhet, jo meritë e imja, por ndoshta e kam shfrytëzuar rastin. Por e vërteta është se nuk më ka munguar as disiplina as zelli për të bërë punën mirë.  Duke cituar Ernest Koliqin, një nga ata të mëdhejt që kam patur rastin të takojë dhe të marr këshilla prej tij, dua të them se suksesi im është edhe suksesi i tjerëve – të gjithë atyre me të cilët kam  punuar e bashkpunuar në detyrat qeveritare dhe aktivitetet dhe bashkpunimin në komunitetin tonë këtu në SHBA, e pa ndihmën e të cilëve nuk e dij se ku do isha sot. Prandaj dekorata dhe vlerësimet që ju përmendni më lartë i kam pranuar në këtë frymë: si një arritje por edhe meritë dhe mirënjohje ndaj të gjithë atyre që kam takuar gjatë jetës time 75-vjeçare, e që në një mënyrë ose një tjetër kanë influencuar, pozitivisht, jetën dhe karrierën time.  E ndjejë veten shumë të emocionuar, i nderuar dhe i privilegjuar për të gjitha vlerësimet gjatë viteve nga entet zyrtare në trojet shqiptare dhe në Amerikë – por jam veçanërisht i nderuar dhe shumë mirënjohës për vlerësimet nga Malësia e Madhe dhe nga Shkreli. Sepse, ndonëse, jetoj për më shumë se një gjysëm shekulli në Amerikë, identiteti im mbetet ai i Shkrelit dhe i Malësisë së Madhe – për të cilin jam dhe mbetem krenar.

Bashkia e qytetit të Nju Jorkut, New York – Nëntor 2019: Shkreli duke pranuar dekoratën

GM: Cili është momenti më i paharrueshëm në karrierën tuaj?

FSH: Është pak vështirë të përcaktoj se cili ka qenë, “momenti më i paharrueshëm” i karrierës time. Në të vërtetë, ka pasur aq shumë momente që unë i konsideroj të rëndësishme dhe të paharrueshme. Por po mundohem ti rrjeshtoj disa prej tyre. Ardhja në Amerikë në vitin 1970 si një refugjat politik, i pa shtet e i pa atdhe (stateless) ishte fillimi i gjithçkaje të “paharrueshme” në jetën time. Punësimi në Zërin e Amerikës (1974) ishte në vetvete një ngjarje që hapi shumë dyer të zhvillimit tim njerëzor, edukativ e profesional, në karrierën gazetareske 30-vjeçare. Pa dyshim, shembja e Murit të Berlinit dhe e komunizmit zyrtar anë e mbanë Evropës ish-komuniste, përfshir Shqipërinë, është një prej atyre momenteve. Diçka tjetër që, deri atëherë, as nuk e kisha ëndërruar se do ndodhte në jetën time, ka qenë vizita ime në Shqipëri si anëtar i delegacionit të parë të Departamentit Amerikan të Shtetit – menjëherë pas nënshkrimit të Memorandumit për rivendosjen e marrëdhënieve diplomatike midis Shteteve të Bashkuara dhe Shqipërisë në Mars të vitit 1991. I paharrueshëm mbetet përgjithmonë takimi me Nenë Terezen tonë në Washington. E shumë e shumë momente e ngjarje e momente të tjera të rëndësishme, siç ishte edhe botimi i tre vëllimeve publicistikë, “Demokracia nuk pret”.

GM: A keni ndonjë pasion të fshehtë që ndoshta pak njerëz e dinë për ju?

FSH: Kam pasion muzikën, po, sidomos këngët popullore shqip –të preferuarat kangët me lahutë e çifteli.  Në të vërtetë, nuk kam asgjë të fshehtë në jetën time. Jeta ime është, siç thuhet në anglisht, një libër i hapur (open book). Familja mbi të gjitha ka qenë dhe mbetet pasioni im. Puna e rëndë dhe disiplina për të realizuar ëndërrat e jetës, me vendosmëri dhe entuziazëm, nëse mund të quhet pasion, pasi një gjë të tillë e kërkonte edhe mbijetesa në një botë të huaj e të koklavitur, siç është jeta jo e kollajt në Amerikë.  Publicistika dhe shkrimet modeste me subjekte të fushave të ndryshme e që trajtohen pak ose aspak nga të tjerët, mbeten për mua një pasion, jo aq i fshehtë, por që e shikoj si diçka plotësuese ose pasion shtesë.  Megjithëse në moshën time tashti, me përjashtim, të dashurisë dhe mirëqenjes për familjen, pasionet e dikurshme të jetës e karrierës kanë filluar të zbehen. Por – prap se prap — jeta pa pasione e motivacione mbytë krijimtarinë dhe inkurajon dembel-llëkun, mendoj unë.  Për të gjithë ne, pasioni ose pasionet duhet të jenë, doemosdoshmërisht, pjesë e rrugëtimit tonë në këtë botë deri ditën që i Madhi Zot na thrret në shtëpinë e tij.

GM: Vendi apo vendet më të bukura që keni vizituar?  Cila do të ishte historia më interesante nga udhëtimet tuaja?

FSH: Gjatë karrierës time kam udhëtuar, por udhëtimet kanë qenë me delegacione zyrtare, kishin pra një karakter zyrtar dhe nuk ishin vizita “turistike”.  Në të vërtetë, udhtimet në Evropë: Itali, Gjermani, Austri e tjera janë gjithmonë në krye të listës.  Më pëlqen shumë Praga si qytet, të cilin e kam vizituar disa herë. Në vizitat që kam bërë gjatë viteve në Shqipëri, më kanë tërhequr vazhdimisht kalatë tona, nga veriu në jug. Në të vërtetë në vizitën e parë me delegacionin amerikan në mars/prill 1991, kemi vizituar katër nga kalatë e Shqipërisë.  Nga ana tjetër, Shtetet e Bashkuara të Amerikës — si një shtet planet që është – për turistët vendorë dhe të huaj — ka vende tërheqse që kemi vizituar, shumë interesante dhe të pashterrshme për nga bukuria natyrore dhe për nga historia e pasur edhe për mua që jetoj këtu për më shumë se një gjysëm shekulli.

GM: Nga letrarët tanë dhe të huaj cilët do të veçonit?

FSH: Eh, tashti më duhet të tregohem pak provincial ose krahinor – megjithse jeta dhe karriera ime dëshmon se ashtu siç pasqyrojnë edhe shkrimet e mia modeste — nuk jam aspak i tillë. Megjithse nuk mund të pretendoj se jam njohës i mirë i letërsisë, ka mjaft shkrimtarë që më pëlqejnë, nga jugu e në veri, në Kosovë dhe trojet e tjera shqiptare dhe diasporë, por më duhet të kufizohem tek dy prej tyre, si  më të favorshmit: At Gjergj Fishta dhe Ernest Koliqi. At Gjergj Fishta, kleriku dhe atdhetari! Për Fe e Atdhe ishte dhe mbetet programi i tij. Me veprimtarinë e tij prej letrari, politikani e diplomati, gjithë jetën e tij lartësoi – si pak kush tjetër — Kombin dhe mbrojti interesat e tij – në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar. Ernest Koliqi, të cilin kam pas fatin ta njoh megjithse për një kohë të shkurtër, njeriu që përhapi gjuhën shqipe duke hapur shkolla dhe duke dërguar mësues në Kosovë dhe anë e mbanë trojeve shqiptare. Shumë prej nesh ndoshta as nuk do flisnim sot shqip, po mos të ishin dërguar ata mësues prej tij në trojet tona nën ish-Jugosllavinë. Ernest Koliqi i cili besonte “Në vëllaznimin e madh të Shqiptarëve, që tue u forcue, ka me i falun fisit tonë agime më të të drejta”. (Simfonija e Shqipeve).

GM: Ka vend në botën tuaj sporti, kinematografia dhe muzika, apo arte të tjera?

FSH: Në rini kam pasë prirje dhe interesim aktrimi kur frekventoja gjimnazin klasik (seminarin) në Kroaci. Kam marrë pjesë në disa shfaqje. Aty gjithashtu kam kënduar me një grup për një kohë të shkurtër. Por gjithçka u ndërpre kur u arratisa nga ish-Jugosllavia dhe mora rrugët e mërgimit në fund të vitit 1969.  Më pëlqen shumë muzika në përgjithsi, siç thash më lartë, përfshirë muzikën botërore, pa dallim. Është e vërtetë se muzika i bashkon njerzit më shumë se çdo gjë tjetër. Muzika për mua ishte një lidhje me vedlindjen, në një kohë kur lidhjet e tjera nuk ekzistonin, për arsye që dihen.  Kur më mungonin fjalët dhe kontaktet, ashtu i mërzitur, kërkoja ndihmën e muzikës për tu çmallë me atdheun. Gjatë luftës së ftohët, ndër shumë këngëtarë/e të tjerë, Dervish Shaqa ishte këngëtari i preferuar që e dëgjoja nepërmjet radio Tiranës, në programin për bashkatdhetarët jashtë atdheut, por jo vetëm.

Dervish Shaqa

GM: Jemi në shekullin XXI. Mendoni se jetojmë në kohën më të mirë të njerëzimit?

”Presidenti Ronald Reagan vizitë në Zërin e Amerikës, 24 Shkurt, 1982, në 40-vjetorin e themelimit të Zërit të Amerikës. Me atë rast, Presidenti Reagan na u drejtua me këto fjalë: “Kohët e fundit, festuam ditëlindjen e 250-të të Xhorxh Uashingtonit. Ai e kuptonte fuqinë e së vërtetës dhe marrëdhënien e saj me lirinë. E vërteta përfundimisht do të mbizotërojë…” është shprehur ai. “Sot kemi këtë përgjegjësi: të nxjerrim në dritë të vërtetën, në një botë që rënkon në errësirën e shtypjes dhe të gënjeshtrave. Le të ridedikohemi detyrës që na pret dhe ashtu si Ati Themelues, mund të jemi të sigurtë se e vërteta do të triumfojë. Dhe nëse mbizotëron e vërteta, liria nuk do të zhduket nga kjo Tokë”. Ky ishte mesazhi i Presidentit Reagan para gazetarëve të Zërit të Amerikës në vitin 1982”

FSH: Është vështirë të thuhet. Por mund të them se pritshmëritë ishin krejt tjera, nga zhvillimet e sotme në botë,  me shembjen e Murit të Berlinit dhe me zhdukjen e regjimeve komuniste. Shpresohej se popujt dhe shtetet do të kishin mësuar nga e kaluara e hidhët e komunizmit. Mendonim se ishte mbarimi i një epoke ndër më të errëta të historisë njerzore dhe fillimi premtues i një shekulli të ri. Ish-Presidenti Xhorxh Bush, krenarisht, ka deklaruar në vitin 1989 fitoren e Perendimit mbi komunizmin duke shpallë idenë për një, “Evropë të tërë (të bashkuar) dhe të lirë”. Ishte koha kur mendonim se dëshira për liri e demokraci nuk do të shuhej as nuk do mohohej më nga diktatorët e autoritarët. Por ja ku jemi sot, në çerek shekullin e parë të shekullit XXI, ndërkohë që Sekretari i Kombeve të Bashkuara paralajmëron se bota është në rrezik, liria dhe demokracia janë në humbje. Pushtimi brutal i Ukrainës nga Rusia putiniste ndërsa konfliktet shpërthejnë kudo në botë, duke shkaktuar rritjen e krizave gjeopolitike, emigrimet biblike — të gjitha këto kërcënojnë paqën në botë dhe të drejtat e njeriut kudo. Megjithë përparimet e mëdha teknologjike dhe në të gjitha fushat e veprimtarisë njerzore në shekullin XXI, besoj se bota ka nevojë për udhëheqës si ish-presidenti amerikan Ronald Reagan dhe Kryeministrja britanike Margareth Thatcher, për të menaxhuar këto kriza botërore që mund të çojnë botën drejt një lufte të re botërore. Për t’ju përgjigjur pyetjes tuaj pak më ndryshe: duke marrë parasysh aktualitetin gjeopolitik në botë sot – edhe nëqoftse jemi pak më mirë se ç’ishim në të kaluarën — kam drojë se pa udhëheqës botëror si Reagan/Thatcher të shekullit të kaluar, paralajmërimet janë se liria dhe demokracia janë në rënje, se bota është në rrezik. Po përjetojmë kohë shumë të pasigurta!

GM: Si e kaloni kohën e lirë, larg gazetarisë?

”Në fund të fundit, asgjë nuk ka më të shënjtë se familja. Krenar për secilin prej tyre!  Vitet e fundit jemi shtuar edhe me një nip e mbesë të tjerë…”

FSH: Daljen në pension e rekomandoj shumë!, hahahahaha. Kohën e lirë me bollëk e kaloj duke lexuar ndonjë libër ose artikull që deri tani nuk kam patur kohë ta lexoj ose materiale që nuk i kisha më heret. Por gjithnjë vazhdoj të jem i interesuar për zhvillimet në rajon dhe në botë, si dhe për aktualitetin politik në Amerikë dhe në Shqipëri e Kosovë. Për ndryshe — larg dhe jashtë gazetarisë — kemi kohë me bashkshortën për ndonjë udhtim në vendlindjen tonë, Shqipëri e Kosovë, udhtime këtu në Amerikë qoftë edhe me ndonjë grup të moshës tonë. Shpesh kalojmë disa javë në Florida, muajt e dimrit. Por kohën më të mirë e më të bukur – më të pazevendësueshmen, përpiqemi ta kalojmë me nipat e mbesat – por edhe me familjen e ngusht djalin e dy vajzat, vëllain me motrat e familjet e tyre por edhe me kushërinjtë e shumët — far e fisin më të gjërë, pasi të gjithë jetojmë jo larg njëri tjetrit, në tre shtetet: Nju Jork, Nju Xhersi e Konetikët. Natyrisht, shpesh vizitojmë edhe Washingtonin ku jeton djali me familje por edhe miqë e kolegë – me të cilët kemi punuar e kaluar dekada të jetës tonë në kryeqytetin amerikan.

GM: Mund të na tregoni se si dhe ku e keni njohur bashkëshorten tuaj?

FSH: Bashkshorten time Vitoren (Vickie) e kam njohur nepërmjet miqësh të përbashkët të familjeve tona në vitin 1975 dhe jemi martuar në vitin 1976. Ajo vjen nga një familje anti-komuniste me origjinë nga Nikaj-Mërturi i rrethit të Tropojës. Babai i saj ishte pjesë e çetave anti-komuniste nacionaliste që luftuan në mallet e veriut të Shqipërisë, kundër instalimit të regjimit sllavo-komunist në Tiranë, deri në vitin 1951. Më në fund familja e saj ka vendosur të kalonte kufirin shqiptaro-shqiptar duke u arratisur në Kosovë. Pas disa vitesh në Kosovë, familja e bashkshortes time vendosi të largohej për në Itali – ku edhe ka lindur shoqja ime – duke u vendosur në Shtetet e Bashkuara të Amerikës në vitin 1958.

GM: Si do e përshkruanit një botë ëndërrimtare/dëshiruese?

Me Nënën tonë Shën Nënë Terezën dhe kolegun tim Dr. Elez Biberaj, Washington, 1986

FSH:  Siç përmenda më sipër, takimi me Nenën tonë, Shën Nenë Terezën është një prej momenteve më të bukura dhe më të paharrueshme në jetën dhe karierën time. Fjalët frymëzuese të Nënë Terezës drejtuar botës tejkalojnë Indinë ku ajo ka zhvilluar veprimtarinë e saj më të madhe dhe na kujtojnë se përpjekjet për të ndryshuar botën për më mirë, fillojnë me akte të vogla mirësie e dashurie për njëri tjetrin e për njerëzimin. Fjalët e saja janë një kushtrim, thirrje aktuale për veprim, për një botë që ëndërrojmë e deshirojmë, për një botë më të mirë dhe më të dëshiruar.  Se një vepër e mirë sado e vogël të jetë, sipas saj, ka mundësi të bëjë ndryshimin që dëshirojmë për një botë më të mirë për të gjithë dhe pa dallim, feje, krahine a ideologjie. “Nëqoftse nuk ke mundësi të ushqesh 100-veta, atëherë ushqe vetëm një”, ka thenë Nenë Tereza. Ashtu si Nënë Tereza edhe unë dëshiroj një botë në paqe. Nenë Tereza dëshironte një botë në paqë. Ajo vazhdon të jetë një urë midis besimeve dhe kulturave të ndryshme në botë, duke na kujtuar të gjithve se, megjith ndryshimet që kemi me njëri tjetrin, secili prej nesh meriton dinjitetin e vet dhe respektin – në një botë që ëndërrojmë për veten dhe familjen, por edhe për Kombin të cilit i përkasim.

Zyra e vogël ku e kaloj të shumtën e kohës tani, në pension

GM: Edhe pse fizikisht larg nga trojet shqiptare për shumë dekada, ju keni mbetur thellësisht shqiptar. Cili do të ishte një mesazh për emigrantët tanë?

FSH: Unë kam qenë me fat se me të arritur në Amerikë, por edhe gjatë qëndrimit tim në kampin e refugjatëve në Itali — jam njoftuar me njerzit, ndër më të dalluarit dhe më të njohurit e botës së atëhershme shqiptare, por edhe sot. Personalitete të Kombit, të dëbuar nga komunizmi jashtë Atdheut, e të cilët kanë lenë në mua një influencë dashurie për shqiptarizëm. Angazhimi im me komunitetin shqiptaro-amerikan, fillimisht, dhe punësimi im në Zërin e Amerikës veçse më kanë përforcuar ndjenjat për të dashur dhe për të mbrojtur identitetin kombëtar,  kudo qofshim. Më kujtohet një porosi e gjyshit kur morëm rrugët e botës: Të pakën mbiemrin Shkreli, mos e ndryshoni, ashtuqë kudo të shkoni do tu njohin bota se prej nga vini. Unë kam ardhur në Amerikë në moshën 20-vjeçare dhe dashtë-e-pa dashtë, si shumë të tjerë të brezit tim, jam produkt i dy kulturave: asaj shqiptare dhe amerikane. Unë e quaj brezin tim, “brezi i kapërcellit”, mbi kapërcyell, as andej as këndej. Kjo edhe për arsye të izolimit komunist për një gjysëm shekulli, të pa dëshiruar dhe të refuzuar nga një regjim antinjerëzor sllavo-aziatik që robëroi shqiptarët për një gjysëm shekulli!  Prandaj, emigrantët e sotëm e kanë shumë më kollaj, në krahasim me brezin tim. Sot, shkojnë e vijnë nga Shqipëria e Kosova kurdo e sa herë të duan. Lidhjet dhe mundësitë janë si kurrë më parë për të qenë në kontakt të vazhdueshëm me Atdheun – edhe me ndihmën e teknologjisë së sotme. Sot, mërgata e ka më kollaj të mbetet shqiptare ose të pakën të asimilohet shumë më ngadalë ose aspak në kulturat e vendet ku jetojnë. Por ajo ka nevojë sot  për një angazhim më të madh të Tiranës dhe Prishtinës zyrtare, që të dy shtetet shqiptare të kujdesën për ruajtjen e identitetit kombëtar, gjuhës dhe kulturës së emigrantëve të shumtë shqiptarë të përhapur cep në cep të botës, pa interesa politike private ose partiake – por thjesht për interesin madhor kombëtar: që shqiptarët të mbeten shqiptarë dhe të ruajnë identitetin e tyre iliro-arbëror, kudo qofshin. Nuk është kollaj, se forcat e asimilimit janë shumë joshëse, por për fat të keq as nuk shohim ndonjë vullnet të mirë as angazhimi të mirëfillt në këtë drejtim nga qeveritë e Tiranës dhe të Prishtinës! Për mua “të mbeturit shqiptar” në Amerikën e largët  për më shumë se një gjysëm shekulli ishte deri diku një vendim dhe përgjegjësi personale. Në botën shqiptare të çerek shekullit XXI ruajtja e identitetit kombëtar të shqiptarëve në mërgim, do duhej të ishte përgjegjësi institucionale dhe detyrim kombëtar i qeverive shqiptare.

Ka propozime që shqiptarët të votojnë me kartat e identitetit të vendeve ku po banojnë. A jeni dakord? Gjonaj: Jo!

VOA Menada Zaimi

Më 11 maj në Shqipëri mbahen zgjedhjet e përgjithshme parlamentare dhe për herë të parë shqiptarët që ndodhen jashtë, do të votojnë nga vendet ku jetojnë. Mark Gjonaj kryetar i Këshillit Koordinues të Diasporës e konsideron këtë një moment historik duke theksuar rëndësinë e votës së emigrantëve për fatet e vendit të origjinës. Sipas të dhënave zyrtare jashtë Shqipërisë janë 1.1 milionë shqiptarë me të drejtë vote, por vetëm rreth 10% e tyre kanë aplikuar për t’u regjistruar. Gjatë intervistës për Zërin e Amerikës zoti Gjonaj thotë i bindur se deri më 4 mars, që është dhe afati i fundit i regjistrimit, numri i aplikimeve do rritet ndjeshëm, falë fushatave të informimit, e ndihmës që po i jepet diasporës. Me zotin Gjonaj bisedoi kolegia Menada Zaimi.

Zëri i Amerikës: Zoti Gjonaj, për herë të parë shqiptarët jashtë do të votojnë në vendin ku jetojnë, për zgjedhjet parlamentare të Shqipërisë. Si u arrit deri këtu?

Mark Gjonaj: Para së gjithash ju falënderoj për mundësinë dhe që po mbuloni një çështje kaq të rëndësishme. Prej dekadash na është premtuar vota e diasporës. Më në fund po realizohet. Është hera e parë që diaspora do të mund të votojë në zgjedhjet e ardhshme parlamentare nga vendet ku jeton. Shumë njerëz dhe grupe kanë luftuar për këtë, për një kohë të gjatë, ndaj është e rëndësishme të njihen përpjekjet e tyre në këtë drejtim, përfshirë edhe ato të Këshillin Koordinues të Diasporës. Në vitin 2020, pasi u formuam, këshilli e nisi punën me një peticion që u nënshkrua nga 100 organizata ndërkombëtare, si dhe më shumë se 50 ambasadorë, ku bëhej thirrje për votimin e diasporës. Është një e drejtë kushtetuese. Është diçka që duhet të kishte ndodhur shumë kohë më parë dhe besoj se do të jetë një faktor ndryshimi për të ardhmen e Shqipërisë dhe drejtimin që po merr. Po jetojmë në një periudhë frymëzuese.

Zëri i Amerikës: Si kryetar i Këshillit Koordinues të Diasporës, nga kontaktet që keni, a keni vënë re interes për të votuar mes diasporës shqiptare, si në Shtetet e Bashkuara, ashtu dhe në vendet e tjera ku banojnë shqiptarët?

Mark Gjonaj: Absolutisht! Diaspora vlen, zëri i diasporës vlerësohet. Zëri dhe vlerësimi bëhet me votë. Diaspora po informohet me shpejtësi mbi afatet, që janë deri më 4 mars për t’u regjistruar dhe më pas zgjedhjet më 11 maj. Ne po bëjmë pjesën tonë për t’i njoftuar dhe diaspora tashmë po angazhohet. Ju e dini, ne shqiptarët si popull i zvarrisim disi gjërat, dhe ndoshta do të na duhet të presim. Por megjithatë po vëmë re interesim të menjëhershëm. Detyra jonë është që ndihmojnë në regjistrimin dhe realizimin sa më parë të procesit. Kjo është edhe detyrë e mediave apo e udhëheqësve politikë, që të sigurohen që ata të cilët mund të votojnë, të regjistrohen sa më shpejt, të sigurohen që dokumentet e tyre të rinovohen. Nëse keni një pasaportë të skaduar, nëse keni letërnjoftim të skaduar, duhet t’i rinovoni ato menjëherë, pasi të regjistroheni. Qeveria po përpiqet ta përshpejtojë procesin. Besoj se është 5 deri në 12 ditë për kartat e identitetit, dhe diku deri në 20 ditë për rinovimin e një pasaporte. Ndaj inkurajoj të gjithë që të mos presin deri në minutën e fundit për ta bërë këtë. Shpresojmë se qeveria do marrë vendim nëse diaspora do të lejohet të votojë me letërnjoftime të skaduara. Megjithatë i inkurajoj të gjithë që të mos presin, por të veprojnë menjëherë. Rinovoni kartat tuaja të identitetit dhe bëhuni pjesë e historisë dhe këtij momenti që do të formësojë të ardhmen e vendit.

Zëri i Amerikës: Zoti Gjonaj, një numër jo i vogël aplikimesh po refuzohen për shkak se dokumentet nuk janë plotësuar si duhet, a po punoni ju me komunitetin për t’i ndihmuar ata?

Mark Gjonaj: Besoj se çdo votë vlen, çdo votë është e rëndësishme. Çdo votë e çdo shtetasi shqiptar duhet të numërohet. Ata që po hasin në vështirësi për t’u regjistruar dhe për të marrë miratimet që u nevojiten, ne do të bëjmë sa të mundemi. Dhe kur them ne, kam parasysh diasporën. Ne kemi vënë në dispozicion udhëheqës të komunitetit, linja telefonike, adresa të postës elektronike për të ndihmuar ata individë aplikimet e të cilëve nuk po miratohen. Ne kemi lidhje të drejtpërdrejtë me përfaqësuesit e Komisionit Qëndror të Zgjedhjeve në Shqipëri, për t’u siguruar që kur lind një problem, të gjejmë një mënyrë për ta zgjidhur atë. Kemi shumë punë përpara nesh, por kjo fillon me diasporën që bën pjesën e saj duke u regjistruar, e për problemet që dalin, ne bëjmë pjesën tonë për t’i zgjidhur ato, për t’u siguruar që çdokush që mund të votojë në mënyrë të ligjshme, të jetë pjesë e procesit.

Zëri i Amerikës: Megjithatë a mendoni se është bërë mjaftueshëm për të informuar diasporën mbi procesin e regjistrimit si votues?

Mark Gjonaj: Bëhet fjalë për një potencial prej rreth 1.4 apo 1.7 milionë votuesish. Informimi është një detyrim besoj për qeverinë, për udhëheqësit tanë politikë, për partitë politike, për udhëheqësit e diasporës dhe organizatat, apo institucionet fetare të gjitha luajnë një rol. Edukimi i votuesve është thelbësor. Çfarë duhet bërë dhe deri kur. Katër marsi është dita e fundit për t’u regjistruar. Zgjedhjet do të jenë më 11 maj. Sa ditë mbeten për të rinovuar kartat e identitetit nëse ju ka skaduar, që është një proces më vete, dhe ne po ndihmojmë në përshpejtimin e tyre. Ne do të sigurohemi që të gjithë ata që mund të votojnë ligjërisht, vota e tyre të numërohet në zgjedhjet e ardhshme.

Zëri i Amerikës: Zoti Gjonaj deri tani ata që kanë një dokument identifikimi të skaduar shqiptar, nuk do të mund të votojnë. Autoritetet thonë se po punojnë për të adresuar këtë çështje. Por derisa të zgjidhet, pyetja ende qëndron. A duhet të bëjnë autoritetet shqiptare një përjashtim dhe të lejojnë diasporën të votojë me letërnjoftime shqiptare të skaduara? Janë rreth 600 mijë shqiptarë me letërnjoftime të skaduara dhe një pjesë e konsiderueshme e tyre janë pjesëtarë të diasporës.

Mark Gjonaj: Unë besoj në demokraci, besoj se çdo votë vlen. Çdo votë ka rëndësi. Absolutisht që qeveria duhet të bëjë më shumë për të lejuar që ata të cilëve u kanë skaduar dokumentet e identifikimit ose e kanë humbur atë, të bëhen pjesë e këtij procesi. E di që ata kanë përshpejtuar procesin e rinovimit të dokumenteve. Pra, për një proces që nevojiteshin javë të tëra për t’u përmbyllur, tashmë kërkohen vetëm 5 deri në 12 ditë për të marrë një kartë të re indentiteti dhe deri në 20 ditë për një pasaportë. Di që qeveria po shpenzon një sasi të konsiderueshme parash për përshpejtimin e procesit. Por a mund të bënin më shumë? Do të doja të shihja që çdo qytetar me pasaportë apo kartë identiteti të skaduar që jetë votues i konfirmuar e të njihet si i tillë. Absolutisht. Çdo gjë që shmang gjithëpërfshirjen përkthehet në shtypje të së drejtës për të votuar. Kjo nuk është ajo që ne duam. Ne duam pjesëmarrje të votuesve.

Zëri i Amerikës: Një tjetër shqetësim lidhet me ata që nuk kanë fare dokumente identiteti. Disa parti politike po sugjerojnë që ata të votojnë me kartat e identitetit të vendeve ku po banojnë. A jeni dakord me këtë propozim?

Mark Gjonaj: Jo. Mendoj se kjo është një sfidë e madhe dhe e vështirë për t’u kapërcyer. Votuesit duhet të jenë të verifikuar. Ne duam të sigurohemi që ata që janë shtetas të Shqipërisë të mund të votojnë dhe duhet të votojnë. Unë nuk jam një shtetas i Shqipërisë e për këtë arsye nuk do të marr pjesë në këto zgjedhje dhe as që duhet të jem në gjendje ta bëj një gjë të tillë. Pra, procesi për ata që nuk kanë karta identiteti apo nuk mund të marrin një të tillë, apo nuk mund ta vërtetojnë se janë shtetas shqiptarë, duhet të jetë një i qartë, sepse kjo është pjesë e demokracisë dhe transparencës. Vetëm ata që janë shtetas shqiptar duhet të jenë në gjendje të votojnë. Ka kritere se si kjo mund të provohet që jeni i tillë dhe do të doja ta shihja këtë gjë që të zbatohej.

Zëri i Amerikës: Sipas të dhënave të Komisionit Qendror të Zgjedhjeve, duket se pjesëtarët e rinj të diasporës po tregojnë më shumë interes për procesin e votimit. A ishte kjo diçka e pritshme apo surprizë edhe për ju gjithaq?

Mark Gjonaj: Për mua ishte një surprizë e këndshme që të rinjtë dhe brezat e rinj angazhohen në këtë proces politik. Ata e vlerësojnë demokracinë. Ata e dinë vlerën e votës. Ekziston një thënie që thotë: “Shqiptarët dinë si me vdek për atdhe, por duhet me dit edhe si me jetu për atdhe”. Dhe ndoshta janë të rinjtë që e kanë përqafuar këtë pikëpamje. Që nuk duhet të jemi në kërkim të këngëve folklorike sesa heronj jemi, por duhet të kërkojmë të jemi një faktor formësues, për të ndihmuar në ndërtimin e një të ardhmeje më të ndritur për atdheun tonë dhe diasporën kudo që jeton. Ndaj jam i kënaqur të dëgjoj që të rinjtë janë të angazhuar në përqindje kaq të mëdha. Do të shpresoja që të rinjtë të bindnin edhe anëtarët e tjerë të familjes jo vetëm asaj të ngushtë, t’i inkurajojnë ata të bëjnë të njëjtën gjë, të bëhen pjesë e këtij momenti historic, që ndodh për herë të parë.

Zëri i Amerikës: Në Shqipëri ka zëra që shpesh shpërfillen ose anashkalohen që vënë në pikëpyetje nësë është e drejtë që një përfaqësues i diasporës të ketë të njëjtat drejta sa i takon votës me një shqiptar që jeton në Shqipëri. Disa vende u japin shtetasve të tyre emigrantë të drejta të pakufizuara mbi votimin, si Franca për shembull, por në vende të tjera emigrantët votojnë vetëm nëse kanë një numër të caktuar vitesh që janë larguar nga vendi, si Gjermania me një kufi prej 25 vitesh, përveçse nëse një person tregon se është ende i prekur nga vendimet politike në Gjermani. Çfarë mendimi keni mbi këtë çështje?

Mark Gjonaj: Shqipëria po ndjek atë që bëjnë pothuajse 130 vende të tjera të botës, të cilat në një mënyrë apo tjetër, e lejojnë diasporën të votojë në zgjedhje. Pra nuk ka asgjë të re në këtë drejtim. Ne nuk po rishpikim rrotën. Thjesht po ndjekim shembujt dhe jam i lumtur që po bëhet tani. Nuk mendoj se pyetja në të ardhmen do të jetë, pse e lejua diaspora të votojë, por pse pritëm kaq gjatë? Përfitimet janë të qarta. Mbrojmë identitetin tonë, interesat tona personale, duke kujtuar gjithmonë borxhin që kemi ndaj atdheut tonë. Pjesëmarrja e diasporës, kudo që jeton, duke përdorur ndikimin që kanë në vendet e tyre të reja, për të qenë pjesë e formësimit të së ardhmes së atdheut të tyre. Janë kohë te arta. Është një borxh që i kemi atdheut tonë dhe është e pabesueshme që ne jemi pjesë e këtij momenti të historisë.

Zëri i Amerikës: Zoti Gjonaj disa argumentojnë se emigrantët shpesh përjetojnë një shkëputje me vendin e tyre të origjinës dhe për rrjedhojë, kur votojnë, ata ndoshta do të priren t’i shohin çështjet përmes një këndvështrimi prej turisti, pa adresuar çështjet urgjente me të cilat përballet Shqipëria. A është ky një shqetësim i ligjshëm?

Mark Gjonaj: Kjo është një e drejtë kushtetuese. Në këtë aspekt argumenti ligjor është i tejkaluar. Ne e përqafojmë për atë që është, një e drejtë kushtetuese që duhet ta ketë çdo qytetar shqiptar. Gjykatat e kanë marrë këtë vendim dhe sot qeveria po punon për ta realizuar atë. Tashmë duhet të përqëndrohemi në edukimin e diasporës se pse duhet të votojë. Është e thjeshtë, nëse nuk voton, nuk ke të drejtë të ankohesh. Vota juaj është zëri juaj. Ju meritoni të jeni pjesë e formësimit të së ardhmes së atdheut tonë. Ne të gjithë kemi investime, qoftë nëpërmjet familjes, qoftë si pjesë e krenarinë kombëtare apo identitetin shqiptar. Ne duam që shqiptarët të kenë sukses. Diaspora është një pasuri për Shqipërinë dhe duhet përqafuar si një e tillë. Nuk është një fantazëm. Ajo mund të japë një kontribut të konsiderueshëm, jo vetëm në ekonomi, me paratë që dërgon në atdhe, ku dhe përqëndrohet gjithmonë vëmendja. Ku janë ata njerëz që vënë në dyshim votën e diasporës kur 15% e Prodhimit të Brendshëm Bruto së Shqipërisë vjen nga diaspora? Pse nuk pyesin për këto? Lidhjet janë të qarta. Ne duhet të përforcojmë identitetin tonë dhe lidhjen tonë me atdheun. Është një përfitim i dyanshëm.

Zëri i Amerikës: Zoti Gjonaj në bazë të të dhënave të Komisionit Qendror të Zgjedhjeve, janë 1.1 milionë votues që banojnë jashtë Shqipërisë. Nga këta, deri tani, vetëm rreth 10 për qind kanë aplikuar. E shihni si shenjë skepticizmi ndaj procesit, apo thjesht ngaqë procesi është i ri?

Mark Gjonaj: Procesi i regjistrimit nisi më 11 janar. Kemi edhe rreth pesë javë të tjera deri më 4 mars që afati i regjistrimit të përfundojë. Besoj se në ditët dhe javët në vijim, ndërsa bëjmë fushatë, informojmë dhe edukojmë publikun e gjerë, do të shohim dhe një rritje të madhe të pjesëmarrjes. Kjo është ajo që shpresoj. Ne do të bëjmë pjesën tonë për t’i informuar të gjithë ata që mund të votojnë se duhet të votojnë duke u dhënë atyre informacionin që u nevojitet, si për shembull t’u japim adresat e faqeve në internet që duhet të vizitojnë, t’u ofrojmë informacion apo burime nëse kanë pyetje ose ndonjë problem, përfshirë hapjen e zyrave lokale. Kemi dy zyra të tilla në Bronks që janë të hapura për publikun e gjerë e që çdokush mund të shkojnë atje personalish. Do të ketë numra telefoni në dispozicion, dhe për ata që duhet të kontaktojnë nëpërmjet internetit, një adresë emaili [email protected], ku mund të na kontaktojnë. Ne do t’u përgjigjemi, e shpresojmë ta adresojmë problemin që kanë. Ne kemi një rol për të luajtur dhe kjo gjë më emocionon. Besoj se deri më 4 mars, anëtarët e diasporës do të regjistrohen për të votuar, përtej pritshmërive.

Zëri i Amerikës: Duke qenë se diaspora do të votojë me postë, një shqetësim që po ngrihet në Shqipëri është mundësia e mungesës së fshehtësisë në votim apo për votim familjar. Cili është qëndrimi juaj mbi këtë çështje?

Mark Gjonaj: Këto janë të gjitha pjesë e diskutimeve familjare. Gjëra që i përjetojmë brenda mureve të shtëpisë çdo ditë. Ka diskutime politike, nëse jemi me të majtën apo të djathtën, çfarë qëndrimi kemi mbi zgjedhjet presidenciale apo lokale. Këto janë debate të shëndetshme që çdo familje duhet t’i ketë. Por shqetësimi im kryesor është që diaspora shqiptare të regjistrohet e të votojë. Se për kë votojnë ata është një çështje personale, u takon atyre individëve, familjeve të tyre dhe komunitetit. Sot ne do të përqendrohemi tek regjistrimi, e që të sigurohemi që procesi të jetë transparent, të sigurohemi që të edukojmë komunitetin mbi këtë të drejtë.

Zëri i Amerikës: Zoti Gjonaj në raportin e fundit të ODIHR-it për zgjedhjet në Shqipëri, vihet ndër të tjera në dukje shqetësimi për presion që i bëhet punonjësve të administratës për votën. A besoni se kjo dukuri mund të prekë diasporën në një formë a një tjetër?

Mark Gjonaj: Çfarëdo pretendimesh të ketë, besoj se diaspora nuk është e manipulueshme. Vota e diasporës është një votë e pastër. Çfarë kërkon diaspora? Ata kërkojnë një vend më të shëndetshëm. Ata kërkojnë t’i jepet fund korrupsionit, të forcohet shteti ligjor. Ata kërkojnë investime në institucionet arsimore e të shëndetësisë. Ata duan të shohin Shqipërinë dhe popullin e saj, që të përparojë. Diaspora shqiptare nuk do të mund të manipulohej apo blihej lehtë. Ata do të bëjnë atë që është e drejtë për vendin, popullin dhe çështjen kombëtare. Dhe unë i besoj fort kësaj gjëje.

Intervista – Edi Paloka: Non “grata e Berishës” është fshirë, ja kur mund të bëhet zyrtare…

Intervistoi Valentina Madani

Edi Paloka, kreu i këshillit kombëtar të PD-së është besimplotë për një rezultat pozitiv të opozitës në zgjedhjet parlamentare të 11 majit. Paloka flet për determinancën e diasporës në zgjedhje, i sigurt se ajo do të votojë siglën e PD-së më 11 maj.

Deputeti demokrat thotë se opozita nuk do të bojkotojë më zgjedhjet dhe se në garë hyn për të fituar. Edi Paloka flet edhe për çështjen e “non-grata” të Sali Berishës duke pohuar se “praktikisht është fshirë dhe është vetëm çështje kohe sa kjo të bëhet zyrtare”.

Paloka i kujton mazhorancës socialiste se “Nga fitorja e Trump, në gjithë botën kanë rënë menjëherë mbi 70 qeveri të majta”. Qeverisë “Rama” i kujton skandalet, ndërsa shqiptarëve premtimet e opozitës nesër kur të vijë në pushtet.

Z.Paloka, si e shihni mjedisin aktual politik? Në çfarë terreni po lëviz opozita?
Për disa vite, PD-së dhe opozitës iu desh që të luftojë për ekzistencë si pasojë e luftës së paprecedentë që iu bë jo vetëm nga qeveria, por dhe nga organizata më diabolike e së majtës në politikën ndërkombëtare, organizata e Xhorxh Soros. Por për fatin e mirë të gjithë shqiptarëve, planet për eliminimin e opozitës dështuan. PD tregoi se të pamundurën e bën të mundur dhe sot nga një parti që luftoi për mbijetesë e gjen veten në forcën kryesore politike në Shqipëri dhe ecën me bindje drejt fitores. Sigurisht meritën kryesore për këtë e ka qëndresa e demokrateve, por fitorja e Presidentit Trump në Amerikë është padyshim një element thelbësor në këtë ndryshim. Nga fitorja e Presidentit Trump, në gjithë botën kanë rënë menjëherë mbi 70 qeveri të majta. Po çfarë është më e rëndësishme për ne, gjithë struktura diabolike që mbante në këmbë Edi Ramën, tashmë është shkërmoqur tërësisht dhe fryma e kundërt mbizotëron në Departamentin e Shtetit. Për pupacin e Sorosit në Shqipëri, korruptuesin e Mc Gonigalit, dite të zeza do të vijnë. Ndërkohë për Partinë Demokratike mbështetja ndërkombëtare është në zenit. Kurrë nuk ka pasur tri rezoluta nga organizatat më të fuqishme politike në botë që të dënojnë si narkoregjim qeverinë e të mbështesin fitoren e Partisë Demokratike dhe Sali Berishës.

Për herë të parë me 11 maj do të votojë edhe diaspora, madje e gjithë fushata elektorale nga të dy partitë kryesore është përqendruar jashtë vendit duke synuar votën e emigrantëve. Pse kaq e rëndësishme vota e emigrantëve?
Vota e diasporës mund të jetë determinante për këto zgjedhje. Mbi 1 milion shqiptarë janë larguar nga vendi që kur në pushtet është Edi Rama. Mjafton ky fakt për të kuptuar se sa vlerë ka për opozitën dhe për Shqipërinë vota e tyre. Si diaspora e vjetër dhe ajo e këtyre viteve janë qartazi në mbështetje të Partisë Demokratike.

A besoni se vota e emigrantëve do e ndryshojë realitetin e gjërave në Shqipëri?
Votën e diasporës e kërkoi opozita dhe e bëri të detyrueshme një vendim i Gjykatës Kushtetuese. Ndërkohe Partia Socialiste po bën ç’është e mundur që ta kufizojë këtë mundësi. Vendimi i GjK është i qartë ndërsa komplikimi artificialisht i procedurave për regjistrim synon thjeshtë heqjen e mundësisë për sa më shumë emigrantë. Çdo zgjedhës që ka emrin në listën e zgjedhësve ka të drejtë të votojë. Kufizimi i kësaj të drejte vetëm për ata që kanë dokumente identifikimi shqiptare dhe brenda skadencës është thjeshtë shkelje e kësaj të drejte kushtetuese. Dokumenti i identifikimit vlen për të vërtetuar identitetin e zgjedhësit atëherë pse këtë mund ta bëjë pasaporta shqiptare e jo ajo gjermane apo amerikane, apo pasaporta që lëshon Edi Rama është më e sigurt se ajo gjermane apo amerikane?!

Kreu demokrat Sali Berisha shprehet se “një milion votues po përjashtohen nga zgjedhjet”, ndërkohë që ka paralajmëruar protesta para ambasadave shqiptare. Cili është skenari i tyre?
Thirrja për protesta lidhet pikërisht me mohimin e të drejtës për të votuar. Nuk ka skenarë të tjera jashtë kësaj kërkesë legjitime.

A do të hyjë Partia Demokratike në zgjedhje dhe pa qeveri teknike?
Është bërë e qartë që prej kuvendit të rithemelimit dhe është cilësuar në statut se PD-ja nuk bojkoton më asnjë pale zgjedhje. Ndërkohë në kemi kërkuar qeverinë teknike si kusht për zhvillimin e zgjedhjeve të lira e të barabarta. Madje kemi propozuar që kjo të jetë praktikë në të gjitha zgjedhjet parlamentare. Ju kujtoj që një kërkesë e tillë është dhe në rezolutën e IDU, organizatë ku bëjnë pjesë gjithë partitë e qendrës së djathtë përfshi Partinë Republikane të Presidentit Trump.

Vite më parë, e më së shumti në 2005, PD kishte një mbështetje te madhe nga ndërkombëtarët por sot a ngjan sikur të gjitha energjitë PD-ja po i shpenzon sesi të mbrohet nga akuzat e SPAK ndaj ish-kryeministrit?
Ju a përmenda më lart, Partia Demokratike nuk ka pasur asnjëherë tjetër një mbështetje më të madhe ndërkombëtare se sot! Tri rezoluta; të partive popullore evropiane që sot drejtojnë Evropën, të IDU dhe IDC ku praktikisht aderojnë partitë e qendrës së djathtë të gjithë globit, kanë dënuar ashpër qeverinë Rama dhe i kanë dhënë mbështetje PD-së dhe liderit të opozitës Sali Berisha. Sa për SPAK-un, e kundërta po rezulton, është SPAK-u që nuk iu përgjigjet dot akuzave të opozitës se është kthyer thjeshtë në një vegël dhe armë të pushtetit kundër opozitës. Ju kujtoj që ndërkohë një situatë krejt e ngjashme me drejtësinë ishte dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës para fitores se Presidentit Trump e jo rastësisht personazhet janë po të njëjtët. Dhjetëra prokurorë e gjykatës që vendet i kishin siguruar me mbështetjen e Soros, tanimë kanë dhënë dorëheqjen në Amerike. Ndërkaq me një dekret Presidenti Trump ka ndërprerë financimet për të ashtuquajturat reforma të iniciuara nga Soros në të gjithë botën me qëllime të qarta politike kundër forcave të qendrës së djathtë. Shumë shpejtë do jetë drejtësia e kapur që do duhet të mbajë përgjegjësi për përdorimin e saj nga pushteti.

Dhe çfarë e rrëzon Edi Ramën nga pushteti?
Unë e kam thënë më se një herë, diktaturat përmbysen me çdo formë. Po, me ndryshimin e situatës politike, siç e përmenda më lart, unë uroj që ndryshimi të vijë me votë e në mënyrë paqësore. Ndryshe Edi Rama duhet të kujtojë pamjet e Capitolit pastaj…

Çfarë përpjekjesh po bën PD-ja që me rikthimin e Presidentit Donald Trump të heq “non-gratën” ndaj z.Berisha? Me kë po lobojnë demokratët?
Sali Berisha nuk zgjodhi rrugën e lobimit, por të drejtësisë për sa i përket “non grata”-s. Fitorja e Presidentit Trump e ka ndryshuar totalisht situatën edhe për sa i përket kësaj çështjeje. Kur Sekretari aktual i Shtetit Marco Rubio ishte senator, ngriti pikërisht çështjen e “non grata”-s në senatin amerikan duke akuzuar hapur administratën e atëhershme se e kishte përdorur politikisht për të goditur liderë të qendrës së djathtë nëpër botë. Në këto kushte besoj është e qartë se “non grata” e Berishës praktikisht është fshirë dhe është vetëm çështje kohe sa kjo të bëhet zyrtare.

Ditët e fundit ka një debat PD-së për primaret. Cilat janë modalitet e primareve brenda partisë?
Modalitetet për primaret janë në përfundim. Do të bëhen publike në momentin e duhur.

Cilat janë synimet e opozitës në zgjedhjet e 2025-ës? Avantazhet dhe disavantazhet e saj?
Synimi i opozitës është vetëm fitorja në këto zgjedhje. Në një vend demokratik, rotacioni, ndryshimi është domosdoshmëri edhe kur vendi është qeverisur normalisht nga një qeveri e caktuar. Në Shqipëri nevoja për ndryshim është ulëritëse. Edhe sikur qeveria “Rama” të mos ishin të zhytura në skandale e mos ta kishin kthyer dhe një herë Shqipërinë në këto nivele varfërie e pasigurie, pas 12 vitesh rrotacioni do ishte i detyrueshëm. Ndërkohë jemi në një situatë krejt të kundërt nga ajo e një qeverisjeje normale. Në këto kushte çdo qeveri tjetër do ishte pa diskutim më e mirë. Po në rastin e PD-së nuk bëhet fjalë vetëm për kaq! Partia Demokratike ka një të shkuar në qeverisje e cila pavarësisht të metave ka qenë si dita me natën krahasuar me pushtetërimin e mafies rilindase. Por përtej kësaj PD-ja ofron zgjidhjet e duhura konkrete për të ndryshuar tërësisht situatën aktuale. Vetëm pikat e asaj që ne i kemi përcaktuar si programi i emergjencës do të ishin të mjaftueshme që shqiptarët të votonin me shumicë absolute për Partinë Demokratike: përcaktimi i minimumit jetik prej 200 eurosh, rritja e rrogave dhe pensioneve, ulja e çmimit të energjisë elektrike dhe karburanteve në nivelet minimale.

Ulja e TVSH-së për shportën dhe shumë masa të tjera do ta vendosnin dhe një herë Shqipërinë në vend të parë në rajon për nivelin e të ardhurave dhe mirëqenien e qytetarëve. Me një aritmetikë të thjeshtë, çdo familje shqiptare e varfër dhe e mesme do të ketë në buxhetin e saj nga 200-500 euro më shumë në muaj sesa ka sot. Këtë llogari duhet ta bëjnë të gjithë përpara se të votojnë e sidomos ata që shesin votën për një thes miell! A është e mundur kjo, mund të ngrenë dyshime? Mjafton të themi që në buxhetin prej 8,2 miliardë eurosh, të gjitha këto që përmenda unë, përfshi pagën për administratën, përbëjnë më pak se 1 miliard! Pa folur për pjesën tjetër të programit që lidhet me sigurinë dhe investimet. Partia Demokratike ka treguar që çfarë ka thënë e ka bërë, ndryshe nga Edi Rama që jo vetëm nuk ka mbajtur premtimet e dhëna po ka bërë krejt të kundërtën. Kaq besoj duhet t’i mjaftojë çdo shqiptari për të bërë zgjedhjen e tij me 11 maj./ Gazeta Panorama

MERITA SHKUPI: SI E THEMELUAM 33 VJET Më PARË, ME MUJË BUÇPAPAJN GAZETËN TRIBUNA DEMOKRATIKE TË TIRANËS

Intervistë me ish kryetaren e këshillit Botues të gazetës Tribuna Demokratike themeluar me 6 shkurt 1992
Merita Shkupi: “Këtë peridudhë e kujtoj gjithmonë me shumë emocione. Gazeta Tribuna Demokratike ishte organ i Partisë Demokratike, Dega Tiranë dhe u krijua me një vendim të PDSH dhe kryetarit të saj Sali Berisha. Gazeta doli 12 muaj pas themelimit të gazetës RD dhe dy muaj para zgjedhjeve të 22 marsit 1992. Mua më caktuan kryetare të Këshillit drejtues dhe gazetarin dhe poetin e ri Mujë Buçpapaj kryeredaktor. Në këshillin drejtues ishin edhe Dylber Vrioni dhe Dashamir Shehu, ndërsa kryetar i Degës së PD-së ishte prof. Ylli Vejsiu. Bashkë me Mujon dhe Ardian Haçin atëherë student përgatitëm numrin e parë. Kishim një zyrë në katin e parë të ndertesës së PDSH-së, e cila gjendej në rrugën e Kavajës.”
1.Merita, me 6 shkurt 1992 doli numri i parë i gazetës Tribuna Demokratike, një gazetë fillmisht javore, e degës së Partisë Demokratike Dega e Tiranës. Si e kujton këtë periudhë sot pas 33 vjetësh, stafin e saj dhe grupin mbështetës?
-Merita Shkupi: Këtë peridudhë e kujtoj gjithmonë me shumë emocione. Gazeta Tribuna Demokratike ishte organ i Partisë Demokratike, Dega Tiranë dhe u krijua me një vendim të PDSH dhe kryetarit të saj Sali Berisha. Gazeta doli 12 muaj pas themelimit të gazetës RD dhe dy muaj para zgjedhjeve të 22 marsit 1992. Mua më caktuan kryetare të Këshillit drejtues dhe gazetarin dhe poetin e ri Mujë Buçpapaj kryeredaktor. Në këshillin drejtues ishin edhe Dylber Vrioni dhe Dashamir Shehu, ndërsa kryetar i Degës së PD-së ishte prof. Ylli Vejsiu. Bashkë me Mujon dhe Ardian Haçin atëherë student përgatitëm numrin e parë. Kishim një zyrë në katin e parë të ndertesës së PDSH-së, e cila gjendej në rrugën e Kavajës.
Mua me caktuan të merrja lejën e gazetës. Në atë kohe ishte zevendes minister i qeverisë teknike Ylli Pango( qe ishte shoku im i klases) dhe Alfred Pema qe kishte qene profesori im. Ata me ndihmuan mua te marr lejen e gazetes.
Mujo megjithëse i ri (ishte student pasuniversitar), kishte aftësi krijuese, organizative, komunikimi dhe aftësi për të punuar si skuadër. Ai aktivizoi gjithë publicitët e rinj dhe sidomos studentët rreth gazetës. Dalja e saj me 6 shkurt 1992 ishte një ngjarje e rëndësishme. Ajo u bë qysh në numrin e parë zëdhënëëse e shumicës së demokratrëve shqiptarë, sidomos i krahut radikal dhe ish të përndjekurve politik dhe popullit të Tiranës.
2. Cilat mendoni ju ishin rrethanat që e detyruan Partinë Demokratike të Shqipërisë të krijonte një gazetë të dytë , rreth 12 muaj pas krijimit të gazetës RD dy muaj para zgjedhjeve të 22marsit 1992?
-Merita Shkupi: Së pari mendoj se e mjata, PPSH-ja e quajtur PS, kishte shumë më tepër gazeta në treg. PD kishte vetëm RD dy herë në javë. Pra duhej bërë një balancë aq sa të ishte e mundur. Po kështu RD-ja mbante një qëndrim më të moderuar dhe shumë ish-të përndjekur, sindikatat dhe sidomos populli i Tiranës dhe intelektualët e papërlyer të saj, kërkonim një qëndrim më të ashpër ndaj regjimit komunist që po rezistonte. Tribuna dhe stafi i saj e luajten këtë rol në mënyrë të shkelqyer dhe bënë fushatën e 22 marsit më shumë kreativitet.
3.Siç e thatë edhe Ju, gazeta e filloi punën me një staf të vogël si Merita Shkupi kryetare e këshillit Botues, Mujë Buçpapaj kryeredaktor dhe studenti Ardian Haçi gazetar, ndërsa zyri vend vend të menjëhershëm dhe me shumë bujë në tregun e shtypit të kohës? Çfarë mendoni ju e bënte të veçantë këtë gazetë?
-Merita Shkupi: Gazeta zuri vend mënjëherë në treg. Vetëm në Tiranë deri në orën 12.00 të ditës shiteshin 7 mijë kopje. Së pari thoshte të vertetat e mëdha, së dyti ishte shumë profesionale dhe së treti shprehte interesat e popullit të Tiranës dhe Shqipërisë.
4. Edhe pse gazeta ishte zyrtarisht organ i Degës së PD-së Tiranë, ajo në fakt u bë organi më i dashur i elektoratit të djathatë në vend.Ndërsa RD-ja kishte një politikë editoriale më të butë, Tribuna Demokratike, në kontrast me të, ishte një gazetë radikale, e stilit amerikan e drejpërdrejtë dhe fishkulluese ndaj kundërshtarëve politikë, duke u bërë kështu zëdhënëse e vertetë e aspiratave të popullit të Tiranës dhe të vendit, për ndryshim të shpejtë dhe ndarje nga e kaluara komuniste. A i kujtoni çastet se si pritej kjo gazetë në Tiranë dhe vend ndërsa shkoi me një tirash deri në 80 apo 90 mijë kopje në numër?
-Merita Shkupi: Kur dilte numri i gazetës në Tiranë kishte interesim të paparë. Socialistët tërboheshin kur dilte Tribuna, pasi ishte fishkulluese ndaj tyre. Mujo dhe gjithë njerëzit që I aktivizoi për shkrime punonin pa ndërprerje. Nuk kishim kushte. Të gjitha shkrimet shkonin me shkrim dore drejt në shtypshkronjë. Gazeta shkoi gjate shkurt-marsit 1992 deri në 90 mije kopje. Meqënëse gazeta e kishte letren falas nga miqtë e Sali Berishës në SHBA, unë dhe Mujo vendosëm ta rrisnim tirazhin, i cili po shitej komplet.
5.Dega e Partisë Demokratike Tiranë, organ i së cilës ishte edhe Tribuna, ishte një për vijën e ashpër politike. Kjo politikë e vinte atë shpesh në konflikt me disa prej drejtuesve të lëkundër të PDSH, të cilët kishin qënë në qeverinë e Stabilitetit me kryeministër socialistin Ylli Bufi.Kjo ndarje vizionesh brenda partisë, reflektohej edhe në gazetë dhe sidomos në pengesat që i nxirrnin Tribunës Demokratike në pagesat e shtypshkronjës, pasi për ne stafin as që bëhëj fjalë për pagesë pasi ishim vullnetarë! A të kujtohen ato tensione që kalonim në çdo numër!
-Merita Shkupi: Edhe brenda PD-së pritej shumë mirë, por nga ana tjetër në atë kohë krahu i moderuar i ish-ministrave të PD-së në qeverinë e Stabilitetit ishin për bashkëqeverisje me PS-së dhe sic dihet mezi dolen nga qeveria Bufi me 4 dhjetor 1991. Ky krah i vogël ishin të pakënaqur me radikalizmin e Tribunës. Megjithë presionet e brendshme dhe atyre komuniste, Mujo nuk u lëkund nga politika editoriale e gazetës, një frymë radikale dhe e drejtë.
6. Radikalizmi i Tribunës Demokratike, ne si staf na vuri në shenjestër të sulmeve dhe kërcënimeve të veglave të ish-sigurimit të shtetit dhe sulemeve edhe fizike të militantëve radikalë të majtë. Kërcënimet ishin bërë të përditshme por ne nuk u trembën , biles as që në shkoi ndërmend të frikësoheshim. Me guximin e ideve tona ne i mundëm mbeturinat e regjimit komunist me forcën e të vertetave që shkruanim dhe mbronim. Si e kujtoni këto situate jo shumë të këndshme?
-Merita Shkupi: Nuk i harroj kurrë këto situata. Kishim kërcënime në rrugë dhe kudo. Militantët e majtë e blinin gazetën dhe e grisnin publikisht, ish-sigurimi ishte akoma i fortë dhe me shtrirje kudo, dhe bëri cmos që Tribuna të mos dilte, por punëtorët e shtypshkronjës si Astrit Muça e fillonin gazetën në orën 12.00 të natës dhe në orën katër të mëngjesit gazeta ishte prodhuar. Kjo nuk kishte ndodhur kurrë më parë. Mujo dhe stafi i tij e gdhinin në shtypshkronjë.
6. Ndërsa kujtoj Tribunën dhe numrat e saj të parë, ndër mend me vinë prof. Ylli Vejsiu kryetar i Degës së PD-së Tiranë, Sotir Qirjaqi shef i administratës së degës së PD-së, Dylber Vrioni anëtar të Këshillit Botues, por edhe prof. Skënder Shkupi që na qendronte pranë si redaksi. A ju kujtohen vështirësitë e transportit të letëres, të radhitjes së shkrimeve dhe përgatitjes së numrit të ri?
-Merita Shkupi: Për gazetën interesohej direkt Sali Berisha, por fuqia e transportit ishte zero në PDSH. Nuk kishim kamioncinë për të marrë letrën në Lundër dhe sjellë në shtypshkronjë. Sotiri ishte shef i administrates së Tiranës dhe bashkë me Mujon dilnin në rrugë dhe prisnin deri sa vinte ndonjë makinë rasti dhe që pranonte ta merrte letrën pa pagesë vetëm për shoqëni si I thone fjalës dhe ta sillte në Tiranë. Kishte shumë vështirësi burokratike, por ja dolëm mbanë me idealizëm, guxim dhe përkushtim. Gazeta Tribuna Demokratike dilte dy herë në javë, po aq sa edhe gazeta “RD”, por stafi ynë ishte vetëm dy vetë, ndërsa RD i kishte 12 vetë. Megjtihatë ne e përballuam volumin e punës duke punuar 16 orë në ditë dhe me punë vullnetare që bënin të rinjtë.
7. Kur shikon koleksionin e e numrave të parë të gazetës Tribuna Demokratike, aty gjen emrat e gazetarëve të rinj të cilat do ta mbain shtypin shqiptar për 33 vjet me radhë. A mendoni se duke ju dhënë këtë mundësi për promovim shumë të rinjë studnetë apo publicist të rinj, Tribuna krijoi edhe një shkollë të shtypit të djathtë në vend?
-Merita Shkupi: Është e vertetë. Në Tribunën Demokratike përvec Mujos si kryeredaktor atëherë 26 vjec, ishin edhe të gjithë djem dhe vajza të rinj, studentë apo publicistë të rinj të papërlyer me regjimin e vjetër dhe komunizmin, që punoin vullnetarisht për gazetën me shkrime, analizia, komente reportazhe, fejtone dhe përkthime. Këto firma për 33 vjet kanë dominuar shtypin shqiptar dhe vijojnë ende. Pra, Tribuna u shndërrue edhe në një shkollë gazetarie për të rinjtë.
8. Pas 33 vjetësh shtypi i shkruar i PDSH-së nuk ekziston prej më shumë se një dekade. Shumica e mediave vizive janë ose nën kontrollin e qeverisë, ose nën kontrollin e oligarkëve të kësaj qeverie, që është po kaq e dëmshme në një demorkaci për lirinë e shprehjes dhe lirinë e medias. Tani ka gazetarë të studiove televizive që marrin nga 10 mijë euro deri në 22 mijë euro në muaj. Si e shpejgon këtë degradim, të lirisë së shprehjes dhe kontroll të kësaj lirie deri në poshtrim, ndërsa unë dhe ti bënim një gazetë deri në 90 mijë kopje në numër pa pagesë në mënyrë vullnetare? Si publiciste dhe intelektuale çfarë sygjeron për të dalë nga kjo situatë e mjerushme e shtypit dhe medias?
-Merita Shkupi: Sot pas 33 vjetësh nga koha kur e nxorëm TD ndiej trishtim dhe dhimbje. Shtypi, mediat në tërësi kontrollohen nga qeveria e majtë, dhe pjesa tjetër e tyre nga oligarkë të shkrirë me qeverinë. Shumë gazeta të përditshme vetëm këta 12 vjetëtë e fundit kanë falimentuar përfshirë edhe disa gazeta të djathta kritike ndaj abuzimeve të qeverisë. Shumë analistë marrin rroga të çuditshme të fryra, cfarë lë të nënkuptosh se janë argatë të qeverisë . Fjala e lirë është tronditur nga klanet, tarafat, oligarkët dhe vetë qeveria. Po kështu është rikthyer censura dhe autocensura, servilizmi ndaj qverisë dhe regjimit. Pra media e ka humbur rolin e saj si rojtare e interesit publik.
9. Çfarë do t’u thuash të gjithë atyre gazetarëve, poetëve, shkrimtarëve, përkthyesve dhe intelektualëve që ishin pjesë e Tribunës Demokratike qysh në numrat e parë të kësaj gazete dhe luajtën rol për nxjerrjen e frikës, demaskimin e regjimit që po ikte dhe vegalve të tij duke thënë të vertetat dhe më zë të lartë dhe pa frikë?
-Merita Shkupi: I falenderoj nga zemra për rolin që patën dhe mundin që hoqën për botimin e gazetës TD. I ftoj ata që të luajne përsëri këtë rol në mënyrë që vendi të mos rreshqasë në autoritarizëm dhe censurë të plotë.
10. Merita, dua që në këtë intervistë të të falenderoj me shpirt ty dhe familjen tënde për ndihmën që më keni dhënë për përgatitjen e çdo numri të gazetës Tribuna Demokratike. Si shpjegohet që as PDSH-ja as PD dega e Tiranës, nuk është kujtuar kurrë të kremtojë lindjen e kësaj gazetë që në fakt bëri fushatën fituese të PDSH-së më 22 mars 1992?
-Merita Shkupi: Po, unë isha shumë e përkushtuar. Më ndihmonte edhe im atë Ndriçimi dhe im shoq Skënderi. Ata ma lehtësuan punën time. Gazeta Tribuna Demokratike disa muaj pas fitores së 22 marsit 1997 u mbyll. Dikush nuk donte të ishte në treg si media e pakompromis kundër komunizmit. Tribuna kërkonte që krimet e komunizmit të ndeshkoheshin, që ish zyrtarët e sigurimit të shkonin në burg, që vendi të ndahej nga trashëgimia komuniste si dhe për bashkimin kombëtar. Mbaj mend që nje artikull i babait tim Ndricimit shkruante: ” ti varim komunistet ne litar,ashtu si na varen dhe tu themi ashtu ishte koha.” Gazeta doli disa herë ma vonë në vitet 1993, 1995, 1996 dhe 1997. Jam e cuditur pse PD nuk e ka kujtuar!
10. Çfarë dëshironi të thoni tjetër?
-Merita Shkupi: Sot pas 33 vjetësh jam krenar që kam luajtur një rol për fitoren e demokraicsë, por edhe e dëshpëruar që demorkacia në Shqipëri është katandaisur në autoritarizëm. Dua të të falenderoj ty për rolin që ke luajtur si themelues dhe drejtues i Tribunës Demokratike dhe prej vitit 1992 edhe si gazetar i Rilindjes Demokratike. Asnjë gazetar, publicist dhe analist nuk ka treguar këtë integritet të fortë si ti, dashurine për gazetarinë dhe të vertetat demokratike, pa u përlyer, pa u shitur dhe pa u frikësuar nga të verteta që mbron.
Ty të qëlluan me plumba në gusht të vitit 1997 kur bandat e komitetëve të jugut u kthyen në fuqi vetëm për shkrimet tua të forta poltike dhe denoncimin që u bërë vegalve të regjimit komunist. Edhe pse mbete I plagosur rëndë dhe kalove shumë vuajtje deri sa u ringrite në këmbë, nuk u dorëzove, por vijove edhe ma me guxim luften per liri dhe demokraci. Dua të të uroj Mujo edhe për arritjet tua letrare nderkombëtare, për botimet dhe dhjetra gjuhë të huaja dhe vlerësimet nderkombëtare, për arritjet akademike dhe shkencore si pedagog, studiues dhe kërkues shkencor, por edhe si botues i gazetës javore Nacional e cila prodhohet prej 17 vjetësh pa ndërprerje dhe shpërndahen në gjithë rajonin tonë e printuar. Të uroj shumë suksese!
Le ta kujtojmë me respekt 33 vjetorin e gazetës Tribuna DEmokratike!Fjala e lirë nuk vdes kurrë!

Jusuf Buxhovi: Dr. Ibrahim Rugova është kryetar historik i shtetit të Kosovës, i zgjedhur me votën e lirë dhe i konfirmuar edhe ndërkombëtarisht

Intervistë me shkrimtarin dhe historianin e njohur Jusuf Buxhovi

Shkrimtari dhe historiani i njohur Jusuf Buxhovi, në një intervistë për gazetën “Kosova Sot”, ka shpalosur mendimet mbi ndikimet që formuan krijimtarinë e tij, si dhe analizat mbi periudhat historike kyçe të Kosovës, përfshirë vitet e 80-90, periudhën e luftës dhe ngjarjet e pasluftës. Po ashtu, ai ofron një pasqyrë të rëndësishme për veprat e tij historike dhe për rolin e Dr. Ibrahim Rugovës në historinë e Kosovës, duke theksuar filozofinë politike të tij dhe ndikimin që ka pasur kjo filozofi në zhvillimet e Kosovës, si dhe arsyet e mospajtimeve brenda shoqërisë shqiptare.

Image

“Kosova Sot”: I nderuari Buxhovi, ju keni një rrugëtim të pasur në fushën e letërsisë dhe historisë. Cilat janë ndikimet kryesore që e kanë formuar krijimtarinë tuaj si shkrimtar dhe historian?

Jusuf Buxhovi: Krijimtaria, përmes imagjinatës, mundëson “jetën paralele”, një liri të pakufishme në një hapësirë ku realiteti zëvendësohet me të irealen. Bota ireale është magjike…
Nëse mund të thuhet se imagjinata përmes letërsisë ma ka krijuar hapësirën e lirisë, historiografia, me faktet dhe ngjarjet si realitete, shfaqet si antipodi i saj, ma ka përjashtuar imagjinatën. “Lufta” midis letërsisë dhe historiografisë ka ndikuar në krijimin e një dhome, ku “tirania” e faktit, përmes krijimtarisë, ka kaluar në kujtesën historike, ndërsa përmes letërsisë, ngjarjet e caktuara kanë fituar kredibilitet historik, që vetëm arti mund ta përjetësojë, siç ndodh me luftën e Trojës nga vepra e Homerit dhe të tjera të ngjashme…

Image

“Kosova Sot”: Me rastin e 35 vjetorit të themelimit të LDK-së dhe 35 vjetorin e rënies së Murit të Berlinit, së fundi keni botuar librin “Vitet e Gjermanisë”. Duke qenë i involvuar në rrjedhat e kohës çfarë ndikimi kishte “dosja gjermane” mbi imazhin dhe besueshmërinë e Dr. Ibrahim Rugovës në qarqet politike shqiptare dhe ndërkombëtare gjatë periudhës së luftës për çlirimin e Kosovës?

Jusuf Buxhovi: “Vitet e Gjermanisë” shfaq tablonë e një memorie intelektuale, kulturore, po edhe politike të një korrespodenti të përhershëm të gazetës Rilindja të akredituar në Gjermani nga mesi i viteve të shtatëdhjeta të shekullit të kaluar deri te ato të fundviteve të dekadës së parë të këtij shekulli. Karriera ime publicistike 35-vjeçare në një vend që ka kontribuar në njohjen tonë historike, kulturore dhe politike nga fundi i shekullit XIV me dëshmitë e kalorësit Von Haff rreth gjuhës shqipe për të vazhduar me ato të filozofit Laibnic, Ksylanderit, Hanit e deri te Gustaf Majeri që themelojnë shkencën e albanologjisë ka paraqitur një mundësi të madhe për t’u parë dhe hulumtuar nga brenda ky zhvillim i rëndësishëm. Krahas këtij dimensioni, ka qenë edhe ai politik i Gjermanisë së bashkuar nga Kongresi i Berlinit, që nga pavarësia e Shqipërisë në vitin 1912 e deri te koha jonë, shënon involvimin aktiv të këtij shteti në zhvillimet shoqërore dhe politike të botës shqiptare në përgjithësi, fillimisht me emërimin e gjeneralit Vilhelm von Vid në krye të shtetit të njohur shqiptar në vitin 1914, për të vazhduar mandej edhe me dy ndërhyrje gjermane në kapitujt “e ribashkimeve” shqiptare nga viti 1916-1918 si dhe në krijimin e Qeverisë Shqiptare në krye me R. Mitrovicën nga nëntori i vitit 1943 deri në nëntor 1944. “Inserteve” gjermane në politikën shqiptare, nga rënia e Murit të Berlinit në vitin 1989, do t’u shtohen ato të veprimit të drejtpërdrejt politik të shtetit të bashkuar gjerman në rrethanat e tranzicionit në Shqipëri si dhe të ndihmës së drejtpërdrejt pluralizmit shqiptar në Kosovë (me themelimin e LDK-së), e mbi të gjitha të pranimit të refugjatëve shqiptarë nga fillimi i viteve të nëntëdhjeta dhe veçmas gjatë represionit policor dhe ushtarak të regjimit të Millosheviqit në Kosovë nga viti 1989 deri në qershor të vitit 1999, kur vendoset protektorati ndërkombëtar në Kosovë. Gjatë kësaj kohe, politika gjermane ka përkrahur lëvizjen shtetformuese në Kosovë nga ndihmat humanitare, ato materiale, e mbi të gjitha me strehimin e Qeverisë së Bukoshit në Gjermani, të sigurimit të bazës materiale për “shtetin paralel” e deri te fondet për rezistencën e armatosur. Gjermania, po ashtu, ka qenë ndër vendet e NATO-s që ka marrë pjesë dhe në fushatën ajrore kundër forcave policore dhe ushtarake në Kosovë nga 24 marsi deri më 10 qershor 1999, siç ka qenë tejet aktive në procesin e konsolidimit të administratës së UNMIK-ut dhe të KFOR-it me trupat gjermane në të.
Theksimi i “Dosjes gjermane” ka një rëndësi, meqë nxjerr në pah një pjesë të rëndësishme të atij zhvillimi tejet dinamik me të cilin u përball Dr. Rugova si president historik gjatë fushatës ajrore, kur pengu nga Millosheviqi u përcoll edhe me “një tërmet” të brendshëm kundër Rugovës, nga disa nga bashkëpunëtorët e tij të ngushtë, që morën nismën për rrëzimin e tij nga posti i kryetarit të LDK-së dhe nga posti i presidentit me arsyetimet “e tradhtisë”! Kështu që, Vitet e Gjermanisë ka për qëllim të nxjerrë në pah dimensionin e brendshëm të këtij zhvillimi, që përmes memorizimit të momenteve të veçanta, ndër të cilat ka qenë edhe qëndrimi disaditësh i presidentit historik Dr. Rugova në Gjermani, pas lirimit nga pengu i Millosheviqit në maj të vitit 1999, demitizon një pamje idilike të hierarkisë rugoviane nën trysninë e rrethanave të caktuara, që është edhe e natyrshme kundruall skenarëve të shumtë nga jashtë e nga brenda në rolin e një figure shahu…
Shteti gjerman, që ishte shumë i pranishëm asokohe në hapësirën shqiptare me diplomatë, vëzhgues dhe ushtarakë, siç do shtet tjetër nga sofra e fuqive të mëdha, kishte përgatitur një dosje rreth këtyre zhvillimeve, me të cilën Dr. Rugova do të njoftohej gjatë qëndrimit në Bon. Kjo dosje, natyrisht, do të përhapet edhe në qarqet e gazetarëve të akredituar në Bon për t’u dematuar skenari i Millosheviqit me Rugovën-peng, por njëherësh për t’u pasqyruar edhe efektet e tij diletante në skenën e brendshme shqiptare. Natyrisht, se kjo dosje do t’u shërbejë bisedave që kisha me të, të cilat janë kryesisht të natyrës intelektuale, një dialog midis krijuesve për problemet politike përmes metaforave letrare. Këtë diskurs e zgjodhi vetë Rugova, gjë që jo rastësisht, Xhojsi kthehet në një referencë emblematike, që dëshmon se fati i intelektualit – krijues, deshtë a padeshtë, është i lidhur edhe me dimensionin politik në rrethanat e caktuara kur ata ngarkohen me përgjegjësi politike, siç ngjau me Rilindasit, siç ngjau edhe me brezin e gjithmbarshëm intelektual të viteve të tetëdhjeta, të cilit i takoi edhe Dr. Rugova. Siç shihet nga libri, ngarkesat politike, me logjikën e abrakadabrës, intelektualët i kthejnë në peng të pashmangshëm, kur nga heroi kthehen në tradhtar dhe e kundërta. Këtë e përjetoi edhe Dr. Rugova. Ndaj, nuk është e rastit që ai ndjehet si gjenerali Bolivar i Markezit në romanin e famshëm “Gjenerali në kurthin e vet”…

Image

“Kosova Sot”: Në romanin tuaj “Kodi i Dashurisë” keni trajtuar ngjarjet e viteve të 80-90, periudha shumë e rëndësishme për historinë e Kosovës. Si e shihni ndikimin e këtij periudhe në letërsinë dhe kulturën shqiptare?

Jusuf Buxhovi: Ngjarjet e viteve të tetëdhjeta dhe të nëntëdhjeta janë pjesë e kthesave të mëdha historike, atyre që përcaktuan binarët e shtetndërtimit të Kosovës përmes rezistencës institucionale aktive paqësore e deri te ajo e armatosur, që solli ndërhyrjen ndërkombëtare të NATO-s dhe protektoratin ndërkombëtar. Është fare e natyrshme, madje e pashmangshme për letërsinë që ky zhvillim historik të përfshihet në krijimtari. Romani im “Kodi i dashurisë” merret me dimensionin shoqëror, kulturor dhe politik të këtij zhvillimi në përputhje me analogjitë historike nga antikiteti, mesjeta dhe koha më e re, pra e shtetformimit. Te romani im pasqyrohet lidhja historike, kulturore dhe politike shqiptaro-gjermane në një kontekst të thellë kohor, që përkon me fatin shpesh të njëjtë të të dy popujve të ndarë pas Luftës së Dytë Botërore…

Image

“Kosova Sot”: Ju keni botuar veprat historike të rëndësishme si “Kosova” dhe “Kongresi i Berlinit 1878”. Çfarë e bëri veprën tuaj kaq të veçantë dhe si u prit ajo nga komuniteti shkencor dhe lexuesit?

Jusuf Buxhovi: Veprat “Kongresi i Berlinit 1878” si dhe “Kongresi i Berlinit dhe Lidhja Shqiptare 1878-1881” paraqesin kontributin tim të parë në fushën e historiografisë, që lidhet drejtpërdrejt me qëndrimin tim si korrespodent i “Rilindjes” në Bon, me ç’rast m’u mundësua futja në arkivat gjermane, prej nga nxora dokumentet origjinale të Kongresit të Berlinit në frëngjisht dhe gjermanisht të përkthyera në shqip. Rëndësia e këtyre dokumenteve është tejet e madhe, ngase demistifikuan falsifikimet që iu bënë nga historiografia serbe dhe ajo ruse për qëllime hegjemoniste. Dokumentet e Kongresit, studiuesit shqiptarë mund t’i shfrytëzonin nga arkivat e Beogradit dhe Moskës të censuruara, që kishin për qëllim të krijonin përshtypjen e gabuar të përjashtimit dhe armiqësimit të shqiptarëve me Europën. Për fat të keq, historiografia jonë institucionale në Tiranë dhe Prishtinë, edhe sot e gjithë ditën citon falsifikimet e Haxhivasilevit, Goipçeviqit dhe të tjerëve rreth Kongresit të Berlinit dhe jo dokumentet origjinale nga librat e mia. Ndodh kështu, ngaqë shumë nga studimet e tyre zhvlerësohen. Për shumë nga historianët tanë, parimi i rishqyrtimit dhe rishkrimit të historiografisë sipas dokumenteve origjinale, nuk vlen karshi interesave personale!

“Kosova” në tetë vëllime, si dhe ekstraktet e saj “Dardania” dhe “Maqedonia”, që u shkruan nga viti 2012-2019, paraqesin projektin e parë individual të historiografisë te ne të kësaj natyre. “Kosova” në tetë vëllime, siç theksohet në parathënie, paraqet historinë e Shqipërisë së natyrshme nga antikiteti e deri te koha jonë të mbështetur mbi mbretërinë e Dardanisë, si njërën ndër shtyllat kryesore të saj, që bashkë me “Maqedoninë” dhe “Epirin” paraqesin trinomin historik të mbretërive tona në antikitet, hapësira etnike e të cilave ka ardhur deri te koha e jonë me atë përbërje që e kishte në antikitet. Ajo që e dallon punën time në këtë vepër është ikja nga koncepti ideologjik, dominues te ne gjatë kohës së monizmit ideologjik në Shqipëri dhe Jugosllavi, si dhe ikja nga diktati hegjemonist i historiografisë serbe me dy gënjeshtra historike: atë të gjoja shtetit mesjetar serb të lidhur me dinastinë Nemanjane të Rashë, si dhe të ashtuquajturën autoqefali të Kishës Ortodokse serbe në mesjetë, gjë që as e para, pra shteti mesjetar serb i lidhur me Rashën, dhe autoqefalia kishtare në mesjetë nuk qëndrojnë. Ato janë pjellë e falsifikimeve të dokumenteve nga ato kishtare, kryesisht të manastirit të Hilandari, dhe atyre politike në përputhje me politikën pansllaviste të Moskës nga fillimi i shekullit XVIII për krijimin e shteteve vasale ortodokse në hapësirën europiane të perandorisë Osmane në shpërbërje, që do t’i shërbejnë platformave politike të krijimit të Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë mbi bazat e ortodoksisë, paçka se një pjesë e madhe e etnisë shqiptare i takonte Kishës Ortodokse si dhe krishterimit nga zyrtarizimi në shekullin IV nga Konstantini i Madh, me prejardhje dardane.

Në veprën time, sillen shumë argumente të këtyre falsifikimeve, sidomos ato që lidhen me të ashtuquajturin shtet mesjetar serb, të lidhur me dinastinë Nemanjane të Rashës, që si referencë kryesore kanë librin e S. Novakoviqit “Zakonik Cara Dushana 1355”, të botuar së pari në vitin 1899 dhe të ribotuar, me plotësime, në vitin 1908. Vetë Novakoviqi në parathënie thekson se studimi i tij nuk paraqet Zakonikun (Kodin) nga shekulli XIV, por një të sajuar nga rrëfime të priftërinjve dhe mësuesve serbë në Prizren nga shekulli XIX! Po ashtu, thotë se “Zakoniku” është arnuar me 16 versione të shënuara nëpër manastire të ndryshme! Kjo vepër, e përkthyer në shumë gjuhë botërore, pa shqyrtim kritik, është pranuar si “bazë e shtetit mesjetar serb”! Përkthimi i veprës sime në anglisht në vitin 2014 dhe futja e saj si literaturë paralele për historinë e Europës Juglindore në universitetet amerikane, si dhe promovimet në Harvard dhe disa universitete amerikane dhe të tjera, nxorën në pah këtë falsifikim, gjë që humbi kredibilitetin shkencor në universitetet amerikane dhe gjetiu ku konsultohet vepra ime. Por, për fat të keq, jo edhe te shumë historianë tanë, që e citojnë dhe ditë e natë pranojnë “shtetin mesjetar serb në Kosovë”, të ndërlidhur me Rashën, kur në asnjë dokument meritor të asaj kohe, përfshirë këtu edhe ato të perandorëve Kantakuzen dhe të kronistëve bizantinë, zhupania e Rashës nuk lidhet me “shtetin mesjetar serb”, pos që përmendet si zhupani tribale, ndërsa Nemanjajt me origjinë tribale (një fis, që nga shumë autorë antik shihet si dardan, ilir e diku edhe trakas). Ngjashëm ngjet edhe me të ashtuquajturën autoqefali të Kishës Ortodokse nga Mesjeta, që, sipas kronikës së Demantianit, peshkop i Peshkopatës së Ohrit nga viti 1275, nuk ishte tjetër pos një autonomi e përkohshme nga Peshkopata e Ohrit, e instaluar me ndihmën e Vatikanit, në vitin 1217, gjatë kohës së kryqëzatës së katërt, kur Perandoria e Bizantit në Kostandinopojë nga vitin 1204-1265 do të zëvendësohet nga ajo Katolike e Romës. Autoqfalinë, Kisha Ortodokse serbe do ta sigurojë në vitin 1923, pasi që të jetë krijuar monarkia Serbe-kroate-sllovene. Madje, si një kishë e bashkuar nga mitropolia e Beogradit, e Karllovcit, e Malit të Zi dhe e Kosovës. Ky bashkim është shitur si autoqefali dhe vazhdon me këtë avaz, pos për historianët tanë, me pasoja të rënda politike për shtetin e Kosovës, të legjitimuara me Pakon e Ahtisarit!

Image

“Kosova Sot”: Me rastin e 20 vjetorit të shkuarjes në amshim, nga këndi i juaj si e përshkruani rolin e Dr. Ibrahim Rugovës në historinë e Kosovës?

Jusuf Buxhovi: Me pak fjalë: Rugova është kryetar historik i shtetit të Kosovës, i zgjedhur me votën e lirë në vitin 1992, 1998 dhe i konfirmuar edhe ndërkombëtarisht në zgjedhjet e vitit 2001 dhe 2004. Meqë Kosova është shtet, paraqet të arriturën më të madhe të shqiptarizmit në këtë shekull, Rugova shfaqet rilindasi i fundit.

Image

“Kosova Sot”: Cilat janë arsyet përse disa persona nuk pajtohen me filozofinë politike të Rugovës dhe si lidhen thyerjet për dhe kundër tij me dallimet ideologjike në shoqërinë shqiptare?

Jusuf Buxhovi: Arsyet e këtyre mospajtimeve janë politike, meqë Rugova dhe lëvizja shtetformuese që ai e drejtoi, kishte konceptin e përkatësisë perëndimore dhe qytetërimit europian, si dhe kthimit në vorbullën e tij. Ndërsa, kundërshtarët e tij jo të paktë, kishin koncepte ideologjike të lidhura me të majtën dhe socializmin. Kishte edhe një amalgam tjetër të kundërshtarëve të tij nga e majta dhe militantët folklorikë, me parullat e bashkimit ideologjik me metoda revolucionare, e lidhur me enverizmin, që do të marrë fund me shfaqjen e parullës për Kosovën republikë në vitin 1968, të dinamizuar në demonstratat e vitit 1981. Ndryshimi i diskursit politik nga ai i irredentizmit ideologjik nga grupet ilegale midis viteve të pesëdhjeta dhe të gjashtëdhjeta, te ai i republikës së Kosovës, pra si të barabartë në federatën jugosllave, ndryshon edhe mendësinë politike në Kosovë, e cila do të orientohet kah ngritja e vetëdijes institucionale (universitetit në gjuhën shqipe, Akademisë së Shkencave, veprimtarisë botuese, teatrit, filmit e të tjerave), që do të përqafohet edhe nga lëvizja e rezistencës institucionale aktive paqësore deri te rezistenca e armatosur. Rugova dhe brezi i tij i takon këtij të dytit.

Image

“Kosova Sot”: Si mund të interpretohet kërkesa e Rugovës për barazi dhe liri në kontekstin e zhvillimeve shoqërore dhe politike të Kosovës?

Jusuf Buxhovi: Kërkesa për barazi dhe liri, që ishte themel i programit të Lidhjes Demokratike të Kosovës, ishte kërkesë reale, në rrethanat e tronditjeve në ish Jugosllavi, ku barazia nënkuptonte avancimin e subjektivitetit politik të Kosovës në federatën apo konfederatën e ardhshme jugosllave, me çka kjo e barazonte me subjektet tjera që kishin edhe të drejtën e shkëputjes. Kjo kërkesë, evoluoi tek ajo e pavarësisë, pas konferencës së Hagës së gushtit 1991 kur u pranua shpërbërja e Jugosllavisë. Kërkesa për liri, ishte në përputhje me frymën e ndryshimeve demokratike dhe të pluralizmit që solli rrënimi i Murit të Berlinit në nëntor 1989.

Image

“Kosova Sot”: Si njëri nga themeluesit e LDK-së, Rugovizmi si filozofi politike a bashkëjeton ende brenda LDK-së apo është shpërndarë edhe në partitë e tjera?

Jusuf Buxhovi: Ajo që quhet Rugovizëm dhe ka të bëjë me lëvizjen e shtetndërtimit tonë nga fundvitet e tetëdhjeta dhe ato të nëntëdhjeta, që ndërkombëtarizoi çështjen e Kosovës deri tek ndërhyrja e armatosur e NATO-s në mars të vitit 1999, ka të bëjë me dy faktorë: rrumbullakimin e shtetit të Kosovës nga brenda dhe nga jashtë, si dhe përkatësinë perëndimore, me në krye aleancën historike me SHBA-të. Spektri politik i Kosovës, me ndonjë përjashtim, mbrojnë këtë vijë, pa alternativë.

Image

“Kosova Sot”: Cilat janë temat që do të shqyrtoni në veprat tuaja të ardhshme?

Jusuf Buxhovi: Letërsia nuk i duron konceptet e as planet. Ajo i nënshtrohet imagjinatës dhe spontanitetit. Ndërsa, sa i përket historiografisë, në kuadër të planifikimeve të mia, mbetet edhe mbretëria e Epirit, që bashkë me Dardaninë dhe Maqedoninë të përkthyera edhe në anglisht, për ta plotësuar trinomin e mbretërive tona në antikitet.

Image

“Kosova Sot”: Çfarë mesazhi do të dërgonit për ata që janë të apasionuar pas studimit të historisë dhe letërsisë shqiptare, duke pasur parasysh edhe përvojën tuaj të gjatë si shkrimtar dhe historian?

Jusuf Buxhovi: Letërsia duhet të paraqesë liri shpirtërore përmes imagjinatës. Ndërsa historiografia angazhim të përhershëm për në shërbim të nxjerrjes së të vërtetës përmes fakteve dhe vetëm fakteve…

Intervistoi: Armend Preteni

Kosova sot

(Kosova Sot Online)

Intervista- Engjellushe Morina: “Pa integrim të serbëve në Kosovë s’mund të ketë normalizim me Serbinë”

Krenare Cubolli

Forcimi i institucioneve brenda, dhe forcimi i shtetësisë së Kosovës jashtë, janë disa prej prioriteteve në të cilat duhet të fokusohet Kosova më 2025, porosit Engjellushe Morina, hulumtuese e lartë për politika në Këshillin Evropian për Marrëdhënie me Jashtë, me bazë në Berlin.

Në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, ajo reflekton mbi zhvillimet kryesore të vitit që lamë pas, për atë që e konsideron qasje të padrejtë të Bashkimit Evropian ndaj Kosovës, për fatkeqësinë e, siç thotë ajo, politizimit të procesit të anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Evropës, dhe për nevojën që Kosova të koordinohet me partnerët, si dhe të shohë më larg në vendimet që merr.

Edhe me udhëheqjet e reja në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në Bashkimin Evropian, ajo nuk parasheh ndryshim rrënjësor në procesin e dialogut mes Kosovës dhe Serbisë.

Engjellushe Morina.

Engjellushe Morina.

Radio Evropa e Lirë: Zonja Morina, a mund të na tregoni se si e keni parë ju vitin 2024 për Kosovën?

Engjellushe Morina: Viti 2024 për Kosovën nuk është se ka qenë edhe pa turbulenca, sepse marrëdhëniet me Bashkimin Evropian, si dhe çështjet e sigurisë, nuk është se kanë qenë të relaksuara sa duhet. Nuk ka pasur zgjidhje përfundimtare për disa çështje me të cilat Kosova ballafaqohet edhe sot.

Radio Evropa e Lirë: Ju e përmendët Bashkimin Evropian, por gjatë vitit 2024, Kosova ka vazhduar të përballet me masat ndëshkuese të bllokut evropian. A ka qenë Perëndimi i drejtë ndaj Kosovës në këtë aspekt?

Engjellushe Morina: Masat nuk kanë qenë të drejta në asnjë moment. Edhe disa shtete të Bashkimit Evropian këtë e konfirmojnë nëpër deklarime të ndryshme. Tash duket se ka konsensus që masat të hiqen, nëse jo përnjëherë, atëherë gradualisht. Në këtë pikëvështrim, shumë analistë e kanë pasur përshtypjen që masat do të duhej të shkonin në tjetër drejtim, në këtë rast në drejtim të Serbisë, e cila ka qenë agresore në disa prej ndodhive që i kemi parë në veri të Kosovës, por për habinë e shumicës prej nesh, masat iu vendosën Kosovës. Masat kanë qenë një lloj ndëshkimi që Kosova të sillet ndryshe në relacion me veriun, dhe në relacion me dialogun me Serbinë. Nuk kanë qenë mjeti më i mençur për të ndëshkuar një vend që veçse është në pozitë të dobët në relacion me Bashkimin Evropian dhe dialogun me Serbinë.

Radio Evropa e Lirë: A mund të bëjë diçka Kosova që të bindë BE-në për të ndryshuar qasjen karshi saj?

Engjellushe Morina: Kosova, në fakt, edhe para shpalljes së pavarësisë, e ka pasur shumë të qartë integrimin e saj në institucionet euro-atlantike. Deri më sot, nuk shoh që Kosova ka pasur shkelje serioze në rrugëtimin drejt BE-së dhe NATO-s. Ngadalësimi i këtij procesi vjen prej BE-së, duke nisur nga mosnjohja e pavarësisë së Kosovës nga pesë shtete anëtare të bllokut evropian, më pas nga qasja e BE-së, që e trajton statusin e Kosovës si neutral. Njëjtë edhe me NATO-n. Nuk shoh që Kosova nuk ka qenë e qartë për anëtarësimin në këto organizata.

Radio Evropa e Lirë: E përmendët më parë veriun. Qeveria e Kosovës ka thënë përgjatë vitit 2024 se e ka shtrirë autoritetin në veriun e vendit përmes vendimeve të ndryshme, siç është pamundësimi i përdorimit të dinarit serb për pagesa me para të gatshme, mbyllja e disa institucioneve paralele serbe, por edhe është kritikuar nga Perëndimi për, siç është thënë, moskoordinim.

Engjellishe Morina: Do ta bëj këtu një paralele, ndonëse për disa mund të mos jetë aq me vend. Në rastin e Moldavisë, ky vend i ka disa probleme të brendshme me disa zona që nuk iu nënshtrohen ligjeve dhe institucioneve qendrore të Moldavisë, mirëpo Moldavia vitin e fundit, dhe pas nisjes së luftës së Rusisë në Ukrainë, i ka marrë disa masa të njëanshme, dhe jo aq të koordinuara me aleatët. Ka pasur deklarata të BE-së që nuk duhet të bëhet integrim me forcë i këtyre rajoneve – po flasim sidomos për Transnistrinë – mirëpo Moldavia nuk është vënë nën masa ndëshkuese për shkak të këtyre vendimeve që i ka marrë. Në rastin e Kosovës, qëndrimet dhe trajtimi ndaj saj është krejt ndryshe.

Shtetësia e Kosovës njihet nga të gjitha vendet e QUINT-it [Shtetet e Bashkuara, Britania e Madhe, Gjermania, Italia, Franca] dhe nga 22 vende të BE-së, por nëse Kosova sillet sikurse në kohën e fundit, sidomos në veriun e Kosovës, atëherë Kosova përfundon në masa ndëshkuese nga BE-ja, dhe aplikimi i saj për anëtarësim nuk është trajtuar fare për dy vjet.

Atëherë pse e kemi këtë trajtim të dyfishtë, kur në fakt blloku evropian do të duhej të kishte një strategji që i integron sa më shumë këto shtete, pa standard të dyfishtë, por që do të kishte qëllim sigurimin e Ballkanit Perëndimor, shtetet e lindjes së Evropës, por edhe vetë BE-në.

Megjithatë, besoj që Qeveria e Kosovës, në të ardhmen – sidomos kur është fjala për veriun – duhet të konsultohet, por edhe ta ketë parasysh që masat që merr të kenë një kohë paralajmërimi, nëse e marrim shembull dinarin. Ka pasur situata kur qytetarët e thjeshtë të veriut nuk kanë pasur zgjidhje tjetër, pasi ky vendim është vënë në funksion. Këtu ka qenë shumica e gabimeve, nuk është menduar thellë se çfarë pas hyrjes në fuqi të një vendimi.

“Anëtarësimi në Këshillin e Evropës u politizua”

Radio Evropa e Lirë: A ka mundur të bëjë Kosova më shumë për avancim në skenën ndërkombëtare në vitin 2024, përfshirë anëtarësimet në organizata? Nuk u anëtarësua në Këshillin e Evropës, edhe pse ishte vetëm një hap larg.

Engjellushe Morina: Absolutisht. Edhe anëtarësimi në Këshillin e Evropës është një shembull kur disa vende anëtare të BE-së e kanë pasur qasjen, jo vetëm të pabalancuar, por edhe e politizuan procesin e anëtarësimit, në mënyrë shumë të panevojshme dhe dëmtuese për Kosovën. Raporti i raportueses së Këshillit e tha shumë qartë që Kosova i plotëson të gjitha kushtet që të jetë anëtare, por disa shtete, sidomos Franca, avokuan që Kosova duhet fillimisht të marrë disa hapa në dialog me Serbinë – çka nuk do të duhej të lidhej me procesin e anëtarësimit të Kosovës në organizata të ndryshme. Kur flas për trajtimin jo të balancuar të BE-së, janë këto raste.

Kosova ka shumë për të bërë për t’iu afruar anëtarësimit nëpër organizata, mirëpo pikësëpari duhet të forcojë rendin dhe ligjin në Kosovë, trajtimin e grupeve të ndryshme minoritare, zbatimin e Kushtetutës së Kosovës në tërë territorin e vendit.

Nuk dihet shumë për qasjen e administratës së re amerikane

Radio Evropa e Lirë: Çfarë qasje besoni që do të ketë administrata e re amerikane kundrejt Kosovës?

Engjellushe Morina: Administrata e re ende nuk e ka bërë të qartë se si do t’i qaset Ballkanit Perëndimor. Një gjë është e qartë, që kjo administratë e re e ka për synim zvogëlimin e ndikimit të saj në Evropë, sidomos në çështjet e sigurisë. Mund të spekulojmë se çfarë do të jetë qasja e administratës së re ndaj Ballkanit, por nëse tërhiqet prej Evropës, do të ketë tërheqje goxha substanciale edhe prej ndikimit në politikën e shteteve të Ballkanit Perëndimor. Në aspektin e sigurisë nuk është pamje shumë pozitive.

“Nuk pres ndryshime të mëdha në procesin e dialogut”

Radio Evopa e Lirë: A prisni qasje të re në dialogun mes Kosovës dhe Serbisë, tani që ka udhëheqje të re, si në SHBA, ashtu edhe në BE?

Engjellushe Morina: Me siguri qasje të re do të ketë, por ato premisat primare nuk do të ndryshojnë. Besoj që BE-ja do të vazhdojë me shtyrjen e implementimit të marrëveshjes së fundit, Marrëveshjen e Brukselit dhe aneksin e Ohrit. Nuk besoj që do të ketë ndryshim këtu, nuk pres që do të dalë ndonjë dokument i ri.

Radio Evropa e Lirë: Kush besoni që e ka fajin për ngecje të procesit të dialogut? E përmendet Marrëveshjen për normalizim të marrëdhënieve, e arritur më 2023, por nuk është bërë asnjë hap drejt zbatimit të saj.

Engjellushe Morina: Nuk është se ka fajtor në njërën anë, apo në anën tjetër. Mendoj që i gjithë procesi duhet të rishikohet dhe pastaj të shikohet se a është proces i cili sjell rezultate në fund, apo është proces që duhet të ketë ndryshime substanciale në qasje. Njëri prej problemeve është se në procesin e dialogut duhet të ketë fokusim në normalizimin e marrëdhënieve mes Kosovës dhe Serbisë. Nuk duhet lënë dera e hapur për Serbinë që të ketë ndikim në punët e brendshme të Kosovës. Qasja e Serbisë ndaj veriut të Kosovës është problematike. Në fund të vitit 2022, nën ndikimin e Serbisë, të gjithë pjesëtarët serbë u tërhoqën nga institucionet e Kosovës. Kjo shkon kundër integrimit të minoritetit serb brenda Kosovës. Nëse nuk ka integrim të minoritetit serb në institucionet e Kosovës, nuk shoh që do të ketë normalizim të shëndoshë të marrëdhënieve mes dy vendeve.

Radio Evropa e Lirë: Sa besoni që do të mund të zgjasë dialogu në formatin ekzistues?

Engjellushe Morina: Shpresoj që nuk do të zgjasë kësisoj, dhe shpresoj që përfaqësuesi i ardhshëm special për dialog të ketë qasje ndryshe dhe do të ketë një afat kohor të caktuar për arritjen e disa qëllimeve kryesore në këtë proces, dhe këto qëllime kryesore duhet të përpilohen bashkë me palët dhe që ato të trajtohen në mënyrë të barabartë. Përndryshe, nuk pres që do të ketë ndonjë rezultat substancial, apo që procesi do të përfundojë në një të ardhme të afërt. Definitivisht jo më 2025.

“Të gjendet konsensus i brendshëm për Asociacionin”

Radio Evropa e Lirë: Një prej kërkesave të kamotshme për Kosovën është edhe formimi i Asociacionit të komunave me shumicë serbe. Si besoni që duhet të jetë epilogu i kësaj çështjeje?

Engjellushe Morina: Mendoj që premisat kryesore, ose dokumenti bazë për themelimin e Asociacionit, së pari, duhet ta ketë përkrahjen e të gjitha subjekteve politike, por edhe të minoritetit serb, sidomos në veri, që të mund të ecë tutje. Por, për momentin, askush nuk pajtohet se si duhet të duket Asociacioni i komunave me shumicë serbe në Kosovë. Ky është problem. Nuk duhet t’i lihet barra një qeverie, cilado që të jetë. Rruga deri te zgjidhja e këtij problemi të quajtur asociacion duhet të gjendet brenda një konsensusi politik mes partive politike, por edhe aktorëve tjerë, komunitetit në veri, si dhe ekspertëve që e njohin anën ligjore.

Situata e brishtë e sigurisë

Radio Evropa e Lirë: A mund të na përmendni diçka të mirë që i ndodhi Kosovës më 2024 dhe diçka jo të mirë?

Engjellushe Morina: Një gjë e mirë është që nuk ka pasur konflikte tutje në Kosovë, konflikte me përmasa më të gjera sesa ai që e pamë në Banjskë, në shtator të vitit 2023. Kjo ka qenë pozitive, duke e ditur sa e brishtë është situata e sigurisë në atë pjesë të Kosovës, dhe duke i ditur tendencat e ndryshme që vijnë prej shtetit të Serbisë.

Radio Evropa e Lirë: Autoritetet e Kosovës e konsiderojnë sulmin e fundit në kanalin e Ibër-Lepencit si ndër më të rrezikshmit që prej periudhës së pasluftës.

Engjellushe Morina: Definitivisht janë të rrezikshme, sepse në rastin e Kosovës, shanset kanë qenë që një pjesë e mirë e Kosovës të mbetet pa rrymë, por duhet të presim derisa të dalin të gjitha rezultatet e hetimit.

Si diçka negative, është për keqardhje që Kosova nuk ka pasur mundësi që të përparojë tutje në rrugëtimin e saj për anëtarësim në Bashkimin Evropian, dhe nuk pati sukses as në anëtarësim në Këshillin e Evropës, si dhe nuk pati asnjë njohje nga pesë shtetet mosnjohëse të BE-së, që në rrafshin afatgjatë nuk i ndihmon Kosovës për një anëtarësim të shpejtë në asnjërën prej këtyre organizatave.

Radio Evropa e Lirë: Cilat besoni se duhet të jenë prioritetet e Kosovës më 2025?

Engjellushe Morina: Forcimi i institucioneve brenda, dhe forcimi i shtetësisë së Kosovës jashtë, janë disa prioriteteve që Kosova veçse i ka që disa vite. Nuk është diçka e re. Por, duhet të ketë përparim më të shpejtë, duke pasur parasysh situatën në të cilën gjendet Evropa, me rezultatet e zgjedhjeve në Amerikë dhe në Evropë. Duke i pasur të gjitha këto parasysh, duhet të ketë një qasje më rigoroze në forcimin e institucioneve brenda vendit dhe përgatitjen për anëtarësim në Bashkimin Evropian dhe në NATO. Pa anëtarësim në këto dy organizata, Kosova do të jetë në gjendje shumë të dobët, sepse gjendet në një rajon që nuk e ka ende të qartë stabilitetin afatgjatë.

Intervista- Munter: SHBA nuk do të ketë më qasje tradicionale ndaj Kosovës dhe Serbisë

Posterë me mbishkrimin “Make Kosovo Great Again” dhe portretet e presidentit të zgjedhur të SHBA-së, Donald Trump, dhe të Richard Grenellit, të vendosura nëpër Prishtinë, Kosovë, 12 nëntor 2024.

 

Valona Tela

Ish-diplomati amerikan, Cameron Munter, thotë se negociatat mes Kosovës dhe Serbisë për normalizimin e marrëdhënieve, nuk mund të vazhdojnë pa ndryshuar asgjë, “nëse nuk duam t’i kalojmë edhe 15 vjet të tjerë duke pritur”.

Ai beson se rikthimi i Donald Trumpit në Shtëpinë e Bardhë do të imponojë patjetër ndryshim të strategjisë, pasi, siç thotë, Trump do marrëveshje.

“Synim i tij nuk është t’i fusë serbët dhe kosovarët në Bashkimin Evropian. Synim i tij është ta bëjë më të mirën për Shtetet e Bashkuara, ta bëjë Amerikën sërish madhështore”, thotë Munter në një intervistë dhënë Radios Evropa e Lirë.

Sipas tij, kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, ka avantazhe dhe disavantazhe në raport me presidentin e zgjedhur, ndërsa presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, ka punuar në krijimin e lidhjeve personale me njerëzit e administratës së tij.

Munter ishte ambasador i SHBA-së në Serbi, kur Kosova shpalli pavarësinë në vitin 2008.

Cameron Munter

Cameron Munter

Radio Evropa e Lirë: Zoti Munter, Kosova dhe Serbia janë të angazhuara në negociata për normalizimin e marrëdhënieve për gati 14 vjet, por qëllimi përfundimtar mbetet ende larg. Nëse dikush do të duhej të mbante përgjegjësi për këtë situatë, kush besoni se do të ishte?

Cameron Munter: Nuk jam adhurues i madh i gjetjes së fajtorit. Jam adhurues i gjetjes së zgjidhjes. Ndaj, dua të bëj disa vlerësime se çfarë ka shkuar keq dhe çfarë mund të ketë shkuar mirë.

Unë mendoj se fokusi ka qenë në gjëra të vogla, në detaje – qofshin ato targa të makinave apo dokumente… Këto natyrisht se janë të rëndësishme në jetën e përditshme. Por, unë kam ndjesinë se duhet të zgjerohet diapazoni dhe kjo të mos trajtohet vetëm si çështje e Kosovës dhe Serbisë. Sepse, në të gjithë Ballkanin Perëndimor ka çështje shumë të mëdha dhe sa më shumë që zhytemi në detaje, aq më pak përparim bëjmë.

Megjithatë, do ta thyej pak rregullin tim dhe do ta fajësoj pak Bashkimin Evropian, ku ka një tendencë për t’u marrë me detaje dhe jo me strategji të shkallës së gjerë.

Unë mendoj se strategji në shkallë të gjerë do të ishte sikur t’i shqyrtonim të gjitha çështjet në rajon, e jo vetëm çështjet institucionale.

Për çfarë brengoset BE-ja? Brengoset për imigrimin. Brengoset për energjinë. Brengoset për infrastrukturën. Këto janë çështje që Ballkani mund të ndihmojë të zgjidhen.

Nëse do të merreshim me to, më shumë sesa me detaje të vogla, mendoj se do të bënim më shumë përparim, sepse ato janë në interesin e të gjithëve, jo vetëm të Kosovës dhe të Serbisë, por edhe të Bashkimit Evropian, e madje edhe të SHBA-së.

Pra, përgjigjja ime për ju është: nëse duam të ketë përparim mes Kosovës dhe Serbisë, ai duhet të nxirret nga zgjidhja e çështjeve të mëdha.

Radio Evropa e Lirë: Pra, mendoni se ndërmjetësuesit ndërkombëtarë kanë mundur të bëjnë më shumë në këtë proces?

Cameron Munter: Po. Marr si shembull Procesin e Berlinit, të mblidhen çdo gjashtë muaj, ta bëjnë listën e problemeve… Unë nuk dua të jem skeptik, por ky proces [i negociatave] e ka treguar veten jo në 3-4 vjetët e fundit, por në dhjetë vjetët e fundit, sepse nuk ka pasur përparim.

Unë jam larguar nga Serbia në vitin 2009, pra para 15 vjetësh, dhe shumë prej problemeve atje mbeten të njëjta.

Unë mendoj se procesi aktual duhet të ndryshojë dhe mendoj se do të ketë një shtysë për ta ndryshuar atë me ardhjen e administratës së re në Uashington.

Administrata e re në Uashington nuk është mike e Bashkimit Evropian. Donald Trump nuk është dikush që mendon shumë për Bashkimin Evropian. Donald Trump nuk brengoset, ai do marrëveshje. Ai do marrëveshje me Serbinë, me Hungarinë, me Rumaninë… Nuk ka rëndësi. Ai do marrëveshje dhe nuk është strategjik.

Kjo do të thotë se mënyra tradicionale strategjike me të cilën kanë biseduar Bashkimi Evropian dhe gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor, nuk është më qëllim i Donald Trumpit. Atij nuk i intereson nëse dikush do të hyjë ndonjëherë në Bashkimin Evropian. Atij i intereson arritja e një marrëveshjeje.

Unë mendoj se njerëzit që jetojnë në rajon, njerëzit që punojnë në rajon, duhet ta kenë parasysh se qasja e deritashme nuk do të funksionojë më – nuk do të ketë më një Gabriel Escobar [ish-i dërguar i SHBA-së për Ballkanin Perëndimor] që e mbështet Mirosllav Lajçakun [përfaqësues i posaçëm i BE-së në dialogun Kosovë-Serbi].

Amerikanët nuk do të jenë më pjesë e kësaj. Ata do të thonë: kemi probleme me gazin natyror, me imigrimin, me investimet… Do të na ndihmoni t’i zgjidhim apo jo? Dhe, kështu, Kosova, Serbia, Mali i Zi… të gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor mund të jenë pjesë e përgjigjes, në vend se të jenë problemi që BE-ja duhet ta zgjidhë.

Radio Evropa e Lirë: Marrë parasysh se ka disa çështje urgjente ndërkombëtare në këtë kohë, sa mendoni se do të përfshihet administrata e re amerikane në marrëdhëniet mes Kosovës dhe Serbisë?

Cameron Munter: Mendoj se fokusi i Shteteve të Bashkuara as që do të jetë në çështjet e jashtme, por në çështjet e brendshme. Kam qenë në Uashington së voni dhe kam dëgjuar sesi amerikanët flasin për tri prioritete. Prioriteti i parë është Kina, prioriteti i dytë është Kina dhe prioriteti i tretë është Kina. Ajo është e gjitha për çfarë flasin. Ndaj, mendoj se angazhimi në Ballkan do të vijë në vazhdën e çështjeve të brendshme.

Nëse amerikanët do të jenë vërtet të ashpër ndaj Kinës, një gjë e tillë nuk do të jetë e lehtë për [presidentin e Serbisë] Aleksandar Vuçiq, sepse ai ka punuar shumë për të zhvilluar marrëdhënie të mira me kinezët dhe marrëdhënie të mira me amerikanët.

Por, këtu, ekziston edhe elementi personal. Richard Grenell, i cili tani është emëruar këshilltar për projekte speciale i presidentit Trump, dhe dhëndri i tij, Jared Kushner, kanë shfaqur interes të madh për investime në Shqipëri, në Serbi e vende të tilla.

Pra, do të ketë njerëz që do të ndjekin marrëveshje, por jo në stilin tradicional amerikan. Mënyrë tradicionale ka qenë kur [sekretari amerikan i Shtetit] Antony Blinken ka shkuar në Bruksel, kur Gabriel Escobar ka shkuar në Ballkan…

E, tani, mënyrë jotradicionale do të jetë ndjekja e marrëveshjeve jo me synim strategjik, por opurtunist.

Radio Evropa e Lirë: A prisni që Kosova dhe Serbia të detyrohen të bëjnë kompromise të vështira?

Cameron Munter: Ato mund të detyrohen. Qëllimi i vjetër ishte: nëse e bëni këtë, do të hyni në Bashkimin Evropian – si formë e shpërblimit; nëse nuk e bëni, nuk do të hyni kurrë.

Synim i Donald Trumpit nuk është t’i fusë serbët dhe kosovarët në Bashkimin Evropian. Synim i tij është ta bëjë më të mirën për Shtetet e Bashkuara, ta bëjë Amerikën sërish madhështore. Ai nuk thotë ‘bëjeni Kosovën sërish madhështore’, ‘bëjeni Serbinë sërish madhështore’.

Nëse njerëzit që i drejtojnë këto vende, [kryeministri i Kosovës, Albin] Kurti, dhe [presidenti i Serbisë, Aleksandar] Vuçiq, i kushtojnë vëmendje… ata do të përpiqen t’i përshtatin interesat e tyre me interesat e Trumpit.

Për mua, interesat e Trumpit nuk janë gjithmonë të qarta, ndaj atyre do t’u duhet të zbulojnë se çfarë të bëjnë. A do të thotë kjo se ata duhet të bëjnë kompromise të dhimbshme? Ndoshta. Por, le të kujtojmë se nuk do të jenë në kontekstin e asaj që kemi pasur në të kaluarën.

Unë nuk pres që të ketë aq shumë angazhim si në të kaluarën. Mund edhe të gaboj, por çfarë nëse Trump thotë: ‘unë nuk dua që ju ta vazhdoni bashkëpunimin me Kinën’? Çfarë do të bëjë Aleksandar Vuçiq? Kompromis të dhimbshëm, apo jo? Pra, mund të ketë kompromise të dhimbshme, por jo të tilla që priteshin në të kaluarën.

Radio Evropa e Lirë: E, çfarë sa i përket Kosovës në atë rast? Kosova nuk është shumë e lidhur me Kinën.

Cameron Munter: Keni absolutisht të drejtë. Nëse udhëheqësit e Kosovës janë të zgjuar, do t’i thonë: ‘ne jemi me ju, ne jemi të ashpër ndaj Kinës’. Ata do të duhej të luanin me këtë kartë. Por, Kurti është ndryshe nga Vuçiqi, ata nuk janë të ngjashëm në mënyrën se si u qasen problemeve.

Kurtit do t’i duhet të punojë shumë për të krijuar një lidhje personale me njerëzit në administratën Trump. Në këtë drejtim, Vuçiq ka bërë punë më të mirë në të kaluarën.

Radio Evropa e Lirë: Po thoni se Kurti është në disavantazh sa i përket kësaj?

Cameron Munter: Po, mendoj se ai është në disavantazh, sepse këtu ka një histori të lidhjeve personale. Vuçiq ka qenë te Trumpi në Shtëpinë e Bardhë. Ka një histori të marrëveshjeve biznesore. Ka premtime se do të ketë investime në rrugën kryesore në Beograd, në ndërtimin e një hoteli luksoz.

Ky lloj marrëdhënieje – mesa di unë – nuk ekziston midis Kurtit dhe njerëzve në administratën e re të SHBA-së.

Shtetet e Bashkuara dhe Evropa kanë qenë të lidhura ngushtë në të kaluarën. Në katër vjetët e fundit, ato kanë thënë se politika e tyre është e njëjtë, por kjo nuk duket se ekziston më. Tani do të duhet një lloj i ri i politikës, në të cilën udhëheqësit e dy vendeve [Kosovës dhe Serbisë] do të duhet të vendosin: të shkojnë në drejtimin evropian apo në drejtimin amerikan?! Normalisht nëse ata janë të ndryshëm.

Radio Evropa e Lirë: Dhe, cila do të ishte zgjedhja më e mirë, sipas jush?

Cameron Munter: Sipas meje, ajo që duhet të bësh, është të marrësh informacione. Askush prej nesh nuk e di ende… Të vendoset në dhjetor të vitit 2024 se cila do të jetë politika, mendoj se nuk është një gjë e zgjuar. Ajo që duhet të bëjnë udhëheqësit e të gjitha vendeve të Ballkanit Perëndimor, jo vetëm të Kosovës dhe të Serbisë, është të presin se kush do të merret më shumë me çështjet e tyre.

Nëse ne flasim pas gjashtë muajsh, situata mund të jetë krejt ndryshe. Trump nuk do që të jetë i parashikueshëm. Për diplomatët tradicionalë si unë, kjo është e tmerrshme. Por, nëse kjo është ajo që ai do, ne duhet të pajtohemi.

Unë, si diplomat amerikan, kam besuar gjithmonë se të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor do t’i përkasin Bashkimit Evropian dhe familjes së vendeve demokratike në Perëndim. Trump është presidenti i parë që kam parë, që nuk i intereson komuniteti i demokracive në Perëndim. Pra, është një botë e re. Ju duhet të shikoni se cilat janë avantazhet e juaja dhe çfarë mund të bëni. Por, këtë nuk do të mund ta dini derisa të kalojnë disa muaj të administratës së tij.

Radio Evropa e Lirë: Do të shohim edhe 14 vjet të tjerë me negociata?

Cameron Munter: Jo, nuk mendoj ashtu. Mendoj se do të shohim opsione të tjera. Mund të ndodhë që gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor nuk bëhen kurrë anëtare të BE-së. Mund të ndodhë që vetë Bashkimi Evropian ndryshon dhe reformohet dhe nuk ka më ide ekspansioniste, që kanë qenë bazë e Bashkimit Evropian në 30 vjetët e fundit. Mund të ketë reforma brenda BE-së dhe ato të vijnë jo si rezultat i ngjarjeve në Ballkan, por si rezultat i mënyrës sesi përfundon lufta në Ukrainë, ose si funksionon tregtia me Kinën dhe me SHBA-në.

Pra, Ballkani Perëndimor duhet të presë për të parë sesi ndryshojnë gjërat në botë përpara se të marrë vendime për të ardhmen e tij.

Por, ju nuk keni nevojë vetëm për Gjermaninë dhe Amerikën që të marrin vendime për ju. Ju mund të merrni vendime edhe me vende të tjera.

Për shembull, për të pasur furnizime koherente me energji në të gjitha vendet në rajon, duhet të ndërtohen tubacione dhe infrastruktura. Ju nuk keni nevojë për Amerikën për ta bërë një gjë të tillë. Do të ishte një ndihmesë nëse Amerika do të ndihmonte, por mund ta bëni vetë, duke punuar së bashku. Dhe, nëse e bëni këtë, ju arrini përparim – edhe nëse Berlini mendon për diçka tjetër, ose Amerika mendon për diçka tjetër.

Do të ishte një gjë e zgjuar të mendohej për një Ballkan më të madh, në vend se të thuhet se ‘ne jemi gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor, që presim për të hyrë në Bashkimin Evropian, dhe kjo është e gjitha që bëjmë’.

Unë do të shikoja jashtë dhe do të thosha: si të merremi me çështjet e tilla si gazi natyror? Çfarë qasjeje të përbashkët mund të ndjekim për të nxitur turizmin? Si të arrijmë që njerëzit tanë të kenë perspektivë për një të ardhme më të mirë dhe të mos varen nga amerikanët?

Radio Evropa e Lirë: Por, a është kjo e mundur nëse Serbia nuk e njeh ende Kosovën?

Cameron Munter: Kosovarët mund të punojnë me grekët, kosovarët mund të punojnë me maqedonasit… Keni njerëz të tjerë në rajon, me të cilët mund të punoni. Ju nuk duhet të mendoni ashtu siç keni menduar në 15 vjetët e fundit. Mund të nisni një rrugë ndryshe, të ndërmerrni iniciativa ndryshe.

Nëse vazhdojmë të mendojmë vetëm për njohjen mes Kosovës dhe Serbisë, do t’i kalojmë edhe 15 vjet të tjerë duke pritur. Unë besoj se kjo nuk është thjesht një çështje diskrete mes dy vendeve. Kjo kërkon një zgjidhje më të gjerë, brenda së cilës Kosova dhe Serbia mësojnë të kenë një të ardhme të begatë, të drejtë dhe demokratike.

 

 


Send this to a friend