Themeluesi i Partisë Socialiste, Sabit Brokaj, protagonist gjatë viteve kur PS ishte në opozitë 1991-1997 e cilëson zhbalancues dhe të njëanshëm ditarin politik të ish-zv.kryetarit të PS-së, Servet Pëllumbi.

Në një intervistë për gazetën “Panorama”, Brokaj shprehet se për faktet subjektive që profesor Pëllumbi ka sjellë në këtë ditar, e nxjerr Partinë Socialiste si një çerdhe ku thureshin vetëm intriga dhe prapaskena ku një grup luftonte t’i merrte karrigen e drejtimit një grupi tjetër.

Ai shprehet se në libër mundtë ishin më mirë të shprehura sukseset e PS ndërkohë që kishin përballë një pushtet të egër të Sali Berishës ndaj opozitës e cila megjithatë arriti të rrëzonte projektin e kushtetutës në 1994. Brokaj tregon dhe për ekzaminimet që i ka bërë Fatos Nanos pas kongresit të 1991, kur ai mori drejtimin e PS. Sipas tij, mungesat dhe neglizhencat e Nanos në punë lidheshin me jetën e natës dhe pijet që ai konsumonte.

Ai tregon dhe për dy vizitat që ka zhvilluar në fillim vitet ’90 në SHBA dhe mesazhet që ka marrë nga kryetari i komisionit të jashtëm në senatin amerikan në lidhje me Sali Berishën por dhe rolin që e majta duhet të luajë në Shqipëri.

Nuk kanë munguar në këto takime dhe interesimet për Enver Hoxhën, Kosovën dhe fatin e kosovarëve por dhe mungesën e ndihmave financiare që ai nuk arriti të siguronte gjatë vizitës së dytë në SHBA.

Profesor Servet Pëllumbi sapo ka botuar librin e tij të fundit, ditarin politik “Përvoja ime në Partinë Socialiste”. Ju si pjesë e kësaj historie, çfarë vlerësimi jepni për faktet dhe ngjarjet e sjella përmes tij?

Do të bëj një vlerësim të përgjithshëm, se më të detajuar do ta kem në vijim të intervistës. Në librin e Servetit prisja një trajtim më realist të përballjeve brenda PS-së, mes të rinjve që ishin afruar dhe atyre që rridhnin nga Partia e Punës, apo se si me këtë përbërje mikse, PS-ja përballoi atë represion gati fashist të Berishës ndaj socialistëve. Por kjo histori e lavdishme me uljet dhe ngritjet e saj, me dijet dhe padijet e një klase politike që vinte nga një sistem i mbyllur monist dhe po përshtatej e adaptohej me një përvojë të re demokratike, pasqyrohet sikur aty ka qenë një çerdhe intrigantësh dhe arrivistësh që paskan shqyer njëri-tjetrin për një karrige në opozitë. Më ka lënë një shije të keqe ky përshkrim, saqë më vjen zor të kaloj para asaj selie, sepse them se paska qenë vendi i intrigës. Ditari i Servetit më duket zhbalancues, i njëanshëm dhe me optikë të errët. Ne dimë që në PS ka pasur shumë realitete dhe veprimtari që mund të ishin pasqyruar në këtë ditar, të cilat kanë përbërë vlerat reale pas të cilave bashkoheshin mijëra e mijëra socialistë në të gjithë vendin duke e bërë partinë më të madhe në vend që nga 1991.

Në një pjesë të librit të profesor Servet Pëllumbit, flitet për një lloj dembelizmi të ish-kryetarit të Partisë Socialiste, Fatos Nanos, që shumë herë paraqitej si i sëmurë. Si ka qenë e vërteta?

Ne si mjekë kemi një kod profesional dhe mua nga vizitat që i bëja Fatosit më rezultonte një person i shëndoshë, kishte ndonjë luhatje tensioni, por ishte i shëndoshë. Mungesat në punë për shkak të pagjumësisë dhe pijeve ishin aq të dukshme dhe aq shqetësuese, saqë unë i kam kërkuar Gramozit, duke u nisur nga stili i trashëguar i punës sonë, që të vendosej në rendin e ditës, se si duhej të kryheshin detyrat nga anëtarët e kryesisë në mënyrë që Nanoja të vihej para përgjegjësisë e të përmbushte detyrimet që lidheshin me detyrën që ai ushtronte.

Një lloj përshkrimi të punës për secilin nga anëtarët e kryesisë?

Po, po, e kanë të gjitha partitë, një lloj protokolli të themi. Deri në kohën kur Rilindja Demokratike dhe PD-ja nisi ta sulmonte, unë isha shumë i ftohtë dhe kritik ndaj Nanos, dhe kur nisi ai sulm, unë dola në mbrojtje të tij. Nuk mundej që bashkë me sulmin që i bënte një revanshist si Berisha, ta sulmoja edhe unë Nanon nga brenda partisë. E vërteta ishte se Nanoja neglizhonte shumë dhe justifikohej me gjoja sëmundje.

Ju e keni vizituar në shtëpi dhe e keni gjetur të shtrirë në shtrat?

Nuk dua të futem në ato detaje, por e kam vizituar.

Çfarë reagimi kishte Nanoja?

Reagimi ishte krejt normal. Mua Nanoja, pavarësisht se ishte kryetar i PS-së, nuk ishte se më krijonte ndonjë ndjenjë të veçantë, sepse si mjek kisha parë shumë më të mëdhenj si ai. Pra, nuk e shikoja si udhëheqës, por si pacient. Është e vërtetë që Serveti më kërkoi që të shkoja ta vizitoja, dhe pasi i bëra vizitën, i thashë Servetit se Nanoja nuk ka asnjë problem shëndetësor, përveç faktorëve të jashtëm që diheshin në jetën e Nanos.

Në 1991, PS-ja doli si një zhvillim i brendshëm i PPSHsë. Nisur dhe nga debatet e mëvonshme, do të kishte qenë më mirë që PS-ja të ishte krijuar si parti e re dhe jo si vijim i PPSH-së?

Të dy variantet kanë qenë. Krahas atij grupi që Ramiz Alia kishte vënë për organizimin e Kongresit, ishte edhe një grup tjetër, i cili i bënte mbledhjet si të fshehura, por të dy në një shteg dilnin: A duhet krijuar parti e re, apo duhej vijuar me PPSH-në? Unë e quaj krejt të natyrshme atë zhvillim, pra vijimin e PS-së nga PPSH-ja dhe koha e provoi këtë, sepse në atë kohë u krijua edhe PSD-ja e parti të tjera dhe fakti që PPSH-ja nuk ishte kundër ndryshimit të sistemit, ishte për demokratizim, pati inercinë, që për mua u kushtëzua nga roli i Ramizit.

Përse, në ç’kuptim?

Sepse PPSH-ja mund ta fillonte atë Kongres, të qershorit 1991, mund ta kishte bërë edhe në fund të 1990, në Kuvendin që zhvilloi e ku paraqiti premisat e ndryshimit, reformimit etj., etj. Koha tregoi se PS-ja u demokratizua më mirë dhe më shumë për kohën sesa vetë PD-ja që ishte parti e re. Kam parasysh si funksionoi si parti dhe si pushtet. Jo se unë i përkas mendimit socialist, por, megjithatë, një morie mangësish, PS-ja u prezantua më mirë në këta 25 vjet, falë edhe trashëgimisë në burime njerëzore, në idealizimin që kishte. Në 1991 kam shkuar dy herë në SHBA, në muajin maj shkova si komunist dhe në muajin korrik shkova si socialist. Në ato takime që bëra, dihej se unë isha themeluesi i PSD-së, mësova zhgënjimin që amerikanët kishin për Berishën, sepse u kishte premtuar fitore me 70% të votave dhe ai i humbi me 70% ato zgjedhje. Në takimin e fundit para largimit, më kërkuan që unë të qëndroja në drejtimin e PSD-së.

Takimet dhe vizita ishte e karakterit profesional, që lidhej me mjekësinë apo me politikën?

Jo, jo, kishin të bënin vetëm me politikën. Në librin e Servetit, ai më bën edhe karrierist, ndërsa unë nuk e kisha fare syrin që të qëndroja në politikë. Në vizitën e dytë, në korrik, më thanë si ka mundësi që ju qëndruat në PS dhe pashë se qëndrimi i amerikanëve ishte më i ftohtë se takimi i muajit maj. Pasi unë i argumentova të gjithë historinë, por dhe përvojën e kapacitetet njerëzore dhe idealiste që përbënin PS-në, u thashë se forca më përparimtare dhe demokratike në Shqipëri do të jetë Partia Socialiste, pavarësisht nëse unë qëndroj apo largohem prej saj, kjo është bindja ime.

Çfarë ju kërkuan të bënit gjatë vizitave që bëtë në SHBA, në 1991?

Mund të jetë temë e një bisede tjetër… Në ato vizita më pyetën edhe për Enver Hoxhën, Kryetari i Komisionit të Jashtëm të Senatit, një republikan, ishte i interesuar edhe për Kosovën në atë kohë. Më bëri një pyetje interesante: Pse Enver Hoxha dhe ju komunistët e keni braktisur Kosovën? Unë isha përgatitur për këtë takim. Një nga shoqëruesit e mi, përveç amerikanit që ishte president i një instituti informacioni dhe publikimi, ishte dhe doktor Agim Leka, i cili kishte qenë Sekretar i Rinisë për Ballin për zonën e Jugut, kishte ikur në Amerikë para 1944, një patriot shumë aktiv, shumë dashamirës ndaj Shqipërisë, ishte personi që kishte ndërhyrë për blerjen e skanerave në kohën e ministrit Ahmet Kamberi dhe mik me Shpëtim Telegrafin, i cili tani është bërë mjek i njohur në Amerikë, por shumë aktiv për të ndihmuar Shqipërinë dhe në veçanti PS-në. Në atë copë rrugë që bëmë bashkë, më tha se do kesh pyetje të vështira dhe më përmendi Kosovën. Kështu që kur kryetari i komisionit të jashtëm në Senatin e SHBA më pyeti për Kosovën, unë isha i përgatitur në kokë se çfarë do të thosha. Nuk më erdhi papritur si pyetje. I tregova faktin që Mehmet Shehu dhe Enver Hoxha i kishin kërkuar Stalinit që kur u prishën me Jugosllavinë, Shqipëria të futej në Kosovë dhe t’i mbështeste Stalini. Dhe shumë fakte të tjera, si për shembull, që divizionet tona të veriut, në të gjitha hartat e stërvitjeve, përgatiteshin për sulm ndaj Kosovës; që armatimi i Korpusit të Veriut ishte i mjaftueshëm edhe për brigadat kosovare dhe një fjalim të Enver Hoxhës në 1979, në Shkodër, kur ka thënë se “nëse kosovarët e duan çlirimin e tyre nga Jugosllavia, le të luftojnë, gjoksi është i tyre, shpinën ua mbulojmë ne”. Kur ne edhe shpinën dhe gjoksin e kishim të zbuluar për vete… Në një moment, zyrtari amerikan më ngacmoi duke më thënë: Ju jeni mjek, nga i dini këto?! Unë i thashë se jam njëkohësisht edhe mjek i Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë. E pranoi si të besueshëm atë informacion që i dhashë.

Po në lidhje me Enver Hoxhën, çfarë ju thanë?

Habia e dytë ishte kur duke folur për Enver Hoxhën, unë i thashë se ai nuk ka qenë marksist. Ai qeshi dhe më tha si nuk ka qenë marksist. Por çfarë ka qenë atëherë?, më pyeti ai. Enver Hoxha ka qenë eklektik, i thashë, frazeologjinë marksiste e vinte në funksion të pushtetit si e përfytyronte ai dhe zhvillimin e vendit, dhe këtu ishte edhe abuzimi. Ai më pyeti se si e di kaq mirë? Sepse e kam dhënë marksizmin pesë herë në provim shteti, 2-3 herë derisa mora diplomën e universitetit, dhe sa herë merrja një gradë shkencore, do të jepja përsëri provimin e marksizmit.

Po takimi i dytë me amerikanët si shkoi?

Në takimin e dytë në SHBA takova edhe Fischerin e të drejtave të njeriut, drejtorin për Europën Lindore dhe Jugosllavinë, dhe justifikimi i kësaj vizite ishin ndihmat mjekësore dhe humanitare pavarësisht se analizimi ishte politik. Kur e pashë që po vija pa ndihma nga SHBA, më kujtohet fraza që më thanë se “ne ju mësojmë më shumë se si të peshkoni, se sa t’u japim peshk në pjatë”. Ata e quanin shprehjen e tyre dhe unë u thashë se ky është postulat i Konfucit.

Në librin e profesor Servetit ka një episod nga një takim që ai ka pasur me Ramiz Alinë në atë kohë president, ku e këshillonte që PS-ja të mos godiste Shoqatën e Enverit, pra një lloj ruajtjeje të trashëgimisë komuniste. Si kanë qenë këto zhvillime?

Nuk e di, por unë e besoj Servetin në pohimet që ka për Ramizin. Ramizin edhe unë e takoja, kisha vite që e takoja edhe si mjek, sepse kishte një shqetësim të vjetër në gjoks. Unë di që nëpërmjet Xhelil Gjonit vinin porositë në PS dhe ndodhte jo rrallë që një vendim që grupi merrte në darkë, detyrohej në mëngjes të ndryshonte qëndrim. Për mua, megjithatë, fakti që ne funksionuam si një grup parlamentar jo keq, sidomos pas 1992, tregoi që PS-ja kishte një elitë të shquar aq sa ne e tronditëm realisht opinionin shqiptar, i cili në fillim ishte në mbështetje të pakufi të Berishës e më pas gradualisht, më shumë edhe nga marrëzitë e Saliut, por dhe me prezantimin tonë shumë të mirë, e rimorëm veten, u bëmë bindës duke e treguar këtë në zgjedhjet vendore, ku përmbysëm rezultatin e zgjedhjeve të para demokratike të fituara nga PD-ja, e për të shkuar deri te rrëzimi i projektit të Kushtetutës në 1994.

ARISTIR LUMEZI