Që kur Rusia nisi pushtimin në shkallë të plotë të Ukrainës pothuajse tre vjet më parë, shtetet perëndimore e kanë akuzuar Kinën se po e furnizon Moskën me mikroçipa dhe teknologji tjetër kritike me përdorim të dyfishtë, që po “mundësojnë luftën brutale të agresionit të Rusisë”.

Në përgjigje, Uashingtoni dhe Brukseli kanë goditur qindra kompani dhe individë kinezë me sanksione në fushatën e presionit që synon të ndalë dërgesat e teknologjinë për makinerinë e luftës të Kremlinit.

Por, të paprekura nga sanksionet perëndimore janë dhjetëra kompani kineze që e furnizojnë Rusinë me galium, germanium dhe antimoni — elemente kyç që gjenden në dronët dhe raketat që Moska po përdor për të sulmuar Ukrainën.

Një hulumtim i kryer nga Schemes (Skemat), njësi hulumtuese e Shërbimit ukrainas të Radios Evropa e Lirë, gjeti se këto kompani kineze po furnizojnë industrinë ushtarake të Rusisë me këto materiale kritike, përfshirë edhe konglomeratin në pronësi shtetërore, Rostec, i cili thotë se ofron afër 80 për qind të armëve që Kremlini përdor në Ukrainë.

Sipas dokumenteve të siguruara nga Projekti i raportimit të krimit të organizuar dhe korrupsionit (OCCRP), që është rishikuar nga Schemes, të paktën një e treta e këtyre furnizuese janë pjesërisht në pronësi të Qeverisë kineze, që publikisht ka “ndezur zjarrin apo flakët” e luftës së Rusisë kundër Ukrainës.

Në mesin e pranuesve të këtyre metaleve kineze është edhe kompania ruse në pronësi japoneze, e cila ka shitur gjysmëpërçues silikoni te prodhuesit kinezë të mikroelektronikës për armë, sipas dokumenteve doganore dhe tatimore që i ka rishikuar Schemes. Japonia është koordinuar me Uashingtonin dhe Brukselin për sanksionet e saj që shënjestrojnë agresionin rus.

Pas nisjes së pushtimit të Ukrainës më 2022, SHBA-ja dhe Bashkimi Evropian vendosën kufizime ndaj eksporteve në Rusi të galiumit, germaniumit dhe antimonit. Por, Kina nuk është pjesë e sanksioneve perëndimore ndaj Moskës, që do të thotë se efektiviteti i tyre është i kufizuar.

“Nëse do të ketë bashkëpunim të drejtpërdrejtë mes një kompanie kineze dhe një kompanie ruse, atëherë sanksionet e partnerëve perëndimorë nuk i prekin drejtpërdrejt. Ata mund të vazhdojnë të bëjnë atë që bëjnë mes vete”, tha për Radion Evropa e Lirë, Vladyslav Vlasiuk, komisionar për politika të sanksioneve të presidentit ukrainas, Volodymyr Zelensly.

Vlasiuk shtoi se megjithatë sanksionet luajnë rol të rëndësishëm në ndërlikimin e zinxhirit të furnizimit të ushtrisë ruse.

Armët konvencionale dhe bërthamore

Shumë shtete në mbarë botën – përfshirë SHBA-në dhe shtetet anëtare të BE-së – mbajnë rezerva të galiumit, germaniumit dhe antimonit për shkak të rëndësisë së tyre për mikrolektronikë dhe përdorim ushtarak.

“Të gjitha këto janë elemente që janë pjesë e çdo sistemi elektronik… veçmas në një zonë lufte, në ndërtesat ushtarake, në çdo lloj sistemi të mbrojtjes”, tha për REL-in, Tetyana Solomkha, ligjëruese në Institutin e Aviacionit të Kievit.

Në mesin e përdorimeve të shumta ushtarake të këtyre mineraleve, ato përdoren edhe për armë bërthamore, për syze për shikim natën, sisteme me laserë, dronë dhe sensorët që pengojnë luftanijet, avionët, raketat dhe tanket.

“Këto metale përdoren në mikroprocesorë. Një dron pa një kontrollor fluturime dhe pa mikroprocesor, thjesht nuk mund të fluturojë”, tha për REL-in, Anton Pobuta, themelues i kompanisë ukrainase, Lab 418 që merret me prodhimin e dronët.

Kur Kina, prodhuesja më e madhe në botë e galiumit, germaniumit dhe antimonit, muajin e kaluar ua ndaloi kompanive të saj të furnizonin me këto tre materiale SHBA-në në përgjigje të kontrolleve të reja të eksportit të SHBA-së që shënjestruan Pekinin, zyrtarët kinezë e përmendën veçanërisht përdorimin e tyre ushtarak.

Por, Pekini ka siguruar një kontroll të fortë mbi tregun e këtyre mineraleve në Rusi, ku blerësish përfshijnë kompani që veçse janë subjekt i sanksioneve amerikane.

Në mesin të regjimit të sanksioneve amerikane, Kina u bë furnizuesja e vetme e huaj e galiumit dhe germaniumit në Rusi më 2023 dhe vazhdon të jetë furnizuesja më e madhe e Rusisë e antimonit, sipas të dhënave të doganave ruse, që i ka siguruar Schemes.

Kompanitë e lidhura me konglomeratin Rostec, përmes së cilave mineralet e rralla kineze përfunduan në sektorin rus të mbrojtjes, përfshijnë Germanium JSC, filial i Rostec-ut, dhe një kompani private të quajtur Germanium and Applications që aktivisht bën biznes me Rostec-un.

Dokumentet e rishikuara nga Schemes tregojnë se si Germanium and Applications furnizon me metale të çmuara kineze kompanitë që përfshijnë Fabrikën Urals Optical and Mechanical, që prodhon pajisje optike për avionët ushtarakë rusë dhe helikopterët.

Kjo kompani është nën sanksione të SHBA-së dhe BE-së. Firma e përshkruan veten si “furnizuesen kryesore të sistemeve optike” për ushtrinë ruse.

Importues të tjerë rusë të mineraleve të rralla kineze përfshijnë Grupin Enkor – të sanksionuar nga SHBA-ja – që prodhon elektronikë. Në fabrikën e kompanisë për vizitë vitin e kaluar ishte presidenti rus, Vladimir Putin, dhe Cryotrade Engineering, kompani gjithashtu e sanksionuar nga Uashingtoni që punon me Rostec dhe firma të tjera të industrisë ushtarake ruse.

Sipas të dhënave të prokurimit publik, Cryotrade Engineering, importues i galiumit kinez, bënë biznes me disa institute kërkimore ruse që janë nën sanksione amerikane, përfshirë Institutin Kurchatov, një zhvillues i armëve bërthamore që udhëhiqet nga një bashkëpunëtor i ngushtë i Putinit. Galiumi përdoret për të stabilizuar plutoniumin në bombat bërthamore.

Si galiumi ashtu edhe germaniumi përdoren në teknologjinë kritike ruse për armët, përfshirë për sistemet me laser, sikurse ata që përdoren në dronët vëzhgues të llojit Orlan-30, që Moska i përdor në Ukrainë.

Ministria ruse e Mbrojtjes në nëntor u kreua se matësi me laser i distancës të dronëve Orlan-30 “e bënë të mundur të sulmohet me saktësi caku, qoftë me bombë apo me artileri”.

Lidhjet me zinxhirin e furnizimit të Japonisë

Dokumentet e analizuar nga Schemes tregojnë se si një filial rus i kompanisë japoneze, Ferrotec, që prodhon pjesë me silikon për mikroçipat, ka importuar antimoni nga Kina dhe ka shitur gjysmëpërçues silikoni për prodhuesit rusë të mikroelektronikës, të cilët prodhojnë për ushtrinë.

Filiali, Ferrotec Nord me seli në Moskë, ka importuar antimoni përgjatë katër vjetëve të fundit nga kompanitë e grupit VITAL Technology, konglomerat kinez, ku kanë aksione rreth 25 për qind entitetet e shtetit kinez.

Dërgesa më e fundit e këtyre, sipas dokumenteve doganore të siguruara nga Schemes, ka ardhur në shkurt 2024, gati dy vjet pas nisjes së pushtimit të plotë rus të Ukrainës.

Edhe vitin e kaluar, Ferrotec Nord shiti gjysmëpërçues silikoni në një fabrikë jashtë Moskës të quajtur Epiel, sipas dokumenteve doganore të siguruara nga Schemes.

Epiel është ndër furnizuesit kryesor të komponenteve të mikroçipave për kompaninë Angstrem, në pronësi të Rostec, e cila e thotë hapur se punon me prodhuesit rusë të armëve.

Në një proces civil rus në nëntor 2023, Angstrem deklaroi se furnizon mikroçipa dhe pajisje gjymsmëpërçues Ministrinë e Mbrojtjes të Rusisë, agjencinë shtetërore të hapësirës Roskosmos, dhe prodhuesin rus të armëve të sanksionuar Uralvagonzavod, dhe prodhues të tjerë armësh.

Kompania shtoi se vëllimi i dërgesave të saj kishte katërfishuar për shkak të “operacionit të posaçëm ushtarak” të Rusisë – terminologjia zyrtare që Kremlini përdor për luftën e tij kundër Ukrainës.

Schemes kërkoi koment nga kompania japoneze, Ferrotec, lidhur me importet e mineraleve nga Kina dhe për punën me furnizuesit e industrisë ushtarake të Rusisë.

Deri në momentin e publikimit të këtij teksti, kjo kompani nuk ka kthyer përgjigje.

Përgatiti: Mimoza Sadiku