KREU VI

Kruj’, o qytet i bekuar!
Prite, prite Skënderbenë,
Po vjen si pëllump i shkruar,
Të shpëtonjë mëmëdhenë
Shqipëtarët t’i shpëtonjë
Nga xgjedh’ e keq’e Tyrqisë,
Edhe ty të të nderonjë,
Që je krej’i Shqipërisë,
Ka pas trima shqipëtarë,
Që s’u trembet syri kurrë,
Ndë zëmërt të tij ka zjarrë,
Ësht’ i urt’ e trim e burrë.
Mirë se erdhe, o verë!
Që na prure mirësinë,
Dhe për shumë vjet të tjerë
E zbukurofsh Shqipërinë.
O Shqipërizë! gëzohu,
Se të erdhi prapë dita,
Lulëzohu, zbukurohu,
Të zbriti nga Zoti drita!
Edhe juve, o të vdekur,
Merri ngaha ky gas pjesë,
Që shkuatë buzëpjekur,
Nd’atë jetë, paçi ndjesë!
O moj vash’ e Shqipërisë,
Që më rri duke mejtuar,
Pa i xhvish rrobat’ e zisë,
Arriti dit’ e uruar.
Zbardhi fusha, ndriti mali
Nga armët’ e trimërisë,
Hingëllint’e s’mbahej kali,
Që sill mbren’ e Shqipërisë
Trimatë bashkë me mbretnë,
Me nxit posi vetëtimë,
U futn’ e zunë qytetnë
Me të madhe kërcëllimë.
Turqit, q’e kishin qytetnë,
Papandehurë e panë
Që u dha si drita, mbretnë,
Pa s’hapnë goj’ e gjë s’thanë
Se fjala po q’u dëgjua,
Që vinte i bir’i mbretit,
Shqipërija u lëshua
Edhe ju derdhë qytetit;
Burrat trima më s’mënuan,
Gjith’ u mblodhë posi reza,
Kryeqytetn’ e rrethuan,
Armikn’ e preu e zeza.
Zjente bota, tundej dheu,
U ngrit gjithë Shqipërija,
Duke thën’: “Erth Skënderbeu,
Erdhi vetë Perëndija.”
Mysliman’ e të krishterë
U derdhë për mëmëdhenë,
E kishin të bashkë nderë
Si vëllezërë që qenë
Pa Zoti nuk’ i la shkretë,
U bë mbret’ i Shqipërisë
Trim’i mir’ e i vërtetë,
U mbarua koh’ e zisë.
Pleqtë, q’e kishinë parë
Në kohët të foshnjërisë,
Van’ e puthnë duke qarë
Dritëzën’ e Perëndisë.
Gjithë ç’qenë shqipëtarë
Me rradhë mbretit i vanë,
Si vëllezrë më të parë,
E me gas të math e panë.
Skënderbegu, bukuroshi,
Burri trim pa shok në jetë,
Miqtë gjith’ i përshëndoshi,
Posi vëllath i vërtetë.
U sul gjithë njerëzija,
Të shihninë Skënderbenë
Pleq, të rinj dhe foshnjërija
Gjith’ e donin shumë mbrenë.
Pa Skënderbegu dërgojti,
Të parin e turqet pruri,
S’e shau dhe s’e qërtojti,
Po afër soje e vuri;
I tha: “Sulltani harrojti
Fjalënë dhe miqësinë!
Me ç’sy e faqe dërgojti,
Edh’e shkeli Shqipërinë?
E dinë bota e tërë,
Edhe vet’ e di Murati
Fjalënë që kishte bërë
E besën q’i dha tim ati!
E dini si kam lëftuar
Për sulltan e për Turqinë,
Dhe ajy qysh më ka shuar
Vëllezërit’ e shtëpinë!
S’janë punëra të lehta
Këto që janë punuar,
Dhe nukë rrinë të pshehta
As janë për të harruar,
Njeriut që të bën mirë
T’i bësh kaqë të këqija,
Nuk i bën as nj’egërsirë
Këto që bën mbretërija,
Të isha turk edhe unë,
Ta kisha zëmrënë kllirë,
Sot u bënja tjatrë punë,
Nuk’ u flisja me të mirë.
E drejta vetë rrëfehet,
E të miratë po njihen,
Çdo gjënë jetë çpërblehet,
E gjësendi nukë lihet.
Mbret ndër ju ‘shtë djallëzija,
Nuk’ është kurr’ e vërteta,
Dhe ligj’ është ligësija,
Edh’e rremeja e shkreta!
Nesrë të ngrihesh pa gdhirë,
Merr shokëtë edhe shkoni,
E pa bërë ditë mirë,
Qafënë ta kapëtoni;
T’u ap njerës, t’u përsjellin,
E njeri të mos u ngasë,
Në mes të tyre t’u pshjellin,
Kurrëkush të mos u flasë.”
Këto fjalëz’ i tha mbreti,
Turku ndënj e u mejtua
Një copë herë së qeti,
U vrenjt e u sgurdullua.
Po domosdo e dëgjojti,
Dolli me mejtim nga dera,
Menatë u ngrit e shkojti,
Më s’e zuri drekëhera.
Kështu e bëri Osmani,
Q’ish në Shqipëri i parë,
I dërguar nga sulltani,
Po s’i vate puna mbarë.
Në fortesat gjithë ç’qenë
Nga ushtëri’ e Turqisë,
E dëgjuan Skënderbenë,
Q’erth në front të Shqipërisë,
Dhe u ra gjithëve pika,
Ikn’ e lanë Shqipërinë,
Më s’shikuan pas nga frika,
Po muarrë arratinë.
Të pakëtë që kuxuan
E s’ikënë si të tjerët,
Dëm e kotë u munduan,
E pësuanë të mjerët.
Rrëmet’i faqes së dheut,
Të vij më një vënt’ i tërë,
S’ja dilte dot Skënderbeut,
E gjë s’kishte për të bërë.
Menjëherë Shqipërija
E hoqi cipën e zisë,
Dolli në shesht mirësija,
Ra dritëz’ e Perëndisë.
U hoq nata, erdhi dita,
Gazi, kamja, dashurija,
E vërteta, miqësija.
Mbretëritë e dëgjuan
Se u bë mbret Skënderbeu,
Mbretëtë gjith’ u gëzuan,
Këjo punë u pëlqeu.
Dërguanë më të parë,
Me miqësi, me uratë,
Njerzët të urt’ e të mbarë
Te mbreti i madh jetëgjatë
Me mënyrë të pëlqyer
E me shumë nder i priti
Mbreti, edhe më të kthyer,
Gjer në funt të shkallës zbriti.
Nga gjithë mbretrët m’i madhi,
Që ishte burr’ i vërtetë,
Dhe shum’ i ndjerë, Hynjadhi,
Erth te Skënderbeu vetë,
Pa u ngrit dhe erdhi vetë
Dhe Vlladislla si Hynjadhi,
Ndënjnë ditë shtat’ a tetë
Te shpirt e zëmërëmadhi;
Erdh’ e panë Skënderbenë,
Mbren e ri të Shqipërisë,
Q’emër i tij mori dhenë
Si emër’ i Perëndisë
Mblodhi pleqt’ e parësinë,
Si përsolli dhe Hynjadhë,
E Vladisllën, Shqipërinë
E vu në sër’ e ndë radhë,
Mbretëri ishte lirija,
Që kish çdo shqipëtar pjesë,
Ligë ishte njerëzija,
Vëllezërija ish besë.
Si e ndritoj Shqipërinë,
Vuri punëtë me radhë,
Vate të shihte shtëpinë,
Po ç’të shohë! një gërmadhë!
Mall’i sat ëm’e tyt eti,
Skënderbe! atje të shpuri,
E madhe gjëmë të gjeti!
Ra qielli e të zuri!
Dallëndysheja kur kthehet
E gjen prishurë folenë,
Qysh qëndron e mallëngjehet?
Ashtu e gjet Skënderbenë.
Gjësendi s’kishte harruar
Të kohës’ së miturisë,
I kishte ndë krahëruar,
Me mallthit të njerëzisë!
Pa andaj shum’ u helmua,
Se s’i gjet si i kish lënë,
Me psherëtim’ u mejtua,
Tha: “Nukë qënka thënë!”
Ja mbuloj zëmrënë zija,
Lottë si gurra i vanë,
Në gjith ato të këqija
Përnjëherë erdh’ i thanë”
“Motërat’ e zotërisë
Të gjitha bashkë po vinë”,
Pa mbreti në mest të zisë
Ndjeu gaz’ e la shtëpinë.
Me vrap si ***ti u kthye,
Të shihte motrat’ e tija,
Zëmëra ju përdëllye,
I dha durim Perëndija,
Të gjorat motra kur panë
Mbrenë trim të Shqipërisë,
Të vetëmëthin vëllanë,
Ëngjëllin’ e Perëndisë,
Që më s’e kishinë parë,
Si e mori penk Turqija,
Në foshnjëri ishin ndarë,
Dhe q’atë dit’ u ra zija;
Pa i kishin shumë mallë
N’ato ditët të këqija,
I kishinë sy në ballë
E shpresë nga Perëndija;
Papo bashkëzë të pesa
Në mest të tyr’e rrethuan,
U zbriti nga Zoti shpresa,
Me mall shum’ e përqafuan.
Zot’ i math e i vërtetë!
Emri yt qoft’ i lëvduar,
Të qofshim falë për jetë,
Mos qofshim teje mërguar!
Ti i dhe nder mirësisë,
Dhe zëmrës’ së mallëngjyer
Në vajt e në mest të zisë
Ngushëllimn’ i ke rrëfyer!
Skënderbe, pa lere vajnë,
Se po vinë shqipëtarët,
Dhe burratë trima s’qajnë,
Lëre, pa lëre të qarët,
Se ‘shtë në gas Shqipërija,
Q’erdhe ti, mbret i vërtetë,
Sikur zbriti Perëndija
Nga qiejt’ e lartë vetë.
Pa këndo me ëmbëlsirë,
O ëngjëll i ligjërisë,
Atë burrë trimn’ e mirë,
Q’i dh’aqë nder Shqipërisë.
Këndo, këndo Skënderbenë,
Që s’ka pasur shok në jetë,
Që lartësoj mëmëdhenë,
Kordhëtari trim me fletë!
Lum ti, Shqipëri, o lule,
Që pate trim të vërtetë,
Kurrë në turp nuk’ u ngule,
Të la nder të math përjetë!
Mos ki keq, se kurdoherë
Do ta kesh ditën’ e mbarë,
Koha ty do të ta bjerë,
Si ta pat prurë më parë,
Po të dojë fati, plaku,
Të t’apë foshnjë të rezë,
Qumësht të bënetë gjaku,
Dhe më s’sheh ditë të zezë.
O kohë, që rrjeth si lumi
Edhe s’rri gjëkundi fare,
As dremit, as të zë gjumi,
Dhe më t’errët hiqesh xvarrë,
Hapu, hapu, errësirë!
Të shoh mbren’ e Shqipërisë,
Trimn’ e bukur’ e të mirë,
Nder’ e gjithë njerëzisë,
Rrethuar me burra trima,
Shqipëtarë të vërtetë,
Me fjal’ e pa blegërima,
Me mënt e pa gjë të metë,
Në fjalë t’urt’ e të qetë,
Të but’ e të kupëtuar,
Në luftë trima me fletë,
Posi kuajt’ e harbuar,
Qysh duken yjtë kur erret,
Që ndrijnë në hapësirë,
Edhe në mes të të tjerët
Prëma ndrin shumë më mirë,
Ashtu edhe ti më ndrinje,
Mbret i math i Shqipërisë,
Në mest të shokëvet rrinje
Posi drit’ e Perëndisë.
Zoti dha një vetëtimë,
I tërë qielli ndriti,
Një gjëmim, një kërcëllimë,
Malet’ e lart’ i trënditi.
Oshëtimë dha Tomori,
Edhe zjarr e flakë qiti,
Flaka qiellinë mori,
Gjithësija vetëtiti.
Këjo shënjë s’ish e pakë
Që dha Zoti mi Tomorë,
Nxori zjarr dhe zë e flakë
Nga majatë me dëborë!
Hodhë syt’ e panë malë
Dhe gjithë më këmb’ u ngrinë,
Kur më der u dha një djalë,
Tha: “Rrëmet i math po vinë.”
Se fjala kish marrë vrapnë,
Pa kishte mbushurë dhenë,
E hapi sa mundi çapnë
Dh’e dëgjuan gjithë ç’qenë
Shqipërija anembanë
Ish në dasm’ e në gëzime,
Ditën’ e liris’ e panë,
Që e pritin pa durime.
O liri e shënjtëruar!
Ëngjëlli i Perëndisë,
Erdhe me gëzim ndër duar,
I dhe dritë Shqipërisë.
Vallë kur do të vish prapë,
E të na sjellç atë ditë,
Përse rri pshjellë me napë?
Pa hiqe, të shohëm dritë!
Mbreti posi Perëndija,
Ishte mbyturë në dritë,
Rrij ndaj soje bukurija,
Edhe gjithë mirësitë
Mejtohej si të shpëtonjë
Mëmëdhenë nga mynxyra,
Ta ngrer’ e ta lartësonjë,
Edhe i qeshte fytyra.
Parësin’ e Shqipërisë,
Që i erdhi Skënderbeut,
Ati’ mbretit t’urtësisë,
Mbretit trim të mëmëdheut,
Ti ëngjëll, do të ma thuash,
E të m’i sjellç në mënt mua,
Dhe një nga një të m’i quash,
Si ç’i ka ndër mënt të tua.
Nga gjithë, q’erdhë, m’i parë,
Dukagjini, mbret i ndjerë,
Që s’pat shok nër shqipëtarë,
Dhe Zahari me të tjerë,
Sicili nga vend’ i tija
U nis e gjithë u derdhë,
Të shumë si mizërija
Skënderbeut miq i erdhë.
Mëndjeshumi Araniti
Me shumë shokë të ndjerë
Pej Vlore me vrap arriti,
Edhe të tjer’ e të tjerë,
Tanush Topja dhe Gjon Shpata,
Të parët’ e Shqipërisë,
Erdhë edhe Lato Gjata
Ndë rrëmet të parësisë,
Edhe Maneshi nga Berati,
Moisi Dibrani burrë,
Shumë të parë nga Mati,
Trima të patrëmbur kurrë
Prens’ i perëndishm’ Urani,
Që kish shum’ emrë qëmoti,
Me burra nga Elbasani,
Edhe Boshdar Nartioti,
Palë Dushmani i ndjerë,
Dhe bukuroshi Gjon Kokë,
Një i parë nga çdo derë
E me shumë trima shokë.
Trimatë nga Malësija
Erdhë me armë të lara,
U çkul gjithë Shqipërija,
Kshu ishin kohët’ e para.
Gjithë erdh’ e u gëzuan
Kur e panë Skënderbenë,
Dhe me gas van’ e qafuan
Si vëllezërë që qenë
Me zemrë të dëshëruar
Mbreti të gjithë i priti,
Me fytyrë të gëzuar,
I qafoj e i gostiti.
Në mest të ati’ rrëmëti,
Q’ishin mbledhur të tërë
E ish mbushurë qyteti,
S’kish ku yë hithnje gjilpërë,
U ngrit mbreti i ndjerë,
Fjalëëmbëli zëbukur,
Araniti mendjegjerë,
Q’ish i hijshëm’ e i dukur,
Gjithë trimatë pushuan,
Vunë vesh ndë fjalë mirë,
Plaknë me mënt e dëgjuan,
Që flit me shum’ ëmbëlsirë.
Tha: “Vëllezrë shqipëtarë!
Ju miqthit’ e Skënderbeut,
Mbretrë, zotërinj, të parë,
Gjithë djemt’ e mëmëdheut!
A e dini, sot, o shokë,
Rrezik i math nga Azija
Na ka ardhurë mi kokë,
Po s’poshtetë Shqipërija;
Zot’i madh pastë lëvdatë
Që nuk e la Shqipërinë
Pa zot, pa mbret e pa atë,
Kurrë s’ja zbriti fuqinë,
Mbret i gjithë Shqipërisë
Sot të jetë Skënderbeu,
Erdhi ng’an’ e Perëndisë,
Të shpëtonjë mëmëdheu;
Gjithë, ç’jemi shqipëtarë,
Këtë zot për mbret ta njohim,
Dhe për të math e të parë,
Pa ashtu punë të shohim;
Në doni që të shpëtojmë,
Çë të thot’ ajy të bëjmë,
Fjalën’ e tij ta dëgjojmë
Dhe kurrë të mos bëzëjmë.
Se turku kërkon ta hedhë
Në robëri Shqipërinë,
Në zi, në brengë, në zgjedhë,
Pa rreh ta bënjë të tinë.
Po nukë humb trimërija,
Shqipëtarët s’e harrojnë,
Do t’i ndritonj’ urtësija,
Se t’urtëtë kupëtojnë.”
Kshu the, plak i perëndishmë!
Mbret’ i ndjer’ e i lëvduar!
T’ish njeriu i tanishmë,
Mase s’të kishte dëgjuar;
Po ata të gjithë ç’qenë,
Zotërinjt’ e urtësisë,
E njohnë mbret Skënderbenë,
Mbren’ e gjithë Shqipërisë,
Mbret mbi mbretërët të tjerë,
Mbi gjithë ç’ishin të parët,
Mbret e trim e burr’ i vlerë
Përmbi gjithë shqipëtarët.
Gjithë përnjëherë thirrë
Parësija dhe rrëmeti
Me gas shum’ e me dëshirë,
Sa u tunt gjithë qyteti:
“Mbret i gjithë Shqipërisë
Do të jetë Skënderbeu,
Edhe hij’ e Perëndisë,
Q’i kish mallë mëmëdheu.”
Paskëtaj të gjithë ç’qenë
Mbledhur atje atë ditë,
E rrethuan Skënderbenë,
Ajy në mest posi dritë
Së pari mbretëtë vanë
Edhe pleqtë e të parët,
Dorën’ e besën’ i dhanë,
Pastaj gjithë shqipëtarët.
Papa edhe mbretëritë
E njohnë mbret Skënderbenë,
Edh’e njohnë q’atë ditë
Më të math nga gjithë ç’qenë
Të gjith’ e vunë të parë,
Kordhëtar’ e Shqipërisë,
Të math mi gjith’ ushtëtarë,
Se do t’i binin Turqisë,
Sa nder mori Shqipërija,
Edhe ç’emrë shqipëtari,
N’ato ditët të atija,
Q’u bë nga gjithë m’i pari!
Ishte i par’ i të paret,
Edhe krej’i ushtërisë,
Ball’ i gjithë luftëtaret
Dhe i gjithë njerëzisë.
Skënderbe, o jetëgjatë,
Më nise këngë dhe valle,
M’u zbavite dit’ e natë,
Me miqthit’ e tu u çmalle!
Sa lodra e sa gëzime!
Sa gjahe dhe bredhj’ e vrape,
Dhe kalori e dëfrime,
Derën’ e parajsës hape!
Kuajvet, që hingëllinin,
Flak’ u delte nga potkonjtë,
Dhe armët’ e lara ndrinin,
Me vrap nxitonin langonjtë.
O kohë që nxiton shumë,
Poshtë kurrë nukë bije,
Po ikën me vrap si lumë,
Ato që merr, ku i shpije?
Shtrigë, kuçedr’ e pabesë!
Ha djemthitë q’i pjell vetë!
Asnjë nukë munt të mbesë
Pa ngrën’ ajo goj’ e shkretë?
Edhe dielli, q’ep dritë,
Edhe hëna do të vdesë?
Edhe yjtë nonjë ditë
Do t’i hash me të pabesë?
Evropa ishte e shuar
Edhe gjithë njerëzija
Nga frika ishte tmerruar,
Prit’ shpëtim nga Shqipërija.
Gjithë mbretrëtë që qenë,
Shqipëris’ i prunë besë,
Dhe mbren’ e saj, Skënderbenë,
E kishin të par’ e shpresë,
Ç’u bë emr’i Shqipërisë,
Dhe liri e saj e ndjerë?
Ajo drit’ e Perëndisë
Vallë më s’vjen tjatrë herë?
Në kurt kurrë Shqipërija
Nukë hyri, e në zgjedhë
S’e ka shtënë Perëndija
Edhe nukë do ta hedhë,
Po kërkon emrin’ e vjetrë
Dhe nderë që pat njëherë
E s’e kish nonjë vent tjetrë,
Zoti sërish do ta bjerë.

–

Kreu IX

N’ato kohë venetjanët
Gjithë den’ e kishin zënë,
E të detit të gjith’ anët
Në dor’ i kishinë vënë.
Pa dhe nga të Shqipërisë,
Ca qytete t’anës’ s’detit
Ishinë të Venetisë
Edhe në ditët të mbretit.
Lekë Zahari kish vdekur,
Q’ish një prins i Shqipërisë,
E Dajini kishte mbetur
Pa zot e në mest të zisë,
Q’ish qytet me shumë hije
Dhe me gas në Mirëditë,
Thoshnje kurrë nukë bije
Bukuri e tij në shkitë,
Aq i bukur ish Danjini,
Pa kish dëshirë ta zinte,
Po dhe Lekë Dukagjini,
Q’e kish fqinjë s’doj ta linte,
Se mëm’ e Lekë Zaharit
Zu udhën e marrëzisë,
S’desh t’ja linte shqipëtarit,
Po ja fali Venetisë!
Pa mbreti tha: “Venetija
S’hyn në mest të Shqipërisë,
Se s’mbet shkretë Shqipërija,
Që t’i mbesë Venetisë.”
Venetija e kërkonte,
U bë armik menjëherë,
Skënderbeu nukë donte,
Puna ishte e përzjerë.
Kah u bë ngalje një plakë
E përgjunjur dh’e mahnitur,
Ndezi një të madhe flakë
Me dorëzët të drobitur!
Me Turqin’ e me Sërbinë
E kish prishur Skënderbeu,
S’doj ta prish’ me Venetinë,
Papo puna s’i pëlqeu.
Po domosdo do ta prishte,
Se vu këmbë Venetija,
Puna rrezik të math grishte,
Kish dëm shumë Shqipërija.
Mbreti mblodhi parësinë,
Dhe çelën’ e trimërisë
Q’e nderonin Shqipërinë,
Për punët të Venetisë,
Po pshehtazi erdh’ e zunë
Venetjanëtë Dajinë,
Ushtëtarë shumë vunë
Brënda në qytet të rrinë.
Edhe mijë trembëdhjetë
Dërguanë luftëtarë
E Danil Huriqi vetë
Ishte përmbi gjith’ i parë.
N’anët të Drinit qëndrojti
Ushtëri’ e Venetisë,
Fushënë gjith’ e mbulojti
Armiku i Shqipërisë!
Kish italjanë, dalmatë,
Gjithë burra luftëtarë,
Të mbëdhenj, te tresh’, të gjatë,
Kombe shum’ e shumë farë.
Skënderbe’ burr’i vërtetë,
Dhe trimatë shqipëtarë,
Mijë plot katrëmbëdhjetë,
Muarrë udhën’ e mbarë:
Pesë mijë me Hamzanë
E rrethuanë Dajinë,
Edhe nëntë mijë vanë
E kapërxyenë Drinë
Shtatë mij’ ish kalorija,
Të hekurt ishin të tërë,
E dy mijë këmbësija,
Posi pylli ishin bërë.
Moisiu ish mënjanë
Me shumë të mirë shokë,
Të gjithë burra dibranë,
Trima për vdekj’e për kokë
M’anët tjatërë Tanushi
Me dy mijë luftëtarë,
Edhe Muzakë-bardhushi
E shumë burra të parë
Në mest ishte vetë Mbreti,
Skënderbegu trim e burrë,
Pas soje gjithë rrëmeti,
Që s’ishte mundurë kurrë
Dukagjini me Uranë
Me pakë shokë të tjerë
Ishin hequrë mënjanë
E nuk ishinë përzjerë,
Moisiu munt dalmatët
Me ata burra dibranë,
Dhe gjithë shqeht’ e harvatët
Dhe dolli më tjatrët anë.
Pas ati’ edhe Tanushi,
Duke zhveshur jataganë,
Kalit i ra e ja mbushi
Dhe u fut nër italjanë
Ata me ushta i pritnë,
Shqipëtarët shpatat çkulë
Edhe i pren’ e i shtritnë,
Pa i bënë fare vrulë.
Mez’i ushtëris’ s’armikut
E pa që anët u thyen
Dhe mbet në mest të rrezikut,
Papo erdh’ e u rrëmbyen,
U derdhë mi Skënderbenë,
Si galat me sokëllimë,
Duke shtënë drejt i venë
Mbreti posi vetëtimë
U hoth përmbi ta me shpatë,
Të tër’ e zeza i preu;
Më çdo herë gjasht’ a shtatë,
I pritte të vdekur dheu.
Erdh’ u ranë shqipëtarët,
Nga vendi që patn’ i çkulë,
Pa i bënë byk barbarët,
Fjamurë në mest e ngulë.
Po dalmatëtë u mblodhë,
Që kishin marr’ arratinë,
Mi shqipëtarët u hodhë,
Duke mbledhurë fuqinë
Gjenë përpara Uranë
Edhe Lekë Dukagjinë,
Që i pritn’ e i përndanë,
U dhanë prap’ arratinë.
Atë ditë shqipëtarët
Të gjith’ armikët i shuan,
Vetëm pak nga të parët
Edhe Huriqi shpëtuan.
Ishin dhe ca shqipëtarë
Me armikëtë përzjerë,
Punuanë si të marrë,
Popo, ç’bëtë, o të mjerë!
Nga gjith’ ata tradhëtorë
Të kombit, të mëmëdheut,
Kishin rënë në dorë
Dy të parë Skënderbeut:
Andreu me Bolkathanë,
Q’ishin bërë me barbarët
E goditnë shqipëtarët!
Dukagjini desh t’i vriste
Edhe bashkë me Uranë
Të hiq shpatën’ e t’i priste
Andrenë me Bolkathanë,
Pa u ngrit me vrap nër shokë
Dhe u derth tek ish Andreu,
Po ati’ dorën mi kokë
I vu vetë Skënderbeu
Edhe e shikoj Uranë
E i tha: “Dhe ti o burrë!
Mos, mos e nga Bolkathanë,
Se këto s’i bëmë kurrë
Ne s’i kemi vrar’ barbarët,
Q’i kemi vënë në dorë,
E të vrasëm shqipëtarët,
Të prishimë dy të gjorë!
U mbloth i tërë rrëmeti,
I shikonte si armikë,
Atyre po u thosh mbreti:
“Perëndija s’pattë frikë?
Ësht’ i lik e i pabesë
Kush tradhëton mëmdhenë
E kombinë, pa s’ka shpresë,
Se atë gjall’ nuk’ e lenë.
Qysh u ndothtë ju të marrë,
Ju bët’ armik kombit tuaj;
Tek ishitë shqipëtarë,
Përse u bëtë të huaj?”
Kështu u tha Skënderbeu.
“Mbret’ i math, o jetëgjatë!”
Tha Bolkathaj e Andreu,
“Bëmë të madhe mëkatë!
Neve më s’duhet të rrojmë
Me gjithë këtë të metë,
Kombinë ta tradhëtojmë!
Më nukë jemi për jetë!”
Mbreti u tha dhe ca fjalë,
Ata shum’ u mallëngjyen,
Pastaj fajnë ua falë,
Se të gjorët’ u gënjyen,
Pa të vërtetën’ e njohnë,
Ng’ajo që bënë më parë,
Me gjithë zëmr’ u pendohnë
Dhe u bënë shqipëtarë.
U kthye në Dajin mbreti
Edhe gjithë ushtërija,
Po dhe s’ish dhënë qyteti,
Ishte brënda njerëzija.
Parësija e të tjerë
Thanë: “Tani më ç’mënojmë,
T’i hidhemi menjëherë,
Ta marrim edhe të shkojmë.”
Mbreti u tha: “S’është mbarë
Që ta marrim e të shkojmë,
Se ka brënda shqipëtarë,
S’më ka ënda t’i lëftojmë
Ata do t’i marr’ urija
Edhe do t’epenë vëtë,
Pse të vritet njerëzija
Pa nevojë të vërtetë?”
Kshu tha mbreti, pa e lanë
Pa goditurë Dajinë,
E pshuallë, po s’i ranë,
Kursyenë njerëzinë.
Mbren’ e Bosnjësë, Stefanë,
Për të ndihur Venetisë,
E rremnë ca venetjanë,
Edhe ju derth Shqipërisë,
Po Skënderbeu s’mënojti,
Marinonë me Hamzanë
I nisi dhe i dërgojti
Me trima përmbi Stefanë,
Me t’arritur shqipëtarët,
Mbret’i Bosnjësë u thye,
Edhe iku me të parët
Pa kësul e pa qyrdye!
Marinoja me Hamzanë,
Me burratë shqipëtarë,
Gjithë Bosnjës’ anembanë
I vunë flakën’ e zjarrë.
Pastaj Marinua Leshnë
Zuri kundrejt Venetisë,
T’u epte mirë rrebeshnë,
N’i derdheshin Shqipërisë,
Kur e mori vesh sulltani,
Që lëfton me Venetinë,
Ju lëshua dhe Stefani,
Tha: “E hangra Shqipërinë!”
Nisi prapë Mustafanë
Me mijë pesëmbëdhjetë,
Dhe në Shqipëri u dhanë
Luftëtarëtë si mbletë.
Pa Skënderbeu Uranë
Dërgoj, me trima të tjerë,
Ta ndalojnë Mustafanë,
Po në luftë të mos bjerë
Pa i tha: “Të zini malë,
E t’i bëni të mënojnë,
Me vrap më dërgoni fjalë,
Po të zën’ e të lëftojnë.”
Turqitë e kupëtuan
Shqipëtarë q’ish i pakë,
Edhe më nukë mënuan,
Po e derdhë fill e flakë
E muarrë me rrëmujë,
Si s’e panë atje mbretnë,
U nisnë drejt për në Krujë,
Ta zënë kryeqytetnë.
Po arriti Skënderbeu,
Erth në fushët tek shkon Drini,
Udhën’ armikut ja preu,
Duke ardhur nga Dajini.
La Hamzan’ atje të parë,
Q’e kish rrethuar qytetnë,
La dhe shumë luftëtarë,
Dhe ca u nisnë me mbretnë.
Venetjanët’ e mësuan,
Q’erth ushtëri e Turqisë
Edhe më nukë mënuan,
Ju lëshuan Shqipërisë.
Marinoja luftoj mirë,
Pa s’e muarrë dot Leshnë,
Armikëtë gjith’ u vdirë,
Zot’i math u dha rrebeshnë.
Po të tjerë më tjatr’ anë
Hyn’ e zunë Shqipërinë,
Posi karkaleci ranë
Edhe lanë vetëm hinë!
Mbreti ish nd’anët të Drinit,
Lëftonte me Mustafanë,
Venetjanëtë Dajinit
Ju derdh’ e gjetnë Hamzanë.
Hamzaj e ndau ushtërinë,
Një anë jashtë lëftonte,
Edhe tjatëra Dajinë
E rrethont’ e s’e lëshonte.
Me gjashtë mij’ ishte mbreti,
Katrë mij’ ish kalorija,
Kundrejt gjith’ ati rrëmeti,
Që kish dërguar Turqija.
Lufta posa ishte ngrehur,
Shigjetatë vetëtinin
Dhe shpatatë ishin nxehur,
Gjak kërkoninë të pinin!
Vdekj’ e shkretë rrotull vinte,
E zez’ edh’e shëmëtuar,
Në mest të luftës lëçinte,
Trimat’ ishin ashpëruar.
Trim’i turqet Karakushi,
Q’ish një i par’ i Turqisë,
Kalit i ra e ja mbushi,
Dolli jashtë ushtërisë
Dhe thirri: “O shqipëtarë,
A ka në ushtërit tuaj
Një burrë trim e të parë
Të lëftonjë me të huaj?
Këtu njihet trimërija,
Le të dalë, pa të shohë,
Një nga gjithë parësija,
Vet’hen’ e tija ta njohë!”
Kështu thirri Karakushi,
Pa u ngidhë shqipëtarët,
Me një gas të math Tanushi
U nis të dil me të parët.
Në mest të gjithë rrëmetit
Maneshi posi fajkua
Erth, ju afërua mbretit,
I tha: “Falma lejën mua.”
Mbreti qeshi edh’e mbajti,
E i tha “Rri ti” Tanushit;
Maneshi si flaka vajti,
Dhe ndënj kundrejt Karakushit,
I tha: “Më ngjan se gënjehesh,
Pa mburre kështu si gratë,
Apo pandeh që të kthehesh
Edhe ta kesh për lëvdatë?”
Pas kësaj i tha Maneshi:
“Me ç’armë do të lëftojmë?”
Ajy fjalë nukë deshi,
I tha: “S’duhet të mënojmë”,
Edhe një usht’ i vërviti
Me rrëmbim të math armiku.
Ky me mburronjët e priti,
Ashtu shpëtoj nga rreziku;
Pa një shigjet’ i vërviti
Me të madhe fishëllimë,
Në sy të djatht’ e goditi,
Ja bëri tejpërtej vrimë
Posi rrufeja shigjeta
E mori në syt të mjerën,
Përnjëherë ju nxi jeta,
Ra nga kali, kafshoj terën.
Qysh erth e u ashpërua
Edhe mori me nxit malë,
Iku e u egërsua
Aq’ ajy i shkretë kalë!
E la të vdekur të zotnë,
N’anët të lumit arriti,
Hyri brënda, bëri notnë,
Dolli tej dhe hingëlliti.
Kur u mërgua nga lumi,
Hodhi syt’ e mori zallë
Dhe shkrefëtiti vrapshumi,
Po nuk’ e nxirrte dot mallë!
Në Adrinopoj’ arriti,
Duke ikur dit’ e natë,
I ra derës’ e i ngriti,
Edh’e zunë vajnë gratë.
Maneshi si zok i lehtë
Zbriti e kokën ja preu
Me shpatë shumë të prehtë,
Pa e ngriti dh’e rrëfeu;
Armët’ e lara ja nxori,
E la të zinë të nderë,
Kokënë në dor’ e mori,
Pa u kthye burr’i ndjerë.
Turqitë u ashpëruan,
Me trimëri shum’ u hodhë
E me zëmërim lëftuan;
Shqipëtarët’ u përmblodhë,
Pa u derdh’ e i përpinë,
I vranë, i ther’ i prenë,
I copëtuan, i grinë,
I përhapn’ u dhanë dhenë.
Mojsi, o trimi me pallë,
Me sa trimëri lëftove!
Nukë le armik të gjallë,
U dhe dërmën’ e i shove.
Mustafaj be kishtë bërë:
Një grusht flori do t’i ipte
Ati trimi që ta zërë
Moisinë, doj ta rripte!
Ishte bërë vërtet beja,
Po zihetë vetëtima?
Mbahet në dorë rrufeja?
Mundenë burratë trima?
Kur lëshohej vetë mbreti
Me kordhët të larë xhveshur,
E hidhej si valë deti
Kal’i math, i bardh’, i qeshur!
Asnjë në mest të rrëmetit
Nukë mundte të qëndronte,
E kush i dil kundrejt mbretit?
S’kish burrë që të kuxonte.
U bënë stavë të vrarët,
Gjaku rrithte si rrëketë,
U shuan gjithë barbarët,
Fusha erth u bë kënetë!
Mbreti trim me luftëtarë
Aqë me zëmërim shtinte,
Sa gjaku nga kordh’ e larë
Gjithënjë si lumë vinte!
“Na shuanë! po ku jini?
Këta që qen’ aqë pakë!”
Tha Mustafaj, “as u bini”,
Edhe u derth posi flakë.
“Sy e faqe më s’na mbeti,
Më ç’e duamë vet’henë”,
Tha, pa ju nis pas rrëmeti,
U derdhë mbi Skënderbenë.
Skënderbeu i ra kalit
Edhe shum’ u ashpërua,
U bë si dragoj i malit,
Vetëm mbi gjith’ u lëshua.
Kali q’e njih Skënderbenë,
U vërvit posi hastriti,
E mori nër dhëmbë frenë,
Armikëtë i mahniti.
Mustafa pasha u thye
Dhe gjith’ ata që kish pranë,
Rrëmeti i tër’ u çqye,
Vendinë sërish e lanë.
Po Tanushi me Uranë
E të tjerë shqipëtarë
N’anët tjatër’ ua dhanë
Me rrëmbim e me të sharë.
Mustafaj erth u bë dyllë,
E pa pisk e s’dij ç’të bënte,
Mbeti kaluar si shtyllë,
Udhë për t’ikurë s’gjënte!
Të shumëtë luftëtarë
U vranë në luft’ e ranë,
Mustafaj me ca të parë
Nxuarr’ armët’ e i dhanë.
Mustafa trimi me pallë
S’e mundi dot Skënderbenë,
Po u zu vetë i gjallë,
Të tjerët muarrë dhenë.
Armikë plot mijë dhetë
N’atë ditë ishin vrarë,
E vetëm treqint e tetë,
Kishin rënë shqipëtarë.
U çlodhë një natë mirë,
Se burrat ishin këputur,
Më nesëret më të ngdhirë
Fjala erdhi posi flutur
Edhe tha që venetjanët
E mbuluan Shqipërinë,
U hapnë më të katr’ anët
Dhe u derdhë mi Dajinë.
Pa mbreti gërgoj tri mijë
Të zënë Maqedhoninë,
E në qoftë që të vijë,
Ta ndalojn’ atje Turqinë.
U lëshuan si rrebeshi,
Dy mij’ ishte kalorija,
Mi gjith’ i parë Maneshi,
Një mij’ ishte këmbësija.
Me të tjerët Skënderbeu
Në Dajin’ erdhi e zbriti,
Armikn’ e zeza e preu,
Posa dëgjoj se arriti.
Venetjan’, o venetjanë!
Pritni Lekë Dukagjinë,
Muzakënë dhe Uranë,
Tanushnë e Moisinë!
U talli e shkreta shpresë,
Andaj i ndihtë Turqisë,
Ja pattë me të pabesë,
Mbretit trim e Shqipërisë.
Venetjanëtë s’qëndruan,
Po ikën’ e u përhapnë,
U frikësuan’ e shkuan,
Sicilido mori vrapnë,
Dëgjuanë Skënderbenë
Që po vij i ashpëruar,
S’ndënjënë dot, muarrë dhenë
Me nxit e të frikësuar,
Shqipëtarët pas u ranë
Dhe të shumët’ i arritnë,
E të gjallë më s’i lanë,
Në terët përjet’ i shtritnë.
Me gjithë shokët Urani
E kish bërë besa-besë,
As këmbë pej venetjani
Në Shqipëri të mos mbesë.
Ke vënë re kosëtarë,
Q’i hyn luadhit si flakë,
Edh’e korr fët-e-fët barë,
Pa e heth gjithë vandakë?
Ashtu edhe shqipëtarët
Venetjanëtë i shtunë,
I korrë gjithë barbarët,
Përmbi terët stav’ i vunë.
Në Dajin ata q’u mbyllë,
Dalin me paq’e me fjalë,
Ishinë bërë si dyllë,
Dhanë armët’ e u falë
I përsuallë e shkuan
Dhe u hodhë përtej denë,
Në Veneti i lëvduan
Shqipëtarët’ edhe mbrenë.
Pastaj qytetn’ e Dajinit
Mbreti burrë kordhëlarë
Ja fali çelë Mardinit,
Q’e kish farefis Zaharë
Pa e bëri dhe Mardinë
Mbreti mik edhe vëllamë
Me prens Lekë Dukagjinë,
Të dashur’ e të pandamë.
Ushtëri’ e Shqipërisë
Mori plaçkë nga Turqija
Se ushtëri’ e Turqisë
Kish marrë nga Shqipërija;
I bëri punët si deshi
E si qenë për të bërë,
Pastaj u kthye Maneshi
Dhe luftëtarët të tërë.
E mblodhi gjith’ ushtërinë,
Q’ish ndarë më të gjith’ anët
E kish mundurë Turqinë
Dhe Bosnjën’ e venetjanët;
Pa në mest t’ati’ rrëmeti
Të burravet shqipëtarë
U ngrit me gas të math mbreti,
Skënderbegu kordhëlarë
U tha: “Djemt’ e Shqipërisë!
Mëmëdhenë e nderuat,
Me ndihmët të Perëndisë
Nga armikët’ e shpëtuat.
Ajy q’është trim e burrë
E lëfton për mëmëdhenë,
Nukë vdes, nukë vdes kurrë,
Përjet’ e nderon vet’henë.
Ata vëllezërit tanë,
Q’u vranë për Shqipërinë,
Emrë të pavdekur lanë,
Gjithë bota do t’i dinë.
Ndaj meje është i gjallë
Gjithënjë ajy në jetë,
Që lëfton si trim me pallë,
Shpëton nder’ e bije vetë.
I jam falë trimërisë,
Që më shpëtoj Shqipërinë,
I jam falë Perëndisë,
Që më dha nder’ e fuqinë.
Më ato arnëtë tuaj
Mëmëdheu do të mbahet,
Kurrë në dorë të huaj
Nukë bij’e nukë ndahet.”
Kështu u tha Skënderbeu.
Shqipëtarët thirrë: “Rroftë
Mbreti, kombi, mëmëdheu!
Kurrë mos u varfëroftë!”
Pastaj u ngrit ushtërija
Me shumë të madhe bujë,
Kalori’ e këmbësija
Me gas të math erth në Krujë.
Prunë Mustafa pashanë
E turq të tjerë q’i zunë,
Edhe shumë venetjanë,
Veçan ndër shtëpi i vunë.
Mbret’i mbante me të mirë
Dhe të lir’ e me dëfrime,
Me të ngrën’ e me të pirë,
Me mëshir’ e pa mundime.
Parësi’ e Venetisë
I dërgoj kanisqe shumë
Mbretit t’math të Shqipërisë
E një fort të madhe shumë,
I kërkoj vetëm lirinë
Nëpër Shqipëri të ketë,
Që të bënjë tregëtinë
E të jetë mik përjetë
E lufta q’u bë më parë,
Paskëtaj le të harrohet,
Të jenë si fis e farë,
Gjithë puna të mbarohet.
Mbret’i mir’ ata i priti
Si miq e shum’ i nderojti,
U dha kanisk, i gostiti,
E të zënët’ i lëshojti.
Parësi e Venetisë
Pasandaj me të vërtetë
Ju bë mike Shqipërisë
Dhe Skënderbeut përjetë.
Kanisqet, q’erdhë me barrë,
Mbret’i math, burr’i vërtetë,
Gjith’ i ndau në ushtëtarë
E gjësendi s’mbajti vetë.
Edhe fqinjët’ e pabesë,
Sërbija, Bosnja, Vllahija,
Ju lutn’ e kërkuan ndjesë,
Thanë: “Na vu marrëzija!”
Nevoj’aher’e mësojti,
Pa nisi florinj me barrë
Sulltan Murati, dërgojti,
Që s’e kish bërë më parë.
Pa dërgoj Ahmet pashanë,
Që me mbrenë kishte qënë
Mik, e kërkoj Mustafanë
Dhe të tjerët q’ishin zënë.
Mbreti i bëri gostinë,
E priti si të vëllanë,
Dhe bashkë hangër’ e pinë,
Grishi edhe Mustafanë
Dhe Tanushn’ e Moisinë,
Muzakënë e Uranë,
Maneshnë e Dukagjinë
E të tjerët’ anembanë.
Turqitë u ngrin’ e shkuan,
Në Adrinopojë vanë,
Të gjorët shum’ u gëzuan,
“Kemi lindur sërish” thanë.
Florinjtë i ndau mbreti,
I muarrë luftëtarët,
Pa pjes’ asnjë nukë mbeti
Nga vegjëli e të parët.
Popo, ta shihnje sulltanë!
Ishte bërë si i marri:
Pa pyetur, Mustafanë,
Të varfërinë, e vari!
Shqipëtarëtë fituan
Luftërat, emërin, nderë,
Pa fort shumë u gëzuan,
Të gjithë burrat’ e vlerë
Shpëtuanë mëmëdhenë,
I dhanë nder Shqipërisë,
Lartësuan vetëhenë
Para gjithë njerëzisë.
Me gjithë botën lëftuan,
I muntn’ armikët të tërë,
I prenë, i vran’, i shuan,
Punë që më s’është bërë!
Ata trimatë q’u vranë
Për shpëtimt të Shqipërisë,
Mëmat’ e tyre s’i qanë,
Vanë njatë Perëndisë.
Me gjith’ atë trimërizë,
Me gjithë këta të mbarë
E me kaqë mirësizë,
Me ata bij shqipëtarë
Skënderbeu u gëzua
Dhe shokët’ i përgëzojti,
Po s’u mburr e s’u lëvdua,
Vet’henë s’e rëndësojti.
Me zëmrë shumë të qetë
lith duartë në krahruar,
Pa thotë: “Zot i vërtetë!
Emri yt qoft’ i lëvduar!”
Shok s’ka pasur ajy burrë
Edhe nukë do të ketë,
Se si Skënderbeu kurrë
S’ka ardhur’ e s’vjen në jetë.
Gjithë ç’janë mirësitë
E të tërë trimërinë,
Urtësit’ e dituritë,
Bukurin’ e njerëzinë,
Duke mbledhurë me dorë,
Gjithë tok i kish përzjerë,
I kish tretur si dëborë,
Pa kish bërë këtë herë
Trimn’ e mirë, Skënderbenë,
Zot i math e i vërtetë,
Që e nderoj mëmëdhenë,
Në mos ishte ajy vetë.
—

Kreu X

N’Adrinopojë Murati
Me të bir’ e me të tjerë
Brengë të brëndëshmë pati,
Dhe trazim ndër jeniçerë.
Pastaj u hoth mbi të tjerë,
Andej, këtej i përlau,
Papo humbn’ ata të mjerë
Si lëpushkat q’i ha kau!
Njeri nukë i qëndronte,
Aq’ ish i fortë Murati,
Të gjithë i dobëtonte,
I ndihte djalli dhe fati.
Vetëm një që nukë mundte,
Skënderbe trim shqipëtarë,
Pa qante dhe kokën tundte,
Në zëmër’ e kish nakarë.
Pa prishurë Shqipërinë,
Q’ish në kufit e një fqinjë,
Nuk’ e shtonte dot Turqinë,
E kish në syt si dëllinjë.
Pa e mblodhi parësinë,
Bënë fjalë gjat’ e gjerë,
Si ta prishnjë Shqipërinë
Edhe më të mos ta lerë.
“S’ka të mbarë, tha, Turqija,
Sa është gjall’ Skënderbeu,
Do prishurë Shqipërija”,
Gjithëve kjo u pëlqeu.
Dyqint mijë luftëtarë!
Njëqint mij’ ish kalorija!
Gjithë t’egër’ e barbarë,
U mbloth’ e u bë gatija!
Mi gjith’ ata ushtëtarë
Q’ishin mizëri e mbletë,
Mi të parëtë m’i parë
Ish sulltan Murati vetë.
Pa dhe djalli këtë herë,
Për të shuar njerëzinë,
Top e gjyle kishte nxjerrë,
Të vris njeriu njerinë!
Me arm’ e me ushtëtarë,
Me kamilla e me kuaj,
Me shumë burra të parë,
Me të tit’ e me të huaj,
Me të madhe kërcëllimë
U nis i tërë rrëmeti,
Me zë e me oshëtimë
Dolli me nxit nga qyteti.
Pa Skënderbeu i mblodhi,
Erth e tërë Shqipërija,
Parësija me vrap rrodhi,
Dhe pas gjithë vegjëlija.
Fortesën’ e Sfetigratit,
Që prara Dibravet ishte,
Ja la sipërë Perllatit,
Q’ish shumë trim e shokë s’kishte.
Skënderbeu dolli vetë
E solli rreth Shqipërinë
Me kalorës dymbëdhjetë,
E fortësoj njerësinë.
Prap’ u kthye n’ushtëresë
Dhe përhapi trimërinë,
Dhe gas edhe bes’ e shpresë,
Gëzoj gjithë njerëzinë.
Fjal’ e atij edhe gurë
Munt ta ngjallte me të parët,
Dhe ta bënte trim e burrë,
Jo trimatë, shqipëtarët!
Fortesat’ i fortësojti,
Pa përndau parësinë,
Nëpër vënde i dërgojti,
E pas mbajti Moisinë.
Ishin të zottë të parët,
Burra gjith’ e shumë trima,
E të tërë shqipëtarët
Ishin posi vetëtima!
Parësi’ e Shqipërisë
Ishte bërë zjarr e flakë,
S’i trëmbëshinë Turqisë,
Ndonëse ishin më pakë
Një lëftonte me një mijë,
Edhe nukë trëmbej kurrë,
Armikëtë s’doj t’i dijë,
Ishte kordhëtar e burrë.
Më trim mi gjithë të parë
Ishte Uran bukuroshi
Dhe Tanushi kordhëtarë,
Hamzaj, Muzakë djaloshi,
Dukagjini, Moisiu,
Maneshi shpatullgjerë,
Golemi mjekërëziu,
Edhe të tjer’ e të tjerë.
Pa të tërë shqipëtarët
Ishin shumë trim’ ahere,
S’i ndaje dot nga të parët
E nonjë pas nukë lere.
Gjithë ç’qenë mbretëritë
Njerës kishinë dërguar,
Skënderbeu me të titë
I pritnë duke gëzuar.
Të dërguarit’ u thanë:
“Ç’ndihm’ u duhetë, na thoni,
Se gjithë mbretërit tanë
Do t’u apënë ç’të doni.”
Skënderbeu : “Na gëzuat,
Miq të mir’ e të vërtetë!”
Tha “dhe shumë na nderuat,
Nder u dhëntë Zoti vetë.
Kur t’u kërkojmë, të vini,
Tani gjithë ushtërinë
Gati e n’armë ta kini,
Dhe ahere letë vinë.”
Me urtësi Skënderbeu
U tha vetëm këto fjalë,
Të dërguarit’ i ktheu
E dërgoj me ta të falë,
Gjith’ ushtërit’ e Muratit,
E shumë si mizërija,
Ju lëshua Sfetigratit,
U çkul e tërë Turqija!
E rrethuan Sfetigratnë,
Sulltani njeri dërgojti
Ta bindte burrë Perllatnë
Perllati ndënj’ e dëgjojti,
Pa i tha: “Thuaj Muratit,
Sa të jetë gjall’ Perllati
Fortesën e Sfetigratit
S’e merr dot kurrë Murati.”
Me të msuar këtë fjalë,
U ashpërua Murati
Posi deti kur hedh valë,
Tha: “Dal, pa më sheh Perllati.”
Krisi topi si gjëmimi!
Si rrufeja gjyl’ e shkretë
E rrih fortesën, po trimi
S’u trëmb, ish burr’ i vërtetë.
Armikët’ u zëmëruan
Dhe gjithë fuqin’ e mblodhë,
Fortesësë ju lëshuan,
Me rrëmbim të math u hodhë.
Menjëherë shqipëtarët
Ua dhanë me shigjetë,
Stavë u bënë të vrarët,
Ranë përdhe posi fletë
Të tjerëtë u përhapnë,
U trëmbn’ e u frikësuan,
E gjithëkush zuri trapnë,
Nga fortesa u mërguan.
Pas asaj gjithë të parët
Thirrë dhe Murati vetë,
Ju lëshuan luftëtarët
Prapë fortesës si retë.
Po të brëndësmitë prushnë
Dhe finjën’ e vajn’ e zjerë
U hodhë dhe sheshn’ e mbushnë
Me të vdekur’ e të nderë.
Prapë e muarrë vrapnë,
Shoku-shoknë më s’e panë,
Iknë gjith’ e u përhapnë,
Sicili nxitoj mënjanë.
Sulltan Murati tha: “Unë,
Që njerëzit gjith’ i munda,
Të pësonj sot këtë punë
E të më thyhetë hunda!
Unë kaq’ kombe të tjerë
I prisha dhe i kam vrarë,
E të mos munt këtë herë
Ta nxjerr tej me shqipëtarë!”
Pa tha, “Atë që të kthehet
Këtu vdekja do ta presë
Si mjerë kush të gënjehet!
Hidhuni përmbi fortesë!”
Pas kësaj, gjith’ u përmblodhë,
Duke shkelur mi të vrarë,
Dhe fortesësë ju hodhë
E nëpër muret u varë
S’vunë re usht’ e shigjetë
Si galatë u vërvitnë
Dhe u vranë shumë vetë,
Po të tjerëtë u ngjitnë.
Më s’bënte punë shigjeta,
Po kur zhveshnë shqipëtarët
Shpatat’ e prehta të shkreta,
I mori djalli barbarët.
“Oburra!”, thirri Perllati,
“Sot ta marrë vesh Turqija
Dhe vetë sulltan Murati
Ç’trima djem ka Shqipërija.
Biruni me vrap, o shokë!”
Tha, edhe gjithë po shtinin,
Turqit’ pa dor’ e pa kokë
Nga mur’i fortesës binin.
Kur nj’e madhe kërcëllimë
E tundi të tërë dhenë
Dhe ndriti një vetëtimë,
Turqit të mahnitur mbenë!
Një zë i math po dëgjohej,
Një rrëmet unjej nga bregu,
Tymi sa vinte po shtohej,
“Popo!”, thanë, “Skënderbegu!”
Vërtet po vij me vrap Mbreti,
Moisiu dhe Muzaka,
Në mest të ati’ rrëmeti
U hodhë mbi ta si flaka!
Kish dhjetë mijë të zgjedhur,
Të tërë ishin kaluar,
Gjithë çela ishte mbledhur,
Vdekjenë sillnin nër duar.
Kalorinë e dërgojti
Sulltani mi Skënderbenë,
Mbreti gjith’ i copëtojti,
Pa u dha dërrmën’ e dhenë.
Armikët’ i ngau data,
Gjith’ ushtërin’ e lëshojti
Murati, po erdhi nata
E vdekjenë e ndalojti.
Nga kjo punë u helmua
Fort shumë sulltan Murati,
N’anët tjatrë u gëzua
Me shokët’ e tij Perllati.
Mbreti me shokëtë iku,
Zuri një vent të mërguar,
Po s’e mori vesh armiku,
Pa ndenj gjithë natën zgjuar.
Jashtë po rrinte Murati,
Edh’e tërë ushtërija,
Me shokët brenda Perllati,
Ata edhe Perëndija,
Gjithënjë fjal’ u dërgonte,
E rrihte t’i mashtëronjë.
Pun’ e rremeja s’mbaronte,
Pa më s’dij si të punonjë.
Kërkonte t’i haj më besë,
Po fjal’ i dërgoj Perllati,
“Mos bjerë më atë shpresë
Se s’epetë Sfetigrati.”
Pshihej dielli, dil hëna,
Shkonte nata, vinte dita,
S’mbaron dot pun’ as e thëna,
As gënjeshtëra, as mita.
Armikët’ ishin radhosur,
Nëpër sheshe kishin rënë,
Të sëmur’ e të plagosur,
Vendin’ e kishinë zënë,
Dhe nga vap’ e zjarr’i shumë
Ishin prer’ e dobëtuar.
Ca kishin rënë në gjumë,
Të tjerëtë rrinin shtruar.
Hëna herë në re pshihej,
Herë delte e tregohej,
Epte drit’ e përsëritej
Dhe prapë me re mbulohej.
Ahere majë një bregu,
Me Tanushn’ e me të tjerë,
Kishte dalë Skënderbegu
Dhe i pa gjithë të nderë.
O hëna krahrorergjëndtë!
Ti u bëre tradhëtore?
Zoti për faj mos ta zëntë!
Të gjorët më qaf’ i more!
I pa ashtu Skënderbeu
Dhe u fal më Perëndinë,
Pa shokëvet u rrëfeu,
Tha: “E shihni ushtërinë?
E shihni sulltan Muratnë,
Q’ish i patundur si shkëmbi,
Veç këtu s’e gjen dot fatnë,
Pa gjithë botën e trëmbi.
Ajy që nuk’ u munt kurrë,
Që ka prishur mbretëritë,
S’i ndënj kundrejt ndonjë burrë,
Ndaj nesh ka rënë në shkitë!
Gjithë botën’ e ka marrë,
S’e ka trëmburë rrëmeti,
S’munt dot vetëm shqipëtarë.
E shihni? Këmbëkuc mbeti!
Pa t’u derdhemi një herë,
Atje tek janë të shtritur,
Të dremitur’ e të prerë,
Të dobët’ e të drobitur.”
Me të thënë këshru mbreti,
Gjithë burrat’ u gëzuan,
U lëshuanë së qeti,
Armikut ju afëruan.
Pa nisinë Moisinë
Me shumë trima të tjerë,
E qyrë mir’ ushtërinë
Dhe u kthyen menjëherë,
Gjith’ u derdhë më të qetë,
Në mest t’ushtërisë vanë
Burrat trima të vërtetë,
Armikët fare s’i panë.
Moisiu, si turk veshur,
U thosh më gjuhët të tyre:
“Përse s’flini?” duke qeshur,
Me farë turku mënyre!
Ujku i urëtë shumë
Kur futet ndaj bagëtisë
Dhe barin’ e gjen në gjumë,
S’ja mbyll derën e shtëpisë
Ashtu edhe shqipëtarët
Me vërtik shum’ u lëshuan,
Pa i shuanë barbarët,
I therë e i rrëzuan!
Ç’u ka bërë Skënderbeu
Armikëvet atë natë,
I griu, i shoj, i preu!
Ish rrufe ajo, s’ish shpatë!
Aqë ngrinte shumë shpata,
Sa shkelte mi yjt’ e shkonte,
Me vrap nga frik’ e saj nata
Ditësë vent i lëshonte!
Gjaku më gjut kish arritur,
U mbush vendi me të vrarë,
Armikëtë të mahnitur
Po ikënin duke qarë!
Sa të zgjuhetë nga gjumi
E të marr’ armët’ armiku,
Gjaku ish bërë si lumi,
Mbreti me shokëtë iku.
Bisha duke përlëfytur
Deshtë i lë mbi dhet rrahë,
Edhe ikën në gjak mbytur,
Nxiton si shqipja me krahë!
Më të nesëret Murati
U ngrit me shum’ idhërime,
Më anët tjatrë Perllati
S’e la të bënte fitime.
Tri herë muarrë vrapnë,
Të tri herët’ i përndanë,
Gjith’ ushtërin’ e përhapnë
Dhe shumë syresh i vranë.
Shqipëtarët dit’ e natë
Më të gjith’ anët u binin,
Atyre u hiqninë shpatë,
Fortesës ngrënje i shpinin.
Një mëngjes gjith’ e rrethojnë
Armikëtë Sfetigratnë
Dhe i bien’ e s’pushojnë,
Po s’e trëmbin dot Perllatnë!
Firuz pashënë Murati
Me mijë tetëmbëdhjetë
E dërgoj me vrap lugati
Të zij vënt, të rrij i qetë,
Skënderbenë ta ndalonjë,
Ta mbanj’ e të mos e lerë,
Dhe ky vetë të lëftonjë
E fortesësë t’i bjerë.
Murati këto po shtinte
Dhe Sfetigratn’ e shtrëngonte,
E Skënderbeu po vinte,
Se të gjitha i mësonte.
Kishte mijë dymbëdhjetë
Burra trima shqipëtarë,
Dhe sa të gjith’ ishte vetë,
Q’ishte mi të tër’ i parë.
Firuz pasha më një gropë
E kish ndarë ushtërinë,
E kishte bërë tri copë
Edhe po priste të vinë.
Më nj’anë vete Muzaka,
Moisiu më tjatr’anë,
Mbreti vet’ u fut si flaka,
Armikëtë gjith’ i ranë,
Po ajy si vetëtima
Hyri me kordhë në dorë,
I ndau burratë trima,
U dha gjithëve tërthorë.
Si i hapi e i prishi,
Qëndroj e u çloth mënjanë,
Të parëtë gjith’ i grishi,
Për luftënë fjalë thanë.
Firuz pasha: “Shqipëtarë!”
Thirri, “Ku e kini mbrenë?
Jo më nxjerrki ca kusarë!
Ç’e gjet vallë Skënderbenë?
Ajy burri trim që kini
Iku vall’ e mori malë?
Pa ma bini, pa ma bini,
N’është trim, këtu të dalë.”
Kështu u tha Firuz pasha
Me buj’ e duke lëvduar
Dhe duke vrarë të trasha,
I ziu e kish të shkruar!
Mbreti trim, me të dëgjuar
Këtë fjal’, u ashpërua
Dhe hyri me nxit kaluar,
Posi fajkoj ju lëshua,
I tha: “Do ta mësosh mirë
Ku ësht’ ajy që kërkove!
S’më vjen keq, se me dëshirë
Vdekjenë vetë e ftove.”
Duke thënë kshu, e ndoqi,
Ju hoth me vrap edh’e zuri,
Një kordhë të mir’ i hoqi,
Kokënë përdhe ja shturi!
Koka ra dhe ligjëronte,
Nuk’ i kishte sosur fjalët,
Trup’i tij dhe po qëndronte,
Sindëkur ishte mbi kalët!
Armikëtë si e panë
Që u vra e ra i pari,
Gjithë ç’kishinë i lanë
Dhe ikënin si i marri.
Katrë mijë luftëtarë
Kishin rënë posi duaj,
Mben’ ata më vënt të vrarë
Dhe gjë e plaçka e kuaj.
Murati ish derdhur vetë
Që ta mirrte Sfetigratnë,
Po la mije shtat’ a tetë
Dhe s’e mundi dot Perllatnë.
Shtat’ a tetë mij’ u vranë,
E shih q’u prish ushtërinë,
Më s’e nxij dheu sulltanë,
Pa e mblodhi parësinë,
Tha: “Fortesënë ta lemë,
Se puna nukë pronditi,
Si druri që s’lëshon pemë”,
Edhe ushtërin’ e ngriti.
“T’i derdhemi Shqipërisë,
E tejpërtej”, tha, “ta djegim,
Tëmerr të math njerëzisë
T’i apëmë e t’i ndjekim;
Pa duke bërë rrëmujë,
Përpara gjithë t’i vëmë,
Të hyjmë brënda në Krujë,
E gjësendi të mos lemë.”
Mblodhi shokë’ Skënderbeu,
Që hanin hekur me dhëmbë,
Armikut udhën’ ja preu,
Nuk’ i la të bënin këmbë.
I pa që iknë Perllati
E ju derdhë Shqipërisë
Ushtërija dhe Murati,
Papo ju duk dit’ e zisë,
Tha: “O shokë, ne më çpresim?
Po shuhetë Shqipërija,
Jakëni gjithë të vdesim!
Si ta apë Perëndija!”
Kshu tha burri trim, Perllati,
Dhe vuri armët’ e lara,
Mori udhënë nga Mati,
Që t’u dil turqet përpara.
Fluturuanë si flakë
Edhe në fortesë lanë
Nga shokëtë ca të pakë,
Q’ishinë gjithë dibranë.
Shërbëtori që bij ujë,
Tha: “Popo, ç’na qënka thënë!”
“Ç’ësht’ “, i thanë, “kjo rrëmujë?”
Tha: “Qeni në pust ka rënë!”
Dibranët nuk’ e pinin
Ujët’ e kërmës’ së shkretë,
Tjatrë pus s’kish, qysh të rrinin?
Pa ujë s’rrohet në jetë.
Një tradhëtor, kanë thënë,
Për të mirët të Turqisë
E pat shtënë në pust qënë,
Q’i bëri dëm Shqipërisë!
Gjith’ ata burra dibranë
Muarrë armët’ e shkuan,
Fortesën, vetëm e lanë,
Opopo! qysh u marruan?
Ata posa kishin dalë
E me shumë vrap po vinin,
Muarrë të gjithë malë,
Kërkonin ujë të pinin.
Armikëtë ishin thyer
Dh’ ata që mbenë të gjallë,
Përsëri ishinë kthyer,
U poqnë ballë për ballë.
Këta me vrap ua dhanë
Edhe përpara i vunë,
Njëzet a tridhjet’ i vranë
Dhe fortesën prap’ e zunë.
Armikëtë e rrethuan
Si mizërija fortesën,
Po dibranëtë lëftuan,
U bënë gati të vdesën.
Sulltani nukë mënojti,
Se i pa se s’kishin shpresë,
Me njeri fjalë dërgojti,
T’ikin me arm’ e me besë
Etj’ e shkret’ i kishte prurë
Afrë vdkjesë të tërë,
Ishin gjithë të sëmurë,
Pa të ndryshmë qenë bërë!
Vëndësit dhe luftëtarët
Me armë në dorë shkuan,
Nuk’ i mbajtnë dot të parët,
Punë të keqe punuan!
Armikëtë më s’mënuan,
Po fortesësë ju derdhë
E gjithë shum’ u gëzuan,
Se pa luftë brënda erdhë.
Kështu e mori Murati
Fortesën’ e Shqipërisë,
Ra pa luftë Sfetigrati
Q’ish në kufit të Turqisë!
O fortes’ e Sfetigratit!
Rrufeja të të kish rënë!
Sa re në lakt të Muratit,
Nukë je më për të qënë!
Ishe zonjë, zojn’ të bënë,
Dolle pej sër’ e pej radhe,
S’je paskëtaj për të qënë!
Perllati ishte përzjerë,
Nër luftëra ishte ndodhur
Me gjithë shokët’ e tjerë,
Pa ish këputur’ e lodhur.
Kur e dëgjoj këtë fjalë,
U mahnit, mbeti si shtyllë,
Në zëmërt i erth një valë
Dhe u verth e u bë dyllë!
Tha: “Popo, ç’bëra që ika!
Të më mirr ushta në ballë,
Të më paske rënë pika,
Sot të mos isha i gjallë!”
Kështu tha çelë Perllati,
Në shpirtit kish brengë shumë,
Krahrorgjeri, leshragjati,
I derdhi lottë si lumë!
Nuk’ e linte trimërija,
Pa vu kokënë ndër duar,
E mundonte vetëdija,
Ish vrënjtur’ e shëmëtuar!
Burr’i math, i trash’, i gjatë
Ndënji pak e u mejtua,
Hodhi dorënë mi shpatë,
Mbreti trim ju afërua.
Foshnja kur i flet ati,
Si e lak me lotthit dhenë?
Ashtu dhe çelë Perllati
Qau kur pa Skënderbenë!
Dhe i thotë: “Mos më lerë
Të më vrasë vetëdija,
Dua të vdes menjëherë,
Se më s’më nxë Shqipërija!”
Pa e qafoj Skënderbeu,
Duke thënë shumë fjalë,
Zëmrënë ja përdëlleu,
Q’ish plot breng’ e gjithë valë.
Foshnja, gra, pleq, luftëtarë
Rrininë buzëlëshuar,
Me fytyrëzë të vrarë
Faji i kish turpëruar.
Mbreti u tha: “Keq mos kini,
Pa prap’ e vëmë në dorë,
Juve shëndoshë të jini,
Pa Zoti s’na lë të gjorë.
Kijeni zëmrën të gjerë,
Kurrë mos u dobëtoni,
Puna sido që të bjerë,
Burra e trima qëndroni.”
Kshu tha, po shum’ u helmua
Nga ky dëm i math që patnë,
Po nukë ju zëmërua,
Se e doj shumë Perllatnë.
U dha gjë, plaçkë e arë
Të ardhuret Skënderbeu,
Dhe shtëpi e qe e farë,
Të gjithë i ngushëlleu.
Si u muarr Sfetigrati,
U nis për n’Adrinopojë,
Më s’ndenji fare Murati,
Se pa të madhe nevojë,
I numëroj luftëtarët
Si tufën’ e bagëtisë,
Ishin shuarë barbarët,
S’ish as gjysm’ e ushtërisë.
La tetë mij’ ushtëtarë
Dhe topa gjyl’ e të tjera
Në Sfetigrat q’e kish marrë,
A ja la, të themi, hera.
Skënderbeu e mësojti
Dhe dolli me dhjetë mijë,
Më çdo anë i dërgojti,
Përpara, pas e nër ijë:
Herë vënt të ngushtë zunë,
Herë në ball’ i goditnë,
Herë përpara i vunë
E herë në prit’ i pritnë.
Kështu i pren’ e i vranë,
Të shumëtë mb’udhë mbetnë,
Të pakëtë mezi vanë
E zunë kryeqytetnë,
Mbreti erth në Kruj’ e zbriti,
Edh’ e hapi ushtërinë,
Pas dy muaj e porsiti
Të mblidhetë, parësinë.
Mbreti pa punë po s’rrinte,
S’lodhej kurr’ e s’i rëndohej,
Edhe në gjumë kur flinte
Për Shqipërinë mejtohej.
Dolli e pa Shqipërinë
Edhe gjyqet’ e çdo punë,
Vuri nd’udhë mirësinë,
Njeri s’la në të përdhunë.
Në ditët të ati mbreti
E sa rroj ajy në jetë,
Në Shqipëri njeri s’mbeti
Në të keq e në të metë.
Shqipëtarët gjith’ i qitte,
Q’i kish djem e i donte,
Për luftë vet’ i stërvitte,
Shumë bukur’ i mësonte.
Nga ajy zot e mësonin
Luftën me shumë dëshirë
Shqipëtarët, pa lëftonin,
Me armikët’ aqë mirë.
Vate vetë këtë herë
Skënderbeu pa Hynjadhë
Edhe mbretërët e tjerë,
Miqt’ e tij gjithë me radhë.
Derdhi këtë herë topa,
Pru italjan’ e gjermanë
E ç’i duhej nga Evropa,
Dhe fransës’ e venetjanë.
Të gjith’ i kish miq, si thamë,
Po më mik i Shqipërisë,
Q’e kish mbreti vëllamë,
Ishte mbret’i Italisë.
Alfonsin kish mik për kokë,
Vëlla të dashur përjetë
E ballë në gjithë shokë,
Mbreti trim e i vërtetë.
Sindëkur i porositi,
U mbluadhë parësija,
Mbreti me nder shum’ i priti,
Si ja epte njerëzija.
Parësi e mëmëdheut
Ishte mbledhurë e tërë,
Për dasmët të Skënderbeut
Fjal’ e mejtim kishte bërë.
Pa mbretit të gjith’ i vanë
Me një zë e me një gojë,
Përnjëherë gjith’ i thanë:
“Neve shohëm një nevojë.
Të lutemi gjithë ç’jemi,
N’emërit të Shqipërisë,
Një fjalë që do ta themi,
U bëftë e Perëndisë.
Kombin duhet ta gëzojmë
Edhe gjithë Shqipërinë,
Andaj duam ta martojmë
Këtë herë zotëninë.”
Mbreti qeshi dhe tha: “Mua!
S’më dini që s’mbanj dot zgjedhë?
Tani kërkoni një grua
Në robëri të më hedhë!”
Pleqësi’ e parësisë
Dhe më afërë i vanë:
“Kjo dëshir’ e Shqipërisë
Do të mbarohet'” i thanë.
“Paskëtaj më s’të dëgjojmë,
Se kjo punë është jona;
Mëmëdhenë s’e shkretojmë,
Për tjatrë gjë urdhërona.”
“U ap fjalë që të vlohem,
Si të marrëm Sfetigratnë,
Do t’u dëgjinj të martohem,
Po pa të mundim Muratnë.”
Skënderbeu këtë fjalë
Tha, ata gjith’ u gëzuan,
I thanë: “Të qofshim falë”
E fjalë të tjera s’shtuan.
Ushtërinë prap’ e mblodhë,
Të gjithë trimatë vanë
E Sfetigratit ju hodhë,
Më të gjith’ anët i ranë.
Fjal’ e njeri dërgoj mbreti,
Që të epenë me besë,
Po këtë s’e desh Ahmeti,
Q’ish i parë në fortesë
Tha: “Sa gjak derdhi Turqija
Edhe prapë nuk’ i mundi,
Të derthnjë dhe Shqipërija,
Pa të shohëm më së fundi.”
Më topt edhe për fortesë
Shqipëtarët s’ishin msuar,
Në të huajt kishin shpresë,
Se ata ishin të vuar.
Po e dinte Skënderbeu
Dh’e njohnë gjithë të parët,
Që s’fitonte mëmëdheu
Pa stërvitur’ shqipëtarët.
Gjithë të huajt’ Turqija
Menjëher’ i frikësonte,
Fill e vetëm Shqipërija
Dhe shqipëtari lëftonte!
Mbreti e rrethoj fortesën,
Që t’i lij n’uri të mbesin,
Dhe Dërgoj tanushn’ e Shtresën
Me shok’ udhënë t’i presin,
T’i rrinë kundrejt Turqisë,
Asnjë armik të mos lenë
T’i qasetë Shqipërisë,
T’u apën dërrmën’ e dhenë.
Përsëri sulltan Murati
Me dyqint mij ushtëtarë
Erdhi drejt posi zapati,
Si edhe herën’ e parë.
Andaj e tër’ ushtërija
Erdhi në Krujë dhe mbreti,
E u zunë nga gatija,
Se kohë shumë s’u mbeti.
—

Kreu XXI

Mbreti priti miqësinë
Dhe i përcolli të tërë,
Q’i nderuan Shqipërinë
Dhe punëtë që kish bërë
Pa i erdhi parësija
Nga çdo an’ e Shqipërisë,
Edh’e tërë zotërija,
Se ish hij’e Perëndisë.
Të gjithë duke nderuar,
Mbret’i priti shumë mirë,
I pushtoj në krahëruar
Me gas shum’ e me dëshirë.
Këtej mbret’i Shqipërisë
Edhe e tërë Shqipërija
Kish gazet’ e Perëndisë
Q’i do gjithë njerëzija;
Andej sulltan’i Turqisë
Vate shum’ i zemëruar,
Sepse dëmn’ e Shqipërisë
Zot’i math e kish ndaluar;
Po ra në shumë lëngime
E në smundje të këqija,
N’idhërim’ e në rënkime,
I dha brengë Perëndija.
Shihte ëndërr’ e thërriste,
Thoshte: “Po vjen Skënderbeu!”
Dhe dridhej e angulliste,
Sikur do ta pinte dheu!
U tremb shumë këtë herë
Sulltani nga Skënderbeu,
Se ja shtu në baltë nderë
Dh’e vërteta s’e gënjeu.
Pas ca muajsh u shërua
Dhe u ngrit si nga qivuri,
Ndënji pak’ e u mejtua,
Pa Ali pashënë pruri.
I tha: “Ali pashë, ç’thua?
Si t’ja bëjmë Shqipërisë?
Që nukë më la nder mua
Dhe faqe ndaj njerëzisë.”
Ali pasha ju këthye,
Fjalën’ e kishte ndër dhëmbë,
Pa një her’ u kapërxye
Dhe u ngrit me nxit më këmbë,
I tha: “Unë të kam thënë
Që mos e nga Shqipërinë,
Se Zot’i math s’e ka thënë
Ta bënjë njeri të tinë.
Ne të zëmë miqësinë
Me të zon’ e Shqipërisë
Dhe ta kemi Shqipërinë
Një fortesë të Turqisë.
Kshu them e kështu kam thënë,
Fjala s’më është dëgjuar,
Po jam prapë tek kam qënë
M’atë fjalë kam qëndruar.
Kaqë herë që lëftuam
Ne kurrë s’kemi fituar,
E sa ushtëri dërguam
Shqipëria i ka shuar.
Edhe ta marrç Shqipërinë,
S’bënetë rob shqipëtari,
Po pyet ata që dinë
E mos puno si i marri;
Ata në dorë të huaj
Kurrë nukë kanë rënë
Dhe s’bijenë, po mos vuaj,
Se s’hyjnë në zgjedhët tënë.
Nukë merret Shqipërija
Si thoni, me të përdhunë,
Po përjetë miqësija
Do të na hyjnë në punë.”
Kështu i tha Ali pasha,
Pa u bint sulltan Mehmeti,
Q’i vrit më parë të trasha,
Se të vërtetën’ e gjeti,
Pa Ali pashës i thotë:
“Fjala jote ësht’ e mirë,
Gjer më sot vuamë kotë
Si të marr’ e si ë pirë.
Tani pa merr ushtërinë
Dhe mos më dëgjo as mua,
Po hiq e zërë kufinë
Edhe bëj ashtu si thua.”
Kshu tha dh’e nisi Alinë
Me mijë pesëmbëdhjetë,
Vate dhe zuri kufinë,
E punoj si deshi vetë.
Zu paqën’ e Perëndisë,
Q’ësht’ e lartër’ edh’e mirë,
E ju bë mik Shqipërisë
Me besë e me dëshirë.
Pa nisi pesë të parë,
I dërgoj me vrap te mbreti
Me qëllim shumë të mbarë,
Miqësisë udh’ i gjeti,
U bë mik me Skënderbenë,
Mik me shpirt edhe me besë,
Se e donte shume mbrenë,
Kishte njerëzije pjesë.
U poq edhe shumë herë
Me mbren’ Ali pasha vetë,
Q’i bënte si duhej nderë,
Se e dij q’ish i vërtetë.
Miqësi shumë rrëfyen
E bënë vëllazërinë,
Edhe kanisqe çkëmbyen
Mbret’i urtë me Alinë.
Koha me paqë po shkonte
Duke rrjedhurë si lumi,
Gjëkundi nukë qëndronte,
Dit’ e natë s’e zij gjumi,
Papo koha duke shkuar
Përsëritet gjithë jeta,
Gjësendi s’le pa ndryshuar,
Gjith’ i merr me vet’h’e shkreta!
Lulevet nuk u le erë
E drurëvet s’u le fletë,
Njeriut të zi, të mjerë,
Ja nxin të shkretënë jetë!
Sjell thinjët’ e pleqërinë,
Fishk faqen, kërrus kurrisnë,
Shtije poshtë dhe fuqinë,
Njerin’ e than si murrisnë!
Lulenë q’e çeli vera.
E prishi dimër’ i shkretë,
Po sërish kur i vjen hera
Lulëzohet’ e nxjerr fletë.
Kshu vdes edhe koha vetë
Edhe dimëri dhe vera,
Po ngjallen sërish në jetë
E dukenë si të tjera.
Kështu e tha Perëndija,
Andaj po plakej dhe mbreti
Dhe gjithë shokët’ e tija,
U plak dhe sulltan Mehmeti.
Dimër’i lij vjeshtëtë prapa
E atë e ndiqte vera,
Pas verësë vinte vapa,
Pa vinin vjeshtët’ e tjera.
Bilbili zij’ e këndonte
Ndër lule m’er’ e në fletë,
Pa pastaj sërish pushonte
Dhe rrinte ca koh’ i qetë.
Moti shkont’e përsëritej
Edhe paqa fortësohej
Fuqija nuk’ i venitej,
Gjithënjë më shum’ i shtohej.
Ish në prehje Shqipëria
Edhe gjithë shqipëtarët,
Mbretëronte urtësija,
S’kishin të bënin të marrët.
Mbreti shpirtmath me Alinë
Piqeshinë kurdoherë
Dh’e shtoninë miqësinë,
Nuk’ e lininë të bjerë.
Dhe vëndetë që kish zënë
Rreth Shqipërisë Turqija,
Gjith’ ishinë më të dhënë,
Se i donte Shqipërija.
Tërësin’ e Shqipërisë
Edhe mbren’ e mbretërinë
Do t’i njih mbret’i Turqisë,
Kshu e bënë me Alinë.
Po djajtë e djallëzitë
E çmëntnë sërish Mehmenë
Dh’e prunë më atë ditë,
Q’u bë prap’ armik me mbrenë!
Nga Jeziti, nga Mervani,
Nga Mavij’ e mallëkuar
Mori mësime sulltani,
Udhën e gjet të punuar!
Pa s’e donte Shqipërinë,
Nuk’ e donte Skënderbenë,
Sepse kishte urtësinë,
Përpiqej për mëmëdhenë.
E ngriti me vrap Alinë,
Se u bë me shqipëtarët,
U përpoq për Shqipërinë,
Nukë lëftoj si të parët!
Qëllimet që zu Mehmeti
Dhe udhën’ e mallëkuar
E kupëtoj mirë mbreti,
Që rrij gjithënjë i zgjuar,
Pa dolli me parësinë,
I erth rrotull Shqipërisë
E pa gjithë njerëzinë
Mbret’i math i urtësisë.
I dha fuqi Shqipërisë
E fortësoj çdo fortesë,
Po më shumë njerëzisë
I dha trimëri e shpresë.
Dimëri që helmon dhenë,
Çvesh drurët’ e s’u le fletë,
Lulet i bën sikur s’qenë
Me ftohtësirët të shkretë
Me atë të thatë dorë
Që shtije gjithë thëllimnë,
Shtron dëborë mi dëborë,
Heth helmin’ e idhërimnë
Me atë dorë të shkretë,
Së largu duke qëlluar,
Hodhi me fort një shigjetë,
Oh, shigjet’ e mallëkuar!
E pa të dirsurë mbrenë,
Që përpiqej e punonte
Gjithënjë për mëmëdhenë,
Edhe gjumi s’e qetonte,
Pa shigjetën’ e vërviti
Me fuqi të madhe shumë,
Mbren’ e mirë e goditi!
Ç’bëre, o dimër’, o lumë!
Mbret’i math e i vërtetë
Ndjen brënda në krahëruar,
Nga e nëmura shigjetë,
Një të shkretë të sëmbuar!
Atë që s’e zinte shpata
Edhe ushta e shigjeta,
Smundja me duar të thata
Ndër rroba e shtu e shkreta!
Mbreti me shokët zu Leshnë,
Atje ethetë ja dhanë,
Shëronjësit’ u përveshnë
E të gjithë bashk’ i vanë.
U çkul gjithë parësija,
Njeri pa ardhurë s’mbeti,
Rrodhi gjithë Shqipërija,
Erth’ aty tek ishte mbreti.
Mbreti thirri parësinë,
U dërgoj me vrap një djalë,
Tha: “Gjithë këtu të vinë,
Se kam t’u them shumë fjalë.”
Kshu tha, pa erth parësija
Edhe pleqtë mëndjeshumë,
Se kish njerëz Shqipërija,
S’kishte mbeturë për lumë.
Maksimi q’ish i dërguar
Te mbreti, nga Italija,
Dhe Jasafi i lëvduar,
Që ishte nga Venetija,
Hynë tok me parësinë
Edhe me pleqt të uruar,
Q’e mbaninë Shqipërinë
Si lulen’ e lulëzuar.
Ata hynë me gjak ngrirë
Edh’e përshëndoshnë mbrenë
Gjithë me zëmrë të mpirë,
Të sëmurë shum’ e gjenë!
Pa Skënderbe bukuroshi
Gjithëve u bëri nderë,
Sicilin’ e përshëndoshi
Dhe zu fjalën menjëherë,
Tha: “Erthmë e do të vemi,
Mase prapë do të vimë,
Se këtu përjetë s’jemi,
E nukë mundim të rrimë.
O vëllezrë shqipëtarë!
Ju të jini të bashkuar,
Sindëkur qetë më parë,
Që të jini të nderuar;
Mos e lini trimërinë
Dhe bashkimnë në mest tuaj,
Po ta kini miqësinë,
Se nukë jini të huaj,
Jini gjithë shqipëtarë,
Kini mëmë Shqipërinë,
Jini një fis e një farë
E besoni Perëndinë
Përpiqi ditë edhe natë,
Mëmëdhenë ta shpëtoni,
Armikut hiqini shpatë,
Kurrë mos u frikësoni;
Sindëkur kini lëftuar,
Ashtu prapë të lëftoni,
Që të jini të shpëtuar
E të kini gjithë ç’doni;
Mos e humbisni lirinë
E mos bëhi rob në jetë,
Po të doni mirësinë,
Ua ep Zotth’i vërtetë.
Im bir sot foshnj’ ësht’ e djalë,
Nukë munt të mbretëronjë,
Se në luftë s’munt të dalë,
Mëmëdhenë ta shpëtonjë
Se ka vetëm njëmbëdhjetë
Vjet e nukë ka më shumë,
Që ka lindurë në jetë,
Vërsa s’u poq, është brumë
Së pari do të mësonjë
Qysh mbahetë mbretërija,
Pa pastaj të mbretëronjë,
N’e ka thënë Perëndija;
Ato ditë sa të vinë,
Ju të njihni për të parë
Çelë Lekë Dukagjinë
Gjithë ç’jini shqipëtarë,
Ajy në këmbët të mbretit
Të gjykonj’ e të lëftonjë,
Të jet’ i par’i rrëmetit
E çdo punë ta mbaronjë,
Kur ka luftë Shqipërija,
Pas fjalës që kemi bërë,
Do t’i ndihnjë Venetija
Me fuqit të saj të tërë
Në ardhtë vetë sulltani,
Veç ndihmes së Venetisë,
Do të ndihnjë Ferdinani
Me ushtërit t’Italisë
Ashtu edhe Shqipërija
Do t’i ndihnjë Venetisë,
N’i arthtë siprë Turqija,
Sindëkur dhe Italisë.
Im bir e ka mbretërinë,
Me t’ëmënë për ca kohë
Le të zërë Apolinë, { Napolin }
Sa të rritet’ e të shohë.”
Kshu tha mbret’i Perëndisë,
Ajy zot’ i zotëruar,
Mbret’i urt’ i Shqipërisë,
Dhe i mir’ e i lëvduar.
Pa u kthye më të birë,
I tha: “Ti, o jetëgjatë!
Vështro të bëhesh m’i mirë
E m’i urtë nga yt atë.”
Nga fjalëtë që tha mbreti,
Shkronjësi shum’ i mësuar,
Bardhuli, q’ishte si deti,
Asnjë nukë la pa shkruar.
Mbreti ish më këtë fjalë,
E të tjerëtë dëgjonin,
Kur më der’ u dha një djalë,
Nukë muntnë ta ndalonin,
Tha: “Armikëtë po vinë,
O burra, o shqipëtarë!
Nxitoni, se na përpinë,
Delni, sa muntni, më parë!
E kapërxyen kufinë,
Mijë plot tetëmbëdhjetë
Me Ahmet pashën po vinë
Duke unjur tatëpjetë.”
Kshu tha, pa me të dëgjuar
Këtë fjalë shqipëtarët,
Muarr; armëtë nër duar
Dhe duallë me të parët.
Skënderbeu zgjeth të parë
Dh’e vu në këmbët të tija
Tanushnë mi luftëtarë,
Se ishte bërë gatija.
U ngrit edhe vetë mbreti:
“Armët e kalënë!” thirri,
Po fuqi më nuk’ i mbeti,
E zunë miqt’ e i biri.
Posi lisi duke rënë:
“Zot’i math e i vërtetë!
Le të bëhet ç’është thënë,”
Tha, “se unë s’rronj për jetë
Po më ki kujdes, Ti vetë,
Shqipëtar’ e Shqipërinë,
Mos m’i lerë kurrë shkretë,
Se Ti e do mirësinë
Në dorë të huaj kurrë
Shqipërija të mos bjerë,
Shqipëtari trim e burrë
Të jet’ e ta ketë nderë
Mbaje Shqipërinë zonjë,
Të ketë gjithë të mirat,
Të rronj’ e të mbretëronjë,
Të mos ta han’ egërsirat,
Fali lirinë ta ketë
Edhe gjithë mirësitë,
Të jetë m’emrë përjetë,
Epi jet’ e dit’ e dritë!”
Këto fjal’ i tha dy herë
Me zëmrë shumë të qetë,
Pastaj ra ndë gjum’ i prerë!
Oh, moj sëmundj’e shkretë!
Ëngjëlli i trimërisë,
Fytyrë pej djalë mbreti
Dhe gjuhën’ e Shqipërisë
Duke marë, erth e gjeti,
Dhe i tha: “Mos ki keq kurrë,
Se s’i shtije Perëndija,
Shqipëtari është burrë,
Do të rronjë Shqipërija;
S’ja ngre dot njeri lirinë,
Se ja dha Zot’i vërtetë,
Edhe gjithë mirësinë,
Ja ka falurë përjetë.”
Kshu tha ëngjëll’i uruar.
“Fort mir’ “, i tha Skënderbeu,
“Unë vete i gëzuar,
Ndryshe nukë më tret dheu.”
Shqipëtarët u përveshnë,
Për shpëtimt të Shqipërisë
Jetënë më nuk e deshnë,
Dërrmën i dhanë Turqisë.
Hynë n’ushtërit si flakë,
Një të gjallë nukë lanë,
Me Ahmet pashënë pakë
Te sulltan Mehmeti vanë.
Pa kur erdhë shqipëtarët,
Skënderbenë keq e gjenë,
I mori gjithë të qarët,
Se e donin shumë mbrenë.
Më nesëret duke ngdhirë
Mbreti la jetën’ e shkretë!
Shpirt’i math e shum’ i mirë
Vate te zot’i vërtetë!
Me gjëmim, me vetëtimë
Reja poshtë shin’ e shtije,
Pa lumi me ngashërimë
Prapë në det vet’e bije,
Dhe sërish ngrihet përpjetë
E lëçin ndë hapësirë,
Prap’ atje e hedhin retë,
Se ajy ësht’ i pavdirë.
Kur deshi Zot’i vërtetë,
Që ka kryer gjithësinë,
Të delte faqeza vetë,
Tfaqi në jetë njerinë,
Neve Atë burim kemi,
Detnë pa funt e pa anë,
Andej vim’ e atje vemi,
Ajy është gjithë ç’janë.
Trup’i mbretit ishte shuar!
Mjekr’ e bardhë si dëborë
Ish hapur mbi krahëruar!
Popo, njeriu i gjorë!
Gjashtëdhet’ edhe tri herë
E kish parë Skënderbenë
Në jet’ e bukura verë,
Që vjen e zbukuron dhenë.
Dolli Lekë Dukagjini
Më derët, q’ishte rrëmeti,
Tha: “Shqipëtarë, ku jini!
Se na la të shkretë mbreti!”
Kur dëgjuan këtë fjalë
Të idhurë shqipëtarët,
Thanë: “Mbret, të qofshim falë!”
Dhe gjithë i mori të qarët!
Mbretëresha edhe gratë,
Burratë dhe djal’i mbretit
Me lot qanë dit’ e natë,
Se më s’dukej mëng’ e detit!
Me nder të math njerëzija
Në Lesh Skënderben’ e vunë,
Shpirti shkoj te Perëndija,
Se këtu më s’i mbet punë.
U vesh gjithë Shqipërija
Në të zi e zuri zinë,
Parësi e vegjëlija,
Q’e donin si Perëndinë.
Qaje, moj Shqipëri, qaje
Atë njerin’ e vërtetë!
E zinë për jetë mbaje,
Se shok më s’i vjen në jetë.
—

Kreu XXII

Me zëmërë plag’ e flakë
Shqipëtarët mbanin zinë,
Se nuk’ ish mynxyr’ e pakë
Këjo q’e gjet Shqipërinë.
Mbretëreshënë së pari
Nisin’ bashkë me të birë,
Që s’pushoninë së qari
Edhe zënë far’e ngjirë
Në lundrë brënda i vunë
E shumë nga parësija
U nisnë bashk’ e i shpunë
Dhe shumë nga vegjëlija!
Edhe grat’ e parësisë
Me mbretëreshënë vanë,
Pas udhës së Shqipërisë,
Vetëm fille nuk e lanë
Vanë e ndënjnë për jetë,
Mbretëreshësë s’ju ndanë,
Ishin njerës të vërtetë
Qëmoti prinditë tanë.
Mbretëresha psherëtiti,
Duartë në gji i vuri,
Sytë plot me lot i ngriti,
Të qarët’ e vajnë zuri,
Tha: “Zotthi im i vërtetë!
Mos e prish, ti, Shqipërinë,
Si ka qenë le të jetë
Mos ja ngrerë mirësinë.”
Pa tha: “Jet’, e zeza jetë,
Qysh mbete pa Skënderbenë!
Më dukesh fare e shkretë!
Unë sot le mëmëdhenë!
Le shtëpin’ e njerëzinë,
Me zemrë të përvëluar!
Le miqthit’ e Shqipërinë
Në rrezik e të helmuar!
Më s’e shoh dot me sy mbrenë!
Në këtë të shkretë jetë!
E po vallë mëmëdhenë
Do ta shoh dot sërish vetë!
A do ta shoh Shqipërinë
Dhe miqt’ e farën’ e fisnë!
Kryeqytetn’ e shtëpinë!
Ah, për ku, për ku më nisnë!
Mbrenë s’e kam për të parë
Un’ e zeza, un’ e mjera!
Po të mos i shoh as varrë!
Kështu tha zonj’ e vërtetë,
Pej flake një ngashërimë,
Pa dashurë fare vetë,
I dolli si vetëtimë!
Duke qarë i dëgjonin
Gra e burra këto fjalë,
Zëmrat’ e tyre rënkonin,
Posi deti kur heth valë.
Pa u mblodh’ e përdëllenin
Mbretëreshënë fatzezë,
U përpoqnë ta dëfrenin,
Se në shpirtit kish një rezë.
Zot’i math’, q’ep idhërimnë,
E helmon njerin’ e gjorë,
I fal edhe përdëllimnë,
Se çdo gjë e ka në dorë
Më nj’an’ i ep idhërimnë,
Më nj’anë durim e shpresë,
M’anët tjatërë mundihmë,
Për çdo derë ka një lesë.
“Zot’ i math e i vërtetë!”
Tha mbretëresha: “Kam shpresë,
Bëj si të duash ti vetë,
Se të kemi prurë besë.”
Këto fjalë ishin thënë,
Lundra po e çante denë,
Shumë kohë nd’ujë s’bënë,
Po çpejt terënë e gjenë.
Van’ e zunë Apolinë,
Dolli gjithë njerëzija,
Me nder të shumë i prinë,
Ish e tyre mbretërija.
Djalën’ e mbretit e panë
Në Itali njerëzija:
“Qënka Skënderbeu, thanë,
Pa nukë vdes Shqipërija.”
N’Apoli e ngrehnë fronë,
Ndënji mbret’i Shqipërisë,
Që kish për t’ardhur më vonë,
Se ish shpres’ e njerëzisë.
Po zoti s’e kshte thënë
Që të ngrihej mbretërija,
Punëtë ndryshe u bënë,
Se ashtu desh perëndija!
Ng’ajy fis e ng’ajo derë
Nxori njerës trimërija
Të mbëdhenj shum’ e të ndjerë,
Q’i trashëgoj Italija!
Skënderbeu të na vdesë,
Zot’ i math e i vërtetë!
E Shqipëria të mbesë
Pa mbret, pa zot, si e shkretë!
Ta mbulojnë ligësitë!
E t’i ngrihetë e mira!
Dhe të vinjë më një ditë,
Që ta shkelnjë egërsira!
Kjo fjalë s’ësht’ e vërtetë,
E kurrë mos e besoni,
Se Shqipëria ndë jetë
S’ka mbetur kurrë si thoni;
Nukë ka mbetur’ e shkretë,
S’e humbi kurrë lirinë
Dhe përjetë do ta ketë,
Si dhe gjithë mirësinë
Shqipëtari s’u mposht kurrë,
Pat ngaherë lartësinë,
Se ka qënë trim e burrë,
Pandaj s’e humbi lirinë.
Dërguanë mbretëritë
Njerës të mir’ e të parë,
Pa shkuarë shumë ditë,
Në Krujë ndër shqipëtarë,
Njohnë Lekë Dukagjinë,
Q’ishte në këmbët të mbretit,
Përdëllyen Shqipërinë
Gjithë, veç sulltan Mehmetit.
Pa edhe n’Apoli vanë
Gjithë të parët te mbreti,
E ngashëllyen për t’anë,
Për mynxyrët që e gjeti;
Ish në front të Apolisë,
Se e kish dh’atë të tinë,
Po ish mbret’i Shqipërisë,
Ashtu e kishte porsinë.
Kur dëgjoj sulltan Mehmeti
Të këqijatë që ngjanë,
Që e la jetënë mbreti,
Vu kësulënë mënjanë!
Pa nisi shumë të parë
E ja dërgoj Shqipërisë
Me mijëra ushtëtarë
Armiku i Perëndisë!
Shqipëtarëtë u mblodhë,
Kordhët’ e lara i zhveshnë,
Përmbi armikët’ u hodhë,
Jetënë më nuk’ e deshnë.
Armikëtë kur i panë,
Q’u vërvitnë si fajkonjtë,
Posi zogjtë u përndanë,
Nxituanë si langonjtë
Më nj’anë u ra Tanushi,
M’anët tjatërë Urani,
Leka, Zaka e Malushi
Manul Pika e Tushani,
U lëshuanë si flakë,
Të gjith’ armikët’ i vranë,
Shpëtuanë ca të pakë,
Te sulltan Mehmeti vanë.
Kur e pa sulltan Mehmeti
Që s’e munt dot shqipëtarë
Pa qënë dhe vetë mbreti,
Si s’e mundi dhe më parë,
Ndenji pak’ e u mejtua,
Tha: “Kjo punë kshu të mbesë!
Opopo! ç’më gjeti mua!
Unë kisha tjatrë shpresë!”
Kështu tha i zëmëruar,
Dhe bëri sërish gatinë
E nisi për të dërguar
Në Shqipëri ushtërinë
Po dhe ata dhe të tjerë
Shqipëtarëtë i muntnë,
Lëftuanë shumë herë,
Gjithë jetënë e tuntnë!
Nj’ushtëri kthehej, një vinte,
Pas asaj tjatrë dërgonte,
Në prëhje kurrë s’i linte,
Se luftënë s’e pushonte,
Po shqipëtarët si flakë
Hynin në mest t’ushtërisë,
Sado q’ishin më të pakë,
Dërrmën’ i epnin Turqisë.
Ndihte edhe Venetija
Edhe mbret’i Italisë,
Po dhe vetëm Shqipërija
S’i trëmbej kurrë Turqisë.
Trimatë duke lëftuar
Si u thoshte trimërija,
Sa armikë kanë shuar
E di vetë Perëndija!
Hije e mbretit e mbante,
Nuk’ e linte Shqipërinë,
Të huajtë i përndante,
Pa merrninë arratinë.
Lëftoninë dit’ e natë
Për shpëtimt të Shqipërisë
Burratë trima me shpatë,
Nukë ju falë Turqisë.
U ther’, u pren’ e u vranë
Dhe ranë dëshmimëtarë,
Po vëndinë nuk’ e lanë
E njeri s’guxoj ta marrë.
Sa përpiqej Shqipëria,
Se robërinë s’e donte,
Aqë më shumë Turqija
Luftën’ e shkret’ e shtrëngonte.
Egërsir’, o egërsirë!
Më qafë përse i bije?
A s’munt të bënç kurrë mirë?
Se e mira s’të ka hije!
Nukë të le ligësija
Që të duash mirësinë,
E ç’të bëri Shqipërija
Që kërkon t’i ngresh lirinë?
Sa qe gjall’ sulltan Mehmeti,
Lufta ishte e paprerë,
Një ditë pa luftë s’mbeti
Shqipërija, zonj’ e ndjerë
Po Evrop’ e shkret’ u shua,
Papo ra dhe Venetija,
U prish e u dobëtua,
Sindëkur dhe Italija;
Gjithë puna u ndryshua,
I vate mbarë Turqisë,
Liri’ e mjer’ u çalua,
Më s’i mbet vent mirësisë,
Se dragoj i Shqipërisë
Më nukë ishte në jetë.
Q’i rrinte kundrejt Turqisë,
Mbeti Evropa e shkretë!
Pa ishte thënë të venë
Turqitë duke lëftuar,
Të hyjnë brënda në Vjenë,
Se Evropa ish e shuar!
Shqipëria s’hyri kurrë
Nënë zgjedhë të Turqisë,
Shqipëtari ishte burrë,
E mbajti nder’ e lirisë.
Të gjithë kombetë ranë,
I dobëtoj robërija,
Shqipëtarët’ armë s’dhanë,
Pa i nderoj Perëndija.
Më pastaj si vdiq Mehmeti,
Vërtet e njohnë të birë,
Po veç nj’emrë kishte mbreti,
Shqipëria ishte mirë.
Mbretëronte shqipëtari,
Urdhëronte parësija,
Punët’ ishinë së mbari,
Se gjykonte njerëzija;
Mirësija ishte besë,
Ligë ishte urtësija,
Trimërija ishte shpresë,
Dhe udhë vëllazërija;
Të huajtë lark qëndronin,
S’i qaseshin Shqipërisë
Dhe së largu e vështronin,
P’afëruarë kufisë.
Kurdoherë Shqipërija
Me ligë të saja punonte,
Pleqësi’ e parësija
Gjykonte dhe mbretëronte.
Kurrë djemt’ e Skënderbeut
S’ja kanë harruar mallë
Kombit edhe mëmëdheut,
Pa në kurt kurrë s’e kallë,
Se kanë pasur’ at’ Atë,
Q’i fali nder njerëzisë,
Armikëvet u dha datë,
I vu vjeftë Shqipërisë,
Gjithë bota po e dinë,
Q’ajo Shqipëri e ndjerë
Kurtin’ edhe robërinë
S’e ka hequr’ asnjëherë.
Më pastaj u bë m’e ndjerë
E më shum’ u lartësua
Dh’e shtoj e s’e humbi nderë
Dhe emëri ju madhua.
Q’aher’e t’hu sa ka nxjerrë
Trima m’emr’ e të dëgjuar
Shqipërija nga çdo derë
Ata kanë mbretëruar.
Sa ishinë shqipëtarë,
Ishin burra të vërtetë,
Të bashkë e të pandarë,
Të dashur’ e miq përjetë
Andaj kurrë Shqipërija
Në jetë s’u dobëtua,
Miqësi’ e mirësija
Dhe lirija s’ju mërgua;
Se kish djem të paçëmuar,
Të zot e t’urt’ e të mirë,
Pa ka qën’ e lulëzuar,
Kurrë s’ka qën’ e vështirë.
Shqipëtarëtë s’e lanë
Nënë zgjedhë Shqipërinë,
Gjithënjë për ta u vranë,
E deshnë si Perëndinë
Për shpëtimt të Shqipërisë
Gjithënjë janë përpjekur
Dhe n’udhët të Perëndisë
Kanë rën’ e kanë vdekur;
Pa Shqipërija s’ka rënë,
E mbajti Zot’i vërtetë,
Është sindëkur kish qënë
Dhe përjetë do të jetë.
Edhe në Turqit të tërë
Shqipëtarët kurdoherë
Punëtë i kanë bërë,
S’i kanë bërë të tjerë.
Kë të zësh ngoje më parë
Ng’ata burrat’ e vërtetë,
Q’ishin vërtet shqipëtarë,
Shokë s’kishinë ndë jetë!
I dhanë nder Shqipërisë,
Mbajtnë dhe Turqin’ e shkretë,
Oh, i dhanë shpirt Turqisë!
Ata trimat e vërtetë!
Trimërinë nuk’ e pshehnë,
Andaj e mbajtnë Turqinë!
Dhe m’anët tjatërë ngrehnë
Mynxyrënë! Grekërinë!
Mbajtnë plakën’ e pabesë!
Atë dhelprënë dinake!
E nuk’ e lanë të vdesë
Posi shtriga varfanjake!
Ngrehnë, popo, një mynxyrë!
Në kufit të Shqipërisë
Një dosë, kurvë të ndyrë!
Burimnë e ligësisë!
Këto bëri trimërija,
Se i ra pas marrëzisë,
Nuk’ ish bashkë urtësija,
Q’i ep dritë trimërisë.
Ca kapërxyen denë,
Egjyptënë van’ e zunë,
Ngrehnë fron’ e vunë mbrenë
Edhe bënë shumë punë
Ca bashkuan Italinë,
Si të tjerët që punonin
E vriteshin për Turqinë,
Po gjësendi s’trashëgonin!
Po edhe për Shqipërinë
Shqipëtarët’ u përpoqnë,
S’e harruan’ urtësinë,
Soje kurrë dorë s’hoqnë
Dhe për të huaj lëftuan
Edhe për vet’he u vranë,
Të tjera punë mbaruan
Dhe mëmëdhenë s’e lanë.
Po ka një kohë çdo punë,
Pa thënë Zot’i vërtetë,
S’bëhetë me të përdhunë,
Pema s’lëshon lul’e fletë.
Shpirt’i Skënderbeut thotë:
“Djemt’ e mij trima, ku jini!
Mos mundohi më për botë
Atë marrëzi e lini!
Bëhuni bashkë të tërë,
Madhojeni miqësinë,
Vëllezërë duke bërë,
Përpiqi për Shqipërinë
Po të jini të bashkuar,
Ësht’ e bërë Shqipërija,
Dhe puna gjith’ e mbaruar,
Si do vetë Perëndija;
Fortësoni dashurinë
Dhe bashkimnë, sa të muntni,
Lini nakar’ e zilinë,
Nga e drejta mos u tuntni;
Bëhuni miq në mest tuaj,
Si ësht’ udh’ e urtësisë,
Mos përpiqi për të huaj,
T’i mërgohi marrëzisë
Njëri-tjatërinë doni,
Se kini gjithë një shpresë,
Të huajtë t’i mërgoni,
Q’e kanë me të pabesë
Të gjithë një gjuhë kini
Dhe një bes’ e një mënyrë,
Djemt’ e mëmëdheut jini,
Kini një gjak, një fytyrë
Kini besë Perëndinë
Gjithë ç’jini shqipëtarë
Edhe mëmë Shqipërinë,
Si e pattë dhe më parë
S’jini grekër’ as bullgarë
As turq as tjatërë s’jini,
Jini fjeshtë shqipëtarë,
Pse gënjehi tek e dini?
Selanik e tatëpjetë
Është vënd’i Shqipërisë,
Kjo fjalë ësht’ e vërtetë,
Është fjal’ e Perëndisë.
Perëndija Shqipërinë
E bëri për shqipëtarët,
S’e bëri për djallëzinë,
Për të liqt’ e për kusarët;
Zot’i math vëndinë tuaj
E bëri për ju të tërë,
Për fqinjë e për të huaj
S’e ka bërë, s’e ka bërë.
Zoti kombet’ i ka ndarë
Edhe gjuhëtë me kohë,
Pa u dha sy për të parë
Dhe mëndjenë që të njohë
Të lesh vëllanë s’ka thënë
E të bësh vëlla një tjatrë,
Që s’ka as gjuhën’ as zënë,
Ta marrç e ta vësh në vatrë!
Po shtoni vëllazërinë,
Ecëni pas urtësisë,
Madhojeni miqësinë,
Q’është udh’ e Perëndisë
Hapni sytë dhe punoni
Të gjithë për Shqipërinë,
Tjatërë gjë mos kërkoni,
Ajo e sjell mirësinë.
Dashurin’ e mëmëdhethit
Dhe zogu s’e harron kurrë,
Që lëvrin në mest të gjethit
E s’e le folen’ e gurë.
Për lirit të Shqipërisë,
Për shpëtimt të shqipëtarit
Po vjen ndihm’ e Perëndisë,
Q’i ep dritë punëmbarit,
Po ju zini miqësinë,
Bëhi të zottë të rroni,
Të shpëtoni Shqipërinë,
Paskëtaj të mbretëroni.
Kini besë miqësinë
Edhe ligë mirësitë,
Udhëzë vëllazërinë,
Urtësitë ndihm’ e dritë,
Zot’i math e i vërtetë
Do t’i apë Shqipërisë
Shpëtimn’ e lirinë vetë
Dhe dritën’ e njerëzisë.”
Kshu thotë shpirt’i uruar,
Nuk’ e harron Shqipërinë,
Se për atë ka lëftuar,
I la nder’ e mirësinë.
Shpirt, o shpirt, ta dëgjoj zënë,
Fjala jote poshtë s’bije,
Bëhenë gjithë ç’ke thënë,
Ky është zë Perëndije!
Zot’ i math! Zot’ i vërtetë!
Fali, fali Shqipërisë
Gjithë ç’i duhet në jetë,
Se je mbret’ i gjithësisë.
A e shihni Skënderbenë?
Mbren’ e mirë, trim e burrë?
U përpoq për mëmëdhenë,
Pa s’i vdes emëri kurrë.
Skënderbeu ësht’ i gjallë,
Rron e mbretëron përjetë,
Kjo fjalë s’është përralë
Ndaj t’urtit ësht’ e vërtetë.