Tregim i shkeputur nga libri me tregime “Hena dhe çmenduria” te Isaak Bahshevis Singer, fitues i Cmimit Nobel ne Letersi. Libri i perkthyer prej Mimoza Erebara, eshte ne proces botimi.
HENE FUOKO
Po, disa njerez janë me të vërtetë djaj. Zot na shpëto! Në çastin e lindjes mamatë hmmm… shohin disa gjëra….por nuk i tregojnë kurrë!
Hene Zjarri, siç e thërrisnin, nuk ishte një qenie njerzore por një flakë – Geemma. E di që nuk duhet folur keq për të vdekurit dhe që ajo grua ka vuajtur shumë për mëkatet e veta, por a ishte faji i saj që brenda trupit kishte gjithmonë një vatër zjarri? I dukej tek sytë, e ngjashme me dy copa thëngjij. Të ngjallnin frikë t’i shikoje. Ishte e zezë si një cigane dhe kishte një fytyrë të mprehtë, mollza të zgavrura…pra ishte kockë e lëkurë. Njëherë e pashë duke u larë në lumë dhe pashë që brinjët i dilnin si rrathë. Si mund të ishte e mundur që një njeri si ajo të vinte pak dhjam? Çfarëdo lloj gjëje që t’i thuhej, sikur edhe në mënyrë të pafajshme, ajo fyhej. Fillonte të bërtiste, të qëllonte me grushta dhe të qëllonte si një e çmendur. Fytyra i bëhej e bardhë nga inati. Nëse ndonjëri tentonte të mbrohej ajo ishte e gatshme ta hante të gjallë dhe fillonte të thyente pjata. Në intervalet nga java më javë, i shoqi, Berlchazkeles duhet të blente komplete të reja pjatash.
Ajo dyshonte tek të gjithë. I gjithë qyteti i ishte vënë kundra. Kur nxehej thoshte gjëra që nuk do i kalonin nëpër kokë asnjë të çmenduri. Nga goja e saj dilnin blasfemi si bizele të kalbura. Dinte përmendësh të gjitha mallkimet e librit të shenjtë. Nuk ishte e aftë të gjuante me gurë. Njëherë në zemër të dimrit i kishte thyer xhamin e dritares të një fqinje, dhe kjo e fundit se kishte marrë vesh kurrë përse.
Hene kishte vetëm vajza: 4 femra që pa u rritur akoma kishin ikur nga shtëpia. Njëra kishte hyrë në shërbim në Lublino, një tjetër kishte ikur për në Amerikë, më e bukura, Markele kishte vdekur nga skarlatina dhe e katërta ishte martuar me një plak. Çdo gjë ishte më e mirë se sa jeta me Henen.
I shoqi i saj Berl, duhej të ishte një shenjt. Vetëm një shenjt mund ta kishte suportuar një noprane të këtij lloji për 20 vjet. Ishte nje prodhues sitash. Në ato kohë dimri, puna fillonte që pa gdhirë ende. Punëtorët duhej të merrnin me vete qirinjtë dhe fitonin sa për bukën e gojës. Sigurisht, ishin të varfër, por nuk ishin të vetmit.Nuk mjaftonin disa vagonë me allçi për të rregulluar suvanë që ajo hidhte në tokë në lagjen ku banonte. Banoja në portën ngjitur me të dhe njëherë ndërsa i shoqi dilte pa gdhirë për të shkuar në punë e dëgjova ti bërtiste nga pas:
-“Kthe thembrat nga ke majat!”.
Nuk arrij ta kuptoj se për çfarë i vinte faj. Ai i jepte deri në qindarkën e fundit dhe e deshte shumë. Si mund të ishte e mundur të doje një shejtane të tillë? Vetëm Zoti e di.Tek e fundit, kush mund ta kuptojë se çfarë ndodh në zemrën e një burri?
Të dashurit e mi, edhe ai në fund e la thatë. Një mëngjes vere, të enjte, doli për të bërë ritualin e banjos dhe u zhduk si një gur në ujë.Kur Hene dëgjoi të thuhej se e kishin parë të ikte nga fshati,e zuri epilepsia dhe ra në kanalin kullues të fshatit. Përplaste kokën nëpër gurë, përdridhej si një gjarpër dhe i shkumnte goja. Dikush i kishte futur një celës në dorën e majtë por nuk i shërbeu për asgjë. Shamia i kishte rrëshqitur nga koka duke treguar që nuk e rruante atë. E cuan në shtëpi. Nuk kisha parë kurrë një fytyrë të tillë, jeshile si bari dhe me sy të zbardhur. Në momentin që erdhi në vete filloi të lëshonte mallkime dhe mendoj se që atëhere nuk ka pushuar kurrë së mallkuari. Thuhej që madje blasfemonte edhe në gjumë. Në ditën e Yom Kippurit rrin te në pjesë e ndarë për gratë, në sinagogë, ndërkohë që e shoqja e rabinit recitonte lutjen, për gratë që nuk dinin të lexonin. Ndërkohë që Hene qortonte rabinin, këngëtarin, të moshuarit. Mbi të shoqin lëshoi një mallkim i cili sipas saj do të provokonte li dhe gangrenë. Blasfemoi edhe Zotin.
Mbasi Berl e braktisi u bë jashtëmase e dhunshme. Sipas normës hebraike, gratë e braktisura e fitojnë bukën e gojës duke bërë brumë për bukë për shtëpitë e të tjerëve ose të bëheshe shërbyese. Po kush mund ta merrte në shtëpinë e vet një njeri aq keqdashës si Hene? U përpoq të shiste peshk të enjteve por nëse një grua e pyeste për cmimin ajo i thoshte:
-“Në fund të fundit nuk asnjë plan ta blesh.Përse vjen këtu të më tallësh, shko futi hundët andej e këtej dhe shko bli diku tjetër.”
Një amvisë mori një peshk dhe i hapi velëzat për të parë në ishte i freskët a jo.Hene ia tërhoqi nga dora duke i bërtitur:
“-Pse i mban erë? Rritet më shumë dinjiteti yt po qe se ti ha peshk të kalbur?”.
Dhe filloi të kalonte nëpër fill të gjilpërës të gjithë prindërit, gjyshërit e stergjyshërit deri në brez të dhjetë me gjithë mëkatet që ata kishin bërë. Shitësit e tjerë të peshkut e shisnin të gjithë prodhimin e tyre, kurse ajo rrinte aty me shportën plot. Brenda disa javësh Henne lante veshjet e veta. Mos më pyesni se si sillet. Zihej për gjithcka, për vozat, për telat e rrobave dhe për pompën e ujit. Nëse gjente ndonjë pikë pluhur në këmishat e saj që ishin varur për tu tharë, ua hidhte fajin fqinjave. Dhe me dorën e saj këpuste telat e të tjerave e të bërtiturat e saj dëgjoheshin nëpër të gjithë qytetitn. Njerëzit kishin frikë prej saj dhe hiqeshin si të mirë vetëm me të, po as kështu nuk shkonte mirë.Në qoftëse i përgjigjeshe ajo bënte shamatë por nëse nuk përgjigjeshe bërtiste:
“-Është një fatkeqësi të flasësh me mua?”.
Nuk ishte e mundur të kaloje pa u sharë dhe pa u ofenduar me të.
Si fillim vajzat e saj vinin nga qytetet e mëdha për ta parë në rast festash. Ishin vajza të mira dhe cdo gjë e kishin marrë nga babai. Rrinin aty duke e puthur e përqafuar mamanë dhe pa hapur e mbyllur mirë sytë në rrugicën e kasapëve në të cilën jetonin fillonte një tip beteje si prej macesh, pjata që thyheshin, dritare që coptoheshin. Vajza dilte nga shtëpia sikur të ishte helmuar dhe Hene e ndiqte pas me shkop.
“Lopë, kurvë, prostitutë, shkofsh në të satëme!”.
Mbasi Berl e kishte braktisur Hene dyshonte se të bijat e dinin se ku ndodhej edhe pse ato betoheshin për të kundërtën, por ajo i mallkonte “se goja ka për t’ju arritur deri pas koke sepse po më mashtroni”
Cfarë mund të bënin tjetër ato vajza të gjora? E shmangnin sikur kolerën. Hene shkoi tek mësuesi i fshatit dhe e detyroi të shkruante disa letra në të cilat hiqte dorë nga mëmësia e vajzave të veta. Ajo nuk ishte më mamaja e tyre dhe ato nuk ishin më vajzat e saj.
Megjithatë në një qytet të vogël nuk mund të lejohej që një njeri të mund të vdiste nga uria. Njerëz të mirë e mëshironin atë. I conin supë, borsh me hudhra , ndonjë fetë bukë , patate dhe cdo gjë tjetër që muinbd ti afronin duke ia lënë tek porta e shtëpisë. T’i hyje në shtëpi ishte si të hyje në kafazin e një luani. Këto dhurata Hene i shijonte shumë rrallë sepse ajo i hidhte në plehra. Njerëzit si ajo ndjehen mirë vetëm nëse zihen.
Meqë të rriturit e injoronin, Hene zuri me fëmijët. Kalonte një djalë dhe Hene i hiqte beretën sepse ishte e sigurt se ai i kishte vjedhur një dardhë nga pema e saj. Dardhë të forta si druri po edhe se të tilla të shijshme : të cilat nuk do t’i hante asnjë derr. Ishte gjithcka një justifikim. Gënjente vazhdimisht dhe quante gënjeshtar gjithë të tjerët. Shkoi tek shefi i policisë për të denoncuar gjysmën e qytetit duke e akuzuar këtë të fundit si fallsifikator dhe dikë tjetër që ishte një kontrabandist i Galicisë. Thoshte që Kasidimët nuk kishin respekt për carin. Në vjeshtë kur rithirreshin rekrutët, Hene njoftonte në merkatë që fëmijët e pasur i kthenin mbrapsht, ndërsa të varfërit i mbanin, gjë që në fakt ishte e vërtetë.Po nëse nuk do ishin marrë të gjithë do të ishte ndoshta më mirë? Duhej që dikush të bënte shërbimin ushtarak, por Hene , si brum i mirë që ishte nuk mund ta duronte padrejtësinë. Funksionarët rusë kishin frikë se mos ajo provokonte ndonjë telash e për këtë arësye e mbyllën në një cmendinë.
Isha i pranishëm kur erdhën ta merrnin një ushtar e një polic. U kthye drejt tyre me një sopatë. Bëri një zhurmë aq të madhe sa i gjithë qyteti erdhi me vrap. Por sa mun të jetë e fortë një grua? Ndërsa e lidhnin dhe e fusnin në karro lëshonte mallkime në rusisht, polonisht e jidish. Gërthiste si një derr që cohet në therrtore. E dërguan në Lublin dhe i veshën një këmishë force.
Nuk e di si ndodhi por shkaku do ketë qenë sjellja e saj e mirë, sepse në më pak se gjashtë muaj erdhi përsëri në qytet. Një familje ishte transferuar në kasollen e saj por ajo i nxorri të gjithë jashtë në mesin e një nate të akullt. Nuk pranonin më në sinagogë dhe nuk e lejoni as të pyeste për të blerë një karrige për Ditët e Timorit. Gjërat kishin arritur në një pikë të tillë saqë kur shkonte te pusi për të marrë ujë të gjithë vraponin duke varur këmbët në qafë e kush të ikte më parë. Te arrije tek porta e saj s’ishte gjë tjetër vecse rrezik.
Nuk respektonte më as të vdekurit. Kalonte një kortezh dhe ajo i bështynte nga pas duke ulëritur se shpresonte që shpirti i të vdekurit të endej gjithnjë nëpër shkretëtira. Njerëzit e mirë e bënin veshin shurdh, por kur kortezhi kishte në mes të tij edhe të tjerë që ishin më nevrikë, atë e rrihnin. Asaj i pëlqente ta rrihnin dhe kjo është e vërteta.Vinte vërdallë duke treguar një sy të nxirë të bërë nga ky e një të nxirë tjetër të bërë nga ky tjetri. Shkonte në farmaci për të marrë shushunja . Nuk pushonte së thirruri që të gjithë në emër të Rabinit por shërbyesi i sinagogës nuk donte ta përfillte më dhe po i njëjti rabin kishte vendosur një urdhër i cili e ndalonte të shkelte në studion e tij. E kishte provuar edhe të bëhej e sjellshme por ta vetëm kishin qeshur me të. S’i ngelej asgjë tjetër vecse Zotit, dhe sipas saj ajo dhe i Gjithëfuqishmi kishin raporte shumë të mira.
Tani dëgjoni pak se cfarë ndodhi tjetër. Ishte një rojtar që quhej Kopel Klotz që banonte pranë saj. Njëherë në mes të natës u zgjua nga disa të thirrura për ndihmë. Pa nga dritarja dhe vuri re se në anën tjetër të rrugës shtëpia e corapeshitësit kishte marrë zjarr. Mori një kovë uji dhe shkoi për ta ndihmuar të fikte zjarrin. Por nuk po digjej shtëpia e corapeshitësit : ishte shtëpia e Henes. Kopel vetëm sa kishte parë reflektimi tek shtëpia përballë. Ai vrapo tek shtëpia dhe e gjeti cdo gjë në zjarr. Nuk ishte një zjarr ordiner, i thjeshtë. Flakëzat lëviznin lart e poshtë si ca zogj të mëdhenj. Këmisha e natës së Henes po digjej. Kopel ia grisi dhe ia hoqi nga trupi dhe ajo mbeti si e kishte bërë nëna. Zjarrvënia në rrugicën e Kasapëve nuk është një budallallëk. Druri i shtëpive është i thatë edhe në dimër. Nje shkëndijë e vogël mud ta kthente në hi gjithë rrugicën.Njerëzit erdhën në ndihmë por flakët e zjarrit kërcenin me furi dhe cdo cast që kalonte merrte flakë dicka tjetër. Hene u mbulua me një shall por xhufkat e shallit morën flakë si qirinj. Burrat luftuan me zjarrin deri më të gdhirë. Disa prej tyre edhe u asfiksuan prej tymit. Ato nuk ishin flakë por shejtanët e Ferrit vetë.
Në mëngjes shpërtheu një tjetër fatkeqësi. Carcafët e krevatit të Henes filluan të digjeshin për hesap të tyre. Atë ditë shkova për vizitë tek kasollja e saj. Jastëku ishte plot me vrima për të mos folur për mbulesat apo dyshekun me pupla. Brumi në magje ishte pjekur derisa kishte formuar një petë prej buke. Një fshesë e ndezur zjarri kishte pastruar dyshemenë duke i djegur papasatërtitë. Gjuhët e zjarrit përfshinë cdo gjë. Zoti na shpëtoftë! Ishin të gjitha truket e Djallit.Hene i dërgonte që të gjithë në Djall dhe tani Djalli i ishte kthyer kundra. Zjarri u fik për mrekulli. Banorët e rrugicës së Kasapëve lajmëruan Rabinin se nëse nuk do ia dilte të largonte Henen do të mundoheshin ata vetë ta rregullonin cështjen. Të gjithë kishin frikë për familjet e fëmijët e tyre. Askush nuk donte të paguante për mëkatet e një tjetri. Hene u strehua në shtëpinë e Rabinit dhe bëlbëzoi:”- Ku të shkoj? Vrasës, hajdutë, kafshë!”
U ngjir si korb. Ndërsa bërtiste shamia e kokës mori zjarr. Kush nuk ishte i pranishëm s’do e marri dot vesh kurrë se c’janë të aftë të bëjnë djajtë. Ndërsa Hene ishte në studion e Rabinit duke iu lutur që ta lejonte të rrinte aty shtëpia e saj mori zjarr . Nga catia shpërtheu një flakë që kishte formën e një burri me flokë të gjata. Ai kërcente vërshëllente. Këmbanat e kishës ranë për të dhënë alarmin. Zjarrfikësit u munduan të bënin më të mirën e tyre por në pak në min uta nuk mbeti asgjë tjetër vec rrugës dhe një mali me urë të ndezura në flakë.
Më vonë Hene hapi llafin se ishin fqinjët ata që i vunë zjarrin shtëpisë. Po nuk ndodhi kështu. Kush do të kishte provuar të bënte një gjë të tillë sidomos në një moment kur frynte erë? Aty kishte dyzina me dëshmitarë , të gatshëm për të vërtetuar të kundërtën e asaj që thonte Hene. Figura e zjarrtë kishte rrahur krahët dhe ia kishte plasur të qeshurit. Më pas ishte ngritur në ajër dhe ishte zhdukur nëpër re.
Ishte kjo arsyeja që njerëzit filluan ta thërrisnin Hene Zjarri. Deri në atë moment e quanin Hene e Zeza.
II
Duke e gjetur veten pa një cati për të futur kokën Hene u mundua të futej në një azil, por të varfërit dhe të sëmurët nuk deshën ta fusnin brenda. Askush nuk dëshironte të vdiste i djegur. Për herë të parë qëndroi e heshtur. Në rast se e merrnin në shtëpi bëhej shumë e sjellshme. Nuk merrte pjesë në varrimet e njerëzve të fshatit po qe se vetë Rabini nuk e lejonte të ishte.
Ndërtoi një kasolle pranë shtëpisë që e përdorte më shumë për festat e Sukohut dhe kishte një cati që mund ta mbante mbyllur për disa muaj. I biri erdhi dhe i instaloi një sobë për ngrohje në atë mënyrë që ajo të mos kishte mundësi të digjej. E shoqja e tij e ndihmoi shumë. E cfarë mund të bënin më shumë? Hebrenjtë nuk lejojnë të vdesë asnjë.Shpresonin që demonët të qëndronin larg dhe të mos ndiznin prapë ndonjë zjarr.. Sigurisht, nuk kishin mezuzah, por në vend të tij Rabini kishte vendosur talisman nëpër mure. Disa nga fshatarët u përpoqën t’i conin ushqim Henes, por gruaja e Rabinit protestoi:
“-Atë pak që ha do t’ia jap unë”.
I ftohti i dimrit filloi menjëherë pas festës të Sukohit dhe zgjati deri në Purim. Shtëpitë mbetën gjatë gjithë kohës nën dëborë. Në mëngjes bëhej e nevojshme të hapje një rruginë kalimi. Hene rrinte gjithë ditën në krevat. Nuk ishte më e njëjta: ishte bërë e ëmbël dhe e urtë si një dele. E megjithatë nga sytë e saj rrezatonte e keqja. Cdo mëngjes, djali i rabinit mbushte stufën në studion ku Hene qëndronte gjithë ditën në shtrat pa folur kurrë asnjë fjalë. Gruaja e rabinit i sugjeroi të shkonte në kuzhinën e saj e ndoshta t’i jepte edhe një dorë në punët e shtëpisë, por Hene refuzoi duke thënë:
-“Nuk dua, dua te mos kuptoj asgjë nga librat e rabinit.”
Në qytet flitej se ndoshta E Keqja e kishte braktisur.
Rreth Purimit koha u bë papritur e ngrohtë. Akulli filloi të shkrijë dhe lumenjtë u mbushën plot. Rruga e Urës filloi të bëhej e kalueshme. Dhe të varfërit ndëshkoheshin prapë prej lumit sepse mjaftonin disa valë më shumë dhe objektet e shtëpisë fillonin të plluskonin andaj e këtej dhe jeta bëhej edhe më e vështirë dhe më e padurueshme. Për të kaluar rrugën e Urës kishte punë. Furra e bukës kishte filluar të përgatitej për matzah për Pashkët Hebraike, por uji depërtonte nëpër thasë duke e nxjerrë jashtë përdorimit grurin.
Papritur nga shtëpia e Rabinit u dëgjua të vinte një thirrje. Kapaku i Sukohut ishte nën flakë si një copëz letre. Ishte një natë e thellë.Më vonë Hene ngulte këmbë se një dorë e stërmadhe flake i kishte kaluar mbi cati dhe në cast të vetëm cdo gjë ishte zhdukur.Cfarë mund të bënte rabini? Llumi kishte hyrë në shtëpi. Gruaja e tij nuk arrinte të flinte natën. Hene i thotë atij:
-” Nuk duhet të përpiqeni të beni të njëjtën gjë”.
Akoma para se kapaku të përfundonte në flakë, vajza e martuar e rabinit, Taube, kishte bërë të gjitha përpjekjet e saj që shtëpia të mos gllabërohej nga flakët.
Në ditët që erdhën më pas më të vjetrit e fshatit kërkuan një mbledhje për të diskutuar e vendosur për ngjarjet që kishin ndodhur kohëve të fundit , por nuk ia dolën . Dikush propozoi që Hene të cohej në një qytet tjetër dhe studio e rabinit të pastrohej njëherë e mirë dhe të kthehej mbarësia.
“-Rabin, unë kam jetuar gjatë gjithë jetës këtu dhe këtu dua të vdes. Më duhet një varr. Varrezat nuk marrin flakë”.
Kishte rigjetur gjuhën dhe të gjithë nuk u habitën.
Në mbledhjen , që më në fund u bë, ishte i pranishëm Reb Zelig, hidrauliku, njeri i respektuar i cili në fund dha një sugjerim
-Rabin, unë do të ndërtoj një arkë tullash. Tullat nuk digjen.
Nuk kërkoi pagesë për punën, vetëm për të mbuluar blerjet. Pastaj një prodhues catish premtoi se do ta bënte një. Vendi i ngushtë tek Kasapi, mjaftonte që Hene te ecte akoma në këmbë.
Për ta ngritur kështu një shtëpi duheshin muaj, por në këtë rast ajo u ndërtua mes Purimit e Pashkëve Hebraike dhe kjo falë ndihmës të të gjithëve. Fëmijët e shtëpisë së studimit hoqën hirin.Shkollarët sollën tullat. Studentët e yeshivah përgatitën llacin e gëlqeren. Yedel, xhamabërësi, bëri xhamat për dritaren. Sic thotë proverbi: një komunitet nuk është kurrë i varfër. Një njeri i pasur si Reb Falik dhuroi llamarinën e bakrit për catinë. Sa të hapësh e të mbyllësh sytë, ajo që ishtë një rrënojë, u transformua në një shtëpi. Në fakt ishte një barakë pa dysheme, po c’do t’i duhej një njeriu të vetëm? Henes iu sigurua një krevat hekuri, një dyshek kashte e një jastëk dhe një mbulesë e lehtë. Nuk u kishte hedhur as edhe një sy atyre që punonin me ndërtimin. Kishte mbetur në kuzhinën e rabinit duke ruajtur që të mos shpërthente ndonjë zjarr i papritur.
Shtëpia përfundoi fiks një ditë para Pashkëve Hebraike. I kaloi fondet në dispozicion të të varfërve. Hene u furnizua me matzoh, patate, vezë, rrepa e gjithcka tjetër që do të ishte e nevojshme. Iu dhurua edhe një servis pjatash të reja. Mbeti vetëm dicka të cilën të gjithë refuzuan ta bënin: ta ftonin në Seder. Natën panë në shtëpinë e saj nga dritarja që s’kishte festë, as Seder dhe as qirinj. Gruaja rrinte ulur në një stol duke mbllacitur një karrotë.
Nuk dihet kurrë ajo që do të ndodhë. Si fillim nuk kishte pasur lajme nga Mindel vajza e Henes që kishte shkuar në Amerikë. Si thotë fjala e urtë: atje tej në det, një botë tjetër shkon të gjesh. Shkuan në Amerikë dhe i kishin harruar babain, nënën, besimin hebraik, Zotin. Vitet kishin kaluar dhe nuk kishte ardhur as edhe një lajm nga Mindel, që me pare kishte treguar gjithnjë se ishte një vajzë e devotshme. Ishte martuar dhe burri i saj kishte mbrritur të bëhej i pasur.
Zyra postare e vendit kishte vetëm një postier që ishte vetëm një fshatar i thjeshtë.Por një ditë e veshën postierin me një xhaketë me butona të mëdha të artë dhe një beretë. Conte letrat për ata të cilëve u drejtoheshin dhe qëndronte derisa ata që i merrnin të firmosnin. E për cfarë po e përmend këtë gjë? Për Henen që nuk dinte të vinte të njëjtën firmë kur unë i drejtoja fletoren. Zhgaraviste nja tre viza mbi letër nën dëshminë e ndokujt. Për ti rënë shkurt, ishte një letër që përmbante para. Lipe, mësuesi, erdhi ta lexonte para gjithë qytetit që dëgjonte gjithë veshë e sy.
“E dashur nënë, preokupacionet e tua mbaruan. Burri im është bërë i pasur.Nju Jorku është një qytet i madh, ku hahet bukë e bardhë edhe në ditët e zakonshme. Të gjithë flasin anglisht, edhe hebrenjtë. Gjatë natës dritat ndricojnë si ditën. Trenat nxitojnë mbi rrota mes pullazeve.Qofsh mirë me gjithë babain hd egjithë të tjerët dhe po të coj dy bileta për në Amerikë.”
Qytetarët nuk e dinin në duhej të qeshnin apo të qanin. Hene dëgjonte po nuk tha asnjë fjalë. Nuk u trishtua dhe as u gëzua.
Një muaj më vonë arriti një tjetër letër dhe dy muaj të tjerë më pas arriti edhe një tjetër. Një dollar amerikan vlente dy rubla. Në qytet ishte një agjent i cili e dinte se Hene ishte duke marrë dollarë nga Amerika dhe i propozonte cdo herë bashkëpunim biznesi. Dëshironte të blente një shtëpi, ndoshta të hynte në ndonjë shoqëri , apo ndonjë dyqan? Në qytetin tonë ishte edhe një burrë që quhej Leizer lajmëtari të cilin askush nuk e kishte dërguar kurrë në asnjë vend. Vendosi të shkonte te Hene, i ofroi t’i gjente burrin. Në rast se e gjente gjallë, Leizer e sillte në shtëpi, në të kundërt , i sillte dokumentat e divorcit. Përgjigjja e Henes ishte:
-“Po qe se e sjell këtu do t’i duhet të ecë vërdallë me paterica”.
Hene kishte mbetur Hene, por fqinjët kishin filluar të bënin festime të mëdha. Njerëzit ky brum janë. Sapo ndjejnë erën e një groshen eksitohen. Tanikujdeseshin që ta përshëndesnin, e thërisnin Henneli dhe shonin që ta ndihmonin. Ajo mundohej të mos i shihte shtrëmbër duke thënë nëpër dhëmbë fyerje. Shkoj drejt e te taverna e Zrule, bleu një shishe vodka dhe e coi në shtëpi. Për të mbyllur një histori të gjatë filloi të pi. Që një femër të pi është dicka e rrallë edhe në shtresat e larta, por që një femër hebree të pi nuk është dëgjuar kurrë. Hene rrinte në krevatë duke pirë me gllënjka pijen. Këndonte bërtiste dhe ngërdheshej plot inat. Futej në markat e veshur vetëm me të brëndshme e ndjekur nga capkënë që bërtisnin. Sjellja e saj ishte sakrilegj, por cmund të bënte qyteti? Askush nuk futej në burg sepse pinte. Po këta funksionar ishin shumicën e kohës xurxull. Fqinjët dyshonin se Henne ngrihej në mëngjes dhe pinte një tas me vodka. Ishte mëngjesi i saj i parë. Më pas kthehej në krevat për të fjetur dhe kur zgjohej fillonte të pinte seriozisht. Herë pas here kur i fillonin tekat, hapte dritaren dhe fillonte të flakte monedha. Të vegjlit për pak sa s’vriteshin për ti mbledhur. Ndërsa kërkonin me të prekur për tokë, ajo ju hidhte përsipër lëtyrëra. Rabini coi njerëz që ta thërrisnin, por mund edhe të mos e harxhonte frymën kot. Të gjithë ishin të sigurt që ajo do të vdiste nga të pirët. Në fakt gjërat rrodhën krejt ndryshe.
Zakonisht, Hene dilte nga shtëpia në mëngjes. Ndonjëherë shkonte gjer tek pusi për të mbushur një kovë ujë. Ne rrugën Macelajo kishte disa qen rrugësh
të cilëve Henne ju hidhte ndonjë kockë. Nuk eksistonin VC publike për këtë arsye banorët e qytetit i kënaqnin nevojat e tyre në natyrë. Kaluan disa ditë që askush s’e kishte parë Hennen. Fqinjët u munduan të shihnin fshehtas nga dritaret por perdet ishin te mbyllura. Trokitën në derë por askush s’e hapi. Si përfundim e shkallmuan dhe atë që panë… uroj që të mos e shohë më njeri. Disa kohë më parë Henne kishte blerë nga një vejushë një kolltuk të mbushur me lesh. Një mobilje e vjetër në të cilën kishte për zakon të ulej të pinte e të murmuriste nëpër dhëmbë. Kur u hap dera, ulur në këtë kolltuk u gjet një skelet i zi si karboni.
Njerëzit e mi të dashur, Hene ishte karbonizuar, por si? Kolltuku ishte pothuajse i pa prishur vetëm në pjesën e pasme copa ishte tjerrur. Që një person të digjet në tërësi duhet një zjarr më i madh se ai që ndizet të premteve në banjot me avull. Edhe për të pjekur një patë duhet një thes me dru. Por kolltuku ishte i paprekur. Edhe carcafët e mbulesat e krevatit kishin marrë zjarr. Hene kishte blerë një komo, një tavolinë, një dollap: edhe këto të pa dëmtuara. Megjithatë Hene ishte një copë karboni. Nuk kishin kufomë për të shtrirë për ti pastruar shpirtin nga mëkatet apo për ta mbështjellë me qefin. Qeveritarët shkuan me vrap por nuk ju besuan syve të tyre. Askush nuk kishte parë zjarr e askush nuk kishte ndjerë erë tymi. E nga ku dreqin kishte ardhur ai zjarr prej ferri? Nuk u gjet hi as në sobë e as poshtë këmbalecit. Hene gatuante shumë rrallë. Erdhi dhe Chapinksi, mjeku i qytetit. Shqeu sytë dhe ngeli si statujë prej allcie.
-“Si është e mundur ? pyeti shefi i policisë.
-“Është e pamundur”, i pergjigjet mjeku.- “Nëse dikush do të më tregonte një gjë të tillë, do ti thoja që është një mashtrues i ndyrë”
-“Por ja që ndodhi” e ndërpreu shefi i policisë.
Chapinski mblodhi supet dhe murmuriti: “S’e kuptoj fare”
Dikujt i shkoj në mëndje që mund të kishte qënë ndonjë rrufe, por prej ditësh nuk kishte pasur as vetëtima as bubullima.
Fqinjët dëgjuan lajmin dhe shkuan në vëndin e ngjarjes. Rruga Macellaio u mbush me karroca e pajtona. Turma mbetej gojëhapur. Të gjithë mundoheshin të gjenin një shpjegim. Ishte dicka që e kalonte arsyen. Mbushja e kolltukut ishte bërë më lesh të thatë si piperi. Sipas disa zërave vodka ishte ndezur në stomakun e Hennes. Por kush ka degjuar ndonjëherë për zjarr në të përbrëndshme? Mjeku e shkundi shefin.
-“Është një mister.”
Nuk kishte asnjë kuptim të përgatisje Henen për ta varrosur. Futën kockat e saj në një thes, shkuan në varreza dhe e futën në dhe. Ndihmësi i rabinit i recitoi kadish. Direkt mbas ngjarjes erdhën vajzat nga Lublini, por cfarë mund t’u thonin atyre? Zjarret e kishin ndjekur Henen dhe një prej tyre i kishte dhënë fund jetës së saj. Në mallkimet e saj përdorte shumë fjalën “zjarr” : zjarr në kokë, zjarr në ajër. Të lehtëson të thuash: “U djegsh si qiri”. ‘U djegsh nga temperatura”. Fjalët e kanë një fuqi të tyren. Sipas fjalës së urtë “Fjala është më e fuqishme se vepra”.
Njerëzit e mi të dashur, Hene dhe e vdekur provokonte telashe. Kopel, karrocieri, bleu shtëpinë e saj dhe e shndërroi në stallë. Por natën kuajt djersisnin dhe u sëmurën. Kur një kale sëmuret ne atë mënyrë i ka ardhur fundi. Shtëpia mori flakë disa herë. Një fqinjë që ishte zënë disa herë me Henen për rrobat e lara, u betua që fantazma e saj ja kishte shkulur carcafët nga telat duke i hedhur në baltë. Fantazma kishte derdhur edhe një vozë. Unë nuk isha i pranishëm, por për një person si Hene besohet gjithcka. Ende më del para syve, e zezë, e thatë, me lëkurë të trashë si të një burri dhe me sytë e egër si të një kafshe të përzënë. Në pjesët e saj intime ishte dicka e ngrohtë nën hi. Vuajti. Më kujtohet gjyshja ime thonte:
-“Një jetë e jetuar mirë nuk të bën kurr të vuash”.
Cfardolloj fatkeqësije të më bjerë, unë them:
-“Shpërthej sa të duash por lej shije të mirë”
Falë Zotit jo të gjithë mund tja lejojnë vetes të qahen për gjëndjen në të cilën ndodhen. Nje rabin i qytetit tonë një herë tha:
“Nese njerzit nuk do të punonin për të fituar bukën e tyre, të gjithë do e kalonin kohën duke u qarë për vdekjen e tyre dhe jeta do të ishte një ferr i vetëm e i madh”.
Perktheu: Mimoza EREBARA
Komentet