…e vërtetova dhe një herë, e dija… gjithmonë e kam vrarë mendjen rreth kësaj, por tani e kam garancinë e vërtetësisë të sigurt, këngët kosovare janë diç si “profeci” – kurrë mos i harroni, kurrë për asnjë kurrënjëherë, ruajini diku në mbamendje sepse herëdokur përputhen 100% me realitetin : )

…siduket kosovarët mjaft të rrezikshëm në shtëpi, sipas “Prishtina Insight”, 1455 raste të dhunës në familje janë regjistruar në 6 muajt e parë të v. 2024 në Kosovë, e po ashtu policia ka lëshuar 59 urdhra për mbrojtje të përkohshme. Ndërsa në v. 2023, policia i paska regjistruar 2638 raste të raportimit të dhunës në familje, ku shumica e viktimave ishin gra (e qartë kjo, padyshim gra, s’ma merr mendja e kundërta, gratë s’i rrahin burrat, padyshim do jetë e kundërta), nga policia 286 gra dhe 335 fëmijë qenkan strehuar në shtëpi të sigurta, dhe në 129 raste policia paska lëshuar urdhra për mbrojtje të përkohshme për viktimat e dhunës…

…andaj (s’i paska as 2 javë kjo punë) Kosova paska vendosur “byzylyk n’dorë”, dhe atë s’e kemi fjalën për këngën popullore por për dhunën, s’e kemi fjalën për byzylyk të dashnisë – s’duhet ngatërruar lexuesi, kishte dikur një këngë ashtu, “byzylyk n’dorë”, kënga e kishte si temë dashurinë mes vjehrrës dhe resë (nuses së re) si dhe me djalin “tradhtar” të nënës së vet, duke e përkrahur tashmë nusen e vet, dashurinë e re, dmth. s’është fjala për këngën, tashmë ndryshe, teknologji e avancuar, bylyzyk elektronikë i “lidhur me policinë”, për të frenuar dhunën në familje…

…punën e byzylykut e mësova me vonesë 10-ditore (mbase 10 ditë s’është dhe aq vonë për njerëzit e humbur nëpër botë, sepse njeriu s’mund t’i përcjell 1 milionë lajmet e Ballkanit + të Evropës dhe + të botës, apo jo) dmth. kosovarët tashmë kanë vendosur me “byzylyk n’dorë” – e lexova lajmin në Insight (madje Anglisht, jo Shqip) dhe menjëherë gjërat u kristalizuan, përputhet gjithçka – po thosha mëvete, saora u qartësua dhe përputhja e këngës tjetër, m’u kujtuan Etno Engjëjt me “kompetencat” – kaniher pe kqyri për çudi e po thom ta kapi, ta rrehi, e ta boj llom, po nuk asht leht, se m’lajmron në polici, muj mi ra kavallit tre muj dite n’qeli : )

…ose më mirë po e ngjes këtu gjithë këngën – padyshim do ketë lexues që dhe nuk e dinë, o do kenë harruar… pasi i ka 20 vjet kjo punë, kënga e “kompetencave” i takon v. 2005 – shkurt e troç, mbajini mend këngët kosovare, mos i harroni sepse janë diç si profeci, herëdokur do vërtetohen : )

[ fotoja ngjitur, s’është shkrepur enkas për humoreskën tonë, mirëpo përputhet dhe fotoja, gjoja të dashuruar… megjithatë shih majtas, shihja sëpatën aty anash, nga njëra gjoja foto romantike, plisbardhë e me buzëqeshjen ndërsa ku i dihet çfarë “mize” i bën zzzzz nën plis, ndoshta ka ndërmend t’ia heq kokën, s’mund ta kesh sigurinë… sidoqoftë tashmë qenkan ndërmarrë masat, s’i besohet më askujt, ajo nusja patjetër do e ketë “byzykykun e policisë” : )

Etno Engjujt – “Kompetencat“, 2005

Gati në çdo orë, palidhje bona hor
kur i matem, e s’guxoj, në gru me qu dorë
kaniher në kuzhinë më kap një nostalgji
kur e shoh një thupër, e s’guxoj me ja hi
Kulturu me zor, po qiroj turshi
me dorza t’pllastikës, që mu kan bo thi
qka o ma e keqja edhe hudra e oriz
e hajvarin moti e kom shti e lon në friz
fmijt në qerdhe po i çoj, tona senet po i boj
fjalën e mir po ja ndrroj, po prap m’tranoj
thojke plaku nifar vakti shpesh një fjal të gat
“demokracia asht me brina kur hin te grat”
1244 po na çon n’fund t’pusit
gruja o standard para statusit
e kam babën patriot e shpesh po m’thot:
“bone le me qu kry, me qit n’vend e ki kot”

(Ref)
Me prek në gjini, si me prek n’tel
përlahem derisa për hunde më del
e mu ndreq prap i qoj lutje, intervenca
ma kajti nanën gruja s’po m’jep kompetenca
Muzikën çfar e du, s’po ma len në kerr
raki mo nuk pi, le mo cigare asniher
bab e nan s’pi kqyr, tan ditën në pasqyr
nuk mërzitet për sene tjera, po për rrudha n’ftyr
e me dal me shok, ka koh qe s’jom dal
se nuk më merr malli me to me bo fjal
un puno si kali, ajo veç tesha blen
gjithmon naj arsye për me ble e gjen
kur i tham që mashkujt jan ma nalt për një shkall
thot po, veç ata bura ma nuk jan gjalle
po ma kthen fjalën, thot ta thirri policinë
modeli i evropës ma ka qit grun mbi shpin
shpesh po thom, u prish dynjaja
na hini belaja, mori fund edhe sefaja
kaniher po m’shkon mendja me bo ni komitet
për mbrojtjen e burrit nga tortura e grus vet
M’ka bo kuzhinier, zanatli të shpis
nuk ka mo me nejt në kafe të rakisë
kaniher për çudi pe kqyri e po thom
ta kapi, ta rrehi, e ta boj llom
po nuk asht leht, se m’lajmron në polici
muj mi ra kavallit tre muj dit në qeli
si amvis i detyrum, s’di ka me ja majt
edhe thmijt e mij mi ka drejtu ka dajt
(yeah, ky sen asht për burra
për ata burra që jan provu me kit sen)

Nënë, ti  më  dha dashurinë e jetës

qumështin  e  gjirit  të  gjakut tënd

më  dha  edukatën  dhe  kulturën e

kohës, dhe, më të mirën e një nëne.

.

E lindur dhe rritur me zemër ipesh

ti bashkë me babin na dhatë arsim

na mësuat  të  jemi të dinjitetshëm

e qëllimin vet  ta kthejmë në vepër.

.

Nënë, ca fjalët më mungojnë që t´i

gjej të  duhurat, të  merituarat, dhe

të ëmblat sublime për  emrin  tënd

nënë, fryma  e  tokës të mori herët!…

.

Në këtë poezi qashtërisht familjare

ti kurrë s´na e fshehe etjen për dije

as ëndrrat për një Kosovë të çliruar

dhe as dëshirat për ipet në një shtet

.

Kombëtarisht shqiptare  e atdhetare

nuk njoh bardhësi  më  të shenjtë se

emri  nënë, baba,  motër  dhe  vëlla

kjo fjalë monument është gjaku im.

.

Atdhe Geci – poezi nga dorëshkrimet

Trëndafili, simbol i dashurisë,
i lakmueshëm e plot aromë,
po zgjate dorën ta këputësh,
befas me gjemb ai të shpon.

Hithra, një bimë barishtore,
kjo “mbretëreshë” kuruese,
kur i prek pushin e kërcellin,
të jep dhembje përvëluese.

Ngacmove zgjuan e bletëve,
me thumba ato t ‘sulmojnë,
ngordhin ato pas thumbimit,
ama zgjoin e tyre e mbrojnë.

Macja ledhatare qime butë,
ëmbël të lakohet në gushë,
nëse ndjen rrezik prej teje,
thonjtë t`i ngulë në trup.

Qenin besnik dhe të dashur,
mos e provoko se të sulmon,
me dhëmbët e tij t ‘mprehtë,
instinktivisht veten mbron.

Gjarpri në fole dhe n ‘territor,
është zot, me t ‘vegjlit jeton,
kur dikush vërtitet pranë tij,
ai i vërsulet dhe e kafshon.

Kur klloçkës zogjtë ia trazon,
ajo shqetësohet e trimërohet,
t ‘hidhet në fytyrë e t ‘pickon,
për zogjtë e saj sakrifikohet.

Njeriun e urtë kur e sulmon,
ndryshon e reagon në çast,
vetëmbrohet dhe egërsohet,
kur i fut thonjtë në gurmaz.

Gjallesat në natyrë e njerëzit,
jeta me instinkt i ka ndërtuar,
nëse ti i ngacmon e i sulmon,
s`të lënë pa të ndëshkuar!

E solla këtu, larg vrasësve të tij
Sido që s’i njoh vrasësit e vërtetë.
Le të jetë larg vrasësve të rinj
Që vrasin fjalën të mos ketë poetë…

Kështu ndodhi. Tani e gjitha frikshmërisht dhe madhërishëm brenda një elegjie.
Bustin e një poeti që e pushkatuan në vendin ku(r) sundonte diktatura më egër në Europën e Lindjes komuniste, por pasi historia deshi të shëmbej Muri i Berlinit dhe të binte ajo perandori, së voni miqtë e poetit, më saktë ata që do ta donin më pas, edhe pa e njohur, e çojnë në vendlindje. Bustin. Ca bronz nga ajo tragjedi.
Rikthehej poeti tragjik Trifon Xhagjika, që prapë sikur i druhen (shteti) kanë frikë ta kujtojnë. Nuk ka asnjë rrugë me emrin e tij në kryeqytet apo një gur me vargjet e tij…
Çdo popull tjetër, i dalë nga një diktaturë, po ta kishte këtë poet, fjalët e tij do t’i gdhende në gur apo do t’i shkruante mureve, – kështu kam shkruar shpesh…
Gjithsesi, është dhe një kujtesë tjetër, një ndërgjegje tjetër e përgjegjësi, madje dhe një atdhe tjetër, që i ngjan atij të përjetëshmit.
Nën këtë hijezim, gazetari i njohur, por edhe poet, Mero Baze, bashkëfshtar i Trifon Xhagjikës, priu për të çuar bustin e poetit të pushkatuar në vendlindje, në Peshtan, fshati i tyre, ku dhe shtëpitë i kanë pranë njëra tjetrës.
Dhe Mero Baze ndjeu të shkruajë dhe elegjinë për të gjithë ne.

* * *

Çdo 23 dhjetor, nata e asaj date, – dhe me kuptimin që të kall datën, – ashtu siç ka yje, mes tyre ka dhe përndjezje plumbash, një përzierje tronditëse vezullimesh. Vranë një poet para më shumë se gjysmë shekullit në vitin 1964 dhe ky imazh, yje dhe plumba, i kthyer në ndjesi, më kap që kur mësova atë emër dhe atë ngjarje. Dhe tani q:e lexoj elegjinë e Mero Bazes…
Në librin tim “Kartela të Realizmit të Dënuar”, një studim për letërsinë tjetër, atë që dogji regjimi, të poetëve dhe shkrimtarëve që pushkatoi e burgosi e internoi, madje dënoi dhe vetë librat dhe cilët përpiqeshin t’i lexonin fshehurazi, është dhe kartela e dhembshur e Trifon Xhagjikës, ku përveç të tjerash, janë përdorur dhe të dhënat që kishte sjellë Mero Baze nga Dosja në arkiv…

KARTELA:
DHE TRIFON XHAGJIKA THA:

“MË JEPNI NJË TOP
T’I BIE KOMITETIT QËNDROR”

Këto ishin fjalët e fundit të tij, që po trondisnin trupin gjykues. I pandehuri nuk po kërkonte mëshirë, siç dhe u pëlqente sundimtarëve, që të ndjeheshin të gjithëfuqishëm, gjysmë perëndi, si emblema të dhunës me sopatë në dorë, që drithëronin botën. Jo vetëm që s’kishte kërkuar mëshirë, po kishte kërkuar një top… është artilier… ashtu?… po, po… dhe poet… E dëgjove, e do topin që t’i bjerë Partisë, Komitetit Qëndror… ta shëmbë me gjithë ata brënda, udhëhqjen e lavdishme…. Qënka i çmëndur… kam frikë… se mos duhet t’i kërkojmë ne atij mëshirë…
Në sallë arritën dhe dy vëllezërit e të pandehurit, sapo qe dhënë dënimi me pushkatim. U panë sy më sy…
– Kokën lart, siç e do nderi i Xhagjikëve! – thirri një nga vëllezërit, më i madhi, Ylli. Po ku është liria? – pëshpëritej gjithandej jashtë sallës së gjyqit, siç kishte thirrur që sapo ishte dënuar me pushkatim. Policët po futnin për në makinë, duke e mbajtur nga krahët fort, egërsisht dhe me një lloj adhurimimi të frikshëm, Ç’qenkësh ky kështu?! Dimër i keq. Dhjetor, 1963. Data 23. E pushkatojne natën… ku-ku?… Dhe pas dy ditësh do të mund të festohej Krishlindja, aq sa lejohej? Dhe pas një jave Viti i Ri, nëse do të vinte… ?

Poeti Trifon Xhagjika
(1932 – 1963)
u lind në Peshtan të Tepelenës në vitin 1932. Familja e tij u shpërngul në Tiranë, në kohë e pushtimit italian në po atë vit, kur në një lagje diku themelohej në ilegalitet Partia Komuniste, ajo që do të sundonte dhunshëm duke pushkatuar dhe poetë.
Pasi përfundoi studimet në Shkollën Normale të Elbasanit, në fillim të viteve 50 u diplomua për oficer i artilerisë kundërajrore dhe për disa vite punoi si oficer në një repart ushtarak në Rrapin e Treshit në Tiranë. Kreu një kurs për Gazetari e Histori, këmbënguli, sepse donte të vazhdonte fakultetin për Letërsi.
Boton poezi nëpër gazeta dhe tërheq vëmëndjen e lexuesve e të poetëve të tjerë… E kalojnë me punë në Ministrinë e Mbrojtjes, fillimisht si redaktor në sektorin e botimeve dhe rregulloreve e më vonë në gazetën “Luftëtari”.
Në vitin 1959 i përmblodhi poezitë e tij në një libërth hollak dhe nën kujdesin e kritikut avangardist Drago Siliqi i boton me titullin “Gjurmët”, ku ndihej romantiku dhe rebeli, që seç kërkonte. Gjithsesi është gjurma e tij e parë.
Mjaft nga ato poezi u bënë dhe këngë, madje dhe himnin e shkollës së tij ai e shkroi, kompozim i K. Trakos, dhe do ta këndonin breza të tërë studentësh me uniformë, edhe kur ai s’ishte më..

Sipas rrëfimeve të motrës së tij, “Trifoni kishte ndryshuar kohëve të fundit”, para arrestimit, kuptohet, ishte bërë më i vrenjtur, i shkonte, se vishej dhe bukur, kur dilte civil, Linën, asaj që i kishte kushtuar qindra vargje, e donte siç dinte të donte ai, por po rrinte gjithnjë e më shumë me ata, të pa kënaqurit me sistemin, siç thuhej atëhere, me ata që flisnin kundër, me ata që donin… të arratiseshin. “Njërit prej tyre i gjeti një kamerdare të madhe, që ngjallte dyshime se përse e doje, ia mori një kushëriri dhe e përcolli vetë atë që do të ikte andej nga Liqeni i Pogradecit. Vuante me ata që ishin ndarë me gratë e tyre ruse mbas prishjes me Bashkimin Sovjetik dhe i ndihmonte që të bashkoheshin me to… të arratiseshin…
Në gjyq e akuzuan për agjitacion dhe propagandë kundër shtetit dhe… për terror. Terror po bënin ata vetë, gjyqi, shteti, partia. Gjithsesi shpëtim nuk do të kishte… Shkak ishin dhe poezitë e tij të pa botuara, ato kundër… Dhe nuk u pa më… Dhe do të përhapej lajmi gjithandej, në redaksitë e gazetave, në kafenetë ku shkonin shkrimtarë, gazetarë, etj, se atë… kë?… atë që ngjante me Lermontovin, poet ushtarak, që qeshte aq çíltër dhe i shkëlqenin sytë?… e kishin pushkatuar… Ku?… Pse? Ishin grup…
…andej nga liqeni i Pogradecit, në zona të dyshimta, u kapën në përpjekje për t’u arratisur. I denoncuan shoferët e rrugës, i priste një major me çantë shpine, sipas Shërbimeve Sekrete. Ja emrat e grupit, dy vëllezërit Thoma dhe Stavri Rafaeli, dy gazetarët Vangjel Lezho dhe Fadil Kokomani, por dhe Robert Vullkani, botues e përkthyes, si dhe një tjetër shok i tyre, Franko Sara e bashkë me ta, poeti Trifon Xhagjika.
Të parin dhe të fundit i pushkatuan, të dy ushtarakë, kur në të vërtetë, ky i dyti nuk donte të arratisej, të paktën asaj herë me ata.
Këto të dhëna janë sipas Dosjes që ka hapur gazetari Mero Baze. Trifoni ishte më antikomunisti dhe pro perëndimori, dhe, nëse do te vendoste të ikte, do të arratisej për në Itali, shkruan M. B.
Grupin, siç e kemi parë, e përbënin intelektualë të njohur, të letrave dhe të muzikës, ushtarakë, një pjesë e tyre kishin studiuar në Bashkimin Sovjetik e në vende të tjera socialiste, kishin dhe gratë të huaja, ruse, hungareze, të rrezikshme pas prishjes së marrdhënieve me ato vende. Trifoni i kishte pajisur me mjetet që do të duheshin për arratisje.
Trifoni ndërkaq kishte botuar një libër. E lehtësonte apo e rëndonte ajo gjendjen e tij? Në dosje do të ishin poezi të tij, disidente, armiqësore, të guximshme deri në tmerr ashtu si traktet që kishin shpërndarë. Të tjerët e grupit, që i lanë gjallë, do t’u jepnin dënime të rënda dhe do të çoheshin burgjeve për t’i pushkatuar më vonë.

* * *
Kur unë vajta në burgun e Spaçit, gjeta një gjendje të rëndë në kamp, të përzishme që ndihej që në ajër, të gjithë të burgosurit më dukeshin si me një plagë plumbi, që e zinin me dorë për të mos u rrjedhur i gjithë gjaku. Ishin pushkatuar dy bashkëvuajtës, gazetarët Fadil Kokomani dhe Vangjel Lezho, se kishin dërguar një letër në Komitetin Qendror kundër Enverit. Bashkë me ta ishte pushkatuar dhe i burgosuri tjetër Xhelal Koprenca, pro perëndimor. Bashkëvuajtësi im, Astrit Xhaferri, me të cilin u bëmë miq në Spaç, më tregonte se e kishte njohur Trifon Xhagjikën, i fliste për guximin e poesisë, edhe për gjuhën e saj, fjala duhet gjetur në vuajtjen e popullit, u thoshte.
* * *

Punoja në gazetën e parë opozitare. Kishte rënë Muri i Berlinit dhe pllakat e tij të betonta sikur na kishin zënë nën vete dhe ne po dilnim me mundim.
Ishim ballë për ballë dy të dalë nga burgjet, unë dhe Ylli, vëllai i Trifonit, ai që kishte thirrur në sallën e gjyqit: “Kokën lart!” dhe gjykatesit urdhëruan t’i hidheshin hekurat dhe atij.
Poezitë mbi tryezë. fërgëllonin dritshëm. Po përlotesha edhe unë pas Yllit…

Këto poezi Trifoni recitoi dhe në gjyqin e tij, kur i dhanë dënimin me vdekje. Atë vit e kishte shkruar Gjithë dhimbje dhe forcë. Atdheun që e merr për dore për ta rritur në zemer, ndërsa atdheu po e vriste. Që po ta kërkonin atdheun e humbur, e kishte ai. Ku? Nën dhe? Vaj dhe thirrje dhe testament të tillë nuk kishte patur poezia e re shqipe.
U tronditën dhe ata që e dëgjuan jashtë, të recituar në një takim poetësh në Itali, në një kështjellë në Bari, ua dhashë unë të përkthyer.
“Atdheu është lakuriq”, me këtë titull vendosëm të botonim librin e tij me vjersha, të parin pas rënies së diktaturës, do ta përgatitte poeti Xhevahir Spahiu, ndërsa liriku Jorgo Bllaci dhe unë, ish-të burgosur, bëmë dhe redaktorin, se punonim së bashku në shtëpinë botuese “Naim Frashëri”, aty ku kishte nisur dënimi im. Donim t’i ishim pranë Trifonit, të ringjallnim sado pak diçka nga martirizimi i tij heroik.
Po ku është varri i tij? Bashkë me lulet t’i çonim dhe librin e ri Balta s’tregon asgjë. Veç libri, ama, vërtet kishte vezullime të mermerit… Ndiheshim të lumtur që e botuam. Po ç’lumturi zeza! Dhe do të gjendeshin poezi të tjera, duhej botimi tjetër. Ylli më kërkonte në gazetat, ku bashkëpunoja në Tiranë. Se kush i tha që s’jam. Donin që unë të mos isha. Po Trifoni Xhagjika tani u duhej më shumë të tjerëve, jo vetëm neve, që vinim nga burgjet, që dhe ishim pushkatuar me të, sado pak. Dhe doli “Poezia” e tij e plotë, në shekullin e ri dhe mijëvjeçarin e ri.
Shqipëria ka nevojë për guximin dhe ëndrrën e tij.

`Miq!
Dëgjoni trokëllimat e kalit
të harbuar?
Jam unë!

Poeti spanjoll Garsia Lorka po vinte kështu? Po dhe atë “si një Krisht mes hajdutësh në Granada e vranë – thotë Ernesto Sabata. – Krim i urryer, simbol i kësaj bote, e cila pas çrrënosjes së poezisë, lartësoi në vend të saj vrazhdësinë dhe frikën”
Jo, po guxonte të vinte i pushkatuari tjetër, Xhagjika ynë. Nuk paskan të njëjtë vetëm fundin tragjik por edhe kalin e poezisë. Trifon Xhagjika ecën dhe reciton “Këngë e verbër”, që ia kishte kushtuar Republikës, ku thotë: Vramë po të duash!/Në netët e tua të gjakosura/do të dëgjosh zërin tim:/“Të urrej oRepublikë,/lavire e zotërve gjakprishur!” (Prill 1962)
Vramë po të duash!!! O Zot, e dinte ç’bënte! Mbas një viti do ta pushkonin.
Në vendlindje, në Peshtan, vendosën një bust të tij.miqtë e rinj të pasvdekjes. Por ai duhet të jetë kudo, në kujtesë, në kryeqytetin e dhimbjes, në poezi…

ELEGJIA NË “SHI ME BALTË”…

Elegjia “Trifon Xhagjika” e Mero Bazes është në librin e tij, “Shi me baltë”, që i gjithë i ngjan asaj elegjie, për kohën dhe njerëzit e saj, për veten dhe për të shkuarën tonë, aq të pranishme dhe të ardhmes se mos do t’ë ngjajë të tashmes, të lirë për gjithçka, të mirë a të keqe njëlloj, pra, jo vërtet të lirë.
Mero Baze është mjeshtër i përsiatjeve kësisoj, të thukta dhe dëshpëruese, por në emër të një të drejtësie dhe përmirësimi të realitetit, artikujt e tij janë gati të përditshëm, me përditshmërinë turbulluese, që si duhet kthjelluar, duke e turbulluar edhe më?
Me të dalë poezia e Meros, tërhoqi vëmendjen e lexuesit dhe medias. Ishte një befasi? Ky gazetar i guximshëm deri në ashpërsi, i skajshëm deri te e vërteta, të paktën ajo e tij dhe e shqetësimeve që sjell ajo, kërkues i “Thembrës së Akilit” për të ngulur shigjetën e tij pa mëshirë, paska dhe poezi, pambuk të saj për plagët?
Po, Mero Baze është poet. Edhe në gazetarinë e tij dhe prozën eseistike ka poezi të fshehtë, por të tufantë si në një rrugë tjetër, ndërsa në poezinë e tij ka çështë të forta sociale, kontradikta dhe përplasje, madje dhe fjalor të atillë, por si pas xhamave. Por ai nuk kundron, futet në protestë dhe polemizon.
Në këtë libër me poezi, se ata që e njohin Mero Bazen e dinë që ai ka dhe një libër tjetër me poezi të hershme, shohim se ai përdor strofën e rregullt, pra, se brendshmi ndjen nevojën e rregullit, me metrikë të caktuar dhe rima, pra do harmoninë e sprovuar klasike dhe duke ngjasur në formë, të gjitha poezitë duket se janë këngët e një poeme. Për atdheun tonë, sipas tij, për kohën e tij, sipas nesh, për njerëzit sipas kohës, ku shpesh ata që s’janë, janë më shumë se ata qe janë.
Ja, si elegjia për Trifon Xhagikën tonë. Plot tension dhe dhimbje therëse. Solemnitet dhe një paqeje të nevojshme që i ngjan një armëpushimi, por jo pushim të luftës, jo me plumba, por me fjalë dhe drejtësi për një të vërtetë më të madhe se të gjithsecilit, të vërtetën që na duhet të gjithëve. Ka patur një kohë çnjerëzore që bëri njerëz çnjerëzorë, të cilët prapë mund të bëjnë kohë. Që të mbrohemi, duket thirrur Trifon Xhagjika. Që të fitojë njeriu, njerëzisht, na duhet statuja e Trifon Xhagjikës. Por tani nga fshati i tij, të shkojë në kryqytet, madje dhe në kryeqytetet e Europës, që vuajtën atë sundim, se Trifon Xhagjika nuk është poet nga që e pushkatuan, por me atë pushkatuan një poet.
Dhe koha kishte frikë dhe me atë të vrarë. Dhe bënte krimin tjetër, atë të mbulimit të krimit jo vetëm me dhé, por pa varr, por dhe me heshtje dhe harresë dhe Realizëm Socialist, shkrimtarët mediokër të së cilës, kritikët e mbetur donkishoteskë të saj, s’bëjnë gjë tjetër, por hekurishtet e kalbura të asaj fabrike na i tregojnë si sukses, që duhet montuar ende, pak si ndryshe, etj, dhe gjejnë dhe sulmojnë sabotatorët e saj si dikur partia e tyre, por as vetë s’e kuptojnë se po duan këtë, por mendësia dhe veprimet e tyre janë të tilla: pse na i shkatërruat Realizmin Socialist?! – sikur thonë .
Por vjen dhe poezia e Mero Bazes për Trifon Xhagjikën. Vargjet u ngjajnë atyre shiritave të verdhë që rrethojnë një skenë krimi: Këtu është vrarë një poet, që po duan ta rivrasin. Nuk ka rëndësi në janë po ata vrasës apo të tjerë. Krimi i barazon. Dhe nëse tani nuk vrasin dot poetin, duan të vrasin fjalën e tij, kur poeti në fund të fundit është fjala e tij.
Mero Baze si poet na bashkohet në më të lartën tonë, që vuajtjet dhe martirizimin ta kalojmë jo vet;em nga rrëfim në përvoj:e, po ta bëjmë dhe art, poezi. Që sjellin drejt:esi dhe paqe.
Mos Mero Baze nuk duron dot dhe ka marrë topin që kërkoi në gjyq Trifon Xhagjika si poet?

TRIFON XHAGJIKA
– Nga Mero Baze –

E prura mbi një gur në shtëpinë e tij,
Te lëmi që i feksi në mend para plumbit.
Ky gur s’e ka ditur që ai po vdiste,
Askush s’e njoftoi për natën e fundit.

As muret e shtëpisë nuk e kanë vajtuar
Se vdekjen ua mbajtën fshehur nga frika.
Kishin frikë nga klithmat e gurëve
Nga kuja që do plaste pa zbardhur dita.

Ua fshehën fëmijëve që nuk e njihnin,
Krojeve që prisnin të kthehej nga larg.
Ua fshehën pleqve që mblidheshin te lëmi
Dhe prisnin habere çdo darkë.

Ua mbajtën fshehur, si t’ua thoshin
Që s’vdiq nga sëmundja, as nga malarja!
Këta gurë të hirtë janë shumë të vjetër
Të mos habiten si vdes njeriu nga fjala.

Tani vështrojnë fytyrën e bronztë,
Duan të kuptojnë pse Trifoni nuk flet.
Ai u shua kur fjalën e vriste frika
Dhe hesht tani kur fjala ulëret.

E solla këtu, larg vrasësve të tij
Sido që s’i njoh vrasësit e vërtetë.
Le të jetë larg vrasësve të rinj
Që vrasin fjalën të mos ketë poetë…

Kur largohet një grua,
ajo lë një boshllëk të madh.
Kur ajo largohet një ditë,
shumë mbesin “jetimë“ pas ikjes së saj.
Dollapet e guzhinës, perdet.
Rrobat e palosura me kujdes.
Fjongot në fund të dollapëve.

Me agun e mëngjesit nuk dëgjohen më taketuket
nga kuzhina.
Tabakatë mbesin jetime!

.
Kur një grua largohet,
shpesh lulet thahen pa ujë.
Luleverdha shpejt e përkul qafën…
Askush s’ja di kuptimin asaj gote.
Askush nuk e di se sa vlen ajo enë kromi.
Ballkoni tashmë është i qetë…
Koridor i heshtur…

.
Kur largohet një grua…
Në të vërtetë, kur ajo largohet,
sa shumë njerëz ikin bashkë me të?!
Një punëtore e palodhur.
Një pastruese.
Një rojtare.
Një kopshtare.
Një llogaritare.
Një NENE shkon.
Një Mike.
Një Shoqe.
Një e Dashur.
Sa njerëz zhduken me ikjen e saj…

.
Gjithmonë ndodh kështu
Kur ajo ikën
komplimentet, paralajmërimet, ankesat, lutjet,
do të mbeten jetimë…
Tek pragu i derës nuk dëgjohen më:
“Ki kujdes”!
“Mos u vono”!

.
Gratë!
Gratë largohen duke lënë zbrazëtirë shumë të madhe pas vetes.
Kur një grua është larguar, në të vërtetë,
shumë gra janë larguar…
Dhe kur një grua largohet,
ajo ka lënë pas
shumë “jetim”.
Do na marrë malli për ty, grua e bukur!

.

Bekir Coşkun (1945 – 18 October 2020) ishte gazetar, shkrimtar dhe kolumnist për gazetën më të madhe turke Zhumhuriet.

1. Ç’janë këta sy?

Ç’janë këta sy?Mos i ke ngjyer me qymyr?
I ke ngjyer me”qymyr”,ndaj po më hanë të gjallë
I shoh këta sy dhe bëhem si “xhind i pirë”
Kam”frikë” prej tyre,aq sa shndrrohem në”djall”.

2.Një shenjë

Një shenjë me sy e një tjetër me vetull
(Kaq më del e më”tepron”)
Sado i moshuar,kthehem në djalë”qefull”
Se të lë fare mendja,kur dashuron.

3. Tani

Tani që një mike më bëri apel
(U provua katërcipërisht që nuk kam”fat”)
E,moj pleqëri,të veshë mu në esfel!
SE ajo më shkroi:-Po të pres në shtrat !!!

4. TI

Ti po fle për shtatë palëqejfe(edhe burrin ke përbri)
Unë të shoh e më zënë”ethe”(se shpirtërisht jam me ty)
Burrin e”përzë me shqelma”( mjaft e”hëngri” ,”arën time”)
Zë e ngopem me pandehma(katandis sa një thërrime)

5.Përse?

Përse,moj botë,të mos jeshë errësirë?
Dhe unë dhe ajo errësirave të humbasim
Epo në errësirë të ndihesh mirë
Kështu ndodh me “dy pëllumba” që sqepash gugasin.

6.Kaloi një grua

Kaloi një grua,që nuk i njihej mosha
Rinia tek ajo kish bërë prapaktheu
Më mbetën sytë pas saj që unë”mosqofsha!”
Qe aq e mirë,sa mendjen ma rrëmbeu.

7.Në dashuri

Në dashuri nuk e njoha tradhëtinë
Kam qenë gjithmonë besnik
E kam ruajtur dashurinë si çifuti florinë
Dhe për dashurinë dhe jetën e vë në rrezik.

8.Dashuria

Dashuria të jepë shpresë dhe veç shpresës dhe guxim
Edhe krahë vë si shpezë,pa zë nisesh fluturim
AS nuk pyet,kur dashuron(s’ka kala që nuk e merr)
Gati malin e rrëzon,se nga mendja bëhesh erë.

9. Dhe vështrimi

Dhe vështrimi bëhet thikë(thikë që të shponë e të pretë)
Ja,kështu m’u duk njëçikë,qe i gjatë,por i sinqert
Jo m’u duk,por m’u ngul dhe më hyri drejt në zemër
Ah,të lutem,mos ma shkul! Po të lutem,e paemër!

10.Në sytë e tu

Në sytë e tu,një det me dhimbje
Çuditem se si sytë gjithë atë det e mbajnë?!
Po më dhëmb shpirti për ty,moj mike!
Dua atë”detdhimbjesh” bashkë ta ndajmë.

Tiranë,17 dhjetor 2024

Çamëria s´lypet, Çamëria merret
Epir, bëje dorën grusht dhe lëviz
O e mbijetuar e pellazge- ilirëve
Shqipëria shtrihet deri n´Prevezë!
(Atdhe GECI)

Plaku imëtak nga Çamëria, që kur në Kosovë agoi ditë e bardhë, kishte ndarë mendje e zemër të shkelte njëherë në tokën e shenjtë të Prekazit heroik. Por, kot, puna rrokullisej lëmsh. O sot, o nesër dhe nuk i vinte se nuk i vinte shtegu. Ditën që iu dha mundësia, sa s’fluturoi nga gëzimi.
-Plakë, ore e uruar, që më ke humbur si sëpata pa bisht, eja shpejt e bëmi gati rrobat kombëtare, -thirri me gjithë zë te shoqen, e cila po vraponte pas një klloçke me dymbëdhjetë zogj atje tej në fund të oborrit.
-Ah, unë korba, po ç’i paska shkrehur sot dalldia e rinisë, kur me maliherin hedhur krahut bridhte maleve dhe e luftonte hasmin nazifashist,- mërmëriste ajo, tek i kërkonte opingat me xhufka, që ishin tretur diku në fund të arkës së vjetër të nusërisë, pa të cilat nuk ecte dot.
-Për ku kështu, ore i uruar?- pyeti ajo pasi ia kishte gjetur të gjitha.
-Larg do vete, larg, në Drenicë, në Prekazin e lavdisë, në truallin e Adem Jasharit- u gjegj ai, më shumë duke mërmëritur e duke u përpjekur të shikonte fytyrën e vet të rrudhosur, në xhamin e dritares së thyer.
-Epo nuk ka lezet de, të vete ndryshe në vendin e shqipeve të trimërisë!- bënte me vete tek po hipte në makinë.
Rruga nuk qe e shkurtër, duhej kapërcyer radhë e radhë vendbanime të lashta shqiptare: katunde e qytete, fusha e male, kodra e lugje…Secili më i bukur se tjetri. Secili histori në vete…Filati, Parga, Gumenica, Konica, Arta, Parathemia, Preveza, Margëlliqi, Rrapeza, Spllanca, Kastria, Tabani, Lëkurësi, Stanova, Trikopallu, Thesprotia…
-Ore lum vëllai, ju paça për jetë të jetëve, këto vende të begata, linden njerëz të ditur e trima që të merrnin gjak në vetull, si: Akilin, Odiseun, Aleksandrin e Madh, Pirron, Papa Shën Eleuterin, Hoxhë Hasan Tahsinin, Dora d’Istrian, Muhamet Çamin, Musa Demin, Marko Boçarin, Mitrush Kutelin, Faik Konicën, Osman Takën, Bilall Xhaferrin, Qamil Buxhelin…
Kur kaloi përskaj Ardenicës, ku dikur Gjergji ynë i pavdekshëm, kishte kaluar muajin e mjaltit me Donikën e bukur, seç iu lidhën në mendje: Drenicë e Ardenicë!
Sa bukur: Drenicë e Ardenicë!
E madhërishme!
Dhe, kjo, një copë herë nuk iu shqit nga truri…
Obobo, sa e gjatë iu duk rruga nëpër trojet shqiptare.
-Po e gjatë duhej të ishte xhanëm,- i foli vetës, si me inat, duke dredhur mustakun e hollë si bisht miu, bile edhe më e gjatë do të ishte, po të mos na kishin shkurtuar të pabesët grabitqarë.
Ama këtij po i ngutej, andaj i dukej e gjatë dhe e pafund. Alpet kryelarta ende shikonin vëngër shiritin e zi që ua përthekonte shtatin me nëntë plagët e Gjergj Elez Alisë, shkaktuar nga duar të pakujdesshme…
Kur zbriti në truallin e ëndërruar, sa s’e tradhtuan këmbët. Hë, hë, dhe burrë i them vetës, bëri nëpër hundë si me inat. Një copë herë ngeli mumie e shushatur, mu në mes të rrugës. Të tjerët, që rastisen përnjëherë, moti kishin arritur te varrezat dhe po i nderonin e ky ende qëndronte i hutuar fare. Mbase ashtu edhe i pëlqente, të dehej e të ekzaltohej thellë e thellë me dhuntinë e të pavdekshmëve.
Hëpërhë, vërtet, i duhej vetmia. Po, ore, po. Ashtu do të çmallej më gjatë e më lirshëm.
Pasi pushoi pakëz dhe mori veten, u nis andej, ku edhe vizitorët veç ishin pakësuar. Rojat, dy të rinj shtathedhur, me uniforma elegante, nderonin gatitu, pa rrahur as qerpikë. I përmalluar në kulm e i zhuritur si eshka në diell, u turr drejt tyre. Aq i bënte atij për rregullat ushtarake.
Dhe, fap njërit e fup tjetrit, iu hodh në përqafim ngashërues. Ata nuk bëzanin. As ky nuk po fliste. Lotët e gulçimit i shkonin çurkë faqeve thatake e të mërdhezura nga emocionet. Sakaq u ndal dhe ra në gjunjë përpara varrit te Komandantit. Mori një plis dheu të shkrifur, mbase nga gjaku i lirisë, dhe zu ta puthte me afsh përpirës:
-Më fal Komandant, mbase u turpërova e u ligështova, por mos ma merr për keq! Lëmshi i mbledhur kaherë në grykë për pak më ngufati. Besoj që nuk jam koritur. Si thua Ti? Kur pat vdekur Skënderbeu, patën lotuar gjithë princërit e kapedanët e Arbërisë, bile Leka i pat shkulur flokë e mjekër. Patën lotuar edhe vetë fushat e malet, aq sa u krijuan lumenj e liqeje të tërë vërshues!
Ende qëndronte ashtu, si të ishte vetëm për vetëm, pa ua venë veshin mijëra syve, që si shigjeta helmuese ishin lëshuar mbi të. Vërtet, tashmë ishte ulur ndryshe, si në odë burrash, këmbëkryq. Kishte vënë përpara kutinë e bakfanit, me duhan si këmbë sokoli, dhe çibukun e zbukuruar prej shqope, trashëguar nga i ati, i cili e mbante kujtim nga trimi i asaj ane, nga Musa Demi i Filatit.
Ashtu, ngeshëm, fët e fët, zuri të mbështjellë cigare pas cigareje, ani pse dikush, mbase të gjithë, mund ta merrnin për të krisur.
-Urdhëro një duhan të sertë nga Tahir Çapari, o komandant Adem Jashari!
-Ndale njëherë këngën dhe vallen e Osman Takës e ndize një letër, o Hamzë Jashari!
-Ndoshta nuk e pi, por për hatrin tim merre një, o mësuesi i nderuar Shaban Jashari!
-Urdhëro edhe ti o…
-Urdhëroni!…urdhëroni!…
Vonë, pasi u çmall mirë e mirë me të gjithë, i luti këmbët e mpira që ta shpinin deri te kullat e qëndresës. Atje duhet të bëhem më i fortë, i tha vetës,- duke mbledhur atë pakëz fuqi që i kishte mbetur. Ashtu e kërkonte puna. Themelet e lara me gjak lirie, që suksesshëm kishin sfiduar gjithë atë zerzele mbytëse, nuk e durojnë dot lotin. Jo, jo, kurrsesi. Në këtë vatër kurrë nuk është dëgjuar tjetër, përveç kuvendime, këngë, burrëri, trimëri. Këtë e di unë fare mirë, ore lumë vëllai. Këtu kanë luftuar e qëndruar i madh e i vogël, pleq e të rinj, burra e gra. Kanë qëndruar edhe këto mure gjysmë të rrënuara…
…Beteja ka zgjatur plot tri ditë e tri net…Këtu, përpara kullës ka qëndruar baca Shaban me pushkën e gjatë…Atje, në ballë, komandant Adem Jashari, duke dredhur mustakun e duke kënduar…Më tutje, midis dy kullave, strategu Hamzë Jashari, që me gjoks i doli tankut përpara…Brenda, në bodrum, qëndronin graria, në ballë me nënë Zahiden…shpjegonte ciceroni kujdestar para vizitorëve kureshtarë.
Por ky, kishte zënë një qoshe dhe kishte tretur thellë në humbëtirat e pafundme të mendimeve. Parasysh i vegoheshin dragonjtë, duke kamxhikosur pamëshirshëm kuçedrën shumëkrerëshe…
-Ore djalosh, dua të të them një fjalë, he ta marrsha të keqen!- iu drejtua atij, kur e pa se kishte ngelur vetëm.
-Urdhëro babëlok,- fol ai lirshëm!
-Nuk iku dot pa e pirë një kafe në truallin e Adem Jasharit!- tha me zë të prerë dhe u ul këmbëkryq në oborr, mu përballë portretit të legjendarit.
-Po, si jo, ore të lumshin këmbët!- e uroi djaloshi i papërtueshëm, duke e vënë fill xhezven në furnelë.
-Ohoho!-lëshoi plaku një si psherëtimë ngrohtësie nga thellësia e shpirtit, pasi piu hurpën e parë. Takëmin e duhanit sërish kishte vënë përpara. Çibuku zuri të nxjerrë fjollat e tymit lakadredhas. Më nuk po fliste. Ishte qetësuar. Ua hidhte sytë me radhë: kullave gjysmë të rrënuara, varrezave matanë, bunkerit atje tej në maje të kodrës, ku valëvitej flamuri kuqezi. Në fund ndali vështrimin mbi kullat e reja, ku gjallonte farë e pavdekshme e Jasharëve…
-Të lumtë e të ma bësh hallall biro,- foli me zë të ngjizur, pasi kishte mbaruar. Tash u çlirova. Ja si po marrë frymë lehtë, si nositi gjoks hapur. Edhe Zotin e pata lutur që të më falte jetë veç derisa ta plotësoja këtë dëshirë të vetme.
Kaq kisha: Ta pija një kafe në truallin e Adem Jasharit!!!
Tashti edhe mortja lë të urdhërojë kur të dojë! Po, po, kur të dojë! Unë e kreva timen: u çmalla!
Atyre që sollën lirinë, u lumtë dhe ua paçim borxh edhe jetën!

Jo rrallë kam qarë me shiun  dhe stuhitë e tij, me

vetëtimat dhe murmurimat   e kotit, kam kujtime

nga koha me pushkë në dorë dhe këngë në zemër

Kosovë dardane, koha  e  një epoke kombëtarisht

Jam n´mërgim të detyruar, në mërgim ekonomik,

mërgimi  i  detyruar  nga shtypja dhe nga vrasjet

është i neveritshëm  dhe  është  plagë kombëtare.

Unë s´jam nga ata  që qëllim jete i kanë dëfrimet

kënaqësitë dhe aventurat  e  tejkalimeve  vetjake

Kam vuajtje atdheu në kraharor, dhimbje poetike

ndeshje lotësh mes mallit, dehjes  dhe  pikëllimit,

si një udhëtar i detyruar për në mërgim, koha ime

mund të quhet Promethiane, i tej plagosur nga ata

që vrasjen kishin mësim!Unë punoj për vendi tim

aq sa kam forcë e zemër t´i bëjë detyrat e mia për

atdheun, për pjesët e atdheut tim të pushtuar. Liri,

unë kam aq gjak e frymë që pikat e gjakut për liri

t´i bëj këngë, poema  dhe  dedikime  për herojtë e

kombit. Malli dhe dhimbja janë pjesë  e  jetës për

për mua, çdo  frymëzim  në  këtë temë kujtoj se e

kam bërë ashtu s´i  e kërkon misioni i shkrimtarit.

Në Gjermani  unë nuk u kundërvihem ligjeve dhe

zakoneve të tyre.Gjermanët kanë tejet respekt ndaj

njerëzve tanë të mërguar me  detyrim, shpirti  tyre

është  gjigant, Gjermania është një krah i Kosovës.

Shqiptarët  kemi  lashtësi  të  shquar dhe të ndritur

i gjithë Kontinenti i  Evropës  quhej  pellazgë-iliri

Liriun e takova një mëngjes vjeshte në Dortmund

më përqafoi fort dhe u ndalëm të bashkëbisedojmë

Trepça  dhe  pasuritë  e  Kosovës  janë  në  heshtje,

kam ardhur këtu më thotë  Liriu  për  përgatitjen  e

vullnetarëve tanë  për  Frontin e Luftës në Kosovë,

në Kosovë e gjithandej toka avullon gjak të nxehtë

kemi bekimin e popullit që t´i dalim zot Dardanisë

lufta e UÇK-së  është  e ardhmja e Kosovës së lirë,

Amerika  dhe  Aleanca  Perëndimore,  NATO, janë

në anë e Kosovës, mërgimtarët kudo janë bashkuar

për liri të Kosovës, i mërguari po jep para dhe gjak

Në rrugën drejt lirisë  unë  me  vete kisha Kosovën

gjysmën e familjes  dhe  disa  dorëshkrime  librash.

Jeta  e  poetit  është  rrugë  e  veçantë  nga  të tjerët,

rri  e  qetë  vetja  ime, mbaje veten që unë të mbajë

liria do gjakun e çdonjëri  që lirinë ta kemi në duar.

Kosovë, emri im prej gjakut  dardan, emri  im  prej

prej gjakut shqiptar, në  kraharor  kam prush kënge

gaca  të  prushit  të  lashtë  të  kohës së Prometheut

një himn kombëtar dhe  një flamur gjaku kombëtar.

O atdhe, o  Dardania  ime, o Iliri Arbërore, ndjemë,

ndodh që  hera-herë  natën kur zgjohem, dëgjoj  një

ushtimë  përroi  të  egërsuar  dhe  një  përndjekje të

qetësisë në gjumë, një  fluturim  mendimesh  të  një

mërgimtari. Liri, i  mërguari  në  mërgim  i  bart  dy

plagë; një  për  familjen  e  të  afërmit  dhe  një  për

atdheun. Kjo  ndeshje nate  midis mallit e dhimbjes

mi jep krah ëndrrave  dhe  dashurisë sime për atdhe

Kosovë dardane, koha  e  një  epoke  kombëtarisht!…

Atdhe Geci – Dortmund, 2024

…Qyteti…”shumë i madh e shumë i populluar”, Dyrrahi,  jetonte ditët e tij të begatshme. Nëpër rrugët  e sheshet e zbukuruara  njerëzit lëviznin   lirisht; grumbulloheshin ose shpërndaheshin nën tingujt e glorisave, tibieseve, hydraulisteve  etj… sidomos, pas betejave të ashpra e të gjata me ushtritë detare e tokësore të Romës dhe fitores ndaj tyre. Banorët taulantë dhe një pakicë helenësh e maqedonas, bashkëqytetarë tashmë të lidhur si mishi me thoin në zjarrin e luftës, kundra armikut të përbashkët, gëzonin frytet e fitores, lirisë e begatisë… Kudo hidhej “vallja e shpatave”…

Edhe fshatrat përreth këtij qyteti – kërthizë  e Adriatikut, lulëzonin: bujqit punëtorë dhe  peshkatarët e  bregut të  detit merrnin  prodhime të bollshme. Midis njerëzve  mbretëronte  ligji i të   drejtave të barabarta. Ata e donin dhe e  respektonin njëri-tjetrin. I bindeshin vetëm  Këshillit të Lartë të Pleqve. Të rinjtë e të rejat ndiqnin me zell zanatet dhe punët shtëpiake. Miqësia vëllazërore, nga gjaku i njëjtë, i lidhte banorët e Dyrrahut dhe Qeverinë e tij, me  banorët dhe arkondët e Apolonisë – asokohe, shumë e  përparuar. Bënin tregti  e shkëmbime kulturore-sportive si me asnjë vend tjetër. Banorët dyrrahnianë përfitonin shumë nga arti dhe kultura  apoloniane, ngaqë të rinjtë e të rejat e  qytetit – shtet, sidomos bijtë e arkondëve, studionin  edhe jashtë vendit, kryesisht në shkollat greke e romake. Me të drejtë,  rinia  dyrrahniane,  miqësinë e vet  me të  rinjtë e Apolonisë, e quante  si një “Kurorë e bukur”… Moda dhe muzika apoloniane hynte çdo ditë e më tepër në shpirtin e rinisë së Dyrrahut. Rrugët dhe sheshet  e qytetit mbusheshin çdo mbrëmje  me të rinj e të reja  të veshur me lutiklave e pretekste të qëndisura me argjend, tamam si tebët e Apolonisë… Odeonet, vendet ku jepeshin shfaqje dhe luhej muzikë apoloniane, mbusheshin plot me njerëz të të gjitha moshave. Ata ndiqnin me kënaqësi grupe këngëtarësh e muzikantësh nga të gjitha trevat ilire, greke e maqedonase. Ndërsa agarajet, vendet ku zhvilloheshin ceremonitë e festave kombëtare dhe  fetare, gjithmonë  rrinin të hapura për njerëzit…Në stadiume, të rinjtë,  herë pas here  matnin aftësitë dhe forcën e tyre, në  sporte të ndryshme…

Kudo lulëzonte jeta…. Mirëpo, një ditë prej ditësh, në qytetin  e  bukur të Durrahut, u rikthye nga studimet e larta  biri  i  një familjeje  të  shquar. E pritën me lule e këngë në  portin  e madh të qytetit, ku  oratorë  të shquar thurën frazat  të sofistikuara  për  birin e  tyre të ditur. Ky ishte Epikadi, bir i  dëshmorit të luftës… madhështor me atë  veshjen ala sokratçe, por ajo  që e bëri më të  bujshme rikthimin e tij në tokën amtare,  ishte  një kafshëz e  bukur, e panjohur për qytetarët e Durraut,  që ai  e solli me vete.  Të gjithë  u habitën  me  qenien  e  panjohur, që lëvizte vazhdimisht e  s’rrinte në një vend. E gëzuar, e hareshme, ajo  sikur  njihej  me banorët e qytetit dhe  rendëte  drejt tyre  për  të  luajtur  e  përqafuar me ta.  U afronte  feçkën pranë fytyrës, sikur donte t’u fliste vetëm fjalë  dashurie.

– Po kjo kafshëz e bukur e  kaq e dashur,  ç’lloje është more ,  Epikad ?- pyeti kryeplaku i Këshillit,  filozofin e ri,  ardhur  me kënaqësi për të pritur birin e dashur të qytetit, njeriun e shkolluar të së ardhmes. – Si-ta-marr-ta-ha, or bacë ! – Iu përgjigj i dituri  – Është e rrallë në botë.  Me origjinë Perëndie! Kush e ka një të  tillë në vatanin e vet, ai  popull  s’do të njohë Vuajtje, Mjerim  dhe Luftë. E kam siguruar me sakrifica të mëdha, o plaku ynë i nderuar. Rrezikova edhe jetën,  deri sa e bëra  timen: ”Do t’ia çoj vendit  tim , thashë,   të mos njohë kurrë vuajtje  e robëri.”….

– Urraaaa !

Ushtuan brohorimat  e  qytetarëve.

– Rroftë  Epikadi!…Rroftë   Si- ta- marr- ta-haja !

Nga skela deri në qendër të qytetit, populli  e mbajti në krahë Epikadin dhe  Sitamarrtahanë e bukur e çudibërëse. Atje, kënduan këngë dhe  kërcyen  valle, për  filozofin  dhe qenien  e  tij  me origjinë Perëndie. Mirëpo,  plasi sherri: në cilën shtëpi do të qëndronte Sitamarrtahaja, sepse  të gjithë  e dëshironin ta kishin në  kopshtin e tyre…Madje, pati edhe zënka e përleshje me grushta…..

Kaluan ditë e javë, kaluan muaj  dhe jeta në Durrahi vazhdonte e qetë, e begatë…Sitamarrtaha-ja rritej e zbukurohej përditë e më shumë…Populli  i thurte  vargje  bukurisë  dhe madhështisë  së  saj. Ajo ishte  simbol i lirisë e  i lumturisë së tyre. Betoheshin për kokën e saj…bënin kurbane…Fëmijët   belbëzonin emrin e  Sitamarr-taha-së, sapo merrnin gojën…Nëpër mure, në dorezat  e shpatave, në  mburoja e unaza,  në  varëse  e zbukurime  vajzash,  shënohej emri “Si-ta-marr-ta-ha”! Gëzimet dhe ditët e mortit fillonin e mbaronin me lutje  e thirrje për  jetëgjatësinë e Sitamarr – taha-së…

Mirëpo,   pa pritur, për çudinë e  të gjithëve, disa  fshatarë, pranë qytetit,  filluan të ankoheshin për zhdukjen e djemve dhe vajzave të tyre, në mënyrë misterioze, për lopët, kuajt e  delet,  një nga një ose në tufa, që zhdukeshin ose   gjendeshin me barkun e çarë  dhe pa të brendshme, ndërsa, disa qytetarë lajmëruan  për humbjen misterioze të fëmijëve…Aq fshehtas,  sa   fatkeqët   rendnin te  Kopshti  i  Bukur i qytetit, ku jetonte  Sitamarrtaha-ja  dhe binin në gjunjë  para saj: kërkonin mëshirë… shpëtim… Luteshin  e përgjëroheshin për  fatkeqësinë  e tyre të papritur …

Qenia-Perëndi, që ua  “kuptonte aq mirë”  fatkeqësinë njerëzve , u  lëpihej  dhe  u  përqallej, thua se vërtet  do të bënte  të pamundurën për t’i shpëtuar   nga rreziqet e tjera!

Megjithatë, djem trima e të mençur, vajza të bukura e të zgjuara  vazhdonin të zhdukeshin përherë e  më shumë,  po aq papritur e në mënyrë të fshehtë!

Kryesia  e Këshillit të  Pleqve ra në hall. Kudo kishin vendosur  roje  dhe njerëz me  detyra të posaçme në të gjithë vendin, kishin bërë përforcime dhe  prita të fshehta, por asgjë… Numri i grave, nënave e motrave  me të zeza   rritej përditë e më shumë… Po dukeshin njerëz që shisnin plaçkat e shtëpisë, për të mbajtur frymën gjallë…fshatarë që shisnin tokat dhe bagëtitë… familje të tëra fisnikësh që po rrënoheshin… Pse po ndodhte kjo fatkeqësi ?  A nuk kishte  forcë Perëndie,  Sitamartaha-ja ?…Turma njerëzish të mjeruar rrinin para saj, luteshin, kërkonin ndihmë, duke kënduar këngët  e kompozuara enkas për të, bënin kurbane. Ndërsa ajo qante… derdhte lot për fatkeqësinë e tyre…

Tregonin se, nga dëshpërimi, ajo rrinte ditë të tëra pa ngrënë e pa pirë…Kudo shiheshin  rrënime, vjedhje, vrasje, plaçkitje me dhunë…njerëz që iknin nga sytë këmbët  për të  mbijetuar…E padëgjuara ndodhte pa pritur e pa kujtuar, si nga  një forcë e mbinatyrshme, si mallkim Perëndie. Kjo i alarmonte njerëzit e pafuqishëm…Mjeranë, që s’dinin nga t’ia mbanin, grumbulloheshin përreth kafshës së mahnitshme për t’i  kënduar bukurisë  dhe  mençurisë së saj, të bindur  se  perënditë  do t’ia  kthenin fuqinë  hyjnore. Por më kot. Çdo gjë shkonte  tatëpjetë, me vrull…

Ata që vinin nga vendet e tjera, sidomos nga qytetet ilire, shikonin dhe iknin të çuditur se si po shkatërrohej liria dhe begatia e qytetarëve të Durrahit ; habiteshin se si ata njerëz të virtytshëm, atdhetarë të flaktë, nga varfëria dhe frika e pasigurisë, po shndërroheshin në ca zbatharakë të këqij, që vrisnin e grabisnin njëri-tjetrin, për t’i bërë ballë mjerimit që i kllaposi aq pa pritur…Ndërkohë që  këndonin, kërcenin, argëtoheshin dhe vdisnin me  emrin e Sitamartahasë në gojë.

– Sa çudi !…Po mirë, xhanëm, nuk ka dalë  njeri, së paku, të thotë shkakun e kësaj kërdie ?

Pyeti një nga fylarkët  e Këshillit të Lartë të  Apolonisë, emri i të cilit ishte shumë i nderuar midis ilirëve, më të kulturuar të asaj kohe. Por s’mori përgjigje. Kush t’i përgjigjej ? Si t’i përgjigjej ? Nëse dikush kishte hamendësim  për diçka  nuk  ia donte zemra ta thoshte ? Kjo ia  hidhëroi   zemrën patriotit   të kulturuar. Si  mund të shkatërrohej qyteti i vëllezërve  të tij ve të gjaku, të  gjuhës, ku  njerëzit po  të vdisnin pa i afruar  kush ndihmë !?

“Kurrën e kurrës, gjaku Ilirianëve nuk do të bëhet ujë!”

Ai, më i nderuari i fylarkëve, me shpenzimet e familjes së vet,  përgatiti  ushtarët e përzgjedhur  të  Apolonisë dhe,  bashkë  me ta,  dërgoi djalin dhe vajzën e tij në Dyrrahi,   të pajisur në trup  me armët më të sofistikuara  të kohës dhe  i la të lirë të bridhnin natë e ditë  nëpër   qytet. Tadi dhe Masila e bukur, ndenjën disa javë në Dyrrahi…S’lanë rrugicë e qoshe të fshehur të qytetit  pa kontrolluar. U endën edhe nëpër kodrat përreth qytetit, edhe gjatë bregdetit të bukur, por nuk gjetën asnjë gjurmë të atij që shkaktonte fatkeqësinë. Nuk i njihte askush dhe,  cilido që i shikonte, si të dashuruar i kujtonte. Motra dhe vëllai, mes ushtarëve të Apolonisë, flinin pak e lëviznin shumë. Ditë e natë, të uritur e të rraskapitur, kërkonin  shkaktarin që  mjeronte  vëllezërit e tyre, dyhranianë …Takonin  prindër, vëllezër e motra, fëmijë e të afërm të të zhdukurve, por nga askush nuk mësonin diçka të saktë, qoftë edhe  një dyshim të vogël. Ama,  u   vinte mirë  që   fatkeqët e  adhuronin  Sitamartahanë dhe  shpresonin shumë prej saj, njëlloj    siç e  adhuronin  edhe ata   vetë, një   qenie   hyjnore….

Natën me shi e me frullisë të ftohtë,  Tadi dhe Masila trime, mbështetur, si përherë  nga luftëtarët e  shtetit  të tyre, vendosën të  mos  largoheshin nga  qendra e  qytetit, pikërisht  aty ku tregonin se zhdukeshin  njerëzit  më të mirë  të vendit, me  parandjenjën  se do t’u  shfaqej  gjëmëmadhi  i pamëshirshëm…

Dhe ashtu ndodhi.

Duke u gdhirë ata  vunë re se, drejtë  tyre,  me sytë që xixëllonin  nga tërbimi, po afrohej një qenie e kreshpëruar nga etja për gjak, katërkëmbësh, me trup të madh e putra ujku. Një përbindësh i vërtetë.

– Kujdes, Masila, nxirr armët dhe  mbrohu !- E këshilloi vëllai i tronditur   nga ç’po i  shikonin   sytë, ndërkohë që kafsha   afrohej   gati për t’iu hedhur sipër   – Futu mes ushtarëve ! – bërtiti ai dhe, me harkun e shigjetës shtrirë, sa  hante krahu,  ia  mbante shenjën në lule të ballit, përbindëshit  të llahtarshëm…

– Qenka Sitamartahaaa, Masila !..Kujdes,  sytë e saj  lëshojnë  rreze që të      verbojnë !

– Aha,   kush na paska qenë shkaktari që  vret   e rrënon  vëllezërve tanë !- Thirri Masila –  Përpara, Tadi, pa mëshirë !…Urraaa !

Ai shkrehu harkun  e fuqishëm dhe, shigjeta e helmatisur, u ngul drejt  e në syrin e majtë të përbindëshit…

Motër e vëlla dhe  ushtarët trima, iu hodhën sipër kafshës së pabesë, duke ia   grirë mishin   copa – copa…

Pas pak, edhe shiu pushoi…  Qielli u hap…Miliarda  yje shndritën kupën e paanë të gjithësisë, ndërsa  motër e vëlla,  dora-dorës, rendën të gëzuar drejtë bashkatdhetarëve   të çliruar, tashmë, nga Sitamartaha-ja, e pabesë….

Ndër shekuj, tregon gojëdhëna, banorët e Durrahit  nuk lejuan  të hynte më  në qytetin e tyre, qoftë edhe një lule, sado e thjeshtë, e bukur të ishte, pa ia mësuar origjinën me dhëmbë e dhëmballë….

zvarrit urinë e tij nëpër qiellin
e kafkës sime guaskës së qiellit dhe tokës
lëshohet përmbys që me shpejtësi
t’ua marrë jetën e të largohet
i qesëndisur me inde të mund të mos i shërbejnë
derisa toka e uritur dhe qielli të mos bëhen fir

Zemra jonë endet e humbur në pyll të errët.
Ëndrra jonë përballet në kështjellën e dyshimit.
Por ka muzikë në ne. Shpresa është fundosur
por engjëllesha fluturon përsëri duke na marrë me vete.
Mëngjeset e verës fillojnë ca nga ca
ndërsa ne flemë, dhe ecin me ne tevona
si bukuri këmbëgjata nëpër
rrugët e pista. Nuk është befasi
që rreziku dhe vuajtja na rrethojnë.
Ajo çfarë na habit është të kënduarit.
Ne e dimë se kuajt janë atje në livadh nëpër terr
sepse ne ua ndiejmë erën atyre,
mund t’i dëgjojmë tek marrin frymë.
Shpirti ynë ngulmon si një njeri që lufton
nëpër luginën e ngrirë
e cila papritmas kundërmon lule
dhe e kupton se bora po shkrin
atje kundruall në majë të malit,
e kupton se pranvera ka filluar.