Arkivi i Voal.ch E Martë, 12.16.2014, 10:03am (GMT+1)

Lëvizja dhjetoriste ishte një Lëvizje Kukullash. Kukulla shumëngjyrëshe, që laheshin një herë në javë, ose një herë në muaj. Kukulla të bukura, të mençura ose budallaqe. Kukulla të mërzitura me teatrin e vjetër dhe në kërkim të një teatri të ri. Teatri të ri kukullash. Kukulla me ndjenja të vërteta, por donin s’donin, me një rrip pas zverkut. Kukulla të vetëdijshme apo kukulla të pavetëdijshme se çfarë po ngjiste.

Kemi 24 vjet që e shohim këtë teatër të dyfishtë, ku dhe për ironi kemi një festë zyrtare, për një nga skenarët më falsë të Historisë më të Re të Shqipërisë. Jo se kjo që po them është një gjë e re, por rraskapitja e kësaj parade kukullash dhe marionetash, që u kurdisën nga zyrat e Komitetit Qendror të Partisë së Punës, kjo rraskapitje pra është shndërruar në një neveri çoroditëse që duhet të mbyllet.

Pasi që edhe ciklin e Gënjeshtrës së tyre historike, besoj se e kryen. Heroikja e rreme e Dhjetorit të rremë polli pushtete mbi pushtete. Polli pasuri dhe ngriti vila e pallate. Heroikja e rreme rroku pushtete dhe stamposi e gdhendi medalje. Medalje të rreme, të një beteje që nuk ishte dhe të një kryengritjeje që u sajua me një regji të trashë.

Mirëpo, mjerimi ynë shqiptar është se vijojmë e tjerrim një të Pavërtetë mbas një të Pavërtete pararendëse. Jemi pra, edhe këtë fundviti, në kulmin e Diktaturës së Gënjeshtrës. Në vatrën e një talljeje kombëtare, me data fiktive, heronj fiktivë dhe për rrjedhim me një zallamahi të përçudnuar realitetesh të stisura në formë letrare të shërbimeve inteligjente, duke fshehur trashë, por mjaftueshëm për hutinë ku ndodhej turma e pangrënë dhe jo për faj të vet e palarë. Mirëpo 24 vite më vonë, edhe turma përgjithësisht lahet më shpesh dhe ushqehet disi. Ka një pasaportë dhe ka thyer brenda mitin e Parajsës së Perëndimit të Pamundur.

Dhe ka ardhur koha, koha që në të vërtetë ka kaluar ka kohë, që të thuhet e të pranohet një herë e mirë se në Shqipëri, në Dhjetorin e vitit ’90 nuk ka patur as revolucion dhe as përmbysje natyrale të Diktaturës komuniste. Sigurimi i Shtetit, i trajnuar bukur mirë nga shkolla e madhe e spiunazhit të KGB-së ruse, ishte padyshim një organizatë perfekte dhe për t’u pasur zili.

Si organizim, si inventar kukullash të kurdisura, si pasuri dosjesh të trasha dhe pengmarrëse, si nivel “kuadrosh” dhe si njohësja më e mirë e situatës në vend. Sigurimi i Shtetit kishte aparatin më të mirë funksionues në Shqipëri. Ishte i motivuar, me trajtim ekonomik special dhe drejtohej nga njerëz me bindje të forta besnikërie ndaj pushtetit dhe udhëheqjes së saj.

Askush në Shqipëri nuk mund të krijonte një Organizatë të dytë që të mund të konkurronte Sigurimin. Dhe nuk ishte aspak habi, që ishte Sigurimi, që krijoi simbas një skeme në tavolinë, “pluralizmin demokratik”, simbas porosive të “Udhëheqjes”. Për të pilotuar ndërrimin e sistemit, por njëkohësisht për të lënë në duart e “partishme” resurset ekonomike, resurset e influencave dhe monopolin e kryeveprës së tyre monumentale: “Monopolin e Dosjeve”. Në të cilat “Dosje”, dergjet së paku 1/3 e shqiptarëve, si bashkëpunëtorë apo si të përgjuar.

Jam larguar nga Shqipëria më 20 Nëntor 1990. I bindur se nuk do të kishte ndryshime të vërteta, por edhe kureshtar sa më s’ka për “Botën e Lirë”. Me vizë të rregullt të marrë nga “Gabriela”, konsulle simpatike e Ambasadës Italiane, një italianissima me bisht kali dhe fytyra më e qeshur në atë zymtësi që na rrethonte. Çuditërisht, konsullata për të përballuar fluksin e kërkesave dhe me lejen e autoriteteve shqiptare (?!), i kishte zyrat e improvizuara, mbas dyndjes së sajuar të ambasadave, te një ambient i Qytetit Studenti.

Më kujtohet fare mirë, turma e madhe e shpresëtarëve për një vizë, se si adhuronte në distancë ata që hynin dhe dilnin me “dream vizën” nga Gabriela e Ambasadës. Me sy qarës dhe fytyra të trishtuara dhe të paushqyera. Dhelpra, Qeveria shqiptare e asaj kohe, që kish tmerr dhe frikë maniakale nga shërbimet diplomatike perëndimore, e kish toleruar atë zyrë konsullore, pikërisht aty, në mes të mijëra studentëve të etur për liri aventurash dhe liri seksuale në radhë të parë, sepse paranë nuk e njihnin ende dhe pushtetin nuk e kishin konceptuar kurrë si të mundshëm.

I kam njohur dhe i kam prekur “dhjetoristët” të gjithë ose 99% të tyre. Pikëza të një turme në valëzim dhe kaq. Të ndërtosh sot mitin e tyre, ashtu si edhe dje, do të thotë të gënjesh, thjesht për përfitime politike imediate, në kurriz të historisë. “Dhjetoristët” nuk kanë më dhjamë për të tiganisur farsa të reja. Doktori ua nxori fundin prej kohe. Edhe antiberishistët dhjetoristë e kanë harxhuar karburantin e asaj hiçmosgjëje të kurdisur nga të tjerë gjithashtu. Sigurisht emocione kishte. Rënia e hekurave dhe këputja e zinxhirëve është një lumturi më vete.

Porse nga ky gëzim i sinqertë kolektiv që përjetonte ngordhjen natyrale të dinozaurit, tek mburrja se ishin “ata”, dhjetoristët, një pjesë e tyre “sigurimsa aktivë”, që e vranë “ata”, Sistemin dhe i futën”ata”, shpatën në zemër dinozaurit, kjo po që është, në më të paktën e vet, një bezdi e madhe, edhe për inteligjencën më mesatare.

Kjo Shqipëri e shpartalluar që prodhon pak ose aspak gjëra me vlerë, ka groposur veten me këto punishte e fabrika gënjeshtrash, që gatit biografira të falsifikuara liderësh, që duket sikur janë “pagëzuar” në “ujin e bekuar” të Dhjetorit heroik.

Dhe mendoj se, nëse do të ketë një hapje të vërtetë Dosjesh, të cilat Sigurimi i Shtetit, nuk dihet se si, por i ka ruajtur të pahapura deri më sot, në cilësinë e “Sekretit Shtetëror”, e pra nëse do të ketë një transparencë të tillë, të cilën e dyshoj, “Dosja e Dhjetorit” do të jetë Kryevepra, për të cilën grafomanët e shumtë shqiptarë do të kenë subjekt për qindra libra.

Por ndërkohë, “Dëmi Historik” është kryer. Por të paktën do të mund të mbyllet njëherë e mirë “Teatri i Kukullave të Dhjetorit”, që të shpëtojnë stomaqet tona nga të përzierët e përvitshëm, nga ky ushqim i kalbur retorik.

Dhe kjo nuk është pak.

ARTUR ZHEJI

Në 55-vjetorin e ndarjes nga jeta të patriotes ortodokse Parashqevi Qiriazit

“Yll i mëngjesit”: arsimi, gruaja dhe ora e madhe e kombit shqiptar

(Në dritën e shkrimit të Mihal Gramenos)

Në këtë 55-vjetor të ndarjes nga jeta të Parashqevi Qiriazit, figura e saj shfaqet si një emblemë e pasurisë intelektuale dhe morale të shqiptarizmit, një përfaqësuese e përkushtuar e arsimit, emancipimit të grave dhe veprimit patriotik në momente të rëndësishme historike të kombit shqiptar. Ajo ishte një aktore e drejtpërdrejtë në skenën politike, diplomatike dhe kulturore të Shqipërisë së fillimit të shekullit XX, duke e bërë veprimtarinë e saj një pasqyrë të rrallë të lidhjes së arsimit me përparimin dhe forcimin e identitetit kombëtar. Përmasat e figurës së saj kuptohen në mënyrë më të thelluar kur analizohen dëshmitë e bashkëkohësve, veçanërisht shkrimi i Mihal Gramenos, i cili e përjetoi nga afër një nga momentet më kritike të fatit kombëtar shqiptar. Ky shkrim, i hartuar më 28 mars 1919 gjatë udhëtimit me vaporin francez Espagne drejt Konferencës së Paqes në Paris, është një dokument i çmuar i historisë së dorës së parë, i cili pasqyron jo vetëm përpjekjet për mbrojtjen e Shqipërisë, por edhe mënyrën se si figura e gruas dhe arsimi shërbenin si instrumente të fuqishme politike. Në këtë kontekst, Parashqevi Qiriazi u shfaq si përfaqësuese politike, si zë i grave shqiptare dhe i diasporës, duke vepruar në emër të Partisë Politike Shqiptare të Amerikës, e udhëhequr nga motra e saj Sevasti Qiriazi.

Në fillim të shkrimit, Grameno e vendos thelbin ideor që do të përcaktojë të gjithë narrativën historike: “Fuqia dhe sigurimi i një kombi mbi themele të forta qëndron në duart e arsimit të denjë, që ndriçon trurin dhe mendjen.” Ky citim nuk është thjesht një reflektim filozofik; ai artikulon një vizion të qartë strategjik, sipas të cilit arsimi nuk ka rol pasiv, por shërben si bazë e forcimit dhe mbijetesës së një kombi. Në këtë kuadër, Parashqevi Qiriazi nuk përfaqëson vetëm një sukses individual, por një model të integrimit të formimit në shërbim të një kauze kombëtare. Siç vë në dukje Grameno, ajo “mori diplomën në Universitetin Oberlin, Ohio, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës” dhe gjatë studimeve “fitoi admirimin dhe përgëzimet jo vetëm të profesorëve të saj, por edhe të shumë shkencëtarëve të mëdhenj amerikanë.” Kjo arritje personale përfaqëson një kapital të rëndësishëm kulturor duke demonstruar se arsimi i grave mund të shndërrohet në instrument politik dhe kombëtar.

Qendra e veprimtarisë së Parashqevi Qiriazit ishte Shoqëria e Grave “Yll i mëngjesit”, një institucion që përmbante brenda emrit të tij simbolikën e dritës, shpresës dhe fillimit të një epoke të re në arsim dhe emancipim. Emri, me origjinë biblike, lidhet me metaforën e ndriçimit dhe iluminimit, që frymëzoi kulturën krishtere, si katolike ashtu edhe ortodokse, që nga kohët më të hershme. Referenca te Isaia 14:12 — “Si ke rënë ti nga qielli, o yll i mëngjesit, biri i mëngjesit! Si je rrëzuar ti në tokë, ti që pushtove kombet!”, nuk ka kuptim thjesht literar, por shënon një metaforë të ndriçimit, shpresës dhe fillimit të një dite të re, duke u bërë simbol i arsimit, emancipimit të gruas dhe ndriçimit moral të kombit. Për Gramenon, kjo simbolikë thekson rëndësinë e Shoqërisë jo vetëm si institut edukativ, por si mekanizëm që fuqizon gruan shqiptare, e bën atë subjekt të vetëdijshëm dhe aktiv në jetën kombëtare, duke përfaqësuar një ndërthurje të virtytit moral, kulturës dhe detyrës qytetare.

Shoqëria nuk kishte thjesht ambicie lokale, ajo ishte një lëvizje që fuqizonte gruan shqiptare dhe zgjeronte hapësirën e saj shoqërore dhe politike. Grameno vëren se Shoqëria “shtoi anëtare me miri se 200 shpirtra, zonja e zonjusha, dhe në një kohë fort të shkurtër arriti me bo anëtare edhe të fillonen degë nëpër qytetet e tjera të Shqipërisë.” Kjo tregon se Shoqëria nuk kufizohej në një elitë të vogël, por përbënte një lëvizje qytetare që po shtrihej në mbarë territorin shqiptar, duke integruar edukimin me mobilizimin social dhe politizimin e gruas.

Veprimtaria e Shoqërisë kishte një dimension integrues që tejkalonte arsimin formal, duke përfshirë bashkimin qytetar dhe përforcimin e identitetit kombëtar. Grameno shkruan: “Konferencat dhe mbledhjet zhvilloheshin për gjëra me shkollë të vajzavet, por në thelb kishin një mision më të gjerë: që me këtë mënyrë shtiheshe përveç mësimit arsimtar edhe dashuria midis ngjaret Shqiptarka.” Ky aspekt tregon qartë frymën e Rilindjes Kombëtare, ku edukimi i grave nuk ishte një aktivitet i izoluar, por një mjet për ndërtimin e unitetit qytetar dhe harmoninë midis besimeve të ndryshme. Parashqevi Qiriazi, edhe pse ortodokse, ndërthurte parimet fetare me idealin e një kombi të bashkuar, duke materializuar parimin e Pashko Vasës: “Feja e shqiptarit është shqiptaria.” Historiani Kristo Frashëri e vlerëson veprimtarinë e motrave Qiriazi si dëshmi të qartë se lëvizja kombëtare ishte thelbësisht laike dhe unifikuese, duke dëshmuar se emancipimi i grave dhe arsimi shërbenin si gurthemeli i konsolidimit kombëtar.

Shoqëria përdori edhe artin si mjet ndërgjegjësimi dhe edukimi patriotik. Grameno shkruan se gratë “vunë në veprim që të lozin edhe pjesa theatrale,” duke vënë në skenë dramën Wilhelm Tell, e cila “bëri përshtypjen edhe bujën më të mëdha në qytet.” Kjo shfaqje në dukje si aktivitet kulturor përkthejte idealin e lirisë evropiane në kontekstin shqiptar dhe shërbente si mjet edukimi moral, patriotik dhe qytetar, duke ndikuar në ndërgjegjen kombëtare përmes artit dhe performancës.

Megjithatë, përpjekjet e Shoqërisë nuk ishin pa sfida dhe rezistencë. Grameno dëshmon: “Këto përparime të Shoqërisë të grave ‘Yll i mëngjesit’ kishin arritur të gjenë në Stamboll, në rrethët e Qeverisë Turke, ku me vragë i dënuan ndihmat qeveritare.” Ai shton se u përdorën edhe intriga fetare: “Zunë me anën e dhespotëve përivet që të kallnin grindjen, duke patun edhe gjithë ndihmën edhe përkrahjen të dhespotit Grek.” Pavarësisht kësaj rezistence, Shoqëria mbeti e palëkundur, duke dëshmuar se Parashqevi Qiriazi ishte një figurë e pathyeshme morale dhe politike, një “shkëlqyer patriote” dhe “luftëtare e patundure,” e cila vazhdoi misionin e saj duke botuar periodikun Yll i mëngjesit, me përkrahjen e motrës dhe të bashkëpunëtorëve të palodhur, duke e kthyer këtë organ edukativ dhe politik në një instrument të fuqishëm ndërkombëtar për avancimin e çështjes shqiptare.

Ky botim kishte një rol vendimtar në njohjen ndërkombëtare të Shqipërisë: “Me të cilën u kanë sjelle atdheut ato më të medhate shërbime, duke e bërë çështjen tonë të njohur jo vetëm në qarqet Amerikane, po në gjithë qarqet diplomatike.” Historiania Miranda Vickers vë në dukje se angazhimi i grave shqiptare në diasporë, veçanërisht i Parashqevi dhe Sevasti Qiriazit, ishte kyç në formësimin e perceptimit ndërkombëtar për Shqipërinë pas Luftës së Parë Botërore. Kulmi i këtij angazhimi u shfaq në nisjen e tyre për në Paris, ku Grameno shkruan: “Sot kjo atdhe ndodhet në rrezik, vendosi të hidhet në Paris për të mbrojtur të drejtat e Shqipërisë,” duke e paraqitur Parashqevin si përfaqësuese politike, zë të grave shqiptare dhe pjesë të nuklit patriotik ortodoks shqiptar.

Në përfundim, Grameno shpreh një bindje që sot lexohet si amanet historik: “Jam i sigurt që dëshirat tona do të realizohen edhe historia e Shqipërisë të mbushet me veprat e nalta të shoqërisë së grave ‘Yll i mëngjesit’.” Çdo citim i tij nuk përfaqëson thjesht një dëshmi historike, por një mesazh ideologjik dhe moral, i lidhur ngushtë me arsimin, emancipimin e gruas, unifikimin qytetar dhe mbrojtjen e kombit shqiptar. Në këtë 55-vjetor, Parashqevi Qiriazi shfaqet si grua e dijes, patriote e palëkundur dhe simbol i dritës dhe shpresës për Shqipërinë, ndërsa “Ylli i mëngjesit” mbetet një emblemë e ndriçimit, emancipimit dhe përparimit shqiptar, duke lënë pas një trashëgimi të pazëvendësueshme për të gjitha brezat e ardhshëm.

Zana Shehu – historiane e Robert Dako- nipi i Sevasti Qiriazit dhe Kristo Dakos

Çfarë bëri me trimat Ismail Qemali
e di dhe gjyshi, dhe babai, dhe djali:
që ndezi zjarrin e shtëpisë shqiptare,
kur  dinakët donin ta shuanin fare.

.

Por Shkodra, dhe Lezha, dhe Kruja, Kanina,
Prizreni, dhe Shkupi, dhe Ohri, Janina,
Plaku i Bardhë dhe Luigji Mendjeqiell,
Baca Is’ e Rasih Dino na mbushën me diell.

.

Marigo Posio stafetën e Elena Gjikës,
e ngriti si kurorë të bukur të Dritës.
Dhe Qirinjve të Atdheut u falem unë,
larë me diell, qëlluar me furtunë.

.

Dhe Dibra, dhe Delvina, dhe Hasi, dhe Hoti,
Dhe labi, dhe malësori kanë frymë Kastrioti,
Dhe çami, dhe myzeqari, dhe ulqinaku qëkur
Janë firmë lirie e këngë për Flamur!

.

Se me centaurët Europa  rrufjane,
Kasandra me Pandorën europiane,
e plakur, e egër, marrëzisht e bukur
na ka dashur, na ka flakur e na ka ndukur.

.

U tkurr, u mpak, u mplak e nuk u gremis Nëna,
u trondit në flakë e nuk iu thye zemra.
Dhe deti, dhe fusha dhe maja e malit
si balli i bardhë i Ismail Qemalit.

.

Se s’është Vlora si Meka e Muhametit,
është anije e bardhë në mes të rrebeshit;
s’është Vlora as Bethlehem i Krishtit,
është vatër e mendimit dhe rrufe e gishtit.

.

Vlora është Vlorë, me dritë mes ciklonit,
është djepi ku u përkund palca e kombit;
është bërthama diellore e Flamurit,
me shqiponjën që fluturon mbi gjakun e burrit.

.
Vlora është magje e bukës kombëtare,
Është tharmi i mbrujtur në zemrat shqiptare.
Është  rrënjë e besim dhe vizion në shikim,
është  eshtër e dinjitetit  të kombit tim.
.
Urata e Plakut, si mirësi e ullirit,
u mbjelltë e shpërtheftë si lulet e prillit!
O ju zogj të Shqiponjës, po ju flas sinqerisht:
sot zemrat Pavarësia na Flamurëron Vlorërisht!

Sheshi i Flamurit, Vlorë. Vjeshtë e tretë, Njëzet e tetë, 2025

Na pikëlloi pa masë ndarja e parakohshme nga jeta e këngëtarit Shpat Kasapi (1985-2025). Shpati ishte i pashëm si Xhorxh Kluni dhe i qeshur si Riçard Giri. Ishte një nga yjet e muzikës së lehtë shqiptare, që me zërin dhe interpretimin e tij pushtoi zemrat e artdashësve. Tani që ai nuk është më fizikisht, mua m’u kujtua babai i tij, Naim Kasapi, i cili po ashtu iku nga kjo botë në moshë të re. Babai i Shpatit dhe familja e tij ishin dibranë të ramë në Tetovë.

Në vitet shtatëdhjetë të shekullit të kaluar Naim Kasapi, si shumë të rinj të tjerë nga viset shqiptare në Maqedoni, studionte në Universitetin e Prishtinës, që në atë kohë ishte i vetmi universitet për shqiptarët këndej kufirit. Ishte student me korrespondencë i letërsisë dhe gjuhës shqipe. Pasi i dha të gjitha provimet u përcaktua për temën e diplomës në lëndën të cilën e ligjëroja unë: Poezi e sotme shqipe. Duhet të ketë qenë viti 1977/78. Unë atëbotë isha pedagog i ri, ende magjistër. Naimi diplomoi me temën “Poezia e sotme arbëreshe”, duke e trajtuar atë si pjesë të letërsisë shqipe në përgjithësi dhe si vazhduese e traditës së De Radës dhe korifenjve të tjerë të këtij krahu të letërsisë shqipe. Babai i Shpatit, Naimi, njeri i kulturuar e plot edukatë, punonte në Bibliotekën e Qytetit në Tetovë dhe ishte i gatshëm të të gjente në çdo kohë libra, revista e gazeta që mund të të hynin në punë. Mirëpo, fatkeqësisht, jo shumë kohë pas diplomimit, u nda nga jeta, afërsisht në moshën e të birit, duke lënë pas bashkëshorten, Gjylymseren, pedagoge e aktiviste e zellshme dhe fëmijët e vegjël, Shpatin dhe vëllain e tij.

Shpati u rrit, u bë burrë dhe njeri e artist i dashur për të gjithë shqiptarët, duke vazhduar kështu pak a shumë traditën familjare.

Pasi e dëgjova lajmin për ikjen e Shpatit dhe po shihja reagimet e shumta që vërshuan nga të gjitha anët, m’u kujtua babai i tij i ndjerë, Naimi dhe diplomimi i tij në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Prishtinës me temën për poetët arbëreshë, fakt ky për të cilin pakkush di.

Duke i shprehur ngushëllime familjes, të afërmve, miqve, shokëve dhe artdashësve të Shpat (Naim) Kasapit, po e mbylli këtë fjalë të përzishme me dy vargje të poetit Vorea Ujko, bardit të poezisë bashkëkohore arbëreshe, të cilat duken si të ishin shkruar për Shpatin:

​​​“Kënga që dikur këndoja

​​​Tashti fle në buzët e mia…”.

U prehsh i qetë, i dashur Shpat, me këngë në buzë si gjithmonë!

Vdekja ishte si një shaka për të. Dhe kështu i ndodhi. Si një shaka pa kthim. Ajo ka pak orë që e la këtë jetë që e jetoi vrullshëm sa një shumësi jetësh bashkë.

Gjithshka ndodhi tak-fak. Këngëtarja u rrëzua të premten në shtëpinë e saj në Milano pak para orës 23:00 . Ndërhyrja e 118 ndihmësve të urgjencës ishte e pasuksesshme. Ornella Vanoni dha frymën e fundit të premten, më 21 nëntor 2025, në shtëpinë e saj në Milano, në moshën 91 vjeç, nga arresti kardiak.

Një lamtumirë e papritur, edhe pse shpesh bënte shaka për vdekjen. Kështu ndërroi jetë një nga zërat më të bukur të muzikës italiane.

“Unë jam një grua e lirë. Nuk e kam lënë kurrë veten të më lidhin me asgjë nga askush. Dhe e kam paguar për gjithçka dopjo”, tha ajo më 22 shtator, në ditëlindjen e saj të 91-të. Dhe dy javë më parë, ajo bëri shaka në shfaqjen e Fabio Fazio-s. Pati jetën e një luaneshe të pazbukur kurrë. Zëri i bukur i “Tomorrow Is Another Day” dhe “The Music Is Over”, nuk këndon më.

Ornella Vanoni lindi në Milano më 22 shtator 1934, në një familje të pasur. Identitetin e saj milanez nuk e braktisi kurrë, për mirë a për keq. Ajo shihej shpesh duke shëtitur nëpër Brera me elegancë dhe klas. Në vitin 1953, ajo u regjistrua në Akademinë e Arteve Dramatike në Piccolo Teatro të Giorgio Strehler: aty mori edukimin e saj artistik. Ishte falë teatrit që ajo filloi të fitonte njohje jo vetëm si aktore, por edhe për performancat e saj muzikore. Ajo nuk kishte vetëm një zë brilant. Ajo ishte e bukur, arrogante, elegante dhe magjepsëse. Giorgio Strehler e donte në teatër dhe u dashurua çmendurisht me të. Ai ishte Pigmalioni i saj; ajo e ndoqi atë në pasion dhe erotizëm, por jo në drogë. Ajo e la atë. Muzika ishte pjesë e jetës së saj: këngë bandash, pjesë poetike-dramatike të lidhura me botën e krimit milanez, të cilat e bënë të famshme.

Por horizontet e saj ishin të destinuara të zgjeroheshin. Në vitin 1960, ajo takoi Gino Paolin: lindi një dashuri e madhe dhe një bashkëpunim intensiv artistik. Ai mbeti dashuria më e famshme dhe më e munduar e jetës së saj. Një marrëdhënie që, edhe pasi mbaroi, ia la vendin një miqësie të thellë.  Ata bënë turne së bashku me shumë sukses, dhe madje edhe në vitet e saj të mëvonshme, ajo do të kishte kënduar me kënaqësi me të: por “ai është si një ari që nuk del nga shtëpia”, tha ajo. Gjëja e habitshme për Ornelën është se pavarësisht pasionit të saj të madh për Ginon, në vitin 1960 ajo u martua me impresarion e njohur të teatrit dhe ish-këngëtarin Lucio Ardenzi: “Ajo martesë ishte një gabim”, përsëriste ajo shpesh. “Unë ende e doja Ginon, dhe ai më këshilloi të mos e bëja deri në fund.” Dhe me të vërtetë, martesa nuk zgjati, dhe kur lindi Cristiano në vitin 1962, të dy u ndanë. “Isha ende e dashuruar me Paolin,” rrëfeu ajo. “Ditën e dasmës sonë, duhej ta kisha braktisur altarin,  duhej të kisha thënë të vërtetën; do të kishte qenë më e ndershme.”

Dashuri të drejta dhe të gabuara, por Ornella nuk ndalet të mendojë shumë, ajo po fluturon. Ajo tani është tepër e famshme, duke marrë pjesë në shumë Festivale Muzikore të Sanremos, duke performuar në teatër dhe duke u shfaqur në televizion. Sukseset vijojnë me “Tristezza,” “Una ragione di più,” “L’appuntamento” (tani edhe kënga kryesore për “Belve”); dhe “La voglia la pazzia l’incoscienza l’allegria,” plot gëzim dhe sensualitet.

Në fund të viteve 1970, ajo pranon propozimin e Playboy dhe pozon nudo për revistën. Asnjëherë vulgare, gjithmonë tërheqëse joshëse. Ajo këndon dhe performon. Nuk ndalet. Në vitin 1985, Vanoni ribashkohet me Gino Paolin për turneun VanoniPaoli Insieme, një turne me bileta të shitura që prodhon një album të dyfishtë të paharrueshëm. Albumi i dyfishtë live “Insieme” do të regjistrohet. Ornella nuk e ul kurrë ritmin: albume të reja vazhdojnë të publikohen, ajo udhëton jashtë vendit për turne dhe koncerte, bashkëpunon me autorë dhe muzikantë të ndryshëm, përfshirë Paolo Fresu, dhe kthehet në Festivalin e Sanremos herë pas here.

Në vitin 2008 mori “Çmimin Milano Donna – gratë që e bënë Milanon të madh”, Çmimin Special Marisa Bellisario për Arritje Jetësore.

Një ikonë e sofistikuar, me një zë të pagabueshëm dhe një mënyrë elegante dhe sensuale të kënduarit që nuk është zbehur me kalimin e viteve. Deri dje. Ose më saktë deri disa orë më parë.

Në vitet e fundit, ajo ishte edhe më e dashur se në të kaluarën, për sinqeritetin dhe ironinë e saj. Vetëm vitin që shkoi, ajo dha një koncert magjik në Banjat e Caracalla-s, dhe kishte planifikuar të tjerë. Fabio Fazio e kishte të ftuar speciale të rregullt në “Che tempo che fa”, mbrëmjet e së dielës në programin Nove. Shumë e vlerësuar, ajo foli lirshëm për gjithçka. Ajo nuk kishte frikë nga vdekja, por nga vuajtja. Dhe bëri shaka për këtë deri në fund.

Nga batutat më të fundit tha se nuk besonte se do t’i priste dot Krishtlindjet.

Dhe nuk i priti dot. Iku e na la, por zëri dhe ironia e saj për jetën mbeti.