Gështenja—dru pjellor i së drejtës pingule,
trungun—prag, hijen—oborr i shtëpisë.
Siç po shkruajnë: “kistinen” ky emër në keltisht,
“chataigne” në frëngjisht, ”gesztenye” në hungarisht,
“kastanje” në gjermanisht, “gastan” në sllovakisht,
“castagna” në italisht, “gështenja” në shqip.
Gjuha pellazge me rrënjë thellë tokës këtë emër e shkruan,
ata etër si patronim te drita e syve pasardhësve ua lanë,
te drita e syve ta ruajnë, te drita e syve e ruaj unë,
e ruan gruaja ime xheloze nëse dhe një xixëllonjë ndërhyn,
dhoma e gjumit e ruan në të gjithë botën ku gështenjat
piqen e pëlcasin puf-puf në shpuzë e zjarr gjaku,
tymrat dhe avujt e tyre oxhakët e pasthirrmave i përcjellin.
Gështenja, Castanea Sativa, Castanea Mill…
E pse jo ç’po lexoj: gështenja e egër, gështenja e butë,
gështenja gjetheartë, gështenja e kuqe, gështenja e ëmbël,
gështenja e shkurtër, gështenja e kalit, gështenja ujëse,
gështenja e detit…Ç’po lexoj e pse jo: gështenja shqiptare,
ose ballkanase, gështenja evropiane, gështenja amerikane,
gështenja japoneze, gështenja indiane,
gështenja kineze, gështenja…E pse jo ç’po lexoj,
ç’po lexoj e këndoj e pse jo me zërin tim etnik
dhe mikrofoni a çdo aparat tjetër ndërhyrës
si ashkël në sy te ky zë, po.
Me famë në familjen e (ah)eve ose anktheve ky dru,
ahhh—nga zbritja e shpirtit pingul, nga ngjitja e shpirtit pingul
nëpër rrugët e ndërlikuara të damarëve ky shpirt, ahhh,
jo vetëm në trupin njerëzor, por te secila gjallesë e formës,
formë e gjallesës, pra edhe te një pemë, te një bimë e florës
që ti, mëkëmbës barbar, e torturon, e therr, e pret, e vret,
e mbyt, e djeg për së gjalli. Natyrë plastike kudo, prej teje!
Zogjtë të rralluar, tejmase të rralluar, prej teje!
Tash sa vjet shpendë plastikë, lule plastike, drunj plastikë,
reliev plastik, klimë plastike, njerëz plastikë, gjuhë plastike,
pushtete plastike, qytetërime plastike, jetë plastike, prej teje!
Vetëm engjëjt pranë secilit prej nesh—plastikë? Jo, kurrë,
por me ata krahë shpendësh që thonë se kanë, kujdes të bëjnë,
krahët tek përplasin, tutje të largohet era e rëndë e plastikës.
Ndonjëri prej jush, engjëj, në kurthe plastike ngritur
dhe te dera e shtëpisë së secilit prej nesh, mund të bjerë.
Nga shembujt hyjnorë të vetërregullimit në biosferë
pema e bukës—gështenja, castanea sativa, castanea mill,
në mos dukje,
atë që ha në vend ta shtyn me ujëra nëntokësorë,
retë arrin me shtat, i tërheq dhe buzët pas ngrënies, t’i fshin,
në këmbë, drejt të mban, tokën nën shputa të fortë ta bën,
erozion i stresit dhe depresionit në gropa të thella ty
mos të të shtyjë e fundosë, për së gjalli i murosur të mos gjendesh,
lëvizje nga miliarda qënie të gjalla merr, ty t’i jep,
t’i jep ty në mos dukje të vetes së saj, bamirësja e planetit—
gështenja, castanea sativa, castanea mill.
E paska boçen—lëmsh të kujtesës: “Zgjohu!”,
me gjemba të zgjatur e të futur gjer te ADN më në skaj
si dhe më i largëti mendim, ky sikur ylli për t’u parë, terrin zgjedh,
grusht e paska boçen, ortekun e resë së zezë formon
por kurrë për rreshje në mëdyshje dhe gënjeshtare,
paralajmërim i syve çjerrës boçen e paska
në mbrojtje të çifteve—kokrra, në forma zemrash jo rastësisht.
Plot boçen e paska, marshallah, vetëm kokrra në çift
nga dy në tetë, nga tetë në dy, krah më krah kokrra me kokrrën,
bark me këlyshë nga dy në tetë, nga tetë në dy e paska boçen,
e kafta e faleminderit—lëkurë e secilit, e secilës,
e bardha e lamtumirës—mish i secilës, i secilit.
Ç’është ky numur i përpiktë çift nga dy në tetë,
nga tetë në dy pothuajse te çdo boçe e kësaj peme-poemë?
Robotit kibernetik në moment bateritë i shuhen
nëse në çast mendimin njerëzor, sido që të jetë, e prek.
Cila mund të jetë femra, cili mashkulli, plusi dhe minusi,
veriu dhe jugu, lindja dhe perëndimi te ky numër çift
brenda në grushtin e dorës?
Nga dy në tetë, nga tetë në dy ky numër çift,
sikur dhe për të trullosur atëhere romakët e lashtë,
ata veç me numër tek 29 ose 31 ditë, muajt në të tyrin kalendar.
Gështenja—pemë e familjes me fëmijët gjersa rriten,
asnjëherë dhomë e ndyrë e orgjive—top krimbash brejtës.
Nga dega boçja e saj poshtë lëshohet, ketrat tremb e mbledh,
kokrrat e saj në çift—“për një jetë më mirë”, kuturu,
te liria hallakatëse, prandaj dhe pemë e emigrimit në botë ajo,
por jo e astronautëve brenda në anijet kozmike,
atyre gjymtyra kapëse e numrit pjellor “çift” u ikën, u humb atje,
“dheu—çift” u mungon atje, çifti biologjik “tokë e qiell”,
ky ajrin lind, ujin krijon, zjarrin ndez,
baltën pjellore të dashurisë bën gati,
nga e cila çdo gjallesë e formës, formë e gjallesës.
Boçe e gështenjës dhe në trajtën e stofit top—ti bebe,
dhe në trajtën e stofit të hapur—ti njeri.
Pemë mistike, ej, gështenja, castanea sativa, castanea mill,
xhindët dhe perritë me shumë qejf hijen e saj—oborr
e pëlqejnë, trungun—prag e shkelin,
dyert—trupa njerëzorë i hapin,
në organizëm njerëzve, dhe pse shesin mend, u hyjnë,
a për të provuar nëse zemra e tyre—sofër mikpritëse?
A nga kureshja dhe vetë me trup lëndor për t’u bërë,
njerëzit e stërpërdorur duke i përdorur?
A trupin njerëzor për veshtje të jashtëzakonshme
xhindët dhe perritë ta provojnë?
Gështenja, castanea sativa, castanea mill,
kur boçja e saj poshtë bie a mos magjia e zezë vepron
në prishjen e numrit çift të kokrrave të saj krah më krah?
Majë mali në çdo reliev kjo pemë, argument i jetës,
se çiftet meshkuj e femra në qiell më parë lidhen,
burrë e grua në qiej martohen sikurse dhe bebet
në qiej ngjizen e formohen gjersa në tokë zbresin a dalin,
të gjithë yjet—nyje të lidhjeve në çift, kërthiza—kod më nuk hapet.
Po ti, or? Po ti, moj? Përse nuk martohesh?
Përse me nga një fëmijë ose asnjë, ju? Prej kësaj valët e detit
valë në breg më nuk janë, por veç rrudha pala-pala
në ballin e njerëzimit të plakur.Prej kësaj, prej teje, prej jush!
Oj! Jetëgjatësi pa jetë të njomë, fertilitet me jetë të thatë,
norma të emigracionit me atdhe e kombe bosh, ouuu!
Asteroidë—meshkuj, asteroidë—femra, asteroidë— ata
veçanërisht nga ndarjet, divorcet, dhuna në familje…
Tmerr, kur partneri, partnerja me zgjedhjen e vet nuk pjestohet
ose pjestohet me presje dhjetore—pasoja nga pas.
O djem, o vajza, kurorë kur të lidhni
në bashkitë e territoreve a në shtëpitë e religjioneve,
ku më së shumti kurora e tyre, për lule—dritaret e mbyllura,
për gjethe—dyert e apartamenteve me qera,
secili prej jush atë ditë të bekuar të martesës ligjore
nga një boçe gështenje në ato momente të mbajë.
Një boçe të pemës së gështenjës së pamposhtur
veçanërisht te dhoma e gjumit e vendosni!
S’jam paganist që ndonjë “rit—shejtan” të shtoj, jo kurrë,
por pse jo dhe pranë xhamit të makinës së përditshme,
boçen e gështenjës ta varni,
pse jo?
O, m’u bë syri kokërr gështenjë e pjekur,
a prapë t’ua shpjegoj,
pse?
Përgjigje që plotësisht pjestohet—gështenja,
castanea sativa, castanea mill,
ahhh.
Hamdi Meça
The Chestnut
The chestnut, the fertile tree of the vertical right
Its trunk, the threshold of the house, its shadow, the house yard
They call it ‘cistinen’ in Celtic
And ‘chataigne’ in French, and ‘gesztenye’ in Hungarian
And ‘kastanje’ in German, and ‘gastan’ in Slovak
And ‘castagna’ in Italian, and ‘gështenjë’ in Albanian
Pelasgian fathers and mothers write this name deep inside the earth with their roots
They left it as a legacy to the light of their descendants’ eyes
To become its guarding angels, I also guard it in the light of my eyes
So does my wife with her jealousy stopping even fireflies from approaching it
Bedrooms guard it all over the world where they bake chestnuts
Exploding in embers and fires of blood
With chimneys of exclamations letting their smoke and vapour out
The chestnut, the chestnut, the chestnut
The wild chestnut, the domesticated chestnut
The gold-leafed chestnut, the red chestnut, the sweet chestnut
The short chestnut, the horse chestnut, the water chestnut
The sea-chestnut, the Albanian chestnut, the Balkan chestnut
The European chestnut, the American chestnut
The Japanese chestnut, the Indian chestnut
The Chinese chestnut, the chestnut… I learned its names
From books I am reading with my ethnic voice
Even microphones or other intruders hurt
The voice like splinters hurt the eye, yes, they do
Famous in the family of beeches and anxieties is this tree
With ‘ah’ coming from the vertical soul either descending from or ascending to Heavens
‘Ah’ is the echo of the steps of the soul walking through the complicated paths of veins
Found not only in the human body, but also in each living form
That is, the form of existence of any tree, of any flower
That you, barbarians, torture, butcher, slaughter and kill
That you, barbarians, slay and burn alive, building the Empire of Plastic everywhere
Barbarians, you are busy erasing birds from the face of the earth
So many years of plastic poultry, of plastic flowers, of plastic trees
Of plastic landscapes, of plastic climates, of plastic people, of plastic languages
Of plastic power, of plastic civilization, of plastic life
All cooked in your barbarian kitchen, barbarians
Only the angels near each of us are by no means made of plastic, no, never
Yet they must watch the bird wings that they say they have
They must flap their wind to drive the plastic stink away
Angles, some of you may fall in the plastic traps
We all have baited at the front doors of our houses
The Tree of Bread, the chestnut
A divine example of the self-regulation of the biosphere
Invisibly
And with groundwater it pushes what you eat inside you
Its body reaching, pulling the clouds, wiping your lips after the meal
Keeping you on your feet, helping you to walk on solid ground
Thus protecting you from falling in the bottomless pits of the erosion of stress and depression
From drowning and walling up in their depths never to be found alive
Billions of living beings are its source of motion it gives to you
Your invisible and generous donator, the planet’s benefactor
The chestnut, the chestnut, the chestnut
Its cupule, what a ball of memory: ‘Awake!’
With its stretched thorns piercing through the most distant ADN and thought
Like a star, it chooses darkness to become visible
Its cupule, what a fist forming the avalanche of black clouds
Never hesitating or deceiving, always turning into rainfalls
Its cupule, what a warning of scratching eyes
Protecting the ‘nut couples,’ all heart-shaped not by accident
Full is its cupule, God bless it, containing only paired fruits
From two to eight, from eight to two, standing side by side
Its cupule, a womb sheltering from two to eight, from eight to two younglings
The brownness of gratitude, each one’s skin
The whiteness of farewell, each one’s flesh
What is this exact even number found in almost every cupule of this ‘tree poem’?
Who knows?
The batteries of the cybernetic robot will instantly discharge
If whatever human thought touches it
In this even number held inside the fist
Who might be the woman? Who might be the man?
Which might be the plus? Which might be the minus?
Which might be the north? Which might be the south?
Which might be the east? Which might be the west?
This even number runs from two to eight, from eight to two
As if aiming to stun the ancient Romans
Whose calendar had even months of 29 or 31 days
The chestnut, the family’s tree with children until they grow up
Never becoming the filthy ‘orgy room of piled-up worms’
Its cupule falls from the branch, scaring and gathering squirrels around
Its paired nuts, ‘for a better life,’ scattering
All over the crazy freedom, thus making the chestnut tree migrate worldwide
And refuse to join astronauts inside cosmic ships
For they know they will lose their fertile ‘even’ number’s clipping limbs there
There they will lack the ‘paired ground’, the earth and the sky, the biological couple
Giving birth to the air, creating the water, setting fire to the fire
Cooking the rich mud of love
Inherent in all existences of form, in all forms of existence
Baby, you are a chestnut couple in the shape of a cloth roll
Man, you, traveller of life’s short travel, have the shape of an unrolled cloth roll
Yes, mystical is the chestnut tree, the chestnut tree, the chestnut tree
Genies and fairies like to stay under its ‘shadow as big as a yard’
They love it so much, they cross the ‘threshold’ that is its trunk
They open the ‘doors, these human bodies’
They settle inside the bodies of people even though the latter claim the contrary
They put them to test to see whether their hearts are welcoming tables or not
Out of curiosity, they might even want to wear material bodies
Using the overused people
Genies and fairies might even want to make the human body
Into extraordinary clothes for themselves to put on
The chestnut, the chestnut, the chestnut
When its cupule falls on the ground
Is it the black magic that breaks down the even number of its nuts standing side by side?
This tree growing at mountaintops, life proving
Human couples first sprout in the sky
Man and woman marry in the sky, and like babies
The things are conceived and formed in the sky to descend and appear on the earth
All the stars are but knots of paired connections, the ‘navel’ is but a code no longer opening
Hey, you, men! Hey, you, women! Why do you refuse to marry?
Why do you refuse to have one baby only or no babies at all? Why?
Because of this, the seashore waves reduce to increasing piles of wrinkles
On the aged mankind’s forehead, yes, because of this, because of you
Oh! Longevity emptied of fresh lives, fertility filled with dry lives
Oh! Emigration rates with deserted homelands and nations
‘Males have become asteroids,’ ‘females have become asteroids,’ ‘they have become asteroids’
Especially due to separations, divorces, domestic violence, and so on
Horror occurs when husband and wife fail to divide by their choice
Horror occurs even when they divide by ‘decimals of consequences’ following them behind
O boys! O girls! When you enter into marriage
In offices of municipalities or in houses of religions
Of which the wreathes are mostly closed windows
Of which the leaves are doors of renting apartments
On that blessed day of legal marriage, at those moments
Let you each carry chestnut cupules
Cupules of the invincible chestnut tree
Put them in your bedroom
I am not a pagan inviting you to ‘devil’s rituals, no, never
Put chestnut cupules in your daily car
Why not?
Why?
O! My eyes have become roasted chestnuts
Should I explain it again to you?
Why?
The chestnut, the fully divisible answer
The chestnut, the chestnut, the chestnut
Ah, ah, ah
Translated by
Prof. Dr. Ukë ZENEL Buçpapaj
Komentet