“Është një gjë qesharake”, pranon Elizabeth Winkler. “Nuk më pëlqejnë vërtet polemikat. Nuk i kërkoj ato. Ka disa njerëz që jetojnjnë për to, por unë jo. Më duket shqetësuese të shoh punën dhe idetë e mia të keqinterpretuara dhe të shtrembëruara, nuk është argëtuese. Por ju studioni historinë e temës”.

Tema në fjalë është ndoshta blasfemia e fundit e kulturës britanike: Teoria që William Shakespeare mund të mos ketë shkruar “Hamletin”, “Makbethin”, “Ëndrrën e një nate vere” dhe drama e poezi të tjera që mbajnë emrin e tij.

Dyshuesit vënë në dukje mungesën e arsimit të lartë dhe formimin aristokratik të Shekspirit dhe mungesën e dokumenteve personale dhe provave letrare që e lidhin atë drejtpërdrejt me veprat. Disa sugjerojnë kandidatë si Francis Bacon, Christopher Marlowe ose Edward de Vere, Konti i 17-të i Oksfordit, si autorë të mundshëm të dramave të Shekspirit.

Sigurisht që do të kishte qenë mashtrimi i mijëvjeçarit. Teoria mbetet qartësisht e skajshme, jashtë konsensusit të përgjithshëm akademik dhe, siç thotë Winkler, “e palejuar”. Në librin e saj, “Shekspiri ishte një grua dhe herezi të tjera”, ajo shkruan se “është bërë tema më e tmerrshme, e mërzitshme, e papërshkrueshme në historinë e letërsisë angleze. Në qarqet letrare, edhe fraza ‘Çështja e autorësisë së Shekspirit’ shkakton përbuzje. Nëse e ngrini atë rastësisht në një mjedis shoqëror, dikush mund t’ju ndëshkojë sikur keni shqiptuar një fyerje. Dikush tjetër mund të ngrihet dhe të largohet nga dhoma. Sepse është e turpshme të sugjerosh se perëndia e letërsisë angleze mund të jetë një zot i rremë. Është herezi”.

Ky pasazh kap mjeshtërisht qasjen e kthjellët të Winkler-it ndaj temës. Gazetarja dhe kritikja e librit thotë se ky nuk është një libër polemik që kërkon të rrëzojë Shekspirin nga pozita e tij dhe të nxisë prova të dyshimta për një alternativë.

Në vend të kësaj, Winkler sjell vështrimin e një gazetari në polemikën, duke u futur mes debateve filozofike të larta rreth natyrës së dijes – si mund të jemi vërtet të sigurt për ndonjë gjë?

Libri i saj paraqet tri argumente bindëse: lidhjen e çështjes së autorësisë me ngritjen dhe rënien e Britanisë perandorake dhe nevojën e saj për krijimin e miteve kombëtare; duke eksploruar sesi Shekspiri u shndërrua në një kryezot laik, me teatrin që mbushte boshllëkun e lënë nga rënia e kishës; dhe sfidimi i nevojës themelore njerëzore për t’u kapur pas besimit kur dyshimi mund të jetë përgjigjja e duhur.

Pika e saj qendrore nuk është vetë çështja e autorësisë, por ekosistemi i egove, interesave personale, grindjeve letrare. Ne takojmë Stratfordianët që mbrojnë gjenialitetin e Shekspirit me intensitet dhe zell fetar dhe anti-stratfordianët që përgjigjen me një egërsi të kundërt.

Winkler shkruan: “Çështja e autorësisë është një lojë e luajtur gjatë shekujve. Arma është një stilolaps. Krimi është përbërja e veprave më të mëdha të letërsisë në gjuhën angleze. Të dyshuarit janë të shumtë. Loja luhet në dhomat dhe bodrumet e pasme, përtej kompetencave të autoriteteve. Herëpashere, raportet për lojën shfaqen në shtyp dhe autoritetet (me të cilat dua të them studiuesit e Shekspirit) janë të inatosur”.

Winkler u zhyt fillimisht në këtë përleshje katër vjet më parë me një ese në revistën “Atlantic” nën titullin “A ishte Shekspiri një grua?”, duke qarkulluar idenë se Emilia Bassano Lanier, një poete e shekullit të 16-të me trashëgimi italiane, kishte dorë në veprën që i atribuohet njeriut nga Stratfordi. Pati një reagim të ashpër që shtriu gamën nga studiues të lartë deri te komentuesit e thjeshtë në Twitter.

Winkler u shpreh për The Guardian: “U qortova shumë shpejt si teoriciene konspirative dhe mohuese. Më krahasuan me antivaksinistë dhe furnizues të dezinformatave. Krahasime shumë të shëmtuara. Në fillim ishte tronditëse. Kurrë më parë nuk jam sulmuar kështu si shkrimtare”.

Reagimet ekstreme e bënë Winkler të kuptonte se ajo kishte prekur një nerv që meritonte shqyrtim të mëtejshëm në një libër. “Kjo ishte historia. Pse janë kaq emocionues? Pse janë kaq të zemëruar? Pse një pyetje rreth autorësisë së shfaqjeve 400-vjeçare i shqetëson njerëzit kaq shumë? Unë gërmova në histori dhe ju filloni të shihni se si është e lidhur me identitetin britanik dhe imperializmin dhe ndryshimet fetare dhe sociale gjatë shekujve”, thotë ajo.

“E shkrova librin vetëm sepse mendova se ishte interesant. Disa njerëz ndoshta kanë përshtypjen se unë jam e gatshme t’i bind të gjithë, se jam në një lloj kryqëzate. Nuk më intereson vërtet. Besoni çfarëdo që dëshironi të besoni. Nuk më intereson se çfarë besojnë njerëzit për Shekspirin. Kjo nuk është çështja. Psikologjia e besimit është një pjesë e madhe e librit, por ajo që më interesoi ka të bëjë me këto çështje më të mëdha të autoritetit, besimit dhe sigurisë dhe problemit të historisë, se si ne interpretojmë dhe ndërtojmë të kaluarën. Kjo është ajo që më emocionon për të. Pyetja e autorësisë në fakt qëndron për diçka shumë më të madhe. Në të njëjtën kohë, është jashtëzakonisht e vogël, sepse ka të bëjë me egon dhe kotësinë e njerëzve dhe shqetësimin për mbrojtjen e reputacionit të tyre dhe këto grindje të vogla në të cilat po hyjnë studiuesit”.

Winkler ndoqi gjurmët e detektivëve në Britani për të intervistuar studiues të ndryshëm të Shekspirit, disa prej të cilëve u treguan evazivë dhe të pakënaqur, dhe historianë, të cilët në përgjithësi ishin më të hapur ndaj çështjes së autorësisë.

Një intervistë tjetër në Brixton, në jug të Londrës, ishte me Mark Rylance, aktor dhe ish-drejtor artistik i Shakespeare’s Globe, dhe gruan e tij, Claire van Kampen, regjisore, kompozitore dhe dramaturge. Të dy janë shumë të angazhuar në çështjen e autorësisë.

Van Kampen foli për konsolidimin gradual të britanikizmit gjatë shekujve. Ajo i tha Winkler: “Ju mund ta shihni këtë me gjithë çështjen e Brexit dhe sa të fuqishme janë emocionet e njerëzve për të pasur një identitet britanik. Shekspiri është atje lart si mishërues i një ideje të diçkaje si zemra e britanikizmit. Nëse e heq atë, çfarë mbetet?”

Ajo shton: “Në të njëjtën kohë, sigurisht, ky është zgjerimi i perandorisë. Kjo është epoka e madhe e imperializmit britanik dhe Shekspiri bëhet poeti kombëtar që mbahet si dëshmi e epërsisë kulturore të Britanisë, e së drejtës së saj për të sunduar”.

Winkler thotë: “Pastaj është gjatë kësaj periudhe të kulmit të perandorisë, kulmi i zjarrtë fetar rreth Shekspirit, kur frekuentimi aktual në kishat tradicionale është në rënie për shkak të zhvillimeve shkencore. Njerëzit nuk do të shkojnë në kishë në të njëjtin numër si dikur dhe kështu Shekspiri bëhet perëndia zëvendësues”.

Libri vë në dukje një sondazh të vitit 2011 të porositur nga grupi i ekspertëve Demos, i cili zbuloi se Shekspiri është simboli kulturor për të cilin britanikët janë më krenarë përpara monarkisë, forcave të armatosura, Beatles dhe sindikatave. Ndërsa disa nga këto simbole ndajnë të majtën dhe të djathtën politike, Bardi bashkon të gjithë nga Boris Johnson te Sir Ian McKellen.

Një përmbledhje e librit të Winkler në “Spectator” e përshkroi atë si “me kokë të gabuar” dhe “të bazuar në një premisë krejtësisht irracionale”. Një tjetër në “Slate” e quajti atë “të dëmshme” dhe argumentoi se “ndonëse të dyshosh për autorësinë e Shekspirit nuk është aq e rrezikshme sa mohimi i ndryshimeve klimatike, ose besimet anti-vaksinë, ose vënia në pikëpyetje e shtetësisë së Obamës, retorika dhe strategjitë e të gjitha këtyre formave të vërtetësisë janë mjaft të ngjashme”.

Por, Winkler mohon se ajo është antieksperte. Përkundrazi, janë ekspertët e historisë, ekspertët ligjorë dhe ekspertët francezë, grekë dhe italianë, pa përmendur aktorët dhe regjisorët, ata që e kanë përballur problemin në një mënyrë që ekspertëve të letërsisë i mungon.

“Është ekspertiza e të gjithë këtyre njerëzve të ndryshëm nga disiplina të ndryshme që i kanë parë shfaqjet. Në fakt, studiuesit e Shekspirit nuk janë ekspertë të Italisë dhe nuk janë ekspertë të historisë franceze dhe politikës së oborrit francez të shekullit të 16-të apo të psikologjisë së gjeniut”, thotë ajo.

“Në disa mënyra, çështja e autorësisë është një temë ndërdisiplinore. Në fakt nuk është një lëndë vetëm për studiuesit e letërsisë angleze, trajnimi i të cilëve është në analizën letrare. Ata janë kritikë letrarë. Ata nuk kanë të njëjtin trajnim metodologjik shpesh si historianët, megjithëse ndoshta do të inatosen me mua për ta thënë këtë. Ata sigurisht që nuk kanë trajnime në të gjitha këto fusha të tjera për të cilat autori duket se i di. Ekziston një kuptim në të cilin çështja e autorësisë duhet të sulmohet në një hapësirë ndërdisiplinore, dhe në vend të kësaj për shkak se ajo shihet vetëm si kompetencë e studiuesve të Shekspirit dhe vetëm ata janë autoritet – ky është problemi”.

Winkler nuk është penduar që sulmoi tempullin e lartë të kulturës angleze. “Unë u përpoqa ta sulmoja me shumë edukatë”, thotë ajo. “Doja të jem e sjellshme për sulmin tim. Fatkeqësia është se bëhet kaq antagoniste. Dhe pse duhet të jetë kaq antagoniste? E kuptova se ata më shohin si armik te porta”. /The Guardian/gsh