VOAL

FROJDI – TRIBUTË E GJENIUT – Esé nga LUAN RAMA

May 6, 2017

(Sigmund Freud, 6 maj 1856- 23 shtator 1939)

„Acheronta movebo“ – Edhe ferrin do ta trazoj

Në dorëshkrimin e veprës së tij madhore „Interpretimi i ëndrrave”, Frojdi kishte shkruar anash termat latine: „Acheronta movebo“ – që do të thotë „Edhe ferrin do ta trazoj“. Dhe jo më kot. Frojdi (Freud) e dinte se po shkelte në terrene të pashkelura më parë, në zona të errta të shpirtit njerëzor ku askush nuk kishte shkelur më parë: madje në botën e ëndrrave. Cili ishte ky ferr? Vallë ishte vërtet një ferr apo diçka e lindur bashkë me „’homo sapiens“? Sigurisht, diçka që vinte nga mugëtira e kohrave, nga shekujt e largët të gjenezës së shoqërisë njerëzore, nga qytetërimet e vjetra e më pas ato greko-romake. Dhe ferri u trazua. Frojdi filloi të depërtojë në errësirat e thella, në atë që atëhere konsiderohej „anomalitë njerëzore“. Frojdi ishte i bindur në misionin e tij dhe se po zbulonte diçka të madhe shkencore edhe pse e pranonte, siç do të shkruante ai më pas në një letër dërguar mikeshës dhe pacientes së tij Marie Bonaparte, stërmbesës së Napoleonit, se „Gjenitë janë njerëz të padëshirueshëm. Familja ime mund t’ju thotë se sa i kollajshëm jam në jetën e përditëshme. Pra nuk jam një gjeni“. Megjithatë Frojdi e la gjurmën e tij historike si një gjeni. Që nga vdekja e tij më 1939, korrente të shumta filozofike përqafuan idetë e tij, duke përshkuar shtigje të tjera të psikoanalizës, një prej të cilëve ishte francezi i famshëm jacques Lacan.

Në këtë 150 vjetor të lindjes së tij, përkujtimi i emrit të Frojdit vjen fill pas përkujtimit të 250 vjetorit të Amadeus Mozart, vjenezit tjetër të madh, i cili e ngriti muzikën në piedestalet dhe në shkëlqimet më të mëdha. Qindra veprimtari i janë kushtuar themeluesit të psikoanalizës: ekspozita, konferenca, kolokiume, retrospektiva kinematografike e dokumentare, etj që lidhen me jetën dhe veprën e Frojdit. Mijra vizitorë vizituan shtëpinë e tij në Vienë, në 19 Bergasse, ku ai kishte dhe kabinetin e tij dhe ku kaloi 78 vjet të jetës së tij, apo shtëpinë e tij ku kaloi momentet e fundit të jetës, në Hampstead të Londrës (në 20 Maresfield Gardeus), kur u detyrua të largohet nga histeria naziste meqë ishte çifut, dhe ku është divani i famshëm (origjinali) i Frojdit ku për 40 vjet ai vendoste mbi të pacientët e tij për të bërë analizën e psikikës së tyre. Pikërisht atje në Londër, shtëpia ku më pas do qëndronte vajza e tij psikoanaliste, Ana Frojd, do të kthehej nga ajo në muze, ku gjënden gjithashtu dhe 6 mijë letra të Frojdit. Interesant është fakti që ai divan u kthye në një lloj simboli apo miti, i cili tërhoqi artistë të mëdhenj si Andy Warhold apo Marx Erns, të cilët i u referuan në veprat e tyre divanit të Frojdit.

Influenca e Frojdit gjatë shekullit XX-të ka qënë padyshim e jashtëzakonëshme, edhe pse të tjerë psikoanalistë shkuan në drejtime të tjera, apo filozofë të tjerë e kundërshtuan atë (filozofi francez Gilles Deleuze me veprën e tij “Anti-Edipi”), por baza e tij, studimi i inkoshiencës, ishte një revolucion i madh, të cilin disa historianë e kanë krahasuar me zbulimet e mëdha në fushën e shkencës, duke kujtuar Kopernikun, Galileun e të tjerë. Mendimi i Frojdit ishte padyshim një rrugë e re dhe revolucionare për të kuptuar thelbin e shoqërisë njerëzore dhe të njeriut vetë. Shumë studjues, biografë e kanë përqasur gjithashtu teorinë frojdiane dhe me inferioritetin femëror, nisur nga jeta personale e intime e tij. Dhe në fakt vetë Frojdi e ka shprehur kërtë nël ibrin e tij „Seksualiteti femëror“, duke shkruar se „gruaja e njeh faktin e kastracionit (ndrydhjes së dhunëshme) dhe me këtë ajo njeh gjithashtu superioritetin e burrit me inferioritetin e saj“. Të kutojmë se bëhet fjalë për fundin e shekullit XIX-të, kohë kur gruaja ishte ende nën pushtetin e burrit. Në fakt këto ide të Frojdit lidheshin dhe me jetën e tij bashkëshortore, pra me Martha Bernayes, e cila ishte totalisht e eklipsuar nga jeta shkencore dhe publike e Frojdit, duke ju përkushtuar familjes. Nga ana e tij, Frojdi kishte adhurueset e veta, të cilat ishin njëkohësisht dhe pacientet e tij si Marie Bonaparte, Lou-Andreas Salomé, një nga gratë më të bukura e të çuditshme të asaj kohe, etj.

Psikoanaliza do të jetë thelbi i vetë jetës së Frojdit. Interesant është dhe fakti kur një ditë, për ti shpjeguar vajzës së tij 14 vjeçare, Ana, se çfarë ishte psikoanaliza, ai i kishte thënë: “A i shikon ato ndërtesa me façada të bukura? Por gjërat nuk janë gjithnjë kaq të bukura sa ç’shihen në façadë. E njëjta gjë ndodh dhe me qëniet njerëzore”. Dhe kështu Frojdi vazhdonte të depërtonte dhe analizonte atë ç’ka fshihej pas fasadës njerëzore. Padyshim nje kërkim i vështirë, i lodhshëm, cfilitës dhe me njëmijë pyetje të cilave vështirë t’i përgjigjeshe. Një nga kërkimet e tij interesante ishte “seksualiteti fëminor”. Tek Frojdi, “seksualiteti fëminor” nuk është aktiviteti seksual siç është tek të rriturit, por më tepër “kërkimi i kënaqësisë”. Cdo individ, pavarësisht nga mosha është në kërkim të kënaqëisë dhe kërkon ta plotësojë këtë nevoje duke përdorur një pjesë të trupit të tij apo të mjedisit që e rrethon. “Seksualitetin fëminor” Frojdi e ndante në disa periudha të moshës fëminore si stadi oral (nga lindja deri në moshën 18 muajshe); stadi anal (deri në moshën 3-4 vjeç); stadi “phallique”, pra ai i penisit apo më pas “kompleksi i Edipit”, ku pikaset agresiviteti dhe xhelozia në marrëdhëniet at-bir e më gjërë.

Eshtë e njohur sudimi i tij rreth “Hansit të vogël”, djalit të një mikut të tij. Frojdi shkruan se si lindja e motrës së tij të vogël e vendos atë në një gjëndje xhelozie, pasi ai humb vëndin e të qënit objekti i vetëm i dëshirës së nënës së tij. Po kështu thëniet e nënës së tij se “po bëre faj do ti themi doktorit që të ta presë bibilushin”, fëmijën e tmerron. Ai fillon të identifikohet me penisin… Nga imagjinarja, fëmija kthehet në realiteti, duke parë penisin si produkt të vetvetes. Por Frojdi kërkon të depërtojë dhe në jetën apo fëmijërinë e gjenive të artit, siç bëri ai me studimin që botoi për jetën dhe krijimtarinë e Leonardo Da Vinçit, nisur nga refleksionet rreth disa episodeve të relatuara nga jeta e Da Vinçit. Edhe pse faktet më pas nuk dolën se ishin reale, pavarësisht nga kjo, në planin e përpunimit të teorisë së tij, ato janë mjaft domethënëse. Pikërisht në tekstin “Një kujtim fëmijërie e Leonardo Da Vinçit”, shfaqen idetë e tij të para mbi narcisizmin. Por ky tekst është njëkohësisht dhe mjaft kuptimplotë rreth sublimitetit dhe krijimit të artit.

Frojdi hapi padyshim një shteg që të çonte në depërtimin e botës njerëzore gjer në skutat më të fshehta dhe më të errta të saj. Por njeriut të sotëm i mbetet ende shumë rrugë për të bërë në këtë fushë, për të dshifruar atë çka ndodh në të vërtetë në trurin dhe shpirtin tonë, në endrat, përfytyrimet dhe fantazmat tona, në pasionet, jetën seksuale, frikën ndaj vdekjes, ankthet, emocionet në gjithshka që përmbledh impulset e jetës sonë. Vallë gaboi Frojdi që vuri „libido“-n në bazë të teorisë së tij? Libido! Bota e çliruar me shfaqjen e feminizmit modern dhe bota e dikurshme apo dhe e sotme e kastruar (ku ndrydhen ndjesitë dhe dëshirat seksuale) në botën fetaro-muslimane apo atë të mirëfilltë totalitare, ku njdjenjat ndrydheshin me anë të forcës, burgut, internimit, me dënimin e homoseksualëv me burgje të rënda dhe përçmim “vrasës”, dhe ku nuk mund të flitej për fjalën „libido“, edhe pse një gjeneral i famshëm, besnik i partisë, masturbohej për të shfryrë dëshirat e tij përballë asaj që ishte e „pamundur“. A është vallë „libido“ në esencë të akteve tona? Libido + koshience (ndërgjegje) + inkoshiencë.

Frojdi, ky pesimist i madh që influencoi mendimin e shekullit të XX-të duket se na ka treguar udhën për të deshifruar diçka nga ëndrrat dhe dëshirat tona…

Kush ishte Sigmund Frojd?

Sigmund Frojd, një nga gjigandët e filozofisë dhe mjeksisë moderne, lindi më 6 maj të vitit 1856 në një qytezë të vogël në Freiberg të Moravisë, (sot Pribor i Republikës Çeke, 200 km larg Vienës), në një familje hebre gjermanofone. Babai i tij ishte një tregëtar i stofrave, por 3 vjet më vonë ai do të falimentonte dhe familja u detyrua të instalohej në Lajpcing. Një vit më vonë ata u larguan që andej dhe u vendosën në një lagje çifute të Vjenës. Në adoleshncë, për provimet e shkollës, Frojdi përktheu veprën e Sofokliut „Edipi mbret“ dhe që atëherë Edipi do të bëhej një personazh qëndror në jetën e tij filozofike. 16 vjeçar, ai kaloi një aventurë me nënën e një prej shokëve të tij të shkollës. Në vitet universitare studjoi filozofinë dhe i përkushtohet fiziologjisë dhe mjeksisë. Në moshën 20 vjeçare ai hyri në rrethet shencore të Vjenës dhe studioi biologjinë në Trieste të Italisë. Më pas u lidh me shkencëtarin e njohur Josef Breuer. Pikërisht në këtë kohë ai e ndroi emrin e tij Sigismund në Sigmund. Më 1882 ra në dashuri me Martha Bernayes, e cila ishte pesë vjet më e madhe se ai. Një vit më vonë provoi kënaqësinë e kokainës. Botoi studimin “Uber coca”, rreth efekteve të dobishme të kokainës në terapi, çka solli sulmet e kolegëve të tij vienezë. Në këtë kohë filloi të shkruajë për ëndrat dhe interpretimin e tyre. Me filozofin Ernst Brucko ai studjoi efektet e kokainës mbi organizmin e njeriut. Më 1886, në Vjenë, ai hapi një klinikë private ku punoi si neurolog duke perdorur gjithashtu dhe elektro-terapinë. Me Martën do të kenë 6 fëmijë, 3 djem dhe 3 vajza. Në vitin 1887 ai filloi të praktikojë hipnozën dhe u zgjodh anëtar i Shoqatës Mjeksore të Vjenës. Botoi disa studime dhe përmes një burse filloi të punojë në Francë, së pari pranë një prej profesorëve më të shquar të kohës në fushën e neurologjisë dhe histerisë, profesori Jean Charcot. Ai do ta adhuronte profesorin francez dhe do t’i shkruante të dashurës së tij se „Charcot po i shkatërron idetë e mia. Vallë fara e tij a do të prodhojë tek unë frutet e veta? Nuk e di, por dije se askush gjer më sot nuk ka patur një influencë kaq të madhe tek unë se sa ai“. Në këtë kohë Frojdi studjon fenomenet e histerisë, të hipnozës dhe të sugjestionit. Ai do të thellohej në idenë e profesorit Charcot se për të shëruar histerinë duhej shkuar drejt “gjësë gjenitale”. Më pas ai praktikoi metodën „catharsis“ të përpunuar nga Breuer, ku i kërkohet pacientit të hipnotizuar që të kërkojë në kujtesën e tij rrethanat e shfaqjes së simptomave të sëmundjes. Duke shkruar rreth histerisë ai do të nënvizonte : “Njeriu sëmuret nga histeria në sajë të një kujtimi. Eshtë ringjallja haluçinante e një skene që ka luajtur një rol të veçantë dhe të rëndësishëm në sëmundjen“. Më 1895, bashkë me Breuer, botoi „Studime mbi histerinë“, ku ai shkruan për „Ana O.“ një nga pacientet e tij dhe që është hapi i parë i teorisë frojdiane dhe frut i një pune dhjetë vjeçare me pacientët që vinin në kabinetin e tij. Pas kësaj ai do të përdorte termin „psiko-analizë“. Më 1887 ai i shkruan mikut të tij Wilhelm Fliess se „i sëmuri që më preokupon më shumë është vetja ime“. Gjëndja e tij ishte mjaft e rëndë, por sidoqoftë studimet e tij njohin suksese të veçanta. Më së fundi ai e braktisi teorinë e histerisë dhe i u kushtua psikoanalizës, duke pohuar se ka zbuluar „kompleksin e Edipit“. Eshtë koha kur ai vazhdon të përdorë kokainën dhe të pijë shumë duhan. Më 1898 botoi veprën e tij „Seksualiteti dhe etiologjia e neurozave“. „Shkaqet më domethënëse të çdo semundje neorotike, – shkruante ai, – duhen kërkuar tek faktorët që lidhen me jetën seksuale“. Një vit më vonë botoi „Interpretimi i ëndrrave“ dhe më pas emërohet professor në universitetin e Vjenës me titullin „Dozent“. Në këtë periudhë ai u njoh me psikiatrin e famshëm zviceran Carl Jung me të cilin do të ketë një miqësi të gjatë dhe një admirim të veçantë. Më 1905 botoi „Tri ese mbi teorinë seksuale“, ku flet gjërësisht mbi seksualitetin në moshën fëminore. Më 1914, Frojdi nuk u deklarua kundër luftës që shpërtheu në Europë dhe dy djemtë e tij u mobilizuan për të shkuar në front. Çuditërisht, emrat e fëmijëve të tij ishin të lidhura gjithnjë me njerëz të shkencës dhe politikës që ai kishte amdiruar: Olivieri ishte quajtur kështu në kujtim të Oliver Cramwell, politikanit që kishte ndihmuar çifutët për tu vendosur në Angli; Ernst, në kujtim të mikut të tij, fiziologjistit Ernst von Brücke; Sofia, në kujtim të emrit të mbesës së mikut të tij profesorit Hammerschlag apo Anna në kujtim të bijës së këtij profesori, etj.

Botimet e tij shkencore u bënë gjithnjë e më të njohura në rrethet shkencore të të gjithë botës. Por shoqëria e tij e gjatë me Jung, më së fund mori fund. Më 1915 botoi librin “Inkoshienca” dhe një vit më vonë “Mësime paraprake në psiko-analizë”, “Zija dhe Melankolia” (ku fut nocionin e ndjenjës së fajit), etj. Në vitin 1918 filloi analizën me vajzën e tij Ann (Ana) Frojd, me të cilën kishte lidhje shumë të afërta, fakt që u bë i njohur vetëm në vitin 1960. Madje Ana dinte dhe historitë e fshehta dashurore të Frojdit, në një kohë që nëna e saj, apo gruaja e Frojdit, ishte në shtëpi. Analiza me të bijën u zhvillua nga viti 1918 gjer në vitin 1921, për tu përsëritur përsëri në vitet 1924-1925. Megjithatë shënimet rreth kësaj analize psikike nuk janë bërë ende të njohura dhe mbahen në arkivat e “Muzeut Frojd”. Një pjesë e këtyre arkivave do të happen vetëm në vitin 2013.

Në vitin 1920, Frojdit i vdes vajza e tij Sofia. Ndërkohë, Ana Frojd futet në Komitetin e fshehtë të Psikoanalizës që ishte krijuar nga Frojdi dhe miqtë e tij. Më 1925 Frojdit i shfaqet një kancer në gojë. Djali i vajzës së tij i vdes ne moshën 4 vjeçare nga turbekulozi dhe kjo ngjarje e trondit rëndë. “Nuk mund ta duroj këtë dhimbje të madhe, – shkruan ai. – Më duket se kurrë në jetën time nuk kam provuar një dëshpërim të tillë”. Por vetë Frojdi është një i sëmurë rëndë. Atij i duhet të verë një protezë në gojë, në nofullën e sipërme, në mënyrë që të flasë, të hajë apo të pijë duhan. Më 1925 ai takoi në Berlin gjeniun tjetër të shekullit, Anjshtajnin dhe më pas u njoh me shkrimtarin e madh francez Romain Rolland. Ai tashmë ishte një personalitet mjaft i njohur dhe Hollivudi i propozoi 100 mijë dollarë për një film për dashuritë e tij të famëshme, por ai nuk i pranoi. Ndërkohë u njoh dhe me shkrimtarin e shquar gjerman Thomas Mann. Më 1933, librat e tij janë në turrën e librave që digjen nga nazistët në sheshet publike. Madje në vitin 1938, një grup nazistësh kontrollojnë në shtëpinë e tij dhe arrestojnë të bijën, Anën, të cilën më pas e lëshojnë. Pas botimit “Le Moi et le Ça” (1923), të “Pengesa, simptoma dhe ankthi” (1926), të «Aveniri i iluzionit » (1927), « Gjëndja e vështirë e kulturës » (1930), në vitin e fundit të jetës së tij ai arriti të botonte dhe « Moisiu dhe Monoteizmi », lidhur me refleksionet e tij mbi qytetërimin judeo-kristian. Gjëndja e tij në këtë kohë ishte tepër e vështirë, pasi ai në fund të fundit ishte një çifut. Ja pse me ndërhyrjen e presidentit amerikan Ruzvelt, ai mundi të shkonte në Londër, ku turmat entusiazte londoneze e presin si një hero të vërtetë. “Për herë të parë dhe në moshë të thyer, – shkruan ai, – kuptova se çdo të thotë të jesh i famshëm”. Por dhimbjet e kancerit i u bënë të padurueshme. Atëhere, i vendosur, ai i kërkoi mjekut të tij personal që ti bëjë një inxheksion me një dozë të fortë morfine që të mund ti japë fund jetës së tij. Por njeriu i madh, darvinisti që filloi të interesohej për monoteizmin në fundin e jetës së tij, tashmë e kishte trazuar ferrin njerëzor: „Acheronta movebo“…Ky ferr ka mbetur i trazuar ende dhe sot.

Askush nuk mund ta mohojë gjeninë e tij

Intervistë me filozofen franceze Elisabeth Rudinesco./

– Këtë vit festohet 150 vjetori i lindjes së Frojdit. Por cili është akti themeltar i veprës së tij?

– E.R. – Janë disa dhe së pari libri i tij “Studime mbi histerinë” e vitit 1895. Akti i dytë është futja e fjalës psikoanalizë në vitin 1986, nisur nga punimet e kolegut të tij Josef Breuer për të cilësuar psikoterapinë, pra kurënmjeksore perms fjalës. Akti i tretë është braktisja në vitin 1987 e teorisë së tij të seduksionit sipas të cilës neuroza ka për origjinë një lloj abuzimi ose një trauma reale seksuale. Frojdi hoqi dorë të shpjedonte neurozën nga traumatizmi. Hipoteza se femrat hiqsterike kishin qënë vajza mbi të cilat kishin abuzuar në fëmijërinë e tyre, ai e zëvëndësoi me idenë e habitëshme se ne vetë vuajmë nga “fantazmat” tona, brënda nesh. Kështu frojdi kalon në anën e inkoshiencës (jo-ndërgjegjes) dhe fillon te analizojë ëndrat, çka e bëri vetëm ai. Edhe dijetarë të tjerë janë interesuar për të njejtat gjëra por jo në të njëjtën mënyrë. Ai krijoi njësistem metafizik, një teori të përgjithëshme të inkoshiencës njerëzore dhe të psiqizmit, për çka i u drejtua tragjedisë së Edipit, të cilës i dha një vlerëm itike universale, ashtu si dhe figurave të Eros-it, të Thanatos, etj.

– A mund të flitet për psikoanalizën?

– sigurisht, edhe pse disa rryma janë distancuar nga ajo, duke filluar nga vitet 1930. Psikoanaliza është metoda teurapetike frojdiane e praktikuar nga të gjitha korentet shkencore që mbahen si frojdiste, pavarësishte nga divergjencat që kanë rreth teorisë së seksualitetit. Qëllimi është që permes fjalës tëm jekohen sëmundjet psiqike;

– Pram und të themi se si bazë do të ishte inkoshienca ?

– Po, inkoshienca, por dhe seksualiteti dhe dëshira. Inkosheinca është fjala që gjetur më shumë kundërshti. Ka disa që thonë se kjo ka ekzistuar gjithnjë, çka është e vërtetë, por ata harrojnë se Frojdi e ngriti atë si teori në një mënyrë krejt moderne. Ka të tjerë që thonë se kjo se është thjesht diçka shpirtëzrore e cila nuk provohet, pra nuk shihet në skaner. Të tjerë pranojnë se e kanë inkoshiencën por e paraqesin atë duke thënë se ajo nuk influencon dhe nuk përcakton veprimtarinë e tyre. Përsa i përket dëshirës, Frojdi i ka anashkaluar praktikave seksuale dhedimensionit gjenital për të krijuar një teori të dëshirës, të “libido”-s, të pilsimeve dhe vrullit seksual. I ndikuar nga darvinizmi, Frojdi e mendon njeriun si një përzjerje kafshore në impulsionet dhe aspiratën e tij nsublimitetin apo zotërimin e pasioneve. Në këtë vështrim, Frojdi ishte një teoricien e lirisë dhe jo i kënaqësisë seksuale. Ai kishte një concept mjaft romantik të emancipimit dhe një reference të dyfishtë në ndryshimet që kanë dy sekset mes tyre. Kjo diferencë, në sytë e tij është po aq “natyrale” sa dhe e “ndërtuar”, po aq “anatomike” sa dhe “identitare”. Në këtë kuadër, në ditët tona kemi një lloj regresi. Ne lëmë fushën e dëshirës për tu interesuar kryesisht për praktikat seksuale me kusht që ato të kushtëzohen nga morali. Ne shkojmë apo hepohemi midis pornografisë dhe puritanizmit, ndërkohë që mendimi frojdist nuk ishte as për njërën dhe as për tjetrën, as për kënaqësinë seksuale pa kufi dhe as për frustracionin që të bën fajtor. Në SHBA gjejmë të dy fenomenet: kërkesa për një trup që kënaqet plotësisht dhe nga ana tjetër ku nje Zot e ndalon lirinë e seksit. Këto shoqëri bëhen perverse.

– U fol për aktet themeluese, por cilat janë ato që krijuan pikerisht shkuputjen me të kaluarën?

– Mund të citojmë “Interpretimin e ëndrrave” të vitit 1900. Frojdi largohet nga nocioni kyç i ëndrrave dhe përpiqet të gjejë domethënien racionale të ëndrrave duke u nisur nga asociacionet e lira që mund të bëjë ai që ka ëndëruar pikërisht në momentin e zgjimit të tij. Më 1905 kemi studimin e tij “Tri ese mbi seksualitetin”. Më pas, vitet 1914-1917-1923, janë vitet që lidhen me „aparatin metafizik apo e quajtur ndryshe metafiziologjik, që i lejon atij të formulojë teorinë me konceptet e tij të famshme si inkoshienca, prekoshienca, „unë“, „le ça“, „surmoi“, etj. Duke filluar nga viti 1919, të nesërmen e mbarimit të Luftës së Parë Botërore, kemi një epokë tjetër: Frojdi fut idenë e pulsionit të vdekjes. Më vonë, duke filluar nga viti 1930 ai orientohet drejt një refleksioni mbi trashëgiminë hebraiko-kristiane dhe gjenezën e qytetërimeve përmes botimit të librit të tij „Gjëndja e vështirë e kulturës”, „Aveniri i një iluzioni“ dhe së fundi “Moisiu dhe feja monoteiste“. Frojdi ishte një hebre pa Zot, i ç’hebraizuar. Ai ishte ateist. Kategoritë e së mirës dhe të keqes ai i mendon tashmë nën dritën e një kundërvënieje midis qytetërimit dhe barbarisë, duke kuptuar se qytetërimi nuk është e thënë se është vetëm perëndimor dhe se barbaria nuk mund të shihet vetëm te „Tjetri“ apo i „Huaji“, por brënda vete njerëzimit. Pra ajo është universale. Frojdi i përket gjeneratës së mendimtarëve të epokës „Lumière“, pra të atyre që besonin njëherësh si në perfeksionin human ashtu dhe në mundësinë e një regresi të mundshëm drejt së keqes.

– Atëhere seksualiteti fëminor ka qënë një skandal i madh, apo jo?

– Në vitet 1850-1888, një debat i madh dhe i pasionuar zhvillohej mbi seksualitetin fëminor. Ç’ishte vallë masturbimi fëminor? Vallë fëmija ishte një i çmëndur? Ishte pervers apo gjysëm i çmëndur? Atëhere masturbimi fëminor mjekohej me trajtime organike, kirurgjikale dhe dhunë fizike. Gjatë dhjetë vjetëve (1886-1896) Frojdi ka punuar në pediatri. Si neurolog ai konsultoi 275 fëmijë të sëmurë nervorë, para se të krijonte teorinë e psikoanalizës. Ai ishte kundër dhunës fizike ndaj fëmijëve, si një trajtim mjeksor. Kështu, pyetjes nëse masturbimi fëminor apo i të rriturve ishte patalogjik ai i u përgjigj përmes teorisë së seksualitetit fëminor. Ideja e tij ishte se çdo qënie fëminore është një lloj „perversi polimorf“. Masturbimi, eksitimet seksuale fëminore janë patologjike, por janë dhe normale. Kjo gjë atëhere u quajt skandaloze. „Vetëm në moshë të rritur, individi arrin stadin e seksualitetit „non objectale“, pra që nuk e shesh vetveten si objekt i dëshirës së tij. Teza e shkollës vieneze, pra e Sigmund Frojdit dhe Ana Frojdit ishte se nuk mund të analizohen fëmijët në mënyrë të drejtpërdrejtë. Ajo bëhej atëhere përmes thënieve dhe tregimeve të prindërve të tyre.

– Ç’mund të shënohet nga fëmijëria dhe marrëdhëniet e tij me prindërit?

– Ai e adhuronte nënën e tij dhe ishte shumë i ndjeshëm ndaj poshtërimeve që i bënte asaj i jati i tij. Kishte dobësi të veçantë për nënën. Ja pse ai e kuptoi më mirë revoltën e djemve ndaj baballarëve se atë të vajzave ndaj nënave dhe etërve të tyre. Në korespondencën e tij me Wilhelm Fliess gjëndet një frazë përçmimi ndaj babait të tij të cilin ai e sheh si një „pervers seksual“ që abuzon, në një kohë kur ai ishte ende dishepull i teorisë së seduksionit.

– A ka influencuar dhimbja e tij pothuaj 20 vjeçare, (nga një kancer në nofull), për refleksionet e tij?

– Nuk dimë nëse Frojdi, idenë e pulsioneve të vdekjes e shprehu ne mënyrë teorike para apo pasi i u shfaq kanceri. Pas vdekjes së vajzës së tij, Sofia, në vitin 1920, dhe vdekjes së nipit të tij, ai u dëshpërua shumë. Por vetë ai thotë se mbi këtë ide kishte menduar që në vitin 1914. Sidoqoftë të gjitha këto ngjarje të dhimbshme kanë ndikuar tek ai dhe mendimet e tij. Frojdi mendonte shumë për vdekjen. Ai tmerrohej nga ditëlindjet. Por megjithatë ishte dhe një stoik ndaj vdekjes siç e tregoi në fund, duke vendosur vetë për largimin e tij nga kjo botë.

– A është psikoanaliza një shkencë?

– Po, psikoanaliza është një shkencë humane, pra nuk është një shkencë e natyrës edhe pse Frojdi do të donte ta lidhte atë me shkencat e natyrës. Ishte si të thuash ekuivalente me sociologjinë dhe antropologjinë. Ajo mbështetet mbi proçedura racionale. Ajo nuk është pjesë e mjeksisë. Ditën që ajo u bë shkencë, ajo la pas shumë dhimbje. Ndërkohë, shekulli XIX nuk mendonte më se vdekja i përkiste zotit. Që nga ajo kohë do të ishte mjeku që do të konstatonte lindjen apo vdekjen e njeriut.

– Dhe megjithatë Frojdi e cilesonte veten si shkencëtar.

– Po, si një dijetar « darvinist », meqë ai kishte përpunuar një teori që shpresonte të konfirmohej nga biologjia. Në fillimet e tij ai ishte i pasionuar pas fiziologjisë. Por pas martesës së tij me Martha Bernays, ai duhej të fitonte para që të mbante familjen, duke u angazhuar si neurolog dhe aspak si psiqiatër. Frojdi nuk interesohej shumë ndaj psikozës. Ai nuk e kishte menduar se të parët që do të merreshin me psikoanalizën do të ishin psiqiatrit.

– Çfarë mbetet sot nga frojdizmi dhe pse frojdizmi është një teori e rëndësishme?

– Ne jetomë në një shoqëri që e di se inkoshienca ekziston. Ne e dime se kur flasim, ne themi jo atë që besojmë se duam të themi. Lapsuset, lojrat e fjalëve, etj, kanë një efekt që lidhen me të vërtetën dhe kjo gjë sot nuk kundërshtohet. E gjithë terminologjia frojdiane bën pjesë në kulturën tonë (inkoshienca, klivazhi, « refoulement », fantazmat që krijojmë, etj). Aq më tepër që vepra e Frojdit studiohet në të gjitha universitetet e vëndeve perëndimore, herë si letërsi e herë si filozofi. Gjenia e Frojdit është se ai i u drejtua legjendës së Edipit të tragjedisë së Sofokliut për ta shndruar të gjithën në një diçka krejt tjetër dhe për të krijuar një mit të familjes evropiane. Frojdi bën diçka tjetër me Edipin dhe Hamletin, ndryshe nga Sofokliu dhe Shekspiri. Një nga arësyet se përse Frojdi e bëri botën për vete është se së pari ai i riaktivizoi mitet greke, se ai mendoi për problemet tona psikologjike në dritën e tragjedive të mëdha. Nëse nuk do ti kishte shkruar këto raste si romane, Frojdi nuk do të ishte veç thjesht një profesor i psikologjisë. Ai i dha forcën e një miti themeltar dhe e bëri inkoshiencën fatin e psikikës moderne.

Universaliteti i mitit të Edipit/

Mikkel Borch-Jacobson mbi Frojdin dhe kompleksin e Edipit/

Profesori i letërsisë së krahasuar në universitetin e Uashingtonit, Mikkel Morch-Jacobson, duke i u referuar mitit të Edipit dhe transformimit në teori nga ana e Frojdit, shkruan :

« Për Frojdin dhe dishepujt e tij, ishte « auto-analiza » e bërë në nëntor të vitit 1897 ajo që i lejoi atij të zbulonte kompleksin e Edipit. Në një letër dërguar Wilhem Fliess, Frojdi kujton një udhëtim me tren me nënën e tij, nga Lajpcingu drejt Vienës, kur ai ishte dy vjeç e gjysëm. Ai mendon se në këtë moment ai e ka parë të jëmën nudo dhe ka ndjerë « libido », pra kënaqësi ndaj saj ». Më pas, Frojdi i shkruan mikut të tij se « kam zbuluar ndjenjën e dashurisë ndaj nënës dhe të xhelozisë ndaj babait, dhe këtë e konsideroj si një ngjarje universale të fëmijërisë së njeriut në përgjithësi ». Duke bërë këtë përgjithësim fantastik, ai na la pas teorinë e universalitetit të kompleksit të Edipit ».

Thënie dhe citime nga vepra e Frojdit/

« Doktrinat fetare janë që të gjitha iluzione, të patregueshme, ku askush nuk është i detyruar ti shohë si të vërteta dhe ti besojë ato. Disa prej tyre janë të pabesueshme dhe me shumë kontadiksione në gjithshka që i përbën. Eksperienca na ka mësuar me mundim realitetin e kësaj bote ndryshe nga këto teori që duke patur parasysh ndryshimet psikologjike mund ti krahasojmë ato me ide delirante. Në shumicën e këtyre doktrinave nuk mund të gjykojmë në vlerën e së vërtetës ». (« Aveniri i një iluzioni »)

« Kur bëhet fjalë për çeshtjet fetare, njerëzit ndjehen fajtorë për të gjitha të këqiat e mundëshme të këaj bote. Filozofët tjerrin domethënien e disa fjalëve gjersa ato të ruajnë diçka nga kuptimi i origjinës së tyre. Ata quajnë Zot abstraksionet e vagëta që janë krijuar, dhe tashmë, përballë botës së Zotit dhe besimtarëve që besojnë tek ai, ata mund të krenohen se kanë njohur një lloj koncepti më të pastër e më superior mbi Zotin, edhe pse ky Zot është veçse një hije pa substancë ». ( « Aveniri i një iluzioni »)

« Ne kemi pikasur se deformimi qe a pengon të kuptojmë ëndrën është efekt i një çenzure që e ushtron veprimin e saj kundër dëshirave të papranueshme dhe inkoshiente ». Por ne nuk kemi pohuar natyrisht, se çenzura është i vetmi faktor që krijon deformimin. Studimi më i thellë i ëndrës na lejon në fakt të kostatojmë që në këtë gjë, në shfaqjen e këtij fenomeni, marin pjesë dhe faktorë të tjerë krahas çenzurës.

(« Simbolizmi tek ëndrrat »)

« Trajtimi psikoanalitik përbën në vetvete veçse një shkëmbim fjalësh midis pacientit (ai që analizohet) dhe mjekut. Pacienti flet, tregon ngjarje të së kaluarës së tij, ankohet, tregon dëshirat që ka provuar dhe emocionet e tij. Ndërsa mjeku preokupohet për ecurinë e ideve të pacientit, i zgjon atij kujtimet, e orienton vëmëndjen e tij në disa drejtime, i jep atij shpjegime dhe vëzhgon tek ai reagimin e kuptimit apo të mos-kuptimit që shkaktohet tek i sëmuri“.

« Në thelb, askush nuk beson në vdekjen e vetvetes, dhe në inkoshiencën e tij, secili është i bindur në pavdekësinë e tij. »

« Dialli është ende marifeti më i mirë për ta shfajësuar Zotin ».

« Idetë fetare që na shfaqen si dogma nuk janë produkt i një eksperience apo rezultati përfundimtar i një refleksioni. Ato janë iluzione, pra realizim i dëshirave më të herëshme, më të forta dhe më të ngutshme të njerëzimit : sekreti i forcës së tyre është është forca e këtyre dëshirave. Por ne e dimë tashmë : përshtypja e tmerrëshme e dëshpërimit fëminor ka zghuar dëshirën për të qënë i mbrojtur dhe duke dashur të duhemi njëkohësisht, pra nevoja që ati e ka plotësuar këtë. Por meqë ky dëshpërim zgjat gjithë jetën, kjo ka bërë që njeriu të jetëdhënë fort paz një ati tjetër, një at kësaj rradhe akoma më i fuqishëm ».

(« Aveniri i një iluzioni »)

Leksik/

Inkoshiencë : Në gjuhën e zakonëshme nënkupton teorinë e proçeseve mendore që nuk janë të menduara me ndërgjegje. Në studimet e para, Frojdi e përcakton atë si një sistem të përbërë nga gjëra të larguara në thellësi të vetvetes, që i kanë shpëtuar instancave të tjera (prekoshiencës dhe koshiencës, pra ndërgjegjes).

Libido : Frojdi e përdor këtë term latin për të nënkuptuar dëshirën seksuale, për të përcaktuar një manifestim dinamik të pulsimeve seksuale në jetën psikike.

Neurozë : Nënkupton tërësinë e simptomave që flasin për ekzistencën e një konflikti psikik, rrënjët e të cilit gjënden kryesisht në histori fëminore të individit.

Edipi : Në referencë me mitin e Edipit, ky term nënkupton kompleksin e identifikuar nga Frojdi në të cilin ai fut tërësinë e dëshirave dashurore që një fëmijë ndjen për prindërit e tij.

Psiko-analizë : Kjo fjalë shfaqet nga pena e Frojdit në vitin 1896 në frëngjisht në termin « psycho-analise ». Psiko-analiza është metoda terapetike frojdiane e praktikuar në ansamblin e të gjitha korenteve që mbahen si frojdiste. Karakteristika e saj është që përmes fjalës të trajtosh shqetësimet e psikizmit të njeriut.

Pulsioni i vdekjes : Me origjinë nga inkoshienca, ai bën që personi në mënyrë përsëritëse vendoset në gjëndje të dhimbëshme, si pasojë e eksperiencave të kaluara më parë.

« Refoulement » : Eshtë një proçes ku tentohet që ide apo shfaqje që lidhen me pulsime, të qëndrojnë në sferën e inkoshiencës, dhe si të tilla ato shkaktojnë një gjëndje jo të mirë dhe të dhimbshme tek individi.

Disa vepra kryesore të Sigmund Freud (Frojd)

– Studime mbi histerinë, 1895

– Interpretimi i ëndrave, 1900

– Mbi ëndrën, 1901

– Tri ese mbi teorinë e seksualitetit,1905

– Mbi psikoanalizën, 1910

– Një kujtim i fëmijërisë së Leonardo Da Vinçit, 1910

– Totem dhe tabu, 1913

– Inkoshienca, 1915

– Mësime paraprake në psiko-analizë, 1916

– Zija dhe Melankolia, 1917

– Hyrje në psikoanalizë, 1917

– Përtej principit të kënaqësisë, 1920

– Aveniri i një iluzioni, 1927

– Gjëndja e vështirë e një qytetërimi, 1930

– Moisiu dhe feja monoteiste, 1930

– Mbi seksualitetin femëror, 1931(bot. në “Udhëkryqet e kohës”, L.Rama)

twitter
Follow
facebook
linkedin

Fjalë kyçe: anomalitë njerëzore, Freud, Luan Rama

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

Më 13 nëntor 1850 lindi Robert Louis Stevenson, shkrimtari jashtëzakonisht i gjithanshëm skocez

VOAL- I lindur në Edinburg, Skoci, më 13 nëntor 1850, pas një rinie rebele dhe në polemika me të atin dhe me puritanizmin borgjez të mjedisit të tij, ai studioi drejtësi, u bë avokat, por nuk e ushtroi kurrë këtë profesion. Më 1874 simptomat e sëmundjes së mushkërive që e kishin prekur gjatë fëmijërisë u bënë më serioze; fillon një seri qëndrimesh shëruese në Francë. Këtu Stevenson takohet me Fanny Osbourne, amerikane, dhjetë vjet më e madhe se ai, e divorcuar dhe nënë e dy fëmijëve. Lindja e marrëdhënies së tij me Fanny-n përkon me fillimin e angazhimit të tij me kohë të plotë si shkrimtar. Nuk kalon shumë kohë dhe Stevenson ka mundësinë të publikojë tregimet e tij të para.

Krahas tregimeve të ndryshme filloi të shkruajë edhe ese dhe poezi për periodikë të ndryshëm. Ai boton libra të zhanreve të ndryshme, duke përfshirë “Një udhëtim në brendësi, 1878) dhe “Udhëtim me një gomar në Cevennes, 1879), koleksionin e artikujve filozofikë dhe letrarë ” Për vajzat dhe djemtë” (Virginibus puerisque, 1881) dhe përmbledhja me tregime “Netët e reja arabe” (1882). Në 1879 ai arriti Fanny në Kaliforni, ku ajo ishte kthyer për të marrë një divorc. Të dy martohen dhe kthehen së bashku në Edinburg.

Fama e tij erdhi papritur me “Ishullin e thesarit” (1883), libri i tij më i popullarizuar edhe sot: në njëfarë kuptimi, me romanin e tij Stevenson i dha jetë një rinovimi të vërtetë të traditës së romanit aventuresk. Stevenson konsiderohet si një nga eksponentët kryesorë të asaj lëvizjeje komplekse letrare që reagoi ndaj natyralizmit dhe pozitivizmit. Origjinalitetin e rrëfimit të tij e jep ekuilibri mes fantazisë dhe stilit të qartë, preciz, nervoz.

Më 1886 u botua “Rasti i çuditshëm i Dr Jekyll dhe zotit Hyde”. Edhe ky titull kontribuon – dhe jo pak – për të ngulitur emrin e Robert Louis Stevenson në historinë e trillimeve të mëdha botërore të shekullit të 18.

Rrëfimi i një rasti të personalitetit të ndarë merr një vlerë të fuqishme alegorike, duke ndriçuar forcat e së mirës dhe të së keqes të pranishme në natyrën njerëzore. Historia është shumë e famshme, objekt i një numri të konsiderueshëm adaptimesh dhe zhvillimesh filmike.

Në të njëjtin vit, Stevenson botoi “Kid napped”, të cilin autori e ndoqi në 1893 me “Catriona” (1893).

“Shigjeta e zezë” është e vitit 1888. Në “Mjeshtri i Ballantrae” (1889) tema e tërheqjes fatale të së keqes përfaqësohet me mjeshtëri në historinë e urrejtjes midis dy vëllezërve skocezë.

Ai arriti një mirëqenie të arsyeshme ekonomike, megjithatë shëndeti i tij i dobët dhe tërheqja ndaj aventurave e shtynë atë të largohej përgjithmonë nga Evropa në kërkim të një klime më të butë. Në vitin 1888, pas një ndalese të shkurtër në Nju Jork, ai u nis për në Perëndim dhe më pas, së bashku me familjen e tij, drejt Paqësorit Jugor. Ai u vendos në ishujt Samoa duke filluar nga viti 1891. Këtu ai kaloi një jetë të qetë, duke punuar deri në ditën e vdekjes, i rrethuar nga dashuria dhe respekti i vendasve, të cilët në disa raste pati mundësinë t’i mbronte nga ngacmimet e të bardhëve. .

Tregimet “Argëtimet e netëve të ishullit” (1893) dhe “Nei seas del Sud” (Në detet e jugut, 1896) janë të një mjedisi polinezian. Dy romane të papërfunduara u botuan pas vdekjes, “Weir of Hermiston” (1896), një nga veprat e tij më të vlefshme dhe “Saint Yves” (1898).

Një artist jashtëzakonisht i gjithanshëm, në karrierën e tij Stevenson trajtoi zhanret letrare më të ndryshme, nga poezia në një lloj romani detektiv, nga romani historik te përralla ekzotike. Thelbi i punës së tij është morali. Duke shfrytëzuar lirinë narrative të lejuar nga tregimi fantazi dhe romani aventure, Stevenson shpreh ide, probleme dhe konflikte me një formë shumë sugjestive mitiko-simbolike, duke i projektuar personazhet, ashtu si lexuesi, në rrethanat më të pazakonta dhe të papritura.

Robert Louis Stevenson vdiq në Upolu, Samoa, më 3 dhjetor 1894./Elida Buçpapaj

Fundi tragjik i lidhjes së dashurisë mes Sami Frashërit dhe aktores Mari Karyan! Historia e panjohur e dijetarit shqiptar

“Armenia e re, nuk mundi ta harronte Shemsedin Samiun, duke u kthyer kështu në Stamboll, më 1882 dhe duke iu dorëzuar në duart e tij e, do të priste një fëmijë nga kjo lidhje, por…”! –

******

Shemsedin Samiu apo Sami Frasheri, siç rendomë, njihet ndër shqiptarë, ishte figura qendrore e Rilindjes Kombëtare, dhe nga shumëkush merret edhe si babai dhe ideologu i nacionalizmit shqiptar! Duke jetuar dhe vepruar në kryeqendrën e Perandorisë Osmane, me veprën dhe te bëmat e tij, dimensioni i Samiut tejkalon atë shqiptar, duke marrë kështu përmasa perandorake.

Si një poliglot i vërtet që ishte, botoi e përktheu shume vepra në gjuhë të ndryshme, duke lënë kështu gjurmë të pashlyera në historinë e dy popujve, shqiptar dhe atij turk. Me përmasat e një alimi, Samiu do të zinte një vend qendror në mesin e modernistëve myslimanë të shekullit XIX.

Edhe pse një figure shumëdimensionale, për lexuesin shqiptar Shemsedin Samiu, ende mbetet i pa eksploruar ne tërësinë e tij, duke u njohur vetëm në konturat e ideologjisë së nacionalizmit. Përmes arkivave dhe bibliotekave të Stambollit, bëhet i mundur një udhëtim në kohë, në Stambollin e asaj kohe, në gjurmët e Samiut, në përditshmërinë dhe botën e tij të brendshme…! gsh

Prof Dr Hektor Çoçoli me fat ai që e ka mjek e pedagog Nga Agron SEJAMINI

Tropoja në dimër

Nuk është titulli ynë. Është ndjesia që shprehin pacientët që janë mjekuar nga doktor Hektori dhe studentët e mjekësisë që e kanë pedagog. Më shumë se ata dy numra lakmitarë me nga 40 e ca vite për secilin pozicion, kanë qenë virtytet e karakterit të tij të përsosur që e kanë renditur në emrat më të shquar të historisë së mjekësisë shqiptare. Mjafton të kujtojmë se mbi 30 vjet, ka qenë krahu i djathtë i “babait të pneumologjisë shqiptare”, të madhit Prof.dr. Shefqet Ndroqi. Të rrije pranë atij njeriu vetëm mirësi do të ndieje dhe përfitoje. Një mjek që shënoi epokë në fushën e tij, në saj të përkushtimit dhe aftësive profesionale. Po aq i madhërishëm doktor Ndroqi edhe si njeri me shpirt të madh dhe të ndjeshëm. Edhe ditën e dasmës, iku në sanatorium për t’i ardhur në ndihmë pacientit që kishte ardhur në urgjencë. E nëse atë ditë të shënuar la nusen, pas disa vitesh do të linte dy gishtërinjtë e tij, pasojë e dëmtimit nga rrezet rengen prej radioskopive të pafundme në luftë me turbekulozin dhe tifon. Pas këtyre humbjeve fitoi madhështinë e emrin që nuk do të harrohet, por dhe një brez mjekësh të denjë për ta prezantuar veten si punonjës të Spitalit Universitar të Sëmundjeve të Mushkërive “Shefqet Ndroqi”. Më i spikaturi mes tyre është doktor Hektori. Dhe kush ecën në gjurmët e më të mirit, mirësia ka për ta ndjekur. Bëri çmos të merrte sa më shumë nga doktor Ndroqi, në aspektin profesional dhe shpirtëror. Nuk ishte e lehtë të zëvendësoje atë njeri dhe mjek të madh. Ky institucion mjekësor ishte bërë shumë i rëndësishëm dhe i njohur. Vetë përhapja dhe pasojat e sëmundjeve të mushkërive kërkonte disiplinë dhe aftësi profesionale. E kush më shumë se Hektori duhej të ndiente peshën e kësaj përgjegjësie dhe besimi. Gjithçka në shërbim të shëndetit të njerëzve të prekur nga këto sëmundje. Një staf i përgatitur dhe i pasionuar për pofilaksinë, diagnostifikimin dhe trajtimin e turbekulozit. Doktor Hektorit i duhej të bënte mjekun, por edhe drejtuesin e këtij stafi mjekësor. Të gjithë ata që kanë punuar me të, kujtojnë komunikimin e ngrohtë dhe thjeshtësinë e shefit të tyre. Por nuk harrojnë as ashpërsinë dhe qëndrimin e tij të prerë nëse vërente dobësi dhe gabime në punë. Në një rast që ai na i kujton vetë, edhe pse kanë kaluar vite, përsëri nuk ndien pishman për masën ndëshkuese që i dha një infermiereje.

Kishte tre-katër ditë që një pacient ishte në gjendje të rënduar dhe me temperaturë të lartë. Edhe me mjekimet e dhëna akoma nuk po dominohej situata. Netë pa gjumë të mjekëve në ato konsulta të gjata ku kërkoheshin arsyet e keqësimit. Lodhje dhe stërmundim kur shkaku ishte shumë i thjeshtë. Infermierja nuk i kishte dhënë pacientit antibiotikun kryesor që i kishin caktuar mjekët. Kjo për arsyen se ai medikament mungonte ato ditë në farmacinë e spitalit. Edhe pse detyra e infermieres ishte që ta ndiqte dhe jo ta gjente atë ilaç, ajo heshti. Heshtje që vuri në tension gjithë stafin e mjekëve dhe mbi të gjitha, në rrezik jetën e pacientit. Nuk u mendua dy herë shefi i shërbimit, doktor Hektori, që të propozonte largimin nga puna të infermieres. Pas këtij rasti, në stafin e shërbimit u shtua edhe më shumë përkushtimi dhe përgjegjësia. Jo rrallë, ndodh që nuk ke mundësi të shpëtosh një jetë njeriu, por ama kur është mundësia nuk të falet të bëhesh aleat me vdekjen. Por jo se i ka shpëtuar edhe këtij emocioni të padëshirueshëm. Çdo rast të humbjes së jetës, edhe pse nuk është për faj të tij, quhet dështim. Por doktor Hektori i ka ndierë më shumë se sa duhet. Madje, kjo është edhe pika më e dobët e tij. Një mjek nuk duhet të përjetojë, por të jetojë me diagnozën e të sëmurit. Por ja që ai në këtë ndjeshmëri, mbase shkon edhe më tej se ata. Kanë kaluar mbi dhjetë vjet dhe ende përjeton me emocion të fuqishëm një rast tragjik. E kuptoi diagnozën e atij djaloshi 20-vjeçar fatkeq, por nuk gjente forca t’i përgjigjej asaj nëne që në përlotjet e çdo dite, i lutej:

-Aman doktor! Më thuaj çdo gjë, vetëm mos më thuaj se ka sëmundje të keqe, se e kam djalë të vetëm!

Më e vështirë se sa ajo luftë që bënte me sëmundjen, i dukej përgjigjja e kësaj lutje nëne.

– Sëmundja është e rëndë, por ne do të bëjmë të pamundurën…, – mezi shqiptonte doktor Hektori.

U përkushtuan dhe u angazhuan natë e ditë i gjithë stafi në atë betejë që e dinin se e kishin të humbur. Një kujdes mjekësor që nuk u zvenit në shpirtin e asaj nëne të plagosur aq rëndë. Kështu, një ditë ndërsa kthehej nga puna, edhe pse u mundua t’i shmangej, ajo nënë dëshironte të takohej me doktor Hektorin. I shprehu mirënjohjen për atë çka kishin bërë për djalin e saj fatkeq. E sikur të çmallej me një relike të djalit të vet, puth duart e doktorit. I prekur tej mase, doktori e fton të ulen dhe të pijnë një kafe. Më tepër edhe për të ngushëlluar zemrën e asaj nëne. Por u çua nga ajo kafe edhe më i dëshpëruar, kur mësoi se para dy vjetësh ajo kishte humbur edhe bashkëshortin. Burrë e grua ishin rritur në shtëpinë e fëmijës dhe gëzimin më të madh në jetë kishin atë djalë… Me ditë të tëra përjetoi doktor Hektori shqetësimet e asaj fatkeqësie. Diçka jo e mirë, për një mjek që duhet të jetësa më i qetë dhe i ftohtë përballë të tilla emocionesh. Ndryshe, do të jetë më i dobët në përballjen me betejën e radhës… Por ama, edhe kjo e keqe dëshmon për karakterin dhe virtytet e larta njerëzore të doktor Hektorit, jo vetëm si mjek, por edhe si pedagog. Janë me dhjetëra studentët që kanë përfituar maksimumin e lëndës së sëmundjeve të mushkërive. I veçantë ky mjek i shquar edhe në mësimdhënie. Nuk kanë për të harruar studentët ditët e para të komunikimit me të. Pasionant, i rrjedhshëm dhe i qartë në ligjëratë e nis leksionin me postulatin: “Asgjë nuk kushton aq pak dhe nuk çmohet aq shumë sa sjellja e mirë!”, sepse mjeku nuk i takon vetes, por të tjerëve. Kush nuk mund të realizojë këtë kusht, është në kohën e duhur për t’i dhënë jetës një drejtim tjetër. Pasi u ka bërë testimin e parë shpirtëror, nuk vonon dhe u citon katër vargjet e popullit që i shërbejnë po shëndetit të popullit.

O more njeri me mend!

Mos e kërko në çdo vend,

Provoje në trupin tënd,

Si të dhemb, ashtu më dhemb!

E ku ka më mirë se të përdorësh mençurinë e popullit, në ngulitjen dhe përsosjen e virtyteve humane dhe njerëzore aq të domosdoshme për profesionin e mjekut. Është këndvështrimi dhe metoda që ndjek një pedagog kaq i suksesshëm, siç është doktor Hektori. Ndoshta është momenti për të dëshmuar edhe faktin tjetër, se në bibliotekën e tij prekëm edhe tre libra voluminozë me arritje dhe informacion të mjekësisë botërore për sëmundjet e mushkërive, botime të vitit 2009. Ndryshe nuk do të ishte aq i vlerësuar dhe i dëshiruar nga studentët e mjekësisë. Nuk ndjehet mirë kur shikon se shumica e tyre tymosin cigare, atë armik kryesor që shkakton edhe sëmundjet e mushkërive. Nuk i lodh apo mërzisë, duke u cituar rreshtat që janë shkruar me gërma kapitale edhe në paketat e cigareve. “Humbet” një orë mësimi dhe i shëtit studentët nëpër dhomat e pacientëve, duke i pyetur se sa prej tyre e pijnë duhanin. Vetë llogaria përfundimtare, u jep përgjigjen tronditëse se mesatarisht në 100 veta të prekur nga kjo sëmundjet e mushkërive, 97 pinë cigare.

Një llogari që na kujton një debat të zhvilluar mes mjekësh të shquar në Edinburg të Skocisë. Me siguri që të gjithë studentët e doktor Hektorit do të ndjeheshin krenar për pedagogun e tyre. Këtë kongres botëror mbi “Kontrollin e turbekulozit në shekullin XXI” e drejtonte doktori i shquar John Crofton, personaliteti më i shquar botëror në fushën e sëmundjeve të turbekulozit. Sapo kishte referuar doktor Hektori studimin me temë: “Gjendja epidemologjike aktuale për turbekulozin në Shqipëri”. Për të përgatitur këtë material ishte bërë një punë parapërgatitore voluminoze. Një grup mjekësh kishte bërë depistimin në gjithë vendin tonë. Ishin vizituar mijëra njerëz, prej të cilëve u gjetën 700 të sëmurë me turbekuloz. Ende pa u larguar nga podiumi doktor Hektori, çohet nga salla një mjek zviceran që kishte referuar pak orë më parë për modelet matematikore që mund të përdoren për vlerësimin e gjendjes me një numër më të vogël pacientësh. Çka do të thoshte kohë më e shkurtër pa e cënuar saktësinë e studimit. Me sa duket, emri pak i njohur i Shqipërisë, serioziteti dhe personaliteti i shfaqur nga mjeku shqiptar, kishte ngacmuar egon e sëmurë të kolegut, për të bërë pyetjen:

-Ku e bazoni ju saktësinë e të dhënave për të cilat ju referuat?

Pa humbur qetësinë dhe pa u menduar, doktor Hektori edhe pse kishte ndier ligësinë e pyetjes, përgjigjet:

-Duke mos vënë në dyshim saktësinë e përdorimit të modeleve matematikore për studimin që ju referuat, të dhënat e studimit tim saktësinë e bazojnë në ekzaminimin mjekësor të të gjithë pacientëve…

E si për të mos mjaftuar kjo shuplakë ndërhyn edhe drejtuesi i Kongresit, sër Crofton, duke e bërë të pavlefshme pyetjen e mjekut zviceran:

– Doktor Hektori nga Shqipëria, ka të drejtë!

Para disa muajsh, doktor Hektori, u shpall “Qytetar Nderi i Tropojës”. Nuk janë pak vlerësimet dhe titujt që atij i janë akorduar, por ky i fundit i ngjalli emocion të fuqishëm. Një mirënjohje e merituar që i rrizgjoi kujtimet e viteve 1960-1965 kur shërbeu si mjek në Tropojë. Pasi mbaroi me rezultate të shkëlqyera Fakultetin e Mjekësisë, shpresonte se do të emërohej në kryeqytet. Nuk u dëshpërua që iku në veriun ekstrem të Shqipërisë, por edhe të lehtë nuk e pati. Përfytyroni një djalosh 21-vjeçar që del për herë të parë nga Tirana dhe përfundon në Tropojë. Sapo kishte mbaruar specializimin njëvjeçar me doktor Ndroqin. Zonat veriore ishin më të prekura me sëmundjet e mushkërive, për arsye edhe të temperaturave të ulëta. Vetëm një mjek gjeti në Bajram Curr. Detyrimisht që nevoja e bëri të shërbente edhe si patollog, gjinekollog, pediatër etj. Çmon faktin që atje gjeti një personel mjekësor të përgatitur dhe të përkushtuar për punën. Akoma më me fat e quan veten që njohu një njeri të mrekullueshëm, të lindur për humor, siç është mjeshtri Ali Mula. Njohja me të ia bëri edhe më të lehtë kryerjen e detyrës së mjekut, por edhe të përshtatjes me banorët mikpritës dhe shumë të kulturuar. Kjo mirënjohje e veçantë që shkon për mikun e tij të respektuar bën që t’ja falë edhe atë “prezantim” torturues si mjek….

I vendosur përballë një aparati të vjetër skopie, fton pacientin e parë. Shikon që zemra e tij ishte në krahun e djathtë. I bën përshtypje, por jo se befasohet, pasi e dinte që në 10 000 banorë ndodh një anomali e tillë. Mbaron punë dhe fton para aparatit qytetarin e dytë. Fshin sytë, por nuk i largohet e njëjta pamje. Edhe ky zemrën e kishte në krahun e djathtë. Të paktën dhe për një arsye tjetër kjo që po i ndodhte nuk duhej të ishte e pranueshme. I kishin thënë që rrethi i Tropojës kishte rreth 11 mijë banorë. Kjo anomali që po shikonte në aparatin e skopisë, do të thoshte se numri i banorëve duhej të ishte mbi 20 mijë banorë. Nuk e jep veten dhe vazhdon punën. Para aparatit i shfaqet trupi i pacientit të tretë. Dhe përsëri, zemra në krahun e djathtë. I tronditur, heq këmbën nga pedali i aparatit që mbante dritën fikur dhe çohet menjëherë në këmbë. Shikon qytetarin që ishte vendosur me shpinë dhe jo siç duhej me fytyrë nga aparati. Nuk përmbahet dhe ngre zërin, duke i treguar se si duhej qëndruar. Ndërkohë edhe dy të tjerët që ishin duke u veshur i thonë se edhe ne kështu kemi hyrë aty, o doktor.

-Hyfshi dhe mos dalshi më! – u lëshoi mallkimin pa shpirt, por me zë të lartë dhe doli nga dhoma.

Por ditët, muajt dhe vitet në vazhdim e bënë doktor Hektorin njeriun më të dashur të asaj treve. Me vrullin djaloshar, pasionin për profesionin dhe dëshirën për të ndihmuar këta njerëz të dashur, por të zhytur në varfëri, nuk la fshat e shtëpi pa hyrë. I qëllonte që të ecte në këmbë ditën apo natën edhe 12 orë pa pushim. Nuk e harron atë përkujdesje dhe dashuri që tregonin për të si të ishte i shenjtë. Edhe sot kujton kur lëvizte në ditë me borë, para tij borën e hapnin dy njerëz të tjerë për t’ja bërë sa më të lehtë udhëtimin. E si të mos u shërbeje dhe ndodheshe pranë këtyre njerëzve në raste urgjente. Edhe sot në shtëpinë e doktor Hektorit trokasin miqtë e vjetër tropojanë. Kush për hall e kush për ta përshëndetur për të mirat e bëra në ato vite dhe në vazhdim, sepse doktor Hektori duke zbuluar dhe bllokuar të gjitha vatrat e infeksionit në Tropojë, hapi për gjithë jetën dyert e shpirtit dhe u bë mysafir i përjetshëm dhe i mirëpritur në çdo vatër tropojane…

Shikon këtë fotografi të çiftit Çoçoli dhe kushdo dallon se Lirika është më rinore. Por po të hysh në shpirtin e doktor Hektorit, këtë hijeshi dhe bukuri e gjen të shumëfishuar… Aq sa shpirti i tij, ndjehet disa vjet edhe më i ri se bashkëshortja e tij. Jo më kot e quan si një nga mbështetëset dhe frymëzueset e karrierës së tij të suksesshme. Një jetë e gëzuar mes harmonisë dhe mirëkuptimit, dashurisë dhe bashkëpunimit. Edhe sot janë po aq të dashuruar dhe të përkushtuar ndaj njëri-tjetrit, si dikur në sallën e Bibliotekës Kombëtare. Hektori përgatitej për temën e Doktoraturës, ndërsa Lirika studionte për provimet e sezonit. Më shumë se sa tek studimi, e kishin mendjen kur do të vinte pushimi që i bashkonte te koridori. Vërtetë kishin diferencë në moshë, por humori dhe natyra gazmore e Hektorit e bënë për vete menjëherë atë bukuroshe. Sepse edhe tek dashuria më shpejt dhe më sigurtë se çdo gjë, të çon mençuria. Rrjedhshmëria në të folur, çiltërsia dhe komunikimi elegant ia lehtësuan shumë fitimin e betejës atij djaloshi simpatik. Po me barcaletë e nisi dhe e bitisi propozimin. Ishte duke i treguar historinë e një personi që kishte rënë në dashuri me një studente që ai kishte pranë. Ia tregoi aq bukur sa edhe ajo vetë nuk po kuptonte se për kë po binin ato këmbana… Pas heshtjes së tij që priste reagimin e saj, kuptoi se ajo ishte studentja dhe ai personi i dashuruar. E pse duhej vështirësuar më shumë ai propozim kur përgjigjja e secilit prej tyre ishte dhënë prej kohësh nga zemrat e tyre?

-Tek Hektori gjeta jo vetëm njeriun me humor të veçantë, por njeriun e përkushtuar ndaj familjes së tij. Një admirues i zjarrtë i leximit, historisë, gjeografisë, arkitekturës, pikturës, muzikës, udhëtimeve… Është e lehtë të jetohet me Hektorin si bashkëshort sepse jetën ta bën të bukur jo vetëm duke u përshtatur me dëshirat e mija, por e pasuron me intelektin dhe natyrën e tij gazmore…

Nuk ka ç’i duhen më shumë se sa kaq një femre për ta ndier veten mirë dhe të sigurtë, në një jetë të lumtur bashkëshortore.

E dëshmon këtë vetë jeta e tyre, e dëshmon edhe kjo fotografi që shpalos hijshëm gëzimin dhe buzëqeshjen e tyre të përditshme…

AKTIVITETI I PUNËS:

1960 Diplomohet: “Mjek” nga Fakulteti i Mjekësisë i Universitetit të Tiranës.

1980 “Kandidat i Shkencave Mjekësore”, në Fakultetin e Mjekësisë, Tiranë,

1983 “Docent” (titull i barasvlefshëm me Prof.Ass), në Fakultetin e Mjekësisë, Tiranë.

1993 “Doktor i Shkencave Mjekësore”,

1994 “Profesor”, Universiteti i Tiranës,

2007 Profesor, në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit privat “KRISTAL”

2008 “Profesor Emeritus”

2009 Përshkruhet biografi e shkurtër në Enciklopedinë Shqiptare, botuar në Tiranë, 2009.

Aktiviteti Shkencor:

Ka marrë pjesë aktive në shumë konferenca, simpoziume, kongrese mjekësore si brenda shtetit ashtu dhe jashtë shtetit.

Jashtë Shqipërisë:

Prishtinë (Kosovë)

Ulqin (Mali i Zi)

Shkup (Maqedoni)

Bukuresht (Rumani)

Constanca ( ” “)

Varna (Bullgari)

Athinë (Greqi)

Janinë ( ” “)

Lubljanë (Slloveni)

Ankara (Turqi)

Budapest (Hungari)

Salzburg (Austria)

Rome (Itali)

Palermo (Itali)

Paris (France)

Nicë ( ” “)

Moskë (Rusi

Mainz (Gjermani

Essen ( ” “)

Fraiburg ( ” “)

Edinburg (Skoci)

Londër (Angli)

Wolfheze (Hollandë)

Seattle (ShBA)

Teheran (Iran)

Tunis (Tunizi)

Lome (Togo)

Ka marrë pjesë në të gjitha aktivitetet shkencore të zhvilluara në Shqipëri, për problemet e sëmundjeve të mushkërive dhe sidomos për ato të tuberkulozit, të zhvilluara në Tiranë apo në qytetet e tjera të vendit; në konferencat e organizuara me mjekë të huaj; në konferencat mjekësore te organizuara nga specialitetet e tjera ku ka diskutuar për problemet e sëmundjeve të mushkërive. Ka botuar studime të shumta: monografi, tekste mësimore, libra për probleme të tuberkulozit dhe sëmundjeve të mushkërive, artikuj shkencore etj. Botimet janë bërë në Shqipëri dhe në disa revista të huaja.

Agron Sejamini

27.08. 2009

https://www.voal-online.ch/index.php?mod=article&cat=SHQIPTAR%C3%8BT&article=2873

Kamala Harris dhe babai i saj

Thyerja me Kamalën është shumë e thellë, dhimbshme dhe nis me divorcin nga gruaja e tij. Por tani 85-vjeçari i ka ofruar këshilla vajzës së tij

Në vjeshtën e vitit 1962, Universiteti Kalifornian i Berkeley-t ishte tashmë kryeqyteti i protestave të studentëve për të drejtat civile me demonstrata në sheshin “Sproul”, në zemër të kampusit.

Shyamala Gopalan, një studente indiane e endokrinologjisë, ishte magjepsur nga një fjalim mbi pabarazitë sociale të mbajtur në një takim nga Donald Harris, një ekonomist i ri xhamajkan që ishte gati të merrte doktoraturën.

Të dy diskutuan për një kohë të gjatë dhe u takuan përsëri disa herë. Pasioni civil u bë një lidhje romantike: në vitin 1963 ata u martuan dhe një vit më vonë lindi Kamala.

Në rrëfimet e jetës së saj, kandidatja demokrate për Shtëpinë e Bardhë, përmend shumë shpesh nënën e saj: një studiuese, e cila u nda nga jeta në vitin 2009, e cila ia kushtoi jetën luftës kundër kancerit.

Megjithatë, figura e babait krejtësisht mungon, me përjashtim të një përmendjeje të shkurtër në fjalimin investitor në konventën e Demokratëve në Çikago, pavarësisht se Donald Harris ka kaluar dekada duke studiuar pabarazitë sociale, një temë qendrore për një udhëheqës politik demokrat.

Dhe megjithëse, siç zbuloi gazeta “New York Times”, 85-vjeçari tashmë ish-mësues, ende me shëndet të shkëlqyer, jeton tre kilometra larg rezidencës së zëvendëspresidentes së Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe që shpesh udhëton rreth Uashingtonit me makinën tip Chevrolet-Corvette të tij të argjendtë, të dy nuk dëgjohen pothuajse kurrë dhe nuk janë takuar kurrë në vitet e fundit.

Përjashtimi i vetëm ishte një darkë në Uashington në vitin 2016, kur Kamala u zgjodh senatore nga Kalifornia.

Është shkruar se Harris e mban të atin në distancë, sepse Donald Trump e përshkruan atë në mitingjet elektorale si një ekonomist marksist që indoktrinoi Kamalën.

Por ai, pavarësisht se kishte kritikuar ekonominë klasike nga e majta dhe kishte studiuar punën e Marksit, si dhe të shumë ekonomistëve të tjerë, nga Keynes te Sraffa, nuk ishte kurrë një marksist.

Historia e ndarjes me Kamalën është shumë më e thellë, më e dhimbshme dhe fillon me divorcin nga Shyamala (mamaja) në vitin 1972. As Kamala në kujtimet e saj nuk shpjegon arsyen e përfundimit të marrëdhënies mes prindërve.

Ai përmend vetëm mosmarrëveshjet në rritje dhe vrazhdësinë midis dy akademikëve, ndërsa Donaldi mori poste profesori në universitete të largëta, fillimisht në Illinois dhe më pas në Wisconsin.

Ndarja kishte ndodhur tashmë në vitin 1969. Kur ekonomisti u kthye në Kaliforni – në vitin 1972, afrikano-amerikani i parë që mori një post profesori në Stanford – beteja e divorcit kishte përfunduar.

Dhe babai i Kamalas shprehu hidhërimin e tij që nuk kishte marrë kujdestarinë e vajzave të tij, Kamala dhe Maya, duke akuzuar shtetin e Kalifornias se kishte vendosur që një baba nuk është në gjendje të kryejë rolin e prindërve, duke shtuar, sipas “Times”, “veçanërisht nëse ai prind është një burrë me ngjyrë që mund të hajë fëmijët e tij për mëngjes…”.

Zemërim, ndoshta, edhe ndaj vajzave që zgjodhën të qëndronin me nënën e tyre: inat që Donaldi e ka mbajtur me vete gjatë gjithë jetës.

Bir i sipërmarrësve të pasur xhamajkanë, ai u kthye në Xhamajka kur doli në pension në Stanford dhe autor i një plani të politikës industriale që i lejoi vendit të Karaibeve të përgjysmonte borxhin e tij publik dhe të reduktonte papunësinë nga 15% 10 vjet më parë, në 5.4% aktuale, në vitin 1978, Harris i dedikoi suksesin më të madh të librit të tij (Akumulimi i kapitalit dhe shpërndarja e të ardhurave) dy vajzave të tij. Por ai kurrë nuk donte t’i takonte.

Ai nuk shkoi në funeralin e Shyamalas në vitin 2009, as në dasmën e Kamalas me Doug Emhoff në vitin 2015. Dhe braktisi ceremoninë inauguruese të presidencës Biden-Harris tre vjet e gjysmë më parë.

Por tani ai duket se ka ofruar t’i japë këshillat e tij të politikës ekonomike vajzës së tij, duke i propozuar një takim publik në Baltimorë, shtëpia e fushatës së Kamalas dhe kompanive për të cilat babai i saj është konsulent.Tema

Corriere della Sera

Jimmy Carter kremton 100 vjetorin e lindjes

Një president amerikan që në detyrë konsiderohej i dobët dhe pesimist, por që me kalimin e viteve ka arritur të ripushtojë një pjesë të madhe të vendit.

VOAL- Jimmy Carter mbush 100 vjet, presidenti më jetëgjatë në historinë amerikane, i cili qëndroi në Shtëpinë e Bardhë për vetëm katër vjet. Gjysmën e jetës “si ish”, aq sa arritja sot është befasuese, si kur kandidoi për post më 1975.

Jimmy kush? Guvernatori demokrat i Gjeorgjisë, një fermer kikiriku jugor, luajti efektin surprizë: një njeri i zakonshëm për presidencën e Nixon dhe Johnson. Pas skandalit Watergate dhe gënjeshtrave për Vietnamin, ai i ofroi vendit humanizmin dhe busullën e tij morale. Ai fitoi mbi amerikanët, por iu desh të përballej me një komb të zhgënjyer, të testuar nga kriza energjetike dhe recesioni.

Dhe fronti ndërkombëtar theksoi aftësinë e tij – me marrëveshjen e paqes Nobel midis Izraelit dhe Egjiptit – dhe kufijtë e tij. Kriza e pengjeve në Teheran në vitin 1979, 52 amerikanë të mbajtur të burgosur nga regjimi i Khomeinit për më shumë se një vit, ishte elektoralisht fatale për të.

Reganizmi e dërgoi në papafingo epokën e përkohshme të Carter-it… meritat e të cilit do të njihen larg Shtëpisë së Bardhë: për betejat e tij humanitare dhe mjedisin dhe për ndërmjetësimin e tij në konfliktet në mbarë botën, aq sa iu dha një Nobel.

Një dashuri e rifituar me dëshmi personale, krahas dhe kundër sëmundjes, pas një tumori të parë.

Një dëshmi besimi dhe optimizmi punëtor, gjithmonë përkrah të dashurës së tij Rosalynn pranë tij për 77 vjet. Me rastin e funeralit të saj, nëntorin e kaluar, dalja e fundit publike e Jimmy Carter.

“Ai është shumë i kufizuar në atë që mund të bëjë. Ai nuk mund të flasë në telefon. Ai ndjek lajmet dhe kur e pyetëm nëse ishte i emocionuar për ditëlindjen, ai tha po, por aq më tepër për të votuar për Kamala Harrisin”, thotë Jason Carter, nipi i Jimmy Carter dhe president i Carter Center.

Misteri i vrasjes së Zija Dibrës: E vranë krerët e VMRO-së…

Një të diel të janarit të vitit 1925, gazeta “Indipendenca Shqiptare” lajmëronte në faqen e saj të parë: “Zija Dibra u vra. Ish-kapiten Zija Dibra, ministër tjetër herë në kabinetin e Pandeli Evangjelit, i akuzuar për çështje bolshevike, tek internohej në Berat, duke kaluar katundin Harizaj të Qarkut të Kavajës, u mundua të arratisej e t’ikë prej duarsh nji aspiranti, i cili e shoqnonte deri në Berat. Kështu, duke qenë i hypur në kalë, atë e ngau me gjithë fuqinë, përpara. Aspiranti i bërtiti nja dy herë të qëndronte, por mbasi s’e dëgjoi, e qëlloi në kokë dhe e rrëzoi të vrarë prej kalit”.

Zija Dibra, figurë e njohur e politikës shqiptare të fillim-shekullit XX u vra në të njëjtën ditë kur në Tiranë shpallej republika me president Ahmet Zogun tashmë të kthyer triumfator nga Jugosllavia. Vetëm pakkush e besoi versionin zyrtar të vrasjes. Zija Dibra, njihej si kundërshtar i vendosur i Ahmet Zogut, ai vetë kishte marrë pjesë si ushtarak në kryengritjen e drejtuar nga Hasan Prishtina në 1921.

Në 1923-in, bënte pjesë në një organizatë antizogiste të themeluar në Vjenë, nga Aqif Pashë Elbasani. Në qershor të 1924-ës, kishte luftuar me armë në dorë, në krah të kryengritësve, pastaj ishte vendosur në garnizonin e Shkodrës. Në vitin 1924, Noli e kishte dërguar Zija Dibrën, për t’i mbushur mendjen Elez Isufit, që të mos bashkohej me Zogun.

Dibra ia arriti t’i mbushte mendjen Elez Isufit, duke u kujtuar dibranëve armiqësinë e kahershme me serbët dhe duke përdorur edhe një shumë të majme parash. Njerëzit e Zogut, i kishin të gjitha arsyet për ta hequr qafe, por jo vetëm se ishte fanolist…! gsh

Nga grabitja e bankave, te dekadat në burg e miqësia me një bretkosë- Cili është Pepe, presidenti uruguajan që magjepsi botën e ndërtoi një nga demokracitë më liberale në botë

Një dekadë më parë, bota u magjeps pas José Mujica, i cili njihej edhe si Pepe, president i Uruguajit.

“Adhurimi” për të erdhi pas një zyrtar i këtij rangu, kishte zgjedhur të mos jetonte në pallatin presidencial, por banonte në një shtëpi të vogël me gruan dhe qenin e tyre.

Po kjo nuk është gjithçka që rrethonte figurën e tij jo konvencionale.

Jeta e tij është e përshtatshme për një skenar filmi.

Në rininë e tij, Pepe grabiste bankat si gueril, i mbijetoi 15 viteve në burgjet vendase, kjo falë edhe një miqësie me një bretkosë ndërsa qëndronte në qeli.

Pavarësisht të gjithave Pepe ishte ai që në transformimin e kombit të tij të vogël të Amerikës së Jugut në një nga demokracitë më të shëndetshme dhe më liberale në botë.

Tani po lufton me vdekjen, ndërsa është prekur nga një sëmundje e rëndë në ezofag. bw

Arbri Kopliku i riu nga Shkodra që përgatitet të nisë studimet në Harvard

Arbri Kopliku

Në Shqipëri, të rinjtë gjithnjë e më shumë po priren të studiojnë jashtë vendit, në universitetet e Europës dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Deri në fund të vitit akademik 2023-2024 rreth 14 mijë të rinj shqiptarë studiuan jashtë vendit, ku më shumë se 1000 prej tyre në Universitetet e Amerikës. Korrespondenti i Zërit të Amerikës, Pëllumb Sulo, sjell përvojën e të riut Arbri Kopliku, i cili, pasi përfundoi shkëlqyeshëm studimet në Institutin e Teknologjisë në Masaçusetts të Bostonit, po përgatitet të nis studimet për doktoratur në Universitetin mjeksor të Harvardit.

Për të rinjtë shqiptarë, që studiojnë në Europë dhe Amerikë, janë ditët e fundit të pushimeve verore në vendlindje, pasi shumë shpejt ata do të rikthehen në auditore.

Edhe i riu nga Shkodra, Arbri Kopliku, pas disa ditësh do të udhëtojë për studime drejt SHBA-së. Gjatë 4 viteve të kaluara, ai përfundoi studimet për Bio-Inxhinieri me rezultate të nivelit të lartë në Institutin e Teknologjisë së Masaçusetsit, ndërsa në ditët e para të shtatorit do të nisë studimet për doktoraturë në Universitetin e Harvardit.

“Do të rikthehem në Amerikë, prap në Boston, për të filluar studimet për doktoraturë në programin në mes të shkollës së mjekësisë së Harvardit, Harvard Medical School dhe Institutit Teknologjik të Masaçussets, ku isha për të kryer bachelorin. Do të studioj për inxhinieri mjekësore edhe specifikisht do të punoj në një laborator që zhvillon trajtimet e reja të personalizuara në një shkallë nano, shumë të vogël, për kancerin specifikisht por që të jenë të afta me trajtu shumë lloje të kancerave me të njëjtën teknologji”, tregon ai për Zërin e Amerikës.

Arbri thotë se përvoja e fituar në Institutin e Teknologjisë në Masaçusets është mjaft e veçantë për të si student, pasi studimi në një prej universiteteve më të mira në botë, i krijoi mundësinë e njohjes me zhvillimet më të fundit të kërkimit shkencor, zgjedhjen e lëndëve dhe komunikimin me profesorët që ishin në frontin e parë të imunologjisë dhe luftës kundër COVID-it, mbi të gjitha, zhvillimin e praktikave mësimore në laboratorë dhe kompani me famë botërore.

Ishte periudha pas COVID-it, thotë ai, dhe kjo ndikoi në mënyrën ku u fokusua shkenca. Laboratorët me rritjen më të shpejtë ishin ato që prodhonin antitrupa dhe vaksina dhe po përparonin në kërkimin shkencor, sidomos për sëmundjet infektive.

Kjo, ndihmoi të përfshihet në kërkimin shkencor dhe të aplikojë njohuritë teorike nëpërmjet projektesh madhore te kompanive më të njohura në Amerikë, ku ai zhvilloi praktikat mësimore.

“Hera e parë ishte tek kompania Moderna që është edhe kompania që ka prodhuar edhe vaksinën kundër COVID-it dhe shumë gjëra të tjera. Puna që kisha unë ishte për të testuar lloje të ndryshme kombinimesh të ARN, që ishte përmbajtja e vaksinës, për të arritur që vaksinat të bëhen më të qëndrueshme ndaj temperaturave të larta dhe më thjeshtë të prodhohen. Pastaj, verën pas kësaj unë u futa në një fushë krejt tjetër, çuditërisht ishte krejt e përshtatshme me edukimin që kisha marrë në shkollë, por që ishte për pajisjet biomjekësore. Kompania prodhonte pajisje për diabetin, për sëmundjet neurodegjenerative edhe për kancerin”, thotë ai.

Në Boston jeton një komunitet i madh shqiptarësh, mes të cilëve edhe të rinj nga trevat shqipfolëse, të cilët studiojnë në universitetet e Bostonit. Kjo, thotë Arbri, ishte një mundësi e mirë për të krijuar shoqatën e studentëve shqiptarë në Institutin e Teknologjisë në Masaçusets, përmes të cilës marrin pjesë nëpër panaire, ekspozita, në festivale të kulturës ballkanike dhe europiane si dhe ndërveprojmë me shoqatën “Besa” dhe Kishën e Shën Gjergjit në Boston.

Ndërsa një vit më parë, bashkë me një të ri shqiptar që studion në Kanada, themeluan organizatën jofitimprurëse “Albanian Trailblazers”, e cila ofron mentorim dhe mbështetje për të rinjtë shqiptarë që duan të studiojnë jashtë vendit.

“Arritëm të krijojmë një organizatë që quhet “Albanian Trailblazers”, e cila vitin që kaloi është zgjeruar shumë. Kemi arritur të krijojmë një grup për workshope ku, shqiptarët e suksesshëm nëpër botë mund të vijnë , të ndajnë përvojat e profesioneve të tyre apo pasionet gjithashtu. Kemi krijuar një grup për ndërlidhjen e shqiptarëve me synimin që të bëjnë grupe të veçanta si shqiptarët e Bostonit, të Londrës apo Austrisë dhe me u arritë të takohemi edhe fizikisht dhe jo vetëm virtualisht”, tregon ai.

Studimet në ciklin e doktoraturës në Universitetin e Harvardit pritet të zgjasin pothuajse 6 vite, një rrugë e gjatë dhe plot sfida edhe për të riun nga Shkodra, Arbri Koplikun, por ai ndjehet optimist se do t’i kapërcejë i nxitur nga synimet që ka për të ardhmen.

“Doktoratura në Amerikë është pak e gjatë, është 5-6 vjet, por duke mendu përtej kësaj unë kam dëshirën që njohuritë që arrij t’i thelloj gjatë doktoraturës si dhe zbulimet t’i paketoj në mënyrë të atillë që të jetë një kompani në të ardhmen. Me hap një kompani dhe, pse jo, me përfshi edhe Shqipërinë aq sa ajo mund të ofrojë për zhvillimin e teknologjive për kurimin e sëmundjeve të ndryshme, por edhe për prodhimin e produkteve biofarmaceotike”.

I ati i kërkoi të bëhej doktor, por Eqrem Çabej iu përkushtua gjuhësisë! Nga braktisja e Fakultetit të Mjekësisë, te studimet në Vjenë

Eqrem Çabej, është një ndër përfaqësuesit më të shquar të gjuhësisë shqiptare. Akademiku i shquar shqiptar lindi në Turqi më 6 gusht 1908.

Studimet fillore i kreu në Gjirokastër. Më pas kreu shkollën e mesme në Klagenfurt dhe pasi braktisi Fakultetin e Mjekësisë në Romë, u regjistrua në Fakultetin e Filologjisë në Universitetin e Gracit, e më pas në Universitetin e Vjenës, në Austri, ku dhe përfundoi studimet. Pas mbarimit me sukses të studimeve universitare 25 – vjeçari Eqrem Çabej u kthye përfundimisht në Shqipëri, me diplomën e Universitetit të Vjenës në xhep dhe me dëshirën e zjarrtë për t´i vënë dituritë dhe energjitë e tij në shërbim të Atdheut. Por pasi kreu gjimnazin në Klagenfurt (1923-1926), për shkollimin e lartë pati një fërkim me synimin që i ati i kishte vënë që të bëhej mjek.

U regjistrua në Fakultetin e Mjekësisë në Universitetin e Romës. Por pas këmbënguljes për gjuhësinë, regjistrohet në Grac për vitin akademik 1927-1928 dhe mbasandaj kaloi në Vjenë (1930-1933), ku ndoqi mësimet e Paul Kretschmer, Karl Patsch, Nikolai Trubetzkoy dhe Norbert Jokl. Nën drejtimin e Joklit, Çabeji filloi të kishte interes të madh në zhvillimin historik të gjuhës shqipe. Në 1933, ai dorëzoi disertacionin e doktoraturës mbi “Italoalbanische Studien” (“Studime italoshqiptare”). Çabej u kthye në Shqipëri ku edhe punoi si mësues gjimnazi dhe nëndrejtor i konviktit “Malet Tona” në Shkodër (1933/34) ku dha letërsi shqipe. Në vitin shkollor 1935-’36 u transferua në Normalen e Elbasanit, ku edhe atje ndenji një vit. Që andej u transferua në Ministrinë e Arsimit për t´u marrë me drejtimin e arsimit të mesëm.

Me sa kuptohet nga qëndrimi i tij, ai nuk e kishte mirëpritur një emërim të tillë. Me një lutje më datë 17. 12. 1936, drejtuar Ministrisë së Arsimit, për arsye shëndetësore kërkoi të transferohej duke u riemëruar profesor i letërsisë në liceun e Tiranës. Kërkesa nuk i plotësohet, duke e emëruar në Shkollën e Plotësimit Ushtarak. Me “çështjen Çabej” u mor më në fund edhe Këshilli i Ministrave të asaj kohe, i cili vendosi që Çabej, pas mbarimit të Shkollës së Plotësimit Ushtarak, të transferohej si profesor në Gjirokastër. Më 1938-’39 vijoi si arsimtar në Gjirokastër, ku vazhdoi të jepte mësimin e letërsisë të bashkërenduar me elemente të gjuhës shqipe. Në vitin shkollor 1939-’40 Çabej u transferua në gjimnazin e Tiranës ku u ngarkua me drejtimin e shkollës.

Anëtar i Institutit të Studimeve Shqiptare, më 1940 u dërgua në Romë nga min. i Arsimit Koliqi për të punuar mbi Atlasin Gjuhësor Shqiptar, i cili nuk u krye për arsye të ndryshimeve politike përgjatë Luftës së Dytë Botërore. Në shtator të 1943 u emëruar min. i Arsimit në qeverinë Mitrovica, post të cilin nuk e pranoi. Më 25 janar 1944 i pushkatohet vëllai, Selaudini, nënprefekt i Malësisë së Gjakovës. Në Shqipëri u kthye vetëm pas korrikut 1944. Në 1947, ai u caktua anëtar i Institutit të Shkencave, instituti paraardhës i Universitetit të Tiranës. Nga 1952 deri më 1957, ai shërbeu si profesor i historisë së Shqipërisë dhe fonetikës historike.

Në 1972, ai u bë anëtar themelues i Akademisë së Shkencave. Eqrem Çabej u specializua në gjuhësinë krahasuese indo-evropiane. Veprimtarinë shkencore e shtjelloi në gjuhësi, por edhe jashtë saj, në folklor, etnografi dhe histori të letërsisë. Vend zënë studimet etimologjike dhe leksikologjike historike, dialektologjia e onomastikës si edhe kodifikimi i gjuhës letrare. Çabej ka dhënë një ndihmë të çmuar me një varg sqarimesh etimologjike gjatë hartimit të Fjalorit të gjuhës shqipe të botuar në Tiranë më 1980. Më 1951 shkroi “Sonetet”, një libërth kushtuar së shoqes, Shyhrete Turkeshit, që e kishte njohur pranverën e 1949 e porsadalur nga burgu dhe punonte në Bibliotekën Kombëtare. U botuan për herë të parë me rastin e 100-vjetorit të lindjes më 2008 nga shtëpia botuese Çabej, drejtuar nga e bija, Brikena. Ai ndërroi jetë pak ditë pas ditëlindjes së tij të shtatëdhjetë e dytë, më 13 gusht të vitit 1980, në një klinikë të Romës. gsh

Më 10 korrik 1509 lindi John Calvini, reformues i madh i krishterimit evropian, pararendës i kapitalizmit

VOAL – Në gjysmën e parë të shekullit të gjashtëmbëdhjetë datojnë reformuesit më të mëdhenj të krishterimit evroan: John Calvin (Gjon Kalvin) dhe Martin Luter.

Calvini, megjithatë, ndryshe nga Luteri, donte krijimin e legjislaturës së një shoqërie të kapitalizmit të egër, ndërkohë që Luteri ishte i kufizuar për të marrë parasysh aktivitetin tregtar të borgjezisë si një aspekt të shoqërisë feudale që nevojitet për t’i dhënë më shumë hapësirë, por gjithmonë brenda kufijve të feudalizmit.

I lindur më 10 korrik 1509 në Noyon (Francë) Calvini shpejt u largua nga Kisha në mënyrë të vendosur, i bindur se lumturia e përjetshme është e destinuar për disa të zgjedhur dhe që jepet vetëm me anë të hirit të Perëndisë. Ai ishte gjithashtu i bindur se pas vdekjes, fati i shkuarjes në qiell ose në ferr ishte tashmë i paracaktuar. Ithtarët e tij gjithmonë kanë qenë të kufizuar për të shpenzuar jetën e tyre duke punuar, duke pritur një shenjë hyjnore.

Sipas mendimit të Calvinit, puna ishte e barasvlershme me lëvdatat ndaj Perëndisë. Calvini e shikonte punën si mënyrë për të lavdëruar Perëndinë dhe për të shprehur dukshëm në qëndrueshmërinë e besimit dhe bazimit të saj në hiret hyjnore. Vetëm nëse varen nga e mira e përbashkët, pasurimi dhe fitimi pasues konsideroheshin të drejta. Në këtë kuptim, Calvini konsiderohet pararendës i kapitalizmit. Puritanët e Evropës veriore ishin dishepujt e parë të Calvinit, për të ndjekur shembullin e diktuar nga teologu francez, duke përdorur një mënyrë jetese të drejtuar me kujdes, seriozitet, moderim dhe të bazuar vetëm në punë.

Edhe ekonomisti gjerman dhe sociologu Max Weber në librin e tij “Etika Protestante dhe Shpirti i Kapitalizmit” shpesh flet për marrëdhënien midis fitimit dhe kalvinizmit. Puna prodhuese sipas Calvinit, u bë një formë e lutjes, një ofertë për Zotin ndaj pasigurive të tyre. Por edhe sipas teologut dhe humanistit ishte e drejtë për të dalluar fajdet, me të cilat ata e shtypin dhe e vidhnin të varfërin, nga kredia, interesi dhe investimet produktive. Sipas Calvinit, edhe vetë feja u konsiderua gjithashtu parimi i vetëqeverisjes në sjelljen e përditshme.

John Calvini vdiq në Gjenevë më 27 maj 1564./Elida Buçpapaj

IN MEMORIAM- Profesor Vehbi Hoti, intelektuali i vlerave të mëdha të dritësimit pedagogjik të brezave- Nga Fran GJOKA

(Në kujtim të jetës dhe veprës së pavdekshme të Prof. Vehbi Hotit)

Një vit më parë u nda nga jeta profesori ynë i paharruar, Vehbi Hoti, që për 50-vjet me radhë ja kushtoi dijes dhe edukimit, edukatori i një qyteti të tërë, që aq shumë e deshi dhe aq shumë bëri ai për të dhe për njerëzit. Fëmijëria dhe adoleshenca nuk ishin të lehta për të, e ndoshta ky është shkaku i një miredukimi e shkollimi, me sakrificë, të cilët ai ka ditur t’i mundë shumë mirë. Shkollimi ishte pika më e ndjeshme e tij dhe që i hapi rrugë të reja për të njohur më mirë jetën. Që në rininë e hershme ai njihej si një djalë fjalëpakë, pa zhurmë dhe me energji të pashtershme, punëtor i palodhur në shërbim të arsimit të lartë, dashamirës që nuk iu dëgjua kurrë zëri për keq, gojëmbël dhe me kurajë, që mbronte me dinjitet pikëpamjet e tij. Një burrë që nuk e nisi dhe as e përfundoi karrierën e tij me bujë e reklama, por ua la të tjerëve të gjykonin për shërbimin perfekt dhe me sinqeritet që u bënte studentëve, por që vlerësoi me profesionalizëm, sinqeritet e dashamirësi, punën e mirë që bënin kolegët e tij. Shumë shpejt, profesor Vehbi Hoti u shndërrua një ndër figurat e dashura publike dhe i admiruar jo vetëm nga shkodranët, por nga e gjithë Shqipëria. Duke qenë një burrë me tradita të mrekullueshme fisnike dhe një familje intelektuale, të gjithë të shkolluar në universitetet tona shqiptare, ai ishte një njeri shumë i ndjeshëm, human e tepër miqësor, po kaq ishte dinjitar e konsekuent në gjërat themelore të bindjeve dhe ekzigjencave që të përbëjnë të plotë personalitetin e tij.

Energjitë e tij ai i vuri
në shërbim të studimeve, didaktikës, pedagogjisë dhe edukimit

Tek profesor Vehbi Hoti, mendimi dhe preokupimi i vazhdueshëm rrinte përherë zgjuar, ashtu si rri ndezur zjarri në një vatër të ngrohtë familjare, ëndërronte aspiratën e shpejtë dhe rrugën për demokraci të vërtetë dhe integrim dinjitoz dhe evropian. Them këtë, jo aq nga mosha, por nga energjia dhe vitalitetit që shfaqte në studime dhe kërkime në fushën e didaktikës, pedagogjisë dhe të edukimit në tërësi, nga ndihma dhe mbështetja që profesori ynë vazhdonte t’u jepte studentëve dhe kolegëve të tij pedagog dhe gjithë atyre që dëshironin t’i futeshin punës së bukur dhe të vështirë shkencore dhe pedagogjike. Profesor Vehbi Hotin kam pasur fatin ta njoh që në rininë time të hershme. Ai ishte shembulli më i shkëlqyer i njeriut të formuar me një personalitet dhe kulturë njerëzore. Janë pikërisht këto cilësi tepër të vyera që më nxit të hedh në letër këto radhë për jetën, punën dhe veprën e pavdekshme të këtij njeriu me shumë vlera në fushën e dijes dhe të prosperitetit tonë kombëtar. Ishte sa e lehtë, edhe aq e vështirë dhe, sipas kujtimeve që unë kam ruajtur për figurën e tij, ishte njeriu me vlera të përkushtueshme, me kulturë e vizion perëndimor, i talentuar, i përgatitur, emocional, i dhembshur, me vizion të gjerë për jetën, për familjen e shoqërinë. Ishte “i vështirë”, sepse profesor Vehbiu kishte lindur i talentuar, donte të punonte megjithëse në kushte të vështira në momente të tilla, kur vështirësitë familjare nuk e favorizonin sa duhet dëshirën edhe pasionin e tij. Megjithatë ai punonte e punonte dhe krijonte pa u lodhur njëkohësisht. Si qytetar aktiv i Shkodrës, Vehbiu po ngjiste shkallët e karrierës me shpejtësi marramendëse. S’kishte si të ndodhte ndryshe për një talent dhe shkencëtar që kishte hedhur me kohë ide, kishte botuar shkrimet e para shkencore pedagogjike e didaktike që në vitin e largët 1965, për të mos u ndalur për asnjë çast deri më 5 korrik 2023, ku zemra e profesorit pushoi së rrahuri.

Universiteti i Shkodrës ishte jeta e tij
Profesori i madh na la një pasuri të jashtëzakonshme shkrimore

Prof. Vehbiu thoshte: “Po të ishte e mundur të bëhesha edhe njëherë i ri, veç për Universitetin e Shkodrës do të dëshiroja të punoja e të kontribuoja me dëshirë e pa hezitim”. Janë me dhjetëra veprat e tij, me qindra kumtesa e referate të botuara në revista shkencore dhe të mbajtura në shumë simpoziume kombëtare e ndërkombëtare, me qindra artikuj pedagogjik e didaktik të botuara në organet e ndryshme të shtypit apo në revistat shkencore më prestigjioze të vendit dhe jashtë tij. Pra, gjithë jeta dhe veprimtaria 50-vjeçare e profesor Vehbiut iu kushtua zhvillimit të arsimit të lartë tonë kombëtar. Kështu, u bë shumë shpejt figurë e njohur, falë punës dhe djersës së tij brenda dhe jashtë Shqipërisë. Prof. Vehbiu është autor dhe bashkautor i shtatë botimeve monografike, të katër teksteve mësimore për shkollën e lartë dhe dy për shkollën e mesme. Ka botuar rreth 60 punime në shtypin shkencor dhe ka referuar mbi 50 sesione e konferenca shkencore brenda dhe jashtë Shqipërisë. Është kënaqësi të thuhet në ceremoninë solemne në korrik të vitit 2022, me rastin e 65-vjetorit të themelimit të Universitetit “Luigj Gurakuqi”, Shkodër profesor Vehbi Hoti iu dha titulli: “Profesor Emeritus”, nderimi më i lartë dhe i vetmi për një pedagog të këtij institucioni të lartë arsimor.

Në foto Prof. dr. Vehbi Hoti, gjatë marrjës së titullit “Profesor Emeritus”, korrik 2022

Në nder të profesorit të madh, Universiteti i Shkodrës organizoi konferencën me titull: “Jehonë auditorësh”, me rastin e 80-vjetorit të lindjes. Për më shumë se 15 vjet ai ka qenë Sekretar i Këshillit Shkencor të Universitetit, kryeredaktor i serisë të revistës shkencore të edukimit dhe për 13 vjet dekani i parë i Fakultetit të Shkencave të Edukimit dhe anëtar i Senatit të Universitetit të Shkodrës. Pasioni për auditorin e bën që më shumë se gjysmë shekulli, profesori ynë i paharruar të edukonte breza të tërë studentësh me përkushtim dhe pasion, ndaj dhe kujtimet, përshtypjet, mbresat e miqve dhe të shokëve të shumtë të tij janë të pashlyeshme, sepse ashtu siç thekson Prof. Dr. Tomor Osmani për figurën e ndritur dhe të pavdekshme të Prof. Dr. Vehbi Hotit: “Është dhe mbetët një nga figurat e shquara të shkencës pedagogjike shqiptare, autor i shumë veprave dhe studimeve shkencore nga fusha e pedagogjisë, mësimdhënies dhe didaktikës të botuara brenda dhe jashtë vendit”. Do të thosha me plot gojën se Vehbi Hoti mbetët integrali i vlerave gjurmëlënëse i dritësimit pedagogjik të brezave. Një jetë plot gjurmë, një jetë plot përkushtim, kjo ishte dhe mbeti deviza e jetës së Vehbi Hotit.

I thjeshtë, i ditur dhe i urtë si e vërteta

Një intelektual i fisnikërisë, i mendjes së ndritur. Ai dinte të mësojë të nderojë të tjerët. Për profesorin e paharruar mund të shkruhen plot kujtime, shkrime apo studime. Ai ishte dhe mbeti një thesar, një vlerë e shtuar e pedagogjisë shkodrane kohore e mbarëkombëtare. I thjeshtë, i ditur dhe i urtë si e vërteta. Fjala dhe shembulli i tij rrezatonin kudo mirësi, thjeshtësi e dituri. “Kam pasur fatin ta njoh nga afër kur unë botoja në organin shkencor të Universitetit apo në gazetën “Jeta e re” e Shkodrës, në kohën e tërmetit, asokohe unë shkoja në Bushat, Berdicë, Trush e Velipojë, Vehbi Hoti ishte sa i thellë e filozof i pedagogjisë, aq edhe i thjeshtë e gjurmëlënës, i dashur, e dashamir për botuesit. Me çiltërsinë e zemrës dhe bazuar në studimet e tij, me të drejtë do ta quaja Hasan Tahsini i Shkodrës e më gjerë. Botimet e tij janë të çmuara e me plot vlera. Ndihmesa e tij në arsimin e lartë, urtësia prej një intelektuali zemër drite nuk harrohen kurrë, -kështu e mbyll bisedën e tij poeti dhe shkrimtari dibran, Mevlud Buci. Veprën e tij e pasojnë tre djemtë e mrekullueshëm e të zgjuar në punën e tyre si: Dritani, me profesion jurist, Arbeni, pedagog për lëndën e Psikologjisë në Universitetin “Luigj Gurakuqi” Shkodër, Bledari, me profesion gazetar, aktualisht redaktor lajmesh në televizionin kombëtar Klan. Këta tre pasardhës shikojnë sot modelin e prindërve të devotshëm, babain e tyre të mirënjohur dhe të paharruar, të nënës së tyre, Fitnetit, që personifikon sot modelin njerëzor të nënës së dhembshur, që sa punoi, mbeti një profesioniste e rrallë në arsim, që rrezaton mirësi, një qytetare e denjë shkodrane e me emancipim bashkëkohor.

Njeri i vlerave të mëdha njerëzore

E takoja shpesh profesor Vehbiun në Shkodër e Lezhë, bisedonim për çështje të arsimit dhe shkollës dhe vija re se herë pas here shfaqte interesa të larta intelektuale për frymën e re perëndimore që po hynte në shkollat tona, veçanërisht kur biseda binte për temat e ndryshimeve të tranzicionit, gjithnjë ishte i hapur me atë vështrimin e ëmbël e të respektueshëm, fliste me pasion e logjikë dhe me argument për vlera e alternativa, për ide dhe mendime të dobishme për demokracinë në Shqipëri. Ky njeri i vlerave të mëdha ishte një shembull i shkëlqyer dhe i vlerave njerëzore, nga duhet të marrin shembull ideatorët e sotëm të fushës së pedagogjisë dhe didaktikës si dhe shoqëria njerëzore e ditëve të sotme. Ishte një pedagog me emër të madh, si Vehbi Hoti, vlen jo vetëm të kujtohet, por dhe të përgjithësohet dhe të kapësh dhe detajet më të vogla të aktivitetit të tij studimor 50-vjeçar, pasi dhe ato do të ishin dukuri pozitive për brezat e rinj pedagogë. Dhe, siç duket, do kalojnë plot vite e dekada të tjera dhe emri i ndritur Vehbi Hoti do të mbetet në kujtesën e brezave, ku sot është bërë shpirt e zemra e kujtdo. Kur bisedon me njerëz të profesioneve të ndryshme, e kujtojnë shpesh profesorin ku mbart një shtrirje të gjerë miqësie e shoqërie nga trevat shqiptare brenda dhe jashtë vendit, në fushë veprimtarie leksionesh, duke u skalitur në kujtesën e brezave studentë me atë portretin e një embleme të veçantë, që rrezatonte dashuri e respekt të ndërsjellë. Asnjëherë nuk i uli vlerat e tij, por qëndroi besnik i figurës morale e profesionale. Asnjëherë nuk dinte të diferencojë studentët sipas shoqërisë, miqësisë që kishte, por gjithmonë ishte pranë tyre, me pasionin që i jepte profesioni, edukimi, kultura e lartë shkodrane. Sa jetoi e punoi, Vehbiu kurrë nuk bëri kompromis me karakterin e tij edhe kur ishte përfitimeve e famës shoqërore e miqësore. Mbeti deri në frymëmarrjen e fundit i dashur me të vërtetën dhe i rreptë ndaj padrejtësive.

Një personalitet
si prof. dr. Vehbi Hoti mbetet i pavdekshëm

Sot u mbush plot një vit që është ndarë nga jeta, por trashëgimia e tij në fushën e arsimit dhe kërkimit shkencor do t’i rezistojë kohërave, kontributi i tij do të jetë vazhdimisht i dukshëm dhe me vlera të papërsëritshme. Pas shumë vitesh, mësuesit dhe studiuesit e ardhshëm do ta kujtojnë edhe më mirë thellësinë e mendimit të tij, aftësinë për të vëzhguar dhe eksperimentuar, për të bërë përgjithësime e nxjerrë konkluzione që do të ndihmojnë shkollën e shoqërinë në demokratizimin dhe emancipimin e tyre të mëtejshëm. Këtu më vjen ndërmend një thënie e Hygoit: “Njerëzit e mëdhenj bëjnë piedestalin, e ardhmja u ngre statujën”.

Ndërsa shkruaj këto radhë për ketë njeri që sakrifikoi shumë nga vetja për t’u dhënë dije e kulturë brezave, më vjen keq për harresën e organeve qendrore dhe atyre vendore në Shkodër. Kurrë s’ka punuar për lavdi, ndonëse lavdinë me punë e sakrifica e emrin e mirë la kudo, e meriton plotësisht, pas vdekjes, që t’i jepet titulli “Mjeshtër i Madh”. Për njerëz të tillë të ditur, të emancipuar, tolerant në shërbim të dijes dhe për 50 vjet me radhë mbajti titullin e lartë dhe të denjë “Njeri”, si Vehbi Hoti, sa shumë ka nevojë shoqëria e sotme shqiptare. Sa i thjeshtë në dukje, aq edhe i lartë e njerëzor ishte. Cilido që ka njohur apo ka lexuar për Vehbi Hotin, krenohet dhe frymëzohet dhe pyet veten: “Jeta vlen kur vihet në shërbim të mirësisë e diturisë”. Profesor Vehbi Hoti mbetet intelektuali i vlerave të mëdha të dritësimit pedagogjik të brezave. Përmes kujtimeve synuam të kujtojmë sadopak jetën plot aktivitet të një njeriu, humbja e të cilit një vit më parë preku thellë jo vetëm familjen Hoti, por dhe gjithë Shqipërinë dhe më gjerë. Ishte një humbje e madhe për shkencën pedagogjike dhe arsimin tonë kombëtar. Njerëz të tillë lindin rrallë, por mbetën përgjithmonë të pavdekshëm në mendjen e zemrat e popullit.
I paharruar qoftë vepra dhe kujtimi i tij!

Më 28 qershor 548 u nda nga jeta Teodora, perandoresha bizantine, gruaja e Justinianit

VOAL- Teodora, perandoresha bizantine, gruaja e Justinianit, lindi rreth vitit 500 në Kostandinopojë.

Në vitin 532, përballë një turme të trazuar që thërriste “Fitore! Fitore”, Justiniani I, sundimtari i Perandorisë Romake të Lindjes, ishte në prag të arratisjes nga pallati. Papritur me një thirrje pasionante, gruaja e tij Teodora iu drejtua atij dhe oficerëve të tij të tmerruar: “Nuk është e tmerrshme që një perandor të bëhet i arratisur, nëse do të shpëtosh veten me arratisje, perandor, sigurisht që mund ta bësh, megjithatë, sado shqetësime. Unë, do t’i qëndroj besnik thënies së vjetër se vjollca është një qefin funerali” (Prokopi, Lufta Persiane).

I impresionuar nga këto fjalë, perandori dhe grupi i tij, përfshirë gjeneralin Bellisario, vepruan. Gjenerali trim mblodhi njerëzit e tij dhe lëvizi kundër turmës së zemëruar që ndërkohë ishte mbledhur në Hipodromin, një amfiteatër i madh pranë pallatit. Represioni ishte i menjëhershëm. Flitet për tridhjetë mijë burra të cilët Justiniani fillimisht i vrau dhe më pas i hodhi trupat e tyre në det. E ashtuquajtura kryengritja e Nikës kishte përfunduar pothuajse para se të fillonte.

Justiniani doli nga sprova më i sigurt dhe më i fuqishëm se më parë, falë vendosmërisë së Teodorës. Ai gjithashtu i dha asaj meritën e duhur për sjelljen e saj heroike duke dekretuar që ajo të merrte pjesë me të në qeverisjen e perandorisë, gjë që Theodora e bëri me efikasitet të pamëshirshëm. Në realitet, Teodora nuk ishte një zonjë, përkundrazi vinte nga një familje me origjinë modeste dhe e kishte nisur karrierën e saj si prostitutë. Babai i tij stërviti arinj në Hipodromin e Konstandinopojës, qendra e sporteve popullore si luftimi i qenve me arinj dhe garat me qerre. Ndoshta shokët e parë të lojës së Teodorës ishin dhëndrrat, shitësit ambulantë, tutorët, prostitutat dhe poshtëruesit e vegjël.

Gratë që kujdeseshin për reputacionin e tyre shmangnin korridoret e Hipodromit, por ishte pikërisht në këtë vend që Teodora, në moshën dymbëdhjetë vjeç, u bashkua me motrën e saj më të madhe dhe filloi të shfaqej në skenë në Perandorinë Romake Lindore duke hyrë në një bordello.

Prokopi, një historian bashkëkohor, tha se Theodora nuk ishte një aktore e talentuar, por ajo ishte e bukur, inteligjente, plot hir dhe e gatshme për të interpretuar në situata dhe qëndrime lakmuese.

Sigurisht, aspektet dhe rrethanat më pikante të së kaluarës së tij u ekzagjeruan nga Prokopi, i cili gjithmonë kishte një armiqësi të njohur ndaj perandoreshës. Sidoqoftë, ka pak dyshim për shthurjen e perandoreshës së ardhshme.

Ndoshta, ndryshe nga sa pretendonte Prokopi, ajo nuk bëri akte të turpshme në skenë me patat, as nuk darkoi me dyzet burra të cilëve u dha hiret e saj, siç tha historiani britanik Edward Gibbon.

Për një kohë ajo ishte e dashura e guvernatorit të Pirenekës (Libia e sotme), duke gjetur përfundimisht rrugën e saj me trashëgimtarin e fronit bizantin Justinian, fillimisht si dashnore, pastaj si grua.

Në vitin 527, kur Justiniani u bë perandor, në krah të tij u kurorëzua Teodora, e cila nuk ishte ende tridhjetë vjeçe. Pas martesës, ajo arriti të fitonte një respekt të mirë dhe në dukje ajo ishte gjithmonë besnike ndaj Justinianit. Sido që të jetë, shumë pak guxuan ta vënë në dyshim moralin e saj, edhe sepse ishte më mirë të mos e kishim armike.

Theodora kishte një ushtri spiunësh që i raportonin kush fliste keq për të kaluarën e saj ose e kritikonte sjelljen e saj, kushdo që ishte fajtor për këtë “faj” hidhej në burg, torturohej apo edhe lihej të vdiste. Ajo pati lindur një djalë dhe e kishte braktisur menjëherë. Kur djali u shfaq para saj vite më vonë, duke u shfaqur si djali i saj jashtëmartesor, perandoresha e bëri atë të zhdukej dhe askush nuk dinte asgjë më shumë për të.

Një përkrahëse e vendosur e Kishës Lindore, ajo u tregua intolerante ndaj besimtarëve të Kishës së Romës. Për bashkëshortin dhe perandorinë e tij, një grua si Theodora ishte gjëja më e mirë që mund t’u ndodhte. Guximi i daj, intuita e tij politike dhe vullneti i saj ishin një ndihmë e madhe për Bizantin. Perandoresha ndërtoi manastire, jetimore dhe spitale për më të varfërit.

I dha fund trafikut të prostitutave, duke i shpenguar nga shtëpitë publike për t’i riedukuar dhe për t’i rikthyer në rrugën e duhur dhe e shpalli shfrytëzimin e prostitucionit një krim të dënueshëm me ligj. Perandoresha gjithmonë e shtynte Justinianin të merrte vendime, falë të cilave shumica e historianëve e përfshijnë atë në mesin e perandorëve të mëdhenj të Lindjes.

Pa mbushur ende pesëdhjetë vjeç, Theodora vdiq më 28 qershor 548; Justiniani mbretëroi për shtatëmbëdhjetë vjet të tjera. Kodi i Justinianit, pushtimi i shumë territoreve në Itali dhe së fundi, ndërtimi i Hagia Sophia-s në Kostandinopojë, të gjitha datojnë që nga koha kur Teodora mbretëronte në krah të tij./Elida Buçpapaj

FROJDI – TRIBUTË E GJENIUT – Esé nga LUAN RAMA

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

Më 13 nëntor 1850 lindi Robert Louis Stevenson, shkrimtari jashtëzakonisht i gjithanshëm skocez

Fundi tragjik i lidhjes së dashurisë mes Sami Frashërit dhe aktores Mari Karyan! Historia e panjohur e dijetarit shqiptar

Prof Dr Hektor Çoçoli me fat ai që e ka mjek e pedagog Nga Agron SEJAMINI

Kamala Harris dhe babai i saj

Jimmy Carter kremton 100 vjetorin e lindjes

Misteri i vrasjes së Zija Dibrës: E vranë krerët e VMRO-së…

Nga grabitja e bankave, te dekadat në burg e miqësia me një bretkosë- Cili është Pepe, presidenti uruguajan që magjepsi botën e ndërtoi një nga demokracitë më liberale në botë

Arbri Kopliku i riu nga Shkodra që përgatitet të nisë studimet në Harvard

I ati i kërkoi të bëhej doktor, por Eqrem Çabej iu përkushtua gjuhësisë! Nga braktisja e Fakultetit të Mjekësisë, te studimet në Vjenë

Më 10 korrik 1509 lindi John Calvini, reformues i madh i krishterimit evropian, pararendës i kapitalizmit

IN MEMORIAM- Profesor Vehbi Hoti, intelektuali i vlerave të mëdha të dritësimit pedagogjik të brezave- Nga Fran GJOKA

Më 28 qershor 548 u nda nga jeta Teodora, perandoresha bizantine, gruaja e Justinianit

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

Komentet

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

NEWS LETTER

SOCIAL