Gazetari dhe moderatori Blendi Fevziu mendon se Ilir Meta do të jetë presidenti i ardhshëm i Shqipërisë, që do të zgjidhet në vitin 2017. Gjatë një interviste dhënë për gazetarin Çim Peka në emisionin “FAKT” në SYRI.net, Fevziu thotë se kjo është pjesë e marrëveshjes qeverisëse.
Gjithashtu, Fevziu ka një mendim të tij edhe për Ben Blushin dhe përplasjet e tij brenda PS. Për intervistën e Ardit Gjebreas me Marjan Rrokun dhe për intervistat e tij me Ramiz Alinë. INTERVISTA E PLOTË E BLENDI FEVZIUT ME ÇIM PEKËN NË SYRI.net
Çim Peka: Përshëndetje! Zoti Fevziu të falënderoj, po e filloj me atë që ka qenë debati kryesor i kësaj jave ndërmjet mediave, një reportazh apo një kronikë që Ardit Gjebrea ka bërë në një nga burgjet e Tiranës, ka ngjallur mjaft debat dhe në fakt pothuajse të gjithë opinionistët madje dhe botues janë hedhur në sulm me argumentin se nuk mund të trajtohet një killer në formën që zoti Gjebrea solli para publikut. Ka pasur edhe një shkrim tuajin tek opinion.al, të cilin e kemi botuar edhe ne, me idenë mos i kërkoni më shumë sa mund të bëjë Ardit Gjebresë, i cili nuk është një gazetar i mirëfilltë. Gjithsesi sot botuesi Carlo Bolino ka vajtur në ekstrem kundër tij, duke theksuar se ishte një shërbim i qëllimshëm për të liruar të dënuarin për vrasje. Pa ju hyrë këtyre debateve, a ju duket se ka një tentativë të mediave shqiptare për të sjellë në ekran ose në gazeta killer tashmë të dënuar si viktima, qoftë politike qoftë dhe si viktima të sistemit të drejtësisë?
Blendi Fevziu: Çështje e Ardit Gjebresë, unë jam shprehur dhe mbaj të njëjtin qëndrim, lidhet më shumë me një keqkuptim të mënyrës se si Ardit Gjebrea tentoi të trajtonte një program i cili është patentë ose formulë internacionale, pra ndërkombëtare. Që do të thotë 24 orë me …., 24 orë me … është në formulë që funksionon në SHBA, që funksionon në disa prej vendeve Evropiane dhe që Ardit Gjebrea, në gjykimin tim e ka sjellë me sukses në Shqipëri. Çështja 24 orë me .. natyrisht kërkon një trajtim të ndryshëm nga ai që një gazetar e trajton një fenomen ose një ngjarje të caktuar, që do të thotë, në qoftë se ju një ngjarje që lidhet me ata që lypin në rrugë ju e trajtoni në një mënyrë, ndërsa Gjebrea shkon 24 orë me ta, trajtohet në një mënyrë të ndryshme. Nëqoftë se ju shkoni dhe trajtoni një problem bamirësie apo të një familjeje në nevojë, ju keni një trajtim krejtësisht të ndryshëm si gazetar, nga ai që trajton Ardit Gjebrea si një “shou man”. Natyrisht që në këtë rast ka pasur një ngarkesë emocionale më të madhe, është shumë interesante sepse unë fola me Gjebrenë krejt rastësisht në nja nga këto ditë, e gjeta në koridoret e Klanit dhe i thashë kritikën time, që qëndronte kryesisht tek shprehjet emocionale të Gjebresë në momentet e fundit të intervistës, kur gati-gati njësohej me personin e intervistuar, që është një defekt i madh në gazetari. Gjebrea më tha diçka interesante që logjikisht qëndronte. Më tha: “Unë nuk jam gazetare, dhe unë nuk shkova të bëj një intervistë as për të zbardhur ngjarjen dhe as për të parë detajet e ngjarjes. Unë shkova të dëgjoja rrëfimin e këtij njeriu. Kur je në burg, kur je i mbyllur, kur ke ndenjur atje disa orë, mënyra se si e sheh botën jashtë është e ndryshme dhe unë siç isha aty në burg dhe pot ë futesha prapë, prapë do të ndieja një lloj solidariteti me atë njeri që qëndron aty në atë qelinë e ngushtë. Natyrisht kur dal nga qelia kam një mendim shumë më të ngjashëm me të atyre që më gjykojnë nga jashtë”. Pra ajo që do të thotë ai është se gjykimi nga brenda nuk është i njëjtë me gjykimin nga jashtë. Tani unë në parim isha kundër asaj që Marjan Rroku tha, sepse ne e dimë ai është person që ka kryer një krim mosntruoz. Unë më shumë se te Marjan rroku e shoh si një krim që është kryer në mos funksionim dhe në mos parandalim të plotë të shtetit. Ka qenë një oficer i shtetit shqiptar, me një pistoletë të blerë nga taksat e qytetarëve shqiptarë, që kërcënon një minorene dhe familjen e saj, që ka 6 denoncime në polici që nuk funksionojnë dhe vajza dhe e jëma e saj kanë humbur jetën sepse shteti dështoi që ti mbronte. i qëndroj më shumë asja ideje, se në qoftë se kjo ngjarje hapet, kjo nuk hapet thjeshtë për të rënduar përgjegjësitë e Marjan Rrokut, që tani është njohur botërisht sepse ka një vendim gjykate i cili e ka dënuar me burgim të përjetshëm, por është për tu investiguar se kush qenë ata oficerë policie që nuk e morën parasysh denoncimin e nënës, vajzës, babit, të familjes së saj dhe që çuan në vrasjen e minorenes. Shteti shqiptar e para duhet ti kërkonte falje publikisht asaj familjeje që nuk arriti ti mbronte të afërmit, e dyta duhet të fillonte një hetim serioz edhe pse 15 vjet mbrapa për të parë se kush kishte neglizhuar në këtë rast, sepse janë marrë dy jetë që janë marrë nga neglizhenca ose nga bashkëpunimi, se nuk dua të shkoj tek bashkëpunimi. Tani dalim tek tjetra, në Shqipëri tashmë është krijuar një kulturë e gjykimit publik, që të gjithë turren, sidomos falë rrjeteve sociale të gjithë japin gjykimin e tyre. E para njëherë gjykimi yt nuk do të thotë se gjithmonë është objektiv dhe është një opinion. Ka filluar një lloj linçimi publik që shkon, e di pse e them? E them këtë sepse po ky publik është i manipuluar mediatikisht.
Çim Peka: Po, po ka pasur edhe thirrje ekstreme për të liruar Marjanin dhe për të arrestuar Ardit Gjebrenë.
Fevziu: Në një orë dy orët e para të emisionit pashë një lumë komentesh të cilat thoshin si mund të mbahet ky djalë në burg, gjynah, dhe pastaj kur reagoi motra e Alda Canajt menjëherë opinion u kthye në të kundërt. Pra kjo do të thotë se ky nuk është një opinion objektiv, por është një opinion që manipulohet nga mediat. U manipulua fillimisht nga muzika, toni, rrëfimi në emisionin e Gjebresë dhe ktheu më pas. Pra ky gjykim publik nuk është asnjëherë linçim publik. Shqipëria ka provuar disa gjykime popullore, të cilat kanë qenë dështimi më spektakolar i këtij vendi. Tani kthehemi tek fenomeni që ju më thatë. Pra në qoftë se ju i kërkoni objektivitet Ardit Gjebresë i cili në fund të fundit është një “shoë man” i cili as nuk e pretendon që është gazetar, ne jemi të padrejtë, të pandershëm dhe të pavërtetë, me dhjetëra gazetarë që kryejnë intervista skandaloze me kriminelë, me banditë, me vrasës, me vrasës në vend apo në arrati, me kontrabandistë me trafikantë, me njerëz që kanë trafikuar femra etj dhe të cilët nuk kanë kurajën ti pyesin. Tani do ti kthehem unë një moment tjetër. Para disa ditësh një gazetar në emisionin tim dhe ju e keni publikuar, keni qenë një nga të paktët site, nxori një sms të shkëmbyer midis Ilir metës dhe Kastriot Ismailit që ishte në ndjekje. Praktikisht Ilir Meta është vërtitur në 4 studio televizive dhe askush nuk ka guxuar ta pyesë, a qëndron kjo sms? Më duket e bëri vetëm Balla i cili tregoi një lloj ndershmërie po e quaj profesionale, dhe po e bëj pyetjen sërish, kur ja kërkon Ardit Gjebresë që ta pyesë atë që ndoshta mund të mos ketë qenë në dijeni as të detajeve, pse nuk jau kërkon edhe gazetarëve, të cilët po i kthejnë studio në një lloj parade ku politikanët dalin dhe vetëm mbajnë fjalime. Me cilën kurajë ti gjykon në shou man dhe nuk ke kurajë të gjykosh gazetarët e tjerë. Ju jeni gazetar si unë dhe keni të paktën një dekadë që bëni emission televiziv, ju ka ndodhur ndonjëherë që tu vijë një njeri në emision i cili ka një çështje të hapur dhe të mos ta pyesni? Por kjo punë po0 ndodh rregullisht dhe çarë pos jell sot? Kjo po sjell sot një kulturë të tmerrshme e cila nuk ekziston në asnjë vend të botës, ku politikanët thonë çfarë të duan dhe diktojnë në një farë mënyre dhe tematikën e emisionit. Unë jam i sigurt se kjo nuk do zgjasë gjatë, sepse një politikan që shkon dhe thotë pikëpamjet e tij pa i ballafaquar me qëndrimin oponent ai nuk fiton asgjë. i vetmi politikan është ai që arrin të mposhtë një mendim oponent me të drejtë pa të drejtë.
Çim Peka: Zoti Fevziu, kjo është njëra anë që ka të bëjë më pyetjet e pa bëra, me pyetjet që normalisht duhet ti bëjë çdo gazetar. Një fenomen tjetër që në fakt është edhe më i tmerrshëm se këto dy të parët ka të bëjë me faktin se, në mënyrë të veçantë media të shkruara prej vitesh për të mos thënë më shumë se një dekadë, për të qenë korrektë dhe të hapur, kjo traditë është themeluar nga mediat e botuesit që sot akuzon Ardit Gjebrenë, në mënyrë të veçantë dikur gazeta Shqiptare, sot Shqiptarja.com, kohët e fundit po e bën dhe Tema sistematikisht, intervistojnë killer të dënuar nga gjykata, po them killer politikë të dënuar për vrasje politike, të cilët sa herë që duan ti përdorin politikisht kundër një personi, zakonisht kundër Sali Berishës, intervistohen dhe sillen para publikut si viktima dhe si sjellës të pluralizmit në Shqipëri. Është rasti i Jaho Salihit.
Fevziu: Shiko të ndajmë një gjë, që media interviston nuk ka asnjë gjë të keqe, apo jo. Unë nuk kam qenë kundër edhe për të intervistuar Nexhmie Hoxhën që ndoshta ishte dhe rasti më spektakolar në këtë drejtim. Nuk qëndron çështja tek intervista, çështja qëndron nëse ti në intervistë je i ndershëm të bësh të gjitha pyetjet të cilat janë të vërteta dhe ti qëndrosh mashtrimeve që vijnë nga ana tjetër.
Çim Peka: A mundet të intervistosh çdo 12 dhjetor, ditën e pluralizmit në Shqipëri, Izet Haxhinë?
Fevziu: Kjo është çështje e medias pastaj.
Çim Peka: Kjo është pra, a mundet të intervistosh çdo 12 dhjetor ose pak më parë Jaho Salihin? E sjell njëherë intervistën me të, ja bën të gjitha pyetjet, port a përdorësh si personazh politik.
Fevziu: Kjo është pastaj çështje e një misioni që media mbart, nuk ka lidhje. Ne po flasim për media, nuk po flasim ku ka mision politik.
Çim Peka: Gjithsesi po flasim për individë të dënuar për vrasje. Ngjashmëria me personazhin është identike. Rasti është identik.
Fevziu: Shiko ti mund të intervistosh dhe persona të dënuar për vrasje, nuk do isha kundër të intervistohej Jaho Salihi, çështja kryesore është a pyeten këta njerëz, apo vijnë vetëm me rrëfimin e tyre. Sepse çështja është kur shkon për të intervistuar, intervista është gjinia më e vështirë e medias në fakt. Kur shkon të intervistosh dikë ti je i detyruar të punosh 2, 3 apo 4 ditë që të shohësh të gjitha pikëpyetjet, e di pse? Sepse ti je para publikut, ka një gjë që ty mund të mos të të ketë rënë në sy, nuk e ke bërë me qëllim, nuk e ke ditur, nuk e ke identifikuar, por mos evidentimi i asaj gjëje, të ngarkon ty me përgjegjësi pavarësisht se ti mund të jesh i pafajshëm, mund të mos e kesh vënë re, dhe në fund të fundit edhe po të mos e kesh vënë re është prapë përgjegjësia jote, nuk është përgjegjësia e publikut.
Çim Peka: Ajo çfarë i ndodhi Ardit Gjebreas sot i ndodhi pak ditë më parë Rudina Xhungës, intervista me Nexhmie Hoxhën, ku ka pasur një vërshim, një llavë internet kundër gazetares.
Fevziu: Kishte, megjithatë janë dy raste krejt të ndryshme.
Çim Peka: Pse?
Fevziu: Unë nuk jam kundër gazetares, unë mendoj që gazetarja është në të drejtë që ta intervistojë. Problemi i vetëm është që Nexhmije Hoxha ka një përgjegjësi të madh për qeverisjen gjatë atyre viteve dhe duhet të mbante, në radhë të parë disa përgjegjësi për disa ga temat madhore të këtij vendi, që unë mendoj se asaj nuk i janë zhvilluar si pyetje. Por prapë më bëri përshtypje një gjë, kishte një dozë ndershmërie brenda. Bashkëshorti i Rudina Xhungës bëri një shkrim ku thoshte se njerëzit e rëndësishëm të pushtetit i përcaktojnë vetë dhe për çfarë do të flasin, pra diktojnë vetë dhe pyetjet e tyre. Që të thoshte troç, që kjo ka diktuar që do të flasë për këto gjëra dhe nuk do të flasë për krimet, kjo besoj se është pastaj një çështje zgjedhje nëse duhet bërë apo jo, nuk besoj se duhej bërë, por në fund të fundit ishte më i ndershëm ky qëndrim, që të thuash se ne i bëmë këto pyetje sepse Nexhmije Hoxha këtu i vendos kushtet. Ramiz Alia nuk i vendos këtu kushtet. Ramiz Alia është pyetur madje dhe ashpër në studio, për vrasjen e Mehmet Shehut, për përgjegjësinë e tij, për situatën. Unë nuk pretendoj që as Ramiz Alia, as Nexhmije Hoxha, as përgjegjës të tjerë komunistë të pranojnë versionin, të pranojnë situatën, çështja është që ata të vendosen përballë pyetjeve në kushte normale. Pra nuk duhet të ikin pa ju bërë pyetjen.
Çim Peka: Gjatë dy dekadave që bën emisionin tuaj, e keni intervistuar Nexhmije Hoxhën?
Fevziu: Jo nuk e kam intervistuar.
Çim Peka: Ramiz Alinë disa herë në mos gaboj?
Fevziu: Ramiz Alinë, po, 2-3 herë, për çështje specifike dhe më të përgjithshme.
Çim Peka: Ramiz Alia kurrë nuk ka kërkuar marrëveshje në raport me pyetjet?
Fevziu: Jo kurrë ndonjëherë, për hir të së vërtetës jo, asnjëherë. Intervista e parë ka qenë më e vështirë, sepse në atë kohë ishin edhe më të ngurta. Intervistat janë që të gjitha online, pra mund të shihen. Ramiz Alia kishte dhe një gjë tjetër, dua të jemë i ndershëm në një pikë, ndryshe nga Nexhmije Hoxha dhe një pjesë e drejtuesve komunistë. Në një fragment sekonde ndoshta në mënyrë inkoshiente jo në mënyrë të drejtpërdrejtë, pavarësisht se ai nuk cedoi kurrë në ato parimet e veta, ai ka arritur të shprehi një lloj reflektimi jo pendesë, pendesa është fjalë shumë e madhe. Në intervistën e fundit mbaj mend i thashë, pyetja e fundit ku ishte një intervistë specifike për dhjetorin e 90-s, vetëm qëndrimi i tij për dhjetorin e 90-s, dhe e pata pyetur se ju keni jetuar në 3 sisteme të ndryshme pak a shumë, në sistemin e para luftës të mbretit Zog i cili ishte kuazi diktatorial, jo një diktaturë e mirëfilltë autoritarist, përfshirë dhe pushtimin Italian, keni jetuar në kohën e komunizmit që ishte një diktaturë e mirëfilltë, po jetoni dhe tani në vitet e demokracisë, ishte viti 2006-të. Nëse do të ishit sërish i ri dhe do të kishit mundësinë e zgjedhjes, në cilin nga këto sisteme do të donit të zgjidhnit dhe ai pasi u mendua një moment më tha: “patjetër këtë të fundit që po jetojmë”. Pra njeriu që ishte simbol dhe më i fuqishëm i atij sistemi do të donte të jetonte në një sistem tjetër të cilin e kishte luftuar. Pra thënë në një pikëpamje kishte arritur të kuptonte se ai sistem që kishte ngritur ishte një sistem absurd. Dhe e dyta mbaj mend po kjo ishte jashtë kamerës, në një moment që e kisha marrë për ta çuar në emision, isha vetë në makinë me të, këtë nuk e harroj, isha duke kaluar për të shkuar në Klan në atë zonë që njihet si “Varri Bamit”. Unë kam qenë fëmijë kur filluan të hapeshin të gjitha varrezat e “Varrit të Bamit”, për ti çuar të gjitha eshtrat e tyre në Tufinë, sepse aty do të bëheshin pallate, dhe në atë kohë kam shkuar për të ngritur eshtrat e një prej katragjyshërve të mi, duhet të isha shumë i vogël, domethënë pa hyrë në shkollë akoma dhe kujtoj tmerrin se si njerëzit tentonin të mblidhnin eshtrat e të afërmve kur ndërkohë aty kishte njerëz që kishin vdekur 200 vjet përpara, se “Varri Bamit”, ishte një varrezë e vjetër dhe ata u sheshuan se s’ju kishin mbetur më të afërm. Pata pyetur Ramiz Alinë, ore po me “Varrin e Bamit”, çfarë patët, se në të gjithë botën varrezat lihen aty ku janë dhe ti mund ti rrethosh dhe mund të ndërtosh pallate majtas-djathtas, Tirana ishte një fushë e madhe ku pallate parafabrikate mund të bëje, dhe i thashë po me varrezat ç’patët, është unikale, unë nuk di që ndonjë regjim tjetër tu ketë hyrë varreve, për të nxjerrë njerëzit nga varri, ende sot dalin eshtra në varrezat 300 vjeçare të Tiranës dhe më tha në një moment: “se mos është marrëzia e vetme që kemi bërë ne, sa marrëzi kemi bërë ne në ato vite”. Domethënë edhe ai e kuptonte këtë pjesë. Por pa dyshim ai iku pa ndërruar mendim. Demetrio Volçiç ka një shprehje mjaft interesante në librin e tij “East” se si i takonte liderët komunistë, ish-liderët komunist mbasi kishin rënë nga pushteti dhe thotë “Të gjithë kishin një gjë të përbashkët, pavarësisht se ishte Zhivkovi në Bullgari, Jerozelski në Poloni, apo Gorbaçovi në Rusi, të gjithë çoheshin nga tavolina ku tip o i intervistoje, shkonin në bibliotekë nxirrnin një letër dhe fillonin të lexonin justifikimin për pyetjen që ti i bëje, dhe unë i thosha, unë po bëj një bisedë nuk po ju intervistoj, por bëj një bisedë për të kuptuar se çfarë ka ndodhur, ata njerëz kurrë nuk ishin të vërtetë, as në funt të jetës së tyre, as kur po iknin, as kur nuk influenconin më asgjë”. Dhe e kam menduar këtë moment në pritjen e ambasadës franceze në vitin 2002 në 14 korrik, ishte një moment kur unë po bëja muhabet me Leka Zogun, i cili sapo ishte kthyer në Shqipëri, kishte punë një muaji apo diçka më pak dhe në anën përballë po vinte Ramiz Alia. Të dy u gjendën përballë dhe i kthyen kurrizin njëri-tjetrit dhe thashë që tekat e historisë janë shumë të çuditshme, të dy këta njerëz për 50 vjet kishin luftuar kundër njëri-tjetrit, çfarë nuk kishin bërë ta zhduknin fizikisht njëri-tjetrin. Leka Zogun e ndiqnin kudo për ta eliminuar dhe befas në pritjen e ambasadës ishin të dy bashkë në një moment dhe të dy bashkë ishin duke kuptuar se ishin peng i një marrëzie.
Çim Peka: Por nuk u takuan?
Fevziu: Jo nuk u takuan, as nuk ja dhanë dorën njëri-tjetrit.
Çim Peka: Këtë e dëgjoj për herë të parë që Leka Zogu dhe Ramiz Alia të kenë qenë në të njëjtin ambient njëkohësisht.
Fevziu: Ishin gjysmë metri përballë njëri-tjetrit.
Çim Peka: Po kthehem pak tek realiteti mediatik. Prej kohësh mungon Berisha në “Opinion”, prej kohësh në fakt kam parë dhe zotin Meta që mungon. A e keni ftuar zotin meta për të qenë pjesë?
Fevziu: Po, Meta është ftuar, nuk ka ardhur.
Çim Peka: Arsyet?
Fevziu: Arsyet i di Meta. Unë kam një analizë time, e cila mund të jetë dhe e gabuar, që dyshj se ka frikë të përballet me pyetjet, unë kështu e mendoj.
Çim Peka: Po zotin Berisha kur e keni ftuar për herë të fundit?
Fevziu: Unë nuk e kam ftuar personalisht Berishën, i kam përcjellë ftesën që është e hapur në çdo kohë dhe rrethanë, natyrisht duhet të ketë dhe një lidhje me aktualitetin, është i mirëpritur, kjo është një zgjidhje e zotit Berisha, nuk ka lidhje me mua.
Çim Peka: Pyetja e fundit në raport me mediat. Si i gjykoni mediat sot, më të kapura apo më të lira nga mazhoranca krahasuar me vititn 2013-të?
Fevziu: E para unë i mendoj shumë më ndryshe, nuk i gjykoj as më të kapura as më luftarake. Unë mendoj se mediat janë në një moment tranzicioni siç ka qenë në një kohë dhe po shkojnë drejt një kaosi. Çfarë do të thotë kjo situatë tranzicioni? Ne jemi mësuar për një kohë të gjatë me shtypin e shkruar, unë kam lindur, kam ardhur me shtypin e shkruar. Ne sot jemi në një situatë ku stypi i shkruar në gjykimin tim është në vdekje e sipër, pra është gati i papërdorshëm, shkon vetëm tek ajo pjesë e popullatës që nuk përdor dot smartphone, nuk përdor dot online dhe po i drejtohet vetëm atyre. E dyta ne jemi duke u future tek mediat elektronike, portalet ueb-et të cilat sjellin një informacion të jashtëzakonshëm, por nga ana tjetër portalet ëeb-et janë dominante në një moshë të caktuar por nuk janë dominante në një moshë tjetër. Pra jemi në një lloj tranzicioni ku po lëmë një dhe po fusim një tjetër. E dyta sot jemi nën presionin e rrjeteve sociale, të cilat kanë filluar të konkurrojnë mediat dhe portalet nga njëra anë, edhe duke i ripërsëritur këto media dhe portale. E treta më shumë se sa kapja unë mendoj se këtu është një problem kaosi. Shiko unë mendoj që e vërteta në këto rrethana që jemi ne, nuk fshihet më kurrë. E vërteta mund të fshihej 10 vjet përpara, 15 vjet përpara sepse ti kapje 4-5 botues gazetash dhe mbyllje gjithçka, sot është e pamundur , se de po kape portalet do të nxjerrin në Facebook, por dhe portalet për arsye të konkurrencës me njëra-tjetrën e kanë të pamundur. E dyta media është bërë shumë më dinamike, dikur për gazetën ti e merrje lajmin e përpunoje, e shkruaje e korrigjoje, e shihje dhe njëherë, e fusje në faqe dhe prisje të dilte të nesërmen, sot ti arrin ta çosh lajmin në një kohë shumë më të shpejtë. E treta, shkrimet e dikurshme të gazetave kishin një standard gjatësie në të shkruajtur, sot lajmet po vijnë duke u bërë më të vogla. Në qoftë se unë ju hap ju të shihni CNN, CNN para 5 viteve kishte foto, titull, tekst, ndërkohë sot ka vetëm foto dhe titull, dhe kam frikë se do vië koha kur titulli do futet brenda fotos, pra për të qenë më i kapshëm, po përdoren më shumë për versionin online. Pastaj për sa i takon ndikimit varet për cilat media po flasim. Unë mendoj se pjesa e portaleve dhe mediave online lidhet më shumë me angazhimin personal të drejtuesve të tyre në raport me politikën, por jo me presionin politik. Tek televizionet ka një keqkuptim në shikim e gjërave, domethënë kë gjykojmë ne në televizion. Televizioni është një tërësi emisionesh ku shpesh herë drejtuesit e tyre nuk janë në koherencë me njëri-tjetrin. Hajde gjeje koherencën në Klan midis Çanit, meje, Arditit, emisionit të mëngjesit, apo një emisioni tjetër, që do të thotë se secili ka axhendën e vet, betejën e vet. Hajde gjeje raportin që Topi ka pasur dikur midis Ballës, Rudina Xhungës, Alban Dudushit apo të tjerëve, pra ti nuk i sjell dot të gjithë në një përqasje. Nëse flasim për edicionin e lajmeve, unë mendoj se edicionet e lajmeve sot kanë një problem më të madh se sa ky, që është vuajtja dhe konkurrenca e portaleve, të cilat i japin lajmet më shpejt se sa televizioni. Në qoftë se televizioni dikur i jepte më shpejt se sa shtypi i shkruar, sot befas televizioni kupton se lajmi është përhapur para se të vijë në televizion, dhe si pasojë e multimedias që ke në dorë filmimet me celular, shumë prej tyre e japin dhe në versionin video. Nuk kanë filluar akoma ti montojnë, por jam i sigurtë që mediat online do të fillojnë të japin lajme video shumë më shpejt se televizionet. Nëse lajmet e Klanit janë në 15:30 të parat, unë jam i bindur që një portal do ti ketë filmuar, do ta ketë montuar dhe do ta ketë hedhur kronikën 2 orë përpara, ose kur ka ndodhur, kështu që jemi në një situatë kaosi. Ai i ka kapur qeveria? Të gjithë bëjnë tentative për të kapur, unë e shikoj që gjëja më e vështirë në emision është të ndërtosh debatin politik, të gjitha palët tentojnë të marrin maksimumin, të zënë nga një karrige më shumë.
Çim Peka: Ju e keni më të lehtë sot për të ndërtuar një debat politik ndërmjet dy forcave politike, apo e keni pasur më të lehtë para 2013-s?
Fevziu: Më e lehtë ka qenë përpara edhe për arsye se partitë politike ishin më të predispozuara në një kuptim, ndërsa sot dhe unë isha më i thjeshtë. Në atë kohë ne nuk kishim matje të audiencës dhe zakonisht kishim një perceptim se emisionet e mirëfillta politike, një PD një PS, 2 PD 2 PS, apo 3 PD 3 PS shiheshin më shumë se emisionet e tjera. Ndërkohë kjo vinte për arsye të raportit që ti ke me politikën dhe për arsye të intensitetit që ti merrje në emision. Me matjen më profesionale të audiencës e filluam të kuptojmë se debatet PD-PS ishin shterpë, ishin një zgjatim i parlamentit dhe që publiku nuk kuptonte gjë. E dyta mediat sociale në këto 3-4 vitet e e fundit kanë sjellë në evolucion të madh, ti fillon dhe kupton që njerëzit një gjë që s’u pëlqen fillojnë dhe e shkruajnë dhe në uall-in e Facebook-ut dhe thotë që ky debat nuk shihet me sy, fillon dhe ja fut kot dhe thotë gjëra që ne si kuptojmë. Atëherë kemi filluar të shkojmë drejt një debate i cili jep më shumë rezultat ku politikanët miksohen me gazetarët. Për hir të së vërtetës gazetarët, të cilët disa i quajnë analistë, disa komentatorë kanë një aftësi fenomenale për të përcjellë një ide më të sofistikuar tek publiku. Në qoftë se politikanë e bëjnë bisedën për ta dhe midis tyre, gazetarët dinë ta çojnë deri tek publiku. Zakonisht politikanët janë më të kujdesshëm me recitimet e tyre sepse gazetari mund të ta kthejë dhe nuk ta përton, këto kanë dhënë më shumë rezultat. Ndërkohë që nuk ka ndonjë rezultat të madh kur mbledh vetëm gazetarë për të bërë të njëjtin muhabet. Dhe besoj fort se ajo që po i ndryshon mediat dhe besoj se do të shkojë tek të gjithë, tek unë ka ardhur në emision është tema e ditës. Njerëzit nuk duan ta dinë nëse tema e ditës është Basha, Rama apo Bleona Qerreti, që do të thotë se çdo gjë që përbën lajm, apo filmi “Shok”, apo Marjan Rroku, domethënë 10 vjet përpara unë nuk do të bëja kurrë emision për një vrasës në burg, para 10 vjetësh nuk do të bëja kurrë një emision se u zhvesh Bleona Qerreti gjatë çmimeve. Dikur emisionet ne i planifikonim të hënën për gjithë javën, kasha dhe një planifikim mujor, sot emisioni bëhet në mbledhjen e orës 11 për në darkë. Sot për sot sepse ti nuk i ikën dot lajmit të ditës. Çfarë ndodh? Për shembull këtë javë, të tre emisionet, ku ne kishim 2 emisione dite dhe dy emisione jo dite. Tek të dy emisionet e ditës, ballafaqimi i Erjon Veliaj me gazetarët dhe ajo për Marjan Rrokun. Kanë arritur rekord audience, dy emisionet e tjera të regjistruara kanë qenë më mirë se sa konkurrentët, por kanë qenë gati me 1/3 më pak të audiencës se sa dy emisionet e tjera.
Çim Peka: Tek rasti i Veliajt, kishe 3 gazetarë dhe një ambientalist në studio dhe asnjëri prej tyre nuk e pyeti për firmën e falsifikuar?
Fevziu: E vërtetë kjo. Ndërkohë e pyeta unë në fillim të emisionit për gjygjin me PD-në që kishte dhe tha që unë i qëndroj asaj çështjeje. Është e vërtetë duhet ta kishim pyetur për të, por unë nuk mund ti parashikoj dot të gjitha. Unë mbeta i surprizuar mendoja se do të ishte pak më agresiv debate, duke njohur idetë e gazetarëve që ishin të ftuar në studio, duke lënë mënjanë Zaloshnjën i cili kishte një qëndrim të vetin, pak më ambik. Por mendoj se vetëm Rakipllari kishte një lloj përballjeje. Tani ka një problem, kur përballesh me një njeri i cili i njeh shumë mirë probleme5t e veta, pra titullar i një dikasteri, përballja është gjithmonë shumë e vështirë, kur hyn për problem shumë specifike. Kur flet për politikë bërjen e përgjithshme gazetarët janë më të informuar. Kur flet për detaje specifike, kur referon shkresa, data, ligje gjëra duhet të jesh shmë më i përgatitur.
Çim Peka: Opinion.al ka publikuar një debat të vazhduar tek dhoma e grimit ndërmjet Erion Veliajt dhe Sazan Gurit. Çfarë ndodhi realisht Fevzo tek dhoma e grimit? Kam parë një Sazan që lëvizte me duar dhe me këmbë.
Fevziu: Sazan Guri u bllokua në emision, unë nuk mendoja që ai do të bllokohej. Në qoftë se një politikan tjetër do të tentonte të më godiste ashtu reagimi do të kishte qenë jashtëzakonisht i egër. Zakonisht një politikan ka më shumë kosto sepse humb vota, një ambientalist apo një gazetar nuk humb asnjë votë. Një gazetar mund të jetë dhe i vetëm kundër të gjithëve dhe mund të mos pyesë fare, kurse një politikan nuk mund të jetë kurrë i vetëm kundër të gjithëve duhet të jetë me më shumë se gjysmën si logjikë. Sazan Guri po mundohej të sqaronte pozicionin e tij në raport me disa projekte, por nuk po ja arrinte dot. Unë kam përshtypjen se Sazani i bllokua dhe ndoshta dhe si kishte ndodhur ajo gjë dhe pati një lloj ngërçi. U zunë deri jashtë, deri tek makina. Po sherret mbrapa janë normale.
Çim Peka: Po me të njëjtin fjalor të emisionit besoj?
Fevziu: Në video del qartë, se nuk e kisha shumë mendjen kur mbaroi emisioni të merrem me të gjithë, por kam përshtypjen po, ishte një vijim i debatit të emisionit.
Çim Peka: Sali Berisha kryeministër, Edi Rama kryeministër, kush ka qenë më i lehtë për të negociuar mbi një intervistë dhe kush ka qenë më i hapur në lidhje me pyetjet?
Fevziu: Në një gjykim pothuajse të dy njësoj, vetëm me një diferencë. Me Ramën nuk kam negociuar kurrë drejtpërdrejtë për intervistë, domethënë nuk i kam thënë kurrë, a do vish, apo a do më vish. Zakonisht ka negociuar Desada që është kryeredaktore e emisioni5t me shefin e tij të kabinetit dhe është thënë në momentet kur ka pasur ndonjë çështje, them tani kur është kryeministër. Me Berishën kam negociuar vetë. Zakonisht me Berishën kam pasur më shumë mundësi që ai të vijë në moment deçizive, domethënë kur ke interes ti kesh, jo kur i ven për të folur, me Ramën kjo padyshim ka qenë më e vështirë sepse ka pasur raste ku i kemi thënë a do të vish për këtë temë, nuk ka ardhur ose ka zgjedhur në studio tjetër për të shkuar, por gjithsesi kjo është prapë brenda të drejtës së tij për të zgjedhur. Për pyetjet as njëri as tjetri nuk më ka pyetur. Shiko në Shqipëri ka pasur disa personazhe të cilët nuk më kanë pyetur kurrë për pyetjet. Mund të japësh disa piketa ku do mbështete. Nuk më ka pyetur kurrë Fatos Nano për pyetjet për të qenë i sinqertë, nuk më ka pyetur kurrë Sali Berisha për pyetjet, nuk më ka pyetur kurrë Pandeli Majko për pyetjet, po flas si kryeministra, nuk më ka pyetur kurrë Edi Rama për pyetjet, më mbrapa por në vitet e para e kishte problem.
Çim Peka: Edi Rama si kryeministër, se si kryetar opozite kam përshtypje se ka qenë pak më i ngurtë?
Fevziu: Si kryetar opozite dy herë e kam intervistuar në fund dhe dy herë përpara. Nuk më ka rezultuar ndonjë gjë e madhe, nuk ka pasur kurrë dijeni për pyetjet dhe ajo duket sepse duket dhe reagimi i tij i menjëhershëm, ose për materialet filmike. Kam përshtypjen se sa më shumë se për pyetjet ai ishte i shqetësuar për materialet filmike sepse e shoh që kur vjen në tavolinë, tenton të shohë njëherë listën e materialeve filmike se mos është aty. Biles edhe për tu ngacmuar në emisionin e fundit unë kisha një material sekret i cili kishte dalë nga zyrat e shtetit dhe që lidhej me aferën CEZ-DIA, ishte një material i prokurorisë dhe që e kishte siglën “SEKRET”, ja kapi syri në seko0ndën fundit është dhe në siglën e on dhe off records dhe u ndie i sikletosur se s’po kuptonte se çfarë ishte materiali sekret. Nuk është se Ilir Meta ka kërkua pyetje. E dyta nuk i kam pas mësuar ju kam çuar gjithmonë piketat. Ju kam çuar pyetjet, po, në 98-n, 99-n, 2000-in, po në vitet e para kërkonin që të kishin. Tani edhe ata janë më të përgatitur. Por ka dhe një gjë, edhe përqasja ndaj mediave e të gjithë politikanëve ka ndryshuar. Kur unë bëja emisionet e para në 97-n, ata i donin pyetjet 4 ditë para, jo vetëm për intervistat por edhe për debatet përgatiteshin. Kurse sot mund ti thuash një politikani 2 orë para që a më vjen në studio për këtë temë dhe ai të vjen. Nuk mendoj se ata kanë frikë nga ajo, natyrisht nuk mendoj se gjithmonë dalin mirë, çështja është a do i lësh të bëjnë propagandë apo jo. As Basha nuk kërkon pyetje, për të qenë i sinqertë fare. Më qëlloi që ishte me gazetarë javën e kaluar, emisioni u vendos në orën 4 pasdite dhe Basha erdhi në orën 9-të, as piketat mbi të cilat do të flitej nuk kishte, as materialet filmike, sepse erdhi për arsye të zhvillimeve në parlament.
Çim Peka: Në fakt duket se ishte një Bashë më shpërthyes se sa jemi mësuar që ta shikojmë?
Fevziu: ishte e ngjashme me një intervistë rreth 6 muaj më parë që ka dhënë tek unë ku ka qenë denoncues, ishte më shumë një kryetar partie dhe ishte në sinkron me atë ngjarjen që kishte ndodhur në parlament dhe qëndrimin e PD-së në parlament.
Çim Peka: Le të kalojmë tek dy kampet kryesore, sot ka pasur një incident në Elbasan. Mesa duket zoti Rama ka zgjedhur ta kryqëzojë zotin Blushi, me anëtarë ndoshta të përzgjedhur të PS-së në takimin që ka pasur në Elbasan. A keni një gjykim tuajin, mbi atë se çfarë po ndodh realisht të Partinë Socialiste?
Fevziu: Ben Blushi po konteston Ramën në një pikë ku duket shumë i fortë, që lidhet me zbatimin e statutit dhe të drejtën për të kandiduar. Nëse më pyesni mua personalisht, unë mendoj që statutet në Shqipëri kanë një problem ne nuk vuajmë nga statutet, kanë një parim i cili shkelet gjithmonë, parimin që kryetari i partisë kur humb zgjedhjet duhet të largohet dhe ky parim nuk zbatohet, është zbatuar aty këtu por nuk zbatohet. Mbaj mend që në Kongresin e parë të Partisë demokratike në shtator të vitit 1991, kërkohej në statut që të zbatohej që kryetari i partisë të kishte dy mandate, dy mandate dy vjeçare. Pra dy herë plus dy herë, pastaj të vinte një kryetar tjetër, pra të kishte limit në zgjedhje e tij. Pra ideja ishte që ne ta vëmë njëherë pa limit pastaj e limitojmë. Pra mbaj mend që Aleksandër Meksi u çua ngriti dorën dhe tha: Edhe Menshevikët kështu e hëngrën nga Bolshevikët. Në fillim u tha që do jetë me limit, pastaj ngeli Lenini dhe Stalini gjithë jetën”. Ne atëherë nuk e kuptonim shumë limitimin dhe na dukej normale sepse ishim mësuar me Enver Hoxhën gjithë jetën, me Ramiz Alinë. Sot statutet mund të rregullohen shumë kollaj me këtë parim, që për sa kohë që dikush është zgjedhur dhe është në pushtet ai mund të rrijë dhe kryetar partie, sepse është normale, ama ditën që ai humb zgjedhjet duhet të iki. Ama jo të ikë dhe të rikandidojë,duhet të ikë dhe t‘ja lërë tjetrit, në mënyrë që krijohet riciklimi i elitave, lëvizja e elitave dhe ecja përpara e një lideri. Sepse një lider i cili nuk e çon dot partinë në pushte ose që nuk e ka pushtetin, nuk ka pse të rrijë kryetar partie. Rikthehem tek Blushi. Kërkesa e Blushit duke ju referuar statutit është krejtësisht e drejtë sepse statute kërkon zgjedhjen e kryetarit. Kam përshtypjen se rama nuk ka për ta bërë, kërkon një metodë që ta ndërrojë këtë, por i ka dhënë një akses Blushit në publik he në rrugën mediatike. Blushi në daljet e tij publike po përdor një fjalë prozaike shet, pra daljet e tij publike ndiqen, që tregon se argumentet e tij ngjallin interes tek publiku. Se si do shkojë beteja, unë dyshoj se Blushi do të fitojë akses brenda kongresit të partisë socialiste. Unë mendoj se Blushi do të shkojë drejt krijimit të një formacioni jo partie, por të një formacioni të ri politik.
Çim Peka: Brenda PS-së?
Fevziu: Mendoj që jo brenda PS-së.
Çim Peka: Pra Ben Blushin e shikoni jashtë Partisë Socialiste?
Fevziu: Unë mendoj që po, afatgjatë. Do ta nxjerrin atë, do ta detyrojnë të iki.
Çim Peka: Mediat kanë raportuar edhe për një përplasje brenda grupit parlamentar të PD-së, kryetarit Basha, zonjës Topalli e cila është kontestuese permanente e mbledhjeve të grupit parlamentar dhe Majlinda Bregu. Rastet janë të pangjashme, ndërmjet PD-së dhe PS-së sigurisht që nuk ka ngjashmëri. A keni një gjykim tuajin se si po e drejton Lulzim Basha opozitën?
Fevziu: Debati brenda grupit parlamentar në PD është përditshmëri, si punët e përditshme, duhet të bëjmë kështu apo jo. Secili mendon se ka idenë më të mirë se sit a çojnë papara partinë, por në fund fare vendosin disa organe, në Shqipëri jemi mësuar që vendos kryetari se sa organet. Natyrisht nëse do mendimin tim, protesta e të martës e grave demokrate para partisë Socialiste, ishte një dështim, ishte një dështim si pjesëmarrje, ishte një dështim në raport me qëllimin, sepse shkon të protestosh ndaj gjuhës që përdor ndaj grave një burrë, dhe gratë përdorin një gjuhë më të padenjë ndaj një personi, pra kthehen dy herë më pa sens, e treta nuk pati ndonjë gjë që ti të lësh ndonjë gjë të veçantë. Pra këto gjëra janë praktike ose do funksionojnë ose nuk do funksionojnë. Në gjykimin tim ishte një dështim. Por a kanë të drejtë dy gra të tjera që të thonë se ky ishte dështim, unë mendoj që po, dhe deri këtu ishte e drejtë. A ka partia demokratike një strategji të qartë të asaj që po ndodh? A ka një zë më të ngritur se sa ai që ekziston në shoqëri? Këtë unë e kam të vështirë ta them. Unë mendoj se Lulzim basha është duke e drejtuar PD-në përmes disa ngërçeve. Ngërçi parë është që ai drejton një grup parlamentar të cilin nuk e ka zgjedhur vetë dhe nuk e komandon dot vetë. Mbi të gjitha me një grup parlamentar ku një pjesë e madhe nuk ka dëshirë të përfshihet në beteja politike, për arsye që personat vetë i dinë. Domethënë ju sot jeni 4-5 veta jo cilësisht mirë, tentojnë të bëjnë një betejë në parlament, por unë mund tu rëndis një grup deputetësh disa prej të cilëve politikanë prej dekadash që as nuk flasin dhe as nuk japin asnjë ton në parlamentin e Shqipërisë. Ju siguroj që janë njerëz me aftësi të jashtëzakonshme pot ë duan të përfshihen politikisht. Pra imagjinoni një kryetar që drejton përmes një grupi të tillë.
Çim Peka: Sipas jush ky mos aktivizim Ii tyre ka të bëjë me faktin se nuk aprovojnë në heshtje Bashën kryetar, apo ka të bëjë me faktin se nuk duan të përplasen me palën kundërshtare?
Fevziu: Kam përshtypje se nuk duan të përplasen me palën kundërshtare, më shumë se sa kanë kontestim. Pastaj kontestimi ndaj Bashës është një justifikim që vjen për arsye të mungesës së dëshirës për tu përplasur. Problem i dytë i Bashës, prapë kjo është analizë e imja, është problem i një grupi të ri, i cili do shkojë në vallen e parë të betejës. Domethënë qytetarët uk binden kurrë të të vijnë mbrapa pa e parë që të shohin se një grup drejtuesish janë në betejë. Pra e shohin betejën me palën tjetër si një betejë serioze, në qoftë se ti krijon përshtypjen, siç krijon shpeshherë grupi parlamentar, nga fotot që dalin apo nga postimet, që deputetët atë e kanë thjeshtë në lojë, zihen me Ramën dhe pastaj pinë dhe qeshin në një kafe, bëjnë 5 batuta, hidhen dhe flirtojnë, ndërkohë që beteja është një betejë politike, qytetarët nuk të ndjekin mbrapa. Falsiteti domethënë kjo shoqëri, por dhe shoqëritë e tjera ë botë, pos sidomos ne kemi një lakmues të jashtëzakonshëm për të kuptuar falsitetin nga realizmi, pra për të kuptuar kur ti e ke një betejë reale, dhe kur e ke të pasinqertë. Sali Berisha i bindi qytetarët në vitin 2005, se po bënte një betejë kundër korrupsionit dhe jo se po bënte teatër kundër korrupsionit dhe kjo çoi në fitoren e tij në vitin 2005. Rama i bindi shqiptarët në një mënyrë në vitin 2013 se bashkë me Metën do të krijonte një situatë tjetër, pavarësisht se mbrapa i zhgënjeu, por në momentin e parë, porn ë qoftë se ti bën teatër është e vështirë të vish. Basha besoj se është në tentativë për të gjetur një grup përfaqësuesish të rinj të opozitës të cilët ti japin betejën, betejën e bëjnë gjithmonë të rinjtë, të cilët janë më energjikë, më të pakomromentuar, më pak të atakueshëm për betejën e parë. Këtu besoj se ka shumë punë për të bërë për të gjetur detashmentin e parë. i treti është raporti i tij me Berishën, i cili edhe ditët e fundit është kthyer në një problem evident, i cili pot ë vësh re edhe ndërkombëtarët po kërkojnë të negociojnë më shumë me Berishën për Reformën në Drejtësi se sa me Lulzim Bashën.
Çim Peka: Unë e pyeta në fakt Lulzim Bashën pikërisht për këtë, i thashë pse duhet të shkojnë domosdoshmërisht në zyrën e zotit Berisha, a ka një farë xhelozie ga ana juaj, apo a ka ndoshta dhe një negocim nga ana juaj që të takohet edhe Sali Berisha, zoti Basha nuk është se dha përgjigje direkte, por sipas tij zoti Berisha mbetet ish kryeministër dhe lider historik i PD-së, që do të thotë se akoma është një faktor i rëndësishëm.
Fevziu: Ndërkombëtarët takojnë çdo faktor të rëndësishëm, i tillë ka qenë edhe Nano para largimit, megjithëse Nano refuzoi vetë që të ishte faktor, pra e mbylli. Faktorët takohen gjithmonë, faktorë janë të gjithë, titulli jo gjithmonë ta jep këtë gjë, por kjo krijon një lloj konkluzioni në raport me atë. Megjithatë unë mendoj që kryetari është kryetari i partisë, betejën duhet ta bëjë Basha, pavarësisht ndihmës që mund ti japin, beteja është e Bashës, Basha do përplaset, Basha do të zgjedhë grupin parlamentar, Basha do të shkojë në zgjedhje, Basha duhet tu japë përgjigje disa momenteve deçizive për të ardhmen. Unë ende nuk e di, sot ende është shumë herët se çfarë çfarë qëndrimi do të mbajë Basha për zgjedhjen Presidentit të ri, kjo mazhorancë i ka votat dhe për zgjedhjen e presidentit me 3/5 jo më me 50 + 1, por PD duhet të nisi një betejë, presidenti i vendit nuk duhet të jetë peng i nja mazhoranca, edhe pse PD bëri të njëjtin gabim në vitin 2012, por duhet të kërkohet që të dalë një president që të jetë fryt i konsensusit, jo thjeshtë i votave.
Çim Peka: Ilir Meta, si ka mundësi që pas çdo sulmi ndaj tij, jo vetëm të mediave por dhe të kryeministrit, sërish vazhdon të jetë pika kryesore e mazhorancës?
Fevziu: Unë mendoj që meta është ndër politikanë më interesantë që ky vend ka pavarësisht mospërputhshmërisë që unë kam, faktikisht është nga politikanët e fuqizuar shumë. Edhe pse në problem delikate që ne nuk i kemi në tavolinë, meta ka një aftësi fenomenale për të lundruar mes palëve. Meta ka arritur të kuptojë që publiku nuk ka ndonjë frymëzim të madh për ta çuar votën tek njëra palë apo tek tjetra. Pra me atë që ka ndodhur këto vite në Shqipëri, shqiptarët janë bindur se të dyja palët janë njësoj, domethënë mund të zëvendësojmë njërën palë për keq administrim me palën tjetër, por ju duke pasur ndonjë shpresë të madhe, në këto rrethana ai e di që kryesisht vota mbetet pragmantiste. Ilir Meta është mjeshtër i sigurimit të votës pragmatiste. Sepse ka lënë përshtypjen se e majtë apo e djathtë ai do të jetë në pushtet. Me këtë formulë ai shkoi nga 4 deputetë në 16-17 në zgjedhjet e 2013-s, duke thënë se unë isha në pushtet por ju njerëzit e mi do të rrini prapë në pushtet sepse unë do jem me partinë socialiste. Arriti të krijojë falë një oferte që i dha opozitës për Reformën në Drejtësi, bindjen që dhe PD nuk bën dot pa Metën. Në këto moment ai është në pozitat më të lakmueshëm. Duket sikur të dyja palët e lakojnë metën, duket sikur të dyja palët duan ta afrojnë, pavarësisht se Basha thotë se nuk do të ketë koalicion me metën, por perceptimi i publikut është i ndryshëm me atë që thotë Basha, sondimet janë totalisht të ndryshme. Unë i kam parë me sy, njerëzit mendojnë se Ilir meta do të jetë me çdo qeveri që do bëhet, dhe në këtë mënyrë votat e LSI-së për fatin e mirë ose të keq do të vazhdojnë të rriten. Dhe nëqoftë se nuk do të ketë një polarizim të fortë të të dyja palëve, që me gjasë nuk do të ketë, ose dhe pot ë ketë një polarizim Meta do të lundrojë midis të dyjave duke marrë të gjitha votat e njerëzve të trullosur nga njëra apo nga tjetra palë. Kështu që meta do të vazhdojë të fuqizohet deri kur dhe si, nuk e di, sepse meta është dhe një devijancë nga logjika normale politike. Që do të thotë se kush qeveris keq do të ndëshkohet, meta nuk ndëshkohet. Qeverisi me PD-në dhe u tha se PD qeveris keq ai pati ¼ e qeverisë edhe mbeti, e njëjta gjë me PS-në.
Çim Peka: Po ju bëj dhe një pyetje të cilën në fakt nuk është se nuk e kam trajtuar herë tjetër, por në kohën kur Ilir Meta akoma nuk kishte marrë një përgjigje negative nga Sali Berisha, për ambiciet e tij për postin e Presidentit të Republikës në 2012, tashmë ky është një fakt i pranuar që edhe Sali Berisha e ka pranuar që zoti meta tentoi të bëhej president. Në bisedat që kam pasur në atë kohë me të, ndoshta dhe të sinqerta, zoti Meta kishte një farë axhitimi ndaj çdo emir që dilte si kandidat i mundshëm për president, në një rast të njëjtën sjellje ka pasur edhe për emrin tuaj, a ka pasur realisht një tentativë për tju përfshirë edhe ju?
Fevziu: Asnjëherë, në asnjë rast, në asnjë rrethanë.
Çim Peka: Asnjëherë?
Fevziu: Kurrë. Ose në qoftë se ka folur dikush, se di. Por po flet që a di unë gjë jo kurrë. As ma ka thënë ndonjë person.
Çim Peka: Zoti meta nuk jua ka thënë këtë gjë?
Fevziu: Jo, fare, kurrë. Me Metën kam folur, kam bërë një bisedë të gjatë, duke tentuar ta bind miqësisht për emrin e Artan Hoxhës për president, ku u bë një propozim nga Partia Demokratike, nuk dihej në publik akoma. Domethënë unë e dija, diku e kisha marrë vesh, kemi qenë në hotel Sheraton, mbaj mend dhe rrethanat, kam ndenjur 20-25 minuta me të duke i thënë se është një zgjedhje shumë e mirë, sepse është një njëri i logjikshëm, dhe të gjitha të tjerat, kishte një lloj lëkundjeje, lëkundje që i erdhi nga dorëheqja e zotit Zaganjori, sepse Metës i la hije se tërheqja e zotit Zaganjori ishte diçka e organizuar nga zoti Berisha dhe sidomos riemërimi i Zaganjorit si kryetar i Gjykatës së Larë e bindi metës që ajo kishte qenë një lojë në gjykimin tim, kaq ka qenë biseda ime e vetme për president, as nuk ma ka përmendur njeri emrin. Unë e kam thënë dhe njëherë tjetër që nuk do angazhohesha kurrë në një funksion shtetëror. Unë kam pasur oferta edhe për të qenë anëtar kabineti, edhe për të qenë në një pozicion shumë të favorshëm në kabinet, në kohë të ndryshme, jam shprehur gjithmonë që nuk kam asnjë interes që të merrem me politikë.
Çim Peka: Në vitin 2012 keni biseduar me zotin Meta për emrin e Artan Hoxhës si kandidat për president. Zoti Fevziu biseduat si negociator, apo e kishit bindje se Artan hoxha ishte kandidatura më e mirë?
Fevziu: Nuk kishte asnjë lloj negocimi, e para sepse meta dhe Berisha merreshin vesh drejtpërdrejtë. Ka qenë një ftesë dasme, kam dalë jashtë në Sheraton ku zakonisht dilet për të pirë kafe dhe aty kemi diskutuar se kush është zgjedhja më e mirë. Dhe unë i thashë që e di që emir i fundit që është hedhur është Hoxha, Hoxha vetë nuk pranonte ato ditë, kishte thënë që unë kam Universitetin dhe nuk dua të bëhem pjesë, të gjitha rrethanat që ishin. Dhe unë kam biseduar me të dhe që duhet ta bindni jo vetëm ta votoni, por dha ta bindni që ta bëjë këtë gjë sepse ndoshta nuk do ta bëjë. Ndër emrat që qarkullonin nuk është se kishte emra kaq dinjitozë. Ndërkohë që unë i kisha qëndruar bindjes që Presidenti duhet të jetë figurë politike. Dhe nëse shkonim për në figurë politike supozohej dikush në fund të karrierës së tij, një njeri që po dilte nga politika. Për shembull Alfred Mosiu ishte një zgjedhje e mirë, apo mund të kishte qenë Sabri Godo në 2002 si President. Unë mendoj që figurat politike janë më të mira, por jo figura politike që vazhdojnë të diktojnë politikën, pra figura politike që janë në fund të karrierës politike, është më dinjitoze për vendin që një politikan që i ka marrë të gjitha, ose pastaj do të kalosh tek figurat jo politike.
Çim Peka: Këtë gjykim keni edhe 2017-n?
Fevziu: për 2017 unë kam një bindje, që përcaktimi me forcën e kartonit i presidentit nuk është zgjedhje e mirë për vendin dhe duhet gjetur një kompromis midis palëve. Këtij vendi i duhet një president që të jetë mbi palët partiake, këtij vendi i duhet një president dinjitoz që ti përfaqësojë. Më kujtohet një moment në një Samit në vitin 2004, kur ishte kryetar i Kuvendit Servet Pëllumbi, President ishte Alfred Moisiu, të dy nuk kishin asnjë lidhje, ishin shkolluar në Bashkimin Sovjetik, kur 80 për qind e këtij vendi nuk di as rusisht as nuk ka lidhje me Rusinë. Ne sot kemi njerëz të shkolluar jashtë, të rinj që nuk kanë asnjë lidhje me komunizmin, ne duhet të kemi një lloj përfaqësie në këto nivele. Mendoj që presidenti duhet të ishte një figurë pak më përfaqësuese.
Çim Peka: Pretendohet se ka një marrëveshje Meta-Rama, për tu zgjedhur Meta president në vitin 2017, marrëveshja e famshme e Lalzit. Meta i pyetur për ambiciet e tij lidhur me këtë gjë, nuk është se e ka mohuar. Nga ana tjetër a mendoni se zoti Rama po e formaton dhe po kërkon ta hedhë në treg si një kandidaturë të mundshme Pandeli Majkon?
Fevziu: Jo nuk mendoj. Unë mendoj që Rama do ti qëndrojë idesë për ta zgjedhur Metës si president, nëse meta do insistojë. Pra Rama do të zgjedhë dhe një mandate tjetër kryeministri, që e ka më të thjeshtë me Metën, kundrejt shpërblimit të Metës, si president i vendit. Në Shqipëri analiza afatgjate nuk bën dot, për arsye se shumë shpejt zhvillimet ndryshojnë. Por duke zgjedhur metën si president me një vit edhe përtej zgjedhje të ardhshme, Rama siguron qetësinë në një mandate të dytë, sipas momentit të parë. E dyta meta del nga posti i presidentit në një moment kur Rama del nga politika, sepse meta nuk mund të jetë President mbi palët. Meta do jetë president me një parti politike mbas shpine. Dhe vetëm mbasi Rama ta ketë mbyllur këtë cikël, meta mund të tentojë të hapë një cikël përmes bashkimit të së majtës. Kjo gjë ju intereson të dyve, unë nuk mendoj se ka ndonjë përplasje mes Ramës dhe Metës. Unë mendoj se më shumë është mediatike, më shumë është një shou, më shumë është një presion që të dy i bëjnë njëri-tjetrit për ti marrë më shumë gjëra në ekzekutiv. Unë mendoj që ata i kanë raportet shumë qarta, sepse ata nuk kanë raporte, as dashurie, as mirëkuptimi, as miqësie, ata kanë raporte të pastra interesi. Dhe për sa kohë interesi i njërit përputhet me interesin e tjetrit ata do të vazhdojnë bashkë. Në këtë situatë ei vetmi raport viktimizues është ai i PD-së, i cili shpreson tek meta, që për mua është e pakuptimtë. Megjithatë nesër Meta mund të bashkohet me PD-në, për unë jam i bindur se nëse Meta do të bashkohej me PD-në do të bashkohej me një kusht, në një mazhorancë PD-LSI të ishte meta kryeministër, sepse Meta për të ndenjur kryetar kuvendi e ka me Ramën më kollaj, duke sakrifikuar një pjesë të votave , që i ka më të majta, më ekstremiste, më komuniste se PS-ja i ka LSI-ja, nuk do të rrezikonte të hynte në në marrëveshje parazgjedhore me PD-në po mos të merrte minimalisht një post më të lartë se ky që ka.
Çim Peka: Pyetja e fundit, jeni gazetari shqiptar që keni intervistuar më shumë presidentin e zgjedhur të Kosovës Hashim Thaçi. A keni një gjykim mbi atë se çfarë ndodhi në Kosovë dhe a ishte Thaçi personi më i përshtatshme për postin e Presidentit të Republikës?
Fevziu: Shiko unë nuk mund të gjykoj për situatën në Kosovë nga këndvështrimi i situatës së Kosovës, unë gjykoj nga këndvështrimi i këtushëm. Padyshim Hashim Thaçi është një politikan jashtëzakonisht i kujdesshëm dhe i rëndësishëm në Kosovë. A ka mëkate të tij në Kosovë? Po shumë mëkate ka Hashim Thaçi, por më thoni një politikan në botë që nuk ka mëkatet e veta apo problemet e veta. Tani le të nisemi nga e kundërta e asaj që kemi thënë. Hashim Thaçi kontenstohej nga një grup që në luftë kishin po të njëjtën përgjegjësi si ai, Ramush Haradinaj, Fatmir Limaj etj,. E dyta Hashim Thaçi kontestohej nga VV, e cila në zgjedhje nuk arriti të fitojë dhe bllokon një parlament ku ka qenë e paftë të siguronte votat për mandatin si mazhorancë që të mund ta bllokonte, kontestohej nga një grupim politik i cili nuk pranonte të shkonte në zgjedhje të parakohshme sepse e dinte që dhe nëse shkonte humbte. Hashim Thaçi qe një njeri i cili ehe pasi fitoi një palë zgjedhje, fitoi zgjedhjet e dyta, doli parti e parë në zgjedhjet e treta, pra qytetarët në një farë mënyre e nxorën atë në parti të parë, pavarësisht se nuk i kishin dhënë mazhorancën. Unë kam qenë atëherë kundër dhe e kam thënë publikisht, që një qeveri minorance nuk mund të bashkohej, domethënë ata që kanë mbetur mbrapa të shkojnë dhe të bashkohen dhe të nxjerrin forcën e parë, për mua sose forca e parë krijon qeveri me të tjerët ose forca e parë e riçon vendin në zgjedhje e parakohshme, dhe kjo nuk është logjika ime, por është logjika politike e gjërave. Hashim Thaçi iku si kryeministër megjithëse ishte më i votuar dhe ja dha vendin e tij Isa Mustafës, pra ja dha LDK-së, ndërtoi një koalicion me një forcë politike që ishte antagoniste për një periudhë të gjatë kohe. A ishte Hashim Thashim Thaçi opresidenti më i mirë i Kosovës? Mbase hashim Thaçi nuk ishte presidenti më i mirë, por unë nuk di se kush ishte kontestimi, ata nuk kontestonin emrin e Hashim Thaçit, por kontestonin procesin e zgjedhjes së tij. Tani unë po ju bëj antipyetjen, është më i mirë Hashim Thaçi apo Ahtifete Jahjaga? Është më i mirë Hashim Thaçi apo Fatmir Sejdiu? Hashim Thaçi është një politikan i cili ka një karrierë politike afatgjatë është gjetur në momentin e duhur dhe unë po e shoh në një këndvështrim më gazetaresk se sa një analist politik. Thaçi është një ndër njerëzit që më të madhen në histori e ka pasur në të shkuarën nuk do ta ketë në të ardhmen pasi ai gjurmën nuk do ta lerë si president. Presidenti, kryeministri vendimet që ka marrë do të jetë minorene në raport të firmosjes së marrëveshjes së Rambujesë, luftën dhe pavarësisë së Kosovës këto janë 3 kulmet madhore të karrierës së tij të cila nuk mund t’i arrijë asnjë politikan tjetër. Thaçi është një ndër njerëzit që e duan shumë Shqipërinë së bashku me Ramush Haradinaj, dhe Fatmir Limaj kanë qenë njerëz që e kanë dashur më shumë Shqipërinë në krahasim me disa pjesë ish jugosllave e kanë paragjykuar Shqipërinë i është dukur vetja superior në krahasim me shqiptarët.
Unë personalisht nuk e ka muruar sepse ai nuk mban telefon por unë mendoj që Kosova ka rifituar një dinjitet në pozitën e presidentit pasi nuk mund të vendoset një president anonim që nuk i prish punë askujt. Dhe kjo teori është shumë e gabuar pasi nëse vendosim njerëz që nuk i prish punë askujt shteti nuk mund të funksionojë.
OFERTA i kredisë,
A jeni një biznesmen / grua? A jeni në ndonjë rrëmujë financiare apo nevojë për fonde për të filluar biznesin tuaj? Ose për të paguar faturat tuaja apo të fillojë një biznes të mirë? A ju keni një rezultat të ulët të kreditit dhe kanë vështirësi duke marrë kredi për kapital qarkullues nga institucionet financiare dhe bankat lokale apo të tjerët? Të gjithë ju duhet të bëni është të kontaktoni në adresën sot përmes e-mail tim 🙁 [email protected])
Ende pa u rikthyer në Shtëpinë e Bardhë, analistë e vëzhgues të shumtë shtrojnë gjithnjë e më shumë çështjen e pozicionimit të administratës së re amerikane, të presidentit Donald Trump, lidhur me vatrat aktuale të krizës në botë, pa e përjashtuar këtu edhe rajonin e Ballkanit.
Analisti britanik, Tim Judah, thotë për Radion Evropa e Lirë se është herët të flitet për këtë për shkak se kjo do të varet nga ata që do të emërohen në detyra të caktuara.
Rikthimi eventual i Richard Grenellit, i cili gjatë administratës Trump ishte përfaqësues amerikan në dialogun Kosovë-Serbi, do të ishte me ndikim të rëndësishëm dhe për këtë, Qeveria në Prishtinë mund të ketë arsye për t’u shqetësuar, thotë ai.
Judah shprehet skeptik për mundësinë që administrata e re Trump të arrijë një marrëveshje përfundimtare ndërmjet Kosovës dhe Serbisë:
“Trump u përpoq edhe më parë. Kishte një nënshkrim të famshëm në Uashington për dy marrëveshje të veçanta, por asgjë e madhe nuk doli prej tyre”, shprehet Judah në intervistën për REL.
Radio Evropa e Lirë: Cilat mendoni se do të jenë prioritetet e mundshme të administratës së re të presidentit Trump për Ballkanin Perëndimor?
Tim Judah: Nuk mendoj se z. Trump ka menduar ndonjëherë për Ballkanin. Ka disa njerëz rreth tij, si Richard Grenell, të cilët sigurisht se kanë menduar për Ballkanin.
Ajo që do të ndodhë, varet nga ata që do të emërohen në detyra të caktuara. Për shembull, a do të kthehet Richard Grennell, i cili luajti një rol të rëndësishëm më parë? A do të jetë sërish me ndikim? Në atë rast, mendoj se ndoshta ka arsye për t’u shqetësuar, veçanërisht për Qeverinë në Prishtinë.
Nëse e pyesni Trumpin sot, cilat janë prioritetet tuaja në Ballkan, mendoj se ai ndoshta nuk do të kishte ide, ndoshta do të kishte vështirësi edhe për ta gjetur Ballkanin në hartë, pra, nuk mendoj se Ballkani është në listën e çështjeve të tij kryesore. Megjithatë, ai duhet të emërojë persona që do të hartojnë politika dhe të merren me pjesën tjetër të botës. Le të shohim se kë do ta caktojë.
Radio Evropa e Lirë: A mendoni se administrata e re e Trumpit do të jetë në gjendje të arrijë një marrëveshje përfundimtare ndërmjet Kosovës dhe Serbisë?
Tim Judah: Mendoj se nuk ka gjasa, sepse në fund të ditës, duhet të ketë vullnet politik në Kosovë dhe në Serbi, apo në qeveritë e tjera paraprake të Kosovës dhe Serbisë. Aktualisht, nuk mendoj se ka ndonjë vullnet politik për ta bërë këtë, pra nuk ka shumë rëndësi. Dua të them, po, sigurisht, është e rëndësishme nëse amerikanët dhe evropianët janë të bashkuar dhe mbështesin një formë zgjidhjeje. Fakt është se ata kanë qenë të bashkuar edhe në vitet e fundit, por problemi ka qenë te mungesa e vullnetit politik në Beograd dhe në Prishtinë. E dini, z. Trump u përpoq më parë. Kishte një nënshkrim të famshëm në Uashington për dy marrëveshje të ndara, por asgjë e madhe nuk doli prej tyre. Kështu që nuk jam i sigurt nëse do të ketë ndryshime në administratën e dytë të Trumpit.
Radio Evropa e Lirë: Megjithatë, vëzhguesit nuk e përjashtojnë mundësinë e një konfrontimi tjetër të lokalizuar në veriun e Kosovës për të arritur një marrëveshje përfundimtare ndërmjet dy shteteve. Çfarë mendoni?
Tim Judah: Kjo tingëllon si një teori konspirative. Nuk besoj se dikush në Uashington do të pajtohej që të ketë një lloj konfrontimi në veri për të arritur një marrëveshje. Nuk pajtohem me këtë. Mendoj se do të ketë një marrëveshje për veriun e Kosovës kur të ketë vullnet politik për ta bërë këtë, në Prishtinë dhe në Beograd.
Radio Evropa e Lirë: Me presidentin Trump, a prisni ulje të tensioneve në Mal të Zi dhe Bosnjë e Hercegovinë për shkak të ndikimit serbo-rus?
Tim Judah: Mendoj se është shumë herët. Do të varet nga ata që do të emërohen në pozicione të caktuara në administratë. Mendoj se ka njerëz që mendojnë, ndoshta me të drejtë, se disa nga njerëzit e Trumpit, përsëri po e përmend z. Grenell, kanë qenë qartësisht proserbë. Nëse Grenell, për shembull, kthehet në një pozicion të rëndësishëm në Shtëpinë e Bardhë ose në administratën e re, po – atëherë ka arsye për t’u shqetësuar në Kosovë dhe në Bosnjë. Po ritheksoj, ende nuk e dimë se kush çfarë do të bëjë në administratën e ardhshme.
Radio Evropa e Lirë: Duke qenë se po flasim për këto çështje në Maqedoninë e Veriut, çfarë mund të presim nga administrata e re e SHBA-së për të ndihmuar në zgjidhjen e mosmarrëveshjes me Bullgarinë, veçanërisht për përfshirjen e bullgarëve në Kushtetutë?
Tim Judah: Nuk jam plotësisht i sigurt pse një administratë e re duhet të jetë ndryshe nga ajo e mëparshmja në këtë drejtim? Nuk e kuptoj pse. Mendoj se nuk ka arsye që ata të mos vazhdojnë me të njëjtën politikë dhe të përpiqen ta bindin Qeverinë të bëjë atë që është e nevojshme. Megjithatë, nuk jam i bindur se do të ketë ndonjë ndryshim të madh në politikë. Nuk shoh arsye. Dhe, mendoj se problemi nuk është vetëm këtu; është gjithashtu paqëndrueshmëria politike në Bullgari pas shtatë palë zgjedhjeve në vitet e fundit.
Ka probleme këtu, ka probleme gjithashtu edhe në Bullgari. Çështje të tilla, veçanërisht ajo e Bullgarisë, nuk lidhen me amerikanët dhe nuk kanë të bëjnë me asgjë që ata mund të ndikojnë. Kështu që, nuk shoh arsye pse të ketë ndryshim në këtë aspekt në lidhje me Maqedoninë e Veriut.
Radio Evropa e Lirë: Krejtësisht në fund, si mendoni se do të ndikojë politika e jashtme e Trumpit në Ukrainë dhe në krizën aktuale atje, veçanërisht duke marrë parasysh angazhimet e tij të mëparshme me Rusinë dhe qëndrimet e tij për NATO-n?
Tim Judah: Trump ka deklaruar triumfalisht se mund ta përfundojë luftën në Ukrainë brenda 24 orëve. Ndërsa, J.D. Vance, i përfolur si zëvendëspresident i mundshëm, ka thënë se zgjidhja duhet të përfshijë që Ukraina të heqë dorë nga territoret e humbura dhe të mos anëtarësohet në NATO, gjë që nënkupton mungesë të garancive të sigurisë – diçka që ukrainasit me siguri nuk do ta pranonin.
Ata mund të detyrohen të pranojnë nëse Trump vendos të ndërpresë furnizimin me armë dhe municione për Ukrainën, por përsëri është herët për të nxjerrë përfundime, sepse ka shumë forca brenda Partisë Republikane që përfundimisht nuk duan ta braktisin Ukrainën dhe do të donin të përballeshin me Rusinë.
Vendimi, pra, nuk do të jetë plotësisht në dorën e Trumpit. Sigurisht, ai është padyshim lojtari kryesor në çështjen e Ukrainës, por jo i vetmi. Për më tepër, Trump është i paparashikueshëm. Është si me financat.
Ju shihni reklama për investime dhe thuhet, të paktën në Britani, performanca e kaluar nuk është udhëzues për të ardhmen. Dhe, mendoj se kjo mund të thuhet edhe për Trumpin. Performanca e kaluar dhe gjërat që ai ka thënë në të kaluarën mund të mos jenë udhëzues për të ardhmen. Prandaj, le të shohim. Fatkeqësisht, ende nuk e dimë. Është shumë herët.
Kreu i opozitës Sali Berisha ka thënë një intervistë për kanalin italian Rai3. Ai ka komentuar gjendjen e opozitës në Shqipëri por edhe marrëveshjen e Melonit me kreun e qeverisë shqiptare për emigrantët.
Biseda:
Gazetari: Ju çdo ditë dilni në ballkon dhe flisni me përkrahësit tuaj. Aktualisht ndodheni në arrest shtëpiak.
Berisha: Unë vazhdoj betejën time për vlerat në të cilat besoj, për parimet që mbroj. Kauza është e drejtë.
Gazetari: Sipas ligjit shqiptar, a mund ta jepni këtë intervistë?
Berisha: Sipas ligjit shqiptar, po; sipas vendimeve të skllevërve të Edi Ramës, jo.
Berisha: Marrëveshja ‘Meloni-Rama’ nuk ishte e pranueshme për ne.
Gazetari: Po flisni për marrëveshjen për të huajt në veri të Shqipërisë?
Berisha: Po, për këtë.
Gazetari: Jeni kundër kësaj marrëveshjeje?
Berisha: Ne kemi qenë gjithmonë kundër për një arsye të vetme: të drejtat e njeriut! Kjo ka qenë marrëveshja më e fshehtë pas Luftës së Dytë Botërore që kam parë ndonjëherë. Presidenti i Republikës së Shqipërisë e mësoi nga TV. Ai ishte në një konferencë kur gazetarët e pyetën dhe ai nuk dinte asgjë.
Gazetari: Giorgia Meloni po ndjek një politikë të eksternalizimit të kufijve.
Berisha: Absolutisht nuk mendoj se kjo është zgjidhja: të jemi një rezervuar për emigrantët që shkojnë në vendet europiane nuk mund të pranohet.
Gazetari: A mund t’ju pyes, ju personalisht çfarë marrëdhënie keni me Giorgia Melonin?
Berisha: E kam admiruar Melonin si një “makinë” të jashtëzakonshme elektorale. Ajo ka qenë një fenomen elektoral. U bë violina e parë e politikës italiane.
Gazetari: Por ka lindur një miqësi e madhe mes Melonit dhe Edi Ramës?
Berisha: Edi Rama është një bluffist, ai tha se nuk humb asgjë. Tha se gjithçka është italiane, sepse ai e dinte se do të kishte një problem të gjatë nga këndvështrimi i marrëdhënieve publike, mediave dhe organizatave për të drejtat e njeriut. Ai e dinte këtë dhe donte të bënte sikur nuk kishte asnjë lidhje me këto probleme.
Gazetari: Pra, ai po ia heq përgjegjësinë vetes dhe ia kalon Giorgia Melonit?
Berisha: Po!
Gazetari: Por atëherë pse Giorgia Meloni u hodh në këtë ide të dy qendrave në Shqipëri?
Berisha: Nuk e di dhe nuk e kam kuptuar këtë gjë, sepse Meloni bëri këtë marrëveshje shumë të rëndësishme në Europë.
Gazetari: Dhe Edi Rama pse e bëri?
Berisha: Rama bën gjithçka për të forcuar pushtetin e tij.
Gazetari: Për arsye të zgjedhjeve?
Berisha: Për arsye të zgjedhjeve, Rama ka kryer dhe krime të rënda.
Gazetari në protestë: Përkrahësit e Sali Berishës kanë bllokuar rrugën që të çon nga Tirana në Durrës. Ata protestojnë kundër qeverisë së Edi Ramës.
Berisha: Ne jemi në një regjim diktatorial. Qeveria kontrollon vullnetin e qytetarëve me mjete të ndryshme. Ne do të luftojmë me të gjitha forcat tona që shqiptarët të kenë të drejtën të votojnë si qytetarë të lirë. sn
Me Bedri Çokun, ish gjimnazistin e “Janaq Kilica’’ në qytetin e Fierit, i cili ka përjetuar dy dekada vite burg në të ashtuquajturin “ferri i Spaçit”, jam njohur në vitet e para të demokracisë, në pranverën e vitit 1994, gjatë promovimit të librit “Dy vëllezër në një prangë”, shkruar nga vetë ai dhe vëllai i tij, Çaush Çoku. Episodet emocionale që trajtoheshin në këtë libër me dy kapituj, Bedriu në prozë dhe Çaushi në poezi, më motivuan për zhvillimin e një interviste ekskluzive me Bedriun. Ai njihet dhe si protagonist i grevës që shpërtheu në vitin 1973 në burgun e Spaçit, ku dhe u ridënua. Gjatë viteve të demokracisë ai mbetet i dashuruar pas letërsisë, paçka se emërimi i tij në disa poste të rëndësishme shtetërore i jepnin shansin e karrierës së tij në politikë. I pasionuar në veçanti pas Dostojevskit dhe Kutelit, krahas mjaft dorëshkrimeve të dy romaneve dhe novelave, si analist në disa gazeta, kohët e fundit paraqitet përpara lexuesit me librin e ri mjaft domethënës “Plaku i Kenetës“. Intervista e zhvilluar mbart realitetin e viteve të komunizmit, ngjarjet reale në burgjet e diktaturës dhe zhvillimeve demokratike në Shqipëri. Bedriu së bashku me të atin dhe dy vëllezërit, Çaushin dhe Esatin u dënua me 67 vite burg.
Intervistoi Fadil SHEHU
F.Shehu:- Cili është Bedri Çoku?
B.Çoku:- U linda në fshatin Muçias, Lushnjë, në vitin 1949. Në vitin 1951 babai im u dënua 20 vjet me heqje të lirisë, si kundërshtar i regjimit komunist dhe, njëkohësisht, u shpallë kulak, me konfiskim të pasurisë së tundshme e të patundshme. Të mbetur mes katër rrugëve pa shtëpi, pa katandi, u endëm ditë të tërë nëpër rrugët e baltosura të Myzeqesë, deri sa më në fund gjetëm strehim tek tezja e jonë, në Fier, Ankushe Boriçi, e martuar me Ali Boriçin. Ndenjëm aty deri sa Këshilli i Lagjes i asaj kohe na strehoi tek një ahur i Taq Bozos, ish tregtar para regjimit komunist, por që djemtë e tij gëzonin mirëkuptim me regjimin e ri. Këtë ahur Taq Bozo e kishte përdorur për kuajt e biroçes së vet. Ishte vetëm me katër muret dhe çatinë. Megjithatë, ishim të detyruar që, gruaja dhe bijtë e një “Armiku” te regjimit të kalonim jo pak, por 9 vjet të jetës sonë në ato kushte çnjerëzore. Shyqyr që në vitin 1959 ajo ngrehinë u rrëzua nga tërmeti i fuqishëm i po atij viti që ne të kishim të drejtë të strehoheshim në një banesë tjetër. Me një dhomë e kuzhinë në barakat e ndërtuar urgjentisht nga shteti i asaj kohe për të ndihmuar fatkeqit prej “zemërimit natyror”, në lagjen “1 Maj”, sikur vuri dorë zoti.
– A thua, me këtë rast, se mbaruan vuajtjet dhe peripecitë çnjerëzore për ju? – Jo. Sepse në vitin 1966, pikërisht sapo kisha hyrë në provimet e maturës, një vendim, sa absurd aq edhe kriminal, i Komitetit Qendror të Partisë Punës së Shqipërisë, urdhëronte për të gjitha familjet me “biografi të keqe”, të cilat jetonin dhe punonin me dekada apo shekuj nëpër qytetet e Shqipërisë, të dëboheshin apo të internoheshin me forcë për në fshatrat e ndryshme, nga më të prapambetura të vëndit. Ndërsa neve na rikthyen në fshatin tonë pasi “gëzonim” titullin makabër, kulak, për të cilin bashkëfshatarët ishin të indoktrinuar tashmë për të na ndëshkuar me urrejtje dhe indiferencën e tyre, siç ua kërkonte ideologjia komuniste e luftës së klasës.
-A ju kujtohet se sa familje u internuan apo u dëbuan së bashku me ju nga qyteti i Fierit ?
-Vetëm natën e dëbimit tonë, më 11 Qershor të vitit 1966, mund të jenë internuar apo dëbuar nga qyteti i Fierit, pa e ditur se ku, rreth 37 familje. Por kjo “fushatë”, në se mund ta quajmë kështu me fjalorin e kohës, vazhdoi muajt e mëvonshëm, dhe vitet e mëtejme, pothuajse vazhdimisht. Internimi dhe dëbimi në atë regjim u shndërrua në sistem. Ishte një nga hallkat shtrënguese dhe terrorizuese më makabre të atij regjimi.
-A e menduat, se qysh nga ajo ditë rrjedha e jetës për ju do të ishte ndryshe?
-Në të vërtetë unë, personalisht, kisha iluzione se, të paktën mua si Bedri, do të më toleronin, pasi isha gjimnast i kategorisë së parë, volejbollist, atlet, sporte me të cilat përfaqësoja edhe ngjyrat sportive të klubit “Apolonia”, axhamillëk, natyrisht. Por në atë moshë, 18 vjeçare, aq mund të gjykonte një njeri në pozitat e mia. Unë mendoja se do t’u vinte keq njerëzve të partisë e të pushtetit për talentin tim, por…
-Ju thatë, sapo kishit hyrë në provimet e maturës, por arritët vallë t’i jepnit të gjitha provimet?
-Jo vetëm që i mbarova të gjitha provimet e shtetit, por shkova edhe një muaj në aksionin e rinisë, në ndihmë të kooperativave bujqësore, siç organizoheshin atëherë, nga Komiteti i Rinisë së Rrethit, me nxënësit e shkollave të mesme. Këtë mundësi ma dhanë shokët e shoqet e mia, veçanërisht shoku im i ngushtë i të gjitha viteve shkollore, aktori, “Artisti i Merituar’’, Ahmet Pasha. Fjeta një muaj në shtëpinë e tij.
-A ju kujtohet dita, kur u ndatë nga shokët e shoqet e shkollës për të shkuar përfundimisht në internim?
-Edhe pse mësuesit e mësueset e shkollës më mbanin afër, më ngushëllonin për largimin tim nga qyteti dhe për pamundësinë time, me këtë rast për të vazhduar studimet e larta, gjithsesi unë isha i vrarë shpirtërisht. Veçanërisht i prekur për mua ishte mësuesi i matematikës, njëkohësisht dhe kujdestar klase, Sulejman Mehmeti, i cili jo vetëm që më ndihmoi për provimet e shtetit, por ishte i vetmi që erdhi së bashku me shokët e shoqet e klasës për të më përcjellë deri tek Ura e Sheqit. Me lot në sy u ndamë dhe me shpresë se një ditë do të bashkoheshim përsëri me njeri-tjetrin, po aq të dashur e të sinqertë.
-Ju keni qenë tre vëllezër në burg, me gjithë babanë katër, duke vuajtur gati 70 vite burg. Me Çaushin, vëllain e vogël keni botuar një libër, me titull “ Dy vëllezër në një prangë” , ai me poezi dhe ju me prozë, cila është e veçanta dhe e përbashkëta për ju të dy ?
-Me Çaushin kemi kaluar së bashku ditë e netë të tmerrshme në qelitë dhe burgjet komuniste. Them kështu se me të më bashkoi fati me dekada nën terrorin e paparë të regjimit. Na morën ushtar së bashku, na arrestuan, na dënuan dhe na ridënuan në burg po së bashku. Prandaj edhe sot në jetën e lirë ne jemi përsëri së bashku. Ndaj poeti Visar Zhiti, i cili i ka bërë parathënien librit tonë, është i mendimit se titulli që i është vënë, mund të jetë më i qëlluari për rastin tonë. Ne jemi arrestuar për agjitacion e propagandë, por edhe për poezitë e Çaushit dhe romanin tim me titull ‘Të dënuarit e pafajshëm” që Sigurimi i Shtetit i gjeti në shtëpi në dorëshkrime. Ne u ridënuam në kryengritjen e famshme të burgosurve politikë të Spaçit që u zhvillua në vitin 1973, si ndër pjesëmarrësit më aktiv të asaj kryengritje historike.
-Çfarë trajtonit në shkrimet tuaj të konfiskuara nga Sigurimi i Shtetit?
-Në poezitë e tij Çaushi i këndonte rinisë, dashurisë, fshatit myzeqar, nënës tonë të shumëvuajtur, vuajtjeve tona, izolimit të Shqipërisë etj. Ndërsa unë trajtoja në roman jetën e njerëzve që diktatura i ndëshkonte si nacionalistë, apo si bijtë e nipërit e tyre.
-Këto ditë ju keni nxjerrë nga shtypi një libër me titull “Plaku i Kënetës”, çfarë përfaqëson rrëfimi i plakut në librin tuaj ?
-Në parathënien e bërë nga zoti Novruz. R. Shehu thuhet me të drejtë se “Plaku i Kënetës” është një personazh gati i harruar në letërsinë shqiptare. I lënë pasdore apo i “internuar” qëllimisht në një ishull, pa nam e nishan. Si e si që në letërsinë e socrealizmit komunist të mbizotëronte personazhi i porositur nga partia , ai i besnikut të Partisë dhe armikut të të gjithëve që nuk e donin Partinë dhe diktaturën e saj të proletariatit ! “Plaku i kënetës” është një njeri i vërtetë i atyre viteve me cilësitë e fshatarit të trashëguara denbabaden, jashtë klisheve dhe mentalitetit komunist. Sa është i realizuar artistikisht dhe në përmbajtje këtë do ta thotë lexuesi.
-Në parathënien e “Plakut të Kënetës” thuhet se keni gati për botim tregime, novela dhe romane, kur do të shohin ato dritën e botimeve?
-Me siguri, sapo të gjendet sponsorizimi.
-Çfarë përjetuat kur nxorët nga botimi këtë libër?
–Të them të vërtetën ky është libri i dytë që botoj, sepse artikuj nëpër gazeta kam me qindra, gjithësesi është lumturi për mua kur mendoj se njerëzit do të kenë nëpër duar një“ krijesë” nga mendja dhe shpirti im.
-A mundet, të na tregoni se si ka ardhur krijimtaria artistike tek ju?
-Nuk besoj që dikush me dy pare mend në kokë të përpiqet të thotë se si i lindi atij dëshira për të pikturuar, për të shkruar poezi , romane, apo për të kompozuar këngë. Krijimtaria për mua erdhi si një nevojë e domosdoshme, në fillim për të thënë ato gjera që mendoja se ishte lumturi t’ia tregoja edhe të tjerëve. Me kalimin e kohës dëshira për të shkruar u bë një domosdoshmëri për t’u treguar të tjerëve padrejtësitë tokësore.
-Ju kujtoheni nga bashkëkohësit tuaj, si sportist i klasit të parë, muzikant virtuoz, por edhe si shkrimtar? Cilën mund të veçoni nga këto tre pasione?
-Të tre këto pasione i kam dashur dhe i dua tërë jetën. Sepse duke jetuar brenda meje ato kanë zënë rrënjë. Me këtë rast dua të them diçka që më rëndon në ndërgjegje. Nuk mund të rri pa e thënë një ditë. Fakti që unë në qytetin e Fierit kam qenë një sportist i shquar, i kategorisë së parë. Madje isha kandidat për Mjeshtër Sporti në gjimnastikë, këtë e dinë të gjithë. Përveç kësaj, mund të jem i vetmi sportist i klubit “Apolonia’ që u ndëshkova aq rëndë nga diktatura. Nuk më kanë thirrur as në një rast në përkujtimet festive të klubit “Apolonia’”, qoftë edhe si një sportist që kontribuova me sukses për disa vjet për ngjyrat e “Apolonisë”.
– A ka sekret mosha juaj, pasi tregoni më i ri nga ç’jeni?
-Po. Lëvizja, energjia,optimizmi.
-Cili është momenti më i gëzuar i jetës tuaj?
-22 Marsi. Fitorja e popullit shqiptar kundër komunizmit.
-Po më i hidhuri? (Në çast vështron tutje diku në horizont.)
-Ka shumë çaste, por unë mund të konsideroj atë kur mësova lajmin se përveç ne të dyve, mua dhe Çaushin që kishim vite e vite të prangosur, tani në pranga kishin vënë edhe vëllain e tretë, Esatin. Në shtëpinë tonë, me këtë rast, dy prindërve të moshuar, të lodhur e raskapitur nga lufta e stërzgjatur klasore, u kishte ardhur mandati i vdekjes.
-Ç’ishte nëna për ju, e cila tregohej me gisht në diktaturë, si “ gruaja e burrit dhe nëna e djemve “armiq të popullit dhe të partisë?”
-Nëna ime, përveç se ishte nëna ime e shtrenjtë, por ajo ishte dhe mbeti një simbol i rezistencës antikomuniste të nënave shqiptare.
-Cilët janë shkrimtarët që kanë ndikuar më shumë në formimin tuaj artistik në letërsi?
-Çdo vepër artistike më jep lumturi dhe më lartëson shpirtërisht, por për mjeshtërinë e të shkruarit, veçanërisht më ka tërhequr Dostojevski dhe Kuteli ynë.
-Si ndjeheni tani, pas 24 vite nga dita e lirimit si i burgosur, a janë arritur ato ideale që ju keni pasur e keni në mendjen dhe shpirtin tuaj ?
-Për këtë temë do të kisha dashur të isha i angazhuar tërësisht në një intervistë tjetër sepse është temë e gjerë dhe serioze.
Zgjedhja e Donald Trumpit president i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, është mundësi pozitive për Kosovën dhe rajonin, pasi do të sjellë një energji të re, thotë Afrim Hoti, profesor i së Drejtës dhe Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Universitetin e Prishtinës.
Në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, ai thekson se Kosova ka pasur historikisht marrëdhënie të forta me të dyja administratat amerikane, kështu që qasja e presidentit Trump ndaj Kosovës nuk do të ndryshojë.
Radio Evropa e Lirë: Zoti Hoti, si e komentoni zgjedhjen e Donald Trumpit si president i ri i Shteteve të Bashkuara të Amerikës?
Afrim Hoti: Po, mendoj se është lajm i mirë për Kosovën, por edhe për komunitetin ndërkombëtar, në përgjithësi, sepse fundja, para së gjithash, ky është vullnet i shprehur lirshëm i qytetarëve amerikanë.
Rrjedha e deritashme, respektivisht Qeveria (Joe) Biden si duket nuk ka qenë në nivelin e energjisë që i duhet një shteti të fuqishëm siç është SHBA-ja dhe domosdo mendoj se ka pasur nevojë për një ridinamizim të proceseve dhe për një ridimensionim të raportit të SHBA-së me vendet e tjera.
Dhe, dua të besoj që ky është një moment shumë i mirë, jo vetëm për amerikanët, por për mbarë botën.
Radio Evropa e Lirë: Si i parashikoni raportet e administratës Trump me shtetin e Kosovës?
Afrim Hoti: Unë dua të besoj se kushdo që udhëheq me institucionet e Kosovës, duhet të jetë i vetëdijshëm, se ka pak rëndësi fakti se kush udhëheq me Shtëpinë e Bardhë. Pra, cila administratë udhëheq SHBA-në, sepse si me njërën, ashtu edhe me tjetrën, institucionet tona kanë pasur raporte të ngushta.
Madje, edhe vetë ecja e Kosovës ka qenë ngushtë e lidhur me këto administrata. Nëse e shohim nga perspektiva historike, duhet të kemi parasysh faktin se republikanët paraqesin atë trashëgiminë e filluar nga presidenti (Ronald) Regan, po ashtu që është përshkruar me lajme historikisht pozitive për Kosovën, duke filluar nga George Bushi i vjetër, Georg Bushi i riu. Pastaj Trumpi në kohën kur Kosova e kishte themeluar ushtrinë e vet etj.
Dhe, mbi këtë bazë, unë dua të besoj se administrata e re, Trump, do të sjellë energji të reja, do të ridinamizojë procesin dhe nuk kam asnjë dilemë – që jo vetëm Kosovën, por gjithë Ballkanin do ta drejtojë nga evropianizimi ekonomik i tij.
Radio Evropa e Lirë: Zoti Hoti, liderët e Kosovës e kanë uruar Trumpin për fitore në zgjedhjet presidenciale. Madje, kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, ka thënë se “mezi pret të punojë së bashku me të për përparim dhe paqe”. Si mund të jetë ky bashkëpunim?
Afrim Hoti: Lajmi i parë i mirë është fakti se liderët institucionalë dhe ata opozitarë kanë uruar për zgjedhjet në SHBA. Lajmi i dytë i mirë është fakti që edhe kryeministri Albin Kurti, sikurse liderët e tjerë – pavarësisht nëse janë pozitë apo opozitë – e kanë kuptuar dhe duhet edhe më tej ta të kuptojnë faktin jo vetëm që duhet të mbahen raporte të ngushta dhe të funksionojnë me ta, por duhet të jepet energji shumë më e fuqishme në kuptimin e lobimit për t’i dhënë Kosovës pozitën që vërtet e meriton në administratën amerikane.
Këtu duhet të kem parasysh faktin që ka disa vite, nuk po flas këtu vetëm për udhëheqjen e kryeministrit Kurti, por edhe të viteve më parë, që në njëfarë forme është zbehur lobimi dhe raporti i ngushtë i kosovarëve me amerikanët, duke e marrë raportin Kosovë- Amerikë si të mirëqenë. E, që në fakt, nuk është i tillë, sepse raportet kanë ndryshuar, madje skajshëm.
Neve, si duket na është ndalur ora në vitet e mëparshme, dhe po mendojmë se SHBA-ja udhëhiqet nga (Madeleine) Albright dhe (Bill) Clinton etj.
Tashmë gjërat kanë ndryshuar dhe serbët janë në ofensivë, ata po lobojnë me të madhe. Përfundimisht, institucionet tona duhet të jenë të vetëdijshme për këto veprime dhe ta ripozicionojnë vendin karshi SHBA-së.
Presidenti i Partisë së Lirisë, Ilir Meta ka folur nga qelia për Gazetën Panorama, duke dhënë argumentet pse është kundër arrestimit të tij.
Ai po ashtu shprehet se ka pasur oferta për t’u arratisur, por nuk është në karakterin e tij për të bërë këto veprime, ndërsa thekson se arrestimi i tij ishte një akt ekstrem.
“Dihet botërisht se unë gjithmonë kam qenë i hapur dhe u jam përgjigjur ftesave të SPAK-ut dhe çdo institucioni të drejtësisë. Po kështu, unë i kam pasur të gjitha mundësitë (edhe ofertat) për t’u larguar nga vendi dhe kjo jo vetëm s’ka ndodhur, por s’ka lidhje me karakterin tim, për më shumë që do justifikoja akuzat false të Ramaformës dhe do braktisja, ata që më kanë zgjedhur dhe më mbështesin”, tha ndër të tjera Ilir Meta.
Meta nuk e quan burgosje, por izolim me qëllim për të dobësuar aktivitetin e Partisë së Lirisë dhe veprimtarinë opozitare.
Ish-Presidentit shprehet se burgun e njeh që nga koha kur vizitonte Fatos Nanon, herë me leje dhe herë pa leje.
PJESE NGA INTERVISTA
Por nuk u dukët aq i qetë në momentin e arrestimit?
Ai nuk ishte arrestim, por rrëmbim i mirëfilltë, ashtu siç veprojnë vetëm bandat. Si mund të inskenohet për minuta të tëra bllokimi i trafikut në një nga akset kryesore të hyrjes në kryeqytet nga dhjetëra forca me maska, me armatim të rëndë dhe me makina private, të cilat bënin veprime fiktive sikur kontrollonin makinat e qytetarëve për të ardhur si banditë te makina ku udhëtoja unë bashkë me sekretarin për organizimin të Partisë së Lirisë, Artimis Peca?!
Sjellja e tyre ishte banditeske, rrugaçërore duke hyrë me forcë në automjet bashkë me automatikët me maska në kokë, pa pranuar të identifikohen se kush janë, se çfarë përfaqësojnë dhe pa paraqitur asnjë dokument ligjor apo shkresë zyrtare që urdhëronte ndalimin tim. Ndaj unë refuzova të pranoja rrëmbimin, duke besuar se mund të ishin edhe banditë si ata që rrëmbyen ishKryeministrin e Italisë, Aldo Moro. Edhe ata me uniforma policie e bënë rrëmbimin. Me gënjeshtrat e pacipa se unë kam ushtruar dhunë duan vetëm të justifikojnë paligjshmërinë ekstreme, dhunimin e Kushtetutës dhe të ligjit, por edhe të vetë urdhrit për “arrest” të SPAKut.
Po kështu, ata prangosën dhe rrëmbyen edhe sekretarin për organizimin të PL, Artimis Peca, për të cilin nuk kishte pasur asnjë urdhër ndalimi. Njëkohësisht ata nuk na lejuan të kontaktojmë me avokatët dhe nuk na njohën me të drejtat tona sipas ligjit. Vetëm pas 2 orësh në Drejtorinë e Policisë, m’u dha vendimi gjyqësor, ndërsa Artimis Peca u lirua pasi nuk kishte asnjë vendim. Pra, ata kafshë, se punonjës policie s’mund t’i quash, po të kishin qenë edhe dy persona të tjerë në makinë me mua, do t’i kishin arrestuar po njësoj si Artimisin, pra për “qejf”. Ky është rrumpallështeti i Edi Ramës, që nuk do ta ketë të gjatë. Sikur të silleshin kështu me bandat narkopolicët e Edi Ramës, nuk do ndodhnin tragjedi si kjo e Shkodrës.
E njihnit më herët burgun…?
E njoh burgun herët, që nga vitet ‘93-‘94 kur vizitoja Fatos Nanon në burgun e Bënçës edhe pa leje, edhe me leje. Po kështu nuk ndjehem i burgosur, por thjesht i izoluar në mënyrë ekstreme dhe të paligjshme vetëm për arsye shumë të forta politike. Së pari, për të paralizuar aktivitetin e Partisë së Lirisë, si forca e dytë opozitare dhe për të dobësuar reagimin dhe veprimin opozitar. Sepse s’kishte asnjë arsye për këtë akt ekstrem kur dihet botërisht se unë gjithmonë kam qenë i hapur dhe u jam përgjigjur ftesave të SPAK-ut dhe çdo institucioni të drejtësisë.
Po kështu, unë i kam pasur të gjitha mundësitë (edhe ofertat) për t’u larguar nga vendi dhe kjo jo vetëm s’ka ndodhur, por s’ka lidhje me karakterin tim, për më shumë që do justifikoja akuzat false të Ramaformës dhe do braktisja, ata që më kanë zgjedhur dhe më mbështesin. Llogaritë e tyre për të më bllokuar e “lodhur” gjatë 10 muajve të fundit nuk funksionuan. As përpjekja e tyre për të prishur Konventën historike të 27 prillit, që miratoi 5 Prioritetet për 4 milionë shqiptarë plus.
Dështuan edhe përpjekjet e mëpasshme për të bllokuar organizimin e Partisë së Lirisë dhe veprimtarinë e saj financiare, aq sa financierja e PL për 20 vite u largua nga detyra vetëm duke lënë çelësat te roja e partisë dhe pa bërë asnjë dorëzim, detyrë e sqarim të problemeve të trashëguara. Por zgjedhjet po afrojnë dhe koha nuk u priste më ndaj vepruan në këtë mënyrë banditeske. Duan të çorodisin e trembin opozitën e vërtetë dhe të krijojnë hapësira për partiçkat ‘fake’ opozitare, që ushqehen nga regjimi, nga qeveria, bashkia dhe fondacionet famëkeqe të rekrutimit dhe shpëlarjes së mendjes të të rinjve./Gazeta Panorama
Kryeministri i Maqedonisë së Veriut, Hristijan Mickoski, duhet ta mbajë fjalën për zgjedhje të parakohshme, që do të mbaheshin vjeshtën e ardhshme bashkë me ato lokale, ka thënë në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, Ali Ahmeti, kryetar i Bashkimit Demokratik për Integrim (BDI).
Ndërkaq në lidhje me përdorimin ose jo të gjuhës shqipe ka deklaruar se “prekja e përdorimit zyrtar të gjuhës shqipe ka për të qenë ‘fuçi baruti’”.
Si lider i opozitës ai, ka paralajmëruar zgjidhje ligjore për tejkalimin e mospajtimit të Frontit opozitar Evropian me vendimin e kryeministrit maqedonas, Hristijan Mickoski, për të marrë në Qeveri grupimin politik VLEN. Ai ka pohuar se po punohet në një material, nga i cili “do të dalë një ligj, dukshëm në mbrojtje të legjitimitetit”.
Duke ritheksuar angazhimin për ndryshimin e Kushtetutës dhe përfshirjen e bullgarëve në preambulën e saj, Ahmeti ka nënvizuar se me këtë ndryshim, maqedonasit nuk humbin asgjë.
“Përkundrazi, bëhet dallimi mes komunitetit bullgar dhe atij maqedonas”, është shprehur kreu i BDI-së.
Kreu i BDI-së, Ali Ahmeti, gjatë intervistës me korrespondentin e REL-it, Enis Shaqiri.
Radio Evropa e Lirë: Zoti Ahmeti, këtë javë Komisioni Evropian (KE) ka publikuar Raportin e vet të Progresit edhe për Maqedoninë e Veriut. Gjetjet janë se Shkupi ka ngecje në realizimin e reformave të kërkuara. Veçmas kur është fjala për ndryshimin e Kushtetutës dhe vendosjen e shtetit të së drejtës, luftimin e korrupsionit e të krimit të organizuar. Si e keni lexuar ju këtë Raport?
Ali Ahmeti: Më 5 nëntor unë pres ambasadorin e Bashkimit Evropian në takim, për të dëgjuar drejtpërdrejt lidhur me Raportin. Por, kjo nuk do të thotë se unë nuk kam informacion, si dhe e di përmbajtjen e tij. Është një e vërtetë e madhe që Republika e Maqedonisë së Veriut ka ngecje në drejtim të zbatimit të Marrëveshjes për Fqinjësi të Mirë me palën bullgare, si kusht i domosdoshëm që ky moment të ndodhë: që minoriteti bullgar të përfshihet në kategorinë kushtetuese të Maqedonisë së Veriut.
Ne, në vazhdimësi kemi apeluar që ndryshimi i Kushtetutës duhet bërë, sepse nuk humbin asgjë bashkëqytetarët tanë maqedonas, përkundrazi bëhet dallimi mes komunitetit bullgar dhe atij maqedonas.
Kjo është një histori e gjatë, sepse ne kemi qenë të interesuar të mos jemi palë e konfliktit, palë e përçarjes, por e unifikimit të qëndrimeve me bashkëqytetarët tanë maqedonas. Ne asnjëherë nuk e kemi kontestuar as historinë, as gjuhën, as kulturën, dhe komuniteti maqedonas ka pasur përkrahje të plotë për problemet që kërkonin një zgjidhje, si me palën greke ashtu edhe me palën bullgare. Por, si duket, kjo përkrahje që u është dhënë nga komuniteti shqiptar bashkëqytetarëve maqedonas, nga një pjesë e partive politike është keqpërdorur.
Nuk mund të them se është keqkuptuar kjo përkrahje, sepse në mënyrë të organizuar dhe mjaft të sofistikuar është bërë një propagandë antishqiptare, se “ja, shqiptarët na mbështesin në zgjidhjen e këtij problemi” me prapavijë se duan të ndërtojnë “Shqipërinë e madhe” ose “Bullgarinë e madhe”. Këto janë shpifje, mund t’i quaj lirisht lajme të rrejshme me qëllim që të ketë një ftohje dhe përplasje midis dy komuniteteve më të mëdha – shqiptar dhe maqedonas.
Stabiliteti, paqja, dhe ardhmëria e këtij shteti varen nga harmonia, nga komunikimi dhe bashkëpunimi që mund të ndërtojnë politikat e përbashkëta progresive të dy komunitetet më të mëdha: maqedonasit dhe shqiptarët. Mendoj se partitë politike duhet të reflektojnë në këtë drejtim dhe të mos nxisin urrejtje etnike midis shqiptarëve dhe maqedonasve, ashtu siç ndodhi me politikat e VMRO-së këto shtatë-tetë vjet sa ishim në koalicion me LSDM-në, se gjoja shtetin po e marrin shqiptarët, e uzurpuan shqiptarët… E, në fakt, shqiptarët nuk kanë marrë asgjë të huaj, kanë marrë hisen e vet që u takon. Ashtu siç bënte propagandë edhe Lidhja Socialdemokrate (LSDM) kur ne ishim në koalicion me VMRO DPMNE-në.
Atëherë, nëse ju kujtohet, pati kriza të jashtëzakonshme brenda shtetit, si përgjimet dhe marrëveshja e Përzhinës, ku LSDM-ja gjithmonë thoshte që BDI-ja është patericë e VMRO-së. Ne, prioritet kishim vënë të ruanim interesat shtetërore dhe jo ato parciale e politike.
Ne nuk mund të binim në grackën e propagandës fyese që bënte LSDM-ja, se ne ishim patericë e VMRO-së. Kështu, e çuam vendin drejt komunikimit mes partive, si VMRO-së, ashtu edhe LSDM-së, BDI-së dhe Partisë Demokratike Shqiptare (PDSH), si parti opozitare e kohës që ishte, dhe arritëm deri te Marrëveshja e Përzhinës, duke siguruar stabilitet për shtetin dhe vazhdimësi të proceseve.
“Heqja e gjuhës shqipe nga përdorimi zyrtar, e rrezikshme”
Radio Evropa e Lirë: Javën e kaluar keni nisur dy letra – në adresa të qendrave të vendosjes jashtë vendit dhe me një i jeni drejtuar kryeministrit maqedonas, Hristijan Mickoski. Në to pohoni se po vihet në pikëpyetje Marrëveshja e Ohrit. Ku e mbështesni një vlerësim të këtillë?
Ali Ahmeti: Kjo është më se e dukshme. Këtë e shohin edhe zogjtë mbi çati. Është hequr etnia. Asgjë nuk është balancuesi; çfarë do të thotë të heqësh përfaqësimin etnik në institucione tash e tutje. Partia politike më e madhe maqedonase (VMRO-DPMNE), në emër të cilësisë, do të bëjë përzgjedhjen e maqedonasve, pasi gjoja shqiptarët nuk i plotësojnë standardet, nuk i plotësojnë kriteret. Kjo është bërë me një prapavijë të sofistikuar, që shqiptarët të mos jenë të përfaqësuar në organet e shtetit, në administratën publike, në gjyqësor, prokurori, polici, sepse ata janë të ‘paaftë’, shkollohen nëpër universitete ku diplomat i marrin pa shkuar ‘asnjë ditë në shkollë’.
Kjo dëgjohet çdo ditë nga përfaqësues të partive politike maqedonase, të cilët i ofendojnë shqiptarët si ‘të paditur’, duke fyer universitetet shqiptare si [gjoja] institucione të hapura vetëm për të grumbulluar mjete financiare dhe për të mbajtur në punë njerëz të pamerituar, të cilët diplomat e tyre i kanë marrë me të holla, nëpër universitete të ndryshme të rajonit.
Tjetra, vetë z. Mickoski e pohoi se asgjë nuk ndodh nëse largohen dy-tri dispozita në Ligjin për përdorimin e gjuhëve. Këto dy-tri dispozitat që përmend z. Mickoski janë sigurisht fuçi baruti, po i preke. Po u hoq gjuha shqipe nga përdorimi në gjyqësor, prokurori, apo në institucionet e larta të shtetit, do të thotë se gjuha shqipe nuk do të ketë statusin e gjuhës zyrtare. Këto janë gjëra tepër të rrezikshme. Unë kam pasur shqetësim, dhe këtë shqetësim e kam ndarë me nënshkruesit e Marrëveshjes së Ohrit, Bashkimin Evropian, dhe SHBA-në, pasi lehtësues dhe ndërmjetësues të kësaj marrëveshjeje janë këto dy shtete.
Në aspektin e ushtrisë, garantues për amnisti është NATO-ja. Ushtria Çlirimtare Kombëtare (UÇK) ka nënshkruar marrëveshje për amnisti me NATO-n, ku nga pala e UÇK-së e kam nënshkruar unë si Komandant i Përgjithshëm, ndërsa nga pala e shtetit e ka nënshkruar ish-presidenti Boris Trajkovski.
“Përgjegjësia për zbatim të marrëveshjeve, te përfaqësuesit e zgjedhur”
Radio Evropa e Lirë: Reagimi i parë ndaj letrës suaj ishte ai i ish-diplomatit amerikan Daniel Server: “Po për Ali Ahmetin për çështjen e gjuhës; Jo për Qeverinë për çështjen e identifikimit etnik të administratës. Dhe, zgjedhësit le të vendosin për çështjen e përfaqësimit të drejtë”. Si e shihni një qasje të këtillë të Serverit, që është njohës i mirë i rrethanave në Ballkan?
Ali Ahmeti: Z.Daniel Server ka një vlerësim të drejtë. Mirëpo, te çështja e përfaqësimit të drejtë të etnive, zgjedhësit nuk bëjnë përzgjedhjen e administratorëve, gjykatësve apo prokurorëve.
Zgjedhësit bëjnë zgjedhjen e përfaqësuesve të tyre politikë në Kuvendin e Maqedonisë së Veriut. Përgjegjësinë për zbatimin e marrëveshjeve të arritura ndërmjet shqiptarëve dhe maqedonasve e kanë përfaqësuesit e zgjedhur. Pra, ata duhet t’i jetësojnë ato, t’i materializojnë.
Radio Evropa e Lirë: Keni marrë reagime të tjera për letrën e drejtuar edhe në adresë të presidentes së Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, dhe sekretarit amerikan të Shtetit, Antony Blinken?
Ali Ahmeti: Zakonisht, shtetet nuk komunikojnë me letra ndaj reagimeve që unë kam bërë. Dhe, kjo nuk është hera e parë. Në disa momente kyç të shtetit, unë jam drejtuar me letra, ku ata organizojnë takime për t’i parë zhvillimet dhe situatat drejtpërdrejt. Nëpërmjet komunikimeve ndërmerren masa që fenomene të tilla të mos ndodhin.
“Të gjithë duhet ta ngrenë zërin për çështjen e gjuhës dhe përfaqësimit etnik”
Radio Evropa e Lirë: Po çfarë prisni nga Tirana e Prishtina zyrtare, kur e para – thuhet se është në mbështetjen tuaj, ndërsa e dyta – pro grupimit politik VLEN?
Ali Ahmeti: Për çështjen e gjuhës, çështjen e përfaqësimit etnik, mospranimin autentik të Marrëveshjes së Ohrit, duhet të gjithë të ngrenë zërin. Këto çështje janë të ndjeshme dhe nuk është vetëm punë e BDI-së që t’i dalë zot dhe ta ngritë zërin e shqetësimit.
Të gjithë shqiptarët e Maqedonisë së Veriut duhet ta ngrenë zërin, që gjuha shqipe mos t’u rrezikohet dhe përfaqësimi etnik të mos cenohet. Kjo nuk është çështje partiake, por një çështje që u takon të gjithë shqiptarëve të Maqedonisë së Veriut, por u takon edhe shqiptarëve të Shqipërisë. Institucionet në Shqipëri, i obligon dhe detyron Kushtetuta që të ngrenë zërin kundër padrejtësive që mund t’u shkaktohen bashkëkombësve të tyre në Republikën e Maqedonisë së Veriut, apo në Serbi, apo në Mal të Zi.
Edhe Kosova ka një obligim moral dhe kombëtar që ta ngrejë zërin dhe të mos pajtohet me rrezikimin apo cenimin e Marrëveshjes së Ohrit dhe Kushtetutës së Maqedonisë së Veriut. Shihni çfarë pasojash ka. Nuk është mirë të bëhet ndërhyrje, as nga Shqipëria, as nga Kosova, po as ne nga Republika e Maqedonisë së Veriut të ndërhyjmë në procese, si në Kosovë ashtu edhe në Shqipëri.
Rrethanat i njohin më së miri ata që jetojnë dhe organizohen politikisht, si në Shqipëri, ashtu edhe Kosovë. Ata e dinë se si duhen zgjidhur problemet. Populli që jeton andej e di më së miri se kush mund t’i përfaqësojë më së miri qytetarët, shqiptarët e Kosovës, dhe shqiptarët e Shqipërisë, gjithashtu edhe në Maqedoninë e Veriut.
Çdo ndërhyrje e mundshme mund të sjellë, fërkime, mospajtime apo hidhërime ndaj politikanëve, qofshin në Shqipëri apo Kosovë. Ja një shembull: Artan Grubi është zëvendësuar me Ivan Stoilkoviqin, i cili është ministër për Sistem Politik dhe Përgjegjës për Komunitetet, pra është përgjegjës për Marrëveshjen e Ohrit.
Stoilkoviqi është mik i [Vladimir ] Putinit dhe i [Aleksandër] Vuçiqit, gjë që ai e pranon dhe madje krenohet me të. Ky është rezultat i mosnjohjes së rrethanave në Maqedoninë e Veriut, dhe kjo ndërhyrje që është bërë nga autoritete, jo të gjithë, nga Kosova, ka një kosto të lartë për ne shqiptarët e Maqedonisë së Veriut.
“Platforma për legjitimitetin”
Radio Evropa e Lirë: Përtej polemikave e përplasjeve politike, ju këto ditë jeni në terren me anëtarë e simpatizantë të partisë suaj. Më herët angazhuat edhe një ekspert ndërkombëtar, Paul Williams, për hartimin e asaj që e keni quajtur platformë për legjitimitetin. Si mendoni ta operacionalizoni këtë kur edhe nga kryeministri Mickoski dhe partia e tij VMRO-DPMNE, por edhe nga grupimi politik VLEN, që është pjesë e Qeverisë, janë duke i hedhur poshtë pretendimet tuaja për këtë çështje?
Ali Ahmeti:Atyre u takon që t’i hedhin poshtë këto pretendime. Por, këto nuk janë thjesht pretendime; janë një realitet që do të ndodhë. Është përgatitur një material voluminoz lidhur me legjitimitetin nga eksperti dhe hartuesi i Marrëveshjes paqësore të Ohrit, z.Paul Williams. Jemi duke përpunuar të gjithë këtë material së bashku me Frontin Evropian dhe me ekspertë vendorë. Nga ky material do të dalë një ligj, dukshëm në mbrojtje të legjitimitetit.
Kjo çështje është rregulluar me Marrëveshjen e 29 majit, të vitit 2007, e cila u arrit midis BDI-së dhe kryeministrit të atëhershëm, si dhe kryetarit të VMRO DPMNE-së, z. Nikola Gruevski. Sipas kësaj marrëveshjeje, mandatari obligohet që negociatat t’i bëjë me partinë fituese të komunitetit të dytë më të madh në vend.
Megjithëse kjo çështje është keqinterpretuar, se marrëveshja e definon “fituesi me fituesin”. Nuk është kështu. Marrëveshja e obligon mandatarin, sepse komuniteti i dytë nuk mund të ketë rolin e mandatarit, sepse është komunitet i dytë. Partia më e madhe në vend, është e komunitetit të parë. Praktikisht, mandatari është nga komuniteti maqedonas nga ku obligohet që negociatat për formimin e Qeverisë, t’i bëjë me partinë e parë fituese të komunitetit të dytë më të madh në vend.
Edhe pse kjo anashkalohet, ne kemi hyrë më hollësisht për ta përpunuar dhe për ta sanksionuar me ligj përfaqësimin e partisë fituese në komunitetin e dytë më të madh në vend, siç janë shqiptarët.
Radio Evropa e Lirë: Në fakt, pushteti i ri thuajse çdo ditë ju dërgon mesazhe që të mësoheni me rolin e ri të opozitarit, dhe sikurse është thënë, të përgatiteni për t’u përballur me drejtësinë?
Ali Ahmeti: Këto janë “ilahie” që i dëgjoj çdo ditë. Por, nuk kam dëgjuar t’ju përgjigjen kërkesave të BDI-së dhe Frontit Evropian për çështje parimore që garantojnë paqe, stabilitet, siguri dhe një të ardhme për vendin.
E para, anëtarësimi i vendit në Bashkimin Evropian. E dyta, hajde të biem dakord. Të bëjmë vetting për të gjitha institucionet e shtetit: për përfaqësuesit e partive politike, deputetët, ministrat, kryetarët e komunave, prokurorët, gjykatësit. Të bëjmë një skaner për të gjithë këta, sepse gjyqësia është në nivelin më të ulët të besueshmërisë. Të bëjmë gjyqësi të besueshme, kredibile, për qytetarët.
…çdo prekje, që i bëhet Marrëveshjes së Ohrit, përfaqësimit etnik, ligjit për përdorimin e gjuhëve, ka pasoja të rënda dhe na kthen prapa”.
Pika e tretë është hapja e hetimeve për të gjitha partitë politike. Së katërti, pse të mos hapen hetime për prejardhjen e pasurisë së të gjithë politikanëve në vend? Hetime mbi privatizimin e viteve 1991-1992. Dy miliardë euro ka qenë kostoja e privatizimit. Ku përfundoi pasuria shoqërore?
Dhe e fundit, legjitimiteti. Pse shqiptarët të dalin në zgjedhje kur dikush tjetër zgjedh përfaqësuesit e tyre? Kjo ishte teoria e Sllobodan Millosheviqit: të zgjedhim dhe të mbajmë afër “shqiptarët e ndershëm”. Dhe unë, në kohën e tij e kam luftuar regjimin, nga ku isha “shqiptari i keq”. Sinan Hasani, Rahman Morina ishin “shqiptarët e mirë”. Tani, në vitin 2024, këtu, në Republikën e Maqedonisë së Veriut, unë sërish jam “shqiptari i keq”.
Çdo grithje, çdo prekje, që i bëhet Marrëveshjes së Ohrit, përfaqësimit etnik, ligjit për përdorimin e gjuhëve, ka pasoja të rënda dhe na kthen prapa. Kështu veproi sistemi i kaluar.
Në fund të viteve ’50, në Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë së atëhershme i hoqën shqiptarët nga emërtimin “albanci” dhe i zëvendësuan me “shiptari”. Kjo çështje u rregullua në vitin 1974, nga ku e hoqën“shiptari”, dhe e vendosën “albanci”.
Më ‘89, ndryshohet Kushtetuta e Maqedonisë për shqiptarët si element konstituiv. Hiqen nga Kushtetuta shqiptarët dhe të gjitha etnitë tjera, dhe vendi shndërrohet në Republikë vetëm të kombit maqedonas. Ky është gjeneratori i krizës, se u mbetëm në qafë shqiptarëve.
Shqiptarëve ua morën të gjitha të drejtat, i burgosën, i shantazhonin. Ky është gjeneratori që shkaktoi krizën, dhe shpërtheu në kryengritje të armatosur, pasi shqiptarëve u erdhi te hunda keqtrajtimi, diskriminimi, nënçmimi, poshtërimi.
Kështu si kanë filluar tani t’ua bëjnë këto poshtërime shqiptarëve, nuk është mirë për komunitetin maqedonas, dhe zërin larg duhet ta ngrenë edhe qytetarët maqedonas, për këto tentativa për të na kthyer mbrapa, në…. gërvishtje, nënçmime të komunitetit shqiptar.
Duhet të angazhohemi bashkë, krah për krah, të dyja komunitetet më të mëdha, maqedonas dhe shqiptarë, t’i zgjidhim problemet, ta forcojmë ekonominë e shtetit. Hajde le të urdhërojnë të bëjnë vetting. Para tetë vjetësh e kam propozuar, që të hapet vettingu për partitë politike. E kam propozuar si në prokurorinë e atëhershme që u formulua, ashtu edhe te prokurori i Përgjithshëm i Shtetit. Ndonëse prokurorin e kam kushtëzuar që të votojë nëse hap vetting për BDI-në. Le të urdhërojnë.
Radio Evropa e Lirë: Kryeministri Mickoski, të enjten, nga foltorja e Kuvendit, e sfidoi opozitën me zgjedhje të parakohshme parlamentare. Cila është përgjigjja juaj?
Ali Ahmeti: Unë mendoj që Hristijan Mickoski duhet ta mbajë fjalën. T’i qëndrojë fjalës së dhënë. Ne, si BDI, si Front Evropian e përshëndesim këtë deklaratë dhe presim që zgjedhjet e ardhshme komunale që janë në tetor të vitit të ardhshëm, të jenë bashkë me ato parlamentaret.
“Evropa, më e fortë me Ballkanin Perëndimor të integruar”
Radio Evropa e Lirë: Dhe, së fundi, çfarë zhvillimesh parashikoni deri në zgjedhjet e ardhshme lokale. A mendoni se Maqedonia e Veriut, kjo mazhorancë, do t’i bëjë ndryshimet kushtetuese?
Ali Ahmeti: Në qoftë se shteti do progres, ky moment duhet të ndodhë. Pra, të bëhen ndryshimet kushtetuese. Këtë e kërkon edhe rajoni, por edhe Evropa e Uashingtoni. Na duhet një Ballkan Perëndimor i qetë, pa probleme, tërësisht i pajtuar me fqinjët.
Ky Ballkan ka pasur shumë tragjedi brenda këtij çerekshekulli, dhe kjo periudhë nuk është e gjatë. Akoma ka njerëz të pagjetur, ka njerëz që vuajnë. Kështu që, këtij rajoni i duhet pajtim, i duhet të ndërtojë të ardhme të sigurt dhe të qëndrueshme. Rreziqe të mëdha ka. Evropa është në luftë. Okupimi i Ukrainës na ka vënë në situatë goxha shqetësuese. Lufta në Lindje të Mesme është me pasoja dhe rreziqe të mëdha.
Mendoj se jo vetëm Ballkanit i duhet pajtimi, por një unitet i duhet edhe tërë Evropës. Evropa bëhet më e fortë me Ballkanin Perëndimor duke e integruar në hapësirën e vet, si në fushën politike dhe atë ekonomike.
E ardhmja nuk është te luftërat. E ardhmja është një Ballkan i pajtuar, në zhvillim, si në ekonomi ashtu edhe në ngritje të institucioneve të sundimit të ligjit, në luftë kundër krimit e korrupsionit. Kjo luftë nuk bëhet e vetmuar, por në bashkëpunim me të gjitha shtetet e Evropës.
Ambasadorja izraelite në Tiranë, Galit Peleg, në emisionin ‘Log.’ të gazetarit Endri Xhafo në News24 ka folur për situatën në Lindjen e Mesme, përballjet ushtarake, raportet me Shqipërinë, shtetin Bektashi dhe qëndrimet e vendeve më të mëdha në raport me Izraelin.
Peleg u shpreh në intervistën e saj se Izraeli nuk kërkon luftë me Iranin. “Ne nuk duam luftë në rajonin tonë. Ne përfundimisht nuk duam të shkaktojmë një luftë rajonale dhe akoma më pak, siç disa njerëz po flasin, një luftë botërore. Kjo nuk është dëshira jonë. Objektivi i qeverisë izraelite është të garantojë siguri për civilët e Izraelit, për qytetarët e Izraelit. Dhe ne e dimë me siguri… dua të them, nuk shtrohet fare si çështje që Irani është koka e gjarprit në rajonin tonë. Ata po përpiqen prej kohësh të krijojnë paqëndrueshmëri. Regjimi radikal i Iranit po e thotë me zë të lartë se ata duan të eksportojnë revolucionin e tyre”, thekson ajo.
Peleg u pyet lidhur me shtetin Bektashi, një ide e hedhur pak javë më parë nga Kryeministri Edi Rama, por që ka pasur shumë aludime mbi modelin se si mund të ndërtohet dhe kush e mbështet.
Ambasadorja izraelite tha se kjo është një çështjes në të cilën ne nuk ndërhyjmë.
“Nuk e di nëse duhet thënë që është një çështje e brendshme e Shqipërisë, por ne nuk ndërhyjmë, as në Vatikan, as në komunitetin bektashi, as në Kishën Ortodokse, as në komunitetin mysliman. Ne nuk ndërhyjmë në këto çështje. Nuk është puna jonë”, tha Peleg.
Ambasadorja izraelite duke folur për deklaratat e Presidentit turk në Tiranë, tha se është shumë e trishtueshme për Turqinë që presidenti po bëhet gjithmonë e më radikal. “Vetëm në shkurt 2023 pamë sesi Izraeli u vlerësua nga Presidenti Erdogan për ndihmën e dhënë për viktimat e katastrofës së tërmetit, nëse ju kujtohet. Presidenti Erdogan vlerësoi Izraelin si një vend që ndihmoi shumë”, tha Peleg.
Ambasadorja izraelite ka vlerësuar rolin dhe qëndrimin e mbajtur nga Shqipëria.
“Vërtet admiroj guximin e udhëheqësve shqiptarë, të Kryeministrit Rama dhe të udhëheqësve të tjerë të Shqipërisë. Sepse mendoj se Shqipëria është një vend i vogël, dhe e di që ka shumë ambicie për t’u integruar në BE dhe për t’u përshtatur me qasjen e BE-së. Por ju keni vlera dhe ju i mbroni vlerat tuaja. Madje edhe pas kësaj deklarate të Presidentit Erdogan, kur Kryeministri Rama tha se “Hamasi është një organizatë terroriste dhe Shqipëria është kundër terrorit”, mendoj se kjo kërkon guxim dhe e vlerësoj shumë”, tha Peleg.
Zonja ambasadore përshëndetje, mirësevini në studio.
Ambasadorja- Faleminderit për ftesën.
Izraeli ndërmori sulme të drejtpërdrejta kundër Iranit të shtunën e kaluar, si një hakmarrje e një rëndësie të veçantë ndaj breshërisë së raketave balistike që Teherani lëshoi ndaj Izralit në fillim të tetorit. Katër anëtarë të ushtrisë iraniane u vranë në këtë sulm, sipas raportimeve të mediave shtetërore, kurse Teherani deklaroi më pas se rezervon “të drejtën” të mbrohet. Megjithatë, Irani e minimizoi sulmin në përgjithësi, duke raportuar dëme të kufizuara në baza ushtarake. Udhëheqësit botërorë po i bëjnë tani thirrje të dyja palëve që të shmangin një luftë më të gjerë rajonale. Cilat janë opsionet ushtarake kundër Iranit?
Ambasadorja – Faleminderit për këtë pyetje. Para së gjithash, kjo nuk ishte një hakmarrje. Më lejoni t’i vendos gjërat në perspektivë. Kjo është hera e dytë që Irani po sulmon drejtpërdrejt Izraelin, qytetarët e Izraelit. Kishim një sulm me raketa në prill, dhe tani kishim një sulm të dytë me raketa në Izrael, pa dallim. Izraeli duhet të reagonte. Tani, ne i dërguam mesazh Iranit që të frenohet në sulmet e tij ndaj Izraelit. Nuk është kjo mënyra e vetme që ata po sulmojnë Izraelin. Ne e dimë që ata kanë aleanca me organizata terroriste përreth Izraelit. Por kjo ishte hera e dytë që Irani e sulmoi Izraelin drejtpërdrejt, dhe Izraeli duhej të përgjigjej për të dërguar një mesazh. Sigurisht, sulmi ndaj Iranit nuk reflekton të gjitha kapacitetet e Izraelit. Ne mund të shkaktojmë shumë më tepër dëme. Por ishte sa për të dërguar një mesazh, pikësëpari. Së dyti, ne shënjestruam disa nga objektivat strategjikë në Iran. Pra ideja me të vërtetë ishte të godisnim disa site strategjikisht të rëndësishme për të dëmtuar kapacitetet raketore, të raketave balistike të Iranit, dhe kryesisht për të dërguar një mesazh. Dhe mendoj se mesazhi ishte shumë i qartë. Tani, sa i përket qëllimeve të Izraelit, ne nuk kemi dëshirë të fillojmë një luftë me Iranin. Por mendoj se ata duhet ta kuptojnë se Izraeli është në gjendje të reagojë. Dhe mendoj se përderisa ishte e qartë që ky sulm ishte i koordinuar me Shtetet e Bashkuara, mesazhi nuk vjen vetëm nga Izraeli. Pra që Irani të frenojë agresivitetin e sulmit të tij në rajonin tonë dhe të mos e sulmojë më Izraelin.
Zonja ambasadore, meqë po flisni për mesazhe, vrasjet e shënjestruara të Ismail Haniyeh në Teheran, – dhe kjo ishte arsyeja e parë pse Irani sulmoi Izraelin, kujtoj që Ismail Haniyeh ishte lider i politik i Hamas, Yahya Sinwar në Rripin e Gazës, Hasan Nasrallah i Hezbollah në Liban, shpërthimet në distancë të pagers-ve dhe radiomarrëseve të militantëve të Hezbollah, të gjitha këto kanë dëshmuar aftësi operacionale të shërbimeve të inteligjencës izraelite për të gjurmuar, zbuluar dhe eliminuar kundërshtarë të rrezikshëm në operacione të komplikuara. Cili është mesazhi që dëshironi të jepni?
Ambasadorja – Të gjithë emrat që ju përmendët, Haniyeh, Sinwar, Nasrallah, këta janë vrasës në masë. Këta janë njerëzit që qëndrojnë pas masakrës së tmerrshme që ndodhi në Izrael më 7 tetor 2023. Këta janë njerëzit që vrisnin civilë pa hezitim. Dhe ata ishin udhëheqësit e disa organizatave shumë të forta terroriste në rajonin tonë. Dhe mesazhi është se nëse Izraeli dëshiron t’ju eliminojë, mund t’ju gjejë. Pra, mos u ngatërroni me ne. Fakti që këto organizata po sulmojnë civilët në Izrael është diçka që duhet të jetë shumë, shumë e qartë, jo vetëm për ta, por për të gjithë botën, se ne nuk po përpiqemi të sulmojmë civilët. Ne po përpiqemi të arrijmë tek ata që qëndrojnë pas këtyre sulmeve terroriste, ata që qëndrojnë pas masakrës dhe ata duhet të paguajnë. Dhe gjithashtu është një mesazh i fortë për organizatën e tyre dhe për ata që i dërgojnë, se ne mund t’i gjejmë dhe mund t’i eliminojmë.
Ju e keni bërë, – kur them “ju”, kam parasysh shtetin e Izraelit, – që e ka bërë këtë gjë me organizatën e “Shtatorit të Zi” pas masakrës së Mynihut në vitin 1972, ku humbën jetën 11 anëtarë të ekipit olimpik izraelit, e keni bërë në 2008 në bashkëpunim Mossad-CIA me Imad Mughniyeh, i ashtuquajturi “Fantzma e Bejrutit”. Pyetja që kam është, çfarë fati e prej liderin e ri të Hebollah, Naim Qassem?
Ambasadorja – Nuk e di. Personalisht, shpresoj t’i bashkohet paraardhësve të vet. Por nuk mund ta them. E vetmja gjë që unë mendoj se ai duhet të dijë, është që ne po e vëzhgojmë. Pra, nëse planifikon të sulmojë Izraelin, ka për ta paguar!
Ok. Rikthehemi te objektivat strategjike afatgjata ndaj Iranit, duke marrë parasysh marrëdhëniet e tij me Rusinë dhe Kinën, apo edhe Korenë e Veriut, po të doni. Po lexoja në britaniken “The Telegraph” se Izraeli ndoshta me sulmin ndaj Iranit mund të ketë dëmtuar aftësitë e Iranit për t’i dhënë raketa balistike Rusisë. Pra gjërat janë të ndërlidhura. Ndaj ju pyes për objektivin strategjik kundër Iranit. Ju thatë “ne nuk duam luftë”.
Ambasadorja – Është e vërtetë që ne nuk duam luftë. Ne nuk duam luftë në rajonin tonë. Ne përfundimisht nuk duam të shkaktojmë një luftë rajonale dhe akoma më pak, siç disa njerëz po flasin, një luftë botërore. Kjo nuk është dëshira jonë. Objektivi i qeverisë izraelite është të garantojë siguri për civilët e Izraelit, për qytetarët e Izraelit. Dhe ne e dimë me siguri… dua të them, nuk shtrohet fare si çështje që Irani është koka e gjarprit në rajonin tonë. Ata po përpiqen prej kohësh të krijojnë paqëndrueshmëri. Regjimi radikal i Iranit po e thotë me zë të lartë se ata duan të eksportojnë revolucionin e tyre. E kanë thënë për shumë vite, për dekada. Dhe një nga mënyrat është mbështetja e organizatave terroriste në rajonin e Izraelit. Po flasim për Hamasin në Gaza. Po flasim për Hezbollahun në Liban. Pamë vitin e fundit mbështetjen e tyre për houthis në Jemen. Pamë papritmas raketa që vinin nga Jemeni në Izrael. Çfarë lloj konflikti ka Izraeli me Jemenin? Sigurisht që nuk kemi. Por ne jemi të sigurt se pas kësaj qëndron Irani. Ata po i furnizojmë me materiale dhe po i inkurajojnë të përfshihen në këtë rajon. Qëllimi ynë nuk është të krijojmë një konflikt tjetër me Iranin dhe as me aleatët e tij. Qëllimi ynë është të krijojmë një situatë sigurie. Nëse për këtë qëllim do të na duhet të sulmojmë aftësitë e Iranit, – dhe kjo është ajo që bëjmë, – nëse prek rajone të tjera të botës, atëherë ka për të qenë e vështirë.
Ju përmendët houthis në Jemen, është ajo që quhet luftë by proxy. Por kam një pyetje për kuriozitet: Çfarë mendon Izraeli për muxhahidinët iranianë në kampin e Manzës në Durrës? A i konsideroni ju ata, siç ata vetë pretendojnë, si një alternativë ndaj pushtetit të ajatollahëve?
Ambasadorja – Nuk po hyj në vendimet e brendshme të Shqipërisë lidhur me muxhahedinët. Ne nuk kemi lidhje me muxhahedinët. Ata janë në opozitë me regjimin radikal në Iran. Por mendoj se populli iranian meriton diçka më të mirë se sa ajo që kanë tani. Ata do të meritonin një alternativë që t’u lejojë të jetojnë si të dëshirojnë. Shohim njerëz shumë të guximshëm në Iran që po protestojnë pavarësisht se e dinë se cili është fati i atyre që arrestohen. Ne po marrim shumë sinjale nga njerëzit në Iran dhe gjithashtu nga opozita iraniane në mbarë botën në drejtim të Izraelit. Ata nuk kanë pse e mbështesin Izraelin. Por ata duan një të ardhme tjetër për popullin e tyre. Dhe këtë ne e mbështesim! Çfarëdo që të jetë… çfarëdo që ata do të zgjedhin. Mendoj se do të donim të shihnim një Iran demokratik, ku njerëzit e tyre ta shijojnë jetën siç bëjmë ne.
Nuk dua të jem cinik, por nga përgjigjja juaj po mendoj se fakti që keni njerëz që i dërgojnë nga Irani mesazhe Izraelit, kjo jua bën më të lehtë punën për të gjetur njerëz për të punuar për shërbimet tuaja të inteligjencës?
Ambasadorja – Po flas për mesazhe të hapura, po flas për mediat sociale, po flas për mediat. Ne shohim mesazhe që vijnë nga shumë shumë vullnetarë.
E bëra këtë pyetje sepse historia e Ismail Haniyeh, i cili u eliminua në Teheran, ishte “inside job” nga shërbimet tuaja me njerëz brenda në Iran. Por rikthehemi të çështja. Në kohën e ndërhyrjes së policisë shqiptare brenda kampit në qershor 2023, mediat amerikane raportuan për negociata sekrete mes Amerikës dhe Iranit, që përfunduan në shtator me një shkëmbim të burgosurish, ndërsa Iranit iu dha gjithashtu akses në rreth 6 miliardë dollarë amerikanë, fonde që më parë ishin bllokuar në Korenë e Jugut. A është e mundur të bisedohet me Iranin, siç u bë gjatë negociatave të marrëveshjes bërthamore? Ndërkohë, dua të kujtoj se Shqipëria i ka ndërprerë marrëdhëniet diplomatike me Iranin pas sulmit kibernetik.
Ambasadorja – Mendoj se Kryeministri e bëri shumë të qartë në bisedat e tij si në Kongresin Amerikan, edhe në Kombet e Bashkuara, se pozita jonë ndaj regjimit radikal të Iranit tani është shumë e qartë. Ne nuk shohim negociata me këtë regjimin radikal. Ajo që do të donim të shihnim është që ky regjimi të ndalë agresionin e tij në rajonin tonë. Ky është shqetësimi kryesor i Izraelit. Ne nuk po futemi në vlerësimet e qeverisë amerikane. Ajo që do të donim të shihnim është që ky regjim të ndalet. Së pari, agresioni. Së dyti, zhvillimi i bombave bërthamore. Sepse ky lloj regjimi radikal me kapacitete bërthamore kërcënon jo vetëm Izraelin. Flasim për një kërcënim për të gjithë botën perëndimore. Shumë herë kemi ngritur këtë çështje të kombinimit të kapaciteteve bërthamore me raketat balistike me rreze të gjatë veprimi. Dhe nëse e bëni këtë kombinim, do të shihni se ata nuk po zhvillojnë raketa që të arrijnë Izraelin. Ata po zhvillojnë raketa që të mund të arrijnë Nju Jorkun dhe Uashingtonin. Pa përmendur Shqipërinë, Brukselin, Londrën, që janë brenda kësaj rrezeje veprimi. Pra, kjo nuk është një çështje izraelite, kjo është një çështje botërore. Dhe regjimi në Iran duhet të frenohet dhe të ndalet.
Duke ju dëgjuar juve, më duket sikur dëgjoj përsëri kryeministrin tuaj, siç ju e përmendët, në Kongresin amerikan, kur u tha kongresmenëve amerikanë: Ne, po bëjmë luftën tuaj! Duke qenë që ju pak më parë e konsideruat Iranin si “koka e gjarpërit”, thatë “jo negociata me atë regjim radikal”, pyetja është shumë e drejtëpërdrejtë: A jeni ju në favor të një ndryshimi të regjimit në Iran? A është e mundur kjo?
Ambasadorja – Së pari, po! Përgjigjja është po. Ne do të donim të shihnim një ndryshim regjimi në Iran. Ajo që kemi tani është një regjim terrorist radikal. Irani është një vend shumë i rëndësishëm. Është një vend që ka potencialin të jetë partner me Perëndimin në energji, në ekonomi. Por ajo që shohim që nga koha e revolucionit në Iran, është radikalizimi dhe agresioni. Dhe jo vetëm në rajonin e tyre, por, siç thashë, edhe me aleatët e tyre, duke u përpjekur të krijojnë destabilotet në rajone të tjera të botës. Tani, nëse regjimi ndryshon dhe do të jetë në gjendje të krijojë një lloj bashkëpunimi me botën demokratike, sigurisht që ne do të donim ta shihnim atë.
Përgjigje shumë e sinqertë. Por nëse ju jeni për një ndryshim regjimi në Iran, sa larg mund të shkojë Izraeli në konfliktin në Lindjen e Afërt pa përfshirjen e drejtpërdrejtë të Shteteve të Bashkuara, të cilat e kanë bërë të qartë se nuk do të marrin pjesë në sulme ajrore kundër Iranit? Dhe se, edhe në rast të sulmeve të ardhshme, Presidenti Biden ka inkurajuar Izraelin që t’i përcaktojë objektivat në mënyrë të atillë që të shmangë përshkallëzimin e mëtejshëm.
Ambasadorja – Së pari, duhet të kujtojmë disa gjëra. Njëra është që çdo vend ka interesat e veta. Duhet të jemi realistë, por edhe duhet të punojmë bashkarisht. Pa dyshim që Shtetet e Bashkuara janë aleati ynë më i mirë, aleati ynë më i afërt, dhe ata janë shumë më të fuqishëm se Izraeli. Sulmi i fundit ndaj Iranit ishte i koordinuar me amerikanët. Sigurisht, duhet të marrim parasysh atë që amerikanët po kërkojnë në këmbim. Por gjithashtu, pamë se në mbrojtjen nga sulmet iraniane, kishim bashkëpunim me amerikanët. Mendoj se e dimë që një shumicë e raketave u kapën përpara se të binin në tokë, nga Kupola e Hekurt, nga sisteme të tjera, dhe jo vetëm nga Izraeli për më tepër, por edhe nga Jordania, nga Iraku. Rrugës për në Izrael disa nga këto raketat u interceptuan, jo vetëm në këtë sulm në tetor, por edhe në prill. Dhe ne nuk do të ishim në gjendje ta bënim këtë, pa aleatët tanë. Pra, është çështje e gjetjes së një terreni të përbashkët, kur synon të arrish një qëllim më të madh.
Pra, që ta kuptojmë, sa i varur është Izraeli nga Shtetet e Bashkuara për furnizimin me armë? Lexova këto ditë që edhe Serbia po i shet armë Izraelit.
Ambasadorja – Bashkëpunimi i Izraelit me Shtetet e Bashkuara, edhe në këtë fushë, nuk filloi sot, nuk filloi gjatë kësaj lufte. Të gjithë e dinë që ne kemi një histori të gjatë, shumë të gjatë të bashkëpunimit me mbështetje amerikane. Gjithashtu, jo vetëm në aspektin e blerjeve, por edhe të kërkim-zhvillimit, kërkimit mbi armët, edhe Kupola e Hekurt ishte në bashkëpunim me… ok, ndoshta ishte një shpikje izraelite, por zhvillimi i këtij sistemi mbrojtës u bë me investimin dhe me ndihmën amerikane. Kështu që nuk është sekret që ne kemi një marrëdhënie afatgjatë me amerikanët edhe në këtë drejtim. Izraeli ka kapacitetet e tij, por kini parasysh që kjo është një luftë shumë e gjatë. Nuk mendoj se kemi pasur ndonjëherë një luftë që ka zgjatur më shumë se një vit. Dhe madje edhe kapacitetet e Izraelit në këtë drejtim dhe në këtë në këtë fushë, që janë mjaft mbresëlënëse për një vend të vogël, ne prapëseprapë kemi nevojë për bashkëpunimin me vendet e tjera. Dhe nuk mendoj se është një sekret që ne punojmë me amerikanët. Ne marrim mbështetje prej amerikanëve. Në Shtetet e Bashkuara ka zëra të ndryshëm, ky është vit zgjedhor, por nuk mendoj se ndihma ndaj Izraelit është një çështje që shtrohet për diskutim për administratën amerikane. Nuk është fare çështje.
Ju thatë që është vit zgjedhor dhe javën tjetër kemi zgjedhjet. Situata në Lindjen e Mesme dhe mbështetja për Izraelin është një temë e ndjeshme në fushatën zgjedhore të SHBA-së. Kush do të ishte një President i mirë amerikan për Izraelin?
Ambasadorja – Shikoni, mendoj se ne gjithmonë në marrëdhëniet tona kemi ruajtur një mbështetje bipartizane për Izraelin. Edhe sot, nëse shkoni në Kongresin Amerikan, shihni anëtarë të Kongresit si nga Partia Demokrate ashtu edhe nga Partia Republikane që mbështesin Izraelin. Çdo kandidat ka avantazhet dhe disavantazhet e veta, por nuk vendosim ne se për kë të votojnë qytetarët amerikanë. Mendoj se me këdo që të zgjidhet, ne do të duhet të analizojmë dhe të ndërtojmë marrëdhënie më të forta dhe të vazhdojmë të punojmë me amerikanët sepse, siç e thashë, ata janë aleatët tanë më të mirë dhe aleatët tanë më të mëdhenj, dhe nuk vendosim ne për amerikanët se për kë të votojnë, siç presim të njëjtën gjë nga vendet e tjera që të mos vendosin për ne se për kë të votojmë. Mendoj se çdo demokraci duhet ta shohë në këtë mënyrë.
Pra ju nuk keni preferenca?
Ambasadorja – Preferenca duhet të jetë nga ata që mund të votojnë. Unë nuk jam qytetare amerikane.
Shkojmë në Europë. Çfarë mund të na thoni për përkeqësimin e marrëdhënieve me Kryeministrin Pedro Sanchez të Spanjës dhe Presidentin Macron të Francës? Përse kemi arritur në këtë pikë? Kujtoj që Presidenti Macron ka thënë, po e citoj: “Zoti Netanyahu nuk duhet të harrojë se vendi i tij u krijua nga një vendim i OKB-së”. Frazë ndaj së cilës kryeministri juaj u kundërpërgjigj, po citoj: “Një kujtesë për Presidentin e Francës: nuk ishte rezoluta e OKB-së që themeloi shtetin e Izraelit, por fitorja e arritur në Luftën e Pavarësisë me gjakun e luftëtarëve heroikë, shumë prej të cilëve ishin të mbijetuar të Holokaustit, veçanërisht të regjimit të Vichy-s në Francë”.
Ambasadorja – Do të shtoja për këtë, gjithashtu edhe për atë që tha Kryeministri ynë, se populli hebre ka ekzistuar për 3,000 vjet dhe themelimi i Shtetit të Izraelit është mishërimi modern, do të thoja, i pavarësisë së popullit hebre. Shteti i Izraelit u krijua pas një pune që lëvizja sioniste bënte për, ndoshta, afër 100 vjet për të krijuar situatën që u krijua me atë mundësi në 1948. Pra, në të vërtetë, rezoluta e Kombeve të Bashkuara nuk krijoi Shtetin e Izraelit, ishin njerëzit e Izraelit që krijuan Shtetin e Izraelit. Por sa i përket vazhdimit, ose kuptimit, ose kontekstit të fjalimit të Macronit, dua të them këtë: Ne i kuptojmë marrëdhëniet speciale, – se ai po fliste për Libanin në të vërtetë, jo për Gazën, – ne i kuptojmë marrëdhëniet speciale, marrëdhëniet historike mes Francës dhe Libanit. Më kujtohet kur isha fëmijë, Beirutin e quanin Parisi i Lindjes së Mesme dhe kishte goxha pritshmëri që Libani do të lulëzonte. Ne gjithmonë mendonim kur isha fëmijë se Libani do të ishte vendi i parë arab me të cilin do të bënim paqe. Në vitet ’70 e quanim kufirin mes Izraelit dhe Libanit “Kufiri i Mirë”. Edhe pse nuk kishim marrëdhënie diplomatike, fshatarët nga jugu i Libanit e kishin bërë zakon që vinin në Izrael për të punuar. Ne vërtet kishim marrëdhënie shumë të mira me libanezët. Por, thënë kjo, dhe i kuptoj ndjenjat që një president francez ka ndaj një vendi si Libani, do të doja ta pyesja zotin Macron pse nuk e ngriti zërin kur Hezbollah ose Irani, që është sponsori i Hezbollah, mori kontrollin e Libanit? Pse nuk u ngrit për popullin libanez kur ata u vunë nën kontroll nga kjo organizatë terroriste që ua bëri jetën skëterrë, kur ata shkatërruan Libanin? Pra, kur ne sulmuam në Liban, – se në të fakt është edhe një çështje tjetër, – që nga 8 tetori 2023, një ditë pas masakrës që erdhi nga Gaza, Hezbollah filloi të lëshojë raketa drejt Izraelit. 9,000 raketa, a mund ta imagjinoni? Familja ime, mund t’ju them prindërit e mi janë 88 vjeç, po vrapojnë tani në strehim tre here natën për shkak të raketave. Isha në Izrael përpara dy javësh. Shkova të shihja vëllain dhe ishim ulur në dhomën e sigurisë, duke dëgjuar ndoshta 30 shpërthime rreth nesh. Nuk e dëgjova Presidentin Macron të thotë një fjalë përgjatë një viti për të ndaluar lëshimin e raketave nga Libani drejt Izraelit. Tani, kur Izraeli vendos të ndalojë këto sulme, papritmas ai zgjohet dhe papritmas qëndron me Libanin kundër Izraelit. Nëse ai e ka për zemër Libanin, ai duhet të bashkohet me Izraelin dhe të mbrojë Libanin nga Hezbollahu dhe nga Irani.
Dy ndërhyrje të vogla: E para, Hezbollahu është e njohur si organizatë terroriste nga Bashkimi europina, ku Franca është vend anëtar. E dyta, ju thatë që presidenti Macron e ka për shkak të lidhjeve historike me Libanin. Por a ka edhe arsye të brendshme për shkak të presionit të një popullsie migratore, të brezit të dytë dhe të tretë të një emigracioni nga Afrika e veriut, Magrebi dhe Mashreku?
Ambasadorja – Ajo që përmendni këtu, është diçka shumë e rëndësishme. Sepse ne…
Thjesht po pyes…
Ambasadorja – Padyshim! Jam plotësisht dakord me ju. Mendoj se ka shumë presion, presion të brendshëm mbi presidentin e Francës për shkak të popullsisë, për shkak të një numri të madh votuesish që vijnë nga vendet arabe dhe janë bërë qytetarë të Francës. Me një popullsi të madhe banorësh myslimanë në Francë, mund t’i shihni ata në rrugë duke protestuar dhe ata ushtrojnë shumë presion mbi presidentin. Thënë kjo, unë mendoj se ai ka përgjegjësi sepse… e dini, fatkeqësisht duhet të them diçka që ndoshta nuk duhet ta them, por kam qenë diplomate për shumë vite…
Thuajeni, thuajeni ju lutem…
Ambasadorja – Mendoj se në diplomaci ti sheh shumë hipokrizi. Gjëra që ti i dëgjon nëpër korridore, nuk i gjen në deklarata zyrtare. Dhe mendoj… unë nuk besoj se udhëheqja në Francë po mbështet terrorizmin. Nuk besoj se ata do të donin të shihnin se ajo që ndodhi në Liban, të vazhdojë. Por deklaratat zyrtare janë shumë pavend, sepse mesazhi që përcjellin këto lloj deklaratash është… E dini, në këtë kuptim duhet të them se vërtetë e vlerësoj Shqipërinë. Gjithmonë u them kolegëve të mi në Jeruzalem se Shqipëria është një vend i vogël, por shumë guximtar. Dhe kur ti ke vlera, ti i mbron ato.
Do të flasim për Shqipërinë. Do t’ju pyes për politikën e Shqipërisë ndaj Izraelit…
Ambasadorja – Por ju mund të shihni gjithashtu, duke e krahasuar edhe me vendet kryesore në Europë, se ndonjëherë Shqipëria është shumë më guximtare se vendet e mëdha në Europë.
Një pyetje e drejtpërdrejtë: Qeveria Netanyahu duket se ka shpallur luftë jo vetëm kundër terroristëve, por edhe kundër OKB-së me ndalimin e hyrjes në territor për Sekretarin e Përgjithshëm Guterres; akuzat dhe, së fundmi, edhe një projektligj për mbylljen e UNRWA-s (agjencia e OKB-së për ndihmën e refugjatëve palestinezë në Lindjen e Afërt); akuzat ndaj UNIFIL (Forca e Përkohshme e OKB-së në Liban); prokurorët e Gjykatës Penale Ndërkombëtare, etj. A e keni humbur ju betejën e imazhit, perceptimin e publikut perëndimor? E them këtë zonja Ambasadore, sepse edhe mbështetës të fortë të Izraelit si filozofi hebre francez Alain Finkielkraut ka thënë: “Tsahali/IDF përdor armët e veta për të mbrojtur popullsinë e vet, kurse Hamasi përdor popullsinë e vet për të mbrojtur armët e tij. Megjithatë, për të mbajtur gjallë koalicionin, Netanyahu me kokëfortësi refuzon të marrë në konsideratë të nesermen, çfarë vjen më pas”.
Ambasadorja – Unë nuk mendoj se ai refuzon të marrë parasysh të nesërmen. Unë mendoj se ai është shumë i shqetësuar për të nesërmen. Por dua ta lidh së pari me atë që thatë për komunitetin ndërkombëtar dhe OKB-në. Para së gjithash, Izraeli është anëtar i OKB-së dhe ne respektojmë Kombet e Bashkuara, respektojmë arenën ndërkombëtare, organizatat ndërkombëtare dhe respektojmë të drejtën ndërkombëtare. Thënë kjo, OKB-ja nuk është një laborator, është një organizatë politike. Në shumë raste, veçanërisht në Asamblenë e Përgjithshme, kemi një shumicë automatike kundër Izraelit për shkak të numrit të lartë të vendeve arabe dhe vendeve myslimane. E sheh këtë edhe kur Izraeli vjen me tema si teknologjia dhe inovacioni, ku është shumë e rrallë që ne të arrijmë të miratojmë një rezolutë që do të kontribuojë sadopak për njerëzimin, sepse automatikisht disa vende kur dëgjojnë fjalën “Izrael”, emrin “Izrael”, votojnë kundër. Nuk ka rëndësi nëse nxjerrin ndonjë përfitim nga kjo, apo jo. Dhe ky është fakt. Tani, çfarë ndodhi së fundi? Para së gjithash, në dekadat e fundit, ne patëm disa ndodhi me Kombet e Bashkuara. Nëse ju kujtohet, në vitet ’70, kishte një rezolutë në Kombet e Bashkuara që e konsideronte sionizmin si racizëm. U zhbë, sigurisht, por për ne ishte diçka e madhe që kaloi në Asamblenë e Përgjithshme. Por kjo ishte në vitet ’70. Që atëherë marrëdhëniet tona në Kombet e Bashkuara u përmirësuan shumë. Gjërat ndryshuan edhe në arenën ndërkombëtare dhe gjithashtu në Kombet e Bashkuara. Ajo që ndodhi vitin e fundit, Izraeli është ankuar për disa agjenci të Kombeve të Bashkuara për një kohë të gjatë dhe është injoruar. Nëse marrim UNRWA-n, për shembull, UNRWA ishte një agjenci e Kombeve të Bashkuara që u krijua për të ndihmuar refugjatët palestinezë. Dhe, çfarë zbuluam vitin e fundit, që e kemi ditur edhe me herët, por shumë qartas vitin e fundit, ishte që Hamasi ia doli, – e kam fjalën për UNRWA-n në Gaza, – Hamasi ia doli të depërtonte brenda kësaj agjencie në mënyrë të atillë që jo vetëm ne gjetëm prova se anëtarët që janë punonjës të këtyre agjencive të OKB-së ishin terroristë natën dhe punonjës ndihmash ditën, por kishte edhe njerëz që ishin mësues. I pamë në pamjet e vetë Hamasit më 7 tetor, duke marrë pjesë në vrasjen e izraelitëve. Pra, këtu nuk bëhet fjalë për opinione, “ky tha/ai tha”, këto janë pamje të mirëdokumentuara nga vetë Hamasi. Ne gjetëm në selinë e Hamasit, – konfiskuar nga ushtria jonë kur hyri në Gaza dhe morën kontrollin e selisë së Hamasit, – gjetëm në kompjuterat e tyre listat e punonjësve të UNRWA-s që ishin të regjistruar si terroristë të Hamasit në organizatë, duke marrë nga dy rroga, nga UNRWA dhe nga Hamasi. Ne i morëm të gjitha këto dokumente dhe ia dorëzuam OKB-së. U injoruam. Ne folëm për vendet e UNRWA-s, vendet në Gaza ku pamë tunele, tunele terrori, të vdekur nga zyrat e UNRWA-s në vende të tjera ku fshihnin armë, eksplozivë. Nuk u morën parasysh. Dhe në të njëjtën kohë, mijëra apo dhjetëra mijëra të rinj në Gaza po shkollohen në shkollat e UNRWA-s, ku ne kemi prova se njerëzit që po i mësojnë ata, kanë të bëjnë gjithashtu me organizatat terroriste. Dhe po ashtu kemi gjetur në rrjetet e tyre sociale se si shpalosën gëzimin dhe lumturinë e tyre në 7 tetor. Të gjitha këto ia dorëzuam Kombeve të Bashkuara. Na injoruan. Nëse kjo nuk mjafton, javën e kaluar kur një nga terroristët që u kap në kamera më 7 tetor duke vrarë izraelitë, u vra nga IDF, kishte një deklaratë nga Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara që thoshte: “Një nga kolegët tanë, ne po vajtojmë një nga kolegët tanë”. Nëse ju quani një terrorist koleg… Pra, kjo është njëra nga gjërat. Kjo ka të bëjë me UNRWA-n. Ne thjesht u injoruam, ose ankesat tona nuk u morën parasysh, kështu që kjo çoi në atë rezolutë të re që u miratua në Knesset javën e kaluar. Tani, në lidhje me agjencitë e tjera, ju përmendët UNIFIL në Liban. Ishin dy…
Pati ankesa nga Italia…
Ambasadorja – Po, por ka pasur ankesa nga Izraeli për dekada me radhë. E di këtë, sepse kam marrë personalisht udhëzime nga eprorët e mi për të paraqitur disa prej këtyre ankesave. Pra, e di për shkak të punës sime. Ne jemi ankuar për dekada me radhë në Kombet e Bashkuara se rezolutat e Këshillit të Sigurimit të OKB-së nuk po zbatohen në Liban. Dhe ata që ishin caktuar për të mbikëqyrur zbatimin e këtyre rezolutave, siç është 1701, që vendosi që Hezbollah duhet të qëndrojë 40 kilometra larg kufirit të Izraelit, u injoruan nga UNIFIL. Tani kemi poste të UNIFIL-it pranë kufirit me Izraelin dhe përreth tyre sheh lëshues raketash të Hezbollahut. Tani, ushtarët e UNIFIL-it pranojnë se e dinin për këtë aktivitet të Hezbollahut, por nuk mund të raportonin, sepse ato janë toka private. Por ti e sheh që ka aktivitet të Hezbollahut, ti e di që po shkelin rezolutën e Këshillit të Sigurimit dhe as nuk e përfshin në raportet e tua? Kjo është diçka që… Pra, kur Izraeli hyri në Liban dhe filluam të pastrojmë jugun e Libanit nga pozicionet e Hezbollahut, arritëm afër postit të OKB-së. U kërkuam atyre të evakuoheshin dhe ata papritur vendosën se tani po mbronin zonën. Dhe më pas u bë sikur Izraeli ka ndonjë konflikt me OKB-në. Ne nuk kemi konflikt me OKB-në!
Atëherë e kuptoj këtë, po pse qindra mijëra njerëz në Perëndim kërkojnë në demonstrata në rrugë, në universitete, madje edhe në Parlamentet kombëtare dhe atë Europian po të doni, një armëpushim të menjëhershëm dhe tërheqje të Izraelit nga Gaza?
Ambasadorja – Nuk duam asgjë më shumë sesa ta ndalim, t’i japim fund kësaj lufte. Po humbasim çdo ditë jetë të çmuara të ushtarëve tanë. Kemi pengje për të cilët nuk dimë në çfarë gjendje janë. Dhe duam ta përfundojmë këtë luftë në të dy frontet, si në Gaza ashtu edhe në Liban. Por çështja është te përgjegjësia e qeverisë sonë. Le të themi se e përfundojmë tani. Armëpushim? Mirë, armëpushim! Çfarë na jep kjo? Hamasi mund të riorganizojë forcat e veta tani. Ata ishin të gatshëm t’i lironin të gjitha pengjet. Ne e thamë qysh në krye të herës. E dini çfarë, mund ta kishim përfunduar këtë luftë më 8 tetor të vitit të kaluar. Kërkesa e vetme ishte: Lironi të gjitha pengjet! Kjo është gjëja kryesore. Ne kemi ende 101. Më lejoni t’ju kujtoj, 251 pengje u morën më 7 tetor, përfshirë foshnja dhe njerëz të moshuar, 86 vjeç, tani janë 87. Nuk e dimë sa prej tyre janë ende gjallë…
Vetëm një sekondë. Ne ende kemi 101 pengje në Gaza. Askush nuk di gjë për gjendjen e tyre. Ata kurrë nuk i vizitoi as Kryqi i Kuq apo çfarëdo organizate ndërkombëtare. Nuk e dimë sa prej tyre janë ende gjallë. Ne e themi gjatë gjithë kohës, nëse i lironi sot të gjitha pengjet, ne nuk kemi punë në Gaza.
Pra është cili është objektivi strategjik i ndërhyrjes në Gaza dhe Liban? Kthimi i të gjithë pengjeve? Apo edhe shkatërrimi i Hamasit në Gaza dhe i Hezbollahut në Liban? Çili është objektivi strategjik?
Ambasadorja – Objektivat janë dy. I pari dhe më i rëndësishmi është të kthejmë në shtëpi të gjithë pengjet. Qofshin gjallë apo të vdekur. Sepse disa prej tyre u vranë në robëri. Disa u morën të vdekur. Sepse ata rrëmbyen edhe trupat e njerëzve të vdekur. Pra, gjëja e parë është të kthehen 101 pengjet, të vdekur ose të gjallë menjëherë në Izrael! Ky është njëri objektiv. Objektivi i dytë është të krijojmë siguri për popullin e Izraelit. Ç’vlerë ka të përfundojmë luftën dhe për gjashtë muaj të kemi një tjetër sulm si ai i 7 tetorit? Kush mund t’i sigurojë njerëzit që jetojnë në jug të Izraelit se shtëpitë e tyre janë të sigurta? Që terroristët nuk do të hyjnë sërish në shtëpitë e tyre kur ata të jenë në gjumë, për t’i masakruar, përdhunuar, vrarë dhe rrëmbyer?
Këto janë dy objektivat. Nuk na intereson Hamasi ose Hezbollahu. Unë mendoj se ata janë shumë të dobët tani. Sidomos Hamasi është goditur shumë, shumë fort. Besojmë se komuniteti ndërkombëtar gjithashtu ka përgjegjësinë të sigurohet që Hamasi të mos bëhet sërish i fortë, që Hamasi të mos e kontrollojë Gazën. Shikoni, edhe për njerëzit në Gaza, për palestinezët civilë në Gaza, çfarë përfitimi kanë ata që të kontrollohen nga një organizatë terroriste? Ata nuk i mbrojnë. Ata nuk u dalin për zot. E vetmja gjë që ata krijuan ishte lufta. Sepse kur Hamasi sulmoi Izraelin, ata e dinin që Izraeli do të kundërpërgjigjej. Dua të them, as nuk e fshehën. A bënë diçka për të mbrojtur civilët e tyre nga sulmi i Izraelit? Jo, asgjë! Sepse nuk kujdesen për civilët e tyre. Pra, për të mirën e vetë palestinezëve në Gaza, komuniteti ndërkombëtar duhet të ndërhyjë dhe të krijojë diçka të qëndrueshme për palestinezët. Dhe e dini çfarë? Nëse palestinezët do të kenë një jetë të mirë në Gaza, Izraeli do të ketë një jetë të mirë në Izrael. Nuk ka kontradiktë këtu.
Si ndiheni ju, izraelitët, një popull që u përball me një shfarosje metodike dhe skrupulozisht djallëzore gjatë Holokaustit, kur akuzoheni për spastrim etnik ndaj palestinezëve përmes një politike aparteidi, – p.sh. rrugë të ndryshme për palestinezët, trajtim ligjor i ndryshëm, – dhe një politike kolonializimi në tokat palestineze?
Ambasadorja – Mendoj se përdorimi i fjalëve të mëdha si “apartheid” e të tjera është për të ardhur keq, sepse kur kjo vërtet ndodh në rajone ku ndodh me të vërtetë, nënvlerësohet vuajtja e njerëzve aty ku me të vërtetë ndodh. Në Izrael nuk ka apartheid. Ne kemi më shumë se 20% të izraelitëve të cilët nuk janë hebrenj. Shumica e tyre janë arabë myslimanë. Ata kanë të njëjtat të drejta si unë. Dhe shumë njerëz nuk e dinë se arabishtja është një gjuhë zyrtare në Izrael. Pra, kemi dy gjuhë zyrtare në Izrael, hebraishten dhe arabishten. Nuk është as argument i vlefshëm. Mendoj se ka shumë padituri. Shumë njerëz që vijnë për të vizituar Izraelin… Më lejoni t’ju them këtë: Shumë vite më parë isha zëvendës-ambasadore e Izraelit në Marok. Dhe dërgova dikë në Izrael për një seminar, një për agjencitë tona të zhvillimit. U kthye mbrapsht, – dhe vizitoi Haifan, që është qyteti im i lindjes, – dhe më tha: E di çfarë? Dje sapo u ktheva nga Izraeli dhe pashë arabë të ulur në një kafe. Dhe unë që i them, OKAY. Dhe ai thotë: Jo, ata ishin të ulur në një kafe. Dhe unë që ia kthej: Çfarë po përpiqesh të thuash? Ai ishte i bindur se arabët në Izrael nuk lejoheshin të shkonin në dyqane dhe të uleshin në kafene. Ka shumë mungesë informacioni për Izraelin.
Por ju po flisni për qytetarët izraelitë me kombësi arabe. Unë po pyes për palestinezët e Gazës dhe të Bregut Perëndimor…
Ambasadorja – Izraeli e la Gazën në vitin 2005. Pra, çfarëdo që po ndodh në Gaza është nën përgjegjësinë e qeverisë së zgjedhur atje, që është Hamasi. Që nga viti 2005, kjo është ajo që po përjetojnë palestinezët. Kjo është çështje e tyre. Ata e zgjodhën këtë qeveri dhe që atëherë nuk kanë mbajtur zgjedhje. Kjo është mënyra si funksionon atje. Në Bregun Perëndimor, në territoret palestineze, ata kanë Autoritetin Palestinez. Ata jetojnë nën Autoritetin Palestinez. Izraeli nuk e kontrollon këtë zonë.
Dua t’ju them qysh në krye të herës se unë besoj fuqimisht në të drejtën e Izraelit për t’u mbrojtur! Dhe dua ta theksoj këtë. Ndërkohë terrorizmi përkufizohet si “përdorimi i paligjshëm i dhunës dhe i frikësimit, veçanërisht ndaj civilëve, për arritjen e qëllimeve politike”. Pra, kur një palestinez që shpërthen një bombë në një pikë kontrolli ose stacion autobusi, duke shkaktuar viktima civile, ky është një akt i pastër terrorizmi. 7 tetori është edhe më keq, është një akt i pastër djallëzor dhe mendoj se jemi të gjithë dakord për këtë. Megjithatë, nëse zbatojmë të njëjtat standarde, pse vdekja e 42 mijë njerëzve civilë palestineze, gra dhe fëmijë, dhe plagosja e mbi 100 mijë prej tyre, të gjithë pjesë e 2.1 milionë banorëve të Rripit të Gazës, duhet të konsiderohet ndryshe?
Ambasadorja – E dini, kjo më kujton historinë e dikujt që vrau prindërit dhe pastaj i tha gjykatësit: “Ju lutem, merrni parasysh që jam jetim”. E kuptoni pra? Ju vini në Izrael, shkoni në shtëpitë e civilëve, kryeni një masakër të tmerrshme, vrisni, masakroni, burra, gra, fëmijë, përdhunoni, i digjni të gjallë, – familje të tëra u dogjën të gjallë, – shkatërroni pronat, plaçkitni, rrëmbeni njerëz, pastaj ktheheni në territorin tuaj. Fshiheni pas civilëve dhe pastaj thoni, oh, prit, prit, pse po vrisni civilë? Ne nuk po luftojmë popullin palestinez. Ne po luftojmë Hamasin. Nëse Hamasi fshihet në spitale, në shkolla, në xhami, fatkeqësisht ka civilë që lëndohen. Ne nuk i shënjestrojmë ata. Dhe më lejoni t’ju them edhe diçka tjetër. Ne ndjejmë keqardhje për çdo civil të pafajshëm, veçanërisht për fëmijët që vriten. Por, thënë kjo, le të shohim shifrat. Nëse objektivi ynë do të ishte të vrisnim palestinezë, nuk do të kishim këto shifra. Nga 40,000 personat që ju përmendët, vetë Hamasi pranon se rreth 60 deri 80% e viktimave janë njerëzit e tyre. Pra, nëse merrni këto shifra dhe flisni për 10,000 veta… por le të themi për hir të argumentit edhe 50%, pra 20,000 njerëz janë vrarë në Gaza. Le të themi se ata nuk ishin të përfshirë, megjithëse unë mendoj se nuk janë këto shifrat reale, por le të themi se janë. Kjo është një luftë që po ndodh prej një vit tashmë. Nëse objektivi ynë do të ishte të vrisnim civilë, nuk do të kishin vetëm 20,000. Më tregoni një luftë në histori që ka zgjatur një vit dhe ku janë vrarë vetëm 20,000 njerëz? Këto shifra tregojnë se ne nuk i shënjestrojmë civilët. Thënë kjo, duhet të them se, përpara kamerave, disa herë gjatë kësaj lufte, udhëheqësit e Hamasit në BBC, në CNN, pra në media ndërkombëtare, janë pyetur “pse nuk i mbroni civilët tuaj”, “e dinit që Izraeli do të sulmonte”, “ju keni 500 kilometra tunele në Gaza”, “e dinit që Izraeli po ju bombardon”, “pse nuk i vendosët civilët në tunele”? Dhe çfarë thanë ata? Ata thanë, jo, jo, jo! Këto tunele janë për lufë. Nuk është detyra jonë të mbrojmë civilët.
Detyra juaj si qeveri është të mbroni civilët tuaj. Kjo është detyra e qeverisë izraelite, të mbrojë civilët izraelitë. Detyra e qeverisë së zgjedhur palestineze është të mbrojë civilët e saj, jo të krijojë një luftë. Me gjithë keqardhjen për jetët e humbura të civilëve, – dhe nuk jemi të lumtur të dëgjojmë për këtë dhe ndjejmë keqardhje për këtë, – por kjo është luftë. Dhe lufta është e shëmtuar dhe njerëzit vriten. Nuk po kryejmë ne sulme terroriste ndaj civilëve palestinezë. Kjo është një luftë dhe, për shkak se ata fshihen… ju përmendët citimin se po përdorin civilët për të mbrojtur armët e tyre. Ky është pikërisht rasti.
Ky është pikërisht rasti dhe kur pyesni pse po lëndohen civilët, duhet t’i pyesni ata që janë përgjegjës për ta, dhe përgjegjësia bie mbi qeverinë palestineze në Gaza, që është Hamasi. Kur ke një organizatë terroriste që ti e zgjedh të të qeverisë, ky është rezultati që merr.
Ju thatë pak më parë që komuniteti ndërkombëtar duhet të bëjë diçka “sustainable” (të qëndrueshme) për popullin palestinez. A është ende e mundur zgjidhja me dy shtete?
Ambasadorja – E dini, kur shikoni kohështrirjen e këtij procesi që filloi në vitet ’90 pas marrëveshjes së Oslos, unë mendoj se kemi arritur në një pikë tani ku kemi një problem të madh besimi. Sepse kur udhëheqësit tanë, të dy palët, liderët tanët dhe liderët palestinezë, amerikanët, Bill Clinton në mes, flisnin për të ndërtuar këtë koncept të ri, ideja ishte se ka një të ardhme, ka një vullnet të sinqertë nga të dyja palët. Nuk po flas për radikalët. Se nga çdo anë ka radikalë. Por që kishte një vullnet të sinqertë dhe, edhe me pak mbështetje dhe shtysë nga komuniteti ndërkombëtar, mund të arrihej një zgjidhje me dy shtete. Sot, do të thoja, ka një krizë në Izrael. Duhet të them se, komuniteti që u sulmua më 7 tetor, shumica prej tyre janë nga kibucët (Kibbutz). Kibucët në Izrael konsiderohen si majtas, ato që ne i quajmë komunitete. Dhe shumë prej tyre besonin se ata ishin ura për paqen. Disa nga viktimat që u masakruan më 7 tetor, ishin njerëz që vullnetarisht shkonin çdo javë në pikëkalimet kufitare me Gazën për të marrë fëmijë të sëmurë dhe për t’i çuar në spitale në Tel Aviv, për t’u trajtuar. Dhe ata u masakruan nga këta terroristë. Dhe tani, pas 7 tetorit, dëgjon anëtarë të këtyre komuniteteve që për shumë vite thonin se do të ketë paqe, ne do të sjellim paqe, që papritur thonë se tani kemi probleme me besimin. Ne nuk besojmë se fqinjët tanë duan paqe. Pra, nëse më pyesni mua tani në këtë moment nëse zgjidhja me dy shtete është ende e vlefshme, mendoj se do të duhet të jetë, sepse duhet të besojmë se diçka e mirë do të vijë.
“Duhet të jetë”, por kryeministri juaj tha “jo”…
Ambasadorja – Këtë po them. Po vij tek kjo. I njëjti kryeministër vite më parë, tha “po, ne e duam zgjidhjen me dy shtete”. Tani, në këtë kohë, ai po thotë diçka tjetër. Sepse ka një thyerje të madhe, ose krizë të madhe në konceptin se kemi partnerë nga krahu tjetër. Është shumë e vështirë pas 7 tetorit dhe deklaratave që u bënë. Ah, nuk ishte OÇP-ja që na sulmoi, ishte Hamasi, por ju nuk dëgjuat ndonjë dënim nga udhëheqësit e moderuar palestinezë. Kjo ishte ajo që ne prisnim të dëgjonim. Ne prisnim të dëgjonim udhëheqës që të thonin “kjo nuk është çka ne jemi “. Madje edhe ambasadorja palestineze këtu në Tiranë, e mbaj mend intervistën e saj tre-katër ditë pas 7 tetorit kur u pyet nga gazetarët, ajo u pyet: A mund të thoni diçka për Hamasin? Ajo tha: “Hamasi dhe ne jemi e njëjtë gjë”. Pra, nëse është kjo qasja, kemi një problem të madh me besimin. Mendoj se duhet të besojmë që diçka mund të ndodhë, por duhet të fillojmë ta ndërtojmë këtë besim sërish. Duhet të gjejmë partnerë në anën palestineze që të thonë: Dënojmë atë që ndodhi, nuk mbështesim Hamasin. Nuk duam që Hamasi të jetë pjesë e këtij procesi. Dhe pastaj të fillojmë të ndërtojmë. Shikoni, kur keni një krizë të madhe, ju rrëzoheni dhe duhet ta filloni prapë nga e para. Njerëz jemi. Ne gjithmonë duhet të shohim nga e ardhmja.
Gjatë vizitës së tij në Tiranë me rastin e përurimit të Xhamisë së Madhe të Namazgjasë, Presidenti turk Erdogan bëri, si gjithmonë, akuza të forta kundër Izraelit në prani të Kryeministrit Edi Rama. Mendoni se Turqia po ndikon në politikën e Shqipërisë ndaj Izraelit?
Ambasadorja – Sa për Turqinë, është shumë e trishtueshme që presidenti po bëhet gjithmonë e më radikal. Vetëm në shkurt 2023 pamë sesi Izraeli u vlerësua nga Presidenti Erdogan për ndihmën e dhënë për viktimat e katastrofës së tërmetit, nëse ju kujtohet. Presidenti Erdogan vlerësoi Izraelin si një vend që ndihmoi shumë. Dhe pas 7 tetorit (2023), ai ndryshoi deklaratat e tij dhe u bë shumë radikal. Nuk dua t’i përsëris deklaratat e tij, sepse mendoj se nuk ia vlen. Tani, sa për Shqipërinë, e kam përmendur më parë dhe e përmend sa herë kam mundësi: Vërtet admiroj guximin e udhëheqësve shqiptarë, të Kryeministrit Rama dhe të udhëheqësve të tjerë të Shqipërisë. Sepse mendoj se Shqipëria është një vend i vogël, dhe e di që ka shumë ambicie për t’u integruar në BE dhe për t’u përshtatur me qasjen e BE-së. Por ju keni vlera dhe ju i mbroni vlerat tuaja. Madje edhe pas kësaj deklarate të Presidentit Erdogan, kur Kryeministri Rama tha se “Hamasi është një organizatë terroriste dhe Shqipëria është kundër terrorit”, mendoj se kjo kërkon guxim dhe e vlerësoj shumë. Marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe Izraelit janë shumë të veçanta. Nuk ka filluar sot. Ka filluar tetëdhjetë vite më parë, gjatë Luftës së Dytë Botërore. Por nuk është vetëm kujtimi i shpëtimit të hebrenjve gjatë Luftës së Dytë Botërore. Mendoj se vazhdon çdo herë në të qëndruarin pranë njëri-tjetrit në kriza, por edhe në kohë të mira. Dhe jam e lumtur që kam mundësinë për të falënderuar Shqipërinë për qëndrimin e saj të fortë kundër terrorit.
Jo gjithmonë ka votuar në OKB sipas qëndrimeve amerikane dhe izraelite…
Ambasadorja – E di, dhe kemi pasur shumë biseda për këtë, por e kuptoj. Dhe, siç thashë edhe në fillim të kësaj interviste që vendet udhëhiqen nga interesat e tyre, nuk pres që Shqipëria të veprojë sipas interesave izraelite. Pres që Shqipëria të veprojë sipas interesave shqiptare. Por, duke treguar miqësinë dhe qëndrimin e fortë të vlerave dhe duke u ngritur kundër terrorizmit, – Shqipëria ishte një nga vendet e para që iu bashkua përcaktimit të Hamasit dhe Hezbollahut si organizata terroriste, iu bashkua deklaratës kundër antisemitizmit, – mendoj se vlerat janë të forta. Dhe kur vlerat tuaja janë në vendin e duhur, atëherë kemi shumë vlera të përbashkëta për të cilat mund të luftojmë.
A qëndrojnë izraelitët, qeveria izraelite, apo lobet hebreje brenda OKB-së, pas idesë së krijimit të një shteti bektashi?
Ambasadorja – Shikoni, me Bektashinjtë kemi marrëdhënie shumë të mira me ta. Kam marrëdhënie shumë të mira me Baba Mondin. E vlerësoj shumë dhe e di që ai gjithashtu mbështet Izraelin. Por kjo është një çështje në të cilën ne nuk ndërhyjmë. Nuk e di nëse duhet thënë që është një çështje e brendshme e Shqipërisë, por ne nuk ndërhyjmë, as në Vatikan, as në komunitetin bektashi, as në Kishën Ortodokse, as në komunitetin mysliman. Ne nuk ndërhyjmë në këto çështje. Nuk është puna jonë.
Pra ju e mohoni që të ketë lobe hebreje në OKB që mund të jenë pas kësaj ideje?
Ambasadorja – Nuk mendoj, nuk di për këtë.
A do ta mbështeste Izraeli një shtet të tillë në rast se do të krijohej?
Ambasadorja – Nuk mendoj se është puna jonë. Jam shumë e lumtur për ta, por nuk mendoj se është puna jonë.
Pyetja e fundit: Më thatë se keni një vlerësim për të, por çfarë mendoni për kryegjyshin Edmond Brahimaj, i njohur edhe si Baba Mondi? Përse ai ka marrëdhënie të veçanta me izraelitët deri në atë pikë sa edhe Presidenti Herzog u takua me të?
Ambasadorja – Meqë bëra programin e presidentit Herzog dhe e shoqërova nga çasti që zbriti nga avioni deri sa u nis, mund t’ju them se Presidenti Herzog u takua me Baba Mondin te monumenti për përkujtimin e Holokaustit, së bashku me përfaqësuesit e të gjithë udhëheqësve fetarë. Kishim një ceremoni atje, ftuam Presidentin të vendoste kurorë te monumenti së bashku me Kryetarin e Bashkisë Veliaj, dhe ftuam përfaqësuesit e të gjitha bashkësive fetare, të gjitha komunitetet fetare në Shqipëri për t’u bashkuar me ne. Dhe ky ishte i vetmi moment kur ai u takua me të. I dha dorën, kaq, nuk pati takim. Është një mit. Dhe besomëni, sepse isha me Presidentin, për çdo sekondë të vizitës së tij isha me të.
Me këtë zonjë ambasadore kemi mbërritur në fund. Unë dua që ta mbyll me nota paksa personale. Do doja shumë që herën e ardhshme në këtë studio të vini të flisni për mundësinë e paqes në rajon. Miq të mi kanë vizituar Izraelin; ta vizitoj Izraelin është në listën time të dëshirave. Do të doja shumë që herën e ardhshme të flasim për paqe.
Ambasadorja – Shpresoj që herën tjetër që të takohemi të mund të flasim për pengjet që u kthyen në shtëpi, për ta mbyllur këtë çështje. Mendoj se kjo është gjëja më e rëndësishme, dhe prandaj po e mbaj edhe këtë stemë, për t’ua kujtuar të gjithëve rëndësinë e kthimit të pengjeve. Dhe pasi të flasim për këtë, jeni të mirëpritur të vizitoni Izraelin dhe do të jemi të lumtur t’ju mirëpresim. Ju faleminderit shumë që më pritët këtu.
Presidenti rus, Vladimir Putin, do ta kishte sulmuar Poloninë dhe jo Ukrainën, nëse ajo nuk do të ishte anëtare e NATO-s, thotë për Radion Evropa e Lirë Lech Walesa, themeluesi dhe udhëheqësi i sindikatës “Solidariteti” në vitet 1980 dhe presidenti i parë post-komunist i Polonisë.
Bashkë me ish-presidentin çek, Vaclav Havel, ai luajti rol kyç në bindjen e SHBA-së dhe vendeve të tjera perëndimore – prioritet i të cilave ishte ruajtja e marrëdhënieve të mira me Rusinë e Boris Yeltsinit në fillim të viteve 1990 – për t’i pranuar vendet e atëhershme post-socialiste në NATO.
Walesa kujton një takim në Pragë – në gjysmën e parë të viteve 1990 – të politikanëve kryesorë botërorë, mes të cilëve ishte edhe Mikhail Gorbachev, i cili, atëkohë, nuk ishte më në krye të Bashkimit Sovjetik.
“Ju, zoti Gorbachev, a donit ta reformonit komunizmin apo ta shkatërronit, e pyeta para të gjithëve. Ai m’u përgjigj: Jo, doja ta reformoja. U thashë: A e dëgjuat? Çfarë do të kishte ndodhur sikur të kishte pasur sukses? Nuk do të ishim takuar këtu”.
“Dhe, kjo e ka bindur [presidentin e atëhershëm amerikan, Bill] Clinton. Që nga ai moment, Clinton ka punuar për pranimin e Polonisë në NATO”, thotë Walesa, duke shtuar se pyetja është se çfarë do të kishte ndodhur, nëse nuk do të kishte arritur t’i bindte ata që Polonia dhe vendet e tjera të anëtarësoheshin në NATO?
“Do të isha në front dhe do të luftoja”, thotë ish-presidenti polak.
Ai, gjithashtu, shpjegon se pse ishte kundër negociatave perëndimore me Gorbachevin, kur ai nisi reformat e njohura si perestrojka dhe glasnost.
“Kam qenë mik i Gorbachevit dhe e kam lutur – perestrojka, glasnosti nuk janë gjë – ndërroje sistemin, por ai nuk më dëgjoi. Prandaj, u thashë amerikanëve: Gorbachevi po ju mashtron. Ai do ta rikthejë Bashkimin Sovjetik, do t’ju bëjë të varur prej tij, dhe në atë sistem politik nuk do të prisnit gjatë që të shfaqej dikush i ngjashëm me [ish-liderin sovjetik, Joseph] Stalin ose Putinin, i cili do të përpiqej ta rindërtonte Bashkimin Sovjetik”, thotë Walesa.
Rritjen e populizmit, përfshirë edhe në Poloni, ku partia e Jaroslaw Kaczynskit, ish-anëtar i “Solidaritetit”, ishte në pushtet në dy raste, e shpjegon me krizën në demokraci.
“Fakti që dalim në zgjedhje, që kemi pak media të lira, ju lutem, a është demokraci? Ajo demokraci ishte e mirë deri në fund të shekullit të 20-të. Ishte demokracia e [ish-udhëheqësit britanik, Winston] Churchill. Por, kjo nuk mjafton më. Duhet një demokraci 2.0, e përshtatshme për kohët e reja”.
“Pa të, populizmi dhe demagogjia do t’i vënë flakën botës. Dhe kjo tashmë po ndodh”, thotë Walesa.
Lech Walesa.
Personaliteti i vitit në botë dhe Çmimi Nobel për Paqen
Pas grevave të shpeshta të punëtorëve në Poloni, autoritetet komuniste ranë dakord për një marrëveshje që çoi në formimin e “Solidaritetit” në vitin 1980, si sindikata e parë e pavarur në bllokun e atëhershëm sovjetik.
Themelues dhe udhëheqës i saj ishte Lech Walesa, me profesion elektricist, i cili shpejt u gjend në burg, pasi kreu i regjimit polak, gjenerali Wojciech Jaruzelski, vendosi ligjin ushtarak në vitin 1981.
Atë vit, revista Time e shpalli Walesën personalitet të vitit në botë.
Pavarësisht represionit, “Solidariteti” u rrit shpejt në dhjetë milionë anëtarë – që ishin rreth një e katërta e popullsisë së vendit – që luftonin për të drejtat dhe liritë e punëtorëve.
Walesa fitoi Çmimin Nobel për Paqe në vitin 1983, por nuk shkoi ta merrte, sepse kishte frikë se autoritetet nuk do ta lejonin të kthehej në vend.
Presidenti i parë post-komunist polak
“Solidariteti” vazhdoi të funksiononte ilegalisht, derisa ndryshimi i klimës në Bashkimin Sovjetik me perestrojkën e Gorbachevit, i kombinuar me përkeqësimin e situatës së brendshme ekonomike, i detyroi autoritetet polake të organizonin një tryezë të rrumbullakët bisedimesh me përfaqësuesit e kësaj sindikate, në pranverë të vitit 1989.
Kjo rezultoi me zgjedhje dhe me formimin e Qeverisë së parë post-socialiste në bllokun sovjetik, në vjeshtën e atij viti.
Një vit më pas, Walesa u bë presidenti i parë post-komunist i Polonisë.
Polemikat
Walesa ishte një politikan karizmatik, që pritej me duartrokitje në botë. Megjithatë, brenda Polonisë kishte polemika për të.
Kundërshtarët e kritikonin se ishte i paarsimuar dhe se deklaratat e tij ishin jodiplomatike. Jaroslaw Kaczynski e akuzoi atë se ishte bashkëpunëtor i shërbimit sekret polak, gjatë socializmit.
Walesa e mohoi këtë. Ai humbi në zgjedhjet e vitit 1995, ndërsa në të radhës, në vitin 2000, mori vetëm një për qind të votave.
Kam frikë se Ukraina do të detyrohet të bëjë paqe me Rusinë
Radio Evropa e Lirë: Për më shumë se dy vjet e gjysmë, Ukraina është në luftë. Sa do të zgjasë dhe si do të përfundojë? Me paqe të përkohshme? Si konflikt i ngrirë – me Rusinë që mban kontrollin mbi territoret që ka pushtuar? Apo, Ukraina ka shanse për të fituar?
Lech Walesa: Kam frikë se Ukraina do të detyrohet të bëjë paqe me Rusinë. Disa kanë përfituar nga shkatërrimi i Rusisë dhe Ukrainës dhe do të përfitojnë më shumë nga rindërtimi. E, bota dhe fqinjët do të qëndrojnë në të njëjtin vend.
Pas paqes, më së voni pas 15 vjetësh, Rusia do të ngrihet dhe do të sulmojë sërish. Pra, nuk do të zgjidhim asgjë me një fitore të tillë. Sindikata e “Solidaritetit” e ka shpërbërë Rusinë, domethënë Bashkimin Sovjetik, dhe është bërë mike me të. Sepse, ne kemi luftuar me metoda të tjera. Prandaj, duhet të zbatohen metodat e “Solidaritetit” në luftën me Rusinë. Janë metoda shumë të thjeshta.
Nëse do të hyja në luftë me Rusinë, do të bëja një listë të të gjithë njerëzve në Rusi që vdesin në konfliktin në Ukrainë dhe do ta tregoja në çdo qytet, përmes mjeteve të informimit.
Dhe aty do të shkruaja: Dëgjo, i dashur rus, nuk dua të hyj në luftë me ty. Shiko se sa njerëz nga qyteti yt kanë vdekur. Ja, edhe kolegu juaj, me të cilin keni dalë për të pirë birra, tani është nën dhe.
Edhe fqinji yt ka humbur dy djem përnjëherë. Shiko, fol me të! Dhe, a e di se edhe ti brenda pak orësh do të marrësh ftesë për të shkuar në luftë? Do të vdesësh edhe ti. Unë dua të të shpëtoj.
Duhet të kuptosh se sistemi është i keq. Sistemi, jo Putini, jo Stalini, sistemi është shkaku i atij banditizmi. Dua t’ju ndihmoj që ta ndryshoni sistemin.
Udhëheqësi yt nuk mund të ketë më shumë se dy mandate, më të gjata se pesë vjet. Ne duhet ta arrijmë këtë së bashku. Do të më falënderosh nëse ia dalim. Ju do të jetoni të qetë dhe ne do të jetojmë të qetë.
Lufta duhet të zhvendoset në premisa të thjeshtë. Nëse fitojmë kështu, do të kemi paqe.
Por, bota u është kthyer metodave të vjetra të luftës. Raketat, armët bërthamore… Ato nuk zgjidhin gjë.
Demokracia e Churchillit u zhduk në fund të shekullit të 20-të
Radio Evropa e Lirë: A do të funksiononte kjo metodë e juaja, sepse qytetarët rusë – së paku në shikim të parë – e mbështesin Putinin, qoftë nga frika, qoftë nga bindja?
Lech Walesa: Kjo është e vërtetë, por kur rusi që e mbështet atë, ta kuptojë se nesër do të vdesë, ai do të ndryshojë mendje. Le t’i japim shembuj se mund të vdesë. Kjo duhet ta bindë atë.
Rusët nuk besojnë në demokraci. E amerikanët? Ata besojnë në demokraci? Së shpejti, ata do ta zgjedhin Donald Trumpin [president]. Ajo që shohim se po ndodh në Francë, është një ndryshim i epokës.
Dikush më tha se kjo është demokraci. Unë udhëtoj nëpër botë dhe demokracinë nuk e kam parë askund. Fakti që dalim në zgjedhje, që kemi pak media të lira, ju lutem, a është demokraci? Ajo demokraci ishte e mirë deri në fund të shekullit të 20-të. Ishte demokracia e Churchillit. Por, kjo nuk mjafton më. Duhet një demokraci 2.0, e përshtatshme për kohët e reja.
Pa të, populizmi dhe demagogjia do t’i vënë flakën botës. Dhe kjo tashmë po ndodh.
I paralajmërova amerikanët se Gorbachevi po i mashtronte
Radio Evropa e Lirë: Ju keni thënë se kur Mikhail Gorbachevi ka ardhur në krye të Bashkimit Sovjetik, Perëndimi është dashur të jetë i kujdesshëm në negociatat me sovjetikët. Pse?
Lech Walesa: Ne, veçanërisht, i paralajmëruam amerikanët. Unë isha mik i Gorbachevit. Ne e donim njëri-tjetrin. E kam lutur – perestrojka, glasnosti nuk janë gjë – ndërroje sistemin, por ai nuk më dëgjoi.
Prandaj, u thashë amerikanëve: Gorbachevi po ju mashtron. Ai do ta rikthejë Bashkimin Sovjetik, do t’ju bëjë të varur prej tij, dhe në atë sistem politik nuk do të prisnit gjatë që të shfaqej dikush i ngjashëm me Stalinin ose Putinin, i cili do të përpiqej ta rindërtonte Bashkimin Sovjetik.
Amerikanët m’u përgjigjën: zoti Walesa, ishte Stalini, ishte [Leonid] Brezhnev, lëreni të qetë Gorbachevin. Ata nuk më dëgjuan dhe tani kemi atë që kam parashikuar dhe paralajmëruar.
Dhe, kështu do të jetë në vitet e ardhshme. Kam frikë se Ukraina do të detyrohet të bëjë paqe të keqe dhe të pafavorshme. Dhe, nipërit e mi do të duhet të shkojnë sërish në luftë me Rusinë.
Rreziku i një sulmi rus në Poloni
Radio Evropa e Lirë: A ka rrezik që Rusia ta zgjerojë këtë luftë përtej Ukrainës – në vendet baltike, në Poloni?
Lech Walesa: Sigurisht. Është një sistem i tillë. Dhe, në atë sistem, kur kryhen krime, ti bëhesh i burgosur i tij. Nuk ka zgjidhje, duhet të ecësh përpara.
Radio Evropa e Lirë: A është Polonia gati për të luftuar?
Lech Walesa: Sigurisht që do të luftojë. Unë do të shkoj i pari në luftë. Por, çfarë mundësish kemi? Asnjë. Të zhdukemi bukur.
Radio Evropa e Lirë: Putin përmend synimin e Ukrainës për t’u anëtarësuar në NATO si një nga arsyet e pushtimit të saj – pra për ta penguar atë. Cili është mendimi juaj, a do të kishte luftë në Ukrainë nëse Polonia dhe vendet e tjera të atij rajoni nuk do të ishin anëtarësuar në NATO?
Lech Walesa: Në atë rast, Putin do ta sulmonte Poloninë dhe jo Ukrainën – në atë situatë hipotetike që përmendët. Polonia do të ishte caku i tij i parë.
Megjithatë, Polonia gjeti strehim në NATO dhe në Bashkimin Evropian.
Një pyetje tjetër hipotetike që lind, është se si do të sillej Ukraina nëse Polonia, si një vend joanëtar i NATO-s, do të sulmohej?!
E binda Clintonin ta pranonte Poloninë në NATO
Radio Evropa e Lirë: Rusia po përpiqet, gjithashtu, të krijojë një imazh se Perëndimi u ka bërë presion vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore që t’i bashkohen NATO-s, si parakusht për anëtarësimin e tyre në Bashkimin Evropian, dhe se ky nuk ka qenë vullneti i tyre. Megjithatë, mesa di unë, administrata e Bill Clintonit dhe Perëndimi në tërësi kanë qenë të rezervuar sa i përket asaj ideje, sepse kanë dashur të ndërtojnë marrëdhënie të mira me Rusinë e Boris Yeltsinit.
Ju dhe presidenti i atëhershëm çekosllovak dhe më vonë çek, Vaclav Havel, keni bërë përpjekje ta bindni Perëndimin për rëndësinë e anëtarësimit tuaj dhe të vendeve të tjera në rajon në NATO. Cilat kanë qenë argumentet tuaja?
Lech Walesa: Në fakt, vendimi u mor këtu në Pragë [në fillim të viteve 1990]. Ishte një takim me Clintonin, me Gorbachevin, me [kancelarin gjerman, Helmut] Kohl, me të gjithë politikanët më të rëndësishëm.
Unë i binda në një mënyrë brutale. E dija që amerikanët nuk donin të na pranonin në NATO dhe dola vullnetarisht të flisja.
Ju, zoti Gorbachev, a donit ta reformonit komunizmin apo ta shkatërronit, e pyeta para të gjithëve. Ai m’u përgjigj: Jo, doja ta reformoja. U thashë: A e dëgjuat? Çfarë do të kishte ndodhur sikur të kishte pasur sukses? Nuk do të ishim takuar këtu.
Dhe, kjo e ka bindur Clintonin. Që nga ai moment, Clinton ka punuar për pranimin e Polonisë në NATO.
Ishte brutale nga ana ime, por e pashë se ishte e vetmja mënyrë, duke marrë parasysh se çfarë mund të ndodhte nëse nuk do ta bëja.
Pyetja është se çfarë do të kishte ndodhur, nëse nuk do të kisha arritur t’i bindja ata që Polonia dhe vendet e tjera të anëtarësoheshin në NATO? Do të isha në front dhe do të luftoja.
Prishtina dhe Beogradi ranë dakord vitin e kaluar në Bruksel dhe Ohër mbi hapat që do të çojnë drejt normalizimit të marrëdhënieve mes dy vendeve e që potencialisht do të përfundojë me njohje të ndërsjellë.
Por, në këtë drejtim nuk është shënuar asnjë përparim. Çështja e Asociacionit të komunave serbe duket se mbetet një nga pikat e nxehta të debatit dhe Prishtina e Beogradi fajësojnë njëra tjetrën për mungesën e përparimit.
Ndihmës Sekretari amerikan i Shtetit James O’Brien, i cili vizitoi së fundmi Kosovën dhe Serbinë tha se pret nga Kosova që ta dërgojë projekt-statutin mbi Asociacionin për shqyrtim në Gjykatën Kushtetuese ndërsa theksoi se ky mekanizëm nuk krijon një shtresë tjetër pushteti.
Në një intervistë për Zërin e Amerikës kryetari i Aleancës për Ardhmërinë e Kosovës Ramush Haradinaj, bie dakord se projekt-statuti duhet dërguar në gjykatë, por ai tha se situata aktuale, nuk është e lehtë për Kosovën, për shkak se Serbia nuk pranon t’i nënshkruajë marrëveshjet, si garanci për zbatim të tyre.
Zoti Haradinaj propozon që Kosova të kërkojë nga Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian si kundërvlerë për procedimin me Asociacionin, garanci për anëtarësimin e përshpejtuar të vendit në NATO.
Zëri i Amerikës: Zoti Haradinaj pyetje të drejtpërdrejtë, a duhet qeveria e Kosovës të çojë projekt-statutin në Gjykatën Kushtetuese?
Ramush Haradinaj: Po duhet, por Asociacioni është diskutuar gjatë dhe dikur ka qenë kundërvlerë e njohjes nga Serbia, pra kundërvlerë, Kosova procedon me Asociacionin, Serbia e njeh Kosovën. Tani kemi një situatë jo të lehtë për Kosovën për shkak se Serbia nuk pranon t’i nënshkruajë marrëveshjet që ka ra dakord ashtu siç ka kërkuar qeveria e Kosovës dhe kryetari i qeverisë. Por edhe pse është kështu kjo situatë, unë do të kisha vepruar si vijon; kisha kërkuar nga Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian kundërvlerën e veprimit me Asociacionin me anëtarësimin e përshpejtuar të Kosovës në NATO. Pra procesin deri në NATO edhe si mundësi, sepse askush nuk mund ta garantojë që në një periudhë kohore të tillë deri kur do të ndodhë kjo për shkak të katërshes jonjohëse. Unë do të kisha vepruar në kontratë bilaterale me SHBA-në e do të kisha vepruar me të gjitha obligimet e dialogut në mënyrë që të arrijmë NATO-n.
Zëri i Amerikës: Ju përmendët edhe çështjet e nënshkrimit të këtyre marrëveshjeve, a ka të drejtë qeveria që kërkon që këto marrëveshje të nënshkruhen si garanci për zbatimin?
Ramush Haradinaj: Ka të drejtë, por nuk duhet ta bllokojnë në tërësi. Është e logjikshme të kërkosh nënshkrimin e një marrëveshjeje mes palëve sepse edhe ashtu është një lloj garancie më e avancuar. Mirëpo, nëse pala, në këtë rast Serbia ka qëndrim se nuk dëshiron të marrë përgjegjësi me nënshkrim, atëherë si kundërvlerë qoftë e nënshkrimit sepse është më pak nënshkrimi i (Aleksandar) Vuçiçit si kundërvlerë me dërgu Asociacionin në Gjykatë Kushtetuese, sesa një premtim i Shteteve të Bashkuara se po vepruat me Asociacionin ju hapet mundësia, nuk po them që ju garantohet, por ju hapet mundësia e anëtarësimit të përshpejtuar në NATO. Unë do të kisha vepruar pa e pritur Serbinë dhe (Aleksandar) Vuçiçin, pa e kushtëzuar me nënshkrimin e Serbisë dhe Vuçiçit. Kisha vepruar në një marrëveshje, marrëdhënie kontraktuale ose një plan disa pikësh ku do të ishte edhe Asociacioni, si të mbërrijmë tek anëtarësimi në NATO.
Zëri i Amerikës: Ju e keni përmendur vazhdimisht rëndësinë e anëtarësimit të Kosovës në NATO. Por, javën e kaluar ambasadorja amerikane në NATO Julianne Smith, duke folur mbi dëshirën Kosovës për t’u përfshirë në Partneritetin për Paqe, tha se përparimi në procesin e bisedimeve me Serbinë është thelbësor për proceset integruese të Kosovës. Si mund të arrihet përparim në këtë drejtim? Ju duket sikur po shtoni edhe kërkesa të tjera, ndërkohë që ka dy marrëveshje që kanë parashikuar se cfarë duhet të bëjnë palët.
Ramush Haradinaj: Kam një pajtim me ambasadoren, por edhe një dallim. Pajtimi është se po, dialogu është rruga përpara. Dallimi është ky: Partneriteti për Paqe u është ofruar vendeve ish-komuniste, armiqve të NATO-s dhe të Amerikës, si lloj transformimi i doktrinës, i strukturës, ç’armatosje, zhdukje e armatimit të lindjes ose rus, e kështu me radhë. Kosova nuk ka nevojë për Partneritet për Paqe, sepse nuk ka të bëjë fare me Lindjen. Është ushtri e re e krijuar nga NATO-ja dhe Amerika. Është vend i ri me Kushtetutë e ligje euro-atlantike. Kosova e ka situatën shumë të pastër për anëtarësim direkt në NATO, në rast të vullnetit politik të anëtarëve të NATO-s, në këtë rast edhe të Spanjës, Sllovakisë, Rumanisë dhe Greqisë. Unë nuk kërkoj të na lënë në radhë në Partneritet për Paqe. Unë kërkoj anëtarësim direkt në NATO, si në rastin e Finlandës dhe Suedisë. Po, duke i kryer të gjitha detyrat edhe nga dialogu. Pra, çdo detyrë të dialogut, çdo obligim që i ka dalë Kosovës edhe Asociacionin. Por, jo vetëm kaq, por duke kryer detyra tjera që janë kushte e standarde për t’u anëtarësuar në NATO. Këtë e kam shprehur në vazhdimësi. Unë nuk besoj që Kosova duhet të kërkojë Partneritet për Paqe. Kanë ikur shumë vite, kanë ndodhur shumë procese, ka ndryshuar bota. Nuk kemi kohë të qëndrojmë në radhë të Partneritetit për Paqe. Është urgjent anëtarësimi në NATO.
Zëri i Amerikës: Me siguri e keni diskutuar me aleatët amerikanë këtë çështje. Çfarë reagimi keni marrë prej tyre?
Ramush Haradinaj: Në rast se Kosova përmbush përgjegjësitë e veta mundësia ekziston. Ekziston mundësia e anëtarësimit direkt në NATO.
Zëri i Amerikës: Por a është ky momenti duke pasur parasysh se marrëdhëniet e Kosovës me Serbinë janë të acaruara, marrëdhëniet e Kosovës me aleatët janë të ftohura, ndërkohë Shtetet e Bashkuara janë para zgjedhjeve dhe Kosova është para zgjedhjeve?
Ramush Haradinaj: Për shembull diçka që është mrekulli edhe që nuk ka ndodhur është se marrëdhëniet ushtri – ushtri nuk janë rrezikuar nga këto që kanë ndodhur, nga këto zhvillimet politike, nga sjellja e kryeministrit tonë që nuk ka qenë në rregull, pra edhe unë i kam kritikat e mia. Nuk janë rrezikuar edhe disa marrëdhënie të tjera thelbësore dhe vlerësimi për planin dhjetë vjeçar për ushtrinë tonë megjithatë ekziston. Pra, Kosova është e gatshme të hyjë në NATO. Por, çfarë duhet të bëjë Kosova është të ndërrojë kursin politik. Ky kurs politik nuk mund të ndryshojë pa e ndryshuar qeverinë, pa e ndryshuar (Albin) Kurtin i cili është shkaktar i një marrëdhënieje humbëse. Ne po humbim nga marrëdhëniet me Amerikën, është pritur me shpresë ardhja e presidentit (Joe) Biden si njohës i çështjes shqiptare, si senator i angazhuar dikur për çështjen shqiptare dhe nuk kemi nxjerrë asnjë përfitim nga presidenti Biden për katër vite. Faji është tek ne, faji është tek Kurti, tek qeveria e tij. Mirëpo Kosova nuk do të jetë çdo herë në status quo, unë besoj në ndryshimet edhe politike, por unë besoj edhe në kornizën edhe në marrëveshjen që duhet të arrijë Kosova me SHBA-në jo vetëm më si dialog, por si anëtarësim në NATO. Edhe një herë e përsëris, pra pa dashur t’i ikim detyrimit, asociacioni ka qenë çështja kryesore si kundërvlerë e njohjes. Nuk e marrim njohjen, pra nuk na e jep Serbia njohjen, Serbia jo vetëm njohjen, por nuk e jep as nënshkrimin për këto marrëveshje, atëherë ju lutem, ne duhet të kthehemi nga partnerët tonë, që të mos i zhgënjejmë pra me zbatim, por të kërkojmë gjithashtu kundërvlerën e Asociacionit, mos ta quaj të tërën tregti, por kundërvlera e ecjes përpara duhet të jetë NATO-ja.
Zëri i Amerikës: A mendoni që rezultati i zgjedhjeve në Shtetet e Bashkuara të Amerikës do të ketë një ndikim tek vendi juaj, tek zhvillimet në vendin tuaj?
Ramush Haradinaj: Kosova, populli i Kosovës dhe shqiptarët e duan Amerikën, e duan flamurin, nuk e kanë lidhur me administrata asnjëherë. Kuptohet në vitin 1999 Presidenti Clinton, Sekretarja Albright, Gjenerali Clark ishin vendimtarë për ne të asaj kohe, por ne e duam Amerikën dhe sido që voton Amerika ne jemi për bashkëpunim me të. Ka të tillë që përhapin edhe agjenda të tjera, por unë besoj që shqiptarët, të qenit pro amerikan e kanë pasurinë më të madhe dhe duhet ta kultivojnë me fanatizëm.
Zëri i Amerikës: Një pyetje të fundit, me 9 shkurt të vitit që vjen Kosova do të mbajë zgjedhjet e përgjithshme. Çfarë strategjie po ndjek Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës për këto zgjedhje, cili është synimi juaj?
Ramush Haradinaj: Ne kemi bashkuar rreth vetes edhe disa forca të tjera politike, Nismën, Konservatorët, Intelektualët. Synojmë t’i fitojmë zgjedhjet, synojmë të udhëheqim qeverinë e vendit, pra ofrohem si kandidat për kryetar të qeverisë. Agjenda është e qartë pra, pastrimi i tavolinës në gjithë çfarë ka mbetur në marrëdhënie dhe rikthimi në marrëdhënie kontraktuale me Amerikën. Nëse nuk arrij ta udhëheq unë qeverinë, do të mbështes qeverinë e udhëhequr nga njëri prej ne opozitarëve dhe ofrohem për bashkëpunim për një shumicë me opozitën në Kosovë.
Kancelari gjerman, Olaf Scholz, kryeministri britanik, Keir Starmer (majtas), presidenti i SHBA-së, Joe Biden, dhe presidenti francez, Emmanuel Macron (djathtas), para takimit të tyre në Berlin, Gjermani, më 18 tetor 2024 .
Valona Tela
Milan Niç, nga Këshilli Gjerman për Marrëdhënie me Jashtë, thotë se roli i Shteteve të Bashkuara në Ballkanin Perëndimor do të zvogëlohet, pavarësisht se kush i fiton zgjedhjet atje – qoftë Kamala Harris, qoftë Donald Trump.
Niç thotë se ndryshimi i politikës amerikane ka nisur prej se Rusia ka filluar pushtimin në shkallë të plotë të Ukrainës, në shkurt të vitit 2022.
Që atëherë, “politika e SHBA-së në Evropë i ka dhënë përparësi mbështetjes për Ukrainën dhe gjithçka tjetër është strukturuar rreth saj”, sipas tij.
Niç është bashkautor i një artikulli që publikoi javën e kaluar Këshilli Gjerman për Marrëdhënie me Jashtë, me titull “Si mund ta tronditin Ballkanin Perëndimor zgjedhjet në SHBA”?
Milan Nic.
Duke folur për Radion Evropa e Lirë, ai thotë se është koha që Bashkimi Evropian, e sidomos Gjermania të angazhohen më seriozisht në zgjidhjen e konflikteve të mbetura në Ballkanin Perëndimor.
Veriun e Kosovës e përshkruan si konfliktin më urgjent të pazgjidhur.
“Jemi vetëm disa hapa nga përshkallëzimi serioz i situatës në veri të Kosovës. Deri më tani, nuk ka ndodhur… por janë disa situata të vogla në terren që mund të përshkallëzohen”, thotë Niç.
Uashingtoni llogarit në mbështetjen e Vuçiqit për Ukrainën
Radio Evropa e Lirë: Zoti Niç, marrë parasysh ndryshimin e peizazhit gjeopolitik, veçanërisht me agresionin e Rusisë në Ukrainë, cila mendoni se është sfida më kritike me të cilën përballet sot Ballkani Perëndimor?
Milan Niç: Mendoj se nuk është e re. Bëhet fjalë për një stagnim të gjatë – si në aspektin e qeverisjes së rajonit, ashtu edhe në aspektin e përparimit të pamjaftueshëm ekonomik, apo përmirësimit të jetesës së njerëzve.
Kjo, pastaj, shoqërohet me eksodin e vazhdueshëm të njerëzve në moshë produktive dhe mungesën e shpresës për një të ardhme më të mirë, si dhe me integrimin shumë të ngadaltë në Bashkimin Evropian.
Radio Evropa e Lirë: Në një artikull të publikuar javën e kaluar – bashkautor i të cilit jeni edhe ju – përmendet një “kthesë realiste” në diplomacinë amerikane në rajon. A mund ta shpjegoni këtë?
Milan Niç: Prej se Rusia ka pushtuar Ukrainën, politika e SHBA-së në Evropë i ka dhënë përparësi mbështetjes për Ukrainën dhe gjithçka tjetër është strukturuar rreth saj.
Politika realiste në Ballkanin Perëndimor nënkupton mbështetjen e Uashingtonit në marrëdhënie të mira me vendet kyçe, përfshirë Serbinë, e cila, në heshtje, e furnizon Ukrainën me municion dhe armatim dhe mban marrëdhënie të mira me Kievin pa e thënë në publik.
Presidenti [i Serbisë, Aleksandar] Vuçiq, është në kontakte të rregullta me presidentin [e Ukrainës, Volodymyr] Zelensky. SHBA-ja i jep përparësi kësaj mbështetjeje që ofron Serbia dhe jo politikës së Vuçiqit në rajon. Në të njëjtën mënyrë mbështetet edhe në vendet apo udhëheqësit e tjerë në Ballkan që e përkrahin SHBA-në në këtë prioritet.
Për të dalë te dialogu mes Kosovës dhe Serbisë… Qeveria e Kosovës ose kryeministri [Albin Kurti] nuk mund të bëjnë shumë në këto përpjekje [rreth Ukrainës], përveç retorikës. Dhe, kthesa realiste e politikës së jashtme amerikane në këtë proces ekziston prej kohësh.
Është naive të pritet që SHBA-ja do të ngrihet kundër agjendave revizioniste në rajon.
Angazhimi i SHBA-së do të reduktohet si me Harrisin, ashtu edhe me Trumpin
Radio Evropa e Lirë: E përmendët Kosovën. Së voni, disa diplomatë amerikanë e kanë paralajmëruar kryeministrin Kurti për përkeqësimin e marrëdhënieve mes SHBA-së dhe Qeverisë së tij, për shkak të disa veprimeve që janë konsideruar si të njëanshme. A është e rrezikshme kjo në këtë kohë?
Milan Niç: Mendoj se Qeveria e Kosovës, nën Albin Kurtin, ka mësuar nga Beogradi t’i bëjë gjërat në mënyrë të njëanshme dhe ka vendosur të krijojë disa fakte në veri. Në këtë mënyrë, ajo është fokusuar edhe në ruajtjen e popullaritetit dhe të pushtetit të saj në Kosovë.
Deri më tash, kjo i ka ecur, edhe me çmimin e izolimit të caktuar diplomatik nga partnerët e saj kryesorë – siç ka ndodhur përpara samitit të Procesit të Berlinit.
Radio Evropa e Lirë: SHBA-ja është vetëm dy javë larg zgjedhjeve presidenciale. Pse mendoni se ky proces mund ta tronditë Ballkanin Perëndimor dhe në çfarë mënyrash – siç jeni shprehur në shkrimin tuaj?
Milan Niç: Pavarësisht se kush fiton apo kush do ta marrë udhëheqjen e Shtëpisë së Bardhë për katër vjetët e ardhshëm, roli i Shteteve të Bashkuara në Ballkanin Perëndimor do të zvogëlohet dhe do të ndryshojë.
Konfliktet që mbeten të pazgjidhura, si ai mes Kosovës dhe Serbisë, në Bosnje e Hercegovinë dhe të tjerat, përfshirë tensionet etnike mes shoqërive, do të kenë nevojë për një angazhim më serioz nga Bashkimi Evropian dhe Gjermania.
Radio Evropa e Lirë: Por, a e ka SHBA-ja luksin për ta reduktuar përfshirjen e saj në Ballkanin Perëndimor, marrë parasysh situatën e paqëndrueshme në rajon?
Milan Niç: Ne nuk po e pranojmë se ka një shkëputje graduale të SHBA-së nga fqinjët e Evropës ose periferitë e Evropës, sepse prioritetet e saj janë gjetiu. Jo vetëm në Azi e në Indo-Paqësor. SHBA-ja po fokusohet edhe në konkurrencën strategjike me Kinën. Pastaj është edhe lufta në Lindjen e Mesme, që është shumë më e rëndësishme për interesat amerikane, e po ashtu për politikën e brendshme. Ju nuk mund të krahasoheni.
Kushdo që të fitojë, do të krijojë një administratë shumë më të fokusuar brenda vendit. Angazhimi në Lindjen e Mesme – për arsye energjetike dhe strategjike – do të jetë shumë më i rëndësishëm se në Ballkanin Perëndimor.
Nëse Trump fiton, do të ketë më shumë angazhim të nivelit të lartë në Ballkanin Perëndimor, por fokusi do të jetë tek interesat e biznesit. Nëse Harris fiton, do të ketë një vazhdimësi, një shkëputje të vazhdueshme nga rajoni dhe më shumë dorëzim të tij tek evropianët.
Pyetja është se sa janë të gatshëm ata për të marrë rol më të madh, për të kompensuar SHBA-në?! Sepse, SHBA-ja është partnerja kryesore në trajtimin e konfliktit të pazgjidhur [në Ballkanin Perëndimor], që nga vitet ’90. Por, tani, interesi i saj ka ndryshuar.
Epoka e intervencionimit liberal, ose e SHBA-së si police e botës, është duke u sfiduar brenda vetë SHBA-së dhe ajo do ta reduktojë rolin e saj në Ballkan.
[Joe] Biden ka qenë presidenti i fundit që është angazhuar personalisht në politikën në Ballkan, ai i ka njohur udhëheqësit.
Tash do të kemi më pak përfshirje të SHBA-së dhe ne nuk jemi gati për këtë. Kjo do të thotë se do të kemi më shumë rreziqe sigurie, sidomos nëse NATO-ja sfidohet.
Rëndësia e angazhimit të Gjermanisë
Radio Evropa e Lirë: Atëherë, çfarë duhet të bëjë BE-ja dhe veçanërisht Gjermania?
Milan Niç: Mendoj se Brukseli, nën Kaja Kallasin si përfaqësuese e lartë, duhet të bëjë më shumë. Ajo dhe ekipi i saj do të duhej t’u kushtonin më shumë vëmendje zhvillimeve në Ballkanin Perëndimor, me një lloj diplomacie fluturuese dhe përfshirje të drejtpërdrejtë.
Varet, po ashtu, nga Berlini dhe Parisi se si do të bashkëpunojnë me Londrën, për të kompensuar përfshirjen e reduktuar të Uashingtonit.
Radio Evropa e Lirë: Në artikullin tuaj, ju përmendni në mënyrë të veçantë Gjermaninë. Sa e rëndësishme është që Gjermania të tregojë se e merr seriozisht ‘zeitenwende’-n në lidhje me Ballkanin Perëndimor dhe cilat veprime do të ishin më me ndikim?
Milan Niç: Mendoj se ajo që ndodhi në samitin e Procesit të Berlinit javën e kaluar, ishte një sukses dhe shembull i mirë. Gjermania duhet të përfshihet më shumë politikisht, të ngrihet kundër disa lëvizjeve të njëanshme, të merret me qeveritë dhe udhëheqësit një nga një, dhe t’i japë përparësi asaj që është e rëndësishme për ta mbajtur të gjithë rajonin nën kontroll dhe në rrugë drejt një lloj përmirësimi dhe integrimi.
Rreziku nga situata e brishtë në veri të Kosovës
Radio Evropa e Lirë: Cili mendoni se është konflikti më urgjent i pazgjidhur në Ballkanin Perëndimor?
Milan Niç: Veriu i Kosovës. Është edhe situata e brendshme në Bosnje e Hercegovinë, por atje ekziston një infrastrukturë diplomatike ndërkombëtare, e cila mendoj se është mjaft e qëndrueshme. Ndaj, Millorad Dodik [udhëheqësi i Republikës Sërpska], sa herë përpiqet t’i tejkalojë kufijtë, e kupton se do të humbasë.
Në veri të Kosovës, situata është më e brishtë. Unë mendoj se ka një lojë pritjeje jo vetëm për zgjedhjet në SHBA, por edhe për përfundimin e luftës ose për një lloj zhvillimi në luftën në Ukrainë, që do të ketë ndikim në situatën e përgjithshme të sigurisë evropiane dhe që do të krijojë një lloj të ri precedentësh, edhe për Ballkanin Perëndimor.
Radio Evropa e Lirë: Cila mendoni se është rrugëdalja për veriun e Kosovës?
Milan Niç: Në veriun e Kosovës, më shumë gjëra kanë ndodhur në një ose dy vjetët e fundit sesa në disa vitet e fundit. Është një situatë krejtësisht e re. Tani është policia speciale e Kosovës që kontrollon situatën në terren. Beogradi është duke humbur, sepse serbët janë tërhequr nga institucionet. Ata kanë gabuar dhe nuk e dinë se si të kthehen.
Mendoj se jemi vetëm disa hapa nga përshkallëzimi serioz i situatës në veri të Kosovës. Deri më tani, nuk ka ndodhur. Mendoj se ka një qasje të kujdesshme nga të dyja palët që të mos ndodhë, por janë disa situata të vogla në terren që mund të përshkallëzohen.
Radio Evropa e Lirë: A mendoni se Gjermania mund t’i lëvizë gjërat, sa i përket Kosovës? Kujtoj se, para pak javësh, e ka bindur Kurtin për të rikthyer importin e mallrave nga Serbia.
Milan Niç: Po, e ka bindur Kurtin për të hequr bllokadën dhe ka gjetur një zgjidhje praktike për problemin e tij. Natyrisht, në Kosovë po vijnë zgjedhjet dhe ky konfrontim me Beogradin është i rëndësishëm për Kurtin.
Por, nëse nesër ka një krizë të re, kush do të përpiqet ta zgjidhë atë? Kush do të nxitojë në Beograd dhe Prishtinë? Komisioni Evropian? Përfaqësuesi i lartë në largim [i BE-së, Josep] Borrell? Amerikanët jo.
Mendoj se Gjermania – mes fuqive të Quint-it – është ajo që ka ende kapacitete, ndonëse edhe ajo është duke shkuar kah zgjedhjet e veta federale.
Politikani opozitar dhe gazetari rus Vladimir Kara-Murza u lirua nga një burg rus më 1 gusht si pjesë e një shkëmbimi të gjerë të të burgosurve ndërmjet Rusisë dhe disa vendeve perëndimore. Ai ishte burgosur në prill 2022 me akuzën e tradhtisë, për shkak të kritikave ndaj luftës së Rusisë në Ukrainë. Ai u helmua pothuajse për vdekje dy herë, në vitin 2015 dhe 2017.
Që nga lirimi i tij, zoti Kara-Murza është përfshirë në mënyrë aktive në përpjekjet diplomatike të opozitës ruse, duke u takuar me presidentët e Shteteve të Bashkuara dhe Francës, si dhe kancelarin gjerman. Gjatë një vizite të fundit në Uashington, ai u intervistua nga gazetarët e Zërit të Amerikës. Duke folur për Shërbimin ukrainas të Zërit të Amerikës, ai diskutoi axhendën që opozita ruse po mbështet në Perëndim.
Intervista në vazhdim është redaktuar për të qenë më e përmbledhur dhe më e qartë.
Zëri i Amerikës: Pas lirimit, ju u takuat me Presidentin Biden, Presidentin Macron dhe Kancelarin Scholz. Cili ishte mesazhi juaj kryesor për ta, në lidhje me politikën ndaj Rusisë?
Vladimir Kara-Murza: Ka dy mesazhe kryesore. Mesazhi i parë është se Vladimir Putini duhet ta humbasë luftën në Ukrainë, sepse nëse ai fiton, kjo do të thotë se në një vit apo një vit e gjysmë, ne do të flasim për një luftë tjetër ose një pushtim tjetër rus, sepse kjo është çfarë bën ky njeri.
Mesazhi i dytë është se kombet demokratike të botës së lirë duhet të kenë një strategji. Ne e dimë nga dy shekujt e fundit të historisë ruse se luftërat e dështuara të agresionit çojnë gjithmonë në ndryshime politike në vend. Sapo Putini të mposhtet në Ukrainë, duhet të ketë një strategji të përgatitur për ri-integrimin e një Rusie të re, të ndryshuar, demokratike, të periudhës pas-Putinit, sërish në Evropë, në botën e qytetëruar dhe në atë që ne e quajmë rend ndërkombëtar i bazuar në rregulla.
Zëri i Amerikës: Nëse Putini humbet pushtetin, si mund të ndodhë demokratizimi? Dikush nga rrethi i tij i brendshëm ka shumë të ngjarë ta rrëmbejë pushtetin.
Vladimir Kara-Murza: Shpresoj të mos vdesë në detyrë dhe të përfundojë në këtë mënyrë. Unë jam i krishterë dhe e di që të gjithë do të përballen me një gjyq atje lart, dhe po ashtu edhe ai. Por unë vërtet dua që ai njeri të ketë një gjyq edhe në këtë jetë.
Për çështjen e ndryshimit, kjo është një diktaturë personale. Nuk është një diktaturë ideologjike si në kohën sovjetike, me Byronë Politike kolektive, kur mund të zëvendësohej personi në krye pa zëvendësuar regjimin. Ky sistem do të shembet shumë shpejt, siç e pamë në vitin 1953 pas vdekjes së Stalinit.
Zëri i Amerikës: Por Hrushovi, i cili zëvendësoi Stalinin, ishte nga rrethi i tij i ngushtë; ai nuk ishte një i panjohur.
Vladimir Kara-Murza: Edhe nëse udhëheqësi tjetër vjen nga i njëjti rreth, ata gjithmonë e bazojnë sundimin e tyre në një mohim të plotë të gjithçkaje që ka ndodhur më parë. Hrushovi ishte një nga njerëzit më të afërt të Stalinit. Ishte ai që liroi miliona njerëz nga gulagët dhe u angazhua në një proces shumë të paplotë, shumë të papërsosur, por që ishte gjithsesi de-stalinizimi që patëm në fund të viteve 1950 dhe fillimin e viteve 1960 – e ashtuquajtura “Shkrirje”.
Zëri i Amerikës: Çfarë përgatitjesh duhen bërë? Si mund ta merrnin pushtetin forcat demokratike?
Vladimir Kara-Murza: Aspekti i brendshëm ka të bëjë me reflektimin dhe llogaridhënien, që unë e quaj një proces të së vërtetës dhe pajtimit. Kjo është e nevojshme për çdo shoqëri që ka pësuar traumën e sundimit totalitar. Të gjithë personat që janë përgjegjës për krimet ndaj qytetarëve rusë, si vrasja e Boris Nemtsovit, vrasja e Alexei Navalnit dhe persekutimin e qindra e qindra të burgosurve politikë, duhet të sillen para drejtësisë. Të gjitha arkivat dhe dokumentet e të gjitha krimeve të kryera duhet të bëhen publike.
Zëri i Amerikës: Po përballja me mentalitetin imperialist rus? A duhet që Rusia të përballet gjithashtu me të gjitha krimet që ka bërë ndaj popujve të tjerë gjatë historisë së saj?
Vladimir Kara-Murza: Është pjesë e së kaluarës totalitare, sepse për vite e vite me radhë, për dekada, regjimi në Kremlin ka kryer krime kundër popullit tonë në Rusi dhe kundër vendeve të tjera, popujve të tjerë dhe kombeve të tjera. Shikoni agresionin dhe luftërat që ky regjim ka bërë ndaj çeçenëve, gjeorgjianëve, Ukrainës – të mos e harrojmë, duke filluar nga viti 2014. Pastaj, në Siri, sigurisht, le të mos harrojmë Shoigun, ministrin e Putinit, që u mburr me armatimet e reja që kishin testuar – testuar! – tek njerëzit, tek civilët në zonat e banuara.
Zëri i Amerikës: Dua të trajtoj argumentin tuaj kryesor për integrimin e Rusisë në Perëndim pas demokratizimit dhe liberalizimit. Argumenti kryesor kundër kësaj do të ishte se Perëndimi e pati provuar tashmë këtë në vitet 1990. Rusia ishte pjesë e G-8ës. NATO-ja dhe BE-ja u angazhuan me Rusinë. Ka marrë ndihma. Megjithatë, ndërsa Rusia u bë më e pasur, ajo u bë më agresive. Sa më shumë të integrohej me Perëndimin, aq më efikase bëheshin aktivitetet e saj keqdashëse ndaj Perëndimit.
Vladimir Kara-Murza: Këtu nuk pajtohem në thelb, sepse i gjithë problemi është se Perëndimi nuk e bëri këtë në vitet 1990. Po, pati disa hapa simbolikë, si G-8, që është vetëm një takim i nivelit të lartë. Por, ndryshe nga vendet e tjera të ish-Traktatit të Varshavës, Rusisë në vitet 1990 nuk iu ofrua kurrë një perspektivë e asaj që unë do ta quaja integrim të nivelit të parë evropian, ose atlantik, me përfitime të prekshme, si tregtia e lirë, udhëtimi pa viza dhe garancitë e përbashkëta të sigurisë.
Zëri i Amerikës: Por këto duan kohë. Ukrainës ende nuk i është ofruar anëtarësimi në NATO…
Vladimir Kara-Murza: Por problemi është se këto hapësira që shfaqen janë vetëm të shkurtra. Ato zgjasin disa muaj në rastin më të mirë dhe Perëndimi e humbi atë mundësi në Rusi në fillim të viteve 1990. Nuk mund të lejojmë që kjo të ndodhë përsëri.
Në vitin 1943, ndërsa Lufta e Dytë Botërore po vazhdonte, qeveria e Shteteve të Bashkuara hartoi Planin Morgenthau për Gjermaninë e pasluftës. Bëhej fjalë për copëtimin, de-industrializimin, poshtërimin dhe në thelb shkatërrimin e Gjermanisë si një shtet funksional. Duke patur parasysh tmerret e bëra në kohën e luftës, emocionalisht ishte shumë e kuptueshme. Megjithatë, udhëheqësit e vendeve aleate perëndimore e kuptuan se nuk mund ta bazonin politikën strategjike afatgjatë mbi emocionet. Pra, Plani Morgenthau u braktis në favor të Planit Marshall, i cili ishte pikërisht e kundërta: të rindërtohej dhe vetëm rindërtohej Gjermania e pas luftës, për ta bërë atë një ekonomi tregu të suksesshme dhe një demokraci funksionale liberale.
Zëri i Amerikës: A duhet të ndodhë kjo përpara apo pasi Rusia të paguajë dëmshpërblimet për shkatërrimin e Ukrainës?
Vladimir Kara-Murza: Duhet të ndodhë njëkohësisht. E vetmja mënyrë për të siguruar paqen, stabilitetin, sigurinë dhe demokracinë afatgjatë në kontinentin evropian është me një Rusi demokratike. Nuk do të ndodhë në asnjë mënyrë tjetër.
Mendoj se duhet të pranojmë, nëse asgjë tjetër, ne në Amerikë, që rusët tashmë u kanë shpallur luftë Shteteve të Bashkuara të Amerikës, në shumë mënyra që konsiderohen akte lufte. Konflikti nuk është vetëm në Ukrainë, konflikti është edhe këtu në Ballkan, në Lindjen e Mesme, në Kaukaz, në mbarë botën.
Uashingtonit do t’i duhet t’i kushtojë më shumë vëmendje dhe burime kësaj. Ne duhet të fokusohemi në ndihmën ndaj ukrainasve, por edhe aleatëve tanë në Ballkan.
Kështu i tha Radios Evropa e Lirë (REL) Glenn Corn, profesor në Institutin amerikan për Politika Botërore (IWP) në Uashington, i cili mori pjesë në Konferencën e sigurisë në Sarajevë, e organizuar nga Instituti New Lines për Strategji dhe Politika.
Corn, ish-drejtues i lartë në Agjencinë Qendrore të Inteligjencës (CIA), i cili kaloi 34 vjet në komunitetin e inteligjencës dhe atë diplomatik, duke punuar në Rusi, Turqi, Azinë Qendrore dhe Lindjen e Mesme, konsideron se rajoni i Ballkanit Perëndimor “është ende një fuçi baruti”.
“Mendoj se Putini mund të përdorë zotin (presidenti i entitetit Republika Sërpska, Millorad) Dodik dhe aleatët e tij, bashkëpunëtorët e tij ose bashkëpunëtorët e mundshëm për të destabilizuar situatën këtu dhe për të larguar vëmendjen nga rajonet e tjera”, vlerëson Corn.
Duke folur për politikën drejtpeshuese të presidentit serb, Aleksandar Vuçiq, mes Lindjes – përfshirë Rusinë – dhe Perëndimit, Corn thotë se në Perëndim shpesh harrojnë se duhet të ofrojnë një alternativë.
“Nuk mund vetëm t’u thuash njerëzve të mos punojnë me rusët, kinezët apo ndonjë vend tjetër”, tha Corn në intervistën për REL-in.
Ai thotë se Moska po bën luftëra hibride, duke përdorur ato që ai i quan “masa aktive” që përfshijnë propagandën, ndikimin politik, likuidimet, sabotimet, jo vetëm në Ballkan, por edhe në Evropë dhe SHBA.
“Moska i ka bërë të gjitha këto në Ukrainë përpara se të fillonte pushtimin”, thotë Corn, i cili shërbeu si i dërguar i lartë i presidentit të SHBA-së për çështje të inteligjencës dhe sigurisë.
Glenn Corn
Radio Evropa e Lirë: Sipas jush, sa efektive është përgjigja e deritashme e Perëndimit ndaj pushtimit rus të Ukrainës?
Glenn Corn: Sapo jam kthyer nga Ukraina ku kalova dhjetë ditë. Vullneti i popullit ukrainas për të vazhduar t’i rezistojë përpjekjeve të Rusisë për t’i vënë nën vullnetin e Moskës, është shumë mbresëlënës. Mendoj se ukrainasit do të vazhdojnë rezistencën e tyre për të mos iu nënshtruar vullnetit të Moskës. Kjo është shumë mbresëlënëse.
Ukrainasit kanë shumë merita, jo vetëm për mbrojtjen e Ukrainës, por edhe Perëndimin – duke përfshirë këtë rajon dhe këtë vend (Bosnje dhe Hercegovinën), i cili është objektivi i radhës në linjën e sjelljes dashakeq ruse, nëse kanë sukses në Ukrainë. Ne, gjithashtu, duhet të shohim se çfarë do të bëjnë rusët më pas këtu në Evropë, cili është qëllimi i tyre i ardhshëm nëse ata do jenë të suksesshëm në Ukrainë.
Sa i përket ndihmës perëndimore për Ukrainën, mendoj se është efektive në shumë fusha.
Ukrainasit përballen edhe më tej me kufizime se si mund ta përdorin këtë ndihmë. Mendoj se kjo i pengon ata në arritjen e një varg qëllimesh të tjera. E di që ka diskutime të shumta në Uashington dhe Bruksel se si të kapërcehen këto dallime, veçanërisht për faktin se ukrainasit duan të punojnë me ndihmën ushtarake nga Perëndimi.
Shpresoj që këto dallime të kapërcehen së shpejti, deri në fund të këtij muaji. Mendoj se për këtë do të diskutohet në takimin mes presidentit (të SHBA-së Joseph) Biden dhe presidentit (të Ukrainës, Volodymyr) Zelensky, gjatë Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara.
Shpresoj se kufizimet (për përdorimin e armëve me rreze të gjatë) do të hiqen dhe se ukrainasve do t’u jepet më shumë hapësirë për të bërë më shumë nga ato që duhet të bëjnë ushtarakisht, në mënyrë që të ndalojnë agresionin rus.
Përveç ndihmës ushtarake, Perëndimi duhet të fokusohet më shumë në ndihmën në sektorin e energjisë. Infrastruktura energjetike e Ukrainës është rrënuar nga sulmet ruse. Ukraina ka nevojë për marrëveshje për rindërtimin e infrastrukturës. Kjo ndihmë është duke ardhur edhe tash, por ukrainasit kanë nevojë për më shumë dhe ata kanë nevojë për atë ndihmë sa më shpejt të jetë e mundur.
Në Perëndim përballemi me shumë burokraci dhe hezitime. Kur flasim për ndihmën financiare, kompanitë amerikane dhe evropiane duhet qysh sot ta ndihmojnë Ukrainën. Ky është çelësi për të ardhmen afatgjatë të Ukrainës – investimet private, jo që qeveritë të ndihmojnë qeverinë, por bizneset t’i ndihmojnë bizneset.
Radio Evropa e Lirë: A do të përpiqet Kremlini ta zgjerojë këtë konflikt përtej kufijve të Ukrainës?
Glenn Corn: Duhet të pranojmë se Rusia tashmë e ka përhapur këtë konflikt përtej kufijve të Ukrainës. Kjo nisi edhe para Ukrainës, në Gjeorgji dhe Moldavi.
Mendoj se pikëpamja ruse është se ata kanë qenë në luftë me Perëndimin për të paktën dhjetë vjet, nëse jo më gjatë, që nga vitet 1990. Në ato vite, mbase ka ekzistuar shansi që njerëzit që udhëhoqën Rusinë në vitet 1990 të mos kenë menduar se ishin në konflikt me Perëndimin. Kjo ndryshoi kur (Vladimir) Putin erdhi në pushtet.
Në thelb, ne jemi në luftë në shumë nivele. A do të përhapet lufta? Shumë njerëz sot janë të shqetësuar nëse do të përdoren armë bërthamore. Ata pyesin se cili është niveli tjetër i luftës.
Mendoj se duhet të pranojmë, nëse askund tjetër, ne në Amerikë, që rusët tashmë i kanë shpallur luftë SHBA-së në shumë mënyra që konsiderohen veprime lufte.
Radio Evropa e Lirë: Në gjithë këtë, çfarë roli luan siguria energjetike në Evropë? Vendet e Ballkanit Perëndimor varen nga energjia ruse, Bosnja dhe Hercegovina blen gaz ekskluzivisht nga Gazpromi?
Glenn Corn: Siguria energjetike është absolutisht kritike. Këtë e dinim edhe para shkurtit të vitit 2022. Në Uashington kishte shqetësime se si Rusia do të përdorte varësinë e vendeve të tjera nga nafta, gazi dhe energjia ruse, si do ta manipulonte atë dhe do t’u diktonte vendeve se si të pozicionoheshin.
Turqia u përball me këtë problem dhe ai është ende sfidë për atë vend. Moldavia përballet me të njëjtin problem. Kjo është sfidë edhe për vendet e Ballkanit.
Ne duhet të gjejmë një zgjidhje për varësinë nga energjia ruse.
Nëse Rusia do t’i trajtonte fqinjët e saj si një vend normal, biznesi do të vazhdonte dhe nuk mendoj se do të ishte një kërcënim.
Për sa kohë që Rusia përpiqet të manipulojë dhe të përcaktojë se si duhet të jetojnë vendet e tjera, është e rrezikshme si për Perëndimin ashtu edhe për ato vende.
Radio Evropa e Lirë: Çfarë hapash duhet të ndërmarrin SHBA-ja, BE-ja, NATO-ja, Perëndimi në përgjithësi, për të forcuar lidhjet me Ballkanin Perëndimor në dritën e veprimeve që vijnë nga Moska? Si munden aleatët perëndimorë t’i kundërshtojnë ndikimet indirekte të ashtuquajtura “proxy” [luftërat mes shteteve më të forta që zhvillohen në shtete tjera} në këtë rajon?
Glenn Corn: Unë mendoj se SHBA-ja duhet të pranojë se mbase jemi në luftën e tretë botërore. Ne duhet t’i dedikojmë burimet tona për ta menaxhuar atë konflikt. Kjo do të thotë se duhet t’i kushtojmë më shumë vëmendje dhe të investojmë më shumë.
Konflikti nuk është vetëm në Ukrainë, është edhe këtu në Ballkan, është edhe në Lindjen e Mesme, në Kaukaz, në mbarë botën. Madje edhe në Amerikën e Jugut.
SHBA-ja duhet t’i kushtojë më shumë vëmendje gjithë asaj që po ndodh dhe të investojë më shumë në luftën kundër ndikimit malinj të Rusisë dhe aleatëve të saj.
Nëse flasim veçmas për Ballkanin, duhen më shumë investime dhe më shumë përfshirje në proceset në këtë rajon.
Mendoj se SHBA-ja po përpiqet të bëjë gjithçka që mundet, ashtu si Bashkimi Evropian, por shumë burime janë shpërndarë, prej vitesh, në shumë drejtime.
Këtu kemi pasur luftëra në vitet 1990. Kemi Lindjen e Mesme, Irakun, Afganistanin, kemi pasur atë që quhej luftë globale kundër terrorizmit dhe tani kemi një pushtim të plotë rus të Ukrainës.
Ne duhet të fokusohemi në ndihmën ndaj ukrainasve, por edhe aleatëve tanë në Ballkan. Për këtë do të nevojitet shumë më tepër vëmendje në Uashington, angazhim më të mirë dhe më shumë resurse.
Radio Evropa e Lirë: Presidenti i entitetit Republika Sërpska, Millorad Dodik, është takuar me liderin rus, Putin, pesë herë që nga shkurti i vitit 2022, dhjetë herë që nga aneksimi rus i Krimesë më 2014. Çfarë përfaqëson Dodik për Putinin dhe çfarë mund të bëjë Putin përmes Dodikut për të dëmtuar Perëndimin?
Glenn Corn: Unë nuk jam ekspert për Ballkanin, por mendimi im është se ky rajon është ende një “fuçi baruti”.
Falë Zotit, sot jemi ulur në një hotel në një qytet që në vitet 1990 u përball me tmerrin, me të cilin po përballen sot ukrainasit. Ju u granatuat nga kodrat. Të gjithë jemi mjaft të vjetër për të kujtuar imazhet e masakrës së njerëzve në rrugë (të Sarajevës). Falë Zotit, u ndalua!
Megjithatë, të gjithë e dimë se situata këtu është shumë e ndjeshme.
Mendoj se Rusia mund të përdorë z.Dodik dhe aleatët e vet, bashkëpunëtorët e vet ose bashkëpunëtorët potencialë për të destabilizuar situatën këtu dhe për të larguar vëmendjen nga rajonet e tjera.
Kur i kthehemi 7 tetorit të vitit të kaluar, që ishte një ditë e tmerrshme për të gjithë botën, mendoj se Rusia është i vetmi vend që kishte përfitim nga ajo që bëri Hamasi (të cilin SHBA-ja dhe BE-ja, ndër të tjera, e konsiderojnë organizatë terroriste) – sulmi masiv terrorist në Izrael.
Ai largoi vëmendjen nga ajo që po ndodhte në Ukrainë.
Mendoj se ne, si SHBA, duhet të jemi shumë të kujdesshëm kur flasim për vende të tjera ku Putini mund të kërkojë një shans për të krijuar kaos, shkatërrim, në mënyrë që të largojë presionin nga Moska dhe lufta konvencionale që po bën në Ukrainë.
Putini mund të përdorë aleatët e tij, bashkëpunëtorët e tij, për të destabilizuar këtë rajon.
Radio Evropa e Lirë: Si e shihni Serbinë dhe presidentin Aleksandar Vuçiq, i cili drejtpeshon ndërmjet Lindjes – Kinës dhe Rusisë, dhe Perëndimit – BE-së dhe SHBA-së? Serbia refuzon të vendosë sanksione ndaj Rusisë, mbështet sovranitetin e Ukrainës, blen avionë ushtarakë francezë, dakordon shitjen e litiumit në Gjermani, shet miniera dhe fabrika te kinezët, arabët ndërtojnë “Beogradin mbi ujë”, dakordon me dhëndrin e Donald Trumpit, Jared Kushner, ndërtimin e një kompleksi banesor-afarist dhe të ngjashme.
Glenn Corn: Nuk do të doja të gjendesha në një situatë të tillë. Besoj se serbët e dinë mirë se rusët nuk janë partnerë të besueshëm, se Rusia është një vend me të cilin ata mund të ecin në shtigje të gjata. Është një drejtpeshim ndërmjet interesave të shumta në atë vend. Rusia ka ndikimin e saj në Serbi dhe mendoj se ne të gjithë e dimë shumë mirë këtë.
Mendoj se Qeveria e Serbisë po përpiqet me të gjitha forcat të ecë në këtë tel të hollë. Mendoj se pyetja e vërtetë është se si ne, si SHBA dhe BE, do të përfshihemi dhe çfarë alternativë do të ofrojmë.
Ajo që ne shpesh harrojmë në Perëndim është se duhet të ofrojmë një alternativë. Nuk mundeni vetëm t’u thoni njerëzve që të mos punojnë me rusët, kinezët apo ndonjë vend tjetër dhe të mos u ofrosh atyre një alternativë.
Secila qeveri duhet të kujdeset për njerëzit e saj, mirëqenien dhe ekonominë e tyre. Nëse keni vende që vijnë dhe ofrojnë ndihmë, ndërkaq ju nuk mund të ofroni diçka konkrete për ta kundërshtuar këtë, nuk do të arrini asgjë dhe nuk do të jeni në gjendje të drejtoni politikën e jashtme në mënyrë efektive.
Çështja është se sa mund të jemi ne më gjithëpërfshirës dhe më të vëmendshëm, dhe shpresoj se mund ta bëjmë këtë për një periudhë më të gjatë kohore sesa oponentët tanë.
Radio Evropa e Lirë: Shpesh flitet për luftën hibride. Çfarë taktikash hibride të luftës përdor Rusia në Evropë dhe në Ballkanin Perëndimor?
Glenn Corn: Rusët i quajnë “masa aktive”. Propaganda, ndikimi politik, likuidimet, sabotimet përdoren jo vetëm këtu në Ballkan, por edhe në Evropë dhe SHBA. Fushatat e dezinformimit ishin shumë të fuqishme, duke nisur në fillim të viteve 2000, si vazhdimësi e asaj që pamë në kohët sovjetike.
Moska e ka bërë dhe e bën këtë kryesisht në vendet që i konsideron brenda të ashtuquajturës sferë e influencës ruse, kundër SHBA-së dhe aleatëve të saj. Pas vitit 2012 u përhap në të gjithë botën, duke përfshirë SHBA-në dhe Evropën. Ne kemi parë përpjekje për të ndikuar në zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare.
Në Mal të Zi pamë përpjekjen për të rrëzuar Qeverinë. Kemi parë likuidime dhe tentativa likuidimi. Ne kemi parë prova të besueshme të tentativave për sulme ndaj depove të armëve në Evropë. Shembulli i fundit ishte gjatë Lojërave Olimpike në Paris. Dikush u përpoq të sabotonte hekurudhën.
Në Ukrainë e bënë këtë përpara se të fillonin pushtimin. Fillimisht nisën me fushata dezinformuese, pastaj kaluan në ndikimin politik brenda shoqërisë ukrainase, brenda Qeverisë dhe duke përdorur kishën, duke shfrytëzuar korrupsionin.
Kemi pasur likuidime dhe tentativa për likuidime të zyrtarëve ukrainas që i konsideronin antirusë. Kemi pasur tentativë për të helmuar kandidatin për president. Ishim dëshmitarë të sulmeve kibernetike.
Radio Evropa e Lirë: Ju përmendët zgjedhjet presidenciale. Në nëntor janë zgjedhjet presidenciale në SHBA. Shumë analistë besojnë se – kushdo që fiton – fokusi i SHBA-së do të zhvendoset edhe më shumë në Paqësor dhe veçanërisht në Kinë. A mund të bashkëpunojnë Kina dhe SHBA-ja apo do të shohim ndonjë konflikt, veçanërisht rreth Tajvanit?
Glenn Corn: Mendoj se kinezët nuk duan një luftë me Tajvanin dhe më me qejf do të dëshironin të shihnin skenarin e Hong Kongut.
Sa i përket fokusit të Amerikës në Azi, SHBA-ja është një shtet që përmes bregut perëndimor del në Oqeanin Paqësor. Ekonomia jonë është e integruar në atë kineze po aq sa ajo kineze është e integruar në atë amerikane.
Ne kemi lidhje të forta tregtare, pavarësisht rivalitetit politik dhe diplomatik. Sa i përket Kinës, nuk jam veçanërisht i shqetësuar, por nëse do të konkurrojmë me Kinën, duhet ta bëjmë në të gjithë botën.
Le të kujtojmë se çfarë ndodhi gjatë Luftës së Ftohtë dhe se si presidenti Ronald Reagan zgjidhte çështjet me Bashkimin Sovjetik.
Politika e tij ishte se ne nuk mund të fokusoheshim vetëm te Bashkimi Sovjetik. Aleanca ishte një sfidë për Perëndimin dhe për vlerat dhe idealet perëndimore. Reagani konsideronte se SHBA-ja duhet t’i përgjigjet sfidave në çdo pjesë të botës, qoftë nëse bëhej fjalë për Afrikën, Amerikën e Jugut apo Azinë.
Këtë duhet ta bëjmë edhe sot. Kinezët janë sfiduesit dhe ne duhet të jemi gati të konkurrojmë me ta me produkte dhe shërbime më të mira. Unë mendoj se kompanitë perëndimore mund ta bëjnë këtë, por ne duhet të punojmë më shumë, sepse kinezët kanë treguar se mund të jenë efektivë.
Rusia është më shumë një kërcënim momental. Moska është e gatshme të përdorë forcën vdekjeprurëse për t’u diktuar vendeve të tjera dëshirat e saj dhe ajo po kërcënon aleatët tanë.
Nuk mund ta injorojmë këtë. Ne duhet të shohim se cilët janë aleatët tanë dhe cilët janë aleatët tanë potencialë, si kë do të mund të tërheqim në anën tonë për të qenë partnerët tanë.
Nuk është më 1991 dhe SHBA-ja duhet ta trajtojë luftën botërore. Dhe, ne kemi nevojë për aleatë të fortë. Kjo ndonjëherë nënkupton aleatë që marrin vendime të pavarura nga Uashingtoni.
Unë gjithmonë jap shembullin e Turqisë, e cila është një vend i rëndësishëm, shumë i fuqishëm në shumë sfera. Por, turqit marrin vendime si komb sovran dhe për të mirën e tyre, dhe ato vendime nuk janë gjithmonë në përputhje me interesat e SHBA-së. Por, ne duhet të jemi të durueshëm dhe të kujtojmë vlerën e përgjithshme të aleancës sonë. Mendoj se Turqia është aleatja jonë.
Radio Evropa e Lirë: Turqia dëshiron të anëtarësohet në BRICS. A është e mundur të jesh në një aleancë me Rusinë dhe në të njëjtën kohë të jesh anëtar i NATO-s?
Glenn Corn: Nuk mendoj se kjo nuk është zgjedhje ekskluzive. Ne duhet t’i ofrojmë Turqisë më shumë dhe t’i tregojmë asaj ku janë përfitimet e të qenët aleati ynë.
Mendoj se ata e dinë këtë, por duhet t’ua përkujtojmë ndonjëherë. Ju përmendët se sa herë është takuar Dodik me Putinin. Mendoj se ndaj çështjeve të tilla duhet të tregojmë më shumë vëmendje, në një nivel më të madh.
OFERTA i kredisë,
A jeni një biznesmen / grua? A jeni në ndonjë rrëmujë financiare apo nevojë për fonde për të filluar biznesin tuaj? Ose për të paguar faturat tuaja apo të fillojë një biznes të mirë? A ju keni një rezultat të ulët të kreditit dhe kanë vështirësi duke marrë kredi për kapital qarkullues nga institucionet financiare dhe bankat lokale apo të tjerët? Të gjithë ju duhet të bëni është të kontaktoni në adresën sot përmes e-mail tim 🙁 [email protected])