Gazetari dhe moderatori Blendi Fevziu mendon se Ilir Meta do të jetë presidenti i ardhshëm i Shqipërisë, që do të zgjidhet në vitin 2017. Gjatë një interviste dhënë për gazetarin Çim Peka në emisionin “FAKT” në SYRI.net, Fevziu thotë se kjo është pjesë e marrëveshjes qeverisëse.
Gjithashtu, Fevziu ka një mendim të tij edhe për Ben Blushin dhe përplasjet e tij brenda PS. Për intervistën e Ardit Gjebreas me Marjan Rrokun dhe për intervistat e tij me Ramiz Alinë. INTERVISTA E PLOTË E BLENDI FEVZIUT ME ÇIM PEKËN NË SYRI.net
Çim Peka: Përshëndetje! Zoti Fevziu të falënderoj, po e filloj me atë që ka qenë debati kryesor i kësaj jave ndërmjet mediave, një reportazh apo një kronikë që Ardit Gjebrea ka bërë në një nga burgjet e Tiranës, ka ngjallur mjaft debat dhe në fakt pothuajse të gjithë opinionistët madje dhe botues janë hedhur në sulm me argumentin se nuk mund të trajtohet një killer në formën që zoti Gjebrea solli para publikut. Ka pasur edhe një shkrim tuajin tek opinion.al, të cilin e kemi botuar edhe ne, me idenë mos i kërkoni më shumë sa mund të bëjë Ardit Gjebresë, i cili nuk është një gazetar i mirëfilltë. Gjithsesi sot botuesi Carlo Bolino ka vajtur në ekstrem kundër tij, duke theksuar se ishte një shërbim i qëllimshëm për të liruar të dënuarin për vrasje. Pa ju hyrë këtyre debateve, a ju duket se ka një tentativë të mediave shqiptare për të sjellë në ekran ose në gazeta killer tashmë të dënuar si viktima, qoftë politike qoftë dhe si viktima të sistemit të drejtësisë?
Blendi Fevziu: Çështje e Ardit Gjebresë, unë jam shprehur dhe mbaj të njëjtin qëndrim, lidhet më shumë me një keqkuptim të mënyrës se si Ardit Gjebrea tentoi të trajtonte një program i cili është patentë ose formulë internacionale, pra ndërkombëtare. Që do të thotë 24 orë me …., 24 orë me … është në formulë që funksionon në SHBA, që funksionon në disa prej vendeve Evropiane dhe që Ardit Gjebrea, në gjykimin tim e ka sjellë me sukses në Shqipëri. Çështja 24 orë me .. natyrisht kërkon një trajtim të ndryshëm nga ai që një gazetar e trajton një fenomen ose një ngjarje të caktuar, që do të thotë, në qoftë se ju një ngjarje që lidhet me ata që lypin në rrugë ju e trajtoni në një mënyrë, ndërsa Gjebrea shkon 24 orë me ta, trajtohet në një mënyrë të ndryshme. Nëqoftë se ju shkoni dhe trajtoni një problem bamirësie apo të një familjeje në nevojë, ju keni një trajtim krejtësisht të ndryshëm si gazetar, nga ai që trajton Ardit Gjebrea si një “shou man”. Natyrisht që në këtë rast ka pasur një ngarkesë emocionale më të madhe, është shumë interesante sepse unë fola me Gjebrenë krejt rastësisht në nja nga këto ditë, e gjeta në koridoret e Klanit dhe i thashë kritikën time, që qëndronte kryesisht tek shprehjet emocionale të Gjebresë në momentet e fundit të intervistës, kur gati-gati njësohej me personin e intervistuar, që është një defekt i madh në gazetari. Gjebrea më tha diçka interesante që logjikisht qëndronte. Më tha: “Unë nuk jam gazetare, dhe unë nuk shkova të bëj një intervistë as për të zbardhur ngjarjen dhe as për të parë detajet e ngjarjes. Unë shkova të dëgjoja rrëfimin e këtij njeriu. Kur je në burg, kur je i mbyllur, kur ke ndenjur atje disa orë, mënyra se si e sheh botën jashtë është e ndryshme dhe unë siç isha aty në burg dhe pot ë futesha prapë, prapë do të ndieja një lloj solidariteti me atë njeri që qëndron aty në atë qelinë e ngushtë. Natyrisht kur dal nga qelia kam një mendim shumë më të ngjashëm me të atyre që më gjykojnë nga jashtë”. Pra ajo që do të thotë ai është se gjykimi nga brenda nuk është i njëjtë me gjykimin nga jashtë. Tani unë në parim isha kundër asaj që Marjan Rroku tha, sepse ne e dimë ai është person që ka kryer një krim mosntruoz. Unë më shumë se te Marjan rroku e shoh si një krim që është kryer në mos funksionim dhe në mos parandalim të plotë të shtetit. Ka qenë një oficer i shtetit shqiptar, me një pistoletë të blerë nga taksat e qytetarëve shqiptarë, që kërcënon një minorene dhe familjen e saj, që ka 6 denoncime në polici që nuk funksionojnë dhe vajza dhe e jëma e saj kanë humbur jetën sepse shteti dështoi që ti mbronte. i qëndroj më shumë asja ideje, se në qoftë se kjo ngjarje hapet, kjo nuk hapet thjeshtë për të rënduar përgjegjësitë e Marjan Rrokut, që tani është njohur botërisht sepse ka një vendim gjykate i cili e ka dënuar me burgim të përjetshëm, por është për tu investiguar se kush qenë ata oficerë policie që nuk e morën parasysh denoncimin e nënës, vajzës, babit, të familjes së saj dhe që çuan në vrasjen e minorenes. Shteti shqiptar e para duhet ti kërkonte falje publikisht asaj familjeje që nuk arriti ti mbronte të afërmit, e dyta duhet të fillonte një hetim serioz edhe pse 15 vjet mbrapa për të parë se kush kishte neglizhuar në këtë rast, sepse janë marrë dy jetë që janë marrë nga neglizhenca ose nga bashkëpunimi, se nuk dua të shkoj tek bashkëpunimi. Tani dalim tek tjetra, në Shqipëri tashmë është krijuar një kulturë e gjykimit publik, që të gjithë turren, sidomos falë rrjeteve sociale të gjithë japin gjykimin e tyre. E para njëherë gjykimi yt nuk do të thotë se gjithmonë është objektiv dhe është një opinion. Ka filluar një lloj linçimi publik që shkon, e di pse e them? E them këtë sepse po ky publik është i manipuluar mediatikisht.
Çim Peka: Po, po ka pasur edhe thirrje ekstreme për të liruar Marjanin dhe për të arrestuar Ardit Gjebrenë.
Fevziu: Në një orë dy orët e para të emisionit pashë një lumë komentesh të cilat thoshin si mund të mbahet ky djalë në burg, gjynah, dhe pastaj kur reagoi motra e Alda Canajt menjëherë opinion u kthye në të kundërt. Pra kjo do të thotë se ky nuk është një opinion objektiv, por është një opinion që manipulohet nga mediat. U manipulua fillimisht nga muzika, toni, rrëfimi në emisionin e Gjebresë dhe ktheu më pas. Pra ky gjykim publik nuk është asnjëherë linçim publik. Shqipëria ka provuar disa gjykime popullore, të cilat kanë qenë dështimi më spektakolar i këtij vendi. Tani kthehemi tek fenomeni që ju më thatë. Pra në qoftë se ju i kërkoni objektivitet Ardit Gjebresë i cili në fund të fundit është një “shoë man” i cili as nuk e pretendon që është gazetar, ne jemi të padrejtë, të pandershëm dhe të pavërtetë, me dhjetëra gazetarë që kryejnë intervista skandaloze me kriminelë, me banditë, me vrasës, me vrasës në vend apo në arrati, me kontrabandistë me trafikantë, me njerëz që kanë trafikuar femra etj dhe të cilët nuk kanë kurajën ti pyesin. Tani do ti kthehem unë një moment tjetër. Para disa ditësh një gazetar në emisionin tim dhe ju e keni publikuar, keni qenë një nga të paktët site, nxori një sms të shkëmbyer midis Ilir metës dhe Kastriot Ismailit që ishte në ndjekje. Praktikisht Ilir Meta është vërtitur në 4 studio televizive dhe askush nuk ka guxuar ta pyesë, a qëndron kjo sms? Më duket e bëri vetëm Balla i cili tregoi një lloj ndershmërie po e quaj profesionale, dhe po e bëj pyetjen sërish, kur ja kërkon Ardit Gjebresë që ta pyesë atë që ndoshta mund të mos ketë qenë në dijeni as të detajeve, pse nuk jau kërkon edhe gazetarëve, të cilët po i kthejnë studio në një lloj parade ku politikanët dalin dhe vetëm mbajnë fjalime. Me cilën kurajë ti gjykon në shou man dhe nuk ke kurajë të gjykosh gazetarët e tjerë. Ju jeni gazetar si unë dhe keni të paktën një dekadë që bëni emission televiziv, ju ka ndodhur ndonjëherë që tu vijë një njeri në emision i cili ka një çështje të hapur dhe të mos ta pyesni? Por kjo punë po0 ndodh rregullisht dhe çarë pos jell sot? Kjo po sjell sot një kulturë të tmerrshme e cila nuk ekziston në asnjë vend të botës, ku politikanët thonë çfarë të duan dhe diktojnë në një farë mënyre dhe tematikën e emisionit. Unë jam i sigurt se kjo nuk do zgjasë gjatë, sepse një politikan që shkon dhe thotë pikëpamjet e tij pa i ballafaquar me qëndrimin oponent ai nuk fiton asgjë. i vetmi politikan është ai që arrin të mposhtë një mendim oponent me të drejtë pa të drejtë.
Çim Peka: Zoti Fevziu, kjo është njëra anë që ka të bëjë më pyetjet e pa bëra, me pyetjet që normalisht duhet ti bëjë çdo gazetar. Një fenomen tjetër që në fakt është edhe më i tmerrshëm se këto dy të parët ka të bëjë me faktin se, në mënyrë të veçantë media të shkruara prej vitesh për të mos thënë më shumë se një dekadë, për të qenë korrektë dhe të hapur, kjo traditë është themeluar nga mediat e botuesit që sot akuzon Ardit Gjebrenë, në mënyrë të veçantë dikur gazeta Shqiptare, sot Shqiptarja.com, kohët e fundit po e bën dhe Tema sistematikisht, intervistojnë killer të dënuar nga gjykata, po them killer politikë të dënuar për vrasje politike, të cilët sa herë që duan ti përdorin politikisht kundër një personi, zakonisht kundër Sali Berishës, intervistohen dhe sillen para publikut si viktima dhe si sjellës të pluralizmit në Shqipëri. Është rasti i Jaho Salihit.
Fevziu: Shiko të ndajmë një gjë, që media interviston nuk ka asnjë gjë të keqe, apo jo. Unë nuk kam qenë kundër edhe për të intervistuar Nexhmie Hoxhën që ndoshta ishte dhe rasti më spektakolar në këtë drejtim. Nuk qëndron çështja tek intervista, çështja qëndron nëse ti në intervistë je i ndershëm të bësh të gjitha pyetjet të cilat janë të vërteta dhe ti qëndrosh mashtrimeve që vijnë nga ana tjetër.
Çim Peka: A mundet të intervistosh çdo 12 dhjetor, ditën e pluralizmit në Shqipëri, Izet Haxhinë?
Fevziu: Kjo është çështje e medias pastaj.
Çim Peka: Kjo është pra, a mundet të intervistosh çdo 12 dhjetor ose pak më parë Jaho Salihin? E sjell njëherë intervistën me të, ja bën të gjitha pyetjet, port a përdorësh si personazh politik.
Fevziu: Kjo është pastaj çështje e një misioni që media mbart, nuk ka lidhje. Ne po flasim për media, nuk po flasim ku ka mision politik.
Çim Peka: Gjithsesi po flasim për individë të dënuar për vrasje. Ngjashmëria me personazhin është identike. Rasti është identik.
Fevziu: Shiko ti mund të intervistosh dhe persona të dënuar për vrasje, nuk do isha kundër të intervistohej Jaho Salihi, çështja kryesore është a pyeten këta njerëz, apo vijnë vetëm me rrëfimin e tyre. Sepse çështja është kur shkon për të intervistuar, intervista është gjinia më e vështirë e medias në fakt. Kur shkon të intervistosh dikë ti je i detyruar të punosh 2, 3 apo 4 ditë që të shohësh të gjitha pikëpyetjet, e di pse? Sepse ti je para publikut, ka një gjë që ty mund të mos të të ketë rënë në sy, nuk e ke bërë me qëllim, nuk e ke ditur, nuk e ke identifikuar, por mos evidentimi i asaj gjëje, të ngarkon ty me përgjegjësi pavarësisht se ti mund të jesh i pafajshëm, mund të mos e kesh vënë re, dhe në fund të fundit edhe po të mos e kesh vënë re është prapë përgjegjësia jote, nuk është përgjegjësia e publikut.
Çim Peka: Ajo çfarë i ndodhi Ardit Gjebreas sot i ndodhi pak ditë më parë Rudina Xhungës, intervista me Nexhmie Hoxhën, ku ka pasur një vërshim, një llavë internet kundër gazetares.
Fevziu: Kishte, megjithatë janë dy raste krejt të ndryshme.
Çim Peka: Pse?
Fevziu: Unë nuk jam kundër gazetares, unë mendoj që gazetarja është në të drejtë që ta intervistojë. Problemi i vetëm është që Nexhmije Hoxha ka një përgjegjësi të madh për qeverisjen gjatë atyre viteve dhe duhet të mbante, në radhë të parë disa përgjegjësi për disa ga temat madhore të këtij vendi, që unë mendoj se asaj nuk i janë zhvilluar si pyetje. Por prapë më bëri përshtypje një gjë, kishte një dozë ndershmërie brenda. Bashkëshorti i Rudina Xhungës bëri një shkrim ku thoshte se njerëzit e rëndësishëm të pushtetit i përcaktojnë vetë dhe për çfarë do të flasin, pra diktojnë vetë dhe pyetjet e tyre. Që të thoshte troç, që kjo ka diktuar që do të flasë për këto gjëra dhe nuk do të flasë për krimet, kjo besoj se është pastaj një çështje zgjedhje nëse duhet bërë apo jo, nuk besoj se duhej bërë, por në fund të fundit ishte më i ndershëm ky qëndrim, që të thuash se ne i bëmë këto pyetje sepse Nexhmije Hoxha këtu i vendos kushtet. Ramiz Alia nuk i vendos këtu kushtet. Ramiz Alia është pyetur madje dhe ashpër në studio, për vrasjen e Mehmet Shehut, për përgjegjësinë e tij, për situatën. Unë nuk pretendoj që as Ramiz Alia, as Nexhmije Hoxha, as përgjegjës të tjerë komunistë të pranojnë versionin, të pranojnë situatën, çështja është që ata të vendosen përballë pyetjeve në kushte normale. Pra nuk duhet të ikin pa ju bërë pyetjen.
Çim Peka: Gjatë dy dekadave që bën emisionin tuaj, e keni intervistuar Nexhmije Hoxhën?
Fevziu: Jo nuk e kam intervistuar.
Çim Peka: Ramiz Alinë disa herë në mos gaboj?
Fevziu: Ramiz Alinë, po, 2-3 herë, për çështje specifike dhe më të përgjithshme.
Çim Peka: Ramiz Alia kurrë nuk ka kërkuar marrëveshje në raport me pyetjet?
Fevziu: Jo kurrë ndonjëherë, për hir të së vërtetës jo, asnjëherë. Intervista e parë ka qenë më e vështirë, sepse në atë kohë ishin edhe më të ngurta. Intervistat janë që të gjitha online, pra mund të shihen. Ramiz Alia kishte dhe një gjë tjetër, dua të jemë i ndershëm në një pikë, ndryshe nga Nexhmije Hoxha dhe një pjesë e drejtuesve komunistë. Në një fragment sekonde ndoshta në mënyrë inkoshiente jo në mënyrë të drejtpërdrejtë, pavarësisht se ai nuk cedoi kurrë në ato parimet e veta, ai ka arritur të shprehi një lloj reflektimi jo pendesë, pendesa është fjalë shumë e madhe. Në intervistën e fundit mbaj mend i thashë, pyetja e fundit ku ishte një intervistë specifike për dhjetorin e 90-s, vetëm qëndrimi i tij për dhjetorin e 90-s, dhe e pata pyetur se ju keni jetuar në 3 sisteme të ndryshme pak a shumë, në sistemin e para luftës të mbretit Zog i cili ishte kuazi diktatorial, jo një diktaturë e mirëfilltë autoritarist, përfshirë dhe pushtimin Italian, keni jetuar në kohën e komunizmit që ishte një diktaturë e mirëfilltë, po jetoni dhe tani në vitet e demokracisë, ishte viti 2006-të. Nëse do të ishit sërish i ri dhe do të kishit mundësinë e zgjedhjes, në cilin nga këto sisteme do të donit të zgjidhnit dhe ai pasi u mendua një moment më tha: “patjetër këtë të fundit që po jetojmë”. Pra njeriu që ishte simbol dhe më i fuqishëm i atij sistemi do të donte të jetonte në një sistem tjetër të cilin e kishte luftuar. Pra thënë në një pikëpamje kishte arritur të kuptonte se ai sistem që kishte ngritur ishte një sistem absurd. Dhe e dyta mbaj mend po kjo ishte jashtë kamerës, në një moment që e kisha marrë për ta çuar në emision, isha vetë në makinë me të, këtë nuk e harroj, isha duke kaluar për të shkuar në Klan në atë zonë që njihet si “Varri Bamit”. Unë kam qenë fëmijë kur filluan të hapeshin të gjitha varrezat e “Varrit të Bamit”, për ti çuar të gjitha eshtrat e tyre në Tufinë, sepse aty do të bëheshin pallate, dhe në atë kohë kam shkuar për të ngritur eshtrat e një prej katragjyshërve të mi, duhet të isha shumë i vogël, domethënë pa hyrë në shkollë akoma dhe kujtoj tmerrin se si njerëzit tentonin të mblidhnin eshtrat e të afërmve kur ndërkohë aty kishte njerëz që kishin vdekur 200 vjet përpara, se “Varri Bamit”, ishte një varrezë e vjetër dhe ata u sheshuan se s’ju kishin mbetur më të afërm. Pata pyetur Ramiz Alinë, ore po me “Varrin e Bamit”, çfarë patët, se në të gjithë botën varrezat lihen aty ku janë dhe ti mund ti rrethosh dhe mund të ndërtosh pallate majtas-djathtas, Tirana ishte një fushë e madhe ku pallate parafabrikate mund të bëje, dhe i thashë po me varrezat ç’patët, është unikale, unë nuk di që ndonjë regjim tjetër tu ketë hyrë varreve, për të nxjerrë njerëzit nga varri, ende sot dalin eshtra në varrezat 300 vjeçare të Tiranës dhe më tha në një moment: “se mos është marrëzia e vetme që kemi bërë ne, sa marrëzi kemi bërë ne në ato vite”. Domethënë edhe ai e kuptonte këtë pjesë. Por pa dyshim ai iku pa ndërruar mendim. Demetrio Volçiç ka një shprehje mjaft interesante në librin e tij “East” se si i takonte liderët komunistë, ish-liderët komunist mbasi kishin rënë nga pushteti dhe thotë “Të gjithë kishin një gjë të përbashkët, pavarësisht se ishte Zhivkovi në Bullgari, Jerozelski në Poloni, apo Gorbaçovi në Rusi, të gjithë çoheshin nga tavolina ku tip o i intervistoje, shkonin në bibliotekë nxirrnin një letër dhe fillonin të lexonin justifikimin për pyetjen që ti i bëje, dhe unë i thosha, unë po bëj një bisedë nuk po ju intervistoj, por bëj një bisedë për të kuptuar se çfarë ka ndodhur, ata njerëz kurrë nuk ishin të vërtetë, as në funt të jetës së tyre, as kur po iknin, as kur nuk influenconin më asgjë”. Dhe e kam menduar këtë moment në pritjen e ambasadës franceze në vitin 2002 në 14 korrik, ishte një moment kur unë po bëja muhabet me Leka Zogun, i cili sapo ishte kthyer në Shqipëri, kishte punë një muaji apo diçka më pak dhe në anën përballë po vinte Ramiz Alia. Të dy u gjendën përballë dhe i kthyen kurrizin njëri-tjetrit dhe thashë që tekat e historisë janë shumë të çuditshme, të dy këta njerëz për 50 vjet kishin luftuar kundër njëri-tjetrit, çfarë nuk kishin bërë ta zhduknin fizikisht njëri-tjetrin. Leka Zogun e ndiqnin kudo për ta eliminuar dhe befas në pritjen e ambasadës ishin të dy bashkë në një moment dhe të dy bashkë ishin duke kuptuar se ishin peng i një marrëzie.
Çim Peka: Por nuk u takuan?
Fevziu: Jo nuk u takuan, as nuk ja dhanë dorën njëri-tjetrit.
Çim Peka: Këtë e dëgjoj për herë të parë që Leka Zogu dhe Ramiz Alia të kenë qenë në të njëjtin ambient njëkohësisht.
Fevziu: Ishin gjysmë metri përballë njëri-tjetrit.
Çim Peka: Po kthehem pak tek realiteti mediatik. Prej kohësh mungon Berisha në “Opinion”, prej kohësh në fakt kam parë dhe zotin Meta që mungon. A e keni ftuar zotin meta për të qenë pjesë?
Fevziu: Po, Meta është ftuar, nuk ka ardhur.
Çim Peka: Arsyet?
Fevziu: Arsyet i di Meta. Unë kam një analizë time, e cila mund të jetë dhe e gabuar, që dyshj se ka frikë të përballet me pyetjet, unë kështu e mendoj.
Çim Peka: Po zotin Berisha kur e keni ftuar për herë të fundit?
Fevziu: Unë nuk e kam ftuar personalisht Berishën, i kam përcjellë ftesën që është e hapur në çdo kohë dhe rrethanë, natyrisht duhet të ketë dhe një lidhje me aktualitetin, është i mirëpritur, kjo është një zgjidhje e zotit Berisha, nuk ka lidhje me mua.
Çim Peka: Pyetja e fundit në raport me mediat. Si i gjykoni mediat sot, më të kapura apo më të lira nga mazhoranca krahasuar me vititn 2013-të?
Fevziu: E para unë i mendoj shumë më ndryshe, nuk i gjykoj as më të kapura as më luftarake. Unë mendoj se mediat janë në një moment tranzicioni siç ka qenë në një kohë dhe po shkojnë drejt një kaosi. Çfarë do të thotë kjo situatë tranzicioni? Ne jemi mësuar për një kohë të gjatë me shtypin e shkruar, unë kam lindur, kam ardhur me shtypin e shkruar. Ne sot jemi në një situatë ku stypi i shkruar në gjykimin tim është në vdekje e sipër, pra është gati i papërdorshëm, shkon vetëm tek ajo pjesë e popullatës që nuk përdor dot smartphone, nuk përdor dot online dhe po i drejtohet vetëm atyre. E dyta ne jemi duke u future tek mediat elektronike, portalet ueb-et të cilat sjellin një informacion të jashtëzakonshëm, por nga ana tjetër portalet ëeb-et janë dominante në një moshë të caktuar por nuk janë dominante në një moshë tjetër. Pra jemi në një lloj tranzicioni ku po lëmë një dhe po fusim një tjetër. E dyta sot jemi nën presionin e rrjeteve sociale, të cilat kanë filluar të konkurrojnë mediat dhe portalet nga njëra anë, edhe duke i ripërsëritur këto media dhe portale. E treta më shumë se sa kapja unë mendoj se këtu është një problem kaosi. Shiko unë mendoj që e vërteta në këto rrethana që jemi ne, nuk fshihet më kurrë. E vërteta mund të fshihej 10 vjet përpara, 15 vjet përpara sepse ti kapje 4-5 botues gazetash dhe mbyllje gjithçka, sot është e pamundur , se de po kape portalet do të nxjerrin në Facebook, por dhe portalet për arsye të konkurrencës me njëra-tjetrën e kanë të pamundur. E dyta media është bërë shumë më dinamike, dikur për gazetën ti e merrje lajmin e përpunoje, e shkruaje e korrigjoje, e shihje dhe njëherë, e fusje në faqe dhe prisje të dilte të nesërmen, sot ti arrin ta çosh lajmin në një kohë shumë më të shpejtë. E treta, shkrimet e dikurshme të gazetave kishin një standard gjatësie në të shkruajtur, sot lajmet po vijnë duke u bërë më të vogla. Në qoftë se unë ju hap ju të shihni CNN, CNN para 5 viteve kishte foto, titull, tekst, ndërkohë sot ka vetëm foto dhe titull, dhe kam frikë se do vië koha kur titulli do futet brenda fotos, pra për të qenë më i kapshëm, po përdoren më shumë për versionin online. Pastaj për sa i takon ndikimit varet për cilat media po flasim. Unë mendoj se pjesa e portaleve dhe mediave online lidhet më shumë me angazhimin personal të drejtuesve të tyre në raport me politikën, por jo me presionin politik. Tek televizionet ka një keqkuptim në shikim e gjërave, domethënë kë gjykojmë ne në televizion. Televizioni është një tërësi emisionesh ku shpesh herë drejtuesit e tyre nuk janë në koherencë me njëri-tjetrin. Hajde gjeje koherencën në Klan midis Çanit, meje, Arditit, emisionit të mëngjesit, apo një emisioni tjetër, që do të thotë se secili ka axhendën e vet, betejën e vet. Hajde gjeje raportin që Topi ka pasur dikur midis Ballës, Rudina Xhungës, Alban Dudushit apo të tjerëve, pra ti nuk i sjell dot të gjithë në një përqasje. Nëse flasim për edicionin e lajmeve, unë mendoj se edicionet e lajmeve sot kanë një problem më të madh se sa ky, që është vuajtja dhe konkurrenca e portaleve, të cilat i japin lajmet më shpejt se sa televizioni. Në qoftë se televizioni dikur i jepte më shpejt se sa shtypi i shkruar, sot befas televizioni kupton se lajmi është përhapur para se të vijë në televizion, dhe si pasojë e multimedias që ke në dorë filmimet me celular, shumë prej tyre e japin dhe në versionin video. Nuk kanë filluar akoma ti montojnë, por jam i sigurtë që mediat online do të fillojnë të japin lajme video shumë më shpejt se televizionet. Nëse lajmet e Klanit janë në 15:30 të parat, unë jam i bindur që një portal do ti ketë filmuar, do ta ketë montuar dhe do ta ketë hedhur kronikën 2 orë përpara, ose kur ka ndodhur, kështu që jemi në një situatë kaosi. Ai i ka kapur qeveria? Të gjithë bëjnë tentative për të kapur, unë e shikoj që gjëja më e vështirë në emision është të ndërtosh debatin politik, të gjitha palët tentojnë të marrin maksimumin, të zënë nga një karrige më shumë.
Çim Peka: Ju e keni më të lehtë sot për të ndërtuar një debat politik ndërmjet dy forcave politike, apo e keni pasur më të lehtë para 2013-s?
Fevziu: Më e lehtë ka qenë përpara edhe për arsye se partitë politike ishin më të predispozuara në një kuptim, ndërsa sot dhe unë isha më i thjeshtë. Në atë kohë ne nuk kishim matje të audiencës dhe zakonisht kishim një perceptim se emisionet e mirëfillta politike, një PD një PS, 2 PD 2 PS, apo 3 PD 3 PS shiheshin më shumë se emisionet e tjera. Ndërkohë kjo vinte për arsye të raportit që ti ke me politikën dhe për arsye të intensitetit që ti merrje në emision. Me matjen më profesionale të audiencës e filluam të kuptojmë se debatet PD-PS ishin shterpë, ishin një zgjatim i parlamentit dhe që publiku nuk kuptonte gjë. E dyta mediat sociale në këto 3-4 vitet e e fundit kanë sjellë në evolucion të madh, ti fillon dhe kupton që njerëzit një gjë që s’u pëlqen fillojnë dhe e shkruajnë dhe në uall-in e Facebook-ut dhe thotë që ky debat nuk shihet me sy, fillon dhe ja fut kot dhe thotë gjëra që ne si kuptojmë. Atëherë kemi filluar të shkojmë drejt një debate i cili jep më shumë rezultat ku politikanët miksohen me gazetarët. Për hir të së vërtetës gazetarët, të cilët disa i quajnë analistë, disa komentatorë kanë një aftësi fenomenale për të përcjellë një ide më të sofistikuar tek publiku. Në qoftë se politikanë e bëjnë bisedën për ta dhe midis tyre, gazetarët dinë ta çojnë deri tek publiku. Zakonisht politikanët janë më të kujdesshëm me recitimet e tyre sepse gazetari mund të ta kthejë dhe nuk ta përton, këto kanë dhënë më shumë rezultat. Ndërkohë që nuk ka ndonjë rezultat të madh kur mbledh vetëm gazetarë për të bërë të njëjtin muhabet. Dhe besoj fort se ajo që po i ndryshon mediat dhe besoj se do të shkojë tek të gjithë, tek unë ka ardhur në emision është tema e ditës. Njerëzit nuk duan ta dinë nëse tema e ditës është Basha, Rama apo Bleona Qerreti, që do të thotë se çdo gjë që përbën lajm, apo filmi “Shok”, apo Marjan Rroku, domethënë 10 vjet përpara unë nuk do të bëja kurrë emision për një vrasës në burg, para 10 vjetësh nuk do të bëja kurrë një emision se u zhvesh Bleona Qerreti gjatë çmimeve. Dikur emisionet ne i planifikonim të hënën për gjithë javën, kasha dhe një planifikim mujor, sot emisioni bëhet në mbledhjen e orës 11 për në darkë. Sot për sot sepse ti nuk i ikën dot lajmit të ditës. Çfarë ndodh? Për shembull këtë javë, të tre emisionet, ku ne kishim 2 emisione dite dhe dy emisione jo dite. Tek të dy emisionet e ditës, ballafaqimi i Erjon Veliaj me gazetarët dhe ajo për Marjan Rrokun. Kanë arritur rekord audience, dy emisionet e tjera të regjistruara kanë qenë më mirë se sa konkurrentët, por kanë qenë gati me 1/3 më pak të audiencës se sa dy emisionet e tjera.
Çim Peka: Tek rasti i Veliajt, kishe 3 gazetarë dhe një ambientalist në studio dhe asnjëri prej tyre nuk e pyeti për firmën e falsifikuar?
Fevziu: E vërtetë kjo. Ndërkohë e pyeta unë në fillim të emisionit për gjygjin me PD-në që kishte dhe tha që unë i qëndroj asaj çështjeje. Është e vërtetë duhet ta kishim pyetur për të, por unë nuk mund ti parashikoj dot të gjitha. Unë mbeta i surprizuar mendoja se do të ishte pak më agresiv debate, duke njohur idetë e gazetarëve që ishin të ftuar në studio, duke lënë mënjanë Zaloshnjën i cili kishte një qëndrim të vetin, pak më ambik. Por mendoj se vetëm Rakipllari kishte një lloj përballjeje. Tani ka një problem, kur përballesh me një njeri i cili i njeh shumë mirë probleme5t e veta, pra titullar i një dikasteri, përballja është gjithmonë shumë e vështirë, kur hyn për problem shumë specifike. Kur flet për politikë bërjen e përgjithshme gazetarët janë më të informuar. Kur flet për detaje specifike, kur referon shkresa, data, ligje gjëra duhet të jesh shmë më i përgatitur.
Çim Peka: Opinion.al ka publikuar një debat të vazhduar tek dhoma e grimit ndërmjet Erion Veliajt dhe Sazan Gurit. Çfarë ndodhi realisht Fevzo tek dhoma e grimit? Kam parë një Sazan që lëvizte me duar dhe me këmbë.
Fevziu: Sazan Guri u bllokua në emision, unë nuk mendoja që ai do të bllokohej. Në qoftë se një politikan tjetër do të tentonte të më godiste ashtu reagimi do të kishte qenë jashtëzakonisht i egër. Zakonisht një politikan ka më shumë kosto sepse humb vota, një ambientalist apo një gazetar nuk humb asnjë votë. Një gazetar mund të jetë dhe i vetëm kundër të gjithëve dhe mund të mos pyesë fare, kurse një politikan nuk mund të jetë kurrë i vetëm kundër të gjithëve duhet të jetë me më shumë se gjysmën si logjikë. Sazan Guri po mundohej të sqaronte pozicionin e tij në raport me disa projekte, por nuk po ja arrinte dot. Unë kam përshtypjen se Sazani i bllokua dhe ndoshta dhe si kishte ndodhur ajo gjë dhe pati një lloj ngërçi. U zunë deri jashtë, deri tek makina. Po sherret mbrapa janë normale.
Çim Peka: Po me të njëjtin fjalor të emisionit besoj?
Fevziu: Në video del qartë, se nuk e kisha shumë mendjen kur mbaroi emisioni të merrem me të gjithë, por kam përshtypjen po, ishte një vijim i debatit të emisionit.
Çim Peka: Sali Berisha kryeministër, Edi Rama kryeministër, kush ka qenë më i lehtë për të negociuar mbi një intervistë dhe kush ka qenë më i hapur në lidhje me pyetjet?
Fevziu: Në një gjykim pothuajse të dy njësoj, vetëm me një diferencë. Me Ramën nuk kam negociuar kurrë drejtpërdrejtë për intervistë, domethënë nuk i kam thënë kurrë, a do vish, apo a do më vish. Zakonisht ka negociuar Desada që është kryeredaktore e emisioni5t me shefin e tij të kabinetit dhe është thënë në momentet kur ka pasur ndonjë çështje, them tani kur është kryeministër. Me Berishën kam negociuar vetë. Zakonisht me Berishën kam pasur më shumë mundësi që ai të vijë në moment deçizive, domethënë kur ke interes ti kesh, jo kur i ven për të folur, me Ramën kjo padyshim ka qenë më e vështirë sepse ka pasur raste ku i kemi thënë a do të vish për këtë temë, nuk ka ardhur ose ka zgjedhur në studio tjetër për të shkuar, por gjithsesi kjo është prapë brenda të drejtës së tij për të zgjedhur. Për pyetjet as njëri as tjetri nuk më ka pyetur. Shiko në Shqipëri ka pasur disa personazhe të cilët nuk më kanë pyetur kurrë për pyetjet. Mund të japësh disa piketa ku do mbështete. Nuk më ka pyetur kurrë Fatos Nano për pyetjet për të qenë i sinqertë, nuk më ka pyetur kurrë Sali Berisha për pyetjet, nuk më ka pyetur kurrë Pandeli Majko për pyetjet, po flas si kryeministra, nuk më ka pyetur kurrë Edi Rama për pyetjet, më mbrapa por në vitet e para e kishte problem.
Çim Peka: Edi Rama si kryeministër, se si kryetar opozite kam përshtypje se ka qenë pak më i ngurtë?
Fevziu: Si kryetar opozite dy herë e kam intervistuar në fund dhe dy herë përpara. Nuk më ka rezultuar ndonjë gjë e madhe, nuk ka pasur kurrë dijeni për pyetjet dhe ajo duket sepse duket dhe reagimi i tij i menjëhershëm, ose për materialet filmike. Kam përshtypjen se sa më shumë se për pyetjet ai ishte i shqetësuar për materialet filmike sepse e shoh që kur vjen në tavolinë, tenton të shohë njëherë listën e materialeve filmike se mos është aty. Biles edhe për tu ngacmuar në emisionin e fundit unë kisha një material sekret i cili kishte dalë nga zyrat e shtetit dhe që lidhej me aferën CEZ-DIA, ishte një material i prokurorisë dhe që e kishte siglën “SEKRET”, ja kapi syri në seko0ndën fundit është dhe në siglën e on dhe off records dhe u ndie i sikletosur se s’po kuptonte se çfarë ishte materiali sekret. Nuk është se Ilir Meta ka kërkua pyetje. E dyta nuk i kam pas mësuar ju kam çuar gjithmonë piketat. Ju kam çuar pyetjet, po, në 98-n, 99-n, 2000-in, po në vitet e para kërkonin që të kishin. Tani edhe ata janë më të përgatitur. Por ka dhe një gjë, edhe përqasja ndaj mediave e të gjithë politikanëve ka ndryshuar. Kur unë bëja emisionet e para në 97-n, ata i donin pyetjet 4 ditë para, jo vetëm për intervistat por edhe për debatet përgatiteshin. Kurse sot mund ti thuash një politikani 2 orë para që a më vjen në studio për këtë temë dhe ai të vjen. Nuk mendoj se ata kanë frikë nga ajo, natyrisht nuk mendoj se gjithmonë dalin mirë, çështja është a do i lësh të bëjnë propagandë apo jo. As Basha nuk kërkon pyetje, për të qenë i sinqertë fare. Më qëlloi që ishte me gazetarë javën e kaluar, emisioni u vendos në orën 4 pasdite dhe Basha erdhi në orën 9-të, as piketat mbi të cilat do të flitej nuk kishte, as materialet filmike, sepse erdhi për arsye të zhvillimeve në parlament.
Çim Peka: Në fakt duket se ishte një Bashë më shpërthyes se sa jemi mësuar që ta shikojmë?
Fevziu: ishte e ngjashme me një intervistë rreth 6 muaj më parë që ka dhënë tek unë ku ka qenë denoncues, ishte më shumë një kryetar partie dhe ishte në sinkron me atë ngjarjen që kishte ndodhur në parlament dhe qëndrimin e PD-së në parlament.
Çim Peka: Le të kalojmë tek dy kampet kryesore, sot ka pasur një incident në Elbasan. Mesa duket zoti Rama ka zgjedhur ta kryqëzojë zotin Blushi, me anëtarë ndoshta të përzgjedhur të PS-së në takimin që ka pasur në Elbasan. A keni një gjykim tuajin, mbi atë se çfarë po ndodh realisht të Partinë Socialiste?
Fevziu: Ben Blushi po konteston Ramën në një pikë ku duket shumë i fortë, që lidhet me zbatimin e statutit dhe të drejtën për të kandiduar. Nëse më pyesni mua personalisht, unë mendoj që statutet në Shqipëri kanë një problem ne nuk vuajmë nga statutet, kanë një parim i cili shkelet gjithmonë, parimin që kryetari i partisë kur humb zgjedhjet duhet të largohet dhe ky parim nuk zbatohet, është zbatuar aty këtu por nuk zbatohet. Mbaj mend që në Kongresin e parë të Partisë demokratike në shtator të vitit 1991, kërkohej në statut që të zbatohej që kryetari i partisë të kishte dy mandate, dy mandate dy vjeçare. Pra dy herë plus dy herë, pastaj të vinte një kryetar tjetër, pra të kishte limit në zgjedhje e tij. Pra ideja ishte që ne ta vëmë njëherë pa limit pastaj e limitojmë. Pra mbaj mend që Aleksandër Meksi u çua ngriti dorën dhe tha: Edhe Menshevikët kështu e hëngrën nga Bolshevikët. Në fillim u tha që do jetë me limit, pastaj ngeli Lenini dhe Stalini gjithë jetën”. Ne atëherë nuk e kuptonim shumë limitimin dhe na dukej normale sepse ishim mësuar me Enver Hoxhën gjithë jetën, me Ramiz Alinë. Sot statutet mund të rregullohen shumë kollaj me këtë parim, që për sa kohë që dikush është zgjedhur dhe është në pushtet ai mund të rrijë dhe kryetar partie, sepse është normale, ama ditën që ai humb zgjedhjet duhet të iki. Ama jo të ikë dhe të rikandidojë,duhet të ikë dhe t‘ja lërë tjetrit, në mënyrë që krijohet riciklimi i elitave, lëvizja e elitave dhe ecja përpara e një lideri. Sepse një lider i cili nuk e çon dot partinë në pushte ose që nuk e ka pushtetin, nuk ka pse të rrijë kryetar partie. Rikthehem tek Blushi. Kërkesa e Blushit duke ju referuar statutit është krejtësisht e drejtë sepse statute kërkon zgjedhjen e kryetarit. Kam përshtypjen se rama nuk ka për ta bërë, kërkon një metodë që ta ndërrojë këtë, por i ka dhënë një akses Blushit në publik he në rrugën mediatike. Blushi në daljet e tij publike po përdor një fjalë prozaike shet, pra daljet e tij publike ndiqen, që tregon se argumentet e tij ngjallin interes tek publiku. Se si do shkojë beteja, unë dyshoj se Blushi do të fitojë akses brenda kongresit të partisë socialiste. Unë mendoj se Blushi do të shkojë drejt krijimit të një formacioni jo partie, por të një formacioni të ri politik.
Çim Peka: Brenda PS-së?
Fevziu: Mendoj që jo brenda PS-së.
Çim Peka: Pra Ben Blushin e shikoni jashtë Partisë Socialiste?
Fevziu: Unë mendoj që po, afatgjatë. Do ta nxjerrin atë, do ta detyrojnë të iki.
Çim Peka: Mediat kanë raportuar edhe për një përplasje brenda grupit parlamentar të PD-së, kryetarit Basha, zonjës Topalli e cila është kontestuese permanente e mbledhjeve të grupit parlamentar dhe Majlinda Bregu. Rastet janë të pangjashme, ndërmjet PD-së dhe PS-së sigurisht që nuk ka ngjashmëri. A keni një gjykim tuajin se si po e drejton Lulzim Basha opozitën?
Fevziu: Debati brenda grupit parlamentar në PD është përditshmëri, si punët e përditshme, duhet të bëjmë kështu apo jo. Secili mendon se ka idenë më të mirë se sit a çojnë papara partinë, por në fund fare vendosin disa organe, në Shqipëri jemi mësuar që vendos kryetari se sa organet. Natyrisht nëse do mendimin tim, protesta e të martës e grave demokrate para partisë Socialiste, ishte një dështim, ishte një dështim si pjesëmarrje, ishte një dështim në raport me qëllimin, sepse shkon të protestosh ndaj gjuhës që përdor ndaj grave një burrë, dhe gratë përdorin një gjuhë më të padenjë ndaj një personi, pra kthehen dy herë më pa sens, e treta nuk pati ndonjë gjë që ti të lësh ndonjë gjë të veçantë. Pra këto gjëra janë praktike ose do funksionojnë ose nuk do funksionojnë. Në gjykimin tim ishte një dështim. Por a kanë të drejtë dy gra të tjera që të thonë se ky ishte dështim, unë mendoj që po, dhe deri këtu ishte e drejtë. A ka partia demokratike një strategji të qartë të asaj që po ndodh? A ka një zë më të ngritur se sa ai që ekziston në shoqëri? Këtë unë e kam të vështirë ta them. Unë mendoj se Lulzim basha është duke e drejtuar PD-në përmes disa ngërçeve. Ngërçi parë është që ai drejton një grup parlamentar të cilin nuk e ka zgjedhur vetë dhe nuk e komandon dot vetë. Mbi të gjitha me një grup parlamentar ku një pjesë e madhe nuk ka dëshirë të përfshihet në beteja politike, për arsye që personat vetë i dinë. Domethënë ju sot jeni 4-5 veta jo cilësisht mirë, tentojnë të bëjnë një betejë në parlament, por unë mund tu rëndis një grup deputetësh disa prej të cilëve politikanë prej dekadash që as nuk flasin dhe as nuk japin asnjë ton në parlamentin e Shqipërisë. Ju siguroj që janë njerëz me aftësi të jashtëzakonshme pot ë duan të përfshihen politikisht. Pra imagjinoni një kryetar që drejton përmes një grupi të tillë.
Çim Peka: Sipas jush ky mos aktivizim Ii tyre ka të bëjë me faktin se nuk aprovojnë në heshtje Bashën kryetar, apo ka të bëjë me faktin se nuk duan të përplasen me palën kundërshtare?
Fevziu: Kam përshtypje se nuk duan të përplasen me palën kundërshtare, më shumë se sa kanë kontestim. Pastaj kontestimi ndaj Bashës është një justifikim që vjen për arsye të mungesës së dëshirës për tu përplasur. Problem i dytë i Bashës, prapë kjo është analizë e imja, është problem i një grupi të ri, i cili do shkojë në vallen e parë të betejës. Domethënë qytetarët uk binden kurrë të të vijnë mbrapa pa e parë që të shohin se një grup drejtuesish janë në betejë. Pra e shohin betejën me palën tjetër si një betejë serioze, në qoftë se ti krijon përshtypjen, siç krijon shpeshherë grupi parlamentar, nga fotot që dalin apo nga postimet, që deputetët atë e kanë thjeshtë në lojë, zihen me Ramën dhe pastaj pinë dhe qeshin në një kafe, bëjnë 5 batuta, hidhen dhe flirtojnë, ndërkohë që beteja është një betejë politike, qytetarët nuk të ndjekin mbrapa. Falsiteti domethënë kjo shoqëri, por dhe shoqëritë e tjera ë botë, pos sidomos ne kemi një lakmues të jashtëzakonshëm për të kuptuar falsitetin nga realizmi, pra për të kuptuar kur ti e ke një betejë reale, dhe kur e ke të pasinqertë. Sali Berisha i bindi qytetarët në vitin 2005, se po bënte një betejë kundër korrupsionit dhe jo se po bënte teatër kundër korrupsionit dhe kjo çoi në fitoren e tij në vitin 2005. Rama i bindi shqiptarët në një mënyrë në vitin 2013 se bashkë me Metën do të krijonte një situatë tjetër, pavarësisht se mbrapa i zhgënjeu, por në momentin e parë, porn ë qoftë se ti bën teatër është e vështirë të vish. Basha besoj se është në tentativë për të gjetur një grup përfaqësuesish të rinj të opozitës të cilët ti japin betejën, betejën e bëjnë gjithmonë të rinjtë, të cilët janë më energjikë, më të pakomromentuar, më pak të atakueshëm për betejën e parë. Këtu besoj se ka shumë punë për të bërë për të gjetur detashmentin e parë. i treti është raporti i tij me Berishën, i cili edhe ditët e fundit është kthyer në një problem evident, i cili pot ë vësh re edhe ndërkombëtarët po kërkojnë të negociojnë më shumë me Berishën për Reformën në Drejtësi se sa me Lulzim Bashën.
Çim Peka: Unë e pyeta në fakt Lulzim Bashën pikërisht për këtë, i thashë pse duhet të shkojnë domosdoshmërisht në zyrën e zotit Berisha, a ka një farë xhelozie ga ana juaj, apo a ka ndoshta dhe një negocim nga ana juaj që të takohet edhe Sali Berisha, zoti Basha nuk është se dha përgjigje direkte, por sipas tij zoti Berisha mbetet ish kryeministër dhe lider historik i PD-së, që do të thotë se akoma është një faktor i rëndësishëm.
Fevziu: Ndërkombëtarët takojnë çdo faktor të rëndësishëm, i tillë ka qenë edhe Nano para largimit, megjithëse Nano refuzoi vetë që të ishte faktor, pra e mbylli. Faktorët takohen gjithmonë, faktorë janë të gjithë, titulli jo gjithmonë ta jep këtë gjë, por kjo krijon një lloj konkluzioni në raport me atë. Megjithatë unë mendoj që kryetari është kryetari i partisë, betejën duhet ta bëjë Basha, pavarësisht ndihmës që mund ti japin, beteja është e Bashës, Basha do përplaset, Basha do të zgjedhë grupin parlamentar, Basha do të shkojë në zgjedhje, Basha duhet tu japë përgjigje disa momenteve deçizive për të ardhmen. Unë ende nuk e di, sot ende është shumë herët se çfarë çfarë qëndrimi do të mbajë Basha për zgjedhjen Presidentit të ri, kjo mazhorancë i ka votat dhe për zgjedhjen e presidentit me 3/5 jo më me 50 + 1, por PD duhet të nisi një betejë, presidenti i vendit nuk duhet të jetë peng i nja mazhoranca, edhe pse PD bëri të njëjtin gabim në vitin 2012, por duhet të kërkohet që të dalë një president që të jetë fryt i konsensusit, jo thjeshtë i votave.
Çim Peka: Ilir Meta, si ka mundësi që pas çdo sulmi ndaj tij, jo vetëm të mediave por dhe të kryeministrit, sërish vazhdon të jetë pika kryesore e mazhorancës?
Fevziu: Unë mendoj që meta është ndër politikanë më interesantë që ky vend ka pavarësisht mospërputhshmërisë që unë kam, faktikisht është nga politikanët e fuqizuar shumë. Edhe pse në problem delikate që ne nuk i kemi në tavolinë, meta ka një aftësi fenomenale për të lundruar mes palëve. Meta ka arritur të kuptojë që publiku nuk ka ndonjë frymëzim të madh për ta çuar votën tek njëra palë apo tek tjetra. Pra me atë që ka ndodhur këto vite në Shqipëri, shqiptarët janë bindur se të dyja palët janë njësoj, domethënë mund të zëvendësojmë njërën palë për keq administrim me palën tjetër, por ju duke pasur ndonjë shpresë të madhe, në këto rrethana ai e di që kryesisht vota mbetet pragmantiste. Ilir Meta është mjeshtër i sigurimit të votës pragmatiste. Sepse ka lënë përshtypjen se e majtë apo e djathtë ai do të jetë në pushtet. Me këtë formulë ai shkoi nga 4 deputetë në 16-17 në zgjedhjet e 2013-s, duke thënë se unë isha në pushtet por ju njerëzit e mi do të rrini prapë në pushtet sepse unë do jem me partinë socialiste. Arriti të krijojë falë një oferte që i dha opozitës për Reformën në Drejtësi, bindjen që dhe PD nuk bën dot pa Metën. Në këto moment ai është në pozitat më të lakmueshëm. Duket sikur të dyja palët e lakojnë metën, duket sikur të dyja palët duan ta afrojnë, pavarësisht se Basha thotë se nuk do të ketë koalicion me metën, por perceptimi i publikut është i ndryshëm me atë që thotë Basha, sondimet janë totalisht të ndryshme. Unë i kam parë me sy, njerëzit mendojnë se Ilir meta do të jetë me çdo qeveri që do bëhet, dhe në këtë mënyrë votat e LSI-së për fatin e mirë ose të keq do të vazhdojnë të rriten. Dhe nëqoftë se nuk do të ketë një polarizim të fortë të të dyja palëve, që me gjasë nuk do të ketë, ose dhe pot ë ketë një polarizim Meta do të lundrojë midis të dyjave duke marrë të gjitha votat e njerëzve të trullosur nga njëra apo nga tjetra palë. Kështu që meta do të vazhdojë të fuqizohet deri kur dhe si, nuk e di, sepse meta është dhe një devijancë nga logjika normale politike. Që do të thotë se kush qeveris keq do të ndëshkohet, meta nuk ndëshkohet. Qeverisi me PD-në dhe u tha se PD qeveris keq ai pati ¼ e qeverisë edhe mbeti, e njëjta gjë me PS-në.
Çim Peka: Po ju bëj dhe një pyetje të cilën në fakt nuk është se nuk e kam trajtuar herë tjetër, por në kohën kur Ilir Meta akoma nuk kishte marrë një përgjigje negative nga Sali Berisha, për ambiciet e tij për postin e Presidentit të Republikës në 2012, tashmë ky është një fakt i pranuar që edhe Sali Berisha e ka pranuar që zoti meta tentoi të bëhej president. Në bisedat që kam pasur në atë kohë me të, ndoshta dhe të sinqerta, zoti Meta kishte një farë axhitimi ndaj çdo emir që dilte si kandidat i mundshëm për president, në një rast të njëjtën sjellje ka pasur edhe për emrin tuaj, a ka pasur realisht një tentativë për tju përfshirë edhe ju?
Fevziu: Asnjëherë, në asnjë rast, në asnjë rrethanë.
Çim Peka: Asnjëherë?
Fevziu: Kurrë. Ose në qoftë se ka folur dikush, se di. Por po flet që a di unë gjë jo kurrë. As ma ka thënë ndonjë person.
Çim Peka: Zoti meta nuk jua ka thënë këtë gjë?
Fevziu: Jo, fare, kurrë. Me Metën kam folur, kam bërë një bisedë të gjatë, duke tentuar ta bind miqësisht për emrin e Artan Hoxhës për president, ku u bë një propozim nga Partia Demokratike, nuk dihej në publik akoma. Domethënë unë e dija, diku e kisha marrë vesh, kemi qenë në hotel Sheraton, mbaj mend dhe rrethanat, kam ndenjur 20-25 minuta me të duke i thënë se është një zgjedhje shumë e mirë, sepse është një njëri i logjikshëm, dhe të gjitha të tjerat, kishte një lloj lëkundjeje, lëkundje që i erdhi nga dorëheqja e zotit Zaganjori, sepse Metës i la hije se tërheqja e zotit Zaganjori ishte diçka e organizuar nga zoti Berisha dhe sidomos riemërimi i Zaganjorit si kryetar i Gjykatës së Larë e bindi metës që ajo kishte qenë një lojë në gjykimin tim, kaq ka qenë biseda ime e vetme për president, as nuk ma ka përmendur njeri emrin. Unë e kam thënë dhe njëherë tjetër që nuk do angazhohesha kurrë në një funksion shtetëror. Unë kam pasur oferta edhe për të qenë anëtar kabineti, edhe për të qenë në një pozicion shumë të favorshëm në kabinet, në kohë të ndryshme, jam shprehur gjithmonë që nuk kam asnjë interes që të merrem me politikë.
Çim Peka: Në vitin 2012 keni biseduar me zotin Meta për emrin e Artan Hoxhës si kandidat për president. Zoti Fevziu biseduat si negociator, apo e kishit bindje se Artan hoxha ishte kandidatura më e mirë?
Fevziu: Nuk kishte asnjë lloj negocimi, e para sepse meta dhe Berisha merreshin vesh drejtpërdrejtë. Ka qenë një ftesë dasme, kam dalë jashtë në Sheraton ku zakonisht dilet për të pirë kafe dhe aty kemi diskutuar se kush është zgjedhja më e mirë. Dhe unë i thashë që e di që emir i fundit që është hedhur është Hoxha, Hoxha vetë nuk pranonte ato ditë, kishte thënë që unë kam Universitetin dhe nuk dua të bëhem pjesë, të gjitha rrethanat që ishin. Dhe unë kam biseduar me të dhe që duhet ta bindni jo vetëm ta votoni, por dha ta bindni që ta bëjë këtë gjë sepse ndoshta nuk do ta bëjë. Ndër emrat që qarkullonin nuk është se kishte emra kaq dinjitozë. Ndërkohë që unë i kisha qëndruar bindjes që Presidenti duhet të jetë figurë politike. Dhe nëse shkonim për në figurë politike supozohej dikush në fund të karrierës së tij, një njeri që po dilte nga politika. Për shembull Alfred Mosiu ishte një zgjedhje e mirë, apo mund të kishte qenë Sabri Godo në 2002 si President. Unë mendoj që figurat politike janë më të mira, por jo figura politike që vazhdojnë të diktojnë politikën, pra figura politike që janë në fund të karrierës politike, është më dinjitoze për vendin që një politikan që i ka marrë të gjitha, ose pastaj do të kalosh tek figurat jo politike.
Çim Peka: Këtë gjykim keni edhe 2017-n?
Fevziu: për 2017 unë kam një bindje, që përcaktimi me forcën e kartonit i presidentit nuk është zgjedhje e mirë për vendin dhe duhet gjetur një kompromis midis palëve. Këtij vendi i duhet një president që të jetë mbi palët partiake, këtij vendi i duhet një president dinjitoz që ti përfaqësojë. Më kujtohet një moment në një Samit në vitin 2004, kur ishte kryetar i Kuvendit Servet Pëllumbi, President ishte Alfred Moisiu, të dy nuk kishin asnjë lidhje, ishin shkolluar në Bashkimin Sovjetik, kur 80 për qind e këtij vendi nuk di as rusisht as nuk ka lidhje me Rusinë. Ne sot kemi njerëz të shkolluar jashtë, të rinj që nuk kanë asnjë lidhje me komunizmin, ne duhet të kemi një lloj përfaqësie në këto nivele. Mendoj që presidenti duhet të ishte një figurë pak më përfaqësuese.
Çim Peka: Pretendohet se ka një marrëveshje Meta-Rama, për tu zgjedhur Meta president në vitin 2017, marrëveshja e famshme e Lalzit. Meta i pyetur për ambiciet e tij lidhur me këtë gjë, nuk është se e ka mohuar. Nga ana tjetër a mendoni se zoti Rama po e formaton dhe po kërkon ta hedhë në treg si një kandidaturë të mundshme Pandeli Majkon?
Fevziu: Jo nuk mendoj. Unë mendoj që Rama do ti qëndrojë idesë për ta zgjedhur Metës si president, nëse meta do insistojë. Pra Rama do të zgjedhë dhe një mandate tjetër kryeministri, që e ka më të thjeshtë me Metën, kundrejt shpërblimit të Metës, si president i vendit. Në Shqipëri analiza afatgjate nuk bën dot, për arsye se shumë shpejt zhvillimet ndryshojnë. Por duke zgjedhur metën si president me një vit edhe përtej zgjedhje të ardhshme, Rama siguron qetësinë në një mandate të dytë, sipas momentit të parë. E dyta meta del nga posti i presidentit në një moment kur Rama del nga politika, sepse meta nuk mund të jetë President mbi palët. Meta do jetë president me një parti politike mbas shpine. Dhe vetëm mbasi Rama ta ketë mbyllur këtë cikël, meta mund të tentojë të hapë një cikël përmes bashkimit të së majtës. Kjo gjë ju intereson të dyve, unë nuk mendoj se ka ndonjë përplasje mes Ramës dhe Metës. Unë mendoj se më shumë është mediatike, më shumë është një shou, më shumë është një presion që të dy i bëjnë njëri-tjetrit për ti marrë më shumë gjëra në ekzekutiv. Unë mendoj që ata i kanë raportet shumë qarta, sepse ata nuk kanë raporte, as dashurie, as mirëkuptimi, as miqësie, ata kanë raporte të pastra interesi. Dhe për sa kohë interesi i njërit përputhet me interesin e tjetrit ata do të vazhdojnë bashkë. Në këtë situatë ei vetmi raport viktimizues është ai i PD-së, i cili shpreson tek meta, që për mua është e pakuptimtë. Megjithatë nesër Meta mund të bashkohet me PD-në, për unë jam i bindur se nëse Meta do të bashkohej me PD-në do të bashkohej me një kusht, në një mazhorancë PD-LSI të ishte meta kryeministër, sepse Meta për të ndenjur kryetar kuvendi e ka me Ramën më kollaj, duke sakrifikuar një pjesë të votave , që i ka më të majta, më ekstremiste, më komuniste se PS-ja i ka LSI-ja, nuk do të rrezikonte të hynte në në marrëveshje parazgjedhore me PD-në po mos të merrte minimalisht një post më të lartë se ky që ka.
Çim Peka: Pyetja e fundit, jeni gazetari shqiptar që keni intervistuar më shumë presidentin e zgjedhur të Kosovës Hashim Thaçi. A keni një gjykim mbi atë se çfarë ndodhi në Kosovë dhe a ishte Thaçi personi më i përshtatshme për postin e Presidentit të Republikës?
Fevziu: Shiko unë nuk mund të gjykoj për situatën në Kosovë nga këndvështrimi i situatës së Kosovës, unë gjykoj nga këndvështrimi i këtushëm. Padyshim Hashim Thaçi është një politikan jashtëzakonisht i kujdesshëm dhe i rëndësishëm në Kosovë. A ka mëkate të tij në Kosovë? Po shumë mëkate ka Hashim Thaçi, por më thoni një politikan në botë që nuk ka mëkatet e veta apo problemet e veta. Tani le të nisemi nga e kundërta e asaj që kemi thënë. Hashim Thaçi kontenstohej nga një grup që në luftë kishin po të njëjtën përgjegjësi si ai, Ramush Haradinaj, Fatmir Limaj etj,. E dyta Hashim Thaçi kontestohej nga VV, e cila në zgjedhje nuk arriti të fitojë dhe bllokon një parlament ku ka qenë e paftë të siguronte votat për mandatin si mazhorancë që të mund ta bllokonte, kontestohej nga një grupim politik i cili nuk pranonte të shkonte në zgjedhje të parakohshme sepse e dinte që dhe nëse shkonte humbte. Hashim Thaçi qe një njeri i cili ehe pasi fitoi një palë zgjedhje, fitoi zgjedhjet e dyta, doli parti e parë në zgjedhjet e treta, pra qytetarët në një farë mënyre e nxorën atë në parti të parë, pavarësisht se nuk i kishin dhënë mazhorancën. Unë kam qenë atëherë kundër dhe e kam thënë publikisht, që një qeveri minorance nuk mund të bashkohej, domethënë ata që kanë mbetur mbrapa të shkojnë dhe të bashkohen dhe të nxjerrin forcën e parë, për mua sose forca e parë krijon qeveri me të tjerët ose forca e parë e riçon vendin në zgjedhje e parakohshme, dhe kjo nuk është logjika ime, por është logjika politike e gjërave. Hashim Thaçi iku si kryeministër megjithëse ishte më i votuar dhe ja dha vendin e tij Isa Mustafës, pra ja dha LDK-së, ndërtoi një koalicion me një forcë politike që ishte antagoniste për një periudhë të gjatë kohe. A ishte Hashim Thashim Thaçi opresidenti më i mirë i Kosovës? Mbase hashim Thaçi nuk ishte presidenti më i mirë, por unë nuk di se kush ishte kontestimi, ata nuk kontestonin emrin e Hashim Thaçit, por kontestonin procesin e zgjedhjes së tij. Tani unë po ju bëj antipyetjen, është më i mirë Hashim Thaçi apo Ahtifete Jahjaga? Është më i mirë Hashim Thaçi apo Fatmir Sejdiu? Hashim Thaçi është një politikan i cili ka një karrierë politike afatgjatë është gjetur në momentin e duhur dhe unë po e shoh në një këndvështrim më gazetaresk se sa një analist politik. Thaçi është një ndër njerëzit që më të madhen në histori e ka pasur në të shkuarën nuk do ta ketë në të ardhmen pasi ai gjurmën nuk do ta lerë si president. Presidenti, kryeministri vendimet që ka marrë do të jetë minorene në raport të firmosjes së marrëveshjes së Rambujesë, luftën dhe pavarësisë së Kosovës këto janë 3 kulmet madhore të karrierës së tij të cila nuk mund t’i arrijë asnjë politikan tjetër. Thaçi është një ndër njerëzit që e duan shumë Shqipërinë së bashku me Ramush Haradinaj, dhe Fatmir Limaj kanë qenë njerëz që e kanë dashur më shumë Shqipërinë në krahasim me disa pjesë ish jugosllave e kanë paragjykuar Shqipërinë i është dukur vetja superior në krahasim me shqiptarët.
Unë personalisht nuk e ka muruar sepse ai nuk mban telefon por unë mendoj që Kosova ka rifituar një dinjitet në pozitën e presidentit pasi nuk mund të vendoset një president anonim që nuk i prish punë askujt. Dhe kjo teori është shumë e gabuar pasi nëse vendosim njerëz që nuk i prish punë askujt shteti nuk mund të funksionojë.
OFERTA i kredisë,
A jeni një biznesmen / grua? A jeni në ndonjë rrëmujë financiare apo nevojë për fonde për të filluar biznesin tuaj? Ose për të paguar faturat tuaja apo të fillojë një biznes të mirë? A ju keni një rezultat të ulët të kreditit dhe kanë vështirësi duke marrë kredi për kapital qarkullues nga institucionet financiare dhe bankat lokale apo të tjerët? Të gjithë ju duhet të bëni është të kontaktoni në adresën sot përmes e-mail tim 🙁 [email protected])
Zëvendës Ndihmës Sekretari i Shtetit për Ballkanin Perëndimor Alexander Kasanof gjatë intervistës për Zërin e Amerikës
Intervistoi: Armand Mero
Zëvendës Ndihmës Sekretari amerikan i Shtetit për Ballkanin Perëndimor Alexander Kasanof, thotë se “çështjet që ndjek SPAK do të arrijnë kudo ku të çojnë provat”. Në një intervistë për Zërin e Amerikës zoti Kasanof thotë se në takimet që ai pati gjatë vizitës në Tiranë, ka vënë theksin te rëndësia që ka sundimi i ligjit duke nënvizuar se asnjë individ nuk është mbi ligjin. Lidhur me zhvillimet në Kosovë, zoti Kasanof shprehet se nuk mund të bëjë komente mbi qëndrimiet e administratës së ardhshme
Zëri i Amerikës: Zoti Kasanof, kjo është vizita juaj e parë në Shqipëri, që pas marrjes së detyrës. A mund të ndani me ne cilat ishin çështjet kryesore të diskutuara me autoritetet shqiptare?
Alexander Kasanof: Së pari, Armand, është kënaqësi të jem me ju sot. Faleminderit për ftesën në programin tuaj. Dëshiroj të them se është kënaqësi e madhe të jem këtu në Tiranë. Është vërtet vizita ime e parë këtu, por nuk mund të isha më i lumtur që e bëj këtë vizitë të rëndësishme në një kohë të rëndësishme. E dini, bëjmë shumë në partneritet me Shqipërinë. E mbështesim qeverinë dhe reformat që ajo po ndjek në rrugën për anëtarësimin në BE saqë mendova se ishte e rëndësishme t’i kushtoja një udhëtim më vete Shqipërisë, në detyrën time të re, siç e përmendët, për t’u siguruar që të kishim mundësinë të bisedonim me qeverinë si dhe njerëz jashtë qeverisë dhe për të shprehur mbështetjen tonë për reformat në vazhdim, sidomos në sundimin e ligjit dhe sektorin e gjyqësorit si dhe mbështetjen tonë për pavarësinë dhe misionin e institucioneve të tilla si SPAK, të cilin, siç e dini e mbështesim fort, dhe duam të shohim ta vazhdojnë punën e tyre. Për këtë arsye si dhe disa arsye të tjera për të cilat do të flas pas pak, mendova se ishte e rëndësishme të vija në Shqipëri për t’i kryer këto diskutime.
Biseduam me zyrtarë të ndryshëm, përfshi Kryeministrin lidhur me udhëheqësinë e tij në procesin e reformave për në BE. Dhe lidhur me këtë, e përgëzova për përpjekjet e vazhdueshme të qeverisë për të kryer ato reforma dhe rezultatet që ato kanë siguruar për Shqipërinë, përfshi hapjen e një grup-kapitulli të dytë, çka është vërtet e përgëzueshme.
Biseduam për reformat e sektorit të drejtësisë dhe rëndësinë që ka vazhdimi i tyre. Biseduam për partneritetin tonë në shumë fusha kudo në botë, përfshi në kontekstin e NATO-s, por sigurisht edhe për punën që bëjmë bashkë në një numër institucionesh shumëpalëshe si OKB-ja dhe se sa mirënjohëse janë Shtetet e Bashkuara që e kanë një partneritet të tillë me Shqipërinë.
Tek SPAK, u sigurova që të flisja për mbështetjen e vazhduar dhe shumë të fortë për punën e atij institucioni. Është për t’u theksuar se në takimet e mia publike dhe private, fola për rëndësinë që ka sundimi i ligjit dhe se asnjë burrë a grua nuk është mbi ligjin dhe se çështjet që ndjek SPAK do të arrijnë kudo ku çojnë provat dhe kjo është diçka që e mbështesim jo vetëm si proces, por edhe si një radhë faktesh në terren që ndihmojnë për të luftuar korrupsionin dhe çrrënjosur krimin e organizuar, një përpjekje që Shqipëria po e kalon dhe që e kanë kaluar edhe vende të tjera, përfshi vendin tim, dhe një përpjekje që duhet ta fitojmë dhe prandaj është me rëndësi ta shohim suksesin e SPAK-ut.
Pra, këto janë disa nga çështjet që diskutuam. E vlerësova vërtet të gjithë kohën që m’u dha nga zyrtarët me të cilët u takova. Pres me kënaqësi të kthehem.
Zëri i Amerikës: Ju dhe e përmendët se SHBA kanë qenë një mbështetëse e fortë e SPAK-ut. Por, duket se agjencitë e tjera ligjzbatuese janë ende duke u përballur me sfida. Si e vlerësoni sistemin aktual të drejtësisë në vend, 8 vite pas reformës në drejtësi?
Alexander Kasanof: Mendoj se siç e dini, Armand, është me rëndësi për Shtetet e Bashkuara që të vazhdojmë mbështetjen që po i japim qeverisë dhe institucioneve të pavarura si SPAK, por edhe të tjera, për të ecur përpara me punën për reformimin e sektorit të drejtësisë dhe përmirësimit të sundimit të ligjit. Është sfidë e vështirë. Dhe është sfidë e vështirë për çdo vend. Dhe është një sfidë për të cilën nevojitet mbështetja jonë e vazhdueshme. Pra, është punë e papërfunduar. Sigurisht, kjo vihet në dukje edhe nga disa prej reformave që BE ka nënvizuar se duhet të kryhen këtu. Shtetet e Bashkuara po përpiqen të ndihmojnë kudo ku mundemi, si qeverinë dhe paketat e saj të reformave, por edhe institucionet e pavarura që të mbeten të pavarura dhe të ndërmarrin masat e duhura për të çrrënjosur korrupsionin dhe krimin e organizuar, të cilat, siç e përmenda më herët, janë një rezultat jashtëzakonisht i rëndësishëm që duam ta shohim të realizohet në Shqipëri.
Zëri i Amerikës: Zoti Kasanof, ish-presidenti dhe kryeministri i Shqipërisë, Sali Berisha u përcaktua nga Departamenti i Shtetit në vitin 2021 për korrupsion madhor. Në atë kohë ai ishte vetëm deputet, ndërsa tani është kryetar i partisë kryesore opozitare. A mund ta ndryshojë kjo marrëdhënien mes Uashingtonit dhe zotit Berisha?
Alexander Kasanof: Dëgjo, Armand, normalisht nuk flas për personat e përcaktuar dhe hollësitë e atyre rasteve. Ajo që do të doja të ritheksoja këtu është se Shtetet e Bashkuara i shohin përcaktimet si mjet i rëndësishëm për të ndihmuar reformat e sistemit të drejtësisë dhe ndjekjen e çështjeve anti-korrupsion dhe të krimit të organizuar. Këto mjete janë ndërtuar për të ndihmuar agjencitë vendase në terren, sidomos agjenci si SPAK-u, që të arrijnë misionin e tyre, por janë ndërtuar edhe për të ndihmuar përmirësimin e sundimit të ligjit dhe të reformave në vazhdim në sistemin e drejtësisë. Kjo është ajo që theksojmë. Dhe këtu do të mbetet theksi ynë dhe fokusi ynë i vazhduar.
Zëri i Amerikës: Megjithatë ka një pritshmëri të lartë në gjirin e opozitës, se administrata e re e Presidentit të zgjedhur Donald Trump, mund të ketë një qasje të re ndaj zoti Berisha. Dhe ka zëra të opozitës që presin që përcaktimi “non grata” të mund të anullohet. A ekziston një mundësi e tillë?
Alexander Kasanof: Nuk mund të flas në emër të administratës që vjen. Do të ishte e pavend. Por, mund të ritheksoj për ju që në administratën e tanishme, ne do të vazhdojmë të fokusohemi tek këto reforma dhe të fokusohemi tek ndihma që institucione si SPAK-u të përmbushin misionin e tyre.
Zëri i Amerikës: Shqipëria do të mbajë zgjedhje të përgjithshme vitin e ardhshëm. Disa nga shqetësimet kryesore në të kaluarën kanë qenë blerja e votave, shpërdorimi i fondeve shtetërore nga partia në pushtet dhe ndikimi i krimit të organizuar në këtë proces. A ndani dhe ju të njëjtat shqetësime dhe cilat janë pritshmëritë tuaja?
Alexander Kasanof: Pritshmëritë tona janë njësoj si për cilindo vend që zhvillon zgjedhje, që presim të shohim zhvillimin e zgjedhjeve të lira dhe të ndershme dhe që do të respektohet vullneti i popullit. Po ashtu, shpresojmë fort që do të shohim kandidatë që janë tërësisht të panjollosur nga korrupsioni apo nga lidhje me krimin e organizuar. Mendojmë se do të ishte rezultati më i mirë për Shqipërinë.
Zëri i Amerikës: Në fund të muajit të kaluar (29 nëntor) në veri të Kosovës ndodhi një shpërthim që dëmtoi infrastrukturën kyçe të furnizimit me ujë të vendit. Sa mund të ndikojë kjo procesin edhe kështu të komplikuar të normalizimit mes Kosovës dhe Serbisë?
Alexander Kasanof: Ai ishte një sulm i tmerrshëm. E kemi dënuar me fjalët më të forta të mundshme dhe do ta ritheksoj këtu që dënojmë çdo lloj sulmi të tillë. Po e ndihmojmë Kosovën dhe qeverinë e Kosovës që të kryejnë hetimin. Kemi ndihmuar duke vënë në dispozicion burime për këtë qëllim. Dhe mendojmë se është me rëndësi kritike që çdo hetim të ndjekë faktet në terren, të shqyrtojë si duhet të gjitha informacionet aty dhe të punojnë me partnerët ndërkombëtarë në këtë kontekst për t’u siguruar që do të ngrihet një hetim i besueshëm. Ajo që mund të them është që akte të tilla janë jo vetëm të tmerrshme por janë ndërtuar qartësisht për të krijuar destabilitet dhe i refuzojmë në mënyrën më të fortë.
Zëri i Amerikës: Gjatë vizitës së mëhershme në Prishtinë ju keni theksuar se veprimet e pabashkërenduara që janë ndërmarrë nga qeveria atje, ndërlikojnë mundësitë e Shteteve të Bashkuara për të mbështetur në mënyrë të suksesshme Kosovën. Tani që në Uashington do të ketë një administratë të re e cila nuk është se pati marrëdhënie fort miqësore me qeverinë e parë Kurti, a mendoni se kjo do të ndikojë në qasjen ndaj dialogut Kosovë Serbi?
Alexander Kasanof: E përsëris, Armand, nuk është me vend që të flas për një administratë të re dhe se cilat do të jenë politikat e saj. Kjo administratë, edhe teksa i afrohet fundit, do të mbetet e përqendruar tek ndihma për Kosovën, mbështetja për Kosovën, jo vetëm për reformat dhe përpjekjet që po bëjnë në rrugën e integrimit me strukturat euro-atlantike, por edhe teksa punojnë për çështje që janë në thelb të dialogut të ndërmjetësuar nga BE. Po mbështesim një përfundim të suksesshëm dhe do të vazhdojmë t’u kërkojmë të dyja qeverive në Prishtinë dhe Beograd që të vazhdojnë të bëjnë të gjitha përpjekjet e mundshme për të bërë përparim në atë dialog. Do të vazhdojmë të ndihmojmë në këtë drejtim.
Ish-emisari i Shteteve të Bashkuara në bisedimet për statusin e Kosovës, Frank Wisner, thotë se Kosova sot është një histori e përzier – “nuk ka arritur gjithçka që ka dëshiruar, por e ka ndërtuar veten si një shtet sovran në familjen evropiane”.
Në një intervistë dhënë Radios Evropa e Lirë, Wisner thotë se Serbia, ende sot e kësaj dite, nuk është e gatshme ta pranojë realitetin e një Kosove të pavarur, ndaj edhe marrëveshjet e arritura mes dy vendeve, sipas tij, nuk funksionojnë.
Për arsyet e veta thotë se Kosova duhet ta krijojë Asociacionin e komunave me shumicë serbe, por me “përgjegjësi shumë të kufizuara”.
Wisner beson se është ende herët të thuhet se çfarë mund të pritet nga administrata e presidentit të zgjedhur amerikan, Donald Trump, në lidhje me Ballkanin Perëndimor.
“Administrata e mëparshme e Trumpit ka pasur një sërë idesh, që synonin arritjen e një marrëveshjeje territoriale… Çdo lëvizje drejt këtij objektivi, nuk do të shkaktonte gjë tjetër veçse telashe në Ballkanin Perëndimor. Shpresoj që kjo nuk do ta tundojë administratën e re”, thotë ai.
Radio Evropa e Lirë: Ambasador Wisner, dy dekada më parë, ju ishit një figurë kyçe në negociatat për statusin e Kosovës. Mbi 25 vjet nga lufta dhe në prag të 17-vjetorit të pavarësisë së Kosovës, si do ta vlerësonit përparimin e saj ndër vite?
Frank Wisner: Kosova e ka arritur pavarësinë e saj – një ëndërr të kamotshme – e ka ndërtuar veten si një komb i pavarur dhe ka hyrë pjesërisht në familjen e kombeve. Por, ajo është kundërshtuar vazhdimisht nga Serbia, e cila nuk e ka njohur pavarësinë e saj. Si rezultat, Serbia ka arritur ta bllokojë anëtarësimin e saj në Kombet e Bashkuara dhe një numër shtetesh nuk e kanë njohur.
Por, në të njëjtën kohë, Kosova ka arritur që si vend i ri ta përmirësojë gjendjen e saj ekonomike dhe t’i përmirësojë institucionet e saj politike.
Radio Evropa e Lirë: Në retrospektivë, a besoni se Kosova ka mundur të bëjë ndonjë gjë ndryshe, që mund ta kishte përmirësuar situatën e saj sot?
Frank Wisner: Jo. Kam menduar shpesh për këtë, por Serbia ka qenë shumë e vendosur për ta bllokuar pavarësinë e Kosovës. Ka qenë e pamundur të kapërcehej ajo pengesë. Kundërshtimi i saj ndaj pavarësisë së Kosovës nuk është qetësuar për asnjë minutë gjatë këtyre viteve.
Dhe, derisa Serbia ta pranojë faktin se Kosova është sovrane dhe e pavarur dhe është e gatshme të zhvillojë marrëdhënie të mira fqinjësore me të, unë nuk pres ndonjë zgjidhje mes tyre.
Institucionet evropiane janë përpjekur shumë për t’i ndihmuar dy palët që ta pranojnë njëra-tjetrën dhe nuk ia kanë dalë. Shtetet e Bashkuara nuk ia kanë dalë. Derisa Serbia të bindet se është në interesin e saj që ta lejojë Kosovën të jetë një vend plotësisht i pavarur, nuk do të ndodhë asgjë, statusi përfundimtar nuk do të arrihet.
Radio Evropa e Lirë: E kanë thënë edhe ndërmjetësuesit ndërkombëtarë se dy shoqëritë nuk janë ende gati për marrëveshje përfundimtare. Ju a mendoni se ka rrugëdalje?
Frank Wisner: Serbia, në veçanti, nuk është gati të pranojë se Kosova nuk është më pjesë e Serbisë dhe ta pranojë pavarësinë e saj. Derisa të arrihet kjo, nuk shoh zgjidhje të statusit përfundimtar.
Radio Evropa e Lirë: E si mund të arrihet? A mendoni se Plani i Ahtisaarit është ende korniza më e mirë për marrëdhëniet Kosovë-Serbi? Apo duhet të ketë propozime të reja?
Frank Wisner: Unë mendoj se Plani i Ahtisaarit ishte i mirë. Nuk ka asgjë të keqe. Problem nuk është plani, por mosgatishmëria e Serbisë për ta pranuar faktin se Kosova është e pavarur. Kosova nuk do të jetë e kënaqur me asgjë më pak se pavarësia.
“Asociacion me përgjegjësi të kufizuara”
Radio Evropa e Lirë: Formimi i Asociacionit të komunave me shumicë serbe është një marrëveshje e arritur në dialog, por që nuk është zbatuar ende nga Kosova. Qeveria aktuale e Kosovës ka frikë se mund të duket diçka si Republika Sërpska. Ju a e justifikoni këtë frikë?
Frank Wisner: Unë besoj se ideja e komunave [me shumicë] serbe, që të punojnë së bashku, të bashkëpunojnë, t’i ruajnë institucionet kulturore, është mjaft e mirë. Por, unë kurrë nuk kam qenë plotësisht i bindur se Serbia e shikon atë marrëveshje si pjesë të një Kosove të pavarur. Ajo më shumë e sheh si mënyrë për ta reduktuar pozitën e Kosovës si shtet i pavarur.
Pra, ideja në parim mbetet e mirë, por derisa nuk shoh një vullnet më të madh të Serbisë për të jetuar me një Kosovë të pavarur, unë nuk pres që ndonjë marrëveshje të funksionojë, të mbahet apo të jetë e suksesshme.
Radio Evropa e Lirë: Pra, a mendoni se Kosova duhet ta formojë Asociacionin?
Frank Wisner: Unë mendoj se Kosova, për arsyet e veta, duhet të krijojë një asociacion të komunave me shumicë serbe, me përgjegjësi shumë të kufizuara në kulturë, arsim, taksa dhe gjëra të tilla, por që nuk ka status sovran që do ta prishte funksionimin e shtetit të Kosovës.
Radio Evropa e Lirë: SHBA-ja, si aleatja më e afërt e Kosovës, ka qenë kritike ndaj Qeverisë aktuale, kryesisht për shkak të disa veprimeve të saj në veri të Kosovës, si heqja nga përdorimi e dinarit serb, mbyllja e institucioneve paralele serbe… Qeveria i ka cilësuar ata hapa si shtrirje të autoritetit ligjor, por SHBA-ja dhe pjesa tjetër e komunitetit ndërkombëtar kanë thënë se nuk është koha e duhur për ta. Ju, si mendoni?
Frank Wisner: Unë mendoj se është koha e duhur për t’i shtrirë të gjitha përgjegjësitë sovrane të një vendi të pavarur. Kosova, madje, është vonuar.
Të gjitha këto gjëra – përdorimi i dinarit serb apo strukturat paralele – janë të dizajnuara nga Serbia për të minuar statusin sovran të Kosovës. Unë, thjesht, nuk i shoh serbët të gatshëm që të heqin dorë prej tyre, pa një goditje të madhe.
Ndaj, kthehem te pika ime thelbësore: derisa në Beograd nuk ka një vendim politik për pranimin e sovranitetit të Kosovës, unë nuk shoh rrugëdalje, gjithçka tjetër është çështje dytësore.
Radio Evropa e Lirë: E si e shini ju zgjidhjen për veriun e Kosovës?
Frank Wisner: Kjo është një pyetje e komplikuar, sepse veriu i Kosovës është i banuar me serbë, por është pjesë e Kosovës sovrane dhe duhet të integrohet në institucionet e shtetit të Kosovës. Kjo nuk ka ndodhur plotësisht, sepse Serbia e saboton atë integrim.
“Ballkani Perëndimor s’do të jetë prioritet i administratës Trump”
Radio Evropa e Lirë: Në Shtetet e Bashkuara pritet ta marrë detyrën një administratë e re. Ka shumë çështje në botë që do të tërheqin vëmendje të menjëhershme, por si e shihni ju angazhimin dhe qasjen e administratës së re ndaj rajonit të Ballkanit Perëndimor?
Frank Wisner: Nuk e di. Mendoj se është herët të flitet. Ballkani Perëndimor nuk do të jetë prioritet kryesor i politikës së jashtme në administratën e re.
Administrata e mëparshme e Trumpit ka pasur një sërë idesh, që synonin arritjen e një marrëveshjeje territoriale. Mendoj se ato kanë dështuar.
Nëse administrata e re do t’u kthehej atyre ideve, mendoj se do të dështojë sërish. Nëse vini në shqyrtim integritetin territorial të vendeve, ju hapni Kutinë e Pandorës, hapni një krizë në të gjithë rajonin, ku shtetet e Ballkanit dhe etnitë e tyre kacafyten se ku duhet të vihen kufijtë.
Serbia ka folur për rikrijimin e një Serbie të madhe, që do të ishte mallkim për stabilitetin në Ballkan. Çdo lëvizje drejt këtij objektivi, nuk do të shkaktonte gjë tjetër veçse telashe në Ballkanin Perëndimor. Shpresoj që kjo nuk do ta tundojë administratën e re.
Radio Evropa e Lirë: Deri në çfarë mase do të angazhohet administrata e re në marrëdhëniet Kosovë-Serbi?
Frank Wisner: Siç e thashë edhe më parë, është ende herët të parashikohet. Personeli i saj nuk ka kaluar ende në Senat dhe nuk i ka definuar politikat. Ka peshq më të mëdhenj për t’u gatuar, në kuptimin e sfidave të administratës së re në Azi, në Ukrainë dhe në Lindje të Mesme. Të gjitha këto çështje duhet të adresohen, përpara se të shihet ndonjë perspektivë përparimi në Ballkanin Perëndimor.
Radio Evropa e Lirë: Si duhet të pozicionohet Qeveria e ardhshme e Kosovës përballë administratës së re në Shtetet e Bashkuara?
Frank Wisner: Mendoj se duhet të sigurohet që linjat e saj të komunikimit janë të hapura, të vazhdojë këmbënguljen në pavarësinë e shtetit dhe të bashkëpunojë me çdo iniciativë të arsyeshme negociuese që ndërmerret.
“Kosova duhet të jetë kandidate për anëtarësim në NATO”
Radio Evropa e Lirë: Me rritjen e tensioneve në Ballkan dhe me rritjen e ndikimeve të huaja nga Rusia dhe Kina, sa e cenueshme është Kosova ndaj përpjekjeve destabilizuese?
Frank Wisner: Kosova është një shtet i vogël. Nuk ka struktura të fuqishme dhe nëse ka synime të vendosura nga jashtë për ta destabilizuar atë, ajo është e cenueshme.
Megjithatë, deri më tani, ka mbijetuar dhe kjo më jep shpresë për të ardhmen.
Radio Evropa e Lirë: A duhet t’i ofrohet Kosovës një rrugë e qartë drejt anëtarësimit në NATO dhe a do të ndikonte ajo në stabilitetin në rajon?
Frank Wisner: Sipas mendimit tim, Kosova duhet të jetë kandidate për anëtarësim në NATO dhe kjo do të shtonte një arsye më bindëse që rajoni ta pranonte atë, që Serbia ta pranonte sovranitetin e Kosovës.
Radio Evropa e Lirë: Çfarë këshillash do t’u jepnit udhëheqësve të Kosovës dhe të Serbisë, por edhe komunitetit ndërkombëtar lidhur me mosmarrëveshjet në këtë rajon?
Frank Wisner: Mënyra e vetme për t’u marrë me mosmarrëveshjet në rajon, është të flitet për to dhe të adresohen ato.
Për shembull, unë nuk pres që Serbia ta pranojë pavarësinë e Kosovës. Ajo duhet, por nuk do ta bëjë.
Ato që mund të ndodhin, janë marrëveshjet e pjesshme për tregtinë, për lëvizjen e njerëzve, për bashkëpunimin kulturor. Këta do të ishin hapa praktikë për bashkëpunimin ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit dhe ia vlen të ndiqen.
Pra, do të thosha se është një histori e përzier. Ajo nuk ka arritur gjithçka që ka dëshiruar, por, sigurisht, e ka ndërtuar veten si një shtet sovran në familjen evropiane.
“Evropa po shpejton: mund të bëhet e ardhmja e inteligjencës artificiale”
New York: “Amerika ndryshon, Kina kopjon, Evropa rregullon. Në botën e teknologjisë ndigjohet vazhdimisht e ka diçka të vërtetë. Por është një fotografi statike. Gjërat ndryshojnë me shpejtësi: mbas tre vitesh Kina nuk do të ketë më nevojë të kopjojë dhe shpejtimi I jashtzakonshëm I aftësive kompiuterike i ofruar nga mikroproçesorët e rinj, do t’i japë Evropës, që nga viti i ardhshëm mundësinë për të fituar terren”. Themeluesi i iGenius, i të parit unicorn Italian (start up që kalon vlerën e një milliard dollarësh, sipërmarrësi milanez me ogjinë shqiptare, Uljan Sharka, sapo ka përfunduar një marrëveshje me Nvidian për të sendërtuar në Itali superkompiuterin Koloseum në veprim që nga mesi i vitit 2025. Do të jetë, shpjegon, “fabrika e inteligjencës artificiale” m’e fuqishmja e Evropës në sajë të çipeve të rinj Blackwell.
Çfarë do të bëni? Përse Italia e jugut për një data qëndër aq ambicioze?
“Në Jugë kemi gjetur kushte të favorshme, si energjinë nga burime të ripërtërimëshme, të papërdorëshme nga ndërmarrjet vendore. Me proçesorët e rinj hopi përpara është tronditës: 30 herë më i fuqishëm, me një harxhim energjie 5 herë më të të ulët. Do të kemi rreth njëqid herë fuqinë e kompiuterit evropian më të vlefshëm sot. Konkretisht: me Koloseumin iGenius mund të realizojë aplikime shumë më të përparuar se AI në fusha që kërkojnë besueshmërinë më të madhe dhe saktësi, që nga shëndetësia tek sektori publik. Do të jetë një këmbim i vërtetë i arketipit.”
Amerika duket e paarritëshme në digjitalen: ka epërsi të pandreqëshme sa i përket aftësisë së ripërtëritjes, përmasave të big tech, talenteve, financës. Ndërsa ju mendoni se Evropa mund të kthehet protagoniste megjithë caqet e saj teknologjike dhe energjitike, copëzimin politik, kulturor, gjuhësor. Si mund t’i a arrijë?
“Shtetet e Bashkuar sot mbizotërojnë, por në teknologji gjërat mund të ndryshojnë, veçanërisht në çastet e kthesave. E ne jemi në fillimin e qarkut të tretë të ekonomisë digjitale, mbas atyre të viteve Tetëdhjetë e të atij të nisur në 2000. Open AI mund të jetë edhe si Olivetti i qarkut të parë, me që paguan shpenzimet e kërkimeve për të gjithë. Vipat e tjerë ndjekin e kopiojnë. Atëherë Olivetti bëri një kompiuter revolucionar. Pastaj arriti Hewlett Packard, më i fuqishëm. Sendërtoi shpejt një kopie të Programit 101: një kompiuter që kushtonte më pak, por ishte më me rendiment. Është pak a shumë ajo që bëjnë sot Google, Microsoft e Amazon me Open AI. Por është ende e nivelit të dytë. 40 vite më parë i treti që erdhi mbas Hp dhe përforcoi tregun me cilësinë dhe stilin e tij. Evropa mund të tundohet të bëhet Apple e brezit të ri. “
Synim ambicioz për një kontinent në vonesë e të copëzuar.
“Shpejtimi teknologjik dhe fuqizimi që do të jetë në industrinë e ShBA do të krijojnë hapësira për Evropën që mund të ndërtojë një alternativë mbi karakteristikat e saj edhe politike e kulturore, përfshirë edhe aftësinë për të normalizuar. Kështu si Apple, Evropa mund të zhvillojë një model alternativ. Ndoshta jo më të mirë, por tërheqës, sepse të bazuar mbi besimin: një faktor gjithënjë e më shumë të rëndësishëm. Përdoruesi mund të zgjedhë një model evropian sepse është më i mbrojtur: besueshmëri që mund të kompensojë edhe ndonjë vonesë. Dhe kemi gjithmonë 35% të tregut botëror”.
Në një Evropë mozaik Vëndesh e ndërmarrjesh, me kryqëzime gjuhësh e kulturash të ndryshme, kush mund të bashkojë duke shtyrë drejt kësaj arritjeje?
“Jo qeveritë dhe as BE, duke mbajtur parasysh shpejtësinë e teknologjisë: duhen aktorë privatë që të bashkohen. Sigurisht duhen shkëndija për t’i aktivizuar. Është ajo që duam të bëjmë neve: të tregojmë se është e mundur të jesh ambicioz. Sapo lajmëruam Koloseun jemi kontaktuar nga sipërmarrje të cilat nuk kishim besuar kurrë se do t’i kishim takuar.”
Gjithshka pa mbështetjen e shteteve?
“Mbështetja publike duhet por jo me ndihma. Kur më ofrojnë kontribute falas përgjigjem: më mirë një shtet që digjitalizohet e blen prodhimet tona.”
Për juve copëzimi i i Evropës ndërmjet gjuhësh e kulturash të ndryshme, deri këtu element dobësie, a do të bëhet element fuqie, si?
“Përzjerja e kulturave dhe gjuhëve të ndryshme çiftohet me kërkesën e AI, që mund të zhvillohet vetëm nëse ushqehet nga një ndryshueshmëri e madhe të dhënash. Për këtë nëse provon të stërvitësh modelet me të dhëna sintetike, të krijuar në laborator për të zëvendësuar mbarimin e atyre të gjindëshme në internet, nuk krijon inteligjencë: janë të sheshta, të shkruajtura në një gjuhë të vetme, të përsëritura. Krijimtari e copëzim krijojnë ndryshueshmëri që bëhet më inteligjencë. Nëse Evropa kupton se mund të ketë dobi nga kjo ndryshueshmëri dhe e bashkon me përçapjen e saj në respekt të të drejtave njerëzore që ka nisur me AI Akt, mund të krijojë një AI më të mirë, një inteligjencë në të cilën të mund të besohet. E kjo mund të kthehet në një markë si për ushqimet e disa sektorëve industrialë: konsumatori mund të zgjedhë forcën e ShBA ose një ekosistem evropian më të besueshëm e më të kontollueshëm.”.
“Corriere della Sera”, 16 dhjetor 2024 E përktheu Eugjen Merlika
VALENTINA MADANI/ Me datën 8 dhjetor 1990, një grup studentësh e pedagogësh të Universitetit të Tiranës, u bënë iniciatorë e protagonistë të protestave që sollën rënien e sistemit komunist.
Mes tyre ishte edhe studenti i fakultetit filologjik Arben Çejku. Ish-dhjetoristi teksa u rikthehet atyre ditëve tregon për gazeta “Panorama”, momentet e përjetuara ku forcat policore godisnin pa mëshirë me shkopinj gome mbi trupat e studentëve që t’i shpërndanin. Arben Çejku shpreh mirënjohje për familjet tiranase që u hapën derën të rinjve, të cilët po i ndiqte policia, por që nuk arritën të shuajnë zemëratën ndaj diktaturës.
Por zanafillën e asaj revolte që brenda pak ditësh përfshiu gjithë vendin, ish- dhjetoristi tregon për një ngjarje tjetër që i parapriu datës 8 dhjetor në Qytetin Studenti. Ai flet për vizitorët e “paftuar” në dhomat e tyre dhe kërcënimin që ata u bën studentëve…
Z. Çejku, ngjarjet e dhjetorit të vitit 1990 sollën pluralizmin politik në Shqipëri dhe i dhanë fund diktaturës komuniste. Cila ishte situata para datës 8 dhjetor 1990 në Qytetin Studenti?
Si shumë studentë të tjerë që ishin nga rrethet, banoja në konvikt në qytetin “Studenti”, në godinën 14 bashkë me tre student të tjerë. Dhoma jonë ishte direkt mbi radio “Studentin”, me pamje nga Pallati i Kulturës së asaj kohe, ku dy muaj më vonë do zhvillohej edhe greva e urisë. Një javë para datës 8 dhjetor, nëpër dhoma na kishin ardhur si “instruktorë” disa nga pedagogët tanë dhe persona të tjerë, të cilët na kishin “porositur” që të mos përfshiheshim në ndonjë rrëmujë të provokuar, sepse mund të na dënonin e përjashtonin nga universiteti.
Më vonë kam mësuar se ky presion kishte qenë masiv dhe i koordinuar nga udhëheqja komuniste e asaj kohe. Duke menduar se edhe ky mund të ishte një grumbullim provokativ, unë dhe shokët e tjerë të dhomës, nuk i dhamë rëndësi. Për më tepër, kishte disa ditë, që “godinat e reja”, ku ishin inxhinieria etj., nuk kishte drita dhe dikush na tha se, “janë ata të godinave të reja që kërkojnë drita”.
Dhe vjen data 8 dhjetor. Çfarë kujtoni nga ajo ditë?
Me datën 8 në mbrëmje vonë, diku rreth orës 10.30, kemi dëgjuar zëra, por nuk e dinim që pak më lart, kishte grumbullime studentësh të revoltuar. Të nesërmen në mëngjes, me datë 9, kur po shkoja për në mensën e studentëve, pashë grumbullime të vogla nga 5-10 veta, që këndonin këngë patriotike dhe, ajo që më rrëqethi dhe më tronditi thellë ndërgjegjen ishte thirrja solemne: “Eja, mblidhuni këtu! Këtu!”, që duke u përsëritur, po mbushte sheshin. Më tej dëgjohej “Lironi shokët tanë” si dhe “Poshtë komunizmi”. Hëngra mëngjes – dy garuzhde çaj dhe një fetë djathtë sa një biskotë, se aq na jepnin, dhe dola.
Jashtë po grumbulloheshin studentët dhe unë u afrova dhe mora vesh çfarë kishte ndodhur një natë më parë. Organizimi nuk kishte drejtues, të gjithë jepnin mendime dhe sigurisht, fitonte propozimi më i arsyeshëm. Natyrisht, disa nga studentët, që më vonë u vunë në krye të Lëvizjes dhe u bënë edhe figura të njohura publike e politike, nisën të “udhëhiqnin” bërthamat kaotike dhe të revoltuara të studentëve. “Do zbresim tek sheshi!”.
Çfarë nënkuptonte ajo ftesë?
Kjo “ftesë” nënkuptonte vajtjen tonë në qendër të Tiranës, me qëllim sensibilizimin e qytetarëve të Tiranës, sepse ndjehej që ishim vetëm. Sigurisht, që u bëra pjesë direkte e këtij rebelimi dhe e braktisa mësimin bashkë me shumë studentë të tjerë të Fakultetit Filologjik, pavarësisht thirrjeve de kërcënimeve të disa pedagogëve. Duhet thënë se këtë bojkot e përkrahën thuajse të gjithë pedagogët e rinj të asaj kohe. Në orën 9.30 kemi qenë tek ish-ambasada italiane (sot Amerikane) dhe aty na u vu prita nga regjimi. Për këtë pjesë janë bërë shumë rrëfime, por dua të them se për 4 orë oshëtinte Tirana nga thirrjet tona, të cilat hap pas hapi u koncentruan në thirrje politike kundër regjimit dhe aty ka lindur lajtmotivi “E duam Shqipërinë si gjithë Europa” dhe parulla “Liri – Demokraci”.
Në atë shesh, që sot më duket i vogël, në atë copë rrugë, ne mundëm frikën dhe regjimi kuptoi se nuk kishte kthim prapa. Një natë më parë ata kishin rrahur shokët tanë. Në mesditë, na u turrën ne të gjithëve me shkopinj e me çfarë mundën. Unë isha diku në rreshtin e tretë dhe shihja shumë mirë Azem Hajdarin, të cilin nuk e njihja bashkë me disa studentë të tjerë trima, që qëndronin në ballë. Kur na sulmuan forcat speciale, jemi shpërndarë në mënyrë kaotike dhe kemi ikur sipër nga lëndina mes ambasadës amerikane dhe rezidencës së sotme italiane. Aty tani ka pallate të reja, por atëherë ishte bosh. Unë kam rrëshqitur, si edhe shumë studentë të tjerë, në baltovinën që u krijua në breg për shkak të një vese shiu që po binte. Kam hyrë në një pallat dhe jam ngjitur në fund të tij, ku na hapën dyert familjarë të ndryshëm. Mua më doli përballë një zonjë e moshuar që më ftoi brenda bashkë me dy tre student të tjerë. E falënderova, por nuk hyra, sepse po shihja nga boshllëku i shkallëve se si, përballë nesh, forcat speciale po rrihnin të tjerë studentë të zënë nëpër cepa. Ishte pamja më e tmerrshme dhe më revoltuese që kam para sysh edhe sot. Dhimbja dhe revolta na u bënë bashkë dhe zbritëm të gjithë nga ku ishim nëpër shkallët e pallateve dhe dolëm, ndërkohë që forcat speciale po tërhiqeshin. Në u rigrupuam në Qytetin Studentit, aty tek mensat dhe për herë të parë, pamë sesi po na vinin në ndihmë qytetarët e Tiranës. Kjo na ngrohu zemrat. Shumë studentë ishin rrëmbyer nga policia dhe të tjerë të plagosur refuzonin të shkonin në spital. Të gjithë po prisnim orën 6 pasdite për të dëgjuar “Zërin e Amerikës”, nëse do jepej lajm apo jo. Kur u dha lajmi për atë që kishte ndodhur, unë e kuptova se nuk kishte më kthim prapa dhe nuk jemi larguar nga sheshi në qytezën tonë deri nga darka vonë. Të nesërmen ishte improvizuar një podium me altoparlantë.
Nuk e di kush janë heronjtë që i sollën për ne. Podiumi u kthye në foltore demokracie dhe studentë, intelektualë, qytetarë e pedagogë të ndryshëm merrnin fjalën njëri pas tjetrit, duke shtruar kërkesa të shumta kundër regjimit. Mbaj mend se aty kemi “shkarkuar” anëtarët e Byrosë politike njëri pas tjetrit.. Po “ushtronim” demokracinë antike.. Me pak fjalë dua të them se që nga mëngjesi i datës 9 dhe në vazhdim kam qenë pjesëmarrës, protagonist dhe dëshmitar për të gjitha zhvillimet e dhjetorit ’90 dhe më pas për grevën urisë, protestat për shtyrjen e zgjedhjeve të 31 marsit 1991 etj., U jam rikthyer studimeve pasi kanë mbaruar zgjedhjet dhe jam angazhuar më pas me grupime të ndryshme studentore, që po lulëzonin si paradhomë e shoqërisë civile. Deri në qershor 1992, kur kam nisur punën si gazetar në Agjencinë Telegrafike Shqiptare, kam qenë një student mes studentëve, që nuk e kishim kuptuar akoma rëndësinë e pjesëmarrjes në ato ditë të mëdha historike.
Si e mbani mend Sali Berishën, Azem Hajdarin?
Me datën 10 dhjetor kam qenë në shesh bashkë me shokët e fakultetit dhe mijëra studentë të tjerë, kur dikush e ftoi Berishën që të marrë fjalën. Më duket se Tefalin Malshyti ose Blendi Gonxhja e kanë ftuar, nuk e mbaj mend mirë emrin e atij që po drejtonte foltoren. Por kur tha se “këtu mes nesh është pedagogu i mjekësisë, intelektuali dhe shkencëtari Sali Berisha, që do të na përshëndesë”, unë u bëra kureshtar ta shikoja, sepse e “njihja” nga shkrimet që botonte në revistën “Shkenca dhe Jeta”, “Mjekësia Popullore” dhe, kisha përshtypjen se në tribunë do të dilte ndonjë burrë i moshuar.
Por, Berisha ishte krejt tjetër gjë nga përfytyrimi që kisha për të deri atëherë. Katër gjëra më bënë përshtypje menjëherë; mosha mesatare dhe energjia që kishte, gjatësia trupore, zëri i fortë dhe, sigurisht, dialekti gegë. Ai u përpoq në fillim të mbajë një fjalim “ndërmjetësimi” mes nesh e Ramizit, por turma nisi të fërshëllente dhe nuk po e linte të vazhdonte më tutje. Ai e kuptoi se sa larg kishin shkuar gjërat, dhe me instinktin që e karakterizonte, pa që para tij ishte „ushtria” e demokracisë, që po shembte sistemin e kalbur të Ramizit dhe, në çast ndryshoi komplet qasjen e tij, duke kaluar në anën tonë gjatë gjithë fjalimit. Kurse për Azemin, ju thashë që “takimin” e parë e patëm tek rruga e Elbasanit, por pa u prezantuar. Jemi prezantuar disa ditë më vonë, nëpërmjet shokëve të përbashkët që ishin nga Tropoja.
Po Gramoz Pashkon, Edi Ramën dhe eksponentë të tjerë të asaj periudhe?
Gramoz Pashko ka mbajtur një fjalim, por nuk e mbaj mend si protagonist të Lëvizjes – ai dhe shumë të tjerë u bënë protagonistë të krijimit të Partisë Demokratike. Dhe, në fakt, ky është momenti që u bë një lloj “divorci” mes asaj që kishte qenë Lëvizje dhe asaj që po krijohej si Parti. Periudhës idilike të ushtrimit të demokracisë në shesh i erdhi fundi me fillimin e pluralizmit politik dhe, ajo ishte gjithnjë në sfond, si vlerë dhe moral, por tashmë aksionet kaluan në duart e partive të reja.
Edi Rama, siç e ka shpjeguar edhe vetë, arriti vonë tek Lëvizja, e cila tashmë po transformohej në parti politike dhe ai ka tentuar të bashkëngjitet në komisionin nismëtar të PD. Unë nuk kam qenë protagonist tek „ngjizja” e partisë dhe nuk mund të them më shumë. Kishim dëgjuar për tubimet e tij me Klosin e të tjerë, që vazhduan edhe më pas, por nuk u identifikua si zë më vete dhe nuk dëgjuam për shumë vite për të.
Cilat mendoni se ishin arritjet kryesore të Lëvizjes së Dhjetorit ’90?
Lëvizja Studentore e Dhjetorit ’90 është një nga faqet më të ndritura të historisë sonë politike e kombëtare dhe kam bindjen se, pasi të përmbyllim këtë periudhë të vështirë tranzicioni, ajo do të marrë shkëlqimin e merituar. Kjo Lëvizje, si fillim vrau frikën, tregoi se kur ke ideale të pastra dhe i ke për të mirën e shoqërisë dhe të vendit tënd, nuk ka forcë që të mposht. Ajo përmbysi pa dhunë një nga diktaturat më të dhunshme në botë. Ajo zgjoi ndërgjegjen kombëtare për lirinë individuale dhe për interesin kombëtarë. Ajo u bë pishtar shprese për Kosovën dhe gjithë kombin shqiptar. Kjo Lëvizje vuri themelet e demokracisë, themeloi pluralizmin politik dhe përcaktoi ardhmërinë euroatlantike të Shqipërisë.
Por çfarë nuk përmbushi, sipas jush kjo Lëvizje?
Lëvizja e Dhjetorit, u kufizua në kohë dhe veprim; ajo mbeti si zhvillim historik dhe i pazëvendësueshëm nga data 8 – 12 Dhjetor 1990. Pas datës 12, kur iu hap dera pluralizmit politik, Lëvizja nisi të pësonte gërryerjet e para së brendshmi, për shkak se protagonistët e saj kryesorë nisën angazhimet në parti të caktuara. Kuptohet, grupimi më i madh shkoi tek PD, të cilën si fillim po e udhëhiqte Azem Hajdari. Por edhe aty, protagonizmi për karrierë dhe lufta e bërrylave nisi ta zbehë Lëvizjen si institucion.
Ethet politike të partiakëve ish-pjesëmarrës në Lëvizje, e ftohën raportin e tyre me studentët, të cilët u lanë në “shenjtëninë” e tyre. Natyrisht, që këto parti i ftuan studentët për të ndihmuar për zgjedhjet e 31 marsit, por kushtet ishin të vështira, sepse presioni mbi studentët po rritej. Shumë politikanë kishin tashmë partitë e tyre, ashtu si edhe sindikalistët kishin sindikatat e tyre, kurse studentëve ende u mbeti mbi supe emri„Enver Hoxha”, të cilin kërkuam ta hiqnin. Bëmë një peticion me nënshkrime në fund të janarit 1991, por nuk u konsiderua seriozisht dhe “argumentet” djallëzore ramiziste për ta zbehur emrin e Enverit paralel me “riorganizimin” e universitetit, kishte gjetur mbështetje edhe tek disa drejtues me rëndësi të PD-së dhe partive të tjera opozitare.
Injorimi dhe anashkalimi i kërkesës sonë na çoi drejt grevës së urisë, e cila kulmoi me rrëzimin e monumentit të Enverit në Sheshin “Skënderbej” dhe heqjen e emrit të tij nga universiteti. Gabimi më i madh që u bë është se Lëvizjen e “braktisën” shumë shpejt ata që ishin protagonistët kryesor të saj dhe nuk e ushqyen më tutje si një formacion rinor të pavarur. Kjo erdhi ndoshta edhe si rrjedhojë e mungesës së eksperiencës në organizime të tilla politike dhe nevojës për të ngritur nga hiqi pluralizmin politik. Ajo jetoi vetëm disa ditë në Dhjetor ’90 dhe disa ditë në shkurt 1991. Më pas, e gjitha mbeti histori, për shumë arsye që dihen e nuk dihen. Prandaj mendoj se duhet t’i bëhet një analizë më e gjerë, gjithpërfshirëse kësaj lëvizjeje duke mos e lidhur vetëm me një parti apo me dy tre individë të caktuar. Ajo ishte Lëvizja Studentore e Dhjetorit ’90, në të cilën përfaqësohej e gjithë Shqipëria.
Edhe pse keni qenë vazhdimisht në publik me shkrime si gazetar, autor librash dhe analist për çështjet politike e diplomatike, si ish-student i Dhjetorit ’90 rezulton se nuk keni publikuar të dhëna dhe komente lidhur me ato ngjarje historike. Pse kjo zgjedhje apo tërheqje?
Konstatimi juaj është i drejtë lidhur me protagonizmin tim mediatik për të folur apo shkruar rreth zhvillimeve të asaj periudhe historike. Koha kur vepruam qe e shkurtër dhe zhvillimet shumë intensive dhe, secili bëmë sa mundëm sipas mundësive dhe vendit ku na kapi ky moment. Për mua ka pasur dhe ka rëndësi kati që isha me fat që u ndodha në atë moment historik të papërsëritshëm dhe bëra atë që munda të bëj, i ndërgjegjshëm që të tjerë bënë më shumë e sakrifikuan dhe jetën! Kam anashkaluar ftesat për të folur si protagonist, jo se nuk kam qenë aktiv, por kam menduar se kjo Lëvizje, më shumë se për emrat, ka nevojë të zbardhet dhe vlerësohet për filozofinë dhe kontributin e saj institucional në zhvillimet e demokracisë sonë të re.
Janë botuar tek tuk shkrime dhe libra, por nuk kemi ende sot një botim të mirëfilltë akademik, që të përfshihet në kurrikulat arsimore të edukimit politik për brezat e rinj. Përdorimi për interesa politike e kësaj Lëvizjeje e dëmtoi imazhin e saj dhe sot, pas 34 vitesh, nuk kemi një qasje gjithvlerësuese për këtë hop cilësor historik. Nuk u bë një analizë ashtu siç duhej dhe dalë nga dalë, nisi edhe “privatizimi” i saj, duke lënë anash gjithnjë e më shumë vetë Lëvizjen. Ata që patën pushtet në këto 34 vjet, qoftë majtas qoftë djathtas, nuk e zgjeruan gamën e trajtimit të Dhjetorit ’90 si revolucion demokratik për përmbysjen e sistemit. Në vitin 1992 u dhanë një grusht dekoratash presidenciale “Pishtar i Demokracisë”, të cilat as nuk u përmendën më dhe as nuk u vijua më tutje, sepse disa nga të dekoruarit, nisën të dilnin nga rreshti partiak, duke i dhënë më shumë vlerë mendimet të tyre të lirë e demokratik, sesa militantizmit partiak.
Fraksionet partiake që lindën nga Partia Demokratike dhe aktet hakmarrëse të ish-nomenklaturës komuniste, ndikuan gjithashtu që, në periudhën 1993 – 1998, të zhvendoset vëmendja nga rëndësia e Lëvizjes së Dhjetorit, e cila në disa raste u anatemua e u shpërfill.
Si për shembull vrasja e Azem Hajdarit?
Vrasja e Azem Hajdarit ishte goditja më e rëndë që mori kjo lëvizje dhe kjo duket sikur i vuri kapak edhe rëndësisë së trajtimit të mëpasshëm të Dhjetorit ’90. PD, e cila lindi nga kjo Lëvizje e pastër studentore, nuk e kuptoi rëndësinë e një qasjeje institucionale ndaj saj dhe për fat të keq, “Dhjetori ‘90″, nuk e ka marrë ende vlerësimin e duhur institucional as nga shteti dhe as nga shoqëria në tërësi. Të rinjtë e sotëm nuk kanë njohuri të mjaftueshme për atë periudhë të lavdishme të bashkëmoshatarëve të tyre, të cilët idealet demokratike i kishin më të vlera se interesat personale!
Uroj që të vijë dita që ngjarjet historike që kanë diktuar zhvillimet në Shqipëri të trajtohen në lartësinë e duhur dhe atëherë, jo vetëm unë, por do të inkurajoja edhe shumë të tjerë të kontribuojnë për zbardhjen e plotë të zhvillimeve të asaj periudhe dhe të vlerësohet siç duhet ajo Lëvizje. Deri më tani, jemi anuar drejt vlerësimit të rolit individual të “dhjetoristëve”, por nuk e kemi bërë ende vlerësimin e vërtetë për vetë Lëvizjen e Dhjetorit 1990!
“Për Vladimir Putinin, Siria është simboli i vetë-afirmimit të tij si një lider global. Por për Rusinë, Siria është një barrë e padobishme që kërkonte një shpenzim të madh të forcave ushtarake, politike dhe ekonomike, pa dhënë asgjë në këmbim”.
Kjo duhej të ishte thjesht një pëshpëritja nga afër për presidentin rus. Më pas ngjarjet aktuale imponuan verdiktin e tyre.
Ish-gjenerali i FSB-së, Yevgeny Savostyanov, konsiderohet si një nga analistët më të sofistikuar për gjendjen e vendit të tij.
Kohë më parë, ai ishte njeriu i thirrur nga Boris Yeltsin për të çmontuar KGB-në e vjetër në Moskë, dhe më pas një i ashtuquajtur teknik prestigjioz i përfshirë në politikë.
Për shkak të së shkuarës së tij, atij iu fal mosbindja e vitit 2015, kur u largua nga Ministria e Kulturës, duke denoncuar klimën e censurës, e cila sipas tij tashmë mbizotëronte për “çdo çështje me interes publik”, siç shkruante në letrën e dorëheqjes.
Në vitin 2022, ai promovoi dhe nënshkroi një dokument kundër luftës në Ukrainë dhe më pas një tjetër kundër përdorimit të kërcënimit bërthamor.
Sot jeton jashtë vendit. “Sigurisht që kam paguar një haraç. Kam humbur atë që kam lënë në Moskë, kam humbur statusin tim. Por nuk ka rëndësi. Unë mbeta një njeri i lirë, veprimet e të cilit nuk bien ndesh me bindjet e tij”.
Intervista e Yevgeny Savostyanov me Corriere della Sera:
Çfarë nënkupton rënia e Assad-it për Putinin?
“Mbi të gjitha, është një poshtërim personal kolosal, i bërë para së gjithash nga Rexhep Erdogan, i cili e kishte poshtëruar edhe herë të tjera. Erdogan e përzuri nga Kaukazi i Jugut, ia mbylli Bosforin, e ka bërë të priste në takimet e tyre. Presidenti turk është i vetëdijshëm se sa shumë është dobësuar Rusia nga politika ambicioze e Putin-it. Ishte tashmë e qartë në vitin 2014, në kohën e konfliktit të parë në Ukrainë: kur fillon të ndjekësh një politikë revanshiste, merr parasysh se dikush mund të hakmerret ndaj jush. Copë pas cope, Erdogan po rifiton atë që Turqia humbi në shekullin e 20-të”.
Cilat janë pasojat për Moskën?
“Në nivel ushtarak dhe politik, të pakta. Bazat tona në Siri nuk na lejojnë të zgjidhim asnjë detyrë të rëndësishme, veçanërisht tani që Turqia ka mbyllur hyrjen e anijeve ushtarake në Detin e Zi. Prania e anijeve ruse ka qenë gjithmonë vetëm simbolike: ishte e qartë për të gjithë se ne nuk mund t’ju kundërvihemi flotave të NATO-s në Mesdhe. E vetmja vlerë e shtuar e Sirisë aleate ishin votat e saj pro-ruse në OKB, të cilat nuk vendosin asgjë. Dhe më pas, mundësia e sigurimit të armëve për ‘miqtë’ tanë në Liban, Bregun Perëndimor dhe Irak. Tani, pas mposhtjes së Hamasit dhe Hezbollahut nga Izraeli, është një operacion që ka shumë pak kuptim edhe në logjikën e shërbimeve sekrete ruse”.
A ka të drejtë Ukraina të gëzohet në këtë pikë kthese në Lindjen e Mesme?
“Ngjarjet siriane tregojnë se forcat e ushtrisë ruse janë lodhur nga Operacioni Special Ushtarak. Nëse do të mundej, Putini do ta kishte shpëtuar Assad-in. Por sot, angazhimi i çdo burimi në një skenar tjetër është pothuajse i pamundur. Në të ardhmen e afërt, ndryshimi i regjimit në Siri është përkundrazi i favorshëm për Rusinë: burimet kursehen, kontingjenti në Ukrainë mund të forcohet. Putini madje mund të përdorë braktisjen e asaj zone si mjet pazaresh në negociata, veçanërisht nëse ato menaxhohen nga Erdogan”.
Si e imagjinoni reagimin e Putinit ndaj rënies së Assad-it?
“Ai pranon komunikimin burokratik, të besuar në dokumente. Në mbledhje ai hesht. Ai thjesht vëzhgon, në heshtje. Që në fillim ky aspekt e karakterizoi në mënyrë gjithëpërfshirëse personalitetin e tij”.
Sa peshon mbi të përvoja e tij si oficer i KGB-së?
“Tej mase. Putini po përgatitej të punonte si rekrutues agjentësh. Zyrtarët e këtij lloji mësohen të studiojnë me kujdes karakterin e bashkëbiseduesit-subjekt të regjistrimit, të dinë ta dëgjojnë gjatë dhe me kujdes, duke zgjatur në heshtje socializimin për t’iu përshtatur atij dhe kur është e nevojshme të shtypin vullnetin e tij duke këmbëngulur në pikën nevralgjike të ekspozuar. Kështu ka bërë gjithmonë ai”.
Si e vlerësoni evolucionin e tij ndër vite?
“Inekzistente. Pasi pushtoi postin e presidentit të Rusisë, Putin nuk synonte më t’ia dorëzonte pushtetin askujt. Por është e pamundur të qëndrosh në bashkësinë e shteteve demokratike si një guvernator i pazëvendësueshëm. Prandaj, ai duhej të merrte rrugën e kundërshtimit ndaj Perëndimit”.
A janë kërcënimet bërthamore një blof?
“Nuk duhen marrë lehtë. Por e gjithë politika e jashtme e Putinit, të gjitha luftërat dhe provokimet e tij, nuk janë gjë tjetër veçse një mënyrë për t’i garantuar vetes një qeveri të përjetshme. Një person që përgatitet për një luftë bërthamore nuk investon miliarda në kërkimin e kurave për të zgjatur jetën e tij në 120 vjet ose më shumë, siç po bën”.
A janë BRICS një mundësi e vërtetë mbijetese për Rusinë?
“Tashmë sot jemi përballur me një varësi totale të ekonomisë ruse nga Kina. BRICS, të cilin unë e quaj ‘Klubi i entuziastëve të investimeve kineze’, përpiqen të qëndrojnë larg Rusisë: ata nuk e financojnë atë përmes bankës së organizatës, ata nuk mbështesin iniciativat për një monedhë alternative dhe një sistem pagese, ata ju druhen sanksioneve dytësore nga Perëndimi”.
A mund të kontribuojë kriza ekonomike dhe pika e kthesës siriane në përfundimin e luftës në Ukrainë?
“Në radhët e rebelëve fitimtarë të Assad-it ka mjaft njerëz nga ish-BRSS. Njerëz që mund të kthehen në shtëpi në vendet e Azisë Qendrore. Një destabilizim lokal, po mendoj për Taxhikistanin ose problemin e përjetshëm të pazgjidhur të Kaukazit, është i mundur. Ngjarjet e fundit kanë treguar se Rusia nuk mund të bënte shumë sot në rast të shpërthimeve të reja të revoltës. Kjo mund ta nxisë Putinin të kërkojë një dalje nga lufta në Ukrainë. Por pas asaj që ndodhi në Siri, pozicioni i saj negociues është dobësuar. Siç thuhej në një film të famshëm, një luan i vjetër është para së gjithash i vjetër”./Corriere Della Sera – Syri.net
Në dhjetor të ‘90-ës, Edmond Budina po kthehej nga Zvicra me trupën e Teatrit Kombëtar, ku kishin shkuar për të dhënë shfaqje. Në kufi mësoi se në Tiranë ishte përhapur fjala se ai dhe Yllka Mujo kishim kërkuar azil politik atje. Me të mbërritur në kryeqytet, dikush i tha se, “në Qytetin Studenti ka plasur revolta…”. Të nesërmen ishte mes studentëve. Nga ai moment, Edmond Budina iu bashkëngjit lëvizjes së studentëve deri në rrëzimin e plotë të diktaturës së gjatë komuniste.
Z.Budina rrëfen për gazeta “Panorama” ngjarjet e atyre ditëve që bënë histori, që nga takimi në Pallatin e Brigadave me Presidentin Ramiz Alia, te përgatitja e programit të PD-së në shtëpinë e Gramoz Pashkos. Edmond Budina tregon se u kujdesën për ta ruajtur atë nga policia deri te studentët. Ai flet edhe për rivalitetin dhe debatet brenda protagonistëve për drejtimin e PD-së. Bashkëthemeluesi i PD-së hedh dritë edhe mbi takimin e Edi Ramës në Qytetin Studenti në mars të vitit 1991-it.
Z.Budina, cila ishte situata në Tiranë dhe në Qytetin Studenti paraditen e 8 dhjetorit 1990? Kur u bëtë pjesë e lëvizjes studentore?
Nuk di të them se cila ishte atmosfera e datës 8 dhjetor 1990, sepse unë isha duke u kthyer nga Zvicra me trupën e Teatrit Kombëtar, ku kishim shkuar për të dhënë shfaqje. Di të them që atmosfera e gjithë atyre muajve, që përgatitën 8 dhjetorin, ishte e nderë në të gjithë Shqipërinë. Këtë atmosferë ne e kishim marrë me vete edhe në turneun tonë zviceran, ku për herë të parë vizitonim një vend perëndimor, që për ne ishte si një përrallë. Në Tiranë ishte përhapur fjala se unë dhe Yllka Mujo kishim kërkuar azil politik në Zvicër. Oficeri i kufirit, kur më pa që u ktheva, e shprehu hapur habinë duke më thënë: “Shyqyr që erdhe o Mond Budina, se këtu janë përhapur fjalë se ke kërkuar azil politik”.
Të njëjtën gjë më thotë edhe një shok i vëllait tim, Robertit, të cilin e kisha përgatitur për të hyrë në Akademinë e Arteve: “Pse u ktheve o profesor, se këtu janë hapur fjalë…”. Për një çast më erdhi në mendje kisha e famshme, Duomo e Milanos, të cilën e pamë për herë të parë në orën 4 të mëngjesit, pas një udhëtimi të lodhshëm. Binte një vesë shi i imët dhe përreth kishte një tis të hollë mjegulle. Shkova te porta në krahun e majtë, mbështeta duart dhe unë, që nuk besoja në Zot, u luta: “O Zot, ndihmoje popullin shqiptar!”. E thashë atë lutje në italisht e shqip, thua se Zoti nuk do të më kuptonte. Pas lutjes dhe asaj që kisha përjetuar në perëndimin e anatemuar për dekada e dekada të tëra nëpërmjet propagandës së regjimit, përgjigja ime nuk mund të ishte veçse: “Jam kthyer për të luftuar”. Dhe ai më tha: “Në Qytetin Studenti ka plasur revolta”. Të nesërmen isha mes studentëve.
Ky ishte momenti që ju u bëtë pjesëmarrës aktiv në Lëvizjen e Dhjetorit ‘90? Si i keni përjetuar ato ditë?
Janë disa ngjarje në jetën e njeriut, në të cilat ai përfshihet me ose pa dashje, por që mbeten të pashlyeshme në kujtesë dhe bëhesh pjesë e një historie. Të tilla ishin ato ditë të atij dhjetori të ‘90-ës. Unë mbase jam i vetmi që kam qenë pjesëmarrës në takimet me Ramiz Alinë, qoftë në atë të gushtit nëntëdhjetë me intelektualët e njohur të vendit, qoftë në atë me studentët. Nëse në takimin e parë mbresat nuk kanë qenë kushedi se çfarë, për shkak të reagimit të trembur të intelektualëve, përfshi edhe mua; në të dytin, për shkak edhe të atmosferës së krijuar, ishin tepër mbresëlënëse. Nuk do të harroj asnjëherë çastin kur hipëm në autobus për të shkuar në takim dhe dritën e shpresës në sytë e studentëve dhe qytetarëve që na përcollën dhe na pritën pas takimit. Kishte prej atyre që qanin, preknin, puthnin xhamat e tij si të ishte diçka hyjnore. Po ashtu, edhe atmosferën sa të nderë, por edhe të bukur brenda autobusit. Takimin, ku studentët, ndryshe nga intelektualët, u treguan të guximshëm, të vendosur për ta çuar luftën e tyre deri në fund.
Ato ditë ishin të ngarkuara me kaq emocion, ngjarje, përjetime, të cilat është e pamundur t’i harrosh. Nuk mund të harroj, për shembull, momentin kur autobusi në vend që të kthehej djathtas, pasi doli nga Qyteti Studenti, për të shkuar te Pallati i Kongreseve, sikundër na ishte thënë paraprakisht, mori majtas. Të qeshurat, entuziazmi për një çast mbetën pezull. Të gjithëve na shkoi ndërmend Mali me Gropa, atje ku ishin pushkatuar armiqtë e regjimit. Pas sqarimit të bërë prej ministrit të Arsimit të asaj kohe, Skënder Gjinushit dhe sekretarit të Komitetit Qendror të Rinisë, Lisien Bashkurtit, të cilët na thanë se po shkonim në Pallatin e Brigadave, u rikthye, në një farë mënyre, atmosfera e gëzueshme.
Mbresëlënëse ishte edhe mbërritja në ambientet e Pallatit të Brigadave, ku nga shkurret dekorative dilnin kokat e rojeve, disa civilë e disa ushtarakë, që na vështronin me kërshëri, apo mbase edhe me mllef. Ditët në vazhdim ishin si ditët kur vërshejnë lumenjtë, të cilat rridhnin kaq shpejt dhe të ngarkuara me ngjarje dhe emocione të paprovuara. Ishte lejuar pluralizmi, po krijohej një parti opozitare, një gjë gati e paimagjinueshme, veçse pak ditë më parë. Ishte thyer miti i Partisë së Punës, diktaturës së proletariatit dhe njerëzit ishin plot shpresë e ëndrra.
Si ishte takimi që ndau epokat, sepse të nesërmen Presidenti Ramiz Alia mblodhi menjëherë Byronë Politike dhe deklaroi të drejtën e pluralizmit politik…?
Takimi me Presidentin Alia u zhvillua në një atmosferë të tensionuar, pasi kishin ndodhur të gjitha ngjarjet, që tashmë dihen. Tensionin veç të tjerave, sipas meje, e krijonte disi edhe ajo perde, pas shpinave tona, që ndante sallën. Edhe sot nuk di se ç’fshihej pas saj. Gjithsesi, duhet thënë se studentët nuk u tutën. Alia u tregua, gjithmonë sipas mendimit tim, tepër dinak, kur pranoi pothuajse qysh në fillim formimin e një partie studentësh ose pluralizmin politik, por në një formë disi të zbehtë, të turbullt. Me një pohim të tillë takimi duhej të përfundonte dhe ne duhet t’i ishim mirënjohës presidentit, që po na bënte lëshimin e “madh”, po na falte, po na jepte mundësinë të krijonim një parti, por studentët nuk u kënaqën me aq pak dhe nuk ranë pre e atij kurthi.
Ata këmbëngulën për një pluralizëm të vërtetë dhe ia përplasën në sy të gjitha bëmat dhe defektet e Partisë së Punës, qeverisë e policisë. Për atë kohë, ndonëse gjërat kishin filluar të ndryshonin, qoftë edhe në arenën ndërkombëtare, nuk ishte fushë me lule dhe e lehtë t’i kundërviheshe diktaturës së proletariatit. Askush nuk e dinte se si mund të reagonte ajo. Eksperienca 45-vjeçare kishte treguar se kur qe nevoja, ajo nuk e kishte kursyer dhunën e represionin. Tani, mbas 34 vitesh, kur dëgjon disa “heronj” e llafazanë që pëllasin e thonë se gjithçka ishte e drejtuar, e organizuar nga vetë Partia e Punës, ose studentët nuk vepruan si duhet për këtë ose atë ngjarje, të vjen të ulërasësh e t’u thuash: “Mirë studentët dhe lëvizja e dhjetorit nuk veproi sa dhe si duhet, po ju “trima pas pilafit”, ku ishit kur ne realisht përballeshim me mllefin dhe forcat e diktaturës?”. Mbase jo gjithçka u krye në perfeksion dhe ashtu si duhej, por ama për herë të parë studentët u ngritën kundër diktaturës dhe u vendos pluralizmi politik, i mirë ose i keq, me vlera apo defekte. Ajo që nuk kishte ndodhur qysh prej 1944, me gjithë pakënaqësitë dhe revoltat e herëpashershme, ndodhi më 1990, falë revoltës së studentëve.
Lideri i lëvizjes ishte një student 28-vjeçar nga Tropoja. Quhej Azem Hajdari, studionte filozofi, ishte më i madh në moshë se sa shokët e tjerë. Cili ishte takimi juaj i parë me të dhe çfarë patë tek ai student, që u vu në krye të lëvizjes, duke dalë publikisht dhe duke hequr frikën e dhjetëra studentëve të tjerë?
Azem Hajdarin nuk e njihja, por rastësia e solli të njihesha me të në një rrethanë të veçantë. Sikundër e thashë, unë sapo isha kthyer nga Zvicra dhe të nesërmen nisem për në Qytetin Studenti. Rrugës takoj një student të artit dramatik, Arben Derhemin, i cili më thotë të shkoja në godinën ku po bëhej mbledhja e përfaqësisë së studentëve dhe pedagogëve, që do të përzgjidhnin grupin, i cili do të shkonte te presidenti. Sipas tij, kjo ishte një porosi e Arben Imamit, që ndodhej brenda godinës ku zhvillohej mbledhja. Dera me kuadrate qelqi e godinës ishte e mbyllur. Përtej saj shoh një djalë me xhup lëkure, i cili afrohet tek dera dhe më thotë: “Respekt për ju profesor. Kemi parë ‘Natë me hënë’ dhe na keni frymëzuar. (“Natë me hënë” ishte një dramatizim i imi i veprës së I. Kadaresë dhe shfaqje e vënë po prej meje në skenën e Teatrit Kombëtar, e cila bëri shumë bujë në atë kohë, pasi për herë të parë guxohej të shfaqej diçka që nuk ishte e realizmit socialist.) Këtu kanë ardhur disa intelektualë e pedagogë, por ne nuk i kemi pranuar. Do të më falësh sa të pyes përfaqësinë, që është brenda”.
Hyri dhe u rikthye pas pak. Duke hapur derën më tha: “Urdhëroni! Po ju presim!”. Ky ishte Azem Hajdari. Qysh në momentin e parë të njohjes sime me të, më ka bërë përshtypje mënyra e drejtpërdrejtë e komunikimit. Ai thoshte atë çka mendonte pa hezituar, pa frikë. Nuk kishte “qime në gjuhë”. Flas për atë kohë që e kam njohur unë. Dëgjonte me vëmendje ata që ishin më të mëdhenj, i respektonte, por nuk hezitonte edhe të kundërshtonte, kur e shihte të arsyeshme. Me mënyrën e tij veriore të të folurit, me një natyrë të hapur, që komunikonte me të gjithë, pse jo dhe me guximin ose kokëshkretinë e tij, ai ngjallte besim te të tjerët. Mbase ngaqë ishte edhe pak më i madh në moshë, ata e kishin përzgjedhur si udhëheqësin e tyre. Azemi, kam përshtypjen, në atë kohë ishte një lloj frymëzuesi për bashkëmoshatarët e vet. Mendoj se frika në përgjithësi në atë kohë kishte filluar të vritej dhe studentët guxonin, por natyrisht edhe shembulli i Azemit ka ndikuar te një pjesë e tyre.
Dua të kujtoj se studentët e Akademisë së Arteve dhe veçanërisht ata të Artit Dramatik e Regjisurës, kanë guxuar të reagojnë edhe përpara 8 dhjetorit dhe kanë qenë tepër aktivë në gjithë lëvizjen. Një nga kujtimet e bukura që ruaj me të është kur në Qytetin Studenti uleshim në mensën e studentëve dhe hanim fasule me kos ose spinaq, në të njëjtën pjatë prej alumini, me ato lugët e shtrembra. Më ka bërë përshtypje tek ai, entuziazmi i jashtëzakonshëm. Ishte i palodhur kur shkonim mitingjeve për të krijuar PD-në dhe nuk hezitonte të përleshej me policinë, sikundër na ndodhi në Lushnjë. Ishte nga të vetmit, që edhe kur u bë deputet etj., pasi unë isha larguar nga jeta politike, i cili ndalonte makinën në rrugë dhe më takonte. Në gusht të vitit 1998, kur kisha ardhur me pushime nga Italia, në bulevardin e madh, tek bustet e vëllezërve Frashëri shoh Azemin mes një grupi njerëzish që e shoqëronin. U shkëput prej tyre dhe më takoi me përzemërsi. Kjo ishte hera e fundit që e pashë. Më 12 shtator e vranë.
Cili ishte roli i Sali Berishës ato ditë?
Sikundër e thashë edhe më sipër, unë u bëra pjesë e lëvizjes studentore më 11 dhjetor, ditën që shkuam në takimin me Presidentin Alia, kështu që nuk di të them se cili ishte roli i Sali Berishës në ato momente dhe e kujt ishte ideja për takimin. Përsa i përket zotit Berisha, atë e kam njohur diku rreth vitit 1986, kur isha me pushime në Pogradec prej një miku të paharruar, neurokirurgut të njohur Arian Xhumari. Berisha ishte një kardiolog me emër në atë kohë dhe veç kësaj, kishte botuar artikuj në gazetën “Zëri i Popullit”, kishte folur në “Zërin e Amerikës” dhe në takimin me intelektualët pati guximin të thotë se forcat policore kishin plagosur ose vrarë dikë në 2 korrik 1990, kur u bë dyndja nëpër ambasada, kështu që ishte i njohur në opinion si një kundërshtues dhe kërkonte ndryshime thelbësore të shoqërisë e politikës shqiptare. Sipas atyre që kam lexuar, dëshmive të atij vetë, kronikave të kohës, ka pasur një rol aktiv në gjithçka po ndodhte ato ditë.
Ju jeni një ndër bashkëthemeluesit e PD-së, si u arrit deri te krijimi i së parës parti pluraliste pas diktaturës së gjatë komuniste?
Pas kthimit nga takimi me Presidentin Alia në Qytetin Studenti, atmosfera ishte e jashtëzakonshme. Ne ktheheshim nga takimi me një rezultat të jashtëzakonshëm, pluralizmin politik. Ndonëse ishte natë, pjesëmarrja ishte e paparashikueshme dhe entuziazmi i papërshkruar. Ndërkohë që prisnim të vinte nga presidenca shiriti i incizuar i takimit, i cili do të dëgjohej në shesh, ne ftuam të flisnin para turmës Sali Berishën dhe Gramoz Pashkon, të cilët kishin ardhur të na mbështesnin së bashku me intelektualë të tjerë. Atje ramë dakord që të takoheshim të nesërmen në orën 8 të mëngjesit në shtëpinë e Gramos Pashkos për të hartuar një program minimal të PD. Gramozi kishte një shtëpi relativisht më të madhe se apartamentet tona modeste, ishte fare pranë Qytetit Studenti dhe kishte kompjuter. Më kujtohet madje, që për të hyrë në shtëpinë e Gramozit duhej të përdornim edhe një parullë, si ato që ne i kishim përdorur në filmat nga lufta dhe me ilegalë të realizmit socialist.
Të nesërmen, fiks në tetë, trokas në derë, por për dreq kisha harruar parullën. U deshën disa minuta derisa Shpendi, (me sa më kujtohet, kështu quhej një student i Gramozit, i cili ishte vendosur si roje) më hapi derën. Atje veç Gramozit, për herë të parë njoha edhe Aleksandër Meksin dhe Genc Rulin, të cilët ishin të afërt me të dhe të thirrur prej tij. Më pas, sikundër e kishim lënë, erdhën edhe Sali Berisha, Arben Imami, Azem Hajdari. Në bibliotekën e shtëpisë ishte edhe “Karta e të drejtave të njeriut”, të cilën e lexuam dhe po formulonim programin minimal të partisë, që qysh atje menduam ta quanim “Partia Demokratike”. Më kujtohet se si diskutonim dhe çdonjëri prej nesh jepte mendimet e veta. Një moment lindi nevoja për të mbajtur një lloj procesverbali dhe asnjëri prej nesh nuk ndjehej i aftë për ta bërë, kështu që thirrëm Eduart Selamin, i cili rrinte në katin përdhes së bashku me gruan e Gramozit, Mozën dhe Dashamir Shehin. Po ashtu, më kujtohet që në një moment erdhi edhe Agim Buxheli, i cili kreu disa xhirime me kameran e tij. Natën vonë ka ardhur një mik i Gramozit, që me sa mbaj mend, quhej Sokol, i cili punonte në ministrinë e jashtme dhe e pa materialin nga ana juridike.
Ramë dakord që të nesërmen do të lexohej programi në mitingun e organizuar në qytetin studenti, prej Arben Imamit dhe do të përshëndeste në emër të studentëve Azem Hajdari. Programi u printua në disa kopje dhe unë personalisht ua kam dhënë disa studentëve të besuar në atë kohë të Akademisë së Arteve, për ta sjellë në Qytetin Studenti. Frika se dikush mund të pengohej prej policisë, na bëri të mendojmë këtë variant. Studentët do të hynin në Qytetin Studenti nga drejtime të ndryshme dhe do t’ia dorëzonin programin Benit ose mua. Këta studentë, të cilët i konsideroja të besuar ishin Robert Budina, Kastriot Çipi, Arben Derhemi, Hervin Çuli dhe Altin Basha. Në fakt nuk patëm asnjë pengesë prej policisë dhe Arben Imami lexoi programin përpara një mase të paparë njerëzish, të cilët gëzonin e deri qanin prej entuziazmit e shpresës.
Si u krijua PD-ja ku debatet mes vetë protagonistëve nuk kanë qenë të pakta… deri në vendimin final?
Në shtëpinë e Gramozit kishim dakordësuar edhe që do të zgjeronim rrethin e intelektualëve, do të krijohej një komision nismëtar, i cili do të merrej me organizimin e partisë së ardhshme. Më duhet të pranoj se të gjithëve ne na mungonte eksperienca e krijimit dhe drejtimit të një partie dhe gjithçka u bë në një lloj kuptimi e improvizuar “me të parë e me të bërë”. Shumë gjëra u kthjelluan dhe kuptuan rrugës. Kishte edhe në ato momente moskuptime, intriga, prurje elementësh që mbështesnin x-in ose y-nin. Kishte nga ata që kërkonin të futnin përkrahës të vetes, grupime që donin të merrnin përparësi në raport me të tjerë. Kishte nga ata që u serviloseshin atyre që mendonin se do të bëheshin udhëheqës, pra në një lloj kuptimi, kishte amulli, dëshirë, pasion, ambicie, por mbi të gjitha një të përbashkët, ndryshimin e Shqipërisë dhe afrimin e saj me Europën. Në klubin “Studenti” u bë një mbledhje ku do të përzgjidhej komisioni nismëtar për formimin dhe legalizimin e PD-së.
Një dyndje e jashtëzakonshme njerëzish, të cilët kërkonin të hynin në sallë deri duke u shtyrë. Disa prej pjesëmarrësve njiheshin, ndërsa një pjesë ishin krejtësisht të panjohur dhe propozimet ishin nga më të habitshmet. Më vjen në mendje dikush që u ngrit e tha. “Propozoj zonjën, e cila është luftarake, e aftë…” dhe shtoi një sërë cilësish që të linin me gojë hapur. Në fund e mbylli ligjëratën me fjalët: “Padyshim e meriton të jetë e zgjedhur, e njoh shumë mirë sepse është motra ime”. Nuk harroj fjalët e të ndjerit Gramoz që tha pak a shumë se, “na u bë si mbledhje kooperative me mjelset e dalluara”. Debatet, deri sa unë kam qenë pjesëmarrës, kanë qenë të shpeshta dhe herë, herë edhe të forta. Më kujtohet që mbledhjet na zgjatnin deri në orët e vona të natës, por padyshim kjo ishte një nga gjërat më të mira, sepse po sillte një mentalitet të ri. Nuk kishte një “Njësh”, i cili vendoste për gjithçka.
Vendimet edhe pse me debate merreshin në mënyrë kolegjiale. Kur dikush, për shembull, donte të largonte njërin ose disa nga kryesia, ngriheshin pjesa tjetër dhe e kundërshtonin fort. Më kujtohet një rast kur Arben Lika, Tef Malshyti, Shinasi Rama, Ritvan Peshkëpia e ndonjë tjetër kërcënuan se do të largoheshin e do të formonin një parti tjetër. Madje, njëri prej tyre shkroi edhe një letër ku thoshte se po tradhtoheshin aspiratat e studentëve. Pra ishte një rrugë e panjohur, jo e lehtë, por që gjithsesi e dha rezultatin e saj, krijimin e një partie opozitare, Partinë Demokratike, e cila mirë ose keq (por më shumë mirë) është një vlerë dhe pasuri e shoqërisë shqiptare.
A ishte Sali Berisha njeriu i duhur për të drejtuar PD-në?
Nëse ishte ose jo Sali Berisha njeriu i duhur për të drejtuar PD, këtë e tregoi koha. Gjithsesi, në atë moment duhej një njeri i fortë, me personalitet, sepse mendësia, sikundër vazhdon edhe sot, është ajo që gjithmonë kemi nevojë, na duhet një bari, i cili të ketë tiparet e një njeriu të pathyeshëm, një heroi, që t’i përngjasojë një qenieje gati hyjnore. Udhëheqësi duhet të krahasohet o me Skënderbeun, Zeusin, ose të shpallet hero, që e adhuron e gjithë Shqipëria. Harrojmë që udhëheqësi, pavarësisht personalitetit të fortë, aftësive vetjake, nuk është asgjë pa masën e mbështetësve dhe sa më i përbashkët të jetë drejtimi i partisë ose i vendit, aq më i suksesshëm është edhe vetë udhëheqësi.
Sali Berisha në atë moment u gjend në vendin e duhur, në kohën e duhur dhe me ambicien e duhur. Askush nuk mund ta gjykojë dot nëse në vend të Sali Berishës do të ishte dikush tjetër dhe gjërat do të kishin shkuar më mirë se sa shkuan. Mund të kishin shkuar më mirë, por mund të kishin shkuar edhe më keq, si fjala vjen një luftë civile. Këtu meritë kanë të gjithë ata që ishin në krye të punëve në atë periudhë.
Cilët ishin ata që shfaqën ambicien për drejtimin e PD-së?
Kur ktheheshim natën vonë nga mbledhjet e gjata me një grup miqsh, të gjithë thoshim se duke mos qenë politikanë në profesion, ne do të tërhiqeshim, sapo të vinin politikanët e duhur, por për fat të mirë, apo të keq askush nuk u tërhoq nga politika, përveç meje. Në ato fillime nuk është se kishte shfaqur dikush ambicie haptas për t’u bërë drejtues i PD-së dhe veprohej bashkërisht. Natyrisht duke mos pasur ambicien për t’u marrë me politikë, unë vija re se si përpiqeshin një pjesë për të qenë në qendër të vëmendjes, apo kryenin edhe ndonjë veprim për të marrë pozicionin e udhëheqësit, por haptas askush nuk ishte shprehur. Më pas, kur filluan të bëhen zgjedhjet, dolën edhe figurat që u prezantuan si kandidatë për të drejtuar partinë. Në kongresin e parë, që u zhvillua në Teatrin e Operës, ku u bë edhe votimi për kryetarin e partisë, di që pati një rivalitet midis Sali Berishës dhe Aleksandër Meksit, por që në fund u zgjedh Sali Berisha.
Në atë periudhë, Edi Rama a iu kundërvu sistemit me art…?
Të them të drejtën, nuk di të kem parë në atë periudhë ndonjë vepër të tij, që t’i kundërvihej sistemit. Më kujtohet po, që diku aty nga fundi i viteve ’80, ai kishte realizuar një murale në hyrje të degës së Dramës dhe Arteve Figurative, me aksionistë që mbillnin pemë dhe pëllumba mbi supet e tyre. Një vepër tipike e realizmit socialist. Mbase në artet figurative, me studentët e vet, mbase ka bërë edhe vepra që i kundërviheshin sistemit, por publikisht nuk kam parë. As nuk kam dëgjuar, që në kohën kur ne vinim në skenë “Natë me hënë” dhe erdhi e gjithë Byroja Politike për ta parë e për ta ndaluar, kur na dërgonin letra kërcënimi se po i kundërviheshim sistemit, që ai kishte realizuar vepra arti kundër sistemit. Nëse i ka pasur të fshehta dhe i ka ruajtur për t’i nxjerrë kur sistemi ra, kjo është tjetër gjë.
A ishte z.Rama në llogore të protestës studentore që solli ndryshimin e sistemit komunist. A është e vërtetë se ai fliste për një ndryshim sistemi dhe për procese demokratike që duhet të orientohen drejt Europës Perëndimore dhe jo Europës Lindore?
Dua të dëshmoj se ai nuk ka qenë në asnjë çast në llogore kur ishte fjala për veprime konkrete. Nuk ka qenë pjesëmarrës as në protestën e heshtur të qytetarë të Tiranës më 28 janar 1990, të orës 18, ku u shkul e gjithë Tirana, as në revoltën e studentëve në dhjetor të po atij viti, as në takimin me Ramiz Alinë, as në formimin e PD-së, as në grevën e urisë së studentëve për heqjen e emrit Enver Hoxha të Universitetit dhe as në rrëzimin e shtatores së diktatorit.
“Rastësisht me dashje”, ai ndodhej në të shumtën e rasteve jashtë shtetit. Personalisht nuk kam qenë asnjëherë i pranishëm kur ai ka folur për ndryshimin e sistemit, por për të qenë i vërtetë kam dëgjuar qysh në atë kohë se fliste për nevojat e ndryshimit. Në atë kohë ishte e lehtë të flisje ndonjë fjalë kundër, kur kishe prindërit anëtarë të Komitetit Qendror, apo deputetë ose kur shoqëroheshe me fëmijë e nomenklaturës, që jetonin në Bllok, por duhet të kishe këllqe për të vepruar konkretisht kundër, pa pasur asnjë lloj mbështetjeje.
Si është e vërteta e ardhjes së Edi Ramës te protesta dhe deklaratës së tij se “komunistët duhet ti varim në litar”? Pse u largua Rama dhe kush nuk donte që ai të ishte aty në ato momente…?
Në atë kohë çdokush që ishte kundër sistemit ishte i mirëpritur dhe dyert u ishin hapur të gjithëve. Të gjithë ne dëshironim të na afroheshin sa më shumë njerëz. Ne kishim nevojë për mbështetje sa më të gjerë. Nuk kishte asnjë që nuk e donte prezencën e tij. Veçse gjërat duhen parë në rrethanat në të cilën kanë ndodhur. Diku andej nga marsi i vitit 1991, ai u shfaq në Qytetin Studenti, në një kohë që në Shkodër, sipas njoftimeve të studentëve shkodranë si Arben Broci etj., kishin filluar raprezaljet e policisë. Ai erdhi, me ç’mbaj mend, i ftuar nga Gramoz Pashko. Hyri në mbledhjen që po organizonim dhe me një fodullëk e arrogancë të pashoqe, kërkoi të bënim gjithçka thoshte ai. Deri atëherë nuk ishte shfaqur askund, nuk kishte marrë asnjë iniciative dhe tani vinte të na diktonte urdhrat ose mendimet e veta.
Natyrisht të gjithë iu kundërvunë, sepse askush nuk donte hakmarrje e dhunë ose derdhje gjaku dhe ai kur pa se nuk kishte asnjë mundësi të realizoheshin propozimet e tij, ose të kishte një karrige për të, u largua. Qëndrimi i tij ishte ekstremisht i djathtë dhe kërkonte varjen e komunistëve, përfshi babain e tij. Këtë ai e shprehu publikisht në mitingun e marsit para stadiumit “Qemal Stafa”. Pikërisht ky ekstremist i djathtë një mëngjes na u gdhi i majtë dhe në krye të Partisë Socialiste. Fatmirësisht nuk u varën komunistët, por fatkeqësi që komunistët edhe sot vazhdojnë të votojnë një fashistuc të tillë. Mbase nuk thonë kot që ai, i cili të rreh, të do, imagjinoni sa i do Rama komunistët sa do edhe t’i varë…/Gazeta Panorama/
Zv/Kryeministri i Kosovës Besnik Bislimi thotë se Serbia qëndron pas shpërthimit në kanalin e furnizimit me ujë nga liqeni i Ujmanit dhe për këtë arsye nuk do të ishte e logjikshme që të bëhej pjesë e hetimit të krimit. Megjithëse Beogradi ka mohuar të ketë pasur rol në shpërthimin që ka tensionuar më tej marrëdhëniet mes dy vendeve, zoti Bislimi tha në një intervistë për Zërin e Amerikës se “të gjitha informacionet që kemi çojnë në vetëm një adresë”. Sipas zv/Kryeministrit, i cili është edhe kryenegociatori i Kosovës në bisedimet me Serbinë të ndërmjetësuara nga Bashkimi Evropian, ky incident i fundit rikonfirmon se Serbia nuk është e interesuar për normalizimin e marrëdhënieve dhe se vetëm ajo është përgjegjëse për ngecjen, pavarësisht nga kritikat perëndimore ndaj të dyja palëve.
Zëri i Amerikës: Tensionet janë shtuar për shkak të shpërthimit të javës së kaluar. Megjithëse qeveria e Kosovës fajësoi Serbinë se qëndron prapa shpërthimit, Serbia vetë e ka mohuar një gjë të tillë. A do të ishte Kosova e gatshme që të pranonte bashkëpunimin e Serbisë për hetimin e këtij shpërthimi, kësaj çështjeje?
Besnik Bislimi: Do të ishte e palogjikshme që në këtë fazë adresa kryesore të cilës i atribuohet krimi, të bëhej pjesë e hetimit të krimit. Prandaj mendoj që është e pamundur që hetuesit nga Serbia të bëhen pjesë e hetimeve. Për këtë moment nuk ka nevojë. Institucionet tona kanë kërkuar ndihmë ndërkombëtarisht, por jo nga Serbia.
Zëri i Amerikës: Akoma nuk është arritur një përfundim në fakt se kush qëndron pas këtij shpërthimi…
Besnik Bislimi: Tani duhet të kujdesemi që sulmi terrorist që ka ndodhur në kanalin e ujitjes, apo të ujësjellësit, në Ibër Lepenc, të mos bëhet një test i aftësisë së Kosovës për ta dëshmuar kryesin e krimit, edhe e aftësisë së Serbisë për të kryer një krim perfekt. Të gjitha informacionet që kemi çojnë në vetëm një adresë dhe mendoj që do të ishte e palogjikshme që tash të merremi me atë nëse ka dëshmi të mjaftueshme, apo jo. Ajo që është me rëndësi, është të analizohet se cili ka qenë qëllimi primar i këtij sulmi. A ka qenë vetëm dëmtimi i kanalit, apo ka qenë synimi që kjo të shkatërrohet në tërësi, që pastaj të pamundësohet furnizimi me energji elektrike, me ujë dhe me komunikime? Apo ka qenë vetëm synimi që të dërgohet sinjali se Serbia ka ende potencial për të destabilizuar Kosovën dhe kjo pastaj të përdoret për të rritur fuqinë negociuese të tyre në Bruksel.
Zëri i Amerikës: Zoti Bislimi, a keni kërkuar ndihmë ndërkombëtare për hetimin e këtij incidenti, e këtij shpërthimi?
Besnik Bislimi: Institucionet e policisë kanë kërkuar bashkëpunim me segmente të caktuara ndërkombëtare, por duhet të kuptojmë edhe natyrën e krimit. Sulmi terrorist ka ndodhur në kanalin që sjell ujë. Do të thotë që edhe shpërthimi ka ndodhur aty dhe rrjedhimisht do të jetë e vështirë që në vendin e krimit të gjenden dëshmi të caktuara. Dëshmitë që ne kemi kanë të bëjnë me komunikimet që kanë ndodhur përpara sulmit dhe ndoshta pas saj, që pastaj kërkojnë një natyrë tjetër të forensikës.
Zëri i Amerikës: Çfarë ndikimi do të ketë mendoni ju një ngjarje e tillë tek procesi i përgjithshëm i negociatave, i bisedimeve?
Besnik Bislimi: Tani, sinjalet që për ne janë me rëndësi është që nuk kemi të bëjmë (thjesht) me një akt terrorist, por pjesë e një plani më të gjerë, të cilat dëshmojnë që Serbia ka axhenda të tjera. Do të thotë që Serbia nuk është e interesuar për normalizim të raporteve. Paraqitja në Bruksel, Serbisë i shërben vetëm për të vazhduar thithjen e fondeve financiare nga Bashkimi Evropian, të cilat pastaj kombinohen me ndikimin pro-rus. Por në bisedimet për dialog, pjesëmarrja e Serbisë është vetëm pro forma, dhe kontributi i tyre i vetëm në Bruksel është pastaj konferenca për shtyp të cilën e organizojnë pas takimeve, ku tregojnë për konstruktivitetin e tyre dhe gatishmërinë për të bashkëpunuar. Por në fakt, kjo pjesëmarrje ka qenë fallco gjithmonë, sepse nuk ka asnjë rast përgjatë këtyre tre viteve ku unë të kem parë edhe minimumin e konstruktivitetit të palës serbe, apo minimumin e gatishmërisë për të ndërmarrë ndonjë hap që të paktën na çon më tutje, pak drejt normalizimit.
Zëri i Amerikës: Në fakt, kritikat e ndërkombëtarëve kanë qenë ndaj të dyja palëve, për sa i takon vullnetit për këto bisedime, për këto negociata, por qoftë edhe veprimeve të ndryshme të palëve, lidhur me marrëveshjet…
Besnik Bislimi: Ka qenë një qasje në Bruksel që për të ecur tutje me normalizimin na duhen të dyja palët dhe çfarëdo tentative që njëra palë të apostrofohet si palë përgjegjëse, mund të ndikojë negativisht në gatishmërinë e kësaj pale për të marrë pjesë. Dhe në këtë kuadër të kësaj, në mungesë të vullnetit që të indentifikohet pala bllokuese, Bashkimi Evropian ka preferuar pastaj që ta ndajë fajësinë mes palëve, por joformalisht dihet qartë që kush është pala që bllokon dhe kush është pala që është konstruktive dhe ofron alternativa. Për shembull, për secilën iniciativë të Brukselit, pala kosovare ka ofruar propozimet e saj konstruktive. Të marrim si shembull edhe diskutimet që kemi bërë për planin e sekuencimit. Kemi deri më tani dhjetë drafte të përgatitura nga zyra e zotit Lajçak. Në këto dhjetë drafte kemi dhjetë komente të palës kosovare, por zero komente të palës serbe. Kjo tregon se cila palë ka qenë aktive në gjetjen e zgjidhjes, se cila ka qenë aktive në bllokimin e zgjidhjeve.
Zëri i Amerikës: Më 17 dhjetor është edhe takimi i radhës i ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian me të dërguarin Mirosllav Lajçak dhe kryenegociatorin e Serbisë. Në këto kushte që përshkruani ju, cilat janë pritshmëritë e këtij takimi të ardhshëm?
Besnik Bislimi: Takimi i datës 17 dhjetor nuk është se mund të prodhojë, që duhej të prodhonte pritje, qoftë në Bruksel qoftë në Prishtinë apo në Beograd. Ai po ndodh në një moment kritik për tre arsye. E para, kemi sulmin terrorist në kanalin e Ibër Lepencit. Kemi ardhjen e figurave të reja në Komision, të cilat do të jenë përgjegjëse për dialogun. Dhe kemi shkuarjen e zotit Lajçak, i cili e përfundon mandatin si emisar. Rrjedhimisht, kjo nuk është periudha më e mirë për të nisur diçka më të madhe, por edhe me gjasë nuk ka edhe gatishmëri nga pala serbe që të merremi seriozisht me zbatimin e marrëveshjes së Brukselit dhe aneksit implementues të Ohrit, të vitit 2023.
Zëri i Amerikës: Në kushtet e ndryshimeve politike ndërkombëtare, do të kemi një administratë të re këtu në Uashington në janar, drejtuesit e Bashkimit Evropian kanë ndryshuar, si e parashikoni ecurinë e marrëdhënieve me administratën e re të zotit Trump, ndërkohë që duhet të theksojmë që edhe gjatë kohës së zotit Biden marrëdhëniet nuk ishin dhe aq të mira, le të themi…
Besnik Bislimi: Fillimisht, le të themi që në Evropë kemi më shumë qartësi për momentin, për arsye se figurat kryesore të cilat do të kenë në tavolinë edhe çështjen e Kosovës janë të ditura. Zonja Kaja Kallas, si përfaqësuese e lartë e cila do të ketë përsipër edhe portofolin e dialogut mes Kosovës dhe Serbisë. Dhe kemi zonjën Marta Kos, e cila do të merret me politikën e zgjerimit. Ajo që mungon është vetëm emri i falicitatorit të ri, apo përfaqësuesit special për dialogun Kosovë-Serbi. Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, administrata është ende në kompletim e sipër. Ende ato figura që mund të merren me Kosovën, ose rajonin e Ballkanit Perëndimor nuk janë të ditura. Unë nuk do të isha pajtuar me konstatimin se raportet me administratën e Presidentit Biden nuk kanë qenë të mira…
Zëri i Amerikës: …sipas komenteve të vetë zyrtarëve të administratës së zotit Biden.
Besnik Bislimi: …tash unë nuk mund të flas në bazë komenteve. Mund të flas në bazë të asaj që është thënë nëpër takime. Mendoj që nëpër takime në vazhdimësi është njohur qëndrimi pro-amerikan edhe i qeverisë së Kosovës. Madje ka pasur raste kur është konstatuar që qëndrimi pro-amerikan dokumentohet përmes promovimit të vlerave për të cilat qëndron Amerika, që kanë të bëjnë me rritjen e mirëqenies, luftimin e krimit dhe korrupsionit, politika këto të cilat qeveria Kurti i ka bërë më së miri.
Publicisti i njohur nga Kosova, Veton Surroi vlerëson se sulmi i javës së kaluar në Kosovë përbën një përshkallëzim të mëtejshëm të tensioneve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Në një intervistë me Zërin e Amerikës, zoti Surroi, aktualisht këshilltar i jashtëm i Qeverisë së Kosovës për dialogun me Serbinë, thotë se moszbatimi i marrëveshjes të ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian dëshmon dobësinë e ndërmjetësve dhe se për çdo proces të ardhshëm do të duhen garanci ndërkombëtare dhe trajtim i çështjeve të sigurisë. Zoti Surroi i tha koleges Garentina Kraja se pret që administrata e Presidentit të zgjedhur Donald Trump do ta shikojë çështjen e Kosovës brenda një konteksti shumë më të gjerë se tani – atë të luftës së Rusisë dhe zhvillimit të botës euro-aziatike.
Zëri i Amerikës: Zoti Surroi, javën e kaluar në Kosovë u sulmua kanalin i furnizimit me ujë nga liqeni i Ujmanit, që u cilësua si sulm ndaj infrastrukturës kritike. Prishtina akuzoi Beogradin se qëndron pas sulmit, ndërkohë që Serbia e mohoi përgjegjësinë. Si e shpjegoni këtë zhvillim dhe ndikimin e tij në procesin e dialogut?
Veton Surroi: Mendoj se gjëja më e rëndësishme nga ky shpërthim është fakti që është analog me sulmet që bën Rusia në Ukrainë, pra kundër infrastrukturës kritike. Në rastin e Rusisë përdoret armatimi, përdoren dronët, raketat. Në rastin e Kosovës është përdorur një shpërthim eksplozivi. Ky është brengosës. Natyrisht në rastin e Kosovës kemi të bëjmë me veprim terrorist, në rastin e Rusisë kemi të bëjmë me luftë të hapur. Por ndikimi i shpërthimit është përshkallëzim i mëtejshëm, brengosës dhe përtej analizës se kush është fajtor, se kjo do të tregohet nga hulumtimet, me rëndësi është sot të informohemi nga strukturat e sigurisë së Serbisë se sa kanë ditur për këtë veprim dhe nëse kanë indicie, apo nëse kanë indicie që të drejtojnë në kahje tjetër, le t’i tregojnë. Ky borxh i mbetet strukturave të sigurisë të Serbisë, për shkak të veprimit që kanë bërë me rastin e Banjskës dhe sulmit paraushtarak të grupit të Radojçiçit. Aso kohe, strukturat e sigurisë së Serbisë është dashur të tregojnë se sa kanë ditur për këto veprime. Nëse nuk kanë ditur, pse. Nëse kanë ditur, pse nuk i kanë penguar këto veprime, ose a kanë ndihmuar në këto veprime. Këto janë gjëra të ndërlikuara që kanë të bëjnë me sigurinë, por që janë tepër të nevojshme, në mënyrë që të krijohen bazat e një besimi të ndërsjellë.
Zëri i Amerikës: Ju përmendët rastin e Banjskës dhe tensionet e tjera në veri gjatë vitit të kaluar, për të cilat mendohej se do të shtonin trysninë e Perëndimit ndaj palëve, ndaj Kosovës dhe Serbisë, për të zbatuar marrëveshjen e Brukselit të arritur në Ohër. Por në realitet një gjë e tillë nuk ndodhi dhe tensionet mbetën të larta. A është ky fundi i dialogut në këtë formë?
Veton Surroi: Ndoshta nuk po i jepet fund dialogut në këtë formë, por po i jepet fund besimit se vetëm me këto veprime mund të arrihet një marrëveshje mes Kosovës dhe Serbisë. Pra, Kosova ka hyrë në një proces negociatash me vullnet të plotë. Kryeministri disa herë ka përsëritur gatishmërinë e tij për ta nënshkruar marrëveshjen. Serbia disa herë ka deklaruar, edhe me shkrim, se nuk mund ta pranojë marrëveshjen në tërësi. Kjo ka dëshmuar dobësinë e ndërmjetësve dhe tash duhet të hyjmë në një fazë të re, në të cilën garancitë e bashkësisë ndërkombëtare duhet të jenë të tilla që palët t’i kuptojnë seriozisht dhe t’i hyjnë një zbatimi të një procesi i cili, pos kësaj dinamike të përhershme, duhet të trajtojë çështjet e sigurisë.
Publicisti Veton Surroi gjatë intervistës për Zërin e Amerikës
Zëri i Amerikës: A mendoni se po i hapet rruga një procesi të ri tani që ka një udhëheqje të re të Bashkimit Evropian, por edhe në Uashington me administratën e re të Presidentit të posazgjedhur Trump?
Veton Surroi: Tash do të shohim. Kushtet janë për një veprim të ri e të shohim a ka gatishmëri dhe përgatitje. Mos të harrojmë, çështja e Kosovës është shumë e vogël në krahasim me krizat e mëdha në botë. Bota kurrë nuk ka qenë më e pasigurtë që nga rënia e Murit të Berlinit dhe në këtë drejtim edhe më e ndërlikuar. Dhe në këtë ndërlikim, ajo çka mund të bëjnë Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Bashkimi Evropian është që t’i hyjnë me një energji shumë më të madhe këtij procesi, në mënyrë që të tejkalohet sa më shpejt, sepse është krizë tepër e vogël për të shpenzuar shumë kohë në të.
Zëri i Amerikës: A është kjo një krizë që mund të tejkalohet shpejt? Synimet e Prishtinës dhe Beogradit vazhdojnë të jenë diametralisht të kundërta. Në fakt, pas këtyre zhvillimeve të vitit të fundit, cilat janë synimet e palëve?
Veton Surroi: Synimet e Kosovës janë të qarta. Është integrimi në Bashkimin Evropian, integrimi në NATO, marrëveshje me Serbinë, e cila është pjesë e këtij rrugëtimi. Serbia është e ndarë në synimet e veta strategjike dhe ky është një problem real, por ky është një problem i cili e tejkalon Kosovën dhe Serbinë, sepse ndarja përgjatë çerek shekullit të kaluar, vija ndarëse ndërmjet Kosovës dhe Serbisë ka qenë vija ndarëse mes botës euroatlantike dhe Rusisë. Rusia, në çfarëdo forme, ka penguar që të përmbyllet normalizimi i marrëdhënieve në mënyrë që kjo pjesë të jetë pjesë e natyrshme e Perëndimit. Në çerek shekullin e ardhshëm rreziku është që nëse vazhdon gjendja e tanishme, vija ndarëse ndërmjet Kosovës dhe Serbisë do të jetë vija ndarëse mes botës euroatlantike dhe botës euro-aziatike dhe do ta sjellim luftën e re të ftohtë në kufijtë tonë. Ky nuk është interes strategjik as i Kosovës, as i Perëndimit, besoj as i Serbisë në të ardhmen dhe duhet të tejkalohet kjo gjendje.
Zëri i Amerikës: Çfarë prisni nga administrata e re amerikane në procesin e normalizimit të marrëdhënieve mes Kosovës dhe Serbisë?
Veton Surroi: Ndoshta është shumë herët ende, sepse duhet të shohim kush janë njerëzit dhe cilat janë prioritetet. Por ato çka dimë dhe njerëzit të cilët i njohim është se çështja e Kosovës shikohet brenda një konteksti shumë më të gjerë, e kjo është lufta e Rusisë dhe zhvillimi i botës euro-aziatike. Në atë kuptim, besoj që do të jetë në interes të administratës Trump, që sa më shpejt t’i hyjë kësaj pune në mënyrë që mos të krijohet kjo vijë ndarëse mes Kosovës dhe Serbisë, si vijë ndarëse mes botës euro-atlantike dhe asaj euro-aziatike.
Zëri i Amerikës: A ju shqetëson fakti që marrëdhëniet e administratës Trump herën e fundit ishin të acaruara me Kryeministrin Kurti, ndonëse ai kishte marrëdhënie jo të lehta në fakt edhe me administratën e Presidentit Biden. Disa vëzhgues thonë se këto marrëdhënie janë në pikën e tyre më të ulët. A pajtoheni?
Veton Surroi: Nuk besoj që janë në pikën më të ulët, por besoj që është shumë nevojë e madhe që të ngrejmë nivelin e marrëdhënieve me administratën e re dhe kjo natyrisht nuk është prioritet vetëm i Kosovës. Çdo shtet në Evropë përpiqet të vendosë marrëdhënie me administratën e re dhe që të integrojë interesat e veta në këto marrëdhënie dhe që t’i intergojë në atë mënyrë që të jenë pjesë e interesave të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Mos të harrojmë, Kosova është shteti më pro-amerikan në Evropë dhe kjo është një letër hyrëse për komunikim me cilëndo administratë.
Zëri i Amerikës: Këto ditë u nda nga jeta Ambasadori Morton Abramowitz, i cili ishte i përfshirë në proceset që u dhanë fund luftërave në ish Jugosllavi e po ashtu ishte edhe këshilltar i qeverisë së Kosovës në procese të ndryshme. A druheni se me kalimin e viteve dhe ndryshimin e brezave Kosova po e humbet një memorie ndërkombëtare institucionale dhe kontekstin që e rrethon atë?
Veton Surroi: Natyrisht po humbim njerëz shumë të dashur dhe të mirë, njerëz që na kanë ndihmuar shumë, roli i të cilëve për fat të keq nuk njihet aq shumë as në Kosovë, por ajo çka ndodh është se kemi hyrë në një botë krejt tjetër dhe në këtë botë krejt tjetër, e cila është krejtësisht e ndryshme prej asaj të fundit të shekullit 20, kur është zgjidhur çështja e Kosovës me ndërhyrjen, me çlirimin e Kosovës, me vendosjen e mundësisë që në mënyrë evolutive të shpallet pavarësia, kemi hyrë në një botë e cila ndryshon dhe në të cilën duhet të krijohen marrëdhënie të reja, me njerëz të rinj.
Zëri i Amerikës: A mendoni që Kosova është e përgatitur për këtë fazë të ardhshme?
Veton Surroi: Po kjo është si puna e testimit të ujërave në liqen apo në det. Duhet të hidhet njeriu dhe të notojë.
Situata sociale në Shqipëri duket disi e tronditur nga një seri krimesh që po ndodhin pothuajse çdo ditë. Si mendoni Ju për këtë gjendje? Cilat janë shkaqet e kësaj situate?
Është e vërtetë që ka kohë që situate sociale në shoqërinë shqiptare është tronditur ekzistencialisht nga përmasat e zgjeruara dhe gjithnjë në rritje të krimit, fenomen social që ka kapur të gjitha institucionet bazë të shoqërisë, strukturat e autoritetit social dhe institucionet themelore të qytetërimit tonë. “Limfa” e krimit është bërë gati si buka e përditshme për ne. Madje duket sikur ka edhe një proces paradoksal të adoptimit të shoqërisë me këtë nivel të lartë të kriminalitetit.
Ontologjia dhe fenomenologjia e krimit është bërë banale dhe e sofistikuar. Ajo ka të tërë gamën e njohur të kriminalitetit nga ai banal e për motive të dobta deri tek tendencat për shfaqjen e krimit të organizuar dhe inicimin e organizatave kriminale. Një fenomen, që nga pikëpamja gjeografike, është pothuaj e ndodhur kudo: në zonat urbane e qytetet metropolitan, në zonat periferike periurbane e rurale, në familje e shkollë, në jetën publike e sjelljet komunitare. Dukuria e kriminalitetit, qoftë nga pikëpamja moshore apo gjinore gjithashtu, është tejet prezent. Të përfshirë në këtë veprimtari janë burra e gra, të rinj, madje nga ky infeksion social kanë filluar të mos jenë të imunizuar as fëmijët, adoleshentët dhe të rinjtë. Ulja e moshës së fillimit të veprimeve kriminale, sikurse ishte rasti i ngjarjes makabre në ambintet e shkollës “Fan Noli” është bërë shqetësues.
Shkaqet e kësaj situate kërkojnë diagnostikime të gjëra, komplekse dhe shumëdimensionale, sepse ato janë shkaqe të ndërlikuara, të përziera, sintetike dhe sinkretike. Megjithatë sociologjia e krimit në kuptimin e përgjithshëm social apo edhe mikrosociologjia e shkaqeve të kapilarizuara në jetën e institucioneve apo të personalizuara me individë të caktuar, të përfshirë në botën e erët të krimit, dëshmojnë se ky zgjerim i aktivitetit kriminal, ky nivel i akseleruar i dhunës sociale ka shkaqet e veta, me natyrë historike, kulturore, edukative, shoqërore dhe individuale.
Sipas mendimit tim, krimi në shoqërinë tonë është i lidhur me shumë faktorë të brendshëm dhe të jashtëm, sidomos me problemin e situatës së destabilizuar të institucioneve kryesore të autoritetit social dhe sigurisë morale. Ka një dobësim të dukshëm të “makinerisë edukative” që ka role formuese e parandaluese për formimin qytetar. Në këtë kontekst është reduktuar roli i strukturës së familjes në procesin e edukimit, është reduktuar koha dhe cilësia e prindërimit në marrëdhëniet e prindërve me fëmijët, nën pretekstin e angazhimeve jashtë familjare. Po ashtu dëmtime serioze në aspektin e edukimit ka pësuar edhe shkolla, si institucioni më autoritar për formimin qytetar të brezit të ri, si mekanizmi që ka të gjitha mundësitë t’u mësojë fëmijëve, adoleshentëve dhe të rinjve mënyrat e sjelljes jo agresive e kriminale, por rrugën humane të zgjidhjes së kontradiktave dhe konflikteve të natyrshme nëpërmjet komunikimit, tolerancës, mirëkuptimit, etj. Të gjitha këto mekanizma kanë nevojë të ridimensionojnë punën e tyre, sepse ato janë institucionet themelore e influente që mund të ndikojnë në edukimin qytetar dhe parandalimin e krimit.
Padyshim, në këtë situatë, ka përgjegjësinë e vet edhe shteti bashkë me strukturat e veta të drejtësisë, policisë dhe ndëshkimit të krimit. Asnjë toletrancë nuk i duhet bërë krimit. Ndëshkimi i kriminelëve është kusht për të vënë në vendin e duhur shtetin ligjor.
Vritet një fëmijë adoleshent, 14 vjeçar, në mes të rrugës, pranë shkollës. Si e shikoni këtë moment: rastësi apo ndikim negativ nga rrjetet sociale, mosfunksionim të familjes në procesin e edukimit, neglizhencë e shkollës, paaftësi dhe mungesë përgjegjësie e sistemit të edukimit dhe të mbrojtjes së fëmijëve nga ana e mësuesve, oficerit të sigurisë, shërbimit psiko-social në shkollë apo çfarë?
Pa dashur që shkollën ta bëjmë “kokë turku” dhe t’i shkarkojmë tërë përgjegjësitë dhe mangësitë e integruara të gjithë makinerisë edukative, duhet të pranojmë se pas kësaj ngjarje dhe shumë ngjarjeve të tjera të akteve të dhunës dhe krimit midis dhe ndërmjet adoleshentëve, është edhe shkolla si institucion dhe mësuesit si aktorë kryesorë të saj. Ngjarjet skandaloze të dhunshme e kriminale që kanë ndodhur në shkollat tona e shtrojnë si detyrë imperative ndryshimin dhe përsosjen e ndikimit të mekanizmave social-psikologjikë e pedagogjikë të edukimit, sepse shkolla nuk duhet konsideruar vetëm si institucioni kryesor i dijes, por mbi të gjitha si institucioni themelor i edukimit qytetar, sepse në shkollë nxënësit dhe adoleshentët jo thjesht vetëm shkollohen, por aty edukohet si njeri që ka mundësi të zgjedhë rrugën e duhur të jetës.
Për t’i mësuar fëmijët dhe adoleshentët se si të gatuajnë “supën e jetës” duhet të funksionojnë të “dy kuzhinat” edukative: familja dhe shkolla. Shkolla ka të gjitha mundësitë e plotësimit të dy detyrave themelore të misionit të saj institucional dhe eduktiv, duke kombinuar luftën për formimin intelektual përmes dijeve mësimore, por e kombinuar kjo edhe me vetëzhvillimin e drejtuar të adoleshentëve. Duhet shkundur shkolla nga situatat rutinore dhe indiferenca edukative, duke përmirësuar sa më shumë të jetë e mundur kuotat e komunikimit empatik dhe bashkëpunimin e frutshëm, me efiçiencë edukative në marrëdhëniet e tyre me adoleshentët. Nxënësit kanë nevojë për horizont kulturor, po aq, në mos më shumë se sa për horizont shpirtëror dhe qytetar. Nuk ka pse të na vijë keq, besoj se në shumë raste në shkolla puna edukative ose është e përciptë, pa shpirt dhe empati ose është “veprimtari e lodhur”. Është e vërtetë që shkolla po përballet me furitë, turbulencat, rebelizmin dhe shfaqje të anarkisë moshore, sepse adoleshentët e kohës sonë janë të përbërë nga tjetër “materie sociale”. Kjo është arsyeja e tronditjes së mësuesve dhe e marramendjes së shkollës.
Padyshim ndikimi i gjëndjes së shoqërisë tonë, ka ndikimet e veta në punën, sukseset apo difektet e shkollës, sepse ai është institucion i “interferuar” dhe jo i izoluar nga ndikimet pozitive apo influencat patologjike e toksike të shoqërisë shqiptare. Në këto rrethana duket që jo vetëm familja, por dhe koha është në “kohë të vështirë” për të përmbushur kërkesat edukative dhe deontologjike të saj. Situatat që kalon shkolla në marrëdhëniet me adoleshentët nuk kërkon trajtime “en block” të problemeve, konflikteve dhe ballafaqimit me adoleshentët, as diagnostikime të përgjithshme statistikore apo burokratike. Shkolla ka nevojë për diagnostikime kapilare e të personalizuara të çdo adoleshenti, të tipologjisë dhe fenomenologjisë së shfaqjeve. Këtë mund ta bëjnë vetëm mësues me personalitet dhe integritet.
Përse jemi një shoqëri kaq e dhunshme, një dhunë e futur kaq thellë, deri në familje, deri në moshat e vogla? Cilët mund të jenë faktorët që ndikojnë sot në këtë drejtim?
Po, është e vërtetë që kohët e fundit sidomos shoqëria shqiptare po përballet me nivele të larta të dhunës, në të gjitha format e mundshme të saj, që nga ato antiqytetare e deri në akte të bujshme kriminale. Për fat të keq, dhuna në familje është në zgjerim. Sidomos kjo e shkarkuar padrejtësisht mbi gratë dhe fëmijët.
Në fakt u bënë tri dekada e gjysëm që në shoqërinë tonë përditë, në mënyrë të vazhdueshme, po përballemi me forma të llahtarshme të krimit, tipologji të tilla të sjelljes së përbindshme, që jo vetëm e kanë bërë atë fenomen social shumë intensiv, por akoma më keq, është bërë dukuri që synon të krijojë në shoqërinë tonë klimën e adoptimit social, herë në mënyrë lineare e paqësore e herë të tjera të detyruar e me dhunë sociale, praninë dhe pranimin e kësaj të keqeje të madhe, këtij shqetësimi të përbashkët për individin dhe shoqërinë shqiptare në tërësi. Paradoksalisht me kalimin e kohës, situata e krimit është ekzagjeruar keq.
Në mënyrë të sintetizuar, duke vlerësuar objektivisht e sociologjikisht fenomenin, duhet pranuar se situata e krimit të organizuar dhe ordiner në Shqipëri është tejet e zymtë. Në se këtë analizë sociale dhe sociologjike do ta bëjmë drejt, objektivisht, pa subjektivizëm dhe njëanshmëri, mund të themi se të duket sikur burimet e krimit janë në përmasa të tilla, që e bëjnë të dyshimtë ecjen tonë drejt progresit social, realizimit të normave europiane dhe standardeve sociale të qytetërimit postmodern.
Besoj se duhet të “zgjohemi” nga gjumi social dhe të kuptojmë se në totalin e vet, krimi në shoqërinë tonë ka bërë që situata të jetë e tillë, nga që sasia e kriminelëve dhe cilësitë e krimit janë bërë të tilla, që kanë filluar të gërryejnë “muret e ekzistencës” dhe funksionimit normal të organizimeve kryesore të jetës sociale, familjes, qytetit, komuniteteve dhe shoqërisë shqiptare në tërësi, duke vënë në rrezik serioz modalitetet e ndërtimit të marrëdhënieve njerëzore, sigurimin e kushteve të duhura të funksionimit të paqes sociale në Shqipëri.
Ajo që është tejet shqetësuese në këto momente, që duhet të na bëjë të mendojmë mirë, lidhur me shkaqet dhe situatën e përhapjes masive të krimit, janë shfaqjet e një lloj qëndrimi pajtues, konformist të shoqëruara më një indiferencë sociale, pajtueshmërie pasive. Kjo përbën rrezik pse është një mënyrë e rafinuar, për të na bërë të përshtatemi me praninë e krimit në jetën e përditshme, duke e patur gjithnjë pranë dhe afër nesh, madje pa shumë shqetësim social të lloj-lloj krimeve dhe kriminelëve që i kryejnë ato.
Kultura e pasivitetit, e pajtimit indiferent me këto situata, është njëri nga shkaqet madhore të përhapjes intensive dhe ekstensive të krimit në shoqëri. Sondazhet sociale tregojnë se niveli social i kuptimit dhe reagimit social ndaj krimit në shoqërinë tonë, është tmerrësisht i ulët. Ky është faktori që po favorizon përhapjen dhe zgjerimin e tij në familje, shkollë, ambinete publike, komunitet e kudo. Duket dhe ka një perceptim publik, që tregon se strukturat e shtetit dhe reagimi social, po bëhen të pafuqishme përballë ligësisë së krimit. Kjo është një situatë që duhet përballuar. Sepse krimi jo vetëm ndikon në “shqepjen e tegelave” të shoqërisë, por ndikon edhe në shfaqjen e “krisjeve sociale” të unitetit të shoqërisë përballë të keqes personale dhe ligësisë sociale…
Mos vallë institucionet demokratike e kanë humbur besimin tek njerëzit apo këto institucione nuk janë të afta të veprojnë apo të gjejnë mënyrat e duhura për t’i parandaluar, jo me forcë, por me veprime dhe ligje inteligjente që njerëzit të bëhen të vetëdijshëm për të mos përdorur dhunën si zgjidhje?
Ka kohë që paradoksalisht në shoqërinë shqiptare po qarkullon gjërësisht ideja e zgjidhjes së problemeve me forcë dhe ideja e krijimit të “njeriut të fortë”. Kjo “limfë ideologjike” shumë e përhapur dhe toksike ka kapur individë, madje edhe grupe sociale e shtresa të gjëra të shoqërisë tonë. Madje ky është një nga shkaqet pse dhuna, bullizimi dhe krimi me gjak të ftohtë po shfaqet edhe në konfliktet dhe rivalitetet moshore të adoleshentëve. Edhe aty po shfaqet “fantazma” e njeriut të fortë dhe e përdorimit pragmatist të dhunës për të qënë “dikushi” në grup apo i afirmuar si “i forti” i klasës apo shkollës.
Sigurisht situata është e lidhur me shumë faktorë historikë, kulturorë, social, të traditës së familjes patriarkale e paternaliste, me “abortin” edukativ të përpjekjes së dështuar gysëmshekullore për krijimin e “njeriut të ri”, etj. Por tani situata është agravuar, nga që janë tkurur, rrudhur, indiferentizuar institucionet kryesore të “autoritetit” dhe sigurisë sociale.
Sociologët evidentojnë si shkaktare të situatës faktin që shoqërive të sotme po i “shqepen tegelat” social nga që ka një rënie progresive të autoritetit edukativ të familjes dhe shkollës, por dhe dobësim të veprimit të drejtësisë ligjore, parandaluese dhe ndëshkuese të organeve të shtetit, për të ndëshkuar pa hezitim krimin dhe për të bërë “zap” kriminelët, të cilët po tentojnë të formojnë grupe sociale për t’iu kundërvënë institucioneve të shtetit, ligjeve dhge shoqërisë. Në këto rrethana shoqëria ka nevojë për një strategji të integruar, polivalente e shumë faktoriale për të bashkuar në një strukturë kompakte të gjithë faktorët, aktorët dhe institucionet për të rregulluar ekuacionin e duhur ekzistencial për të përballur këtë valë të zgjeruar të kriminalitetit.
Sigurisht, duke rregulluar metafizikën dhe funksionin komplementar të insiticioneve të edukimit dhe parandalimit me ato të drejtësisë dhe ndëshkimit ligjor. Kjo është ajo që presin qytetarët dhe shoqëria shqiptare, si mënyra e vetme për të zbutur intensitetin e krimit në shoqërinë tonë.
Gjuha e politikës, dhuna në institucione, a mos janë disa nga shkaqet që ndikojnë negativisht në gjithë ambientin social dhe deri në familje?
Padyshim, politika ka përgjegjësitë e veta në këtë situatë të agravuar të krimit në shoqërinë tonë. Politika, politikanët dhe ata që janë në “bordin e shoqërisë” dhe që kanë detyrën dhe përgjegjësinë e administrimit të situatës sociale, shumë shpesh janë faktorë të nxitjes së intolerancës politike, agresivitetit konkurencial, dhunës verbale, psikologjike e fizike, duke i kthyer ato paradoksialisht në mjete aspak adekuate të luftës politike midis palëve alternative e kundërshtare politike.
Gjuha e drujtë, akuzat e pabazuara, replikat formale pa substancë dhe si qëllim në vetvete, janë faktorë që nxitin zgjerimin e neurotizmit social në jetën shoqërore, me ndikim edhe në komportimin psiko-social të njerëzve tanë në familje, shkollë dhe jetën shoqërore. Politika ka mëkatet e veta në këtë situatë. Ajo duhet t’i njohë përgjegjësitë e veta dhe të bëhet “ilaçi i duhur” për të ndihmuar përmirësim, pse jo edhe shërimin e plagëve të dhunës dhe kriminalitetit në shoqëri. Në këtë kontekst, edhe institucionet fetare, media dhe shoqëria civile kanë rolin dhe përgjegjësitë e tyre. Të gjithë si individë, si shoqëri dhe bashkë me institucionet sociale, jemi përballë një beteje të madhe qytetare dhe qytetëruese për t’u përballur qytetarisht me dhunën dhe krimin. Kjo kërkon strutura të integruara, kohezive, bashkëpunuese e kompakte për të bërë të mundur zbutjen e agresivitetit social, shëndoshjen e institucioneve të edukimit dhe harmonizimin e interesave midis individit, familjes, shkollës dhe shoqërisë.
Në “Odeon”, e bija e poetit Lasgush Poradeci shprehu një zhgënjim të thellë për mungesën e vëmendjes dhe respektit ndaj trashëgimisë së babait të saj nga autoritetet vendore dhe shtetërore. Ajo kritikon hapur qasjen utilitariste dhe mungesën e ndjeshmërisë kulturore të zyrtarëve, duke i përmendur problemet si mungesa e një muzeu për Lasgushin, shembja e shtëpisë së tij dhe neglizhenca në ruajtjen e trashëgimisë kulturore. Po ashtu, ajo nxjerr në pah mungesën e etikës dhe profesionalizmit nga ana e drejtuesve të institucioneve.
Marie Gusho bënë apel për një qasje më njerëzore dhe kulturore ndaj figurave historike, që të mos shihet gjithçka përmes prizmit të përfitimit ekonomik apo politik, por përmes vlerës shpirtërore dhe kombëtare që ato përfaqësojnë.
PJESE NGA BISEDA
Egla Xhemalaj:Që kur keni bërë bisedat e para për bustin, për varrin e tij, çfarë ka ndryshuar?
E bija:Asgjë s’ka ndryshuar! Se nuk e kanë mendjen aty, ata e kanë mendjen te ky tenderi, te këto lekët që do ndahen nuk e kanë mendjen. Ata kujtojnë se ma bëjnë mua, ata ja bëjnë fëmijëve të vet, ata ja bëjnë të ardhmes. Ata në qoftë se do të kishin bërë muzeun ata mund të prodhonin të ardhura aty muzeu e mban vetë veten e vet atje. Ata edhe në qoftëse bëjnë një aktivitet e bëjnë që ti vijnë lekët dhe të bëjnë faturën në fund fare. Pogradeci është një qytet pa elitë intelektuale. Çfarë i kushton Pogradecit? Nuk bëjnë asgjë, ata bëjnë vetëm hesape, vetëm hesape. Pse? Sepse.. ti mos vendos kryetar Bashkie atë që është i veshur me lekë ti vendos një tjetër që është i veshur me zemër që të jetë i veshur me shpirt, jo atë që është me lekë.
Egla Xhemalaj:Marie a e keni pasur ju një urë komunikimi me Kryetarin e Bashkisë së Pogradecit për të folur për këto problematika?
E bija:Është i paedukatë fare! Është i paedukatë fare.
Egla Xhemalaj:Si ju ka pritur?
E bija:Jo nuk më ka pritur, por që i kam çuar haber, “ik more aty tii”. Një komb ka bërë përpara,e di kur, kur kryeministri mban në krah ministrin e Kulturës, jo Ministrin e Financave që janë lekët dhe ministrinë e Brendshme që është krimi. Këtu Ministri i Ekonomisë e Ministri i Brendshëm. Megjithëse kishte një vendim nga Ministria e Kulturës që të shpenzohen kaq lekë për t’i bërë varrin Lasgushit nuk ja bënë. Kam nisur një korrespondencë që të bëhet muzeu i Lasgush Poradecit jo shtëpia, sepse shtëpinë ata e shembën. E shembi shteti shtëpinë. Pse e shembi shteti shtëpinë? Pse ja hoqi shteti emrin shtëpisë së Kulturës? Pse nuk e pastron shteti atë, ka një institucion që pastron monumentet? Nuk po them që na e kanë vjedhur që rri devolliu atje, rri fshatari bën biznes dhe ne gocat e Lasgushit rrimë nëpër gjyqe.
Në këtë kontekst, kritikat e saj pasqyrojnë një realitet më të gjerë për mënyrën si trajtohet trashëgimia kulturore në Shqipëri dhe mungesën e vëmendjes ndaj figurave që kanë kontribuar në pasurimin e kulturës dhe identitetit kombëtar.
I ftuar në A Show në SYRI TV me Adi Krastën, regjizori Robert Budina, ka rrëfyer nëpërmjet fotove karrierën e tij artistike, jetën familjare, punë në kinema dhe deri te filmi i fundit që ka realizuar.
Duke u ndalur te familja e ngushtë, Budina theksoi se babai i tij është ai që i ka krijuar vetësigurinë duke ia nxitur që i vogël.
‘Njëherë më mori 5-vjeç në Malin e Thatë dhe më tha shtype këtu dhe unë e shtypa, shpërtheu mali dhe unë u thosha shokëve që hodha malin në erë dhe ata më thoshin që gënjen, po jo u thoja unë unë e hodha dhe kjo më ka krijoi një vetësiguri dhe ai ma nxiti këtë vetësiguri’, u shpreh Budina.
Intervista në studio:
Budina:Babai im Janaqi dhe Leta. Të dy më kanë rritur me…babi ka qënë i tmerrshëm, derisa u bëra 20-vjeç thoshte ‘po lërëni mo foshnjen, po ç’keni me foshnjen’. Nuk më bërtit kurrë.
Krasta:Ka qënë ndryshe me ty në raport me familjen?
Budina: Besoj se po, më ka dashur më shumë se të tjerët, më ka përkëdhelur pafund, më ka rritur me një autoritet të jashtëzakonshëm, s’më ka bërtitur kurrë. Njëherë më mori 5-vjeç në Malin e Thatë dhe më tha shtype këtu dhe unë e shtypa, shpërtheu mali dhe unë u thosha shokëve që hodha malin në erë dhe ata më thoshin që gënjen, po jo u thoja unë unë e hodha dhe kjo më ka krijoi një vetësiguri dhe ai ma nxiti këtë vetësiguri.
Gjithashtu Budina u ndal edhe te zhvillimet politike në Shqipëri pas protestës së studentëve të 1990 dhe si ndikoi ajo në ngjarjet e mëvonshme.
Sipas regjisorit, ‘nëse studentët nuk do kishin reaguar ne sot do të ishim një Kurdistan’.
Intervista në studio:
Budina:Jemi në grevën e urisë që konkuldoi me hedhjen e bustit. Ai është Floriel Selenica. Kemi qënë në grevën e urisë shumë miq e shokë që lëviznim lartë e poshtë. Në grevën e urisë kam qënë i angazhuar. Gjithçka ka filluar te Akademia e Arteve.
Krasta: Kjo grevë i ka gjetur pak njerëzit të papërgatitur në atë kohë?
Budina:Një një moment të caktuar, pas një takimi me Ramiz Alinë na erdhën dhe na thanë se mund të dalim sepse rrezikojmë shumë dhe të 700 studentë që ishin aty iu kundërvunë atyre që e thanë këtë mendim dhe u ngrit një valë emonicioni dhe të nesërmen 100 mijë shqiptarë që bërtisnin ‘Liri Demokraci’ dhe unë shpesh mërzitem pak interpretimet që thonë që gjithçka ishte e pilotuar nga Ramiz Alia, por unë të siguroi që nëse studentët nuk do kishin reaguar ne sot do të ishim një Kurdistan.
Ende pa u rikthyer në Shtëpinë e Bardhë, analistë e vëzhgues të shumtë shtrojnë gjithnjë e më shumë çështjen e pozicionimit të administratës së re amerikane, të presidentit Donald Trump, lidhur me vatrat aktuale të krizës në botë, pa e përjashtuar këtu edhe rajonin e Ballkanit.
Analisti britanik, Tim Judah, thotë për Radion Evropa e Lirë se është herët të flitet për këtë për shkak se kjo do të varet nga ata që do të emërohen në detyra të caktuara.
Rikthimi eventual i Richard Grenellit, i cili gjatë administratës Trump ishte përfaqësues amerikan në dialogun Kosovë-Serbi, do të ishte me ndikim të rëndësishëm dhe për këtë, Qeveria në Prishtinë mund të ketë arsye për t’u shqetësuar, thotë ai.
Judah shprehet skeptik për mundësinë që administrata e re Trump të arrijë një marrëveshje përfundimtare ndërmjet Kosovës dhe Serbisë:
“Trump u përpoq edhe më parë. Kishte një nënshkrim të famshëm në Uashington për dy marrëveshje të veçanta, por asgjë e madhe nuk doli prej tyre”, shprehet Judah në intervistën për REL.
Radio Evropa e Lirë: Cilat mendoni se do të jenë prioritetet e mundshme të administratës së re të presidentit Trump për Ballkanin Perëndimor?
Tim Judah: Nuk mendoj se z. Trump ka menduar ndonjëherë për Ballkanin. Ka disa njerëz rreth tij, si Richard Grenell, të cilët sigurisht se kanë menduar për Ballkanin.
Ajo që do të ndodhë, varet nga ata që do të emërohen në detyra të caktuara. Për shembull, a do të kthehet Richard Grennell, i cili luajti një rol të rëndësishëm më parë? A do të jetë sërish me ndikim? Në atë rast, mendoj se ndoshta ka arsye për t’u shqetësuar, veçanërisht për Qeverinë në Prishtinë.
Nëse e pyesni Trumpin sot, cilat janë prioritetet tuaja në Ballkan, mendoj se ai ndoshta nuk do të kishte ide, ndoshta do të kishte vështirësi edhe për ta gjetur Ballkanin në hartë, pra, nuk mendoj se Ballkani është në listën e çështjeve të tij kryesore. Megjithatë, ai duhet të emërojë persona që do të hartojnë politika dhe të merren me pjesën tjetër të botës. Le të shohim se kë do ta caktojë.
Radio Evropa e Lirë: A mendoni se administrata e re e Trumpit do të jetë në gjendje të arrijë një marrëveshje përfundimtare ndërmjet Kosovës dhe Serbisë?
Tim Judah: Mendoj se nuk ka gjasa, sepse në fund të ditës, duhet të ketë vullnet politik në Kosovë dhe në Serbi, apo në qeveritë e tjera paraprake të Kosovës dhe Serbisë. Aktualisht, nuk mendoj se ka ndonjë vullnet politik për ta bërë këtë, pra nuk ka shumë rëndësi. Dua të them, po, sigurisht, është e rëndësishme nëse amerikanët dhe evropianët janë të bashkuar dhe mbështesin një formë zgjidhjeje. Fakt është se ata kanë qenë të bashkuar edhe në vitet e fundit, por problemi ka qenë te mungesa e vullnetit politik në Beograd dhe në Prishtinë. E dini, z. Trump u përpoq më parë. Kishte një nënshkrim të famshëm në Uashington për dy marrëveshje të ndara, por asgjë e madhe nuk doli prej tyre. Kështu që nuk jam i sigurt nëse do të ketë ndryshime në administratën e dytë të Trumpit.
Radio Evropa e Lirë: Megjithatë, vëzhguesit nuk e përjashtojnë mundësinë e një konfrontimi tjetër të lokalizuar në veriun e Kosovës për të arritur një marrëveshje përfundimtare ndërmjet dy shteteve. Çfarë mendoni?
Tim Judah: Kjo tingëllon si një teori konspirative. Nuk besoj se dikush në Uashington do të pajtohej që të ketë një lloj konfrontimi në veri për të arritur një marrëveshje. Nuk pajtohem me këtë. Mendoj se do të ketë një marrëveshje për veriun e Kosovës kur të ketë vullnet politik për ta bërë këtë, në Prishtinë dhe në Beograd.
Radio Evropa e Lirë: Me presidentin Trump, a prisni ulje të tensioneve në Mal të Zi dhe Bosnjë e Hercegovinë për shkak të ndikimit serbo-rus?
Tim Judah: Mendoj se është shumë herët. Do të varet nga ata që do të emërohen në pozicione të caktuara në administratë. Mendoj se ka njerëz që mendojnë, ndoshta me të drejtë, se disa nga njerëzit e Trumpit, përsëri po e përmend z. Grenell, kanë qenë qartësisht proserbë. Nëse Grenell, për shembull, kthehet në një pozicion të rëndësishëm në Shtëpinë e Bardhë ose në administratën e re, po – atëherë ka arsye për t’u shqetësuar në Kosovë dhe në Bosnjë. Po ritheksoj, ende nuk e dimë se kush çfarë do të bëjë në administratën e ardhshme.
Radio Evropa e Lirë: Duke qenë se po flasim për këto çështje në Maqedoninë e Veriut, çfarë mund të presim nga administrata e re e SHBA-së për të ndihmuar në zgjidhjen e mosmarrëveshjes me Bullgarinë, veçanërisht për përfshirjen e bullgarëve në Kushtetutë?
Tim Judah: Nuk jam plotësisht i sigurt pse një administratë e re duhet të jetë ndryshe nga ajo e mëparshmja në këtë drejtim? Nuk e kuptoj pse. Mendoj se nuk ka arsye që ata të mos vazhdojnë me të njëjtën politikë dhe të përpiqen ta bindin Qeverinë të bëjë atë që është e nevojshme. Megjithatë, nuk jam i bindur se do të ketë ndonjë ndryshim të madh në politikë. Nuk shoh arsye. Dhe, mendoj se problemi nuk është vetëm këtu; është gjithashtu paqëndrueshmëria politike në Bullgari pas shtatë palë zgjedhjeve në vitet e fundit.
Ka probleme këtu, ka probleme gjithashtu edhe në Bullgari. Çështje të tilla, veçanërisht ajo e Bullgarisë, nuk lidhen me amerikanët dhe nuk kanë të bëjnë me asgjë që ata mund të ndikojnë. Kështu që, nuk shoh arsye pse të ketë ndryshim në këtë aspekt në lidhje me Maqedoninë e Veriut.
Radio Evropa e Lirë: Krejtësisht në fund, si mendoni se do të ndikojë politika e jashtme e Trumpit në Ukrainë dhe në krizën aktuale atje, veçanërisht duke marrë parasysh angazhimet e tij të mëparshme me Rusinë dhe qëndrimet e tij për NATO-n?
Tim Judah: Trump ka deklaruar triumfalisht se mund ta përfundojë luftën në Ukrainë brenda 24 orëve. Ndërsa, J.D. Vance, i përfolur si zëvendëspresident i mundshëm, ka thënë se zgjidhja duhet të përfshijë që Ukraina të heqë dorë nga territoret e humbura dhe të mos anëtarësohet në NATO, gjë që nënkupton mungesë të garancive të sigurisë – diçka që ukrainasit me siguri nuk do ta pranonin.
Ata mund të detyrohen të pranojnë nëse Trump vendos të ndërpresë furnizimin me armë dhe municione për Ukrainën, por përsëri është herët për të nxjerrë përfundime, sepse ka shumë forca brenda Partisë Republikane që përfundimisht nuk duan ta braktisin Ukrainën dhe do të donin të përballeshin me Rusinë.
Vendimi, pra, nuk do të jetë plotësisht në dorën e Trumpit. Sigurisht, ai është padyshim lojtari kryesor në çështjen e Ukrainës, por jo i vetmi. Për më tepër, Trump është i paparashikueshëm. Është si me financat.
Ju shihni reklama për investime dhe thuhet, të paktën në Britani, performanca e kaluar nuk është udhëzues për të ardhmen. Dhe, mendoj se kjo mund të thuhet edhe për Trumpin. Performanca e kaluar dhe gjërat që ai ka thënë në të kaluarën mund të mos jenë udhëzues për të ardhmen. Prandaj, le të shohim. Fatkeqësisht, ende nuk e dimë. Është shumë herët.
OFERTA i kredisë,
A jeni një biznesmen / grua? A jeni në ndonjë rrëmujë financiare apo nevojë për fonde për të filluar biznesin tuaj? Ose për të paguar faturat tuaja apo të fillojë një biznes të mirë? A ju keni një rezultat të ulët të kreditit dhe kanë vështirësi duke marrë kredi për kapital qarkullues nga institucionet financiare dhe bankat lokale apo të tjerët? Të gjithë ju duhet të bëni është të kontaktoni në adresën sot përmes e-mail tim 🙁 [email protected])