Isha në koridor kur ra zilja e parë e telefonit. Ndërsa shkova e mora dorezën, sinjali nga ana tjetër e telit u ndërpre. Në vesh dëgjova një « pip » të zgjatur. E ula menjëherë, dhe u ktheva sërish në koridor për të hequr këpucën tjetër, që më kishte mbetur ende në këmbën e djathtë. Ishte mbasdite, dhe dielli i shtatorit digjte më shumë se në mesditë. Kështu bën vazhdimisht në qytetin tonë buzë oqeanit, sipër Gjirit të Biskajës, në të tre stinët e vitit me ngrohtësi. Ime shoqe ende nuk kishte ardhur nga puna, dhe mua më duhej në atë çast që të merrja një dush. Ndjehesha i lodhur dhe çuditërisht doja gjumë. Kjo mbase, se gjatë natës nuk kisha fjetur mirë. Nuk isha ngopur. Kur po mendoja se pas zhveshjes do të shkoja shpejt e në dush, telefoni lëshoi zilen e dytë. E mora qetësisht receptorin.
– Kalemi jam, a ti Durim je ?
– Po – i thashë me gjysëm zëri. E njoha menjëherë ish komshiun tim nga shqipëria me të cilin kishim banuar pranë e pranë, disa vjet në këtë cep të Europës.- Si je ti o Kalem? Si i ke nga shtëpia? Po Suzi dhe vajza si janë?
– Vajza mueerë bre, or tej, por për Suzin mos më pit hiç. I kemi ndamë gjanat. Të tana, bre. Qysh mbramë. Tani do të jetoj veç. Sun durohet hiç ajo shtrigë, se që ta dish ti, bre, ma ka nxi e korrit tanë jetën me kët qi m’ka bà. Luj venit bre burrë.
– Po më vika keq, Kalem – thashë instiktivisht pa e menduar gjatë se ajo frazë nuk duhej në atë moment.
Tjetri heshti një çast, dhe unë kuptova se ai po kërkonte fjalën e duhur, që duhej të shprehte dramën e tij në çift, por edhe vendimin, që në një farë mënyre do ta justifikonte përpara meje.
– Hiç bre, hiç, mos ki gajle. Suzi i a bëri vetes. Ti e di që asaj i kishte hipun në kokë, bre, se duke qenë mësuse, dhe unë një cop mekanik i thjeshtë, i duket vetja se asht’ kurkushi. Asgja s’asht, ta thotë Kalemi ty. Nuk ka ranë llafja ndonjiherë, por asht e vërtetë qi un’ e kam dashun fort, deri në marrosje. Ajo kish ardhun në qytetin tonë të vogël pej Tirane, dhe me ta thane të vërtetën, e rrihte fort e tepër nalt. Bani disa here përpjeknie për me u trasferu, por nuk i a dhanë se. Unë e ndalsha se here që po e shihja vetëm në qytet, por ajo po më dredhonte sapo më shihte në rrugë. Je i shëmtu tek zoti, m’thosh, sun po të shoh me sy. Mu hiq… Ishte ma e bukur Suzi se sa sot. Gocë mo-o. Mueeer, i thosha. Unë e dijsha se më tepër se sa bukuria eme në kët’ mes ishte zanati. Punoja në park si xhenerik. Erë vaji, nafte dhe benzine bashkë gjeje tek un’ bre. Ajo kërkonte erë kolonje. Kët’ mund ta gjente veç tek kolegët e vet, apo tek ndonji gjal që ish në zira. Eh…po aj qiteti inë i kish të paktë, se. Un’ nuk i u ndava. E ndiqja kamba – kambës. Kështu na zu edhe rania e komunizmit. Hej, bre, bre. Të tanë zunë rrugët e ikjes. Nuk mbante ma hesapi për kërkush. I vajta në odë. E gjeta duke qa. Nuk kish ku të ikte. Në Tiranë jo se jo, se edhe atje njerzia e saj kish marrë rrugën. Sekush kërkonte fatin e vet, bre. Më kish thanë Ademi një orë ma pare se njerzia asht’ turr e gjitha për në Durrës. Shkoi menjëherë n”ship t’vet për me gatit robt për rrugë. I thash edhe un’, prit pak se do vij. E në çast mendja më shkoi tek Suzi. Thashë, po i baj zë dhe po e marr me vete. Me kët rast bahemi burr e grua. Por nuk dija në se do të pranonte, se. E dija meeer qi ish tek shpija e vet, nji dhomë tek pallati i beqareve, aty tek shpija e kultures. Makinën e Demit e kisha rregullu nji nat’ ma parë. Nuk dija kurfargja për Durrsin. As Demi jo. Kët e kisha shok aty n’ndërmarrje.
I thashë Suzit; a po vjen. Ku? më puet ajo. Përtej detit ikim. Të shpëtojme nga ky ferr. Të jetojmë atje si burr e grua. Të bajmë edhe fmij si gjithë robt e kësaj dynjaje.. Më pa drejt e n’sy. Tundi kokën. Sun e aprovonte dot. S’kishte besim. I thashë prap. Këtu jemi ti mësuese e un mekanik, por atje, bërra me dorë nga deti, do të jena të barabartë të tanë, emigrantë. E kish marrë vesh për Durrësin, dhe për njerëzinë qe ish nisur për atje, nga radioja. E kam nji makinë direk për atje. Më pret shoku jem, Demi, me familja e vet. Po na pret. Pas kësaj më pa drejt e në sy. Dua qi t’marsh një vendim tani i fola e nuk i a ndava sitë bre.. Nga kjo derë ne dalim veçse burrë e grua. Në qoftëse s’vjen, un për tre minuta njisem vetëm. Do ta gjej nji tjetër pastajna.. Suzi u ngrit e shkoi tek dritarja. Pa jasht e fshiu lotët. M’u kthy ; në qoftëse ti e ke me të vërtetë, unë do të jem e jotja për jetë, m’tha. Kaq mu desh at’here. Fluturuam dhe kapëm Durrësin. Me Demin e familjen e tij e zumë një pej vaporëve që ishin në port, dhe në mesnatë çamë detin. Në fillim ishim bashkë me shokun tem, por pastajna u ndamë. Ai shkoi qi t’jetonte me disa të afêrt të grues së vet në Siçili. Ky vend mu nuk më pëlqeu. Pas tre ditësh u ktheva dhe shkova në veri të italisë. Ndejta katër vjet. Aty na lindi edhe vajza, Ana Maria. Nji kushurini em që jeton në Londër më tha qi, shko n’veri të Francës, se pej aty e kam të lehtë qi t’marr në Angli. Suzi mbaronte për ket vend. Dinte edhe pak anglisht. Un hiç, bidivi. Por ama gjuhën italiane e kapa shpejt, bre. Kështu si frëngjishten që e flas tani. Kështu qëlloi që pastajna u bamë bashkë, bile në nji pallat, sepse kushuriu më haroi dhe nuk e mbajti fjalën, bre.
– Sidoqoftë, Kalem, unë ruaj shumë kujtime nga ty dhe nga Suzi. Kemi kaluar mirë. U vlerësoj. Sidomos Suzin, e cila pas ikjes tënde me punë në atë qytet ku po jetoni tani, që përballoi e vetme me vajzën jetesën për një vit e gjysëm, edhe pse e mbaje ti financiarisht.
– Por ndodh miku em, ndodh, bre. Gjithçkah e ka një cak. Suzit i hipi përsëri në kokë. E di ç’më bante kur erdhëm këtu?. Filloi që të mos duronte ma erën e benzinës e të naftës. Po un në garazh makinash punoj. Aj asht edhe zanati tem. Xhvishu, m’thosh sa futesha tek dera. Shko drejt e në banjo. Anash murit pa e cak fare rrugicën e tapetit të shtrueme, sepse nuk donte që ti a bante askërkush pis.Mi hidhte robat ashtu siç i hedhin qenit të shtpis nje copë bukë, bre. Po un i sjell bre ,mbi dymijë euro në familje. Dhe pas dushit m’thosh; zi vend e mos lëviz. Qëllonte që më dilte vajza përpara sapo kaloja pragun, ajo këlthiste, mos e prek se asht i tanë pis. Vajza frigohej. Nuk dinte se ç’të bante. Mua më linte në nji dhomë e vetë rinte në nji tjetër. Prej kohësh nuk bënim jetën burr-grua. Rrallë ndonjiherë A e di, Durim, se ç’po më thonke Suzi ; Burrat janë si puna e kohës, nuk ke ç’ban për ta ndryshuar. Ata janë si bananet, sa ma shumë qi kalon, aq ma shumë squllen. Demek, un nuk ndryshojsha, si koha, dhe se isha squll fare. Por ishte ajo se, që më kishte heq prej defteri, si atje në qytetin tonë. Mirë që atje ishte mësuese, siç i thonë, intelektuale mo-o, e un puntor i thjeshtë, këtuna veçse pastruese zyrash ka punuar kur ish aty tek ty, e sot rri gjith ditën n’shpi. Nji her mendova se mos asht e s’mut. E vizitove tek mjeku i nervave, sepse më thosh përsëri; burrat janë si pija, të kënaqin po për fare pak. Ka thanë edhe kët: Burrat janë si puna e borës nuk i dihet kurrë kur vjen, sa centimetër dhe sa do durojë. He, le-le… Nuk ka gja për mu, m’tha mjeku. Rri e bë qejf në shpi i thashë, se tash nuk po t’mungon gjô. Shijo jetën. Por s’ndejtshe dot, bre. Kërkoi punë. Gjeti. Pastron tash e tre muaj pallatet në nji lagje të sipme. Filloi t’vesh edhe fustane e funde të shkurtna. I fola ij here. Rri m’tha, se nuk merr vesh nga jeta ti Kalem. Ti e di që un si du burrat, sepse ju jeni si fotokopja, vetëm për riprodhim…
– E mira ishte që ti dhe Suzi të mos shkonit deri në këtë pikë. Një çift e gjen gjithmonë një mundësi mirëkuptimi dhe bashkpunimi për ta ruajtur lidhjen e tyre. Në këtë mes është arsyeja. Në fakt ju që të dy jeni njerëz të mirë. Unë do të këshilloja, që edhe për hir të asaj vajze që është tashmë midis jush, të gjendet një urë e besim reciprok për ta kaluar këtë situatë.
Ndjeva nga ana tjetër e telefonit se Kalemi ndali frymën. Pastaj sikur të ishte kujtuar për diçka, nxitoi e më tha:
– Jo bre, jo, Durim. Asht’ gja që s’bahet ma. Shumë e kam duru. I kam vanë peek. Pastaj, kur ajo si nanë qi asht, nuk mendon për pjellën e saj, doemos që gjanat do të katandisen k’shu.Nuk i kam asnji faj bre, asnji. Ajo vetë e mori vendimin. Asht ba si kulçedër. Nuk do as burrë as burra. Vetë thot se : Burrat janë si pushimet, nuk zgjasin kurrë aq sa duhet. K’shu bre. Mua më ka pas gjithnji n’krah për shpi. E kam mbajtur me këto shpatulla, bre, çdo dekikë, dhe se kam lanë bosh nga financa asnjiherë. Ti vet’ më ke pas thanë aty, qi i kam duart si flori. Si ka mungu asgja Zanes teme. Ka banë ç’ka desh. Nesret do ti vete e do ti kërkoj të tana teshat, se më duhet me jetu k’ndej. Skam asgja për me vesh. As do brekë për me i ndru. Por më fal miku em, më fal, se ti ke edhe hallet e tua. Unë të fola në telefon, sepse e di meere qi ti me do e më ke dash gjithnji.
– Kalem, nxitova unë kësaj rradhe, ndërsa kuptova se njeriu që po me fliste në telefon dhe që ishte shqiptar ashtu si edhe unë, ngashëreu. Ndjeva dhimbjen e tij. – Bëre mire që më ke telefonuar, sepse ne duhet që ti ndodhemi njëri tjetrit, aq më tepër që jemi në emigracion. Kemi nevojë qoftë edhe për një fjalë të mire, kurajo, ndihmë, apo edhe këshillë. Por unë përëri ngul këmbë dhe shpresoj se ju të dy me Suzin do të mund që ta gjeni një mundësi tjetër afrimi e bashkimi, ashtu si më pare. Pres që të më telefonosh nesër përsëri, ndoshta me Suzin, mik.
– Mirupafshim e të fala nga shpija, o Durim. Asht ba si shtrigë, – tha duke i rrëzuar fjalët Kalemi nga ana tjetër e telit, atje në qytetin e tij te ri, në periferi të Parisit.
Kisha haruar që të lahesha. U kujtova, dhe mora rrobat dhe bëra dush. Nuk fjeta atë pasdite. Gjumi më kishte ikur, por lodhja jo. Historia e Kalemit dhe e Suzit më futi në mendime. Lulit, gruas sime kur erdhi më vonë, nuk i thashë asgjë për ish komshijtë tanë, ndonëse ajo nuk para shoqërohej shumë me Suzin, kur ishte pranë nesh. E priste dhe e përcillte sa herë që na vinte në shtëpi, por nuk shkonte tek ajo, veçse me raste sebepesh kur ishim bashkë. Besoja se familja nuk do të prishej, edhe pse Kalemi here – herë më dukej, se nuk ishte për Suzin. Kishin diferenca në mentalitet e formim, por edhe në kulturë.
Të nesërmen pasdite, prita që të më vinte përsëri një telefonatë nga Kalemi, por ajo nuk erdhi. Dy ditë më vonë ai më doli në telefon. Ishte përsëri mesditë dhe unë u gjenda i vetëm në shtëpi.
– Durim, e ndamë mueer muhabetin. Eshtë e padurueshme bre. I vumë peek. – tha.
– A i kërkove, Suzit, që të mereshit vesh edhe një herë – pyeta duke ngritur zërin sikur ta kisha përballë për ta këshilluar përsëri.
– Jo, bre, jo. Me atë që më kallxoi tash, asht krejt e pamundur që të vazhdojmë e të jetojmë bashkë të dy. A e din çfarë? Me një tjetër ka shku. Më ka tradhtu, o Durim, bre.
– Dhe këtë ta ka thënë vetë me gojën e saj.
– A je derdimend, a ban vetë , o Durim. Po Suzi më tha e kush tjetër. Ma tregoi fije për fije, si dhe kur.
– Mbase e ka trilluar nga inati – i thashë këtë herë qetësisht – Ka dashur që të shfryj kundër teje.
– E ka bërë. Ma tha sapo unë i a kërkova ashtu siç më the edhe ti, or mik, atë mundësinë e bashkimit, që ta rrifillonim edhe një herë nga e para. I kujtova se në mes nesh është edhe vajza nëntë vjeçare. Më uli përballë dhe i a nisi. Sipas saj unë nuk i paskam dhanë dashninë e duhur. Dhe kjo i ka munguar gjatë lidhjes sonë. Demek, unë nuk kam qenë i vëmëndshëm me atë. Po pse , gjithë këto të mira, plaçkë e katandi nuk i ke prej meje i thashë. Kam sjellun lekë me grushta në shtëpi, pej zanatit që kam si mekanik makinash, moj Suzi, qi asht ma i kërkuemi kësaj evrope. Ça ke dash vetë, me ngranë e me pi, sipas qejfit tand. Nuk të ka munguar asgja, hiç, bre. Po a e di si më tha ajo ? Ri aty Kalem e mos bzaj. Boll të kam duruu. Jam ndjerë gjithe jetën me ty e vetme, pa asnjë përkëdhelje, pa asnjë fjalë të ngrohtë zemre. Dhe kët ngrohtësi më duhej që ta gjeja në një vend. Prita boll. Pastaj vendosa që ta kërkoja. Ti erdhe me punë në ket qytet dhe më harove mua, krejt. Tre herë ke ardh, dhe at’here ta kam lyp, por ti më thoje se ishe i lodht nga puna. Pas një viti pastaj e ndava mendjen dhe shkova me një mashkull tjetër. E ka banun me të, bre
– E pabesueshme, Kalem – thashë sa për tu ndodhur në bisedë, kur kuptova se ai ngashëreu përsëri.
Ai nuk u përgjigj. Heshti pa mundur që të flasë dot. Më erdhi keq për të, dhe për dramën që po kalonte në ato çaste. Nuk ishte koha që ta gjykoja atë njeri. Madje, as që më takonte që ta bëja këtë, edhe pse shoqia e jetës së tij i kishte thënë krejt hapur, që nuk kishte bërë detyrën e burit në një jetë bashkshortësh. Ishte haruar pas të tjerave, parasë, të mirave materiale që kishte mundur që të sillte në familjen e tij. Por këto asesi nuk mund që ta kënaqin një grua në jetë. Kuptova që Suzit i kishte munguar lumturia e vërtetë. Por tani ishte vonë edhe për Kalemin…
– Degjo ti shoq – foli ai. A e di se me kë më ka tradhëtuar Zana ? Me cilin ka shku ? Me shoferin e linjës 21, aty. Kalon pranë pallati ku kam ndejtur edhe unë dhe të çon në aeroport. Kishte qenë një magjup, bre. Nga ata që e kanë lëkurën si bith kusie, afrikan andej nga jugu. Zimbabe i a thonë vendit k’tij klysh kurvës. Ja, k’shu bre. Veç nji herë e kishin ba at’ punë. S’un duroja dot, më tha pastajna, Suzi. Nevojë biologjike sipas saj, mo-o. A e di ç’ke ti, Kalemo, tha për së fundi, pa qitu jasht e mos ti shoh më sitë. Dil nga jeta jeme së bashku me gjith ato pare qi po më sjell, se boll kam duru si femër. Burrat janë si vendet e parkingut, vendet e mira janë të xanun, të tjerat nuk bëjnë. Nuk mund qi të rri ma duke bërë kodoshen dhe gruan e keqe pas shpinës së burrit. Do të ta gjej edhe unë nji vend parkingu Kalem. Vajzën do ta rris vetë. A po më digjon, bre?
Kalemi priti që unë të flisja, po ç’mund që ti thoja atij atë cast.
– Or, tej, o Durim, a e di se para kam çuar në shpi vitin që ka kalue? Tridhjetepesëmij euro, or tej. Nuk janë pak. Pare djerse janë të tana. Kam punuar me orar të zgjatur. Ç’ar ti bëj un Suzit ni tash? S’un ka duru dot. Kishim kohë edhe për ato palo punë. Fatkeqsi. Dhe kjo ka ardhur prej Suzit, bre. Ç’ar të thom tjetër. Ruajna zot nga gra të tilla si Suzi.
Kalemi qau. I a ndjeva ofshamën pas fjalëve të fundit që i belbëzoi me ngashërim. Nuk i erdhi turp.
Në mbëmje, i thashë gjithë historinë time shoqeje, Lulit. Ne e kishim kuptuar këtu, më tha ajo, kur mungonte Kalemi. Kishte rënë në sy me atë urban. Lëviste shpesh. Më tha një ditë Naxhoja, gruaja e gjirokastritit që punon në ndërtim. Dyshonte. Një portugeze që jeton dy pallate larg nesh kishte thënë se, gruaja që udhëtonte vazhdimisht me të njëjtin shofer, ishte nga vendet e ish jugosllavisë. Por ajo nuk e dinte se nga ishte Suzi. Unë nuk kam dashur që ta besoja. Tani që ajo e ka pohuar vetë, bëj edhe lidhjen për çka është folur përpara. Nuk di se si të them. Të vjen keq edhe për vajzën e vogël, Ana Marinë.
Në muaj më pas Kalemi më telefonoi përsëri. Këtë herë ndjehej i gëzuar.
– Jemi bashkuar me Suzin. Ti kishe të drejtë mik. Ashtu asht, siç më ke thanë ti. Edhe un’ ashtu kam mendu. Historinë e tradhëtisë, me atë zezakun e ka shpik nga inati. Inat femne mo-o. Un’se kam puet hiç qi at’ dit qi ma tha. Nejse i vuna kapak tani. Mora ato dy plaçka dhe u ktheva. Po përsëri Suzi më flet e nuk më pranon të futem tek shpija pa bërë dushin. Vajzën kët here e ka lanë që të rrij veç me mu, edhe në fund javë, ku ajo del me shoqet e punës e vjen në mesnatë. Falimenders prej teje.
U bë mire kështu, mendova unë. Kalemi do të kujtohet edhe për detyrat e tij si burrë shtëpie, se të tjerat nuk u mungojnë. Shpëtoi familja…
Dy ditë pas Vitit të Ri, shkova tek “Viktor Hygoja”, rruga që ka një lokal ku mblidhemi zakonisht në fund javë tre shqiptarët e vetëm në këtë qytet, sa për të pirë një kafe dhe për të folur shqip. Kishte rënë një shi i rrëmbyeshëm që në mëngjez. Por qielli ishte ende i mbarsur dhe ai mund që të kthehej përsëri. Shkova pak më vonë se dy të tjerët. Porosita kamarierin për kafenë dhe zura vend në tavolinë ku gjendeshin dy shqiptarët e tjerë. Kuptova se ata po flisnin për Kalemin e Suzin. Dinin gjithçkah. Elektriçisti elbasanas kishte shkuar më shume me ata. Me siguri që Kalemi i a kishte hapur barkun edhe mikut të tij, ashtu si edhe mua. Kish kërkuar ngushllim për atë që e kishte quajtur fatkeqsi nga Suzi. Por historia e tij familjare ishte kthyer tashmë në një tavolinë. Nuk më erdhi mire. Bëra të paditurin dhe të painteresuarin për një problem që në fund të fundit i përket dikujt, dhe që natyrisht është pjesë e jetës së tij. Refuzova që të flisja ndërsa mora filxhanin që më solli kamarieri. Pagova.
Elbasanasi tha, se tani Suzi po shkonte me një algjerian të gjatë që ishte edhe përgjegjësi i saj, në pastrimin e rezidencave të lagjes ku punonte ajo. Eshtë bërë si pjestar i shtëpisë. Kalemi nuk bën asgjë pa pyetur Ahmetin nga fisi i berberëve të algjerisë. Këtë i a kishte thënë një patrioti i tij elbasanas që jeton në atë qytet.
– Ky qenka vërtetë lajm. Suzi paska mbritur në veri të afrikës – foli gjirokastriti murator, dhe e vendosi filxhanin bosh në tavolinë. U rehatua në karrike dhe pastaj u kaloi gjuhën buzëve të tij të trasha e të fryra gjithë tul.
– Nuk ke ç’ti bësh, kjo është fatkeqsi.
Elektriçisti, mik me familjen Jonuzi, tundi kokën me keqardhje duke menduar sigurisht për burrin e Suzit.
Jashtë shkrepi një vetëtimë që u duk se flakëroi e ndezi gjithçkah. Të dy miqtë e mij të tavolinës m’u dukën atë çast si një negativ filmi, të zbardhur e krejt pa jetë. Një erë çamaroke ngriti disa gjethe gjysëm të lagura që kishin zënë vend në qoshen përballë. Pastaj një krisëm që drodhi xhamat e që u duk se ishte aty pranë nesh.
Unë ndjeva kafen që më dogji në dorë.
Aleko LIKAJ
Komentet